SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Bài 1: PHÂN BIỆT TÌNH HUỐNG KHẨN CẤP, KHỦNG HOẢNG VÀ
CÁC MỐI NGUY HIỂM
I. KHÁI QUÁT
1. Định nghĩa tình huống khẩn cấp (emergencies):
Trường hợp khẩn cấp là một sự kiện xảy ra đột ngột, yêu cầu hành động
ngay lập tức. Nó có thể là do dịch bệnh, thiên tai, thảm họa công nghệ, xung
đột hay các nguyên nhân khác do con người gây ra.
- Tự nhiên/nhân tạo
- Nhanh chóng khởi phát, khởi phát chậm, thường xuyên, phức tạp
- Có thể dẫn đến thay đổi chỗ ở
- Tình hình an ninh có thể đang biến động, đặc biệt là trong cuộc xung đột
- Mức độ dự đoán có thể khác nhau
2. Khủng hoảng (crisis):
Một sự kiện hay một loạt các sự kiện đại diện cho một mối đe dọa quan
trọng đối với sức khỏe, an ninh, an toàn hoặc phúc lợi của cộng đồng, thường
là trên một diện rộng. Xung đột vũ trang, dịch bệnh, nạn đói, thiên tai, các
trường hợp khẩn cấp về môi trường và các sự kiện lớn có hại khác có thể bao
gồm hoặc dẫn đến một cuộc khủng hoảng nhân đạo.
3. Các mối nguy hiểm (hazards):
Có thể được tìm thấy trong cuộc sống hàng ngày và điều quan trọng là
trẻ em cũng nên có thể nhận ra chúng. Trên thực tế, trẻ em có thể giúp đỡ
trong việc thu thập các thông tin để lập bản đồ cho các mối nguy hiểm.
- Mối nguy hiểm là một sự kiện vật lý có khả năng gây tổn hại, là một
hiện tượng hay hoạt động của con người có thể gây thiên tai.
- Tác động của mối nguy hiểm bao gồm:
Gây ra cái chết
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Chấn thương hoặc các tác động đến sức khỏe khác
Thiệt hại về tài sản
Mất sinh kế và các dịch vụ
Gián đoạn xã hội và kinh tế
Thiệt hại về môi trường
Ví dụ: sạt lở đất, núi lửa phun trào, động đất, chiến tranh và tai nạn giao
thông…
II. XÂY DỰNG KHẢ NĂNG PHỤC HỒI
1. Mô hình bảo vệ trẻ em truyền thống:
Tin rằng, những vấn đề của trẻ em được gây ra bởi sự dễ bị tổn thương
(khiếm khuyết) của chúng. Họ tin rằng, trẻ em không có khả năng hoạt
động nếu không có sự giúp đỡ của người khác. Mô hình này tập trung
chủ yếu vào trung hòa những rủi ro có thể gây tổn hại cho đứa trẻ.
2. Mô hình dựa trên khả năng phục hồi:
Cho rằng, trẻ em và người lớn thì tích cực và có khả năng. Thế mạnh
của trẻ em là trọng tâm và được coi là các tác nhân trong bất kỳ sự hỗ
trợ hoặc can thiệp. Mô hình dựa trên khả năng phục hồi không phủ định
rằng trẻ em vẫn có những điểm yếu và sự khiếm khuyết, tuy nhiên nó
nhìn vào việc những hạn chế này có thể được khắc phục bằng cách tăng
cường các nguồn lực bên trong và bên ngoài của đứa trẻ.
3. Khả năng phục hồi (resilience):
a) Định nghĩa (Kirby & Fraser, 1997)
- Khả năng chịu đựng được, để phục hồi trở lại, khôi phục, hoặc
thậm chí phát triển sau những trải nghiệm tiêu cực.
- Nó bao gồm các kỹ năng, khả năng, kiến thức và cái nhìn sâu sắc
mà mọi người tích lũy theo thời gian khi họ đấu tranh để vượt qua
nghịch cảnh và thách thức của cuộc sống.
- Nó giúp con người trở nên mạnh mẽ và năng động hơn.
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
- Là một cách để đối phó và thích ứng với hoàn cảnh khó khăn gây ra
tổn thương và mất mát.
Bao gồm tăng trưởng, cũng như sức đề kháng, và đối phó
trong khi đối mặt với nghịch cảnh.
Nó là một quá trình lâu dài hoặc một con đường cuộc
sống.
Nó có thể cần nghịch cảnh để phát triển.
Một đứa trẻ có khả năng phục hồi sẽ ứng phó với nghịch
cảnh tốt hơn so với những gì anh ta hoặc cô ấy nên làm.
Khả năng phục hồi nên được xem như một quá trình trong
tương tác với môi trường.
Nó cần nhiều hơn những phẩm chất tích cực hay các
nguồn lực chủ động sử dụng các nguồn lực được yêu cầu.
Nó không bao giờ là tuyệt đối, nhưng thay đổi với hoàn
cảnh, với thời gian, và từ người này sang người khác.
Nó có thể được nhìn thấy trong cá nhân, hoặc trong môi
trường nhóm.
b) (Grothberg, 1997) có đưa ra định nghĩa như sau:
Khả năng phục hồi là “Một khả năng phổ quát cho phép một
người, nhóm hoặc cộng đồng để ngăn chặn, giảm thiểu, khắc
phục những gây thiệt hại ảnh hưởng của nghịch cảnh”.
“Sự lớn lên diễn ra trong tình trạng lộn xộn của cuộc sống”.
c) Xây dựng khả năng phục hồi là những hoạt động, phương pháp tiếp
cận, và/hoặc các chiến lược cho phép một cá nhân hay một cộng
đồng đương đầu, hoặc quản lý các tác động của thảm họa hoặc bất kỳ
sự kiện độc hại nào đe dọa sức khỏe cộng đồng hoặc cá nhân, sự an
toàn, an ninh, và hạnh phúc.
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
4. Các thuộc tính của khả năng phục hồi:
- Tập trung vào thế mạnh trong phòng ngừa và phục hồi
- Thể hiện qua nhiều lĩnh vực
- Thiết lập các lĩnh vực an toàn
- Có sự hiểu biết rằng kết quả của nghịch cảnh không phải do định
mệnh sắp đặt
- Nhân viên thực hành cũng được thay đổi
5. 14 chủ đề của khả năng phục hồi (Bautisa et. Al, 2001):
[1] Chấp nhận và điều chỉnh nhu cầu của những tình huống khó khăn
[2] Hoạt động có năng lực giữa những vấn đề khó khăn
[3] Học tập từ nghịch cảnh
[4] Xem mình như giáo viên và nguồn đánh giá
[5] Nhẫn nại và nhìn mọi việc ở viễn cảnh
[6] Phát hiện hạnh phúc ở giữa khó khăn
[7] Giữ tỉnh táo khi đối mặt với những kinh nghiệm gây đau thương
[8] Giữ tính cách tốt đẹp và lành mạnh trong bối cảnh thiếu thốn
[9] Có một tư duy đạo đức
[10] Hồi phục từ những vết thương trong quá khứ
[11] Xây dựng trị liệu từ thực tế
[12] Là trung tâm của những cái khác
[13] Xem các tình huống như tạm thời
[14] Chống lại cám dỗ
Tóm tắt ý chính
Phân biệt tình huống khẩn cấp, khủng hoảng, và các mối nguy hiểm
Mô hình truyền thống tin rằng, những vấn đề của trẻ em được gây ra bởi
sự dễ bị tổn thương (khiếm khuyết) của chúng. Mô hình dựa trên khả năng
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
phục hồi cho rằng, trẻ em và người lớn thì tích cực và có khả năng. Mô
hình dựa trên khả năng phục hồi không phủ định rằng, trẻ em vẫn có
những điểm yếu và sự khiếm khuyết, tuy nhiên nó cho rằng những hạn chế
này có thể được khắc phục bằng cách tăng cường các nguồn lực bên trong
và bên ngoài của đứa trẻ.
Khả năng phục hồi là “Một khả năng phổ quát cho phép một
người, nhóm hoặc cộng đồng để ngăn chặn, giảm thiểu, khắc
phục những thiệt hại và ảnh hưởng của nghịch cảnh”.
Xây dựng khả năng phục hồi là những hoạt động, phương pháp tiếp
cận, và/hoặc các chiến lược cho phép một cá nhân hay một cộng
đồng đương đầu, hoặc quản lý các tác động của thảm họa, hoặc bất kỳ sự
kiện độc hại nào đe dọa đến sức khỏe cộng đồng hoặc cá nhân, sự an
toàn, an ninh, và hạnh phúc.
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Bài 2: NHỮNG NGUYÊN TẮC CỦA BẢO VỆ
I. KHÁI QUÁT
1. Bảo vệ trẻ em là gì? Bảo vệ khỏi cái gì?
- Bảo vệ gồm: Ngăn ngừa, Phục hồi & Chữa trị
- Bảo vệ để giúp tránh khỏi bị lạm dụng, ngược đãi, xao nhãng hay bạo
lực
2. Các nguyên tắc nhân đạo:
- Những nhu cầu về thể chất và vật chất;
- Cảm giác có giá trị;
- Giá trị sâu sắc được ở bên gia đình, và cộng đồng;
- Khả năng cảm nhận và chăm sóc cho bản thân và người khác;
- Là một con người, chúng ta sống về mặt thể chất, xã hội, tình cảm, và
tinh thần;
- Sự an toàn cá nhân;
- Nhân phẩm bao gồm các yếu tố sau: Một người có thể an toàn về thể lý,
nhưng chất lượng của sự an toàn của họ có thể ảnh hưởng đến lòng tự
trọng của họ. Những vấn đề có thể ảnh hưởng đến lòng tự trọng: việc
hạn chế di chuyển, sự giới nghiêm, cư xử làm mất mặt hoặc nhục mạ.
Cảm giác tự do có được khi được tự do di chuyển, tự đưa ra quyết định
và hành động, được phát biểu và được lắng nghe, và tự do kết hợp.
- Tính toàn vẹn chỉ ra rằng, tầm quan trọng của sự trọn vẹn của một cá
nhân như một con người; sự an toàn, lòng tự trọng, và nhu cầu vật chất
cũng quan trọng như nhau để trở thành một con người trọn vẹn.
II. BẢO VỆ LÀ TĂNG QUYỀN
1. Công ước Liên Hiệp Ước (LHQ) về Quyền trẻ em:
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
- Bối cảnh ra đời:
Công ước được Đại Hội Đồng LHQ chấp thuận vào ngày 20 tháng
10 năm 1989.
Là những quy định pháp lý quốc tế một cách toàn diện nhằm mang
lại những lợi ích và bảo vệ trẻ em.
