ỦY BAN NHÂN DÂN HUYỆN BA VÌ
TRƯỜNG TIỂU HỌC CAM THƯỢNG
--------
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH LỚP 5
HỌC TỐT THỂ LOẠI VĂN TẢ CẢNH
Lĩnh vực/Môn: Tập làm văn
Cấp học: Tiểu học
Tác giả: Đỗ Thị Hòa
Đơn vị công tác: Trường TH Cam Thượng
Chức vụ: Giáo viên
Năm học : 2023 – 2024
1
MỤC LỤC
TÊN
MỤC
NỘI DUNG TRANG
1 Phần mở đầu 1
1.1. Lý do chọn đề tài 1
1.2. Mục đích nghiên cứu 2
1.3. Đối tượng nghiên cứu 2
1.4. Phương pháp nghiên cứu 2
2 Phần nội dung 2
2.1. Cơ sở lý luận 2
2.2. Thực trạng việc dạy và học thể loại văn tả cảnh ở
trường Tiểu học Cam Thượng
4
2.3 Các giải pháp đã sử dụng để dạy văn tả cảnh 5
2.3.1. Giúp học sinh nắm vững thể loại và cấu tạo bài
văn tả cảnh
5
2.3.2.Rèn luyện kĩ năng quan sát khi làm văn tả cảnh 6
2.3.3. Rèn luyện kĩ năng tìm ý khi làm văn tả cảnh. 8
2.3.4. Rèn kĩ năng sử dụng các phương tiện ngôn ngữ và
nghệ thuật ngôn từ khi làm văn tả cảnh.
10
2.3.5. Rèn luyện kĩ năng biểu đạt tư tưởng, tình cảm
trong bài văn tả cảnh.
16
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động
giáo dục, với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường.
17
3 Phần kết luận, kiến nghị 19
3.1. Kết luận 19
3.2. Kiến nghị 20
2
1. MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài
Trong chương trình Tiểu học, cùng với môn Toán, môn Tiếng Việt chiếm
khá nhiều thời gian so với các môn học khác. Môn Tiếng Việt có nhiệm vụ hình
thành và phát triển cho học sinh các kĩ năng sử dụng Tiếng Việt để học tập và
giao tiếp trong các môi trường của lứa tuổi. Thông qua việc dạy học Tiếng Việt,
góp phần rèn luyện tư duy, cung cấp cho học sinh những kiến thức sơ giản về xã
hội, tự nhiên và con người, về văn hóa, văn học của Việt Nam và nước ngoài.
Bồi dưỡng tình yêu Tiếng Việt và hình thành thói quen giữ gìn sự trong sáng,
giàu đẹp của Tiếng Việt.
Môn Tiếng Việt gồm nhiều phân môn khác nhau như Tập đọc, Luyện từ và
câu, Tập viết, Chính tả, Kể chuyện, Tập làm văn. Song khó hơn cả đối với người
dạy cũng như đối với người học chính là phân môn Tập làm văn.
Tập làm văn là một phân môn rất quan trọng trong chương trình dạy học tiểu
học, nó không chỉ giúp học sinh tổng hợp các kĩ năng: nghe, nói, đọc, viết mà
còn rèn cho học sinh khả năng giao tiếp, quan sát, phân tích, tổng hợp và đặc
biệt còn hình thành cho học sinh những phẩm chất tốt đẹp của con người mới
hiện đại và năng động. Dạy tập làm văn là dạy học sinh cách nhìn nhận cuộc
sống xung quanh trong thực tế vốn có của nó với cảm xúc thực của các em.
Đồng thời cũng dạy các em cách ghi lại sự nhìn nhận ấy qua các văn bản, còn
gọi là đoạn văn, bài văn một cách chính xác về đối tượng, về ngữ pháp Tiếng
Việt.
Tập làm văn lớp 5 gồm nhiều nội dung, một trong những nội dung chính
của chương trình Tập làm văn lớp 5 là văn miêu tả. Trong đó tả cảnh là một kiểu
bài khó vì học sinh chưa có khả năng quan sát tinh tế, chưa có khả năng cảm
nhận được vẻ đẹp của cảnh hay những thay đổi của cảnh, không biết dựa vào
cảm xúc của mình để làm cảnh đó trở nên đẹp hơn, sinh động hơn, gần gũi hơn.
Làm thế nào để học sinh làm văn hay và có hiệu quả thì lại là một vấn đề rất khó
khăn, cần phải suy nghĩ và dày công nghiên cứu của những người làm công tác
giáo dục.
