Tóm tắt luận văn Thạc sĩ Luật học: Nguyên tắc Bảo hộ tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tài sản của công dân trong Luật Tố tụng hình sự Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ======= LÊ THỊ LAN

NGUYÊN TẮC BẢO HỘ TÍNH MẠNG, SỨC KHỎE,

DANH DỰ, NHÂN PHẨM, TÀI SẢN CỦA CÔNG DÂN

TRONG LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Hình Sự Mã số: 60 38 40

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2012

Công trình được hoàn thành tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Ngọc Chí

Phản biện 1: ............................................

Phản biện 2: ............................................

Luận văn được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận văn, họp tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. Vào hồi ..... giờ ....., ngày ..... tháng ..... năm 200….

Có thể tìm hiểu luận văn tại

Trung tâm tư liệu Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội Trung tâm tư liệu – Thư viện Đại học Quốc gia Hà Nội

2

MôC LôC

Lêi më ®Çu .................................................................................................. 6 1. TÝnh cÊp thiÕt cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi ...................................................... 7 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi .......................................................................... 8 3. §èi t îng nghiªn cøu vµ ph¹m vi nghiªn cøu .............................................. 8 4. Ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu ............................................................................... 9 5. Môc ®Ých, nhiÖm vô cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi ........................................... 9 6. KÕt cÊu cña luËn v¨n ................................................................................... 10 Ch ¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ nguyªn t¾c b¶o

hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi

3

s¶n cña c«ng d©n ................................................................................ 11 1.1. Kh¸i niÖm nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n ................................................................ 11 1.1.1. ThÕ nµo lµ b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n ............................................................................................. 11 1.1.2. Néi dung cña nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n ................................................................. 11 1.1.3. Vai trß cña nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n ......................................................................... 14 1.2. C¬ së cña nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n ...................................................................... 16 1.3. Vai trß, ý nghÜa, néi dung cña Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù vµ tµi s¶n cña c«ng d©n trong LuËt Tè tông h×nh sù ....... 21 1.3.1. Vai trß, ý nghÜa cña Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù vµ tµi s¶n cña c«ng d©n trong LuËt Tè tông h×nh sù .................................. 21 1.3.2. Néi dung cña Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù vµ tµi s¶n cña c«ng d©n ........................................................................................ 23 1.4. Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù vµ tµi s¶n cña c«ng d©n trong ph¸p luËt quèc tÕ, ViÖt Nam vµ mét sè quèc gia trªn thÕ giíi ........................................................................................ 24 1.4.1. Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù vµ tµi s¶n cña c«ng d©n trong ph¸p luËt quèc tÕ vµ ph¸p luËt ViÖt Nam ®Õn n¨m 1945 ....... 25 1.4.2. Nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n trong ph¸p luËt mét sè quèc gia trªn thÕ giíi ..................... 39

CH¦¥NG 2: Nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam

vÒ nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh

dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n ..................................... 47 2.1. Ph¸p luËt ViÖt Nam tõ n¨m 1945 ®Õn tr íc n¨m 2003 vÒ nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n .... 47 2.2. LuËt Tè tông n¨m 2003 vÒ Nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n ................................. 56 2.2.1. Ph©n lo¹i nguyªn t¾c ............................................................................. 58 2.2.2. Néi dung Nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n ............................................................................. 59 Ch ¬ng 3: Thùc tiÔn vµ nh÷ng kiÕn nghÞ ®Ó hoµn

thiÖn c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ nguyªn t¾c

B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm,

tµi s¶n cña c«ng d©n ........................................................................ 76 3.1. Thùc tr¹ng ¸p dông nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n trong thùc Tõ ....................... 76 3.1.1. Thùc tiÔn viÖc thùc hiÖn quyÒn ® îc ph¸p luËt b¶o hé vÒ tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n ..................................... 76 3.1.2. Thùc tiÔn viÖc ¸p dông Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n cña c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông .............. 80 3.2. Nguyªn nh©n h¹n chÕ cña viÖc thùc thi Nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n c«ng d©n .......................... 80 3.3. Mét sè kiÕn nghÞ n©ng cao tÝnh kh¶ thi cña nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n ............................ 85 3.3.1. Hoµn thiÖn hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n .............................. 85 3.3.2. N©ng cao tÝnh ®ång bé cña c¸c c¬ quan t ph¸p nh»m ®¶m b¶o cho nguyªn t¾c nµy ® îc thùc thi hiÖu qu¶ ........................................................... 85 3.3.3. Tæ chøc kiÓm tra, thanh tra t×nh h×nh thùc hiÖn nguyªn t¾c nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n ................. 86 KÕt luËn .................................................................................................... 88

4

Danh môc tµi liÖu tham kh¶o .................................................... 89

Lêi më ®Çu

1. TÝnh cÊp thiÕt cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi Trong nh÷ng n¨m trë l¹i ®©y nÒn kinh tÕ cña n íc ta ngµy cµng thay ®æi vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ v ¬n lªn tÇm quèc tÕ, hßa nhËp víi sù ph¸t triÓn chung cña c¶ thÕ giíi. Tuy nhiªn bªn c¹nh sù ®i lªn ®ã t×nh h×nh téi ph¹m còng ngµy cµng t¨ng vÒ sè l îng, biÕn t íng d íi nhiÒu h×nh thøc vµ x¶y ra trªn mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, ®ßi hái viÖc qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt cÇn ph¶I ® îc n©ng cao h¬n n÷a. Víi môc tiªu ph¸t triÓn lµ v× con ng êi, do con ng êi vµ ®Æt con ng êi vµo vÞ trÝ trung t©m, do vËy quan t©m c¸c quyÒn vÒ tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n lµ thÓ hiÖn sù v¨n minh cña quèc gia ®ã ë tr×nh ®é nµo. Tuy nhiªn, hiÖn nay viÖc c¸c quyÒn nµy bÞ x©m h¹i vÉn ®ang lµ mét vÊn ®Ò nhøc nhèi cho x· héi. HiÖn tr¹ng nµy lµ do viÖc quy ®Þnh ph¸p luËt ch a nghiªm, cßn khe hë, ®«i khi cßn do hµnh vi cña nh÷ng ng êi tiÕn hµnh tè tông hoÆc cña c¬ quan tiÕn hµnh tè tông lîi dông chøc vô quyÒn h¹n cña m×nh ®Ó x©m h¹i ®Õn nh÷ng quyÒn nµy. §©y lµ mét vÊn x· héi nhøc nhèi mµ §¶ng vµ nhµ n íc ta ®ang tÝch cùc lo¹i bá. ViÖc tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n bÞ x©m h¹i kh«ng nh÷ng g©y ra nçi ®au vÒ thÓ x¸c, tinh thÇn vµ vËt chÊt cho n¹n nh©n, mµ nã cßn g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i kh¸c cho x· héi vÒ mÆt ®¹o ®øc, lµm ¶nh h ëng xÊu ®Õn t t ëng vµ lèi sèng cña mét bé phËn d©n c . Nã ®· t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i tr êng an ninh trËt tù, an toµn x· héi vµ t¹o nªn t©m lý bÊt an trong tiÒm thøc cña mçi con ng êi. Do vËy khi c¸c quyÒn nµy bÞ x©m h¹i hoÆc bÞ ®e däa x©m h¹i, ng êi cã quyÒn, lîi Ých hîp hîp ph¸p bÞ x©m h¹i ®ã cã quyÒn yªu cÇu c¬ quan cã thÈm quyÒn b¶o vÖ quyÒn, lîi Ých hîp hîp ph¸p cña hä. ChÝnh v× vËy viÖc b¶o vÖ nh÷ng quªn nµy ®· ® îc n©ng lªn thµnh mét trong nh÷ng nguyªn t¾c cña LuËt Tè tông h×nh sù ViÖt Nam, cã tÝnh chÊt nh “kim chØ nam” cho mäi ho¹t ®éng tè tông.

5

ViÖc nghiªn cøu nguyªn t¾c trªn lµ mét vÊn ®Ò v« cïng quan träng, Bé LuËt Tè tông h×nh sù 2003 ®· cã nh÷ng quy ®Þnh kh¸ ®Çy ®ñ vÒ vÊn ®Ò nµy, tuy nhiªn ®Ó cã mét c¸ch hiÓu thèng nhÊt vµ ¸p dông ® îc mét c¸ch hiÖu qu¶ nguyªn t¾c lµ mét viÖc rÊt khã kh¨n ®ßi hái s nç lùc, phèi kÕt hîp gi÷a c¸c c¬ quan t ph¸p víi nhau. Thùc tiÔn ¸p dông nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n cßn nhiÒu bÊt cËp vµ ch a triÖt ®Ó, do vËy t«i chän vÊn ®Ò: “Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n trong luËt Tè tông h×nh sù ViÖt Nam” lµm ®Ò tµi luËn v¨n th¹c sü cña m×nh víi mong muèn cã thÓ ®ãng gãp mét phÇn vµo qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña

ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n. 2. T×nh h×nh ngiªn cøu ®Ò tµi

N»m trong nhãm c¸c nguyªn t¾c vÒ b¶o vÖ quyÒn c«ng d©n, nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n trong luËt Tè tông h×nh sù ViÖt Nam lµ vÊn ®Ò réng vµ kh¸ phøc t¹p, bëi vËy trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y sè l îng c¸c bµi viÕt, c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy cßn rÊt h¹n chÕ. Do vËy, viÖc chän ®Ò tµi nµy lµm luËn v¨n t«i chØ ®Ò cËp ®Õn mét vÊn ®Ò nhá, mét trong sè c¸c nguyªn t¾c víi mong muèn ®ãng gãp mét phÇn nµo ®ã vµo viÖc x©y dùng nguyªn t¾c nµy trë nªn hoµn thiÖn vµ mang tÝnh kh¶ thi cao. 3. §èi t îng nghiªn cøu vµ ph¹m vi nghiªn cøu

Víi ®Ò tµi “Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n trong luËt Tè tông h×nh sù ViÖt Nam” cã rÊt nhiÒu vÇn ®Ò cÇn bµn luËn, tuy nhiªn trong ph¹m vi khu«n khæ mét luËn v¨n th¹c sÜ, t«i chØ tËp trung nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn nguyªn t¾c nµy nh : Kh¸i niÖm vÒ nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n, c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ quy t¾c nµy tõ ®ã ® a ra c¸c kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n. 4. Ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu

§Ó hoµn thµnh luËn v¨n t«i sö dông ph ¬ng ph¸p luËn duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö, kÕt hîp víi c¸c ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc kh¸c nh : ph ¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp, diÔn gi¶i, so s¸nh. 5. Môc ®Ých, nhiÖm vô cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi 5.1. Môc ®Ých

Môc ®Ých nghiªn cøu ®Ò tµi lµ nh»m luËn gi¶i mét c¸ch khoa häc vÒ nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam liªn quan ®Õn Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n, qua ®ã cã c¸ch nh×n tæng qu¸t vÒ mäi khÝa c¹nh cña vÊn ®Ò, trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc thùc thi Nguyªn t¾c nµy trong ®êi sèng. 5.2. NhiÖm vô

- Lµm râ mét sè vÊn ®Ò vÒ lý luËn cña Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng,

søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n nh.

6

- Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ nh÷ng quy ®Þnh cña Bé luËt Tè tông h×nh sù n¨m 2003 vÒ Nguyªn t¾c nµy. So s¸nh ph¸p luËt ViÖt Nam tõ n¨m 1945 ®Õn tr íc n¨m 2003 vÒ nguyªn t¾c nµy.