Cho đến nay, Công ước đã được phê chuẩn bởi hơn 192 quốc gia
trên khắp thế giới (trừ Mỹ, Somali).
Công ước gồm 41 điều khoản về các vấn đề ảnh hưởng đến trẻ em.
1989: Đại hội đồng LHQ thông qua Công ước QTE.
1990: Việt Nam phê chuẩn công ước - thứ nhất châu Á & thứ hai Thế
Giới.
- Công thức cần nhớ: 1-4-4-1
Định nghĩa: Trẻ em là người dưới 18 tuổi, trừ trường hợp luật pháp
quốc gia công nhận tuổi thành niên sớm hơn.
4 nhóm quyền:
+ Quyền được sống còn: bao gồm quyền được sống, được chăm
sóc sức khỏe ở mức cao nhất có thể.
+ Quyền được bảo vệ: bao gồm việc bảo vệ trẻ em thoát khỏi
mọi phân biệt đối xử, lạm dụng hay bỏ mặc, bảo vệ trẻ em
không có gia đình cũng như bảo vệ trẻ em trong những tình
huống đặc biệt.
+ Quyền được phát triển: bao gồm các hình thức giáo dục
(chính thức hoặc không chính thức) và quyền được có mức
sống đầy đủ cho sự phát triển về thể lực, trí lực, tinh thần, đạo
đức, và xã hội của trẻ em.
+ Quyền được tham gia: bao gồm quyền của trẻ em được bày
tỏ quan điểm của mình trong mọi vấn đề liên quan đến bản
thân, quyền được lắng nghe và được kết giao hội họp.
4 nguyên tắc:
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
+ Quyền lợi cao nhất của trẻ: Quyền lợi của trẻ được tôn trọng
như quyền lợi của cha mẹ, gia đình, cộng đồng và quốc gia.
Quyền lợi của trẻ là yếu tố được quan tâm hàng đầu trong các
chương trình hành động liên quan đến trẻ.
+ Không phân biệt đối xử: Tất cả các trẻ đều có quyền phát
triển tiềm năng như nhau, không phân biệt chủng tộc của trẻ,
hay của cha mẹ, hay của người bảo trợ hợp pháp, không phân
biệt màu da, giới tính, giai cấp xã hội, ngôn ngữ, ý kiến, nguồn
gốc, tình trạng gia đình, sinh trưởng, khuyết tật hay bất kỳ đặc
điểm nào khác.
+ Quyền được sinh sống và phát triển: Quyền được sinh sống
và phát triển được xem là điều kiện tiên quyết cho tất cả các
quyền khác. Quyền được sinh sống và phát triển bao gồm khả
năng của trẻ có thể hưởng lợi từ các chính sách và chương
trình hành động của Chính phủ nhằm giúp trẻ trưởng thành.
+ Tôn trọng quan điểm và sự tham gia của trẻ: Ý kiến của trẻ
phải được lắng nghe, được tôn trọng và được quan tâm đến
trong tất cả các vấn đề ảnh hưởng đến trẻ. Trẻ có quyền tham
gia vào các quy trình ra quyết định có ảnh hưởng đến trẻ.
Một quy trình: Ký kết Phê chuẩn Thực hiện Theo dõi
Báo cáo. Tất cả chúng ta đều có trách nhiệm trong việc thực hiện và
giám sát việc thực hiện Công ước.
2. Tăng quyền (empowerment) là gì?
- Có rất nhiều định nghĩa cho tăng quyền.
- Tăng quyền là một quá trình xã hội đa chiều giúp con người có được sự
kiểm soát cho cuộc sống riêng của họ, thông qua sự nỗ lực của bản thân
hoặc sự trợ giúp của người khác. Nó là một quá trình nuôi dưỡng sức
mạnh ở con người, để sử dụng trong cuộc sống của họ, cộng đồng và xã
hội (World Bank).
3. Bảo vệ phải dựa trên quyền:
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Tất cả các hoạt động nhằm đảm bảo tôn trọng đầy đủ các quyền của cá
nhân theo quy định và tinh thần của các cơ quan liên quan của pháp luật như
luật về quyền con người, luật nhân đạo quốc tế, và luật tị nạn. Quyền con
người và các tổ chức nhân đạo phải tiến hành các hoạt động này một cách vô
tư và không phân biệt dựa trên cơ sở chủng tộc, nguồn gốc quốc gia hay dân
tộc, ngôn ngữ và giới tính.
4. Các công ước quốc tế liên quan đến quyền con người:
- Tuyên bố toàn cầu về quyền con người (UDHR)
- Công ước quốc tế về quyền chính trị và dân sự (ICCPR)
- Công ước quốc tế về QTE(CRC)
- Công ước xoá bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ (CEDAW)
- Công ước xoá bỏ mọi hình thức phân biệt chủng tộc (CEAFRD)
- Công ước quốc tế về bảo vệ quyền của công nhân nhập cư và những
thành viên trong gia đình họ (ICPRMTF)
- Công ước về quyền của người khuyết tật (CRPD)
- Công ước và Nghị định thư liên quan đến tình trạng của người tị nạn
(CPRSR)
5. Những vi phạm và sự thiếu hụt dẫn đến nhu cầu bảo vệ:
- Cuộc sống và sự an toàn về thể chất:
Các cuộc tấn công, chiến đấu, đánh bom
Giết hại dân thường
Tiêu hủy cơ sở hạ tầng dân sự
Sử dụng dân thường làm lá chắn sống
Bị ép buộc phải hỗ trợ cho chiến binh
Bom mìn, vật gây nổ
Những cuộc tổng hành quyết tùy tiện, ngoài vòng pháp luật
Bị bắt buộc phải biến mất hoặc không tự nguyện
Các mối đe dọa hoặc doạ dẫm đến sự sống
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Tra tấn, trừng phạt, và đối xử tàn nhẫn, vô nhân đạo và nhục mạ
Tội phạm bạo lực, ăn cướp
Bạo lực liên xã
Bạo lực trên cơ sở giới tính và tình dục
Các vấn đề về an toàn và an ninh khác, bao gồm những rủi ro do
thiên tai
- Chuyển chỗ ở và tự do di chuyển:
Bị buộc phải di dời
Bị cưỡng chế quay trở lại hoặc tái định cư cho những người bị di dời
Hạn chế và những trở ngại khác đến việc tự do di chuyển
- Đời sống gia đình:
Trẻ em bị tách ra và không có người đi cùng
Tách rời gia đình
- Sự tự do:
Bị bắt hoặc bị giam giữ tuỳ tiện hoặc trái pháp luật
Bắt cóc, giữ con tin
Buôn bán người
Tuyển dụng do bị bắt buộc
- Những nhu cầu cơ bản và những dịch vụ cần thiết:
Từ chối, cản trở, thiếu hoặc có sự bất bình đẳng/phân biệt đối
xử trong việc tiếp cận đầy đủ thực phẩm
Từ chối, cản trở, thiếu hoặc có sự bất bình đẳng/phân biệt đối
xử trong việc tiếp cận đầy đủ nước sạch và vệ sinh môi trường
Từ chối, cản trở, thiếu hoặc có sự bất bình đẳng/phân biệt đối
xử trong việc tiếp cận đầy đủ chỗ ở và nơi ở phù hợp
Từ chối, cản trở, thiếu hoặc có sự bất bình đẳng/phân biệt đối
xử trong việc tiếp cận đầy đủ dịch vụ y tế
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Từ chối, cản trở, thiếu hoặc có sự bất bình đẳng/phân biệt đối
xử trong việc tiếp cận đầy đủ giáo dục
Từ chối hoặc cản trở tiếp cận dân thường
Hệ thống ghi danh hưởng lợi bị thiếu hoặc bị trục trặc
- Giấy tờ cá nhân, hộ tịch, và thông tin:
Từ chối hoặc thiếu các dịch vụ phục hồi tài liệu nhận dạng cá
nhân, có nghĩa là tiếp cận việc phát hành, đổi mới CMND, bao
gồm cả giấy khai sinh
- Đất đai và tài sản:
Tịch thu bất hợp pháp, sự chiếm đoạt và hủy hoại tài sản, bao gồm cả
việc bị buộc phải rời khỏi chỗ ở
III. CÁC LOẠI HOẠT ĐỘNG BẢO VỆ
Vấn đề bảo vệ Hành động đáp ứng Hành động khắc phục Xây dựng
môi trường
1. Hành động đáp ứng (Bảo vệ): là bất kỳ hoạt động ngay lập tức được thực
hiện để ngăn ngừa, chặn đứng, và làm giảm bớt sự vi phạm, lạm dụng, hoặc
tước đoạt.
2. Hành động khắc phục (Phục hồi - Chữa trị): làm hồi phục và quan tâm
đến việc giúp đỡ và hỗ trợ người dân trong việc phục hồi khi bị vi phạm,
lạm dụng hoặc tước đoạt.
3. Xây dựng môi trường (Ngăn ngừa): thiết lập những tiêu chuẩn bảo vệ
nhằm mục đích ngăn ngừa hoặc hạn chế sự vi phạm, lạm dụng hoặc tước
đoạt.
Tóm tắt ý chính
- Bảo vệ gồm: Ngăn ngừa, Phục hồi, Chữa trị
- Bảo vệ để giúp tránh khỏi bị lạm dụng, ngược đãi, xao nhãng hay bạo
lực
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
- Bảo vệ là tăng quyền vì bảo vệ phải dựa trên quyền và những việc vi
phạm và thiếu hụt xảy ra nên cần phải được bảo vệ
- Vấn đề bảo vệ Hành động đáp ứng Hành động khắc phục Xây
dựng môi trường
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Bài 3: NHỮNG KHÁI NIỆM VÀ NGUYÊN TẮC VỀ HỖ TRỢ
TÂM LÝ XÃ HỘI
I. KHÁI QUÁT:
1. Tâm lý xã hội (psychosocial) là gì?
Tâm lý xã hội bao gồm 2 phần: tâm lý + xã hội
- Tâm lý: đề cập đến tâm trí và tình cảm của một con người. Nó liên
quan đến những khái niệm bên trong như cảm xúc, suy nghĩ, thái độ,
niềm tin, và hành vi.
- Xã hội: đề cập đến những mối quan hệ bên ngoài và môi trường của một
con người. Nó bao gồm những sự tương tác với người khác, kỹ thuật và
thái độ xã hội, các giá trị (văn hoá và cá nhân), và sự ảnh hưởng xã hội
từ gia đình, bạn bè đồng trang lứa, nhà trường, và cộng đồng.
- Tâm lý xã hội là một cách tiếp cận và chiến thuật để bình thường hoá hành
vi, và cảm xúc của một đứa trẻ hay người trưởng thành khi tương tác với
môi trường.