Thực tế khi giảng dạy kiểu bài văn tả cảnh cho học sinh lớp 5 những năm
qua, tôi nhận thấy rằng: Nhiều bài văn tả cảnh của các em chưa hay, chưa đạt
được yêu cầu của một bài văn tả cảnh. Nội dung bài văn chưa tái hiện được hình
ảnh chân thực vốn có của cảnh vật. Các em chưa biết tìm và khắc sâu những đặc
điểm riêng biệt của cảnh vật. Lời văn chưa thể hiện được những tư tưởng, tình
cảm chân thực của người viết. Vì vậy, bài văn tả cảnh trở nên máy móc, khô
cứng và không chân thực. Để có thể dạy tốt văn tả cảnh cho học sinh lớp 5, mỗi
giáo viên cần có những kiến thức cơ bản về văn miêu tả nói chung và tả cảnh nói
riêng.
Ngoài ra, trong thực tế giảng dạy, bản thân người giáo viên là người hướng
dẫn đôi khi cũng cảm thấy lúng túng, khó diễn đạt và không biết phải hướng dẫn
thế nào để học sinh có thể viết được bài văn hay, có hình ảnh, có cảm xúc. Khả
3
năng quan sát, tìm ý và làm văn của các em học sinh còn nhiều hạn chế, trong khi đó
để giúp học sinh học tốt Tập làm văn, đặc biệt là văn tả cảnh lại chưa có giải pháp hữu
hiệu. Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy lớp 5, tôi luôn trăn trở suy nghĩ làm
thế nào cho học sinh thích làm văn, viết văn chân thật, có cảm xúc và sinh động.
Qua nghiên cứu và thực tế giảng dạy, tôi mạnh dạn đưa ra: “Một số biện pháp
giúp học sinh lớp 5 học tốt thể loại văn tả cảnh”
1.2. Mục đích nghiên cứu
- Đưa ra một số biện pháp để giúp học sinh học tốt thể loại văn tả cảnh.
- Giúp học sinh có hứng thú với phân môn Tập làm văn nói chung và văn tả
cảnh nói riêng.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
Tìm hiểu, nghiên cứu cách dạy thể loại văn miêu tả nói chung và văn tả cảnh
nói riêng cho học sinh lớp 5. Đồng thời áp dụng các giải pháp nhằm giúp học
sinh lớp 5 học tốt thể lọai văn tả cảnh.
1.4. Phương pháp nghiên cứu.
Để tìm ra kinh nghiệm giúp học sinh lớp 5 học tốt thể loại văn tả cảnh, tôi
đã sử dụng các phương pháp sau:
- Phương pháp nghiên cứu lí luận.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn.
- Phương pháp thực nghiệm.
- Phương pháp phân tích và tổng hợp.
2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
Văn miêu tả là loại văn nhằm giúp người đọc, người nghe hình dung những
đặc điểm, tính chất nổi bật của sự vật, sự việc, con người, phong cảnh,…làm cho
những cái đó như hiện lên trước mắt người đọc, người nghe. Trong văn miêu tả,
năng lực quan sát của người viết, người nói thường được bộc lộ rõ nhất. Đó là
loại văn mang tính thông báo thẩm mĩ. Đó là sự miêu tả thể hiện được cái mới
mẻ, cái riêng trong cách quan sát, cách cảm nhận của người viết. Trong văn
miêu tả, cái mới, cái riêng phải gắn với cái chân thật. Ngôn ngữ trong văn miêu
tả giàu cảm xúc, giàu hình ảnh, giàu nhịp điệu, âm thanh. Muốn miêu tả được,
trước hết phải biết quan sát, rồi từ đó nhận xét, liên tưởng, tưởng tượng, ví von,
so sánh,… để làm nổi bật lên những đặc điểm tiêu biểu của sự vật. Đúng như lời
nhận xét trong Hán Việt từ điển: “Lấy nét vẽ hoặc câu văn để biểu hiện cái chân
tướng của sự vật ra.”
Văn miêu tả là một trong hai thể loại chủ yếu của chương trình Tập làm
văn ở Tiểu học. Ngay từ lớp 2, 3 các em đã được làm quen với văn miêu tả khi
được tập quan sát trả lời câu hỏi. Lên lớp 4 các em phải hiểu thế nào là miêu tả,
biết cách quan sát, tìm ý, lập dàn ý, viết đoạn văn, liên kết đoạn văn thành một bài
văn miêu tả đồ vật, cây cối, hoặc con vật,…đó là những đối tượng gần gũi và
thân thiết của các em. Chương tritnh Tập làm văn lơup 5 tiêup tuvc davy vêt văn miêu
4
taw vơui hai kiêwu bati: Ta canh và ta ngươi.Trong đó văn tả cảnh 14 tiết và tả người
12 tiết.