- T×m hiÓu quy ®Þnh cña ph¸p luËt mét sè n íc trªn thÕ giíi vÒ Nguyªn

t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n

- Nªu lªn thùc tr¹ng ¸p dông ph¸p luËt vÒ nguyªn t¾c trªn, ph©n tÝch ®¸nh gi¸ ®Ò tõ ®ã thÊy nh÷ng bÊt cËp, v íng m¾c vµ tÝnh kh¶ thi cña nguyªn t¾c nµy trong thùc tÕ nh»m hoµn thiÖn ph¸p luËt Tè tông h×nh sù ViÖt Nam vÒ Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n. 6. KÕt cÊu cña luËn v¨n

LuËn v¨n ® îc kÕt cÊu thµnh 3 phÇn: Lêi më ®Çu, néi dung vµ kÕt luËn PhÇn néi dung gåm 3 ch ¬ng: - Ch ¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n trong luËt Tè tông h×nh sù ViÖt nam.

- Ch ¬ng 2: Nh÷ng Quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam vÒ Nguyªn t¾c

b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n.

- Ch ¬ng 3: Thùc tiÔn vµ nh÷ng kiÕn nghÞ ®Ó hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ “Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n”

Danh môc tµi liÖu tham kh¶o

Ch ¬ng 1 Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n 1.1. Kh¸i niÖm nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n. 1.1.1. ThÕ nµo lµ b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n

7

Theo tõ ®iÓn TiÕng viÖt “b¶o hé” cã nghÜa lµ: “b¶o vÖ, gi÷ g×n, che chë, kh«ng ®Ó bÞ tæn thÊt”; “nguyªn t¾c” cã nghÜa lµ: “§iÒu c¬ b¶n ®Þnh ra, nhÊt thiÕt ph¶i tu©n theo trong mét lo¹t c¸c viÖc lµm”. Nh vËy “nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n” chÝnh lµ nh÷ng t t ëng, chØ ®¹o nh»m b¶o vÖ cho quyÒn vµ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c«ng d©n tr íc nh÷ng hµnh vi x©m h¹i hoÆc ®e däa x©m h¹i vµ b¶o ®¶m cho c¸c quyÒn ®ã ® îc thùc thi mét c¸ch ®Çy ®ñ.

1.1.2. Néi dung cña nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n

Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña ph¸p luËt ViÖt Nam, nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c hµng ®Çu ® îc §¶ng vµ nhµ n íc ta quan t©m, x©y dùng tõ HiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña n íc ViÖt Nam d©n chñ Céng hßa n¨m 1946, cho ®Õn c¸c v¨n kiÖn ph¸p lý sau nµy. ViÖc b¶o vÖ nh÷ng quyÒn c¬ b¶n nµy cña c«ng d©n ®ång nghÜa víi viÖc ®¶m b¶o cho x· héi ® îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. ChÝnh v× lÏ ®ã, kh«ng chØ quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p, nhµ n íc ta ®· ban hµnh nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt nãi chung, v¨n b¶n ph¸p luËt h×nh sù nãi riªng ®Ó b¶o hé vÊn ®Ò nµy. §iÒu nµy ® îc thÓ hiÖn râ t¹i §iÒu 7 - Bé luËt TTHS n¨m 2003 vµ thÓ hiÖn sù ®iÒu chØnh chi tiÕt trong BLHS n¨m 1999 (söa ®æi bæ sung n¨m 2009) quy ®Þnh râ c¸c lo¹i téi ph¹m x©m ph¹m ®Õn tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n vµ chÕ tµi xö lý

Nh ta ®· biÕt “tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm” ®Òu lµ c¸c quyÒn g¾n liÒn víi nh©n th©n cña con ng êi vµ kh«ng thÓ chuyÓn giao, v× thÕ nã ®Æc biÖt quan träng ®èi víi mçi c¸ nh©n. Nã chÝnh lµ nh÷ng quyÒn c¬ b¶n nhÊt, quan träng vµ quý gi¸ mµ mét con ng êi ®ang sèng cÇn ® îc h ëng. Bªn c¹nh c¸c quyÒn nªu trªn, quyÒn cña c«ng d©n vÒ tµi s¶n còng lµ mét trong c¸c quyÒn quan träng cÇn b¶o vÖ. ViÖc tµi s¶n cña c«ng d©n bÞ c¸c hµnh vi ph¹m téi x©m h¹i kh«ng chØ ¶nh h ëng ®Õn kinh tÕ, lîi Ých cña mét c¸ nh©n mµ nã cßn ¶nh h ëng lín ®Õn t©m lý cña ng êi bÞ h¹i, trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp g©y ¶nh h ëng ®Õn c¸c quyÒn kh¸c cña c«ng d©n, g©y mÊt trËt tù, an toµn x· héi .

- Chñ thÓ cã nghÜa vô b¶o hé trong nguyªn t¾c nµy lµ nhµ n íc. Tuy nhiªn nhµ n íc lµ mét chñ thÓ mang tÝnh trõu t îng, ®Ó chØ bé m¸y c«ng quyÒn ® îc giai cÊp cÇm quyÒn thiÕt lËp ra nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña giai cÊp ®ã. Do vËy viÖc b¶o hé c¸c quyÒn cña c«ng d©n sÏ do c¸c c¬ quan thùc thi ph¸p luËt thùc hiÖn hay cô thÓ h¬n n÷a lµ c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông vµ ng êi tiÕn hµnh tè tông.

8

- C¸ch thøc, biÖn ph¸p b¶o vÖ c¸c quyÒn nªu trªn lµ sö dông ph¸p luËt - c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt b¶o vÖ cho c¸c quyÒn cña c«ng d©n. Ph¸p luËt ® îc thùc thi lµ nhê hµng lo¹t c¸c b¶o ®¶m cña nã th«ng qua viÖc: x¸c ®Þnh râ chñ thÓ thùc thi ph¸p luËt, ®èi t îng ® îc b¶o vÖ, c¸c hµnh vi bÞ cÊm; hÖ thèng chÕ tµi vµ hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p kh¸c nh truyÒn truyªn, gi¸o dôc, thuyÕt phôc… 1.1.3. Vai trß cña nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n

Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n ®ãng mét vai trß v« cïng quan träng trong hÖ thèng ph¸p luËt h×nh sù bëi:

- Nguyªn t¾c nµy gãp phÇn b¶o hé quyÒn con ng êi trong luËt TTHS, bëi nã n»m trong sè c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña luËt TTHS, mang tÝnh chØ ®¹o chung cho mäi ho¹t ®éng tè tông.

- ViÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n

phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n cßn gióp b¶o ®¶m trËt tù, an toµn x· héi.

- Nguyªn t¾c nµy cã vai trß xuyªn suèt c¶ qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n, tõ

giai ®o¹n ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö ®Õn thi hµnh ¸n.

Víi nh÷ng ph©n tÝch nªu trªn ta cã thÓ ®Þnh nghÜa: Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n lµ mét trong c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña luËt TTHS nh»m môc ®Ých b¶o vÖ c¸c quyÒn vÒ tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n tr íc sù x©m h¹i cña c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt vµ b¶o ®¶m cho c¸c quyÒn ®ã ® îc thùc thi nghiªm minh trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n. 1.2. C¬ së cña nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n

Còng nh mét sè c¸c nguyªn t¾c kh¸c cña LuËt Tè tông h×nh sù, nguyªn t¾c “b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n” n»m trong nhãm c¸c nguyªn t¾c b¶o vÖ quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n vµ mang ®Çy ®ñ c¸c ®Æc tr ng cña nhãm nguyªn t¾c, ngoµi ra nã cßn c¨n cø vµo nh÷ng lý do sau:

- Nguyªn t¾c nµy ® îc x©y dùng do ®ßi hái cña sù ph¸t triÓn x· héi, thÓ hiÖn sù quan t©m cña ng êi d©n ngµy cµng cao ®èi víi viÖc b¶o vÖ c¸c lîi Ých cña hä, ®ång thêi còng t¹o ra mét khu«n khæ ph¸p lý râ rµng nh»m ®iÒu chØnh c¸ch øng xö gi÷a ng êi víi ng êi, gi÷a c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn víi ng êi d©n, phï hîp víi bèi c¶nh x· héi hiÖn nay.

- Nguyªn t¾c nµy ® îc x©y dùng trªn c¬ së ph¸p luËt quèc tÕ mµ ViÖt

Nam tham gia.

- ViÖc x©y dùng nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n cßn do ®ßi hái còng nh ®¸p øng nhu cÇu cña viÖc c¶i c¸ch thÓ chÕ.

- §¸p øng chñ tr ¬ng c¶i c¸ch hµnh chÝnh cña §¶ng vµ nhµ n íc ta. - §¸p øng yªu cÇu cña chiÕn l îc c¶i c¸ch t ph¸p ®Õn n¨m 2020 theo NghÞ quyÕt 49-NQ/TW ngµy 02/6/2005 cña Ban chÊp hµnh Trung ¦¬ng §¶ng

- §¸p øng nhu cÇu ®æi míi vµ ph¸t triÓn cña ®Êt n íc trong xu thÕ héi

9

nhËp quèc tÕ.

1.3. Vai trß, ý nghÜa, néi dung cña Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù vµ tµi s¶n cña c«ng d©n trong LuËt Tè tông h×nh sù 1.3.1. Vai trß, ý nghÜa cña Nguyªn t¾c

Trong Bé luËt TTHS nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù vµ tµi s¶n cña c«ng d©n cã vai trß v« cïng quan träng bëi nã lµ mét trong c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña luËt TTHS, lµ ph ¬ng ch©m, ®Þnh h íng chi phèi toµn bé hay mét sè giai ®o¹n cña ho¹t ®éng tè tông h×nh sù. Khi t×m hiÓu viÖc nguyªn t¾c nµy trë thµnh nguyªn t¾c c¬ b¶n cña luËt TTHS ta sÏ nhËn thÊy:

Thø nhÊt, trong qu¸ tr×nh lËp ph¸p néi dung cña nguyªn t¾c nµy kh«ng chØ lµ ®èi t îng b¶o vÖ cña LuËt h×nh sù mµ nã cßn ® îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p 1992 – v¨n kiÖn ph¸p lý cao nhÊt cña n íc CHXHCN ViÖt Nam.

Thø hai, Nguyªn t¾c nµy cã vai trß quan träng bëi nã võa lµ môc ®Ých, võa lµ ph ¬ng h íng cho c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông gi¶i quyÕt vô ¸n, nh»m kh«ng bá lät ng êi, lät téi. Ngoµi ra viÖc quy ®Þnh nguyªn t¾c nµy còng ®Ó h¹n chÕ viÖc l¹m dông chøc vô quyÒn h¹n cña ng êi tiÕn hµnh tè tông nh»m trôc lîi riªng.

Thø ba, ViÖc quy ®Þnh nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù vµ tµi s¶n cña c«ng d©n trong LuËt Tè tông h×nh sù lµ t¹o ra mét c¬ chÕ, mét c«ng cô ®Ó ng êi d©n dùa vµo ®ã ®Ó tù b¶o vÖ quyÒn lîi cho chÝnh b¶n th©n m×nh ®ång thêi gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nhµ n íc cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt vô ¸n.

Thø t , Nguyªn t¾c nµy lµ c¨n cø ®Ó cho c¸c c¬ quan gi¸m s¸t thùc thi ph¸p luËt ®¸nh gi¸ vµ kiÓm tra sù tu©n thñ ph¸p luËt còng nh gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn quyªn lùc nhµ n íc cña c¸c c¬ quan hµnh ph¸p.