2. Đánh giá tâm lý xã hội là gì?
- Những hỗ trợ tâm lý xã hội cho cộng đồng và các cá nhân giúp họ
vượt qua những tổn thương tâm lý để phục hồi trạng thái khỏe mạnh
như trước thảm họa. Có ý kiến cho rằng sự hỗ trợ là cần thiết cho mọi
cộng đồng bị thảm họa tác động, nhưng cần quan tâm tới bản chất của
thảm hoạ. Đặc biệt, ở nơi các tổ chức quốc tế cung cấp các dịch vụ,
một câu hỏi luôn được đặt ra: “Có phải chúng ta đang cố gắng áp đặt
những cách cung cấp dịch vụ y tế và sinh học lâm sàng một cách
chung chung, thay vì quan tâm đến các phương pháp phục hồi đặc thù
của riêng từng địa phương?”. Việc đánh giá thực trạng trước, trong và
sau thảm hoạ là quan trọng, nhằm phát hiện và khuyến khích các đáp
ứng với tâm lý xã hội phù hợp với văn hóa địa phương, và những nhu
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
cầu của trẻ em cũng như của các gia đình trong cộng đồng nơi chịu
tác động của thảm họa.
- Việc cứu chữa và phục hồi cho các cá nhân và gia đình họ là cần thiết
để giúp cho việc phục hồi và tái thiết cộng đồng tốt hơn. Để giải
quyết những hậu quả tâm lý xã hội sau một thảm hoạ là rất khó khăn,
nguyên tắc cơ bản là khuyến khích quá trình phục hồi ở mọi cấp độ, sự
tham gia đầy đủ của cộng đồng trong đánh giá tình hình tại những khu
vực bị ảnh hưởng và trong việc đưa ra các khuyến nghị về hỗ trợ tâm lý
xã hội.
3. Lý do?
- Những hậu quả về vật chất của thảm hoạ rất rõ ràng: tử vong, tàn tật, di
dân và nhiều thiệt hại khác. Tuy nhiên, những hậu quả tâm lý xã hội ít rõ
ràng hơn. Trong khi đó, việc có thể phát hiện được những phản ứng cảm
xúc tức thì của các nạn nhân đối với các thảm họa, việc xác định được
hậu quả lâu dài về tinh thần khó khăn hơn rất nhiều.
- Việc đánh giá về sức khỏe tâm lý xã hội của trẻ em và cộng đồng trong
tình huống khẩn cấp có thể được tiến hành ngay sau khi có thiên tai, hay
sau một sự kiện trọng đại của một cuộc xung đột đang diễn ra, và sẽ
được cập nhật ngay khi tình huống đó có chuyển biến.
- Ngay sau tình huống khẩn cấp, công tác đánh giá tập trung vào nhu cầu
sống, bảo vệ, thông tin và đánh giá về các phản ứng có thể xảy ra là
quan trọng nhất. Khi tình hình trở nên ổn định hơn thì người ta cần đến
các thông tin nhằm phục hồi trạng thái bình thường trong cuộc sống và
môi trường của các thành viên trong cộng đồng. Khi cộng đồng đã hồi
phục sau thảm hoạ, thì lại cần thiết phải có việc đánh giá để thông báo
kế hoạch cung cấp các dịch vụ xã hội mang tính lâu dài.
- Các dự án nhằm đảm bảo cho sự sống nếu không được lên kế hoạch và
quản lí tốt (bao gồm cả những can thiệp tức thì về tâm lí xã hội như tư
vấn về tổn thương hay phỏng vấn) có thể gây ra ảnh hưởng không tốt
đến trẻ em và phụ nữ. Tuy vậy, đôi khi nhiều hoạt động giúp tăng cường
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
sức khỏe tâm lí xã hội lại mau chóng bị bỏ qua để tiến hành các dự án
viện trợ và giúp đỡ cho sự sống.
- Hỗ trợ tâm lý xã hội cần phải hợp tác một cách chặt chẽ với các cơ quan
khác trong mọi hoạt động. Điều này chủ yếu là để nhằm đảm bảo rằng
các hoạt động viện trợ đều được lên kế hoạch một cách chu đáo và có
quan hệ chặt chẽ với các hoạt động hỗ trợ về tâm lí xã hội, đang được
thực hiện hoặc sẽ được thực hiện trong tương lai. Đồng thời, việc hợp
tác sẽ đem lại hiệu quả cao nhất cho các hoạt động viện trợ, hỗ trợ sự
sống và hỗ trợ về tâm lí xã hội trong việc chữa trị và chăm sóc sức khỏe
cơ bản của trẻ em và phụ nữ.
Tâm lý xã hội giúp phát triển năng lực đối phó nội bộ, khả năng phục
hồi.
Tâm lý xã hội giúp phát triển trí tuệ cảm xúc.
Tâm lý xã hội giúp phát triển ngôn ngữ cảm xúc, giúp kết nối những
cảm xúc với lời nói.
Tâm lý xã hội cho phép tâm trí để đối phó với những kỷ niệm.
Tâm lý xã hội cho phép trẻ em chơi có mục đích.
Tâm lý xã hội cho phép người lớn xử lý cảm xúc của họ.
Trong thực tế, nó giúp trong việc chữa lành trái tim và cái đầu.
Tâm lý xã hội là một sự phản ứng đa ngành, xây dựng năng lực địa
phương, hỗ trợ tự giúp và tăng cường những nguồn lực đã có sẵn ở
các nhóm bị ảnh hưởng.
Tâm lý xã hội cho phép tiếp cận ban đầu, để chuyển tiếp, nếu can
thiệp về sức khỏe tâm thần là cần thiết.
a) Stress nặng (Profound stress):
- Một điều kiện là mối đe dọa tràn ngập, kéo dài và liên tục ảnh hưởng
đến sự toàn vẹn về thể chất hoặc tâm lý của một đứa trẻ.
- Stress nặng có thể được xác định là việc liên tục sống trong một môi
trường mà an ninh cá nhân như: không có khả năng để phát triển lựa
chọn sinh kế, dinh dưỡng kém, chỗ ở không đạt tiêu chuẩn, mất cảm
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
giác thuộc về cộng đồng, và đau buồn trong sự tổn thất của gia đình, và
trạng thái liên tục của nhiều cá nhân trong cộng đồng có sự xung đột.
b) Tổn thương/Chấn thương tâm lý (Trauma):
- Trong bối cảnh của chiến tranh, sử dụng cụm từ “ chấn thương tâm lý” có
thể làm người ta nghĩ đến “bệnh tật” và “y học” mà không mang ý nghĩa
“nhân đạo”.
- Chấn thương tâm lý thường đòi hỏi các can thiệp lâm sàng và có thể bị
ràng buộc về thời gian trong bối cảnh chữa bệnh.
- Bất kể độ tuổi nào, điều này có thể xảy ra với một con người, cụm từ
“chấn thương tâm lý" trong cộng đồng có thể chấm dứt. Tuy nhiên, nó
có thể phát triển thành một cuộc sống bị cô lập, và từ chối, và làm
giảm thiểu khả năng cá nhân để phát triển các mối quan hệ tình cảm xã
hội lành mạnh.
c) Stress nặng và sự phát triển tình cảm xã hội của một đứa trẻ:
- Trẻ em nào đã sống với stress nặng có thể trải qua tình trạng quá tải của
hệ thống limbic. Hệ thống limbic là một phần của não có chứa bộ nhớ
của một người.
- Phần cảm xúc của bộ não là phần chính cốt lõi của bộ não. Nó hỗ trợ các
khu vực khác của hoạt động con người như bộ nhớ, khả năng học hỏi,
khả năng nhận biết, và khả năng phản ánh cảm xúc.
- Kết quả của điều này, thường trẻ em có thể suy giảm khả năng nhận ra
xem chúng vui, buồn, đau đớn, và thường không phát triển hoặc nhận
ra sự đồng cảm dành cho những người khác. Điều này được gọi là sự
tách rời, một kỹ năng tồn tại chỉ mang tính ngắn hạn.
- Phương thức tồn tại là một trạng thái mà trí não và cơ thể có phản
ứng theo bản năng để tồn tại, đặc biệt là sau khi phải đối mặt với mối
nguy hiểm đe doạ cuộc sống và sự sợ hãi liên tục.
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Ở giai đoạn này, não bộ thường quá tải với chất adrenaline, và được thể
hiện ra bằng việc trẻ em không tập trung, thất thường, và không thể đánh
giá sự an toàn của cá nhân.
- Hiểu biết về tác động của tình trạng quá tải của limbic, sự tách rời và
quá kích động có thể có ý nghĩa trong việc trẻ em đấu tranh, để phát
triển mối quan hệ lành mạnh với gia đình, bạn bè và cộng đồng.
Điều này được phản ánh khi đứa trẻ không thể tiếp tục phát triển trí tuệ
về cảm xúc và sự kết nối với bản thân, một sự mất đi cảm giác thuộc về
một nơi nào đó, và thiếu ý thức về niềm hy vọng cho tương lai.
- Sự gắn bó là một yếu tố của sự phát triển về mặt tình cảm - xã hội,
nó khuyến khích phát triển mối liên hệ giữa một đứa trẻ
và những người quan trọng trong cuộc sống của chúng.
Những mối quan hệ đặc biệt này giúp đứa trẻ cảm thấy an toàn, cũng
như phát triển sự tin tưởng và tính độc lập.
Sự gắn bó an toàn với người lớn đầu tiên (những người chăm
sóc, người cố vấn cho thanh thiếu niên, và cha mẹ) tạo nền tảng
cho việc phát triển tình cảm xã hội ở khắp các cộng đồng.
- Tình cảm - xã hội đề cập đến sự tương tác của một cá nhân với những
người khác dựa trên cách họ cảm nhận về bản thân, những người
khác, và thế giới.
- Hỗ trợ phát triển tình cảm xã hội của trẻ nhỏ cho phép các em:
Được hạnh phúc;
Phát triển kỹ năng tư duy cấp độ cao;
Thiết lập các mối quan hệ tích cực, chặt chẽ, và an toàn với những
người khác;
Trải nghiệm và có thể điều chỉnh và thể hiện cảm xúc.
- Có một hiệu ứng lan truyền tích cực lên gia đình và cộng đồng khi trẻ
em được gắn kết với bản thân và có thể truyền đạt cảm xúc của mình
một cách hiệu quả.
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
- Đối với trẻ em đã từng bị stress nặng, việc giúp chúng gỡ bỏ những căng
thẳng của cuộc sống và phát triển ngôn ngữ để mô tả những trải nghiệm
của chúng là những khía cạnh quan trọng.
