TỔNG CỤC DÂN SỐ - KẾ HOẠCH HÓA GIA ĐÌNH
TRUNG TÂM ĐÀO TẠO, BỒI DƯỠNG
**********
TÀI LIỆU
BỒI DƯỠNG GIẢNG VIÊN QUỐC GIA,
GIẢNG VIÊN TUYẾN TỈNH VỀ DÂN SỐ VÀ PHÁT TRIỂN
Hà Nội, tháng 11/2023
BAN BIÊN SOẠN
1.
PGS.TS Đỗ Văn Đoạt, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 1, Chủ biên.
2.
Ths, Bs Nguyễn Tân Sơn, Phó Giám đốc Trung tâm Đào tạo, bồi dưỡng, Tổng cục
Dân số - KHHGĐ, Đồng chủ biên.
3.
Ths Đặng Thị Hải, Giảng viên Trung tâm Đào tạo, bồi dưỡng, Tổng cục Dân số -
KHHGĐ, Thành viên chính, Thư ký biên soạn.
4.
Ths Lê Thị Lan Hương, Giảng viên Trung tâm Đào tạo, bồi dưỡng, Tổng cục Dân số -
KHHGĐ, Thành viên chính.
5.
Ths Nguyễn Hương Giang, Giảng viên Trung tâm Đào tạo, bồi dưỡng, Tổng cục Dân
số - KHHGĐ,Thành viên.
LỜI NÓI ĐẦU
Ngày nay, với sự tác động đa chiều của quá trình chuyển đổi số, công tác giảng
dạy về các vấn đề của Dân số và phát triển đã và đang đặt ra những yêu cầu mới về
năng lực, trình độ, phẩm chất, kỹ năng cho giảng viên quốc gia, giảng viên tuyến
tỉnh để thực hiện Nghị quyết số 21-NQ/TW, ngày 25 tháng 10 năm 2017 của Hội nghị
lần thứ 6 Ban Chấp hành TW Đảng khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới.
Nghị quyết đã chỉ rõ mục tiêu chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia
đình sang dân số và phát triển.
Trước yêu cầu cấp thiết đó, Tổng cục Dân số - Kế hoạch hoá gia đình, Bộ Y tế
ban hành Quyết định số 234/QĐ-TCDS ngày 29 tháng 8 năm 2023 triển khai biên soạn
Chương trình, tài liệu “Bồi dưỡng giảng viên quốc gia, giảng viên tuyến tỉnh về dân số
và phát triển”. Nội dung Chương trình, tài liệu được tổ chức theo Quyết định số
520/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 01 tháng 4 năm 2021 về việc phê duyệt
Đề án đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ làm công tác dân số các
cấp giai đoạn 2021-2030. Trong đó, có nêu rõ nhiệm vụ, giải pháp về xây dựng đội
ngũ giảng viên có chất lượng cao để đáp ứng nhiệm vụ bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp
vụ cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức làm công tác dân số và cộng tác viên dân
số. Đồng thời, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức lãnh đạo, quản lý về
dân số ở địa phương trở thành giảng viên tuyến tỉnh, xây dựng đội ngũ giảng viên
thỉnh giảng để tham gia giảng dạy, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ về dân số và
phát triển cho cán bộ của địa phương.
Với những yêu cầu về kiến thức chuyên môn, phẩm chất và kỹ năng dạy học ngày
càng đa dạng, phong phú trong việc tổ chức dạy học các chuyên đề về dân số trong tình
hình mới. Chúng tôi trân trọng giới thiệu tài liệu “Bồi dưỡng giảng viên quốc gia, giảng
viên cấp tỉnh về dân số và phát triển” gồm 40 tiết học với các nội dung như sau:
Bài 1: Tổng quan về Dân số và phát triển
Bài 2: Phương pháp dạy học tích cực
Bài 3: Xây dựng kế hoạch dạy học tích cực
Bài 4: Thực hành dạy học tích cực.
Tài liệu là nguồn tài nguyên để các học viên tham gia học tập, áp dụng thực hành
trên lớp và tham khảo sau khóa học. Nhóm biên soạn đã hệ thống những kiến thức trọng
tâm của dân số và phát triển cũng như giới thiệu các phương pháp dạy học tích cực, hiệu
quả đối với cán bộ ngành dân số trên cả nước.
