ỦY BAN DÂN TỘC
TÀI LIỆU
CHUYÊN ĐỀ 3
KỸ NĂNG PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG BỀN VỮNG VÀ
CÁC PHƯƠNG PHÁP PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG CÓ SỰ
THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN TRONG CÔNG TÁC
XÓA ĐÓI GIẢM NGHÈO
(Lưu hành nội bộ - Nhóm Cộng đồng)
Hà Nội 2023
LỜI NÓI ĐẦU
Phát triển cộng đồng đã được Đảng và Nhà nước cũng như các tổ chức
trong và ngoài nước hết sức quan tâm vì mục tiêu xóa đói giảm nghèo và phát
triển cộng đồng nông thôn, cuốn tài liệu này được biên soạn với mong muốn
giới thiệu cho người học những khái niệm cơ bản về cộng đồng, các phương
pháp tiếp cận trong phát triển cộng đồng và các kỹ năng cần thiết nhằm tổ chức
và nâng cao năng lực cho người dân, đặc biệt là người dân nông thôn vùng đồng
bào dân tộc thiểu số và miền núi, đối tượng được quan tâm chính trong lĩnh vực
phát triển nông thôn, giúp người dân có thể tham gia và tự quyết định mọi việc
liên quan đến đời sống của cộng đồng người dân.
Kỹ năng phát triển cộng đồng bền vững và phương pháp phát triển cộng
đồng có sự tham gia của người dân trong công tác xóa đói giảm nghèo với 8 nội
dung cơ bản được kết cấu như sau.
1. Phát triển cộng đồng và vai trò của người làm phát triển cộng đồng.
2. Công cụ và kỹ năng cơ bản của người làm công tác phát triển cộng đồng.
3. Xây dựng mối quan hệ với cộng đồng.
4. Hiểu giá trị thực trạng và tiềm năng của cộng đồng.
5. Lựa chọn hoạt động phát triển cộng đồng.
6. Lập kế hoạch và thực hiện hoạt động phát triển cộng đồng.
7. Giám sát và đánh giá phát triển cộng đồng.
8. Thực hành, thảo luận nhóm, trình bày.
Chuyên đề đã được biên tập trên cơ sở kế thừa tối đa nội dung của các tài
liệu, sổ tay phát triển cộng đồng của các tổ chức như: JICA, các trường đại học
và các tổ chức quốc tế…
Do chuyên đề có nội dung, phạm vi rộng, nên tài liệu này chỉ mang tính
chất tham khảo. Vì vậy, trong quá trình biên soạn, biên tập chuyên đề, các chuyên
gia, giảng viên ở các cấp cần nghiên cứu, chắt lọc, cập nhật, bổ sung thông tin
chung, đồng thời, bổ sung thông tin về các lĩnh vực liên quan trên địa bàn, kết
hợp với hình ảnh minh họa, ví dụ thực tiễn,... để phù hợp với từng nhóm đối
tượng, địa bàn, quy mô, thời lượng và hình thức tổ chức của mỗi lớp tập huấn.
Trân trọng cảm ơn!
ỦY BAN DÂN TỘC
MỤC LỤC
I. PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG VÀ VAI TRÒ CỦA NGƯỜI LÀM PHÁT
TRIỂN CỘNG ĐỒNG ........................................................................................ 1
1. Cộng đồng ........................................................................................................ 1
1.1. Khái niệm ....................................................................................................... 1
1.2. Các yếu tố cấu thành cộng đồng .................................................................... 3
1.3. Một số đặc tính của cộng đồng ...................................................................... 5
2. Khái niệm Phát triển ....................................................................................... 6
2.1. Mục đích của phát triển .................................................................................. 7
2.2. Nội dung của phát triển .................................................................................. 7
2.3. Các chỉ số phát triển ....................................................................................... 8
3. Khái niệm phát triển cộng đồng, phát triển cộng đồng bền vững, phương
pháp phát triển cộng đồng .................................................................................. 9
3.1. Nhận diện cộng đồng kém phát triển và phát triển ........................................ 9
3.2. Mục tiêu phát triển cộng đồng ..................................................................... 11
3.3. Ý nghĩa của phương pháp phát triển cộng đồng có sự tham gia của người dân..13
4. Quan điểm, định hướng trong phát triển cộng đồng có sự tham gia của
người dân ............................................................................................................ 14
4.1. Lấy dân làm gốc ........................................................................................... 14
4.2. Phát triển bền vững ...................................................................................... 15
4.3. Tăng cường năng lực và quyền lực cho người dân. ..................................... 15
4.4. Nghiên cứu và vận dụng vào thực tiễn ......................................................... 15
5. Nguyên tắc hoạt động phát triển cộng đồng có sự tham gia của người dân . 15
5.1. Bắt đầu từ nhu cầu, tài nguyên và khả năng của người dân ........................ 15
5.2. Tin tưởng vào dân, vào khả năng thay đổi và phát triển của cộng đồng ..... 16
5.3. Khuyến khích người dân cùng tham gia và dành quyền tự quyết cho người dân..17
6. Cộng tác viên cộng động ............................................................................... 18
6.1. Khái niệm cộng tác viên cộng đồng ............................................................. 18
6.2. Vai trò của cộng tác viên cộng đồng trong phát triển cộng đồng ................ 18
6.3. Những năng lực, phẩm chất cần có của cộng tác viên cộng đồng ............... 20
II. CÔNG CỤ VÀ KỸ NĂNG CƠ BẢN CỦA NGƯỜI LÀM CÔNG TÁC
PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG .......................................................................... 22
1. Một số công cụ trong phát triển cộng đồng ................................................ 22
1.1. Nhóm công cụ tìm hiểu ban đầu về cộng đồng ............................................ 22
1.2. Nhóm công cụ hiểu sâu hơn về thực trạng của cộng đồng .......................... 24
1.3. Nhóm công cụ xác định mức độ quan trọng trong các vấn đề, giải pháp trong
phát triển cộng đồng có sự tham gia của người dân ........................................... 38
2. Một số kỹ năng cơ bản của người làm công tác phát triển cộng đồng ..... 46
2.1. Kỹ năng giao tiếp ......................................................................................... 46
2.2. Kỹ năng đặt câu hỏi ...................................................................................... 52
2.3. Kỹ năng thúc đẩy .......................................................................................... 57
2.4. Kỹ năng lắng nghe........................................................................................ 61
2.5. Kỹ năng tổ chức cuộc họp ............................................................................ 63
2.6. Kỹ năng quan sát .......................................................................................... 68
2.7. Kỹ năng tổ chức cuộc họp dân ..................................................................... 70
2.8. Kỹ năng tập hợp, vận động quần chúng ....................................................... 74
III. XÂY DỰNG MỐI QUAN HỆ VỚI CỘNG ĐỒNG ................................. 74
1. Mối quan hệ với cộng đồng có sự tham gia của người dân ....................... 75
2. Những nguyên tắc xây dựng mối quan hệ với cộng đồng có sự tham gia của
người dân ............................................................................................................ 75
3. Nội dung xây dựng mới quan hệ với cộng đồng có sự tham gia của người dân…75
4. Các bước xây dựng mối quan hệ với cộng đồng có sự tham gia của người dân..76
5. Những khó khăn khi xây dựng mối quan hệ với cộng đồng có sự tham gia
của người dân..................................................................................................... 77
6. Một số gợi ý khi xây dựng mối quan hệ với cộng đồng có sự tham gia của
người dân ............................................................................................................ 77
IV. HIỂU GIÁ TRỊ THỰC TRẠNG VÀ TIỀM NĂNG CỦA CỘNG ĐỒNG .. 78
1. Mục đích hiểu thực trạng và tiềm năng của cộng đồng có sự tham gia của
người dân ............................................................................................................ 78
2. Các nguyên tắc cơ bản hiểu giá trị của cộng đồng có sự tham gia của người dân..78
3. Các bước hiểu giá trị và tiềm năng của cộng đồng có sự tham gia của
người dân ........................................................................................................... 78
V. LỰA CHỌN HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG .................... 80
1. Một số tiêu chí tham khảo để chọn địa bàn ................................................ 81
1.1. Cộng đồng .................................................................................................... 81
1.2. Chính quyền ................................................................................................. 81
2. Hội nhập cộng đồng....................................................................................... 82
3. Tìm hiểu và phân tích cộng đồng có sự tham gia của người dân ............. 83
3.1. Nội dung thông tin cần tìm hiểu ................................................................... 83
3.2 .Nhu cầu và các vấn đề đang tồn tại trong cộng đồng .................................. 84
3.3. Các tiềm năng và những hạn chế trong cộng đồng ...................................... 84
3.4. Các mối quan hệ trong cộng đồng ............................................................... 85
3.5. Phương pháp tìm hiểu cộng đồng ................................................................ 85
3.6. Lựa chọn người có khả năng lãnh đạo, xây dựng, bồi dưỡng/tập huấn các
nhóm nòng cốt ..................................................................................................... 87
3.7. Thành lập Ban đại diện/Ban phát triển cộng đồng có sự tham gia của người dân . 89
VI. LẬP KẾ HOẠCH VÀ THỰC HIỆN HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN
CỘNG ĐỒNG .................................................................................................... 90
1. Lập kế hoạch, chương trình phát triển cộng đồng có sự tham gia của
người dân ........................................................................................................... 90
2. Liên kết các nhóm hành động có sự tham gia của người dân ................... 98
3. Rút kinh nghiệm - Lượng giá các chương trình hành động và sự phát triển
của các nhóm .................................................................................................... 100
4. Kết thúc và chuyển giao .............................................................................. 101
VII. GIÁM SÁT VÀ ĐÁNH GIÁ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG .............. 102
1. Giám sát phát triển cộng đồng có sự tham gia của người dân ............... 102