Yêu cầu cần đạt khi học văn miêu tả ở lớp 5 là: Học sinh nắm vững được
cấu tạo bài văn gồm 3 phần: Mở bài, thân bài, kết bài. Nắm được cách quan sát,
tìm ý, lập dàn ý, viết đoạn văn, liên kết đoạn văn thành một bài văn miêu tả. Viết
được bài văn miêu tả hoàn chỉnh có đủ 3 phần, thể hiện rõ sự quan sát và chọn
lọc chi tiết miêu tả. Diễn đạt thành câu, biết dùng từ ngữ, hình ảnh gợi tả trong
bài văn.
Trong chương trình Tiểu học, phân môn Tập làm văn lớp 5 nhằm mở rộng
vốn sống, rèn luyện tư duy, bồi dưỡng tâm hồn, cảm xúc thẩm mĩ, hình thành
nhân cách cho học sinh. Quá trình thực hiện các kĩ năng phân tích đề, tìm ý,
quan sát, viết đoạn là những cơ hội giúp trẻ mở rộng kiến thức về cuộc sống
theo chủ điểm đã học. Việc phân tích đề bài, lập dàn ý, chia đoạn bài văn góp
phần phát triển khả năng phân tích, tổng hợp, phân loại cho học sinh. Tư duy
trừu tượng của trẻ cũng được rèn luyện nhờ vận dụng các biện pháp so sánh,
nhân hoá khi miêu tả.
Học Tập làm văn, học sinh có điều kiện tiếp cận với vẻ đẹp của con người,
thiên nhiên qua các bài văn, đoạn văn điển hình. Khi phân tích đề Tập làm văn, học
sinh có dịp hướng tới chân, thiện, mĩ được định hướng trong các đề bài, các bài
luyện tập báo cáo thống kê, làm đơn, làm biên bản, lập chương trình hoạt động… tạo
cơ hội cho học sinh thể hiện mối quan hệ với cộng đồng. Những cơ hội đó làm cho
tình cảm yêu mến, gắn bó với thiên nhiên, với con người và việc xung quanh của trẻ
nảy nở, tâm hồn, tình cảm của trẻ thêm phong phú. Đó là nhân tố quan trọng góp
phần hình thành nhân cách tốt đẹp của trẻ.
Trong chương trình Tập làm văn lớp 5, văn miêu tả là thể loại chiếm tỷ lệ
cao. Trong đó văn tả cảnh chiếm 20% tổng thời lượng chương trình lớp 5. Đây
là thể loại văn nghệ thuật sử dụng lời văn có hình ảnh và có cảm xúc làm cho
người nghe, người đọc hình dung một cách rõ nét, cụ thể, sinh động về sự vật,
hiện tượng ... trong đời sống.
Như vậy văn tả cảnh có thể xem là một văn bản nghệ thuật có sử dụng
ngôn ngữ văn chương để miêu tả sự vật hiện tượng một cách cụ thể sinh động.
Bất kì một hiện tượng nào trong thực tế đời sống cũng có thể miêu tả được, tuy
nhiên bằng những cảm xúc khác nhau của mỗi người, mỗi hiện tượng lại được
miêu tả với cách thể hiện riêng qua việc quan sát, sử dụng từ ngữ và cách diễn
đạt khác nhau.
Quá trình dạy học sinh viết văn tả cảnh sẽ mang lại kết quả khả quan nếu
như thầy biết tổ chức đúng đắn và khêu gợi được những hoạt động cần thiết ở
các em, vì tư duy của trẻ ở lứa tuổi tiểu học thường thiên về tính cụ thể. Ở lứa
tuổi này có những yếu tố của tư duy trừu tượng nhưng còn hạn chế nhiều so với
học sinh ở các lớp trên. Quá trình nhận thức của học sinh lớp 5 khi viết văn tả
cảnh đều thông qua thực tiễn các em thấy gì viết nấy.Vì thế người giáo viên cần
phải quan tâm đúng mức và khêu gợi để học sinh cảm nhận được cái hay, cái
đẹp khi viết văn.
5