Ngoµi ra Nguyªn t¾c nµy cßn cã ý nghÜa riªng cña nã ®ã lµ: B¶o ®¶m ph¸p chÕ X· héi chñ nghÜa; ThÓ hiÖn tÝnh toµn diÖn, c«ng b»ng cña ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam; ViÖc b¶o ®¶m c¸c quyÒn cña con ng êi trong nguyªn t¾c nµy cßn thÓ hiÖn râ ® êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ nhµ n íc ta lu«n lÊy con ng êi lµ trung t©m, x©y dùng ph¸p luËt lµ nh»m b¶o ®¶m cho x· héi ® îc c«ng b»ng, v¨n minh; Nguyªn t¾c nµy cßn thÓ hiÖn sù héi nhËp tèt cña ph¸p luËt ViÖt Nam ®èi víi thÕ giíi; vµ gi¸o dôc ph¸p luËt tíi mäi ng êi d©n. 1.3.2. Néi dung cña Nguyªn t¾c

10

Theo HiÕn ph¸p ViÖt Nam th× tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n ® îc nhµ n íc quan t©m, b¶o hé. N¾m ® îc ®Þnh h íng ®ã, Bé luËt Tè tông h×nh sù ®· cô thÓ hãa ®iÒu nµy trong §iÒu 7 cña Bé LuËt, quy ®Þnh râ rµng: “a) C«ng d©n cã quyÒn ® îc ph¸p luËt b¶o hé vÒ tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n; b) Mäi hµnh vi x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n ®Òu bÞ xö lý theo ph¸p luËt; c) ng êi bÞ h¹i,

ng êi lµm chøng vµ ng êi tham gia tè tông kh¸c còng nh ng êi th©n thÝch cña hä mµ bÞ ®e däa ®Õn tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n th× c¬ quan cã thÈm quyÒn tiÕn hµnh tè tông ph¶i ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.”

Nh ta ® îc biÕt LuËt tè tông h×nh sù lµ c«ng cô s¾c bÐn cña nhµ n íc trong c«ng cuéc ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m, thÓ hiÖn râ tÝnh giai cÊp vµ quyÒn lùc cña nhµ n íc. TÝnh b¾t buéc trong c¸c quyÕt ®Þnh tè tông còng nh viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p c ìng chÕ sÏ ¶nh h ëng ®Õn c¸c quyÒn cña c«ng d©n ®· ® îc HiÕn ph¸p quy ®Þnh. Do vËy viÖc quy ®Þnh nghiªm ngÆt nh÷ng quyÒn ® îc ph¸p luËt b¶o hé nh tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n sÏ gióp nh÷ng ng êi tiÕn hµnh tè tông t«n träng vµ x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña hä trong ho¹t ®éng tè tông.

Kh«ng chØ lµ quy ®Þnh mang tÝnh b¾t buéc víi nh÷ng ng êi tiÕn hµnh tè tông, néi dung §iÒu 7 cña Bé luËt Tè tông h×nh sù cßn chØ ra rÊt râ ®èi t îng ® îc b¶o hé ë ®©y lµ tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n; chñ thÓ thùc hiÖn viÖc nµy lµ nhµ n íc, lµ nh÷ng c¬ quan tiÕn hµnh tè tông vµ mäi c«ng d©n ®Òu ® îc ph¸p luËt b¶o hé. ViÖc quy ®Þnh rÊt râ rµng nh vËy kh«ng chØ nh»m ®Þnh h íng cho ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông mµ cßn gióp ng êi d©n cã thÓ hiÓu râ ® îc nh÷ng quyÒn, lîi Ých mµ hä ® îc h ëng, ® îc b¶o vÖ, còng nh tr¸nh nh÷ng hµnh vi x©m h¹i ®Õn quyÒn vµ lîi Ých cña ng êi kh¸c. TÝnh chÊt gi¸o dôc vµ phßng ngõa téi ph¹m ®· ® îc thÓ hiÖn rÊt tèt qua nguyªn t¾c nµy.

11

HiÖn nay viÖc ph©n lo¹i c¸c nguyªn t¾c trong khoa häc ph¸p lý tè tông h×nh sù cã nhiÒu c¸ch, tuy nhiªn trong ph¹m vi luËn v¨n nµy t«i kh«ng ®Ò cËp s©u tíi vÊn ®Ò ®ã, ë ®©y ta sÏ nhËn thÊy Nguyªn t¾c nµy lµ nguyªn t¾c mang tÝnh chi phèi toµn bé ho¹t ®éng tè tông h×nh sù, cã thÓ ¸p dông ë tÊt c¸c c¸c giai ®o¹n ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n h×nh sù. Nguyªn t¾c nµy gi÷ vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng c¸c Nguyªn t¾c c¬ b¶n cña LuËt tè tông h×nh sù, ®¶m b¶o c¸c quyÒn vÒ nh©n th©n vµ tµi s¶n cña con ng êi. Nã kh«ng chØ thÓ hiÖn râ quan ®iÓm, ® êng lèi cña §¶ng vµ nhµ n íc ta trong ho¹t ®éng tè tông h×nh sù mµ cßn thÓ hiÖn sù häc hái, hßa nhÞp tèt cña ph¸p luËt trong n íc víi ph¸p luËt quèc tÕ. 1.4. Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù vµ tµi s¶n cña c«ng d©n trong ph¸p luËt quèc tÕ vµ mét sè quèc gia trªn thÕ giíi 1.4.1. Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù vµ tµi s¶n cña c«ng d©n trong ph¸p luËt quèc tÕ 1.4.1.1. T t ëng vÒ c¸c quyÒn tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n trong ph¸p luËt cæ ®¹i.

Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña loµi ng êi, con ng êi hiÖn ®¹i míi chØ xuÊt hiÖn c¸ch ®©y mÊy tr¨m ngµn n¨m vµ ph¶i mét thêi gian dµi sau ®ã t t ëng vÒ t«n gi¸o míi xuÊt hiÖn. Chóng ta nh¾c ®Õn t«n gi¸o ë ®©y bëi trong t t ëng, gi¸o luËt cña c¸c t«n gi¸o ®Òu thÓ hiÖn sù t«n träng phÈm gi¸ con ng êi, b¶o vÖ con ng êi vµ ®Ò cao b×nh ®¼ng. Tuy ch a ®¹t tr×nh ®é cao vÒ lý luËn còng nh ® îc chøng minh khoa häc nh ngµy nay, nh ng tÝnh hÖ thèng vµ néi dung râ rµng cña t«n gi¸o vÒ c¸c quyÒn cña con ng êi lµ ®iÒu kh«ng thÓ phñ nhËn. Cã thÓ nãi ®©y lµ nh÷ng t t ëng ®Çu tiªn cña loµi ng êi vÒ c¸c quyÒn con ng êi ® îc quy ®Þnh cô thÓ vµ cã tÝnh chÊt b¾t buéc tu©n theo.

Kh¸c víi nh÷ng lêi r¨n d¹y mang tÝnh khuyªn nhñ trong c¸c cuèn kinh, trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cæ ®¹i nh Bé luËt Hammurabi, t t ëng cña Kautilya…c¸c quyÒn vÒ tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n ® îc quy ®Þnh râ rµng vµ c¸c h×nh ph¹t cô thÓ ® îc ¸p dông t ¬ng øng ®èi víi hµnh vi x©m ph¹m nh÷ng quyÒn ®ã, vÝ dô nh­: “Mét ng­êi ¨n c¾p tµi s¶n cña Chóa hay cña mét cung ®iÖn sÏ bÞ xö téi chÕt, ng êi nhËn tµi s¶n tõ tay kÎ ®¸nh c¾p còng bÞ xö chÕt”. Ngoµi ra c¸c t¸c phÈm cña mét sè nhµ t t ëng næi tiÕng thêi cæ ®¹i nh Socrates, Aristotle hay Epictetus... còng Ýt nhiÒu trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Ò cËp ®Õn c¸c quyÒn nµy cña con ng êi. Ph¸p luËt cæ ®¹i tuy cßn mang nÆng tÝnh giai cÊp vµ chñ yÕu b¶o vÖ quyÒn lùc cña giai cÊp thèng trÞ, song kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng h¹t nh©n tiÕn bé trong ®ã.

ë ViÖt Nam viÖc ghi nhËn nh÷ng gi¸ trÞ vÒ nh©n quyÒn, hay c¸c ý niÖm vÒ ph¸p lý kh«ng gièng nh c¸c n íc Ch©u ¢u. T t ëng vÒ c¸c quyÒn cña mét con ng êi tr íc hÕt thÕ hiÖn tinh tÕ qua nh÷ng ý niÖm vµ hµnh ®éng khoan dung ®é l îng trong kho tµng d©n gian ViÖt Nam. Tuy nh÷ng c©u ca dao d©n ca trªn kh«ng mang tÝnh chÊt b¾t buéc nh nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt song sù ¶nh h ëng cña nã ®Õn ®êi sèng tinh thÇn cña ng êi ViÖt th× kh«ng mét ph¸p luËt nµo b»ng. 1.4.1.2. T t ëng vÒ c¸c quyÒn tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n trong thêi kú khai s¸ng ®Õn thÕ kû XIX.

12

Sau khi §Õ chÕ La M· sôp ®æ, Ch©u ¢u tr¶i qua thêi kú Trung cæ ®en tèi, sù ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, v¨n hãa, chÝnh trÞ ®Òu bÞ h¹n chÕ. §Õn thÕ kû thø XIII v¨n hãa vµ nghÖ thuËt Ch©u ¢u míi b íc vµo giai ®o¹n Phôc H ng, cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ, sù gia t¨ng vÒ tµi s¶n song hµnh cïng víi sù ph¸t triÓn nhu cÇu vÒ c¸c quyÒn vµ tù do. Thêi kú nµy con ng êi ®Æc biÖt chó träng ®Õn c¸c gi¸ trÞ nh©n v¨n, quan t©m s©u s¾c ®Õn quyÒn sèng, quyÒn d©n chñ, mèi quan hÖ gi÷a c«ng d©n vµ chÝnh quyÒn…, tÊt c¶ t¹o lªn mét mét bÇu kh«ng khÝ ngµy cµng chèng l¹i c¸c quyÒn lùc ¸p chÕ. NhiÒu v¨n kiÖn chÝnh trÞ ph¸p lý næi tiÕng cña thÕ giíi ® îc ban hµnh còng vµo thêi kú nµy

nh §¹i hiÕn ch ¬ng Anh quèc, Tuyªn ng«n ®éc lËp cña Hoa Kú, HiÕn ph¸p vµ Bé luËt vÒ c¸c quyÒn cña Hoa Kú, tuyªn ng«n vÒ Nh©n quyÒn vµ D©n quyÒn cña Ph¸p…. c¸c v¨n kiÖn nµy ®Òu cã mét ®iÓm chung ®ã lµ sù tiÕn bé trong hÖ t t ëng, ®Ò cao c¸c quyÒn cña c¸ nh©n, h¹n chÕ quyÒn lùc cña chÝnh quyÒn vµ lµ tiÒn ®Ò v÷ng ch¾c cho ph¸p luËt hiÖn ®¹i sau nµy.