- Những khía cạnh này được tăng cường thông qua các hoạt động tâm lý
xã hội.
d) Tại sao không sử dụng can thiệp sức khỏe tâm thần lâm sàng (clinical
mental health) trong trường hợp khẩn cấp?
- Trị
liệu lâm sàng thường liên quan đến một quá trình can
thiệp cần nhiều hơn một lần can thiệp.
- Phương pháp này giả định rằng thân chủ đang bị sang chấn tâm lý.
- Không xây dựng năng lực địa phương để đáp ứng sức khỏe của thân
chủ, thiếu các chương trình do cộng đồng làm chủ, quản lý và điều hành.
Công tác lâm sàng:
- Dùng “nhãn” tư vấn để cho biết rằng mức độ stress mà một người phải
trải qua trong tình huống khẩn cấp là không bình thường.
- Đáp ứng lâm sàng đòi hỏi phải có sự can thiệp của Sở Y tế (DOH) và
chỉ nên được thực hiện bởi chuyên viên có tay nghề cao.
e) Có chỗ dành cho đáp ứng sức khỏe tâm thần trong các trường hợp
khẩn cấp không?
- Có, nếu cần thiết và nếu có khả năng.
- Tuy nhiên, điều này nên được thực hiện bởi các chuyên viên có tay nghề
cao.
- Và cần được đáp ứng trong hợp tác với Sở Y Tế.
- Tránh việc tạo ra các dịch vụ sức khỏe tâm thần song song.
- Vẫn cần phải có một biện pháp can thiệp sinh học, tâm lý, và xã hội để
làm giảm các triệu chứng và mang lại sự bảo vệ trái với quá trình trị liệu
thuần tuý.
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
f) Tại sao không sử dụng phương pháp thẩm vấn những sự kiện gây stress
quan trọng (Critical Incidence Stress Debriefing - CISD)?
- Thẩm vấn những sự kiện gây stress quan trọng (CISD) không phải là
một khuôn khổ được chấp nhận để phản ứng trong tình huống khẩn cấp.
- Không có sự đồng thuận về một khuôn khổ được xác định ở cấp quốc
gia cũng như quốc tế.
- Thẩm vấn những sự kiện gây stress quan trọng (CISD) thường được
thể hiện bằng một quá trình phản ứng cảm xúc làm sống lại sự việc,
nó không đảm bảo rằng mỗi cá nhân nhận ra tiềm năng của mình về
cách họ sống sót, những tài nguyên mà họ có trong nội bộ và bên
ngoài, về xây dựng khả năng phục hồi cho cá nhân.
- Một thuật ngữ phổ biến là mở chiếc hộp Pandora (Opening Pandora's
Box) -nó không cho phép khả năng của một người đóng lại cảm xúc cá
nhân và lập kế hoạch cá nhân.
- Thẩm vấn những sự kiện gây stress quan trọng (CISD) thường để lại
cho người được thẩm vấn cảm thấy dễ bị tổn thương hơn bởi vì
không có bất kỳ sự theo dõi nào.
- Tầm quan trọng của nguyên tắc đạo đức “không gây hại” của Uỷ ban
Thường vụ Liên cơ quan (IASC) là một trong những lý do tại sao Thẩm
vấn những sự kiện gây stress quan trọng (CISD) không được khuyến
cáo cho các tình huống khẩn cấp.
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Tâm lý
Bạn bè đồng trang lứa
Suy nghĩ, niềm tin, cảm xúc
Gia đình
Gia đình mở rộng
Cảm xúc, Giá trị , Thái độ, hành vi
Môi trường/điều kiện sống
Hình 1: Hình minh hoạ khái niệm tâm lý xã hội
II. SỰ HÒA HỢP
1. Khái niệm:
Hoà hợp (Attunement, CFSI) là một phương pháp được dùng để phát
triển kỹ năng trong việc làm cho người lớn nhạy cảm với những trẻ em. Các
em này không tránh khỏi làm cho người lớn nhạy cảm với khả năng hiểu biết
về cảm xúc của chúng. Phương pháp này cho phép người lớn giao tiếp với
người khác một cách thiện cảm hơn và trao quyền cho họ.
2. Tác động của sự hoà hợp:
Tác động của sự hoà hợp
- Người nhận (một người/một đứa trẻ được hòa hợp)
Phát triển sự tự nhận thức về bản thân một cách tích cực
Học cách giải thích các cảm xúc của người khác
Học ngôn ngữ và hành động của cảm xúc
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Phát triển cảm giác thoải mái, cảm thấy an toàn và thuộc về một nơi
nào đó
Thừa nhận sự chăm sóc và tình yêu
Trẻ em học cách tò mò trong khi giữ an toàn
Giúp bộ não của chúng kết nối lại với trái tim và cơ thể của chúng
- Người làm (một người tạo ra sự hoà hợp)
Giữ kết nối với những cảm xúc của mình
Trở nên dễ lĩnh hội để xác định cảm xúc của người khác
Trở nên đồng điệu để thấy sự đồng cảm một cách thích hợp
Giúp trong việc chữa lành, tha thứ và chấp nhận
Trở nên nhân đạo hơn và nhạy cảm hơn với cảm giác của người khác
Trở nên yêu thương và chăm sóc hơn cho bản thân và những người
khác
Xây dựng một ý thức về sự thực hiện trong việc xác định sự thay đổi
trong hành vi với những người khác và bản thân mình
Tạo ra một mối quan hệ nhạy cảm và con người giữa những người tình
nguyện và đứa trẻ là điều cần thiết cho sự phát triển như con người của một
đứa trẻ.
3. 8 nguyên tắc của sự hoà hợp:
1. Thể hiện tình yêu qua các cách như: hôn, tiếp xúc, mỉm cười, âu yếm,
nói giọng nhẹ nhàng, ôm,và thể hiện những cảm xúc tích cực.
2. Làm theo những khởi xướng của trẻ theo các cách sau: làm theo hoạt
động của trẻ với chủ ý; quan sát điều trẻ thích và không thích; đoán điều
trẻ mong muốn; đọc ngôn ngữ cơ thể của trẻ; thể hiện sự quan tâm đến
những việc trẻ đang làm; điều chỉnh bản thân để phù hợp với mức độ
sức khỏe thể lý của trẻ; điều chỉnh đến mức độ hiểu biết của trẻ; và từ
bỏ những điều bạn muốn.
3. Tạo ra những cuộc đối thoại về cảm xúc bằng các cách sau: bắt chước
cử chỉ và nét mặt; thay phiên nhau thể hiện cảm xúc; thiết lập giao tiếp
bằng mắt; khiêu vũ cùng nhịp điệu với trẻ; trao đổi nụ cười và ngữ âm;
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
sử dụng giai điệu của giọng nói để phản ảnh cảm xúc; và phản ảnh cảm
xúc theo nhiều cách khác nhau (ngôn ngữ không lời).
4. Khen ngợi và thể hiện sự tán dương như sau: khen không dùng lời
(thừa nhận đứa trẻ bằng cách liếc nhìn, mỉm cười, và gật đầu); khen
ngợi với lời giải thích như: “Làm rất tốt vì em đã cố gắng …”; khen mà
không giải thích, chỉ nói câu đơn giản “Làm rất tốt!”. Lưu ý: Xấu
hổ là một cảm xúc mạnh mẽ có thể ngăn chặn sự phát triển cảm xúc của
một đứa trẻ.
5. Cùng nhau tập trung: tập trung vào những gì đứa trẻ đang làm hay
thích làm để lôi kéo sự chú ý của nó; và kêu gọi sự chú ý của đứa trẻ, để
nhận ra một điều gì đó, để chia sẻ kinh nghiệm cùng một đứa trẻ khác.
6. Gọi tên và mô tả: nói chuyện với cảm xúc và thể hiện sự nhiệt tình khi
mô tả các đồ vật với trẻ; gọi tên các đồ vật, thú vật, hoặc sự kiện và mô
tả chúng là gì và chúng như thế nào. Câu hỏi gợi ý: Nó là gì? Nó như
thế nào?
7. Mở rộng: thông qua sự tưởng tượng và cách diễn đạt nghệ thuật có
thể dựng và kể chuyện, trò chơi biểu tượng, hát, vẽ và khiêu vũ, so sánh
cảm xúc với các đối tượng hoặc màu sắc; sử dụng logic: so sánh sự
giống và khác nhau, tính toán và xem xét xem một cái gì đó được làm
như thế nào, kết nối sự kiện hiện tại với quá khứ hay tương lai. Các câu
hỏi gợi ý: trước đây em có thấy nó chưa? Nó nhắc em nhớ đến điều gì?
Có bao nhiêu cái? Cỡ nào? Em có biết nó được làm như thế nào? Công
dụng của nó? Hãy kể một câu chuyện liên quan đến nó…
8. Quy chế tích cực: lập kế hoạch từng bước để đạt mục tiêu; hướng dẫn
hoạt động của trẻ bằng cách chỉ ra hay sử dụng những câu hỏi nhầm ngụ
ý bước kế tiếp là gì; thiết lập các giới hạn rõ ràng trong lĩnh vực xã hội
và đạo đức; đối với đứa trẻ nào chọn lựa những hành vi tiêu cực, cung
cấp cho nó những lựa chọn thay thế, đề nghị, và giải thích. Các câu hỏi
gợi ý: Bạn muốn làm gì? Tôi có thể giúp em như thế nào? Có cách nào
khác để làm điều này không? Em sẽ bắt đầu như thế nào? Ở đâu và cái
gì tiếp theo? Mục tiêu là gì? Chuyện gì sẽ xảy ra nếu em …?
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Thiết lập giới hạn theo 1 cách tích cực: diễn đạt rõ ràng điều gì không
được phép làm và giải thích tại sao: Em có biết khi em làm …(điều này), bạn
em cảm thấy …? Em sẽ cảm thấy thế nào khi bạn A làm điều tương tự như
vậy đối với em?; không ai được phép làm điều đó, bởi vì khi bạn làm điều đó
….; đề nghị một chọn lựa tích cực cho đưa trẻ “B, tại sao em không thử làm
…”
III. TRÁI TIM VÀ CÁI ĐẦU (Nguồn: Hearts and heads, CFSI)
1. Định nghĩa trẻ em:
Luật Bảo Vệ, Chăm Sóc và Gia Đình Trẻ Em (BVCSGDTE) Việt Nam qui
định “trẻ em là những người dưới 16 tuổi”, Công ước LHQ về QTEqui định
“trẻ em là những người dưới 18 tuổi trừ trường hợp luật nước đó qui định
khác”.