Trong quá trình biên soạn không tránh khỏi những thiếu sót. Để bộ tài liệu được
hoàn thiện hơn nữa, phù hợp với thực tiễn của các địa phương; Chúng tôi kính mong
nhận được sự góp ý của các đồng nghiệp và học viên.
Xin chân thành cảm ơn! Nhóm tác giả
MỤC LỤC
BÀI 1: TỔNG QUAN VỀ DÂN SỐ VÀ PHÁT TRIỂN .................................................... 1
1.
Mối quan hệ dân số và phát triển .................................................................................... 1
1.1.
Cơ sở lý luận ................................................................................................................. 1
1.2.
Cơ sở thực tế ................................................................................................................. 1
1.3.
Khung phân tích mối quan hệ Dân số và Phát triển ..................................................... 2
1.4.
Vai trò của chính sách dân số trong các chiến lược và kế hoạch phát triển ................. 2
2.
Các quá trình dân số và phát triển ................................................................................... 6
2.1.
Biến đổi sinh sản và phát triển ..................................................................................... 6
2.2.
Chuyển dịch tử vong và phát triển ............................................................................. 12
2.3.
Chuyển dịch di dân và phát triển ................................................................................ 14
3.
Kết quả dân số và phát triển .......................................................................................... 16
3.1.
Gia tăng và suy giảm dân số ....................................................................................... 16
3.2.
Biến đổi cơ cấu dân số và phát triển ........................................................................... 18
3.3.
Chất lượng dân số và phát triển .................................................................................. 32
CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ ................................................................................................... 42
Bài 2: PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC ............................................................. 43
1.
Giới thiệu chung về Phương pháp dạy học tích cực...................................................... 43
2.
Các phương pháp dạy học tích cực ............................................................................... 46
2.1.
Phương pháp thuyết trình ........................................................................................... 46
2.2 Phương pháp thảo luận nhóm ...................................................................................... 53
3.
Phương pháp dạy học sử dụng tình huống có vấn đề .................................................... 59
3.1.
Khái quát về phương pháp dạy học sử dụng tình huống có vấn đề ............................ 59
3.2.
Ưu điểm và nhược điểm của phương pháp dạy học sử dụng tình huống có vấn đề ... 61
3.3.
Các bước thực hiện ..................................................................................................... 62
4.
Phương pháp đóng vai ................................................................................................... 67
4.1.
Khái quát về phương pháp đóng vai ........................................................................... 67
4.2.
Ưu điểm và nhược điểm của phương pháp đóng vai ................................................. 68
4.3 Các bước của phương pháp đóng vai .......................................................................... 69
5.
Phương pháp học tập bằng tìm tòi, tra cứu thông tin .................................................... 70
5.1.
Khái quát về phương pháp học tập bằng tìm tòi, tra cứu thông tin ........................... 70
5.2.
Ưu điểm và nhược điểm của phương pháp học tập bằng tìm tòi, tra cứu thông tin .. 71
5.3.
Các bước thực hiện ..................................................................................................... 72
CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ ................................................................................................... 77
BÀI 3: XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC TÍCH CỰC ............................................. 78
1.
Khái niệm chung về kế hoạch dạy học ......................................................................... 78
2.
Phân tích chương trình dạy học ..................................................................................... 78
2.1
Các yếu tố chi phối xây dựng chương trình dạy học .................................................. 79
2.2
Mục đích xây dựng chương trình dạy học ................................................................... 80
2.3
Ý nghĩa của xây dựng chương trình dạy học ............................................................... 80
2.4
Xây dựng chương trình dạy học ................................................................................. 81
3. Hướng dẫn xây dựng kế hoạch dạy học........................................................................86
CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ..................................................................................................102
BÀI 4: THỰC HÀNH DẠY HỌC TÍCH CỰC ............................................................... 103
1.
Thực hành xây dựng mục tiêu, nội dung dạy học........................................................ 103
2.
Thực hành để hình thành kĩ năng tổ chức quá trình dạy học trên lớp với các phương
pháp và kĩ thuật dạy học đã được học ............................................................................. 104
3.
Thực hành đánh giá giờ giảng và điều chỉnh sau buổi dạy ......................................... 109
4.
Tiến trình thực hành..................................................................................................... 110
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................................................115