Tuy kh«ng rÇm ré nh ë Ch©u ¢u, nh ng ë ViÖt Nam nãi riªng vµ c¸c n íc Ch©u ¸ chÞu ¶nh h ëng cña Nho gi¸o nãi chung viÖc kÕt hîp gi÷a “nh©n trÞ” vµ “ph¸p trÞ”, gi÷a “trÞ quèc, an d©n”vµ “lÊy d©n lµm gèc” còng xuÊt hiÖn tõ thêi cæ ®¹i vµ ® îc duy tr× ®Õn thêi kú trung ®¹i. Nh÷ng v¨n b¶n ph¸p lý thêi kú nµy ph¶i kÓ ®Õn nh Quèc triÒu h×nh luËt – thÕ kû XV; Tõ tông ®iÒu lÖ – 1468; Hoµng ViÖt luËt lÖ – 1813. Tuy kh«ng tr¸nh khái quy luËt chung cña nh÷ng luËt lÖ phong kiÕn lµ quy ®Þnh cßn phiÕn diÖn, h×nh ph¹t rÊt hµ kh¾c, song ë ®©y ta còng nhËn thÊy viÖc nhËn thøc vÒ tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm ® îc thÓ hiÖn rÊt râ nÐt. C¸c téi quy ®Þnh vÒ x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm ® îc quy ®Þnh theo tõng ch ¬ng vµ trong qu¸ tr×nh lµm luËt sù nÆng nhÑ cña tõng téi còng nh c¸c tr êng hîp ph¹m téi kh¸c nhau ® îc quy ®Þnh kh¸c nhau.

Nh vËy ta cã thÓ nhËn thÊy, viÖc quan t©m b¶o vÖ tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña con ng êi ® îc ph¸p luËt x a rÊt quan t©m. Sù kh¸i qu¸t còng nh kü thuËt lËp ph¸p trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt nµy tuy ch a cao vµ cßn nhiÒu quy ®Þnh thÓ hiÖn sù bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi nh ng mét mÆt nµo ®ã phï hîp víi thêi ®iÓm lÞch sö cña v¨n b¶n ph¸p luËt ®ã. Tuy c¸ch thÓ hiÖn kh¸c nhau nh ng môc tiªu lÊy con ng êi lµm gèc ®Ó ®iÒu chØnh c¸c mèi quan hÖ x· héi th× c¶ ph¸p luËt Ch©u ¢u, Ch©u ¸ hay ViÖt Nam ®iÒu gièng nhau. 1.4.1.3. T t ëng vÒ c¸c quyÒn tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n trong thÕ kû XX.

13

ThÕ kû XX lµ thÕ kû ®¸nh dÊu nhiÒu sù kiÖn ®Æc biÖt cña lÞch sö nh©n lo¹i víi hai cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lín ch a tõng cã vµ cuéc bïng næ cña c¸ch m¹ng v« s¶n ë nhiÒu quèc gia trªn kh¾p thÕ giíi. Nh÷ng sù kiÖn nh vËy kh«ng chØ ¶nh h ëng lín ®Õn c¶ thÕ giíi, ®Õn c¸c quèc gia mµ cßn t¸c ®éng râ nÐt lªn hÖ t t ëng cña con ng êi. C¸c v¨n kiÖn ph¸p lý thêi kú nµy tuy kh«ng mang tÝnh ®ét ph¸ nh nh÷ng thÕ kû tr íc nh ng sù kÕ thõa tiÕn bé cña nã th× kh«ng thÓ phñ nhËn. TÝnh hiÖn thùc, cô thÓ, nguyªn t¾c vµ b¾t buéc lu«n ® îc thÓ hiÖn râ trong ph¸p luËt thêi kú nµy, tho¸t khái vá bäc mang tÝnh lý luËn thuÇn tóy cña nh÷ng thÕ kû tr íc. Kh«ng nh÷ng vËy thÕ kû XX cßn lµ thÕ kû ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña Chñ nghÜa x· héi t¹o nªn mét h×nh thÕ ®èi träng víi chñ nghÜa T b¶n, lµ mét x· héi do ng êi d©n lao ®éng lµm chñ,

do vËy nh÷ng lý luËn ph¸p lý thêi kú nµy còng ®a d¹ng h¬n vµ tiÕn bé h¬n tr íc. C¸c bµi viÕt cña c¸c häc gi¶ thêi kú nµy chñ yÕu mang tÝnh chÝnh luËn, tuy kh«ng trùc tiÕp ®Ò cËp ®Õn tÝnh m¹ng, danh dù, nh©n phÈm hay tµi s¶n cña con ng êi nh ng th«ng qua viÖc ph©n tÝch c¸c quyÒn tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i ta cã thÓ nhËn ra viÖc c¸c nhµ t t ëng thêi kú nµy kh«ng chØ nhËn thÊy con ng êi lµ trung t©m cña mäi vÊn ®Ò mµ cßn biÕt con ng êi lµ nh©n tè xoay chuyÓn mäi côc diÖn.

Tiªu biÓu cho c¸c nhµ c¸ch m¹ng thêi kú nµy lµ T«n Trung S¬n. C¸c bµi gi¶ng vÒ d©n quyÒn cña «ng ®· ¶nh h ëng s©u s¾c ®Õn tÇng líp trÝ thøc yªu n íc thêi kú ®ã. Tuy kh«ng ph©n tÝch s©u vÒ nh÷ng quyÒn mét c«ng d©n ph¶i ® îc h ëng nh ng c¸ch «ng nh×n nhËn, ®Æt vÊn ®Ò ®Ó t×m ra nguån gèc cña sù bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi thêi bÊy giê, gi÷a vua vµ d©n thËt sù rÊt s©u s¾c. Hay nh Martin Luther King,Jr - mét trong nh÷ng nhµ l·nh ®¹o cã ¶nh h ëng lín nhÊt trong lÞch sö Hoa Kú còng nh lÞch sö ® ¬ng ®¹i cña phong trµo ®Êu tranh bÊt b¹o ®éng. Sù nh×n nhËn s©u s¾c vÊn ®Ò bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi Mü lóc bÊy giê gi÷a ng êi da ®en vµ ng êi da tr¾ng cña M.L.King lµ mét bµi häc cho sù ph©n chia c¸c gi¸ trÞ trong x· héi. Tuy kh«ng trùc tiÕp ®Ò cËp ®Õn quyÒn vÒ tÝnh m¹ng, danh dù, nh©n phÈm hay tµi s¶n mµ mét ng êi cÇn ® îc ph¸p luËt b¶o hé nh ng viÖc ®Êu tranh chèng kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi ng êi da ®en cña M.L.King chÝnh lµ viÖc «ng ®ßi l¹i cho hä nh÷ng quyÒn ®ã.

Kh«ng chØ thÓ hiÖn qua hµng lo¹t nh÷ng bµi biÕt, diÔn v¨n cña c¸c häc gi¶ lín, LuËt quèc tÕ cßn ghi nhËn rÊt nhiÒu c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt nh : C«ng íc quy ®Þnh chi tiÕt vÒ vÊn ®Ò b¶o vÖ hay ch¨m sãc søc kháe cho con ng êi hoÆc mét nhãm ng êi dÔ bÞ tæn th ¬ng, “Giíi thiÖu vÒ d©n chñ: 80 c©u hái ®¸p” cña UNESCO; C«ng íc chèng tra tÊn vµ c¸c h×nh thøc trõng ph¹t hay ®èi xö tµn ¸c v« nh©n ®¹o hoÆc h¹ thÊp nh©n phÈm n¨m 1984; NghÞ quyÕt 45/111 ngµy 14/12/1990 cña §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc vÒ Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong viÖc ®èi xö víi tï nh©n…Nh vËy ta cã thÓ thÊy c¸c häc gi¶ trªn thÕ giíi trong thÕ kû XX ®· cã c¸i nh×n rÊt s©u réng vÒ c¸c gi¸ trÞ cña con ng êi, tõ tÝnh m¹ng, søc kháe ®Õn danh dù nh©n phÈm vµ c¸c tõ ® îc sö dông trong nh÷ng v¨n kiÖn nµy ®Òu mang tÝnh kh¸i qu¸t cao vµ b¾t buéc.

14

C¸c v¨n b¶n ph¸p lý ViÖt Nam thÕ kû XX lu«n thÓ hiÖn sù kÕ thõa cã chän läc nh÷ng tinh hoa cña nh©n lo¹i. Do ®Æc ®iÓm lÞch sö thêi kú nµy cña ViÖt Nam lµ mét giai ®o¹n biÕn ®éng ®Çy ®au th ¬ng khi ph¶i chÞu ¸ch x©m l¨ng ®« hé cña thùc d©n Ph¸p vµ ®Õ quèc Mü. Lóc nµy ý thøc vÒ quyÒn cña nh©n d©n thÓ hiÖn rÊt râ qua mét sè t¸c phÈm cña Phan Béi Ch©u, Phan Ch©u Chinh hay NguyÔn ¸i Quèc…, trong ®ã ®Æc biÖt ph¶i nh¾c ®Õn B¶n tuyªn ng«n ®éc lËp n¨m 1945 cña Hå ChÝ Minh (NguyÔn ¸i Quèc), nã ®· nh¾c ®Õn

quyÒn sèng nh lµ quyÒn ®Çu tiªn vµ quyÒn tiªn quyÕt, bëi khi ® îc sèng con ng êi míi cã nhu cÇu ph¸t sinh nh÷ng quyÒn kh¸c. Tõ hµng ngµn n¨m tr íc cho ®Õn tËn ngµy nay quyÒn sèng, tÝnh m¹ng cña con ng êi vÉn lu«n lµ trung t©m cho mäi cuéc ®Êu tranh, cho mäi cuéc c¶i c¸ch vµ viÖc ®Êu tranh kh«ng ngõng cho ®iÒu nµy còng lµ lÏ tÊt nhiªn.

Toµn bé phÇn 1.4.1 ®· cho ta c¸i nh×n t ¬ng quan gi÷a ph¸p luËt ViÖt Nam vµ ph¸p luËt quèc tÕ trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña loµi ng êi, tõng thêi kú lÞch sö kh¸c nhau. §Ó nh×n nhËn râ h¬n vÒ nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n chóng ta sÏ tiÕp tôc nghiªn cøu vÒ nguyªn t¾c nµy khi nã ® îc cô thÓ hãa trong ph¸p luËt cña mét sè quèc gia. 1.4.2. Nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n trong ph¸p luËt mét sè quèc gia cô thÓ trªn thÕ giíi 1.4.2.1. Ph¸p luËt cña Hîp chñng quèc Hoa Kú.

Hoa Kú lu«n tù hµo lµ mét quèc gia cã tr×nh ®é lËp ph¸p rÊt cao víi b¶n HiÕn ph¸p h¬n 200 n¨m tuæi. N»m trong hÖ thèng ph¸p luËt Common Law lµ hÖ thèng ph¸p luËt ph¸t triÓn tõ nh÷ng tËp qu¸n hay coi träng tiÒn lÖ, c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cña Hoa Kú, ®Æc biÖt lµ HiÕn Ph¸p quy ®Þnh chÆt chÏ vÒ viÖc b¶o hé c¸c quyÒn cña c«ng d©n bªn c¹nh sù ph©n chia quyÒn lùc trong NghÞ viÖn còng nh gi÷a liªn bang vµ c¸c bang. §èi víi viÖc B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n trong HiÕn ph¸p cña Hoa Kú cã ghi nhËn rÊt cô thÓ trong c¸c ®iÒu luËt cña nã vµ rÊt ® îc quan t©m, x©y dùng trong HiÕn ph¸p cña Hoa kú. 1.4.2.2. Ph¸p luËt Liªn Bang Nga.