2. Bảo vệ trẻ em:
Trong bối cảnh này là bảo vệ trẻ em khỏi bạo lực, khai thác, lạm dụng, bỏ
bê và thúc đẩy sự phát triển của chúng về sức khỏe tâm lý xã hội trong các
khu vực có xung đột.
3. Ghi nhãn những cảm xúc bình thường:
Khi dùng từ “bị sang chấn tâm lý” có thể làm thân chủ trở thành “bệnh lý
học” và “y học”, không mang tính nhân đạo; chiến tranh mang tính chính trị
và kinh tế; một vài nền văn hoá đáp ứng bằng cách kết nối sự mê tín với
những triệu chứng của stress nặng.
4. Stress nặng và ảnh hưởng của nó đến con người:
- Định nghĩa: Một mối đe dọa tràn ngập kéo dài và liên tục đến sự toàn
vẹn về thể chất hoặc tâm lý của một đứa trẻ.
- Stress nặng có thể thay đổi chức năng của não, có thể xảy ra khi con
người sống cả cuộc đời trong cơ chế tồn tại, sự quá tải của hệ thống
limbic, và sự tách rời.
- Cơ chế tồn tại: một trạng thái con người khi mà cơ thể và trí não có một
phản ứng theo bản năng để tồn tại, đặc biệt là sau khi phải đối mặt với
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
những mối nguy hiểm đe doạ cuộc sống và sự sợ hãi liên tục bao gồm:
quá kích động, khả năng có giới hạn và kiểm soát để điều chỉnh kích
thích và hành động có ý thức. Hành vi có nguy cơ cao, nghiện và bạo
lực, sự u mê.
- Sự tách rời: khi tâm trí đóng lại một số khu vực đặc biệt của bộ não để
cơ thể có thể tồn tại. Nó là một kỹ năng tồn tại tuyệt vời chỉ trong một
thời gian ngắn. Nó bao gồm: sự chậm trễ hoặc không có khả năng tiếp
nhận thông tin mới, những chỉ dẫn, hoặc những ký ức trong thời gian
ngắn; tách ra khỏi sự tự nhận thức về bản thân như không thể hình dung
hay cảm thấy: về bản thân mình, đau, đói, và cảm xúc; không nhìn thấy
tương lai ngay lúc đó (cảm giác tuyệt vọng); và u mê (thiếu khả năng để
thông cảm).
- Sự quá tải của hệ limbic: hệ thống limbic là một phần của bộ não của
con người chứa trí nhớ của một người (phần não thiên về cảm xúc của
con người). Sự quá tải của hệ thống limbic sẽ là cho một người: gặp khó
khăn để nhớ thông tin mới, gặp khó khăn trong học tập, có tỷ lệ cao bị lo
lắng và trầm cảm, mất đi sự thôi thúc kiểm soát, không có khả năng tập
trung vào người khác, mất khả năng nhận ra các quy chuẩn xã hội như
ngoáy mũi khi nói chuyện, có ký ức được tưởng tượng ra nhưng không
phải là nói dối.
- Những điều nên lưu ý:
Những vấn đề của trí nhớ
Sự tách rời cảm xúc (ngôn ngữ, những mối quan hệ, bản thân)
Cảnh hồi tưởng
Rối loạn giấc ngủ (xuất hiện ở trẻ em quá kích động)
Những vấn đề về dạ dày và ruột (viêm loét và tiêu chảy)
Những hành vi có nguy cơ cao (vui chơi giải trí, đánh giá hành vi
nguy cơ kém)
Nghiện stress (cơ chế tồn tại - quá kích động)
- Tác động của stress nặng trong thời gian dài:
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Đối với trẻ em: quá kích động, hành vi có nguy cơ, nghiện ngập, sự
u mê, khả năng có hạn chế để hình thành những mối quan hệ lành
mạnh, thiếu giáo dục, thiếu cơ hội sinh sống, thiếu cảm giác thuộc về
một nơi nào đó.
Đối với gia đình: bạo lực gia đình, sự chia cắt, dán nhãn, thoái lui/cô
lập, điều sỉ nhục/xấu hổ, và sự nghèo đói.
Đối với cộng đồng: sợ hãi; cộng đồng có thể bị dán nhãn và cô lập
khỏi những cộng đồng khác; bị phân biệt đối xử; sự hiện diện của
cảnh sát và quân đội gây hoang mang; những ảnh hưởng về chính trị
(rido), kinh tế, giáo dục như người có việc làm ít, nghèo đói, dịch vụ
xã hội hạn chế.
- Cân nhắc thêm: (1) việc đặt các giá trị văn hoá, cá nhân, và cộng đồng
vào trung tâm của sự hỗ trợ tâm lý xã hội rất quan trọng; (2) hãy minh
bạch và trung thực về sự hỗ trợ của bạn.
- Con người xây dựng khả năng phục hồi và thể hiện sức khỏe trong cuộc
sống của họ, nếu như họ không phải đương đầu với các vấn đề như nhà
ở, an ninh, thực phẩm, và sống còn. Tuy nhiên, stress nặng là một yếu tố
của cuộc sống và vấn đề đặt ra là bạn sống bao lâu với nó.
5. Tự kết nối với bản thân:
- Tự làm nhẹ đi (ngâm nga, khiêu vũ, ca hát)
- Tự nói chuyện với mình (theo cách tích cực)
- Đưa sự sợ hãi vào thực tế (VD: Bạn không thể chết vì sợ hãi)
- Cầu nguyện
- Ngồi thiền (một mình hoặc với người khác)
- Thương lượng (với Đức Chúa của bạn)
6. Sự hòa hợp:
Tạo ra mối quan hệ nhạy cảm hơn và mang tính người giữa người chăm
sóc và đứa trẻ là điều cần thiết cho sự phát triển mang tính nhân văn cho đứa
trẻ. Khi bạn thực hành sự hòa hợp, bạn trở nên nhạy cảm và nhân văn hơn.
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
7. Sự kết nối với bản thân:
- Dạy cho trẻ em hiểu về bộ não của chúng khi bị stress (VD: quá kích
động, tại sao chúng không ngủ được, những hành vi nguy cơ)
- Quá trình chữa trị đòi hỏi phải có hi vọng và sự trao quyền, khuyến
khích việc chữa trị thông qua sự tự do khám phá và biểu hiện cảm xúc
và tư tưởng
- Mời gọi sự kết nối có ý nghĩa về tinh thần (tôn giáo, môi trường và
niềm tin cá nhân)
8. Những ý tưởng về sự kết nối:
- Vẽ sơ đồ đường đời
- Sự phát triển của ngôn ngữ trí tuệ cảm xúc và nghệ thuật
- Thực hành các bài tập thể dục. VD: bài tập não
- Các hoạt động thể thao và phiêu lưu
- Sắm kịch giải trí để phát triển kỹ năng làm chủ (đối với trẻ nhỏ hơn)
- Trọng tâm của sự kết nối
- Kể chuyện
- Sử dụng âm nhạc và kịch để chúng phản ánh về hành trình của chúng
- Những kỹ thuật để tự xoa dịu (nhảy múa, ngâm nga)
- Tự xác định kế hoạch hành động về vấn đề an toàn trong cộng đồng
IV. SỰ PHÂN TẦNG (Source: Layering- linking words and emotions, CFSI)
1. Khái niệm:
Phân tầng là khi bạn sử dụng cách tiếp cận từng bước trong việc xác định
cảm xúc và liên kết những cảm xúc này với tình cảm và hành động. Thông
thường, sử dụng tất cả 5 giác quan để phát triển trí tuệ cảm xúc để gắn kết và
làm cho đứa trẻ nhạy cảm lại với bản thân và những người khác.
2. Khuôn khổ của sự phân tầng (Layering framework):
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
- Nghĩ và nhớ những điều về bản thân và những người khác, ví dụ: nhớ
đúng những chuyện xảy ra, chính xác tuổi của mình và người khác.
- Nói ra những chuyện này
- Chia sẻ câu chuyện (kể to với các bạn)
- Thể hiện ra hành động (hoạt động thể chất) và chia sẻ câu chuyện một
lần nữa
- Đảm bảo bao gồm cả 5 giác quan (nhìn, ngửi, nghe, nếm, chạm vào)
3. Kết nối trái tim vào cơ thể (Connecting the heart into the body):
- Em cảm thấy như thế nào? (kể tên cảm xúc)
- Em cảm thấy điều đó ở đâu trong cơ thể mình?
- Em cảm thấy điều này khi nào trước đây?
4. Sự liên kết:
- Hãy tưởng tượng về màu sắc hay cảm giác của cảm xúc
- Liên kết màu đó hay cảm xúc đó với 1 điều gì đó
Ví dụ:
- Màu vàng là màu tôi nghĩ đến khi tôi hạnh phúc.
- Những thứ nào khác có màu vàng?
- Quả chuối màu vàng.
- Khi bạn ăn chuối, bạn có cảm thấy hạnh phúc không?
- Vâng, quả chuối màu vàng làm tôi hạnh phúc.
5. Cảm nhận:
- Nó trông giống cái gì?
- Nó ngửi giống cái gì?
- Bạn cảm thấy như thế nào về nó?
- Bạn nghe tiếng nó như thế nào?
- Hãy tưởng tượng là ….
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
V. HỌC TẬP DỰA TRÊN HỢP TÁC VÀ TRẢI NGHIỆM (Nguồn:
Collaborative and experirntial learning, CFSI)
1. Phương pháp học tập có sự hợp tác:
-
Là một cách tiếp cận trong giáo dục mà trong đó việc dạy và học có liên
quan đến các nhóm người học. Họ phải làm việc cùng nhau để giải quyết
một vấn đề hoặc hoàn thành một nhiệm vụ. Phương pháp học tập có sự
hợp tác được dựa trên ý tưởng cho rằng học tập là một hoạt động tự
nhiên xã hội trong đó có sự tương tác lẫn nhau giữa những người tham
dự.
- Hợp tác: một phương pháp tiếp cận học tập mang tính nhân văn. Nó
thúc đẩy sự phục hồi và sự nhạy cảm với người khác trong mỗi học viên
thông qua sự đóng góp của nhóm và sự tham gia của chính họ (by Jane
Mac Phail). Học viên có cơ hội để trò chuyện với các đồng
nghiệp, trình bày và bảo vệ ý tưởng, trao đổi niềm tin đa dạng, chất vấn
người khác về khuôn khổ khái niệm, và được tích cực tham gia.