Lµ mét quèc gia ®a s¾c téc víi nÒn v¨n hãa l©u ®êi, ph¸p luËt cña Nga cã ¶nh h ëng rÊt lín ®Õn ph¸p luËt ViÖt Nam. §iÒu 2 – Ch ¬ng 1 – PhÇn I - HiÕn ph¸p Liªn bang Nga n¨m 1993 ®· kh¼ng ®Þnh: “Con ng êi, c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng êi lµ nh÷ng gi¸ trÞ cao nhÊt. ViÖc thõa nhËn, tu©n thñ vµ b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng êi vµ c«ng d©n lµ bæn phËn cña nhµ n íc”. Trong Bé luËt tè tông h×nh sù cña liªn bang Nga c¸c quyÒn vÒ tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n kh«ng chØ ® îc quy ®Þnh trong mét ®iÒu luËt mµ n»m ë nhiÒu ®iÒu luËt kh¸c nhau nh §iÒu 9, 10, 12 – Môc 2. Gièng nh ph¸p luËt ViÖt Nam, mét sè quyÒn c«ng d©n ®· ghi nhËn trong HiÕn ph¸p ® îc nh¾c l¹i trong nh÷ng Bé luËt riªng biÖt nh»m nhÊn m¹nh tÝnh ph¸p lý cña nã còng nh gi¸ trÞ ® îc b¶o hé cña nã. 1.4.2.3. Ph¸p luËt Céng hßa nh©n d©n Trung Hoa.

15

HiÕn ph¸p Céng hßa nh©n nh©n Trung Hoa n¨m 1982 cã ghi nhËn c¸c quyÒn vÒ së h÷u tµi s¶n t¹i §iÒu 13; quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m vÒ th©n thÓ

§iÒu 37 – Ch ¬ng 2; quyÒn ® îc b¶o vÖ vÒ danh dù - §iÒu 38 – Ch ¬ng 2.

Bé luËt Tè tông h×nh sù Céng hßa nh©n d©n Trung Hoa n¨m 1979 cã ghi nhËn vÒ tù do th©n thÓ, d©n chñ, b¶o vÖ danh dù, nh©n phÈm cña c«ng d©n, thÓ hiÖn qua c¸c ®iÒu: §iÒu 2 – Ch ¬ng I; §iÒu 10 - Ch ¬ng I ... VÒ c¬ b¶n ph¸p luËt cña Trung Hoa mang nhiÒu nÐt t ¬ng ®ång víi ph¸p luËt ViÖt Nam t«n träng vµ b¶o vÖ c¸c quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n. Tuy nhiªn nh÷ng quyÒn vÒ tÝnh m¹ng, søc kháe, danh sù hay nh©n phÈm vµ tµi s¶n ® îc quy ®Þnh kÌm theo trong c¸c quy ®Þnh vÒ ho¹t ®éng tè tông chø kh«ng quy ®Þnh thµnh mét ®iÒu luËt riªng biÖt nh ë ViÖt Nam. Sù kh¸c biÖt nµy chØ lµ vÕ h×nh thøc, cßn khi nghiªn cøu, ta nhËn thÊy sù t ¬ng ®ång vÒ ý t ëng gi÷a ph¸p luËt Trung Hoa vµ ph¸p luËt ViÖt Nam. 1.4.2.4. Ph¸p luËt NhËt B¶n.

HiÕn ph¸p NhËt B¶n n¨m 1946 còng cã ghi nhËn c¸c quyÒn vÒ tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n th«ng qua c¸c §iÒu 13, 29, 31 – Ch ¬ng III. Còng gièng nh ph¸p luËt cña nh÷ng n íc nªu trªn, ph¸p luËt NhËt B¶n còng ghi nhËn c¸c quyÒn cña con ng êi t ¬ng tù nh ph¸p luËt ViÖt Nam. §©y chÝnh lµ sù t ¬ng ®ång vÒ t t ëng, quan ®iÓm chung còng nh sù häc hái gi÷a c¸c quèc gia vÒ c¸c quyÒn cña c«ng d©n trong ph¸p luËt. §èi víi c¸c quèc gia Ch©u ¸ víi nÒn v¨n hãa cã nhiÒu ®iÓm gièng nhau th× viÖc c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt gÇn gòi víi nhau lµ ®iÒu dÔ hiÓu.

Nh×n chung ph¸p luËt c¸c n íc trªn thÕ giíi ®Òu ®Ò cao vµ coi träng c¸c quyÒn cña con ng êi. TÊt c¶ c¸c quyÒn ®ã ®Òu ® îc quy ®Þnh chÆt chÏ trong HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt. Sù kh¸c nhau khi x¾p xÕp hay ph©n ®Þnh c¸c quyÒn ®ã cña mçi quèc gia lµ do v¨n hãa ®êi sèng hay truyÒn thèng lËp ph¸p song ta dÔ dµng nhËn thÊy ®iÓn t ¬ng ®ång nhÊt ®Þnh gi÷a chóng. Ph¸p luËt ViÖt Nam lµ sù kÕ thõa cã chän läc nh÷ng tinh hoa cña ph¸p luËt thÕ giíi.

CH¦¥NG 2 Nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam vÒ nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n

2.1. Ph¸p luËt ViÖt Nam tõ n¨m 1945 ®Õn tr íc n¨m 2003 vÒ nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n

16

Sù ph¸t triÓn cña lÞch sö, kinh tÕ, x· héi ViÖt Nam lu«n g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng ph¸p luËt. N¨m 1945 sau khi giµnh ® îc chÝnh quyÒn, HiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña n íc ViÖt Nam D©n chñ céng hßa ®· ra ®êi ngµy 9/11/1946 ®· ghi nhËn: c¸c quyÒn tù do d©n chñ, quyÒn t h÷u tµi s¶n (®iÒu

12), quyÒn ® îc ch¨m sãc , gi¸o d ìng (®iÒu 14). HiÕn ph¸p 1946 ®· thÓ hiÖn sù tiÕn bé rÊt nhiÒu so víi nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt phong kiÕn tr íc kia. Tuy nhiªn do tr×nh ®é lËp ph¸p cßn h¹n chÕ còng nh do hoµn c¶nh lÞch sö lóc bÊy giê mµ viÖc quy ®Þnh sù hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n cßn ch a ® îc râ rµng. HÇu hÕt viÖc ghi nhËn nh÷ng quyÒn nµy ®Òu n»m r¶i r¸c trong c¸c quy ®Þnh kh¸c nhau vµ viÖc “b¶o hé” cña ph¸p luËt ®èi víi c¸c quyÒn ®ã cña c«ng d©n míi ë møc “®¶m b¶o ® îc thùc hiÖn”. HiÕn ph¸p n¨m 1959 ra ®êi ®· ghi nhËn cô thÓ h¬n n÷a c¸c quyÒn vÒ tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n ë c¸ §iÒu 27, §iÒu 31, §iÒu 32, §iÒu 18. So víi HiÕn ph¸p n¨m 1946, HiÕn ph¸p n¨m 1959 ®· ghi nhËn cô thÓ h¬n c¸c quyÒn lîi cña c«ng d©n, kh¼ng ®Þnh sù b¶o hé cña nhµ n íc ®èi víi c¸c quyÒn nµy.

N¨m 1980 b¶n HiÕn ph¸p thÓ chÕ hãa ® êng lèi cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ®· ghi nhËn cô thÓ h¬n c¸c quyÒn vÒ tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n ë c¸c ®iÒu: §iÒu 59, §iÒu 61, §iÒu 69, §iÒu 70. T¹i §iÒu 70 lÇn ®Çu tiªn ®· quy ®Þnh sù b¶o hé cña ph¸p luËt vÒ tÝnh m¹ng, tµi s¶n, danh dù vµ nh©n phÈm cña c«ng d©n. §©y lµ mét b íc tiÕn so víi HiÕn ph¸p n¨m 1959.

HiÕn ph¸p n¨m 1992 vÉn ghi nhËn c¸c quyÒn nµy cña c«ng d©n t¹i c¸c ®iÒu 61, 71. Sù ghi nhËn cña HiÕn ph¸p 1992 vÒ tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù vµ nh©n phÈm cña c«ng d©n thÓ hiÖn rÊt râ rµng, cô thÓ. Kh«ng cã sù thay ®æi nµo vÒ “quyÒn ® îc ph¸p luËt b¶o hé” quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p 1980 ®Õn HiÕn ph¸p 1992. §iÒu nµy thÓ hiÖn ® êng lèi ®óng ®¾n cña §¶ng vµ nhµ n íc ta trong viÖc quan t©m ®Õn lîi Ých cña c«ng d©n. Sù ghi nhËn trong HiÕn ph¸p còng chøng tá sù b¶o ®¶m cao nhÊt cña nhµ n íc ®èi víi nh÷ng quyÒn nªu trªn. Kh«ng chØ thÓ hiÖn nguyªn t¾c t«n träng c¸c quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n trong c¸c Bé luËt ban hµnh trong n íc mµ trong c¸c HiÖp ®Þnh t ¬ng trî t ph¸p cña ViÖt Nam víi c¸c quèc gia trªn thÕ giíi nh §øc, Hungari, Nga, Trung Hoa, Ph¸p… ®Òu ghi nhËn ngay t¹i ®iÒu ®Çu tiªn cña mçi HiÖp ®Þnh vÒ viÖc “B¶o vÖ ph¸p lý” trong ®ã quy ®Þnh: “C«ng d©n cña Bªn ký kÕt nµy ® îc h ëng trªn l·nh thæ cña Bªn ký kÕt kia sù b¶o vÖ ph¸p lý ®èi víi c¸c quyÒn nh©n th©n vµ tµi s¶n cña m×nh nh c«ng d©n cña Bªn ký kÕt kia”.

17

LuËt TTHS cã thÓ coi lµ mét trong nh÷ng ngµnh luËt ra ®êi sím nhÊt vµ ph¸t triÓn nhÊt. HiÕn ph¸p 1946 ra ®êi, tuy míi chØ ë møc ®é kh¸i qu¸t nhÊt nh ng mét sè nguyªn t¾c cña trong luËt tè tông h×nh sù hiÖn nay còng ®· ® îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p 1946 nh nguyªn t¾c b¶o ®¶m quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m th©n thÓ cña c«ng d©n; QuyÒn t h÷u tµi s¶n cña c«ng d©n ViÖt Nam ® îc ®¶m b¶o; nguyªn t¾c xÐt xö c«ng khai vµ nguyªn t¾c b¶o ®¶m

quyÒn bµo ch÷a cña bÞ c¸o. S¾c lÖnh 97/SL cña Chñ tÞch ChÝnh Phñ n íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa n¨m 1950 tuy c¸c quy ®Þnh ®¬n gi¶n vµ ng¾n gän (gåm 15 ®iÒu) nh ng ®· thÓ hiÖn ngay sù tiÕn bé cña nã so víi c¸c luËt lÖ cò cña nhµ n íc phong kiÕn vµ thùc d©n kh¼ng ®Þnh sù b¶o vÖ cña ph¸p luËt nhµ n íc ®èi víi c¸c quyÒn d©n sù hay quy ®Þnh vÒ b¶o ®¶m quyÒn tù do th©n thÓ vµ quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m ®èi víi nhµ ë, ®å vËt, th tÝn, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm cña c«ng d©n

Sù ra ®êi cña Bé luËt Tè tông h×nh sù 1988 chøa ®ùng nhiÒu ®iÓm míi c¶ vÒ kÜ thuËt lËp ph¸p vµ néi dung cña c¸c chÕ ®Þnh, quy ®Þnh vÒ tr×nh tù, thñ tôc, khëi tè, ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n h×nh sù. C¸c nguyªn t¾c cña tè tông h×nh sù tr íc ®©y ® îc thÓ chÕ hãa trong HiÕn ph¸p hoÆc ® îc ghi nhËn ë c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c nhau giê ®©y ® îc quy ®Þnh Bé luËt Tè tông h×nh sù 1988. Nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n còng lÇn ®Çu tiªn ® îc quy ®Þnh ®Çy ®ñ t¹i ®iÒu 6 trong Bé luËt Tè tông h×nh sù n¨m 1988. Bé luËt Tè tông h×nh sù 1988 ®· ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn cña khoa häc luËt tè tông h×nh sù vµ ngµnh luËt tè tông h×nh sù ë n íc ta trong vßng h¬n 50 n¨m qua. Víi t c¸ch lµ vò khÝ ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m, Bé luËt Tè tông h×nh sù ®· lu«n lµ mét b¶o ®¶m cho th¾ng lîi trªn mÆt trËn ®Êu tranh chèng nh÷ng hiÖn t îng tiªu cùc trong ®ã cã téi ph¹m, gãp phÇn xøng ®¸ng vµo nhiÖm vô b¶o vÖ an ninh chÝnh trÞ, trËt tù an toµn x· héi, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n. Nguyªn t¾c “B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, tµi s¶n, danh dù vµ nh©n phÈm cña c«ng d©n” vÉn ® îc gi÷ nguyªn cho tíi khi Bé luËt Tè tông h×nh sù 2003 ra ®êi. 2.2. LuËt Tè tông n¨m 2003 vÒ Nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n

18

HiÕn ph¸p n¨m 1992 ®· ® îc söa ®æi cïng víi ®ã còng cÇn ph¶i tiÕp tôc söa ®æi, bæ sung c¸c quy ®Þnh Bé luËt tè tông h×nh sù n¨m1988 cho phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 nh»m ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt cña c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt. Víi nh÷ng ®ßi hái ®ã Bé luËt Tè tông h×nh sù n¨m 2003 ra ®êi. Bé luËt Tè tông h×nh sù n¨m 2003 cã 8 phÇn, 37 ch ¬ng, 346 ®iÒu luËt, nhiÒu h¬n Bé luËt Tè tông h×nh sù n¨m 1988 1 phÇn, 5 ch ¬ng vµ 49 ®iÒu luËt. ViÖc söa ®æi cña Bé luËt Tè tông n¨m 2003 nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng t ph¸p, ®¸p øng yªu cÇu ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m trong t×nh h×nh míi; ®¶m b¶o h¬n n÷a quyÒn tù do d©n chñ cña c«ng d©n; x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan nhµ n íc, ng êi tiÕn hµnh tè tông víi c«ng d©n; x¸c ®Þnh râ h¬n quyÒn vµ nghÜa vô cña nh÷ng ng êi tham gia tè tông. C¸c quy ®Þnh vÒ tr×nh tù thñ tôc tè tông ® îc söa ®æi râ rµng, cô thÓ, dÔ hiÓu, cã tÝnh kh¶ thi cao h¬n, t¹o ®iÒu kiÖn cho

ng êi tiÕn hµnh vµ tham gia tè tông thùc hiÖn ®Çy ®ñ quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh. 2.2.1. Ph©n lo¹i nguyªn t¾c

N»m trong Ch ¬ng II “Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n”, ®©y lµ ch ¬ng quy ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c cã tÝnh ®Þnh h íng chung, lµ kim chØ nam cho toµn bé hoÆc mét sè giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh tè tông. HiÖn nay cã rÊt nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n nµy:

- C¸ch ph©n chia thø nhÊt: Ph©n chia thµnh nguyªn t¾c HiÕn ®Þnh vµ nguyªn t¾c riªng biÖt NÕu theo c¸ch ph©n chia nµy th× Nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n sÏ n»m trong phÇn c¸c Nguyªn t¾c hiÕn ®Þnh. Tuy nhiªn c¸ch ph©n chia nµy khiÕn cho ng êi ta chØ coi träng c¸c nguyªn t¾c HiÕn ®Þnh mµ coi nhÑ c¸c nguyªn t¾c kh¸c.

- C¸ch ph©n chia thø 2: Ph©n chia nguyªn t¾c c¬ b¶n thµnh 4 lo¹i: Nguyªn t¾c b¶o ®¶m ph¸p chÕ; Nguyªn t¾c b¶o ®¶m quyÒn d©n chñ trong ho¹t ®éng tè tông; Nguyªn t¾c ®¶m b¶o cho viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù; Nguyªn t¾c ®¶m b¶o cho viÖc xÐt xö. NÕu ph©n lo¹i theo c¸ch nµy th× Nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh mang, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n sÏ n»m trong phÇn nh÷ng Nguyªn t¾c b¶o ®¶m quyÒn d©n chñ trong ho¹t ®éng tè tông. Tuy nhiªn c¸ch ph©n lo¹i nh thÕ nµy dÔ g©y hiÓu nhÇm r»ng xÐt xö kh«ng ph¶i lµ mét giai ®o¹n träng qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n.

- C¸ch ph©n chia thø 3: Ph©n chia c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n thµnh 4 lo¹i sau: C¸c nguyªn t¾c ®¶m b¶o ph¸p chÕ XHCN; c¸c nguyªn t¾c ®¶m b¶o c¸c quyÒn, lîi Ých cña c«ng d©n; C¸c nguyªn t¾c ®¶m b¶o tÝnh chÝnh c¸c kh¸ch quan cña ho¹t ®éng tè tông; C¸c nguyªn t¾c b¶o ®¶m tÝnh d©n chñ trong ho¹t ®éng tè tông. NÕu ph©n lo¹i theo c¸ch nµy th× Nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n sÏ n»m trong phÇn ¸c nguyªn t¾c ®¶m b¶o c¸c quyÒn, lîi Ých cña c«ng d©n. C¸ch ph©n lo¹i nµy t ¬ng ®èi hîp lý, tuy nhiªn viÖc ph©n lo¹i c¸c nguyªn t¾c nµy chØ mang tÝnh t ¬ng ®èi, ® îc lËp ra nh»m gióp chóng ta cã c¸i nh×n kh¸i qu¸t, tæng thÓ vÒ c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n mµ th«i. 2.2.2. Néi dung Nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n

a) C«ng d©n cã quyÒn ® îc ph¸p luËt b¶o hé vÒ tÝnh m¹ng, søc kháe,

danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n;

b) Mäi hµnh vi x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi

s¶n ®Òu bÞ xö lý theo ph¸p luËt;

19

c) Ng êi bÞ h¹i, ng êi lµm chøng vµ ng êi tham gia tè tông kh¸c còng nh ng êi th©n thÝch cña hä mµ bÞ ®e däa ®Õn tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù,

nh©n phÈm, tµi s¶n th× c¬ quan cã thÈm quyÒn tiÕn hµnh tè tông ph¶i ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.”

§iÒu 7 cña Bé luËt tè tông h×nh sù quy ®Þnh rÊt râ thµnh 3 phÇn trong ®iÒu luËt gåm: quyÒn cña c«ng d©n – b¶o ®¶m cña nhµ n íc – tr¸ch nhiÖm cña c¬ quan tè tông khi ®¶m b¶o nh÷ng quyÒn nµy cña c«ng d©n trong ho¹t ®éng tè tông. Nh ta ®· biÕt ph ¬ng ph¸p ®iÒu chØnh cña luËt tè tông h×nh sù lµ: Ph ¬ng ph¸p quyÒn uy vµ ph ¬ng ph¸p phèi hîp, chÕ íc. Khi tham gia c¸c ho¹t ®éng tè tông, vai trß còng nh vÞ trÝ cña ng êi tham gia tè tông vµ c¬ quan tiÕn hµnh tè tông lµ kh¸c nhau. Do vËy viÖc ®Þnh ra hµng lo¹t c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ nh»m môc ®Ých h íng nh÷ng ho¹t ®éng tè tông vµo ®óng môc ®Ých cña nã, tr¸nh sù l¹m quyÒn, b¶o vÖ quyÒn lîi cho c«ng d©n, ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n ® îc c«ng b»ng, minh b¹ch vµ thuËn lîi.

TÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n chØ lµ mét trong rÊt nhiÒu c¸c quyÒn c¬ b¶n cña con ng êi ® îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c cña n íc ta. §iÒu 7 – Bé luËt tè tông h×nh sù 2003 ®· kh¼ng ®Þnh c¸c quyÒn nµy ® îc nhµ n íc b¶o hé, tøc lµ kh«ng chØ ® îc b¶o vÖ mµ nhµ n íc cßn ®¶m b¶o cho c¸c quyÒn nµy ® îc thùc thi ®Çy ®ñ, v× lîi Ých tèt nhÊt cña c«ng d©n. C¸c hµnh vi x©m ph¹m ®Òu bÞ xö lý theo ph¸p luËt, bÊt luËn lµ tæ chøc, c¸ nh©n hay c¸c c¬ quan nhµ n íc. §©y lµ tr¸ch nhiÖm cña c¬ quan tiÕn hµnh tè tông ph¶i lµm khi c¸c quyÒn trªn cña c«ng d©n bÞ x©m h¹i hoÆc bÞ ®e däa x©m h¹i. So víi Bé luËt tè tông h×nh sù n¨m 1988 Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n quy ®Þnh t¹i Bé luËt tè tông h×nh sù 2003 cã ®iÓm tiÕn bé h¬n tr íc khi quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña c¬ quan cã thÈm quyÒn tiÕn hµnh tè tông trong viÖc b¶o vÖ c¸c quyÒn trªn.

Lµ mét trong c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña LuËt tè tông h×nh sù n¨m 2003, v× vËy tinh thÇn cña Nguyªn t¾c nµy thÓ hiÖn trong tÊt c¶ c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt tè tông h×nh sù 2003, tõ giai ®o¹n ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö ®Õn giai ®o¹n thi hµnh ¸n. 2.2.2.1. B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù , nh©n phÈm, tµi s¶n th«ng qua c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn

20

Nh ta ®· biÕt, c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn gåm: t¹m giam, t¹m gi÷, cÊm ®i khái n¬i c tró, b¶o lÜnh, ®Æt tiÒn hoÆc c¸c tµi s¶n cã gi¸ trÞ ®Ó b¶o ®¶m… lµ nh÷ng chÕ ®Þnh ph¸p lý quan träng thÓ hiÖn tÝnh quyÒn uy cña nhµ n íc vµ ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö ® îc kÞp thêi, nghiªm minh. ViÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p nµy th êng qua xem xÐt ®Çy ®ñ c¸c b íc gåm: môc ®Ých - c¨n cø - thÈm quyÒn - thñ tôc ¸p dông rÊt chÆt chÏ. Tuy nhiªn c¸c biÖn ph¸p nµy th êng h¹n chÕ mét sè quyÒn nhÊt ®Þnh cña c«ng d©n v× thÕ

viÖc quy ®Þnh rÊt cô thÓ c¸c tr êng hîp ® îc ¸p dông lµ nh»m tr¸nh hiÖn t îng l¹m quyÒn cña c¬ quan tiÕn hµnh tè tông hay ng êi tiÕn hµnh tè tông x©m h¹i ®Õn tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù , nh©n phÈm, tµi s¶n ® îc ph¸p luËt b¶o hé. 2.2.2.2. B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh sù, nh©n phÈm th«ng qua c¸c quy ®Þnh vÒ khëi tè vô ¸n h×nh sù.