2. Ích lợi của phương pháp học tập có sự hợp tác (by Hari Srinivas):
- Tạo ra môi trường học tập tích cực, có sự tham gia và khám phá
- Thúc đẩy sự tương tác và hiểu biết lẫn nhau giữa người dạy và TDV
- Làm gia tăng trí nhớ và xây dựng sự tự trọng ở học viên
- Phát triển những kỹ năng tư duy ở mức độ cao hơn
- Thúc đẩy thái độ tích cực đối với vấn đề
- Phát triển những kỹ năng giao tiếp bằng lời nói
- Phát triển những kỹ năng tương tác xã hội
- TDV khám phá những giải pháp thay thế cho vấn đề trong một môi
trường an toàn.
- Thiết lập một bầu không khí của sự hợp tác và cách tiếp cận dựa trên sự
giúp đỡ
3. Phương pháp học tập trải nghiệm (C. Rogers):
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
- Học tập trải nghiệm dựa trên kết quả. Tuy nhiên, tầm quan trọng nằm ở
việc “khám phá” và “đi với dòng chảy” để hiểu được kết quả (Jane
Maureen MacPhail).
Thường sử dụng năm giác quan, nhìn, nghe, âm thanh (ngôn ngữ), cảm
giác, mùi, đặc biệt là trong việc áp dụng các hoạt động tâm lý xã hội.
- Học tập từ kinh nghiệm của chính mình có thể được gọi là “cách học tập
tự nhiên”.
- Nó là một cách “giáo dục xảy ra khi tham gia trực tiếp vào các sự kiện
của cuộc sống”.
- Nó
bao gồm việc học thông qua sự phản ánh của kinh
nghiệm hàng ngày.
- Kinh nghiệm học tập của chính mình còn được gọi là “giáo dục không
chính thức”.
Học tập theo quy ước Học tập trải nghiệm
Việc học là trọng tâm - lý thuyết Người học là trọng tâm - thật sự tham
gia
Nội dung và thiết kế chương trình theo Khả năng mở và linh hoạt
quy ước và không thay đổi
Cho nhu cầu bên ngoài (tổ chức, các kỳ Cho sự khám phá và phát triển bên
trong thi…)
Chuyển giao/giải thích kiến thức và kỹ Phát triển kiến thức/kỹ năng/cảm xúc
năng thông qua kinh nghiệm
Giảng dạy/cung cấp kiến thức theo cấu Không cung cấp, giới hạn tối đa sự
trúc không đổi giảng dạy, không cấu trúc
Hầu hết các yếu tố có thể đo lường được Không ràng buộc về thời gian, rất khó
và có thời gian ràng buộc để đo lường
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Phù hợp cho nhóm và có kết quả cố định Kết quả linh hoạt, do cá nhân quyết
định
Ví dụ: thuyết trình powerpoint, viết phấn Ví dụ: học một hoạt động thể chất, trò
và giảng, đọc tài liệu, tham dự các bài chơi và bài tập, kịch và sắm vai có thật
giảng, học để thi, quan sát, làm kế hoạch trong công việc hay nhiệm vụ, những
và giả định, công việc lý thuyết, sắm vai hoạt động không ràng buộc, dạy những
không có thật. điều khác, sở thích, thú tiêu khiển, niềm
đam mê.
4. Làm cách nào học tập qua hợp tác và trải nghiệm có thể giúp chúng ta
có thể xây dựng sự phục hồi và cơ chế đối phó?
Quá trình học tập qua hợp tác và trải nghiệm bao gồm:
a) Làm, cảm nhận, và hình dung trong bối cảnh mà chúng ta tiến hành tương
tác xã hội thúc đẩy sự phát triển ngôn ngữ
b) Tư duy với chức năng cao hơn (suy nghĩ bên ngoài những cái thông thường)
c) Diễn giải các ý kiến của người khác (ý tưởng mới)
d) Phỏng vấn và hỏi đáp
e) Những cách sáng tạo trong việc nhận những hướng dẫn mới
f) Khả năng sâu hơn để liên kết thông tin mới với bản thân và kinh nghiệm
của những người khác
g) Sử dụng khả năng để nhận biết các phương thức giao tiếp (ngôn ngữ cơ thể,
ngữ điệu giọng nói, cử chỉ, ý định)
Tóm tắt:
- Học tập qua hợp tác và học tập trải nghiệm là một phương pháp tiếp
cận tâm lý xã hội, có hiệu quả cao cho người dân sống trong stress
nặng, nơi mà nhận được thông tin hoặc hướng dẫn mới thường gặp
nhiều khó khăn.
- Những cách tiếp cận để học tập này nâng cao kỹ năng khả năng phục
hồi và gắn chúng ta với chính bản thân mình (suy nghĩ của riêng chúng
ta), những người khác và thế giới xung quanh chúng ta.
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
- Những
cách tiếp cận học tập này vượt xa
những loại thông thường của giảng dạy dùng “phấn và giải thích”.
VI. NHỮNG CHIẾN THUẬT GIÚP TRẺ KIỂM SOÁT HÀNH VI (CFSI)
1. Những công cụ trong quản lý:
- Hợp đồng trái tim
- Nhìn, Nghe, và Học
- Những bài hát có hành động
- Bài tập thể lực cho não
- Vỗ tay
- Nói Hi - Hello
2. Hợp đồng trái tim (Heart contract, CFSI):
-
“Hợp đồng trái tim” là một công cụ tâm lý xã hội, nơi tất cả TDV đóng
góp cho một thỏa thuận trái tim về cách quản lý hành vi mỗi cá
nhân, tôn trọng lẫn nhau và tạo ra mối quan hệ hài hòa để xây dựng
một môi trường an toàn giữa các tình nguyện viên của nơi thân thiện với
trẻ em (một số nơi gọi là nhân viên trợ giúp nhân đạo tình nguyện)
và trẻ em.
- Hợp đồng trái tim tương tự như vậy có thể được sử dụng nhiều lần. Điều
quan trọng là xem xét các hợp đồng trái tim vào đầu của mỗi buổi
họp và hỏi trẻ em nếu có bất cứ đề nghị bổ sung nào.
- Tình nguyện viên của nơi thân thiện với trẻ em cần phải biết rằng có thể
mất từ 4 - 8 tuần để cho trẻ em thay đổi hành vi của chúng và phát
triển sự an toàn để bày tỏ ý kiến và ý tưởng của chúng trong hợp
đồng trái tim.
- Quy trình giới thiệu hợp đồng trái tim:
A. Cái gì: Giải thích hợp đồng trái tim trong ngôn ngữ phù hợp với
lứa tuổi và dựa trên điểm mạnh.
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
B. Tại sao: Tình nguyện viên của nơi thân thiện với trẻ em cần giải
thích cho trẻ em rằng, họ cần hỗ trợ và chăm sóc lẫn nhau
trong khi thực hiện các hoạt động của họ.
C. Làm thế nào: tình nguyện viên hỏi trẻ em “Chúng ta sẽ làm việc
này như thế nào?” Động não với tất cả trẻ em những đề nghị mà
chúng nghĩ là quan trọng để chơi cùng nhau. Viết những gợi
ý của trẻ em trên giấy hình trái tim.
3. Cách xử lý nếu các thành viên có hành vi liên quan đến đánh nhau
(CFSI)
- Thừa nhận điều đó
- Xác định lại vấn đề
- Làm trung gian cho hợp đồng trái tim
- Yêu cầu họ giải quyết vấn đề và nói với các em rằng bạn tin tưởng
chúng, rằng họ có thể làm điều này (giải quyết vấn đề) và đi khỏi
- Nếu điều này vẫn không giải quyết được vấn đề, sau đó lấy đi đồ chơi và
cho các em biết rằng, các em có thể nhận lại nó khi các em giải quyết
vấn đề xong.
4. Chiến thuật để quản lý nhóm chung
- Giao tiếp bằng mắt
- Đối thoại bằng cảm xúc
- Nói với giọng nghiêm trọng và rắn chắc
- Thiết lập ranh giới
- Xây dựng Biểu đồ tuyệt vời về bạn
- Không chú ý đến hành vi đó nữa
VII. LÀM CÁCH NÀO ĐỂ DẪN DẮT MỘT BUỔI HỌC TÂM LÝ XÃ HỘI
1. Hướng dẫn các nội dung tâm lý xã hội như thế nào?
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
- Hãy để trẻ em cảm thấy an toàn khi bước vào (VD: không gian thân
thiện với trẻ em)
- Dẫn dắt một lời cầu nguyện ngắn
- Dẫn dắt hợp đồng trái tim
- Bắt đầu với việc làm bài tập
- Giải thích về chương trình làm việc
- Đưa ra các hướng dẫn
- Đảm bảo việc sử dụng phương pháp học tập qua hợp tác và trải nghiệm
- Khuyến khích trẻ em để chia sẻ câu chuyện của họ
- Hãy kiên nhẫn khi yêu cầu các em trả lời
- Sử dụng câu hỏi mở
- Sử dụng các câu hỏi thẩm vấn được liệt kê
- Nên sử dụng hai tình nguyện viên trẻ tuổi tham gia vào các hoạt động
- Không bao giờ để trẻ em không tham gia
- Thể hiện sự quan tâm và tán đồng
- Quan sát những cử chỉ và hành vi của trẻ em trong khi tiến hành họp
- Từ bỏ quyền lực để kiểm soát
- Duy trì mức năng lượng cao
- Tóm tắt hoạt động vào cuối mỗi buổi
- Sau buổi họp, nhanh chóng đánh giá kết quả hoạt động
2. Ví dụ: Kế hoạch của tình nguyện viên của nơi thân thiện với trẻ em:
Những điều cần thực hiện:
- Chia cặp (Hợp đồng trái tim)
- Số lượng trẻ - 30 trẻ/buổi
- Số giờ - tối đa 2 giờ
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
- Số ngày - 3 ngày mỗi tuần - tối thiểu
Ai là nhân viên khác tham gia bảo vệ trẻ em và tình nguyện viên?
Thanh niên nòng cốt
Mạng lưới bảo vệ trẻ em dựa vào cộng đồng
Tình nguyện viên an sinh cộng đồng
- Hoạt động tâm lý xã hội (cấp độ 1, 2 và 3)
- Lập kế hoạch, cập nhật, chia sẻ
- Chu kỳ học hỏi - những nhân viên tổ chức cộng đồng
Tóm tắt ý chính
- Tâm lý xã hội là một cách tiếp cận và chiến thuật để bình thường hoá
hành vi và cảm xúc của một đứa trẻ hay người trưởng thành khi
tương tác với môi trường.
- Tại sao lại sử dụng tâm lý xã hội?
Phân biệt stress nặng và tổn thương
Stress nặng và việc phát triển tâm lý tình cảm ở trẻ em
Tại sao không sử dụng sức khỏe Tâm thần và phương pháp thẩm
vấn những sự kiện gây stress quan trọng (CISD)?
- Tâm lý xã hội và các yếu tố:
Sự hoà hợp
Trái tim và lý trí
Sự phân tầng
Học tập qua hợp tác và trải nghiệm
- Các chiến thuật giúp kiểm soát hành vi trẻ
- Làm cách nào để dẫn dắt một buổi học tâm lý xã hội
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Bài 4: CÁC HOẠT ĐỘNG HỖ TRỢ TÂM LÝ XÃ HỘI MẪU
CHO TRẺ EM
I. KHÁI QUÁT
- Các hoạt động tâm lý xã hội mẫu:
- Mục đích: một loạt các hoạt động giúp làm giảm bớt sự chịu đựng stress
nặng ở trẻ em.
- Chủ đề: tập trung vào mối quan hệ cá nhân của trẻ em với bản thân (nội
tâm - intrapersonal), và mối quan hệ với những người khác hoặc thế
giới bên ngoài (giữa các cá nhân - interpersonal).
- Sử dụng trí tưởng tượng, (tức là kể chuyện) và những chiến lược sáng
tạo khác có liên quan đến chủ đề rất quan trọng.
- Được thiết kế hoặc cấu trúc theo cách mà trẻ em có thể tham gia và tận
hưởng đầy đủ các hoạt động.
Chủ đề Tên hoạt động Hoạt
động
Vị kỷ và quan Một người đặc biệt 1
tâm đến người Bạn là ai? 2 khác
Những màu thật của tôi 3
Tự nhận thức Trình bày cảm xúc đó 4
5 Treo những cảm xúc đó lên tường
6 Một thế giới hạnh phúc của những
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Chủ đề Tên hoạt động Hoạt
động
sinh vật trên dòng sông
7 Thức ăn (ăn đủ Ăn kỹ, khỏe mạnh
những thức ăn 8 Chọn thức ăn lành mạnh xung quanh dinh dưỡng và tôi khỏe mạnh)
9 Thức ăn cho sức khỏe của tôi
Tự thực 10 Tôi có thể làm
hiện/tính độc lập 11 Hãy đi làm nó!
12 Chúng ta có thể làm điều đó: “Câu
chuyện của một gia đình Pamugon”
Giải quyết vấn 13 Cảm nhận, đấu tranh, và tha thứ
đề 14 Thể hiện cảm xúc của bạn
15 Hãy tha thứ và làm bạn!
- Thực hành một số hoạt động tâm lý xã hội mẫu:
a) Trò chơi 1: Bạn là ai?
- Mục đích hoạt động:
Cho phép mỗi đứa trẻ nhận biết những phẩm chất và kỹ năng có liên
quan mà mỗi đứa trẻ có thể xác định trong bản thân mình.
Cải thiện sự tự tin của mỗi đứa trẻ trong việc chia sẻ những cái
tên có liên quan đến chúng trước mặt nhóm.
Đối với mỗi đứa trẻ, giúp nó hiểu rằng mỗi người đều có những điều
tốt đẹp về nhân cách của nó và những điều tuyệt vời trong nhân cách
của nó làm cho nó trở nên một đứa trẻ duy nhất.
- Các bước tiến hành:
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Người hướng dẫn từng trẻ em suy nghĩ về các câu hỏi sau và ghi câu
trả lời vào phiếu được phát (xem phụ lục):
+ Bạn là ai?
+ Bạn biết gì về chính mình? (Bạn thích loại thức ăn nào? Màu sắc
nào? Người nào?)
+ Những điều gì tốt về bạn mà bạn của bạn và gia đình bạn thích về
bạn?
Người hướng dẫn vẽ lên bảng số vòng tròn tương ứng với số trẻ
tham gia buổi học và viết tên từng trẻ vào từng vòng tròn. Người
hướng dẫn cũng nên vẽ một vòng tròn cho mình và ghi tên vào đó.
Người hướng dẫn sẽ làm mẫu trước: ghi vào vòng tròn những gì mô
tả về anh ấy/cô ấy.
Lần lượt từng trẻ sẽ được mời đứng lên mô tả về em. Người hướng
dẫn sẽ ghi vào vòng tròn những gì trẻ mô tả về chính mình và nên
công nhận trẻ bằng cách nói sau khi trẻ trình bày “Anh/chị nghĩ bạn
A thật sự … rất tử tế, tốt bụng, … Anh/chị đã chứng kiến bạn A ….”
Khen ngợi trẻ sau khi các em mô tả xong về mình
Chia trẻ theo từng cặp và yêu cầu các em chia sẻ với người bạn đó về
một câu chuyện mô tả một điểm tốt của mình, và ngược lại.
Sau khi các em thay phiên nhau kể xong câu chuyện, yêu cầu các em
nói về một điểm tốt của người bạn mình.
Người hướng dẫn sẽ hỏi trẻ và ghi những điều trẻ mô tả vào các vòng
tròn của các em.
Người hướng dẫn yêu cầu trẻ nhớ hai điều tuyệt vời về mình dựa trên
những gì em mô tả và bạn em tả về em.
Người hướng dẫn yêu cầu từng trẻ kêu to một cách đầy tự hào trong
nhóm về những điều đó. Ví dụ: “tôi tốt bụng và hát hay”.
Thưởng cho cả nhóm một tràng vỗ tay thật to sau khi các em làm
xong hoạt động này.
Tổng hợp, khái quát và đưa ra nội dung mới
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
- THV yêu cầu các thành viên góp ý, nhận xét về hoạt động đã diễn ra
- THV làm rõ ý và tổng kết sau khi các thành viên góp ý, nhận xét
b) Trò chơi 2 : Hãy thể hiện cảm xúc đó!
Bước 1: (Trải nghiệm, phân tích)
- Mục đích hoạt động:
Cho phép mỗi đứa trẻ nhận biết cảm xúc là gì và các loại cảm xúc
khác nhau
Giúp cho các em kết nối cảm xúc với các phản ứng của cơ thể
Giúp cho đứa trẻ hiểu rằng cảm xúc là bình thường và tất cả mọi đứa
trẻ khác đều cũng có những cảm xúc khác nhau.
- Các bước tiến hành
Người hướng dẫn giới thiệu cho các em một số hình ảnh thể hiện
cảm xúc khác nhau: vui, buồn, giận, lo lắng, thất vọng, đau đớn…
Người hướng dẫn phát cho từng trẻ em một tờ giấy A4 và yêu cầu
các em chia làm 4 ô:
+ Yêu cầu các em nhắm mắt và nhớ lại 4 loại cảm xúc mà các em
đã trải qua trong 3 phút
+ Yêu cầu các em vẽ vào 4 ô, 4 gương mặt, thể hiện 4 cảm xúc khác
nhau
+ Yêu cầu các em làm việc theo cặp và chia sẻ về các cảm xúc đó
theo các câu hỏi gợi ý: Em có nhớ em đã cảm thấy (vui, giận,
buồn, …) khi nào không? Khi em (vui, giận, buồn, …), thì em
cảm nhận được cảm giác này ở phần nào trong cơ thể của em? Em
có thể chỉ cho cô/chị/… biết cơ thể của em cảm thấy như thế nào
khi em cảm thấy (vui, giận, buồn, …)? Em có thể dùng gương mặt
em để thể hiện lại cảm xúc đó không?
Người hướng dẫn mời một số trẻ tình nguyện chia sẻ cảm xúc của
các em trước lớp.
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Người hướng dẫn có thể dùng những tờ giấy cứng làm thành chiếc
nón để đội lên đầu những đứa trẻ tình nguyện chia sẻ cảm xúc trong
nhóm lớn để cho các em thấy các em là những người can đảm.
Khen ngợi trẻ là can đảm và mạnh mẽ sau khi các em thể hiện cảm
xúc đã trải nghiệm
Thưởng cho cả nhóm một tràng vỗ tay thật to sau khi các em làm
xong hoạt động này.
Bước 2: (Tổng hợp, khái quát và đưa ra nội dung mới)
- THV đưa ra bài học cho trẻ qua trò chơi:
Nhiều cảm xúc làm cho các em trở thành người rất tuyệt vời. Việc nhận ra cảm xúc
của chúng ta rất quan trọng. Mỗi cảm xúc mà các em đã trải qua là một mảnh được
ghép với nhau tạo thành một con người trọn vẹn của các em.
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Bài 5: HƯỚNG DẪN CỦA UBTV LIÊN CƠ QUAN VỀ HỖ TRỢ TÂM LÝ
XÃ HỘI VÀ SỨC KHỎE TÂM THẦN TRONG TRƯỜNG HỢP KHẨN
CẤP
1. Bối cảnh ra đời của Ủy Ban Thường Vụ Liên Cơ Quan (IASC)
- Các nhóm bị ảnh hưởng bởi những trường hợp khẩn cấp thường xuyên
gặp đau khổ rất lớn.
- Nhân viên trợ giúp nhân đạo đang ngày càng chủ động để bảo vệ và cải
thiện sức khỏe tâm thần và tâm lý xã hội của người dân trong và sau
các trường hợp khẩn cấp.
2. Khoảng cách
Sự vắng mặt của một khuôn khổ đa ngành, liên cơ quan để:
- Làm cho phối hợp hiệu quả;
- Xác định những cách thực hành hữu ích;
- Hạn chế những cách thực hành có khả năng gây hại;
- Làm rõ cách các phương pháp tiếp cận khác nhau đối với sức khỏe tinh
thần và hỗ trợ tâm lý xã hội bổ sung cho nhau;
- Để giải quyết khoảng cách này, Đại hội đồng LHQ đã cho ra đời Nghị
quyết 46/182, còn được gọi là tăng cường sự phối hợp trong hỗ trợ nhân
đạo;
- Hưởng ứng Nghị quyết này, những người đứng đầu của một loạt các tổ
chức nhân đạo của LHQ và không thuộc LHQ thành lập Ủy ban Thường
vụ liên cơ quan (IASC) vào năm 1992.
Nghị quyết thành lập Ủy ban Thường vụ liên cơ quan (IASC) được xem là
cơ chế chính để thúc đẩy việc ra quyết định của liên cơ quan để đáp ứng lại
những trường hợp khẩn cấp và thiên tai phức tạp.
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
II. CÁC NGUYÊN TẮC CỐT LÕI CỦA ỦY BAN THƯỜNG VỤ LIÊN CƠ QUAN
1. Nhân quyền và công bằng
Nhân viên nhân đạo nên
- Thúc đẩy quyền con người cho tất cả các nhóm bị ảnh hưởng - bảo vệ cá
nhân và các nhóm có nguy cơ cao của vi phạm quyền con người.