Khëi tè vô ¸n h×nh sù lµ giai ®o¹n ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù, ®©y lµ giai ®o¹n ®Ó x¸c ®Þnh cã hay kh«ng cã dÊu hiÖu téi ph¹m, trªn c¬ së ®ã c¸c c¬ quan nµy sÏ ra mét trong hai quyÕt ®Þnh: QuyÕt ®Þnh khëi tè vô ¸n h×nh sù vµ QuyÕt ®Þnh kh«ng khëi tè vô ¸n h×nh sù. ViÖc khëi tè vô ¸n h×nh sù ®èi víi téi ph¹m nãi chung vµ c¸c téi x©m ph¹m quyÒn c«ng d©n cã ý nghÜa quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh . ChÝnh v× vËy, Bé luËt tè tông h×nh sù quy ®Þnh rÊt râ c¨n cø, c¬ së cña viÖc khëi tè vô ¸n vµ kh«ng khëi tè vô ¸n h×nh sù còng nh thÈm quyÒn, tr×nh tù, thñ tôc ra QuyÕt ®Þnh khëi tè vô ¸n vµ viÖc kiÓm s¸t khëi tè vô ¸n h×nh sù nh»m kh«ng bá lät téi ph¹m, kh«ng lµm oan ng êi v« téi, ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng, minh b¹ch cña ph¸p luËt. 2.2.2.3. B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n qua quy ®Þnh vÒ ®iÒu tra - truy tè

§iÒu tra vô ¸n h×nh sù lµ mét giai ®o¹n cña tè tông h×nh sù trong ®ã C¬ quan ®iÒu tra vµ c¸c c¬ quan kh¸c ® îc giao mét sè ho¹t ®éng ®iÒu tra cã tr¸ch nhiÖm chøng minh téi ph¹m, ng êi ph¹m téi vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c cã liªn quan ®Õn vô ¸n lµm c¬ së cho viÖc xÐt xö cña Toµ ¸n. §ång thêi th«ng qua ho¹t ®éng ®iÒu tra x¸c ®Þnh nguyªn nh©n ®iÒu kiÖn ph¹m téi ®èi víi tõng vô ¸n cô thÓ , kiÕn nghÞ c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa víi c¸c c¬ quan vµ tæ chøc h÷u quan. §©y lµ qu¸ tr×nh lµm s¸ng tá tÊt c¶ sù thËt kh¸ch quan vô ¸n cña C¬ quan ®iÒu tra nh»m phôc vô cho viÖc xö lý téi ph¹m b¶o vÖ c¸c quyÒn cña c«ng d©n ® îc ph¸p luËt quy ®Þnh v× vËy c¸c quy ®Þnh vÒ ®iÒu tra cña LuËt tè tông h×nh sù ®Òu h íng tíi môc tiªu nµy.

21

Sau khi kÕt thóc giai ®o¹n ®iÒu tra, ViÖn kiÓm s¸t truy tè bÞ can tr íc Tßa ¸n b»ng mét b¶n c¸o tr¹ng. Ph¶i cã quyÕt ®Þnh truy tè cña ViÖn kiÓm s¸t, téi ph¹m míi ® îc ®em ra xÐt xö tr íc tßa víi téi danh ®· truy tè. §©y lµ giai ®o¹n x¸c ®Þnh truy tè, tr¶ hå s¬ hoÆc t¹m ®×nh chØ vô ¸n, x¸c ®Þnh møc h×nh ph¹t, do vËy sù c«ng t©m cña c¬ quan cã thÈm quyÒn ¶nh h ëng trùc tiÕp ®Õn quyÒn lîi cña c«ng d©n. LuËt TTHS quy ®Þnh rÊt chi tiÕt c¸c ®iÒu kho¶n ®iÒu chØnh hµnh vi cña c¬ quan tiÕn hµnh tè tông trong giai ®o¹n nµy nh»m b¶o ®¶m tÝnh b¶o hé cña ph¸p luËt ®èi víi tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n.

2.2.2.4. B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n th«ng qua c¸c quy ®Þnh vÒ xÐt xö

XÐt xö lµ ho¹t ®éng trung t©m cña qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù thÓ hiÖn b¶n chÊt cña nÒn t ph¸p quèc gia, do vËy nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n ® îc thÓ hiÖn tËp trong nhÊt trong ho¹t ®éng xÐt xö cña Tßa ¸n, th«ng qua rÊt nhiÒu c¸c quy ®Þnh vÒ tÝnh c«ng khai, minh b¹ch vµ c¬ chÕ gi¸m s¸t, kiÓm s¸t trong phiªn tßa. Ngoµi ra giai ®o¹n nµy cßn chó träng tíi viÖc tham gia cña héi thÈm nh©n d©n nh»m t¨ng c êng h¬n n÷a viÖc b¶o ®¶m quyÒn lîi cho c«ng d©n. C¸c thñ tôc Gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm lµ chÝnh lµ sù tèi ®a hãa viÖc b¶o ®¶m c¸c quyÒn cña c«ng d©n còng nh­ lµ “c¬ héi” cuèi cïng b¶o vÖ quyÒn lîi cña c«ng d©n, ®¶m b¶o viÖc xÐt cö ®óng ng êi, ®óng téi. 2.2.2.5. B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n c«ng d©n qua c¸c quy ®Þnh vÒ thi hµnh b¶n ¸n

Thi hµnh b¶n ¸n lµ giai ®o¹n cuèi cña qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù vµ nã còng ¶nh h ëng kh«ng Ýt tíi quyÒn lîi cña c«ng d©n nªn luËt TTHS còng quy ®Þnh tr×nh tù thñ tôc cô thÓ nh ®iÒu kiÖn ®Ó b¶n ¸n quyÕt ®Þnh ® îc thi hµnh, viÖc t¹m ho·n, t¹m ®×nh chØ thi hµnh ¸n, xãa ¸n tÝch, nh»m ®¶m b¶o ph¸n quyÕt cña Tßa ¸n ® îc thùc thi, ®¶m b¶o tÝnh r¨n ®e cña ph¸p luËt ®èi víi c¸c hµnh vi ph¹m téi, kh¼ng ®Þnh tÝnh b¶o hé cña nhµ n íc ®èi víi c¸c quyÒn cña c«ng d©n.

Ch ¬ng 3 Thùc tiÔn vµ nh÷ng kiÕn nghÞ ®Ó hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n 3.1. Thùc tr¹ng ¸p dông nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n trong thùc tÕ

22

Nh ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn, nguyªn t¾c c¬ b¶n cña LTTHS lµ nh÷ng ph ¬ng ch©m, ®Þnh h íng chi phèi toµn bé hay mét sè giai ®o¹n quan träng cña tè tông h×nh sù trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ¸p dông ph¸p luËt tè tông h×nh sù, tuy nhiªn, trong thùc tiÔn ¸p dông luËt viÖc c«ng d©n cã ® îc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn nh÷ng quyÒn cña m×nh hay kh«ng, hay viÖc thùc thi ®óng luËt, nhanh chãng vµ kÞp thêi cã ® îc thùc hiÖn tèt hay kh«ng l¹i ®ang lµ vÊn ®Ò mµ chóng ta cÇn quan t©m, xem xÐt. ViÖc nghiªn cøu thùc tr¹ng ¸p dông nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n

cña c«ng d©n trong thùc tÕ cÇn nghiªn cøu trªn nh÷ng ph ¬ng diÖn sau:

- Thùc tiÔn viÖc thùc hiÖn quyÒn ® îc ph¸p luËt b¶o hé vÒ tÝnh m¹ng,

søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n.

- ViÖc ¸p dông nguyªn t¾c nµy cña c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn thùc thi

ph¸p luËt trong thùc tÕ. 3.1.1. Thùc tiÔn viÖc thùc hiÖn quyÒn ® îc ph¸p luËt b¶o hé vÒ tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n

Trong thùc tÕ khi tham gia vµo qu¸ tr×nh tè tông, c«ng d©n lu«n lµ ®èi t îng chÞu sù ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt. Do vËy viÖc ® îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c quyÒn lîi cña m×nh lµ ®iÒu v« cïng cÇn thiÕt. Trong tõng giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh tè tông viÖc thùc hiÖn nh÷ng quyÒn vÒ tÝnh m¹ng, søc khoÎ, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n cña c«ng d©n lµ kh¸c nhau.

23

Thùc tiÔn giai ®o¹n c¬ quan ®iÒu tra thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p nghiÖp vô ®Ó chøng minh hµnh vi ph¹m téi hay kh«ng ph¹m téi cña bÞ can. §©y còng lµ thêi ®iÓm ¸p dông nhiÒu c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn ®Ó ®¶m b¶o ®iÒu tra vô ¸n nh b¾t ®Ó t¹m giam, lÊy khÈu cung, kh¸m ng êi, kh¸m chç ë…. C¸c biÖn ph¸p nµy ®Òu h¹n chÕ hoÆc t¸c ®éng ®Õn c¸c quyÒn cña c«ng d©n nh ng trong thùc tÕ viÖc c¸c ® ¬ng sù yªu cÇu ® îc ®¶m b¶o c¸c quyÒn vÒ tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n th êng rÊt Ýt, bëi t©m lý cña c¸c ® ¬ng sù khi bÞ t¹m giam th êng rÊt lo l¾ng, sî h·i vµ Ýt nhiÒu mang tÝnh cam chÞu. ViÖc ý thøc ® îc c¸c biÖn ph¸p nµy ® îc thùc hiÖn nh thÕ nµo, ph¹m vi thùc hiÖn ra sao, thêi ®iÓm thùc hiÖn…chÝnh lµ viÖc thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm cña c¬ quan tiÕn hµnh tè tông ®èi víi c¸c quyÒn lîi cña c«ng d©n. Kh«ng chØ vËy, thùc tÕ viÖc kh«ng hiÓu biÕt ph¸p luËt dÉn tíi viÖc b¶o vÖ quyÒn cña m×nh ch a ®óng møc, thËm chÝ cßn dÉn tíi hµnh vi chèng ®èi ng êi thi hµnh c«ng vô cña ng êi d©n khiÕn cho c«ng t¸c ®iÒu tra, truy tè xÐt xö gÆp khã kh¨n, mµ quyÒn lîi cña c«ng d©n l¹i kh«ng ® îc ®¶m b¶o.Bªn c¹nh ®ã, viÖc khi tham gia vµo qu¸ tr×nh tè tông hiÖn nay, viÖc sö dông luËt s nh mét biÖn ph¸p b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña m×nh còng kh«ng ® îc c«ng d©n quan t©m. §èi víi c¸c tr êng hîp ® îc chØ ®Þnh luËt s miÔn phÝ kh«ng Ýt ng êi ®· tõ chèi quyÒn nµy. Trong thùc tiÔn xÐt xö cho thÊy viÖc tõ chèi luËt s bµo ch÷a kh«ng ph¶i lµ hiÕm bëi ng êi d©n mét phÇn kh«ng tin t ëng vµo luËt s ® îc chØ ®Þnh, mét phÇn thÊy kh«ng cÇn thiÕt ph¶i cã luËt s bµo ch÷a, ®iÒu nµy khiÕn cho viÖc c¸c quyÒn lîi cho hä kh«ng ® îc b¶o ®¶m, h¬n n÷a cßn thÓ hiÖn viÖc hiÓu biÕt vÒ nh÷ng quyÒn ® îc ph¸p luËt b¶o hé cña ng êi d©n cßn rÊt thÊp, ®Æc biÖt lµ ë vïng n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa g©y ¶nh h ëng trùc tiÕp ®Õn quyÒn lîi cña hä.