- Thúc đẩy công bằng và không phân biệt đối xử - tối đa hóa sự công
bằng trong sự sẵn có, và khả năng tiếp cận của hỗ trợ tâm lý xã hội, và
sức khỏe tâm thần giữa các nhóm dân cư bị ảnh hưởng… bất kể giới
tính, nhóm tuổi, nhóm ngôn ngữ, các nhóm dân tộc thiểu số và các khu
vực, theo nhu cầu đã được xác định.
2. Sự tham gia
- Trong đáp ứng nhân đạo, hành động nhân đạo cần phải tối đa hóa sự
tham gia của dân cư địa phương bị ảnh hưởng.
- Sự tham gia nên cho phép các tiểu nhóm khác nhau của người dân địa
phương để giữ lại hoặc tiếp tục kiểm soát các quyết định có ảnh hưởng
đến cuộc sống của họ.
- Xây dựng ý thức về sở hữu địa phương rất quan trọng để đạt được chất
lượng chương trình, sự công bằng và tính bền vững.
3. Không gây hại
-
“Viện trợ nhân đạo là một phương tiện quan trọng của việc giúp đỡ
những người bị ảnh hưởng bởi trường hợp khẩn cấp, nhưng sự viện
trợ này cũng có thể gây ra thiệt hại không có chủ ý” (Anderson, 1999).
- Làm việc về hỗ trợ tâm lý xã hội và sức khỏe tâm thần có tiềm năng gây
ra thiệt hại, bởi vì:
Hỗ trợ tâm lý xã hội và sức khỏe tâm thần đương đầu
với các vấn đề rất nhạy cảm.
Hỗ trợ tâm lý xã hội và sức khỏe tâm thần thiếu bằng chứng khoa
học phong phú mà chúng lại có sẵn cho một số ngành khác.
4. Xây dựng trên nguồn lực sẵn có và năng lực
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Nhân viên nhân đạo có thể làm giảm nguy cơ gây hại bằng nhiều cách khác
nhau:
- Tham gia vào các nhóm phối hợp để học hỏi từ những người khác, và để
giảm thiểu sự trùng lặp, và những thiếu hụt trong việc ứng phó;
- Thiết kế can thiệp trên cơ sở thông tin đầy đủ;
- Có cam kết với việc lượng giá, công khai với các cuộc khảo sát và xem
xét bên ngoài;
- Phát triển sự nhạy cảm văn hóa và năng lực trong các lĩnh vực mà
họ can thiệp/làm việc;
- Luôn cập nhật bằng chứng dựa trên cơ sở thực hành hiệu quả;
- Phát triển sự hiểu biết, và luôn luôn phản ánh về các quyền chung của
con người, mối quan hệ quyền lực giữa những người bên
ngoài và những người bị ảnh hưởng bởi trường hợp khẩn cấp, và giá
trị của phương pháp tiếp cận có sự tham gia.
5. Hệ thống hỗ trợ tích hợp
- Các hoạt động và việc lên chương trình nên được lồng ghép càng nhiều
càng tốt.
- Các hoạt động được lồng ghép vào các hệ thống rộng hơn (ví dụ như cơ
chế hỗ trợ hiện có trong cộng đồng, hệ thống trường học chính
thức/không chính thức, dịch vụ sức khỏe nói chung, các dịch vụ chăm
sóc sức khỏe tâm thần nói chung, dịch vụ xã hội…) có xu hướng tiếp
cận với nhiều người hơn, thường bền vững hơn, và có xu hướng ít mang
đến sự mặc cảm.
6. Phương pháp tiếp cận nhiều lớp
- Trong trường hợp khẩn cấp, những người bị ảnh hưởng theo những cách
khác nhau và đòi hỏi các cách hỗ trợ khác nhau.
- Một điều quan trọng để tổ chức hỗ trợ tâm lý xã hội và sức khỏe tâm
thần là phát triển một hệ thống hỗ trợ bổ sung cho nhau gồm nhiều lớp
để đáp ứng nhu cầu của các nhóm khác nhau.
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
- Điều này có thể được minh họa bằng một kim tự tháp (xem hình 1). Tất
Dịch vụ chuyên sâu
cả các lớp của kim tự tháp là quan trọng và theo một cách lý tưởng thì
Những hỗ trợ có tập trung không do chuyên gia thực hiện
Các dịch vụ hỗ trợ cộng đồng và gia đình (mạng lưới xã hội)
Các dịch vụ cơ bản và an toàn
nên được thực hiện đồng thời.
- Nhóm 1: Các dịch vụ cơ bản và an toàn bao gồm thức ăn, nơi ở, nước
uống, chăm sóc sức khỏe cơ bản, và kiểm soát các bệnh có thể lan
truyền.
- Nhóm 2: Các dịch vụ hỗ trợ cộng đồng và gia đình gồm có truy tìm gia
đình và đoàn tụ, chương trình hỗ trợ kỹ năng làm cha mẹ, các hoạt động
giáo dục chính quy và không chính quy, các hoạt động kiếm sống và
kích hoạt các mạng lưới xã hội.
- Nhóm 3: những hoạt động có tập trung không do chuyên gia thực hiện
bao gồm sự kết hợp giữa các hỗ trợ về sinh kế và tình cảm từ nhân viên
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
cộng đồng, trợ giúp ban đầu về tâm lý và chăm sóc sức khỏe tâm thần cơ
bản được thực hiện chủ yếu bởi nhân viên chăm sóc sức khỏe.
- Nhóm 4: Các dịch vụ chuyên sâu bao gồm những hỗ trợ về tâm lý và
tâm thần cho những người bị rối loạn tâm thần nặng khi nhu cầu của họ
vượt quá khả năng của dịch vụ y tế hiện có.
Tóm tắt ý chính
- Bối cảnh ra đời của Ủy ban thường vụ liên cơ quan - IASC
- Những nguyên tắc cốt lõi của IASC
1. Nhân quyền và công bằng
2. Sự tham gia
3. Không gây hại
4. Xây dựng trên nguồn lực sẵn có và năng lực
5. Hệ thống hỗ trợ thích hợp
6. Phương pháp tiếp cận nhiều lớp
Nhóm 1: Các dịch vụ cơ bản và an toàn
Nhóm 2: Các dịch vụ hỗ trợ cộng đồng và gia đình
Nhóm 3: Những hoạt động có tập trung không do chuyên gia thực
hiện
Nhóm 4: Các dịch vụ chuyên sâu
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
Bài 6: CÁC THÀNH PHẦN CỦA MỘT DỰ ÁN HỖ TRỢ TÂM LÝ
XÃ HỘI
I. KHÁI QUÁT
1. Các thành phần của một dự án tâm lý xã hội
- Duy trì và tăng cường gia đình như một đơn vị, cải thiện các các mối
quan hệ trong gia đình
- Thúc đẩy cảm giác bình thường hoá và tăng cường khả năng phục hồi
- Nhấn mạnh và tập trung vào công tác ngăn ngừa và chăm sóc cơ bản
- Xây dựng và hỗ trợ năng lực cho người chăm sóc
- Tăng cường và vận động hệ thống chăm sóc trẻ em đã có.
2. Các hoạt động của một dự án hỗ trợ tâm lý xã hội
- Thành lập các không gian thân thiện với trẻ em với các thiết bị cung cấp
nước và vệ sinh môi trường
- Thành lập và định hướng Ủy ban xây dựng
- Mua sắm và cung cấp vật liệu xây dựng
- Xây dựng không gian thân thiện với trẻ em
- Xây dựng năng lực
- Đào tạo các tình nguyện viên làm việc tại các không gian thân thiện với
trẻ em về chăm sóc và hỗ trợ tâm lý xã hội, bảo vệ trẻ em, và quyền trẻ
em
- Đào tạo mạng lưới bảo vệ trẻ em dựa vào cộng đồng về vai trò và trách
nhiệm của mạng lưới bảo vệ trẻ em dựa vào cộng đồng (quyền trẻ em,
bảo vệ trẻ em, chính sách bảo mật thông tin, chuyển tiếp ca…)
- Cung cấp/phân phối vật tư và vật liệu cho các không gian thân thiện với
trẻ em
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
- Các bộ dụng cụ cho không gian thân thiện với trẻ em (các dụng cụ nghệ
thuật, trang phục đóng kịch, và thiết bị cho các hoạt động thể thao…)
- Các bài học về tâm lý xã hội (các hoạt động được cấu trúc)
- Tối đa 2 giờ/ngày và 4 ngày/tuần (đối với trẻ em 3 - 5 tuổi)
- Ngày hội gia đình vào ngày thứ 5
- Chu kỳ học tập hàng tuần
- Để tiếp tục chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, và những điều được học (tối
thiểu 1 lần/tuần và kéo dài ít nhất 1giờ)
Tóm tắt ý chính
- Các thành phần của một dự án tâm lý xã hội
- Các hoạt động cần thiết của một dự án tâm lý xã hội
SDRC - CFSI
T[Type text] Tài liệu phát - Bảo vệ và hỗ trợ tâm lý trẻ trong trường hợp khẩn cấp
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Community and Family Services International (CFSI).
[2] Hà Văn Như. 2006. Hướng dẫn đánh giá tâm lý xã hội trẻ em và gia đình
trong tình huống khẩn cấp tại thực địa, Đại học y tế công cộng, Hà Nội.
[3] Hà Văn Như, Bạch Lan Phương. 2006. Sổ tay hướng dẫn đánh giá tâm lý xã
hội trẻ em và cộng đồng trong những tình huống khẩn cấp, Đại học y tế
công cộng, Hà Nội.
[4] IASC. 2007. IASC Guidelines on mental health and psychosocial support in
emergency settings.
[5] IASC. 2010. Mental health and psychosocial support in humanitarian
emergencies: What should protection programme manager should know?
[6] Kirby, L. D. & Fraser, M. W. (1997). Risk and resiliency in childhood. In
Fraser, M. W. (Ed.), Risk and Resiliency (pp. 10 - 33). Washington, DC:
NASW Press.
[7] Maureen Jane MacPhail, Rahib H. Abdullah, Rabia S. Mustapha, Abdul
Raffi A. Abas, Rohannie Q. Baraguir.(n.d.). Draft Psychosocial Activities’
Manual for child - friendly space volunteers, UNICEF, Mindanao.
[8] Save the children, 2007, Tài liệu tập huấn công ước quốc tế về Quyền trẻ
em, Nhà xuất bản chính trị quốc gia.
[9] TDH Germany. 2011. Workshop on psychosocial care, Battambang.
[10] UNICEF EAPRO. (n.d.). Mini Action Guide for Psychosocial Assessment of
Children and Families in Emergency Situations.
[11] UNICEF. 2005. Handbook on psychosocial assessment of children and
communities in emergencies.
[12] Vladimir Arcilla Hernandez. Protection, CFSI.
[13] World Health Organization. 2011. Psychological first aid: guide for field
workers.