3.1.2. Thùc tiÔn viÖc ¸p dông Nguyªn t¾c b¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù , nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n cña c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông

Theo thèng kª cña Tßa ¸n nh©n d©n Tèi cao, trong vßng 6 n¨m trë l¹i ®©y tõ n¨m 2006 – 2011 sè l îng ¸n h×nh sù s¬ thÈm lu«n duy tr× ë møc cao trªn 60.000 vô/ n¨m vµ ch a cã dÊu hiÖu gi¶m. ChÝnh v× ®iÒu nµy mµ viÖc thùc thi nghiªm minh ph¸p luËt cµng cÇn h¬n bao giê hÕt. ViÖc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt tè tông 2003 trong tõng giai ®o¹n chÝnh lµ viÖc tu©n thñ Nguyªn t¾c hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm vµ tµi s¶n c«ng d©n. Tuy nhiªn chóng ta còng ph¶i nh×n nhËn mét thùc tr¹ng hiÖn nay cña viÖc thi hµnh ph¸p luËt ®ã lµ thi hµnh ph¸p luËt ch a nghiªm, hiÖn t îng oan sai, khiÕu n¹i, tè c¸o kÐo dµi. VÝ dô: Trong nhiÖm kú c«ng t¸c tõ 2004 ®Õn 2011 cña Tßa ¸n nh©n d©n huyÖn Duy Tiªn, tØnh Hµ Nam ®· thô lý vµ gi¶i quyÕt 1499 vô ¸n, trong ®ã ¸n h×nh sù lµ 336 vô víi 580 bÞ c¸o, chiÕm 22,4% sè l îng ¸n thô lý vµ gi¶i quyÕt. Trong ®ã c¸c téi x©m ph¹m vÒ tÝnh m¹ng, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n chiÕm tíi 55,05% tæng sè ¸n h×nh sù cña toµn huyÖn, mét sè l îng kh«ng hÒ nhá.

VËy qua ®©y cã thÓ thÊy t×nh tr¹ng vi ph¹m ph¸p luËt x©m ph¹m c¸c quyÒn c«ng d©n ghi nhËn trong nguyªn t¾c c¬ b¶n cña luËt tè tông h×nh sù lµ kh¸ lín. VËy c©u hái ®Æt ra ë ®©y lµ viÖc c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông ®· lµm viÖc tèt khi b¾t gi÷ vµ xÐt xö ® îc nhiÒu vô ¸n, ®¶m b¶o nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n hay lµ viÖc thùc thi ph¸p luËt ch a nghiªm, møc ®é r¨n ®e, gi¸o dôc cña c¸c c¬ quan nµy ch a cao dÉn ®Õn tØ lÖ téi ph¹m x©m ph¹m tÝnh m¹ng, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n vÉn chiÕm tØ lÖ lín? §©y lµ c©u hái ngá ®Ó mçi chóng ta cã c¸i nh×n kh¸c nhau th× sÏ cã sù ®¸nh gi¸ riªng kh¸c nhau vÒ thùc tr¹ng thùc thi ph¸p luËt hiÖn nay 3.2. Nguyªn nh©n h¹n chÕ cña viÖc thùc thi Nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n c«ng d©n Thùc tiÔn ® îc thõa nhËn l©u nay ë ViÖt Nam r»ng vÊn ®Ò thùc thi ph¸p luËt ch a nghiªm, dÉn ®Õn hiÖu qu¶ ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m ch a cao. Nguyªn nh©n cña nh÷ng h¹n chÕ ®ã thÓ hiÖn d íi nh÷ng ph ¬ng diÖn sau:

Thø nhÊt, viÖc tæ chøc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n c«ng d©n ch a ® îc quan t©m ®óng møc.

24

Thø hai, víi tr×nh ®é d©n trÝ ch a cao, viÖc tuyªn truyÒn, phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt cßn h¹n chÕ nªn viÖc hiÓu, thùc hiÖn vµ yªu cÇu thùc hiÖn viÖc B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n cßn ch a cao, ch a ph¸t huy ® îc hiÖu qu¶ mµ ®iÒu luËt mang l¹i.

Thø ba, viÖc phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn thùc thi ph¸p luËt còng nh ®éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c vÒ ph¸p luËt cßn máng vµ cã nhiÒu h¹n chÕ. 3.3. Mét sè kiÕn nghÞ n©ng cao tÝnh kh¶ thi cña nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n

Nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c nµy chóng ta cÇn cã nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ sù cÇn thiÕt cña nguyªn t¾c, tõ ®ã cã c¸c gi¶i ph¸p tæng thÓ, khoa häc ®Ó thùc hiÖn ho¹t ®éng nµy, cô thÓ nh sau: 3.3.1. Hoµn thiÖn hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n

Nh ta ®· biÕt ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó thùc thi mét quy ®Þnh cña ph¸p luËt lµ ph¶i cã mét hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p luËt t ¬ng ®èi hoµn chØnh. Nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n ®· ® îc HiÕn ph¸p ghi nhËn, do vËy viÖc ghi nhËn ®ång bé trong tÊt c¶ c¸c v¨n b¶n luËt hay nh÷ng v¨n v¶n d íi luËt lµ ®iÒu cÇn thiÕt. Tuy nhiªn viÖc nªu l¹i nh HiÕn ph¸p ®· quy ®Þnh hay cô thÓ hãa tinh thÇn ®ã trong nh÷ng ®iÒu luËt riªng biÖt cña tõng ngµnh LuËt l¹i lµ ®iÒu cÇn xem xÐt rÊt kü. Ngoµi ra ®èi víi Bé luËt Tè tông h×nh sù n¨m 2003 cÇn cã kÕ ho¹ch nghiªn cøu, söa ®æi bæ sung hoÆc thay thÕ Nguyªn t¾c nµy cho hîp lý mµ vÉn ®¶m b¶o tinh thÇn cña LuËt còng nh HiÕn ph¸p 1992. 3.3.2. N©ng cao tÝnh ®ång bé cña c¸c c¬ quan t ph¸p nh»m ®¶m b¶o cho nguyªn t¾c nµy ® îc thùc thi hiÖu qu¶

Nh ®· nªu ë trªn, hiÖn nay viÖc thùc thi nghiªm minh, hiÖu qu¶ ph¸p luËt ë n íc ta vÉn cßn gÆp khã kh¨n trong viÖc phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan t ph¸p víi nhau. Muèn n©ng cao tÝnh ®ång bé cña c¸c c¬ quan t ph¸p chóng ta cÇn tËp trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò sau:

- N©ng cao tÝnh ®ång bé vÒ v¨n b¶n ph¸p luËt quy ®Þnh chøc n¨ng,

nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña tõng c¬ quan t ph¸p.

- §ång bé vÒ c¸ch thøc thùc hiÖn ph¸p luËt cña c¸c c¬ quan thi hµnh

ph¸p luËt.

- TiÕp tôc quan t©m, x©y dùng vµ hoµn thiÖn h¬n n÷a c¸c Quy chÕ phèi

hîp liªn ngµnh gi÷a c¸c ngµnh, c¸c c¬ quan t ph¸p víi nhau.

- Tæ chøc c¸c líp båi d ìng nghiÖp vô, tËp huÊn vÒ c¬ chÕ phèi hîp gi÷a c¸c ngµnh,c¸c cÊp nh»m ®µo tµo mét tÇng líp c¸n bé am hiÓu vÒ ph¸p luËt, thµnh th¹o vµ linh ho¹t trong c«ng t¸c thùc thi ph¸p luËt.

- T¨ng c êng tuyªn truyªn, phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt cho c¸c c¸n bé

25

c¬ quan t ph¸p.

3.3.3. Tæ chøc kiÓm tra, thanh tra t×nh h×nh thùc hiÖn nguyªn t¾c nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n

Gièng nh bÊt kú vÊn ®Ò g×, muèn ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ thùc hiÖn nã chóng ta cÇn ph¶i tæ chøc thanh tra, kiÓm tra nh»m x¸c ®Þnh viÖc tu©n thñ ph¸p luËt cña c¬ quan, c¸ nh©n cã thÈm quyÒn thùc thi ph¸p luËt. §Ó kiÓm tra chóng ta cÇn tiÕn hµnh ®¸nh gia toµn bé nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ® îc trong thêi gian qua, rót ra nh÷ng u, khuyÕt ®iÓm cÇn ph¸t huy hay kh¾c phôc, tõ ®ã ho¹ch ®Þnh ra nh÷ng chiÕn l îc, s¸ch l îc míi nh»m thùc hiÖn tèt h¬n n÷a nguyªn t¾c nµy.

Nh vËy ë Ch ¬ng 3 LuËn v¨n nµy ®· cho chóng ta nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ thùc tr¹ng thùc hiÖn nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n. Hi väng nh÷ng kiÕn nghÞ trªn sÏ gãp mét phÇn nhá bÐ, gîi ý cho viÖc n©ng cao tÝnh kh¶ thi cña nguyªn t¾c nµy ë ViÖt Nam hiÖn nay

KÕt luËn

Nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n c«ng d©n lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña Bé luËt Tè tông h×nh sù 2003. §©y lµ nguyªn t¾c thÓ hiÖn tinh thÇn, ® êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng ta ®ã lµ ph¸t triÓn nhanh ph¶i g¾n víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng; ®æi míi ®ång bé vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ v× môc tiªu x©y dùng n íc ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa, d©n giµu, n íc m¹nh, d©n chñ, c«ng b»ng, v¨n minh; thùc hµnh d©n chñ, ph¸t huy tèi ®a nh©n tè con ng êi, coi con ng êi lµ chñ thÓ, nguån lùc chñ yÕu vµ lµ môc tiªu cña sù ph¸t triÓn. Trong 8 n¨m thi hµnh luËt Tè tông h×nh sù 2003, viÖc thùc thi ph¸p luËt, tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c cña LuËt lu«n ® îc coi träng vµ th êng xuyªn ® îc c¸c Bé ngµnh quan t©m ®óng mùc.

26

§Ó b¾t kÞp víi xu h íng héi nhËp quèc tÕ hiÖn nay, viÖc tiÕp thu tinh hoa ph¸p luËt thÕ giíi, kÕ thõa cã chän läc nh÷ng t t ëng tiÕn bé cña nh©n lo¹i nh»m n©ng cao h¬n n÷a tr×nh ®é lËp ph¸p lµ ®iÒu §¶ng vµ nhµ n íc ta cÇn quan t©m. Víi nh÷ng thùc tr¹ng cßn tån t¹i hiÖn nay vÒ viÖc thùc thi luËt Tè tông h×nh sù nãi chung vµ nguyªn t¾c B¶o hé tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tµi s¶n cña c«ng d©n nãi riªng víi nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, th× viÖc t¨ng c êng h¬n n÷a nh÷ng gi¶i ph¸p kh¾c phôc lµ ®iÒu cÇn lµm cÊp b¸ch. Cã nh vËy th× míi ®¶m b¶o ® îc tÝnh r¨n ®e, phßng vµ chèng téi ph¹m, t¹o lßng tin cho nh©n d©n, æn ®Þnh ®êi sèng x· héi, n©ng cao h×nh ¶nh cña ViÖt Nam trong lßng b¹n bÌ quèc tÕ. VÉn biÕt ®Ó thay ®æi lµ kh«ng dÔ vµ kh«ng thÓ lµm trong mét sím mét chiÒu, tuy nhiªn víi sù quan t©m vµ ®ãng gãp nh nh÷ng g× LuËn v¨n nµy ®· thÓ hiÖn, hi väng sÏ nh mét “viªn g¹ch nhá” trong hµng triÖu “viªn g¹ch” x©y dùng nªn mét hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng.