CÁC LOẠI BỆNH CÂY ĐẠI CƯƠNG

(General Plant Pathology)

•Th ời lượng:30 ti ết • Nộidung:

Chương1: Kháini ệmchung v ề bệnhcây Chương2: Nguyênnhângây b ệnhkh ôngtruy ềnnhiễm Chương3: Nguy ênnhângây b ệnhtruy ềnnhi ễm Chương4: Sinhtháivà d ịch bệnhcâytr ồng Chương5: Tínhkháng b ệnh củacâytr ồng Chương6: Cácbi ệnphápphòngtr ừ bệnh hạicâytr ồng

MÔN HỌC: BỆNH CÂY ĐẠI CƯƠNG

MOÂN HOÏC: BEÄNH CAÂY ĐẠI CƯƠNG

•Th ựchành: 2,0 điểm •Lýthuy ết: 8,0 điểm •Cáchra đề thi:

50 câutr ắcnghi ệm 10 câutr ả lờing ắn

MOÂN HOÏC: BEÄNH CAÂY ĐẠI CƯƠNG

•TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Đường Hồng Dật, 1979, Khoa học bệnhcây . NXB.

Nôngnghi ệp, Hà nội.

2. Vũ TriệuMânvàLê L ương Tề (chủ biên), 1998, Bệnh câynôngnghi ệp. NXB Nôngnghi ệp, Hà Nội.

3. Agrios, G.N., 1997, Plant Pathology, 3rd edn., Academic

Press, New York.

4. Mehrotra, R.S., 1980, Plant Pathology. TataMcGraw-

HilPublishing Company Ltd., New Delhi.

5. Singh, R. S., 1984, Principles of Plant Pathology.

Mohan Primlanifor Oxford & IBH Publishing Co. Pvt. Ltd., New Delhi.

Chöông 1

KHAÙI NIEÄM CHUNG

VEÀBEÄNH CAÂY

1. Môûñaàu

–1: ng ũ cốc, khoaitây, rau đậu (chính yếu); trà, càphê, thu ốclá,

gia vị

–2 (th ôngqua động vật): thịt, trứng, sữa, …

•Th ực vật cungcaápchocon ngöôøi : •* Thöïcphaåm :

•* Nguyeânvaätlieäu chonhöõngnhucaàukhaùctrongñôøi

soáng

•* Moâitröôøngvaøcaûnhtrí • (cid:220) con ngöôøiluoânquantaâmñeánsöïsinhsoáng, taêng tröôûngcuûacaây; baûoveäcaâychoánglaïicaùctaùcnhaân gaâyhaïichocaây

2. Nhieämvuïvaøñoáitöôïngnghieâncöùucuûa khoahoïcbeänhcaây

• Khoahoïcbeänhcaâylaømoätngaønhkhoahoïccoù nhieämvuïnghieâncöùunguyeânnhaângaâyra beänhchocaâyvaøcaùcbieänphaùpbaûoveäcaây, giöõvöõngsöùcsoángvaøsöùcsaûnxuaátcuûacaây

2. Nhieämvuïvaøñoáitöôïngnghieâncöùucuûakhoahoïcbeänh caây

•Nghieâncöùucaùcvaánñeàchínhnhösau : •-caùcnguyeânnhaângaâybeänhchocaây •-caùccôcheágaâyrabeänh •-söïtöôngtaùcgiöõacaùctaùcnhaângaâybeänhvaø caâykyùchuûdöôùiaûnhhöôûngcuûamoâitröôøng •-phaùttrieåncaùcphöônghöôùngvaøbieänphaùp

phoøngtröøbeänhvaølaømgiaûmnheïcaùcthieäthaïi do beänhgaâyra

3. Lòchsöûphaùttrieåncuûakhoahoïcbeänhcaây •-Theophratus(370-286 BC) noùiñeántaùchaïicuûa

beänhcaây

•-Theákyû18: nghieâncöùuveànguyeânnhaângaâyra beänhcaây& caùcbieänphaùpphoøngtröøñôngiaûn •-M. Tillet(1775) vaøB. Prevost(1807): ngöôøiñaàu tieânnghieâncöùuvaøchöùngminhmoätbeänhcaâylaødo vi sinhvaätgaâyra(tröôønghôïpbeänhthan ñenluùamì)

•-Anton De Barycoângboátaùcphaåmkhoahoïcñaàu

tieânveàbeänhcaây, ñaëtneànmoùngban ñaàuchosöïhình thaønhvaøphaùttrieånmoânkhoahoïcnaøyvaøonaêm 1853

•-Hoäinghòquoácteáveàbeänhcaâylaànthöùnhaátñöôïctoå

chöùctaïiLuaânÑoân(8/1968)

•ÔÛ nöôùcta: töøthôøixaxöa

–söûduïngvoâi, trobeápñeåcaûitaïoñaátvaøphoøngtröø

beänhhaïi

–hunkhoùibeápñeåbaûoquaûnbaép, haønhtoûi, choáng

caùcloaïisaâumoït, beänhhaïi

–tuyeånchoïncaùcgioángluùañòaphöôngcoùtính

choángchòubeänh

4.Taùc haïicuûabeänhhaïicaâytrongsaûnxuaát noângnghieäp

4.Taùc haïicuûabeänhhaïicaâytrongsaûnxuaát noângnghieäp - Beänhhaïicaây: nguyeânnhaânphoåbieánlaømgiaûm, phaù

huûysöïsoáng& söùcsaûnxuaátcuûacaây

- Treân theágiôùi : * thieäthaïihaøngnaêm33,7% toångsaûn

löôïngcaâytroàngdo saâubeänh& coûdaïi

* thieäthaïido saâubeänhsauthuhoaïch:

toångsoáthieäthaïi: 48%

9-20% ﬁ Tuøyluùc, tuøynôi, tuøyloaïicaây, loaïibeänh, möùcñoä beänhmaøthieäthaïinaøythayñoåi

Thiệt hạido sâu, b ệnhvà c ỏ dạigâyratrong s ảnxu ấtnôngnghi ệp

Câytr ồng

Sản lượng bị mất(%)

Bệnhcây

Cỏ dại

Tổng số

Sản lượng bị mấtdo b ệnh cây(tri ệu tấn)

Côn trùng

Ngũ cốc

257

13,9

11,4

34,5

9,2

Khoaitây

6,5

4,0

32,3

21,8

Cây lấy củ khác

176

13,6

12,7

43,0

16,7

Củ cải đường

8,3

5,8

24,5

10,4

Mía đường

444

20,1

15,7

55,0

19,2

Rau cải

8,7

8,9

27,7

10,1

Cây ănqu ả

7,8

3,0

23,4

12,6

Càphê, ca cao, trà

12,1

13,2

42,4

17,7

Cây lấy dầu

10,5

10,4

30,7

9,8

Cây lấy sợi

12,9

6,9

30,8

11,0

Thuốclá

10,4

8,1

30,8

12,3

Caosu

5,0

25,0

15,0

Trungbình

12,2

9,7

11,8

33,7 (Theo FAO, 1993)

Ở Sri Lanka: bệnh rỉ sắtlácàphê ( Hemileia

vastatrix) làmgi ảm sản lượngcàphêxu ấtkh ẩu đến93%

thieäthaïihaøngnaêmdo beänhcaâygaâyra

Ở ViệtNam: 15-20% toångsaûnlöôïng -Trênlúa

Bệnh đạoôn Bạclávi khu ẩn Vàng lụivirus, khô v ằn

(cid:222) tổnth ất lớn sản lượng, mất ổn định năngsu ất.

+ Bệnhtiêm đọt sầntrênlúamùadàingàydo

tuyếntrùng Ditylenchusangustus: 10.000 ha bị bệnh(Th ủĐứ c-1990, 1991)

+ Dịch bệnhlùnxo ắnlálúa (cid:222) thiệt hại nặng vụ lúa

đôngxuân n ăm1992-1993 ở CầnTh ơ, Sóc Trăng, VĩnhLong, TràVinhvà ĐồngTháp.

(cid:222) Thiệt hại: 200 ngàn tấnthóc(200 t ỉđồ ng

VN).

-Trênrau, màu

+ bệnh mốc sươngkhoaitây + bệnhxo ănládo virus + bệnhhéoxanhdo vi khu ẩngây h ại: thiệt hại 60-100% năngsu ấtcàchua, khoaitâyvà m ột số câytr ồngkhác.

- Trêncây ăntrái

ở ngại lớncho

+ bệnhvànglágânxanhgâytr việcpháttri ểncáclo ạicâycómúi ở nhiềuvùng trong nước.

-Trêncâycôngnghi ệpchi ến lược

ụnglá

+ bệnh rỉ sắtcàphêchè(Arabica) gây r hànglo ạt -ph ảilo ại bỏ (còn lạiRobusta, Excelsa) + dịch bệnhvàngláth ối rễ phải hủy bỏ hàng ngànha + bệnhvànglách ếtnhanhtiêu + bệnh rụngláCorynesporatrêncaosu + bệnhkh ảmlámía

Cáclo ại bệnhcókh ả nănggâythi ệt hại nặngtrong tươnglai

- Bệnh sươngmai/b ắp, cao lương: gây dịch – ĐN châu Á - Bệnh rỉ sắt đậunành, b ệnhdo tuy ếntrùng - Bệnhth ốitráicacao, b ệnhkh ảmkhoaimì (virus) - Bệnhcháylávi khu ẩn

Cácthi ệt hạido b ệnhcâygâyra

giảm sản lượng

-Gi ảm năngsu ấtcâytr ồng (cid:222) -Gi ảmch ất lượng sảnph ẩmnôngnghi ệp, giátr ị dinh dưỡng, giátr ị sử dụng, giátr ị thẩm mỹ hànghóa, ch ất lượngch ế biến

Ví dụ:

+ bệnhlemlép h ạtlúa: làmhàm l ượngch ấtdinh dưỡnggi ảm, độ dẽogi ảm + bệnh vết đốm, ghẻ trênqu ả, rau đậu, hoa kiểnglàmgi ảmgiátr ị thương mại

+ bệnhcháylá ( Pyriculariaoryzae ): gạoxayra bị nát, tỷ lệ tấmcao, không đủ tiêuchu ẩnxu ất khẩu + Chuốigià b ị bệnhch ấm đentrêntrái + Rau cải bị bệnhtrênlá ﬁ mất vẽ mỹ quan

-Nguyênnhân c ủa sự khan hiếm sảnph ẩmtheo mùa vụ: trồng ớttrongmùa m ưa bị thốitráido (Colletotrichum spp.) - Ảnh hưởng đến

- đất đaitr ồngtr ọt - cơ cấugi ốngcâytr ồng -ch ếđộ luâncanh -tínhch ấtho ạt độngthànhph ầnVSV đất

(sử dụngnhi ềuthu ốchoá h ọc để phòngtr ừ bệnh, xử lý đấttr ồng)

đổi sự phân bố thực vật, giới hạnlo ại

ường

+ Độc tố Aflatoxin của bệnh mốcvàng h ạt đậuph ọng (Aspergillusflavus ): gâyungth ư gan ở ngườivà động vật + Men làm rượu: Aspergillusoryzae sinhra acid ciclopiazonae gâyng ộđộ c + khoailang b ị sẹo đendo Ceratostomellafimbriata ; lúamì b ị nấm Clavicepspurpurea

-Làmthay câycóth ể trồng được ở 1 vùng địalýnào đó -Gâyng ộđộ cchong ườivàgiasúctrongtr hợpnông s ản bị bệnhcóch ứa độc tố:

- Mất vẽ mỹ quan củamôitr ường(cây c ỏ trong côngviên, v ườnhoa b ị hư hại) - Tổnphído:

+ áp dụngcácbi ệnphápphòngtr ừ + giảm lợinhu ận đối vớing ườitr ồng + tănggiá s ảnph ẩmchong ườitiêuth ụ + nhàmáych ế biếnkhông s ử dụng hếtcông suấtvìthi ếunguyênli ệu.

(cid:222) Quátrình b ệnhlý x ảyra ở trongcâylàmphá hủycácch ức năngsinhlývà c ấu tạo củacây.

5. Ñònhnghóakhaùiquaùtveàbeänhcaây

• Beänhcaâylaøñoängthaùiphöùctaïpñaëctröngcuûa moätquaùtrìnhbeänhlyùlieântuïcxaûyraôûtrong caâydo caùcnhaântoákyùsinhhoaëcdo moätyeáu toámoâitröôøngkhoângthíchhôïpnaøoñoùgaâyra, daãnñeánsöïphaùhuûycaùcchöùcnaêngsinhlyù, caáutaïovaølaømgiaûmsuùtphaåmchaát, naêng suaátcuûacaâytroàngtrongnhöõngñieàukieän ngoaïicaûnhnhaátñònh

5. Ñònhnghóakhaùiquaùtveàbeänhcaây

• Beänhcaâylaømoättraïngthaùilieânquanñeán

nhöõngthayñoåibaátthöôøngtrongdaùngveõbeân ngoaøi, vaøcaùchoaïtñoängsinhlyùcuûacaây. Nhöõngthayñoåinhötheádaãnñeánsöïsuyyeáu phaànnaøohoaëccaùicheátcuûacaây(hoaëc1 boä phaäncuûacaây)

6. Trieäuchöùng cuûabeänhcaây

7. Nguyeânnhaângaâyrabeänhcaâyvaøkhaùinieäm veàtínhkyùsinhcuûavi sinhvaätgaâybeänhcaây

7.1. Nguyeânnhaângaâyrabeäânhcaây - Nhoùmnguyeânnhaânphi sinhvaät: + caùcñieàukieänkhíhaäïukhoângthuaänlôïi + caùcñieàukieänñaátñaikhoângthuaänlôïi + cácnông d ược, cácch ấtgâyô nhi ễmkhôngkhí

coùtaùcduïngxaáuñ/vcaâytroàngsinhrabeänhhaïi

→ gaâyra beänhkhoângtruyeànnhieãm

7.1. Nguyeânnhaângaâyrabeäânhcaây

–Virus –Viroid –Phytoplasma –Vi khuaån –Naám –Rongtaûo –Protozoa –Thöïcvaätthöôïngñaúngkyùsinh –Tuyeántruøng

→ gaâyra beänhtruyeànnhieãm

Nhoùmnguyeânnhaânsinhvaät :

7.2. Khaùinieämveàtínhkyùsinhcuûavi sinhvaätgaâybeänhcaây

(cid:134)Tínhkyùsinh

- Kyùsinhbaétbuoäc (chuyeântính): chæ coùkhaûnaêng

VD: virus, viroids, phytoplasma, 1 soá fastidious bacteria, tuyeán

truøng, naámphaántraéng, naám r æ saét, moätsoánaámsöôngmai

soáng, sinhsaûnhay phaùttrieåntreânteábaøo, moâcaây chuûcoønsoáng; khoângtheåsinhsaûn, phaùttrieån, kyùsinh treânteábaøo, moâcaâychuûñaõcheát(xaùcbaûthöïcvaät)

- Kyùsinhkhoângbaétbuoäc

: coùtheåsoángvaøphaùt

trieåntreânmoâcaâychuûsoáng/ ñaõcheátvaøtreân caùcmoâitröôøngdinhdöôõngkhaùcnhau. TD: Haàuheátcaùcloaïinaám, vi khuaån + baùnkyùsinh / hoaïisinhtuøyyù/ hoaïisinhkhoângbaétbuoäc soángkyùsinhtreâncaâykyùchuûsoánglaøchuûyeáu(phaànlôùnthôøi giantrongchukyøsoángcuûachuùnglaø1 kyùsinh) nhöngtrong ñieàukieännhaátñònhhoaëckhoângcoùmaëtcaâykyùchuûsoángtreân ñoàngruoängthìvaãncoùtheåsoángphaùttrieånñöôïctreântaøndö caâytroàng, theåhöõucôñaõcheát. VD: naám Rhizoctoniasolani , Sclerotiumrolfsii , moätsoánaám tuùi.

naám Botrytis,

+ baùnhoaïisinh /kyùsinhtuøyyù/ kyùsinhkhoângbaétbuoäc phaànlôùnthôøigiansoángvaøphaùttrieånmaïnhtreâncaùcchaát höõucôcheát, treântaøndöcaâytroàng, nhöngtrongnhöõngñieàu kieänchopheùpnhöcaâytroàngsuyyeáu, coùtheåtieánhaønhkyù sinhgaâybeänhchocaâyñangsoáng. VD: Aspergillus, Penicillium.

-Hoaïisinh chæ coùtheåsoángvaøphaùttrieåntreâncaùcvaätchaáthöõu côñaõcheát, caùcxaùcbaûthöïcvaät, khoângcoùkhaûnaêng kyùsinhgaâybeänhchocaây

(cid:134) Tínhgaâybeänh

Khaûnaênglaømchocaâybòbeänh, gaâyrataùcñoäng beänhlyù& taïoratrieäuchöùngbeänh

(cid:134) Tínhxaâmlöôïc

Khaûnaêngcoângphaùñoätnhaäpcuûakyùsinhvaätvaøo beântrongcaây, vöôïtqua caùccaûntrôûvaøphaûnöùng choángñoáitöïveäcuûacaâyñeåtieánhaønhquaùtrìnhxaâm nhieãm (cid:134) Tínhñoäc

Khaùiquaùtcaû2 khaùinieämveàtínhxaâmlöôïcvaøtính gaâybeänh, bieåuhieänôûmöùcñoägaâyhaïivaømöùcñoä laâynhieãmñoáivôùiloaøicaâykyùchuûphaânhoùatreân nhöõnggioángkhaùcnhautrongloaøicaâyñoù

(cid:134) Maàmbeänh, beänhnguyeân(pathogens) (cid:134)Tínhchuyeânhoùacuûavsvgaâybeänh –phaïmvi kyùchuûûhay phoåkyùchuû –tínhchuyeânhoùamoâ, tínhchuyeânhoùacôquan –tínhchuyeânhoùagiaiñoaïn, tínhchuyeânhoùatuoåi

sinhlyù

Taùcñoängcuûavi sinhvaätgaâybeänhvaøocaây

1/. söûduïngvaätchaátcuûateábaøocaâydaãnñeán

laømsuyyeáucaâykyùchuû

2/ gieátcheátcaùcteábaøocaâyhoaëclaømroáiloaïn caùchoaïtñoängtraoñoåichaátcuûateábaøocaây baèngcaùcenzim, ñoäctoáhoaëcchaátñieàuhoøa sinhtröôûngdo chuùngtieátra

3/ ngaênchaän, caûntrôûquaùtrìnhvaänchuyeån nöôùc, döôõngchaáttöøñaátvaøcaùcsaûnphaåm quanghôïptrongcaây

-Theo tri ệu chứng : bệnh đốm lá, cháy lá, thán thư, bệnh ghẻ, bệnh loét, bệnh thối mềm, bệnh héo rũ, bệnh phấn trắng, bệnh sương mai, bệnh rỉ sắt, than đen, muội đen, hoa lá, biến vàng, …

-Theo b ộ phậncây b ị bệnh: bệnh rễ, bệnh thân cành, bệnh lá, bệnh mạch dẫn, bệnh hoa trái, bệnh hạt,

- Theo loại cây : bệnh hại cây lương thực, bệnh hại cây công nghiệp, bệnh hại rau, bệnh hại cây ăn quả, bệnh hại lúa, bệnh hại bắp, bệnh hại mía, …

8. Phaânloaïibeänhcaây

• Theo nguyênnhângây b ệnh: bệnh truyền nhiễm và

bệnh không truyền nhiễm

9. ẢNH HƯỞNG CỦA VSV GÂY BỆNH ĐẾN CÁC HOẠT ĐỘNG SINH LÝ CỦA CÂY 9.1 Ảnh hưởng đến sự quang hợp •6CO 2 + 6H2O → C6H12O6 (glucose) + 6O2

• Hầu hết bệnh hại đềulàmgi ảm cường độ quang hợp

củacây – bệnh đốmlá, cháylá → giảmdi ệntíchlá –tác động đến sự hìnhthànhdi ệp lụcho ặcphá h ủydi ệp lục →

hàm lượngdi ệp lụcgi ảm. Virus, phytoplasmalàmcho b ộ lá của cây bị biếnvàng, ho ặcgi ảmmàuxanh

– độc tố như tentoxin, tabtoxinng ăn cảnho ạt động của một số

enzyme cóliênquan đếnqt qh ợp

– bệnhph ấntr ắng, muội đenlàmgi ảm độ chiếusáng

• Sự biến đổiquang h ợp ˛

tínhch ấtkýsinh c ủalo ạivsv, mức độ bị bệnh củacây, giai đoạnpháttri ển của bệnh.

9.2. Ảnh hưởng đến sự hô hấp

*Mức độ hô hấpgia t ăng •Trong h ầu hếtcây b ị bệnh, lúc đầu cường độ hô hấpcao h ơnso v ớicâykh ỏe; sau đó, cường độ hô hấpgi ảmxu ống mứcbìnhth ườngho ặcth ấp hơn mứcbìnhth ường

• Cường độ hô hấpgia t ăngdo : –qt trao đổich ấtgia t ăng – sử dụng năng lượngATP kémhi ệuqu ả hơn

* Kiểuhô h ấp bị thay đổi • tế bàocâyth ựchi ện sự hhqua 2 g đ :

– gđ 1 : glucose pyruvate(glucosis;

pentose)

2 và H2O (Krebs; lên

– gđ 2 :pyruvateCO

6CO2 + 6H2O + 678.000 calo

men) • C6H12O6 + 6O2 • ở cây bị bệnh, gđ 1: qua con đườngpentose

tăng& g đ 2: qt lênmen c ũng tăng

9.3. Ảnh hưởng đến sự hấpthuvà v ậnchuy ển

•gây h ư hại bộ rễ (thối rễ, sưng rễ) → rễ hút nướckém

hoặckhônghút được nước

•gâyth ốithân, các v ếtungloétchothân → gâyth ối mục,

sụp đỗ mộtph ần của mạch mộc

•xâmnhi ễm mạch mộc của rễ vàthân → vậnchuy ển

nước; khoángch ấtkémhi ệuqu ả

•mô b ảo vệ bề mặt củalá(cuticle vàbi ểubì) b ị tổn thương → hoạt động củakhíkh ổng bị biến đổi

•vsvxnhi ễmvàolá → tăng sự bốcthoát h ơi nước → lá

mất sự cứngcáp, héo

nước, chấtdinh d ưỡngtrongcây

9.4. Ảnh hưởng đếntínhth ấm củamàng tế bào

•Enzyme, độc tố do vsvti ếtra; ch ất độchóa h ọc,

chấtgâyô nhi ễmmôitr ường → thay đổitính thấm củamàngtbcây → mấtch ất điệnphân, phá hủyáp l ựcth ẩmth ấuvàtínhtr ương củatb cây

9.5.Ảnh hưởng đến sự saochépvàgi ảimã

•tác động đến sự saochépDNA c ủatbcây • tăngho ạt động củaribonuclease → phân

giảiRNA c ủatbcây

•hàm l ượngRNA trongcâygia t ăng

acid nhân

10. Chẩn đóan bệnh hạicâytr ồng

1. Ý nghĩavà m ục đích

kếtlu ận

-Xác địnhrõtr ạngthái, tínhch ất bệnhlý c ủa cây - Dựatrên c ơ sở khảosáttoàndi ệntri ệuch ứng bênngoài, cácbi ểuhi ệnbêntrong (cid:222) ệnh (cid:222) chínhxácnguyênnhângây b phươnghướngphòngtr ừ đúng đắn -Là b ước đầutiênquy ết địnhcácbi ệnpháp phòngtr ừ có cơ sở khoa họcvàhi ệuqu ả

2. Điềuki ện cầnthi ết để chẩn đoán bệnhcây

-Xác địnhch ắcch ắnnh ữngbi ến đổi: hìnhthái, các đặcthù c ủatri ệuch ứngbênngoàicây b ệnh, bộ phận bị bệnh.

-Xác địnhtínhch ất bệnhlý, kh ảosátpháthi ệnvà giám địnhvi sinh v ậtgây b ệnh.

- Đánhgiá m ức độ, thờigian x ảyraquátrình b ị bệnhcác điềuki ệnliênquan t ới sự phát bệnh, nêucácbi ệnphápphòngtr ừ nếu cầnthi ết.

3. Phânbi ệtgi ữa bệnhkhôngtruy ềnnhi ễmvà

• Dựavàocác y ếu tố:

bệnhtruy ềnnhi ễm

ố cây bệnhtrongru ộng ểnvàlâylan b ệnh

–Tìnhhìnhphân b –Tìnhhìnhpháttri –Tìnhhìnhbi ểu lộ triệuch ứng

ệnh

4.1. Căn cứ vàobi ểuhi ện củatri ệuch ứng bệnh

•Tri ệuch ứngdo virus, phytoplasma •Tri ệuch ứngdo vi khu ẩn •Tri ệuch ứngdo tuy ếntrùng •Tri ệuch ứngdo n ấm

4. Phânbi ệtbi ệtgi ữacáctácnhângây b truyềnnhi ễm

4.2.1. Đối với nấm

•làmtiêu b ảntr ựcti ếp từ vết bệnh

•gi ữ ẩmmô b ệnh

•phân l ậptrênmôitr ườngnhân t ạo

→Nhậnbi ết nấm: d ựavàohìnhthái n ấm(c ấu tạo sợi

nấm, cơ quanmangbào t ử, bào tử, …)

4.2. Sự hiệndi ện củavi sinh v ậttrên/trongmô bệnh

4.2.2. Đối vớivi khu ẩn

•Quansát d ịchvi khu ẩn

• ủ ẩmmô b ệnh

•Phân l ậptrênmôitr ườngnhân t ạo

→Nhậnbi ếtvi khu ẩn: nhuộmGram, nhu ộmlôngroi, ếtthanh, tri ệuch ứng

đặctínhsinhhóa, khánghuy trongch ủng bệnhnhân t ạo, …

4.2.3. Đối vớituy ếntrùng

•Ly tríchtuy ếntrùng

→ Nhậnbi ếttuy ếntrùng: d ựavàohìnhthái

4.2.4. Đối vớivirus

•Lây b ệnhnhân t ạotrêncâykých ủ, câych ỉ thị

•Ph ươngphápmi ễn dịch học: ELISA •Kínhhi ểnvi điện tử

•Cácpp d ựatrênacid nhân: PCR, Southern blot,

3. Phươngphápsinh h ọc-Quy t ắcKoch

1-Mô b ệnhcótri ệuch ứng điểnhìnhvà ở trong đó cóvi sinh v ật 2-Vi sinh v ật ở mô bệnhcóth ể táchra, nuôi c ấy đượctrênmôitr ườngnhân t ạo 3- Đemlây b ệnhnhân t ạo bằnglo ạivi sinh v ật phân lập đượctrêncâykho ẻ 4-Phátra b ệnh vớitri ệuch ứngnh ư ban đầu(1) 5- Từ vết bệnhdo lâynhân t ạo(4) -phân l ập được loạivi sinh v ậtgi ốngnh ư ban đầu(2) 6-Hoànthànhqui t ắcKOCH

• Đối tượngáp d ụngquy t ắcKoch

– Nấm –Vi khu ẩn –Tuy ếntrùng: không d ễ dàng –Virus, phytoplasma, fastidious vascular bacteria : khó

hoặckhông

Quy tắcKoch (tt)

Dựatrên c ơ sở khikhángnguyên(VSV) g ặpkhángth ểđặ c hiệu vớinóthì m ới xảyracácph ản ứng kết tủa vẩnho ặcph ản ứngng ưng kết.

+ kết tủa vẫntr ắngnh ư bông: VR hình gậy + kết tủa dạng hạt: VR hình cầu

Phươngpháphuy ếtthanh

sử dụngchonhi ềulo ạivirus và m ột số vi khuẩn

(cid:222) Đượcpháttri ển rộngrãi v ớicácth ử nghiệmhi ện đại: khuyếchtángel, khuy ếchtángel mi ễn dịch, điệndimi ễn dịch, phươngphápLatex vàph ươngphápELISA (ph ương phápmi ễn dịchliên k ếtmen)

(cid:222)

A -Sơđồđặ tph ản ứng

1.Giọt huyếtthanh đối chứng

2. Giọt dịch bệnh 3. Giọthuy ếtthanh đặchi ệu

B- Kếtqu ả phản ứng

4. Phản ứngâm(-) 5. Phản ứng dương(+) (phản ứng kết tủa)

Chẩn đoán bằnghuy ếtthanh theoph ươngphápnh ỏ giọt

quansát d ưới

- Bệnhtrên h ạtgi ống: rửa, lytâm (cid:222) KHV (cid:222) gieo hạtcáchly (cid:222) căn cứ vào sự xuất hiệntri ệuch ứng bệnhtrêncâycon để xác định.

virus TMV

vết

- Bệnhsiêuvi trùng: dùngcâych ỉ thịđể chẩn đoán. + Nicotianaglutinosa ( thuốclá d ại) (cid:222) thuốclá + Gomphrenaglobosa ( câycúc b ạchnh ật) (cid:222) đốm(virus X khoaitây) Datura stramonium (cà độc dược) Solanum demissum (cây khoai tây dại) Phaseolusvulgaris ( đậu) Chenopodium quinoa (cây rau muối)

Cácph ươngphápkhác

- Dựavào s ự xuấthi ệnmàu s ắckhácnhau: dùngdung

dịchCuSO4 3% để chẩn đoán bệnhvirus Cucumisvirus 2.

-Ph ươngpháphu ỳnhquang: đặc điểm củamô b ệnh, vật ếungu ồntia

kýsinhcókh ả năngphátsángtrongkhichi sángcó độ dàisóngnh ất định(ngu ồnsángth ườngdùng là đènth ạchanh).

-Ph ươngpháp đo độ nhớt của dịchcây: ch ẩn đoán bệnh

lý của một số cây bị bệnhdo virus.

-Các k ỹ thuậtsinh h ọcphân t ử hiện đại: PCR

(PolymerazaChain Reaction –ph ản ứngsinh t ổng hợp DNA), DotBlot, ELISA.

Chương 2

CÁC NGUYÊN NHÂN GÂY RA BỆNH KHÔNG TRUYỀN NHIỄM

•do thi ếu, thừaho ặckhôngthích h ợp của1 y ếu tố cần

thiếtnào đócho đời sống củacây

•ngu ồn bệnhkhônghìnhthành, khôngtích l

ũyvàkhông

lantruy ền

•tác động đến tất cả giai đoạnsinhtr ưởng củacây

•tri ệuch ứng đa dạng

•tác h ạithay đổi

1. ĐẶC ĐIỂM CHUNG

2.1. Tác động củanhi ệt độ bất lợi

• Mỗilo ạicâysinhtr ưởngbìnhth ườngtrong1 ph ạmvi

nhiệt độ nhất định

•Ph ạmvi nhi ệt độ câysinhtr ưởngbìnhth ườngthay đổi

tùythu ộcloàicây, gi ốngcây, g đst củacây

–TD. tiêu: 18-35 oC; dưachu ột: 5-40 oC; khoaitây: 10-

25oC

–Sinhtr ưởngbìnhth ường: 1-40oC; tốtnh ất: 15-30oC

2. Các yếu tố thờiti ết bất lợigâyra b ệnh

•Tác h ại củanh độ: nặnghay nh ẹ tùythu ộc:

– đặctính c ủacây –giai đoạnST c ủacây& b ộ phậncây b ị ảnh hưởng –th ờigian b ị tác động – cường độ tác động

2.1. Tác động củanhi ệt độ bất lợi

Tác hại củanhi ệt độ cao

•Nhi ệt độ môitr ường> nhi ệt độ tối đachophép câysinhtr ưởng → chếtcácmôcây, nh ấtlàcác phần mọng nước → triệuch ứng:các v ếtcháy ếtnâulõm, xém, vếtkhônâutrênlánon; các v mô rỗng xốptrêncáclo ạiqu ả thịt, mọng nước

Tác hại củanhi ệt độ cao

•Nhi ệt độ cao:

+ làmxáotr ộnho ạt động của1 s ố enzym → ường; cácph ản ứngsinhhóakhôngbìnhth chết tế bàocây

+protein cây bị đông tụ, biếnch ất, màngnguyên sinhch ất của tế bào bị phá vỡ

•Nh độ quácao: hi ếmkhi x ảyra

•bìnhth ường: → tìnhtr ạng mấtcân b ằnggi ữa lượng

nướcpháttánqua b ộ lá& l ượng nước được rễ câyhút vào →cácph ầnnon & láhéo; r ễ hóanâu, khô

Tác hại củanhi ệt độ cao

•Tác h ại củanhi ệt độ caoth ường kết hợp vớitác động của cường độ ánhsángcao, đấtkhô h ạn, thiếu O2, gió mạnh, cây chậm lớn, H% khôngkhíth ấp. Nóng& khôkéodài héolá, r ụnglá, tráinon b ị quắtkhô, h ạtlép, chínépquá sớm, chínkhông đều(VD: gióLào)

(cid:222)

Tác hại củanhi ệt độ thấp

•Nhi ệt độ thấpgây h ạichocây: nhi ệt độ vượtquá

giới hạnch ịu đựng củacây

•Tác h ạith ường lớn hơnnhi ệt độ cao

•Tri ệuch ứng: rõho ặckhông, tùy m ức độ tác động, loại

cây bị tác động

– đỉnhsinhtr ưởng củacây b ị héokhô; b ộ phậnnon có hàm lượng nướccao(búpnon, lánon, cànhnon, trái non) bị khôch ết; lá đangtrongth ời kỳ sinhtr ưởngcó thể bị héonâu, ho ặc bị trắnghay vàng(do dinh dưỡng đạm bị rốilo ạnvà m ấtkh ả nănghìnhthành diệp lục)

–hoath ụ phấnkém , phấnhoach ết, hoa rụngnhi ều,

quả rụng, hạtlép

Tác hại củanhi ệt độ thấp

•tbvàmôcây b ị tổn hạido:

–nguyênsinhch ất củatbcây b ị mất nướcvà b ị

co lại(do n ước từ nguyênsinhch ất đira khoảnggianbào), d ẫn đếnNSC b ị ngưng tụ.

– một số chấttrongNSC có n ồng độ quácao

trở thànhch ất độcchotb

–màngtb b ị tổn hạido tác động cơ giới của

cáctinhth ể nước đá tạothành ở cácgianbào

Tác hại củanhi ệt độ thấp

•Nhi ệt độ thấpbi ến đổi độtng ột:

–thân, cànhto c ủacâythân g ỗ bị nứt nẻ, bong

võ, táchlõi...

•phía B ắc:

Tác hại củanhi ệt độ thấp

– mạ chiêmxuân g ặprét đậm(0-5 oC)→ hiện

tượngtápng ọn, trắnglá

–Lúa đangtr ổ gặpnhi ệt độ xuốngth ấp(<17 oC

kéodài6-7 ngàyli ền) + thiếuás → hiện tượng hạtlép, đennhi ều

–5-10 oC kéodài, mía b ị trắnglánh ấtlà ở các

lánon

– sươngmu ốigiá l ạnh: hiện tượng rụnglá, thui

lá, lách ết từng vạt từ méplávào

2.2.Tác động củaánhsángkhôngthích h ợp

•Thi ếuánhsáng → hìnhthànhdi ệp lụcch ậm,

hoạt độngquang h ợp củalági ảm, láxanhnh ạt, thân mảnhkh ảnh, vươndài, m ềm yếu, cây dễ đổ ngã(cây2 lá m ầm); lá vươn rấtdài(cây1 lá mầm), hoachóngtàn, r ụng sớm

•Thi ếuásth ường xảyrakhicây

đượctr ồngqúa dày, bónN nhi ều, bónphân m ấtcân đối; hoặc mưanhi ều, thờiti ếtâmu kéodài

2.2.Tác động củaánhsángkhôngthích h ợp

• Dư ánhsáng :

–phá h ủydi ệp lụcnh ưngít x ảyra –gây h ạichocâykhi k ết hợp vớinh độ cao, H%

khôngkhíth ấp

• Ở vùngcócao độ cao: cóth ể gây hạido tác

động củatiasángcó b ướcsóngng ắn

2.3. Tác động của ẩm độ khôngkhíkhông thích hợp

• Ẩm độ khôngkhíth ấp: ítgây h ại

–H% khôngkhíth ấp kết hợp với tốc độ gió

cao, nhđộ cao, ánhsáng m ạnh → mất nước quá mứccho b ộ lá → lá bị cháy nắng, cháy xém, tráiméomó v ặn vẹo, câyhéo

Cháy nắng: phơibàytr ựcti ếp dướiánhsáng trong đkkhô, nóng

2.3. Tác động của ẩm độ khôngkhíkhôngthích h ợp

• H% khôngkhícao tác độnggiánti ếp đếncây

thôngqua vi ệc tạo điềuki ệnthích h ợpcho n ấm gây bệnhsinh s ảnvàphóngthíchbào t ử

3.1. Tác động của ẩm độđấ tkhôngthích

hợp

3. CÁC YẾU TỐ ĐẤT ĐAI BẤT LỢI GÂY RA BỆNH

• Ẩm độđấ tth ấp

cây

- Đấttr ồngthi ếu nướcth ườngxuyên ﬁ thấp, còi cọc, yếu ớt, kémpháttri ển, lánh ỏ vàít, xanhtái, ho ặcvàngnh ạt, cókhi đỏ; hoatrái thưaít, r ụngnhi ều. -Thi ếu nướctr ầmtr ọng& kéodài → câykhô héo, rồich ết.

Khô hạn

Ẩm độđấ tth ấp

• Mỗilo ạicâycótínhch ốngch ịu hạnkhácnhau

đất> câydàingày, câythân g ỗ

→ mức độ vàgi ới hạn ẩm độđấ tlàmchocây b ị héo cũngkhácnhau –Câyng ắnngày r ất mẫn cảm với sự thiếu nướctrong

•Cây b ị yếu ớtdo khô h ạntr ở nên mẫn cảm hơn

với một số vsvgây b ệnh& côntrùng h ại

• đấttr ồng dư

Ẩm độđấ tcao (thừa nướctrong đất)

thừa nước → cây yếu ớt, lá xanhnh ạt, hoặcxanh h ơi vàng, rễ thối •Ng ập nước2- 3 ngày → cây ngắnngày, câythânth ảo bị vàngúa, chết

•Ng ập nước

nhiềutu ần → câythân g ỗ chết

Ẩm độđấ tcao

- Ngậpúng:

+ thiếu O2 trong đất → rễ bị ngạtth ở, thối đen, mất khả nănghút n ước& ch ấtdinh d ưỡng. +vsv yếmkhího ạt động mạnh → sinhch ất độccho r ễ như : nitrites (NO2), hydrosulphur (H2S), mêtan(CH 3), carbon dioxide (CO2)

Ẩm độđấ tcao

•H% đất bảohòa t ạo đkchocácVSV gây b ệnh

VD: Trồngtiêutrên đấtth ấp, đấtth ịt nặng, đấtsét → khóthoát n ướctrongmùa m ưa → câysuy y ếu& b ị Fusarium sp., Phytopthora sp. tấncông → thối rễ

tấncôngcây d ễ dàng hơn

Ẩm độđấ t

• Độ ẩm của đấtthay đổi độtng ột từ khô hạn đến ẩm độđấ t cao → nứt rạn củ, trái

3.2. Tác động củacácch ấtkhoáng

3.2.1.Thiếu cáckhoángch ấttrong đất • Tác hại: €ch ức năng củakhoángch ất bị thiếu; khchấtnàothi ếu → chnăng củakhoángch ất đó bị suygi ảmho ặc rốilo ạn.

•Thi ếudinh d ưỡng → ST & năngsu ấtcây b ị

giảm

•thi ếuquá m ức → biểu lộ triệuch ứng bệnh& có

thể chết

•Tri ệuch ứng bệnh: cóth ể biểuhi ệntrên1 b ộ

phậnho ặc tất cả bộ phận củacâytu ỳ thuộclo ại khoángch ất bị thiếu

• Thiếu N: cây sinhtr ưởng kém, cằn cổi, thânth ấp, lóng ngắn, bộ láxanh nhạt, lágiàbi ến vàng

Thiếu N thường xảyratrên đất bạcmàu, đấtcát,

cátpha, bónphânít, thâmcanhkém

Thiếu P: cành, nhánh, rễ kémpháttri ển, lánh ỏ

Thiếu P

•Cây h ọ hòath ảothi ếuP, láxanh đậm,

chótlácómàu đỏ tía, màu đỏ khôch ết

•Thi ếuP th ường xảyratrên đấtchua, đất

bạcmàu, đấtphèn

Cây bắpthi ếuP, lácómàuhuy ết dụ

Thiếu K

•Thi ếu K: chồi ốm yếu, lágià b ị biếnvàng, mépláho ặcchótlá b ị nâu đỏ → hoại tử, có nhiều đốmnâutrên phiếnlá

• Các mức độ thiếuK trên b ắp: méplá b ị biếnvàng,

hoại tử

Thiếu K: chồi ốm yếu, lágià b ị nâu đỏ ở rìa mép, nhiều đốmnâu

Thiếu K

•Thi ếuK th ường xảyra: –Bónquánhi ềuvôivàMg –trên đấtcát, đất đávôi

• Đấtphùsa ở ĐBSCL ítkhithi ếu K

ThiếuCa

•Thi ếuCa trêncà

chua → gâyth ốinâu đáytráicàchua: v ết nâu đậm đến đen, hơilõmvào

• XảyrakhiCa không đượccung c ấpcho trái đangpháttri ển

• Xảyratrên đấtcó H% thấpkéodài; bónN cao; h ệ thống rễ bị thương tổn

•

• ThiếuCa trên thuốclá: ítkhi xảyra –Ch ồixo ăn lại; méplávàchót lá củalánon cong úpxu ống dưới → mépvà chótlábi ến màu, ngừng tăngtr ưởng –Lá d ầy hơnvà xanh hơnbình thường

• ThiếuCa trên khoaitây:cáclá non vàláthành thụcbi ếnvàngvà các đốmnâutrên phiếnlá, méplá cong ngượclên trên

ến dần về gốclávàtâmlá.

ẫnxanh;

ThiếuMg: lágiàth ấpphía d ướibi ếnmàu, b ắt đầu từ chótlávàmépláti Vùnggi ữagânlá m ấtmàutrongkhigân v ítkhipháttri ển đốmho ại tử - đấtbónnhi ềuK hay Ca →thiếuMg

ThiếuMg

Thiếu S

•Lánon cómàuxanh

nhạthay bi ếnvàng nhẹ

•Tri ệuch ứng tương tự như thiếuN nh ưng triệuch ứng đầutiên xuấthi ệntrêncáclá non vàch ồi

•Thi ếu nặng → toàn câybi ếnmàu, ch ậm rahoa

Thiếu S

ThiếuMn

•Trên b ắp: lánon có màuxanholive và sọcnh ẹ

• Xảyratrên đấtki ềm

(pH >6.2)

ThiếuMn: phổ biếnlàlábi ếnvàng

ThiếuZn

•Lánh ỏ, ít •Lá b ị biếnvàng nhưnggân v ẫn xanh

ThiếuBoron

•Vaitrò: ch ưarõ; có thể làch ấtxúctác hoặc điềuhòacác phản ứngsinhhóa •tínhch ịu đựng của cây đ/vB khácnhau rất lớn: lượngB c ần ể là chocâynàycóth độcchocâykhác •Tri ệuch ứng: cây

thấplùn; thân, lá, trái méomó, r ạn nứt

ThiếuBoron

•Lánon cómàuxanh

nhạtho ặcbi ếnvàng nhẹ

ThiếuBoron

•Th ốitâmho ặc tạora vùng rỗngtrongthân cây, củ, trái

•

ThiếuFe

•Fe liênquanch

ặt với sự

độngtrongmôcây

hìnhthànhdi ệp lục nhưngkhônglàthành phần củadi ệp lục •Vaitrò: ch ấtxúctác •Ítdi •Bi ếnvàngcácvùnggi ữa

gânlá c ủalánon

ThiếuFe : Biếnvàngcácvùnggi ữagânlá củalánon

Thừakhoángch ấttrong đất

•Cácnguyên t ố đa lượngnh ư N, P nếu

thừaquá m ứcthìít độc hơnth ừanguyên tố vi lượngnh ư Mn, Zn, B, ..

• lượng dư thừagây độcchocây, m ức độ độc, nồng độ gây độcchocâytùythu ộc loạikhoángch ất.

•cáclo ạicâykhácnhau → tính mẫn cảm đối với sự dư thừa của mộtkhoángch ất nào đó cũnglàkhácnhau.

Thừakhoángch ấttrong đất

• dư thừakhoángch ấtgây h ạichocây, do : – bảnthânch ấtkhoáng đótr ở nên độccho t ế

bàocây

–ch ấtkhoáng b ị dư thừatr ở thànhch ất đối

kháng với1 khoángch ấtkhácmàcây c ần. –TD : th ừaCa → thiếuK; th ừaCu, Mn, Zn →

thiếuFe

• Thừa N : cây bị lốp, mọc vống, thânlá quásum sê, c ơ quansinhth ực(hoa trái) ítpháttri ển •Th ừa K : câyth ấp lùn, trái, hạthình thành sớm, chín sớmnh ưngnh ỏ bé hơn

• ThừaMn: cáclágià phía dướibi ếnmàu, lốm đốmvàng h ơi xanh đếntr ắngnh ạt xen lẫnvùngxanh đậm dọctheogânlá.

•Lá m ất sắcbóng • XảyrakhipH đất

thấp ≤ 5,4

3.3 Tác động của cấutrúc đất

• Cấutrúc đất ảh đếnH%

và độ thoángkhí

• Đất cấutrúcthô →độ thoáng tốt ≠ giữ nước kém → thiếu ẩm

• Đất cấutrúc m ịn → giữ nước tốt ≠ kémthoáng khí

• Đấtsét n ặng → tầng đế

cày → gây ứđọ ng nước → ngăn cản rễ pháttri ển

3.4 Tác động củapH đất

•Cây m ọc ở pH =4-8 • Đấtquáchua

–N, P, Ca chuy ểnsang d ạngkhông h ấpthu

được

VD: xìphèn: t ăngtr ưởngkém, th ấplùn, vàng v ọt, ít đẻ

nhánh, rễ vàngkhô

ụcvùi r ơm rạ → lúavàng v ọt, cằn

• Cấylúangaysautr cổi, rễ thối đen

–Al, Fe d ễ hòatan, d ễ hấpthu

3.4 Tác động củapH đất

•pH đấtquácao ( đất mặn, đấtki ềm): hạichocây

trồng

•pH>9 → câykhôngpháttri ển, héo, chết •pH cao → tác hại ≠ đ/vcáclo ạicây ≠ : câybi ến

màu, thấplùn, cháylá, héo, ch ếtcâycon –Lúamì, táonh ạy cảm với đất mặn, kiềm – củ cải đường, cỏ alfalfa chịu đựng tốt

4.1. Tác động củathu ốctr ừ cỏ •Thu ốctr ừ cỏ: an toànchocâytr ồng nếu

sử dụng đúng

• sử dụngsaithu ốctr ừ cỏ → câytr ồng bị

giếtnh ư cỏ dại

4.CÁC CHẤT ĐỘC HÓA HỌC GÂY RA BỆNH CÂY

Tác động củathu ốctr ừ cỏ

•Cây b ị ảnh hưởng củathu ốctr ừ cỏ : pháttri ển bấtth ường (vặn vẹo, thân, lá, rễ dị hình), lá bị vàng, nâu, khô, rụng; cây bị lùn, cằn cổikémphát triển, vàcóth ể chết

Tác động củathu ốctr ừ cỏ

4.2. Chất độctrongkhôngkhí

•ho ạt động củacon ng ười: làmphátsinhcác

chất độc, cácch ấtô nhi ễmvà đưacácch ấtnày vào bầukhíquy ển.

•Cácch ấtgây h ạichocây: ozone O 3; sulphur dioxide SO2; hydrogen fluoride HF; nitrogen dioxide NO2; ammoniac NH3; clorineCl 2 , ... làm cảntr ở, hoặclàmthay đổi sự trao đổikhí củacây → ST & NS củacây b ị giảmsút

4.2. Chất độctrongkhôngkhí

•Ch ất độctrongkhông

măngvít t ắtcác l ỗ khí ở lá → phá hủych ếđộ trao đổikhí → lákhôch ết

khí → lákhôúa, hoath ụ phấnkém – Bụi, khói củanhàmáyxi

•cây s ốngtrongmôi

trườngô nhi ễmlâudài: cây yếu ớt hơn, và dễ bị cácvsvgây b ệnhvàcôn trùng tấncông.

5. CHẨN ĐOÁN BỆNH

• Đôikhi d ễ dàng: triệuch ứng điểnhình đkth ờiti ếttr ướcvà •Xemxét, phântích

tronglúc x ảyra b ệnh, sự ô nhiễmkhông khí, đất nơi/gần nơicây đượctr ồng, kỹ thuậtcanhtác đãáp d ụng

•Th ừahay thi ếudinh d ưỡng: biểuhi ện,

diễnbi ến củatri ệuch ứng; phântích đấtvà cây, dùngcâych ỉ thị, phunhóach ất

5. CHẨN ĐOÁN BỆNH

• Khókh ăn: triệuch ứngkhôngrõràng, giống vớitri ệuch ứng bệnhdo virus, phytoplasmagâyra → tìm bằngch ứng vắng mặtvsv; táihi ện bệnhtrêncâykho ẻ; chữatr ị cây bệnh nếucóth ể (như điều chỉnh yếu tố nghing ờ gây bệnh)

Bông vải: Các vếtho ại tử giữacácgânlá, có đườngvi ền rõdo n ấm Verticilliumsp. (tr ái); lábi ếnmàu vàng đồng từ méplávàodo thi ếukali (phải)

6. PHÒNG TRỪ BỆNH

•khôngtr ồngcâytrongmôitr ường bất lợi

chocây

– đ/vcác y ếu tố thờiti ết: chọntr ồnggi ốngcây

thích hợp; thời vụ gieotr ồngthích h ợp

– đ/vcác y ếu tốđấ t đai: cải tạo đất, cày bừa

thích hợp; bónphân đầy đủ, cân đối; tướitiêu nước hợplý

Câu hỏi

1/ Bệnhkhôngtruy ềnnhi ễmcótínhch ất cục bộ, tốc độ lâylan r ấtnhanhdo đóph ảichúý đến biệnpháp v ệ sinh đồngru ộng, nhổ bỏ cây bệnh, bónvôi để diệt mầm bệnhtrong đấthay làph ải sử dụngthu ốchóa h ọc để ngănch ặn sự lâylan, pháttri ển của bệnh?

2/ Ở nhữngvùng đấtcó độ pH cao, cây

trồng sẽ không hấpthuphânlân đượcvà sẽ bị héodo m ạch dẫn bị thối? Đúnghay sai? Biệnphápkh ắcph ục

Chương 3

CÁC NGUYÊN NHÂN GÂY BỆNH TRUYỀN NHIỄM

NẤM GÂY BỆNH CÂY TRỒNG

•thu ộcnhómth ực vật hạđẳ ng •sinh v ậtcónhânth ật(Eucaryotae), dị dưỡng, khôngcódi ệp

lụcvà s ắc tố (cid:222) không cókh ả năng tự tạora v ậtch ất hữu cơ từ cácch ất vô cơ (cid:222) sốngbámtrêncác c ơ thể vi sinh vậtkhác để sử dụngnh ữngch ất hữu cơ có sẵn

• cơ quansinhtr ưởngcó c ấu tạo dạng sợi •ph ần lớncóvách t ế bào(vách t ế bàoch ứachitin ho ặc

cellulose, hoặc cả 2)

• hầu hếtsinh s ản bằngbào t ử

• Cókho ảng100.000 loài n ấm đượcbi ết

-ho ạisinh - cộngsinh: n ấm rễ (mycorrhiza), địay, rumen fungi -kýsinh: gây b ệnhchong ười(# 50 loài) gây bệnhchogiasúc kýsinhtrêncôntrùng, tuy ếntrùng, n ấm >800 loàigây b ệnhchocây. B ệnhcây

do nấmgâyrachi ếm70% t ổng số bệnhcây

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt) 4.1. Hìnhthái c ấu tạo

• NgànhMyxomycota

dạngamip, ch

ất ứa →

-1 kh ốinguyênsinhch trần nhiềunhân plasmodium (hợpbào) -nhi ều tế bào dạngamip riêng rẽ nhưngtích t ụ lại, → lại cục dồn pseudoplasmodium

Plasmodium

(nấmnh ầy): khôngcó vách tế bào - nấm bậc thấp

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt) 4.1. Hìnhthái c ấu tạo

m m

- dạng sợi, phân nhánh → tản nấm (mycelium), sợi nấm (hypha) - đườngkính: 0,5 - >100 m m, đa số 5 - 20 m m -chi ềudài: vài đếnvài m

• NgànhEucomyta (nấmth ật): có vách tế bào - nấm bậccao

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt) 4.1. Hìnhthái c ấu tạo

– đơnbào: m ột tế bào,

nhiềunhân

– đabào: nhi ều tế bào,

tế ặcnhi ều

cóváchng ănngang (có lổ hổng, nhâncó thể chuiqua), m ỗi bàocó1 ho nhân

• tản nấm:

• sợi nấmkhôngmàu,

hoặcvàng, nâu

Các dạngkhácnhau c ủa sợi nấm

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt) 4.1. Hìnhthái c ấu tạo

– cấu tạo: vách t ế bào, màng tế bàoch ất, tế bàoch ất(córibosom, tyth ể, chất dự trữ) và nhân

–thànhph ần: kho ảng 90% nước; các hợp chấtcarbon, đạm, khoáng

• tế bào sợi nấm

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

4.1. Hìnhthái c ấu tạo

•sinhtr ưởng ởđầ u sợi nấm: tăngtr ưởngtheochi ềudài • hầu hếtcácph ần của tản nấm đềucókh ả năngsinh

trưởng

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

•hútth ức ăn:

–th ẩmth ấuqua vách tế bàotrên toàn sợi nấm (nấm mọcsâu trongmôkých ủ, xuyênqua các t ế bàokých ủ) –th ẩmth ấuqua

vòihút(s ợi nấm mọctrên b ề mặt câyho ặctrong khoảnggianbào)

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

•có h ệ thốngenzyme phongphú

–ngo ạienzyme: amilaza, pectinaza, photphataza, … – nộienzyme: enzyme oxithóaoxydaza, enzyme kh ử

dehydraza

•cókh ả năngsinhra độc tố

–Nhómaxit h ữu cơ (a. fusarinic, a. altenaric,…) –Nhómprotein, s ảnph ẩmphângi ải củaprotein

(amoniac, ure, …)

–Nhómpolysaccharide (piricularin) –Cácch ấtbay h ơi(a. xianic) – Nấm Pyriculariaoryzae → a. a –picolinic& piricularin

• Vòihút(Haustorium)

Các dạngbi ếnthái c ủa sợi nấm

ủ

-ph ần lớnlà n ấmkýsinhchuyêntính - sợi nấm mọcthànhvòihútch ọcsâuvàotbkých vàonsc để hútth ức ăn -cóhìnhdùitr ống, trụ ngắn, đâmnhánhgi ốngchùm rễ nhỏ. Ví dụ: nấmph ấntr ắng (Erysiphe), nấm rỉ sắt (Puccinia).

haustorium

• Bó sợi(Synnema)

- làhìnhth ứcbi ếnthái đơn giảncác s ợi nấm xếpsít song song vớinhau, bên trongch ứa đầydinh d ưỡng để bảo tồnlâudài.

• Rễ giả

synemata

- nấm mốc (Rhizopus) biến tháithành r ễ giảđể bám giữ trongquátrìnhkýsinh.

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

rễ giả

•Cácbi ếnthái c ủa cơ quansinh d ưỡng: bó sợi, rễ giả,

• Hạch nấm(Sclerotia )

khối rắnch ắc

-làhìnhth ứcbi ếntháiph ức tạp - sợi nấm đan kếtch ặt vớinhau (cid:222) -hình d ạng hạch: nhỏ litinh ư hạt cải, thon dàinh ư cựa gà, hình bất địnhkhông đều đặn, to nhỏ khácnhau. - vỏ hạch: bảo vệ lớpru ột hạch -ru ột hạch: cómàng m ỏng gồm hệ sợi nấmcótbch ứa đầych ấtdinh d ưỡng dự trữ.

Hạch nấmSclerotinia

Hạch nấm Rhizoctonia

Hạch nấm Sclerotium

Hạch nấm Clavicep

• Tử tọa(Stroma) -th ểđệ m

kíchth ướcnh ỏ từ 1-2mm -vàicm làlo ại sốngkýsinh trêncây r ừng.

stroma

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

4.2. Sinh sản của nấm

- tốc độ nhanh, số lượngnhi ều -bào t ử : 1/ vài tế bào; hình dạng, màu sắc, kíchth ướckhác nhau

4.2.1. Sinh sản từ cơ quansinh d ưỡng: khôngcó s ự hợpnh ấtnhân c ủa2 t ế bào/ 2 bộ phậnmanggi ớitính

¤ Sự ngắt đoạn củath ể sinh dưỡng

ﬁ

arthrospores chlamydospores(bào t ử hậu) các mẫu sợi nấm. Ứng dụng: cấychuy ềntrong

nuôitr ồngtrênmôitr ườngnhân t ạo

ﬁ

• Sinh sản từ cơ

quansinhtr ưởng

•1, Bào t ử chồi •2, Bào t ử phấn •3, Bào t ử hậu

¤ Sự phânchia c ủacáctbsinh d ưỡngthànhcáctbcon

-hìnhthànhváchng ăn ở giữa -btph ấn(Oidium) - ở gđ sinhtr ưởngnào đótrongchu k ỳ sống(n ấm Oospora)

Bào tử phấn Oidium

Váchng ăn

¤ Sự mọcch ồi củatbsinh d ưỡng(btch ồiBlastospore)

- xảyra ở hầu hếtcác n ấmmen - ở đksinhtr ưởngnh ất định(nh ư nuôi cấy nấm than đentrongmôitr ường lỏng)

Rấtph ổ biến: nhiều lần/năm, số lượng lớn, bào tử cókh ả năngsinh s ốngvà s ứcch ịu đựng yếu

•Sinh s ảnvôtính n ộisinh

bào tử bọc(aplanospores)

-bào t ử khôngdi động ﬁ -bào t ửđượ csinhrabêntrong m ộttúiho ặc bọc(b ọcbào tử –sporangium) -bào t ử di động được ﬁ

bào tửđộ ng(zoospores)

4.2.2. Sinh sảnvôtính

Bọcvàbào t ử bọc

Bọcbào t ửđộ ngvàbào t ửđộ ng

• Sinh sảnvôtínhngo ạisinh

-bào t ửđượ chìnhthành ở cuối, đỉnh, bên cạnh, bên hông của cơ quansinh s ản(cànhbào t ử phânsinh – conidiophores) -bào t ử phânsinh(conidia): đơnbào/ đabào

Alternaria

Phytopthora

Oidium

Các dạngcànhbào t ử phânsinh(Conidiophores)

Bremia

Peronospora

PhytophthoraPlasmopara

Sclerospora

Pythium

Albugo

• Conidiophoresphânnhánh/ khôngphânnhánh,

đứngriêng r ẽ / sắp xếpthành t ừng cụm: bócành, đĩacành, qu ả cành

+Bócành(Coremium) - tập hợpnhi ềucànhbào t ử phânsinhdài - xếp dọcxítnhauthànhbó - mọcnhô h ẳnrangoàitrên b ề mặtmô bệnh.

+ Đĩacành(Acervulus)

- nhiềucànhbào t ử phân sinhng ắn nằmtrong m ột ổ dạnghình đĩalõm - nằm dưới lớpbi ểubìcây -bào t ử nấm đượcphóng thíchrangoàikhi l ớpbi ểubì bị nứt vỡ

1. Gloeosporium 2. Colletotrichum 3. Pestalozzia

+ Quả cành(Pycnidium)

-Do các s ợi nấm đan kết, hình cầucó m ột lỗ nhỏ ở đỉnh. -Bêntrongch

ứacànhbt,

btphânsinhki ểu pycnospore.

-Cómàu

đennâu s ẫm trên bề mặtho ặcchìm sâu dưới lớpmôbi ểubì cây bệnh

- nằmriêng r ẽ/liên kết tử toạ

thànhkh ối (cid:222) (stroma).

1. Macrophoma; 2. Pyrenochaeta 3. Ascochyta; 4. Phomosis

Số lượngít, bào t ử có sức sốngcao, kh ả năngch ịu đựng điềuki ện bất lợicao

-có s ự hợpnh ất2 nhân c ủa2 t ế bàoho ặc2 b ộ phận ảm manggi ớitínhvàsau đólàquátrìnhphânchiagi nhiễm củanhân - xảyra ở hầu hếtcácnhóm n ấm, trừ nhómFungi Imperfecti -quátrìnhsinh s ản hữutính điểnhình:

đơn bội

+ chấtph ối: hợpnh ất2 nscmang2 nhân (n) + hạchph ối: hợpnh ất2 nhân đơn bộithành1 nhân nhị bội(2n) + phânbàogi ảmnhi ễm ﬁ

4 nhân đơn bội(n)

4.2.3. Sinh sản hữutính

-các d ạngbào t ử hữutính: h ợp tử (Zygote), bt tiếp hợp(Zygospore), bttr ứng(Oospore), bttúi (Ascospore) vàbt đảm(Basidiospore).

• Đẳnggiao

hợp tử (zygote)

+ phốigiaogi ữa2 giao t ử khácgi ớitính(gamete) cóhình dạng, kíchth ước tương đốigi ốngnhau + gamete cókh ả năngdi động ﬁ + hợp tử nẩy mầm ﬁ

bọcbào t ửđộ ngvàbào t ửđộ ng

(cid:222) Đẳnggiaodi động - đơngi ảnnh ất, có ở nấm cổ sinh -

cấu tạo hợpbào(Plasmodium) -ngànhMyxomycota

•ph ối hợp của2 gametangium cóhìnhtháigi ốngnhau, khác nhaugi ớitính ﬁ bào tử tiếp hợp(zygospore) -hoà h ợp chất tế bàovàhainhân v ới nhau

•bào t ử tiếp hợp: hình cầu,

bọcvàbào t ử

vách dầy, màu sắc đậm, ngủ nghỉ, nẩy mầm(phânbào giảmnhi ễm) ﬁ bọcho ặc sợi nấm

• bộ nấm mốcMucorales.

Sự hìnhthànhbào t ử tiếp hợp(Zygospore)

• Baátñaúnggiao

(cid:222) söïphoáihôïpcuûa2 boäphaänmanggiôùitínhkhoânggioáng nhauveàhìnhdaïngvaøkíchthöôùc

(cid:216) Baøotöûtröùng(Oospore)

ﬁ naûy

-coùôûcaùcnaámthuoäclôùpOomycetes -phoáihôïpcuûabaotröùng(oogonium) vaøbao ñöïc(antheridium) ﬁ phaân baøogiaûmnhieãm ﬁ baøotöûtröùng(n) -baøotöûtröùngnaèmtrongbaotröùng -baøotöûtröùng: nguûnghæ, vaùchkhaùdaøytoàn taïilaâudaøiôûtrongmoâbeänhtreânñaát maàm ﬁ boïcvaøbaøotöûñoäng/ sôïinaám

Baoñöïc (Antheridium)

Baotröùng (Oogonium)

Phoáigiao

Hìnhthaønhbaøotöû tröùng(Oospore)

Sự hìnhthànhbào t ử túi(Ascospore )

-có ở các nấmthu ộcngànhph ụ

Baøo töûtuùi

Ascomycotina

- cơ quansinh s ảnlàtúi(Ascus) -Ph ốich ấtbao đực

(antheridium) + baocái (ascogonium/ carpogonium)

Baoñöïc (Antherid ium)

- từ baocái m ọcra s ợisinhtúi

Baocaùi (Carpogo nium)

(gđ song hạch)

Sôïisinh tuùivaø tuùi

-túi đượchìnhthành t ừđỉ nh

của sợisinhtúi

-nhânnh ị bội củatúiphânchia 4 nhân đơn

Phoáigiao ñöïc+ caùi

phân chianguyên

8 nhân đơn bội. Mỗi

giảmnhi ễm ﬁ bội ﬁ nhiễm ﬁ nhân được tổ chứcthành1 bào tử túi

Sự hìnhthànhbào t ửđả m(Basidiospore)

-khôngcó c ơ quanph ối

giaoriêngbi ệt - cơ quansinh s ảnlà

đảm(basidium) / hình thànhtrên s ợi nấmnh ị bộith ể.

- đảm: tế bàohainhân/

nhân nhị

hạchph ối (cid:222) bội/phânbàogi ảm nhiễm(1-2 l ần) (cid:222) hai/ bốnnhân đơn bộith ể hai/ b ốnbào t ử bào tử

hữutính (cid:222) đảm(basidiospore).

(cid:222)

• baøotöûtuùi

-nhieàudaïngtroøn, sôïichæ, ñôn –ñabaøo soálöôïng: 2, 4 hoaëc8 btöûtuùi/ tuùi -tuùi(Ascus) ñadaïng(haïtbí, quaûbaàuoáng, bíñao), coùnaép, coùloåôûñænhhoaëcvôõtungrakhichínñeå phoùngthíchcaùcbttuùi ﬁ sôïinaámdinhdöôõngñankeáttheocaáutruùctöû toaïbaûoveätuùi (cid:222) quaûtheå

Sự hìnhthànhbào t ử túi – nấmtúi

Baøotöûtuùi

Baoñöïc (Antheridium)

Baocaùi (Carpogonium)

Sôïisinhtuùi vaøtuùi

Phoáigiaoñöïc+ caùi

4 Quaûtheåkín(Cleistothecium)

+ hìnhcaàukín, khoângcoùloã + beântrongcoùnhieàutuùixeáploänxoän, hìnhgieûquaït. + nöùtvôõ (cid:222) tuùivaøbaøotöûtuùi/ boä Erysiphales.

4 Quaûtheåbaàu(Perithecium )

+ sôïinaámñankeátthaønhhìnhquaûbaàu naäm, coångaénhoaëcdaøi, coùloãheïpôûñænh

(cid:222) beân trongcaùctuùixeáphìnhgieûquaït/ thaønhlôùp/ giöõa caùctuùicoùloângñeäm

+ Tuùi/ baøotöûtuùiñöôïcphoùngrangoaøiqua loã heïpôûñænhquaûtheå

4 Quaûtheåñóa(Apothecium)

+ daïngñóaloõm, mieängroäng, cuoángngaén/ hìnhpheãu + tuùixeápthaønhhaøngñöùngsítnhautreânmaët ñóa, xenlaãncaùcloângñeäm

Các dạngqu ả thể của nấmtúi

Caùcdaïngquaûtheå naámphaántraéng

(cid:216) Baøotöûñaûm(Basidiospore )

(cid:222) khoâng coùcôquanphoáigiaorieângbieät

(cid:222) nhaânnhò boäi

(cid:222)

(cid:222) (cid:222) hai/ boánbaøotöûhöõutính hai/ boánnhaân baøotöû

-côquansinhsaûnlaøñaûm(basidium) / hìnhthaønh treânsôïinaámnhòboäitheå. -ñaûm: teábaøohainhaân/ haïchphoái /phaânbaøogiaûmnhieãm(1-2 laàn) ñônboäitheå ñaûm(basidiospore).

- Hìnhthaùicaáutaïo

+ ñaûmñônbaøo: btñaûmnaèmtreânmaétñænhcuûañaûmgaén treâncaùccuoángnhoû + ñaûmñabaøo: btñaûmhìnhthaønhôûbeânsöôøncuûañaûm

Chukyøphaùttrieåncuûanaám(voøngñôøi) Baøotöû-sinhtröôûng -phaùtduïc –baøotöû

1. bt bọc 2, sợi nấm 3, bọcbt ử 4,5: lặp lạichu k ỳ tái xâmnhi ễm 6, 7,8: hìnhthànhbt tiếp hợp 9,10, btti ếp hợp nảy

mầm

Chu kỳ pháttri ển nấmZygomycetes

Chukyøphaùttrieånnaámcoåsinh

1-bt động 2,3-hìnhthành b ọcbt

động

4,-bt độngtáixâmnhi ễm 5-ph ốigiao 6, hợp tử (bt tĩnh)

1, btphânsinh 2, 3, hìnhthànhbt động 4, cànhvàbtphânsinh 5, sinh sảnbtphânsinh 6, baotr ứngvàbao đực 7, 8, hìnhthànhbào t ử trứng(oospore) 9, bttr ứng nảy mầm

Chu kỳ pháttri ển nấmOomycetes

1-Bào tử túi

2-Sợi nấm

3-Bào tử phânsinh

4,5-Bào tử phânsinh l ặp lạinhi ều đợt

6-Bao đựcvàbaocái

7,8,9-Túi vàbào t ử túi

ChukyøphaùttrieånnaámTuùi

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

4.3.Sinhtháivà s

ự truyềnlan

ủ, 1 phầntrong đất

- Hầu hếtcác n ấmgây b ệnhcâytr ảiqua 1 ph ầntrong chu kỳ sống củachúngtrêncâykých hoặctrênxác b ả thực vậttrong đất - Vị trí của nấmtrong g đ kýsinhcây

+ Tản nấm + Bào tử :đượcsinhrangay

trên bề mặt hoặc rất

gần bề mặtcâykých ủ

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

- sợi nấm: m ọc được ở 5-35oC khiti ếp xúc với bề mặt ẩm ướt củakých ủ; -nhi ệt độ thích hợp 20-30oC (1 số loài ưa nhiệtpháttri ển được ở > 50oC) -pH thích h ợp: 5,5 - 6 -khôngyêu c ầuánhsángnghiêmng ặt(1 số loài cầnánhsángcho s ự sinhbào t ử)

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

•bào t ử: đòi hỏinhi ệt độ và ẩm độ thích

hợp để nẩy mầm –nhi ệt độ thích hợp: tỉ lệ nẩy mầmcao, t ốc độ

nẩy mầmnhanh

– Phytophthorainfestans : 15-18oC tỉ lệ nẩy mầmcaonh ất, nhanh(trong10-12 gi ờ); >22oC tỉ lệ nẩy mầmth ấp dần; <10 oC và >22oC nẩy mầmch ậm(trong34-38gi ờ)

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

-H%: đa số đòi hỏiH% cao , 1 số ítcóth ể nẩy mầmtrong điềuki ệnH% t ương đối thấp(nh ư nấmph ấntr ắng) -pH : đa số thíchpH 3-5 - O2 : cần đầy đủ -ánhsáng: ít ảnh hưởngrõ r ệt -Ki ểu nẩy mầm: 2 ki ểu

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

• Sự lantruy ền, lưu tồnvàxâmnh ập + Lantruy ền

–ph ươngti ệnlantruy ền:bào t ử, các đoạn sợi

nấm, hạch nấm

–lantruy ềnch ủđộ ng: bào t ử túi từ quả thể tự

phóngvàokhôngkhí; bào t ửđộ ng tự di chuyểntrong n ước(vàimm -vàicm)

+ Lantruy ền

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

–lantruy ềnth ụđộ ng: nước mưa, nước tưới, gió, côntrùng, động vậtkhác, con ng ườivà công cụ lao động

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

• lưu tồn:

•trên h ạtgi ống •trong đất •xác b ả câytr ồng • cỏ dại, trêncáclo ạikých ủ phụ, kých ủ

trunggian

Dạngvà v ị trí lưu tồn của nấmvàvi khu ẩngi ữahai v ụ trồng

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

•xâmnh ậpký

chủ: + các cửangõ tự nhiên + vếtth ương + trựcti ếpqua bề mặtlành l ặn củakých ủ

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

+division (ngành) -------mycota +subdivision (ngànhph ụ)----mycotina

+class (lớp) ---mycetes

+subclass (lớpph ụ)---mycetidae

ối

+order (bộ)-----ales +family (họ) ------aceae +genus (giống, chi) vàspecies (loài) : khôngcótêncu chung

4.4.Phânlo ại nấmgây b ệnhcây -nhiều hệ thốngphânlo ạikhácnhau -quy ướcqu ốc tế về danhphápth ực vật:

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

+forma specialis (dạngchuyênhóa): không khác về hìnhtháinh ưngkhác v ề kých ủ, tấncông ấncôngloàicâykhác. trênloàicâynàymàkhông t

-F. oxysporum f. lycopersici -F. oxysporum f. conglutinans -F. oxysporum f. cubense

Fusariumoxysporum gây bệnhhéo r ũ tấncôngcàchua tấncông b ầubí tấncôngchu ối tấncôngbông v ải -F. oxysporum f. vasinfectum

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

ề + race (chủngsinhlý, nhómnòi): khôngkhác v

hìnhthái, kých ủ nhưngkhác v ềđặ ctínhsinhlý, tính độc, gây bệnhtrêngi ốngnàynh ưngkhông gây bệnhtrêngi ốngkhác c ủacùng m ộtloàicây.

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

4.4.Phânlo ại nấmgây b ệnhcây(tt) •Kingdom: Mycetae • Division I : Myxomycota - cơ thể là1 plasmodium hoặcpseudoplasmodium. Sinh sảnvôtínhchozoospores

• Class Plasmodiophoromycetes -Plasmodiophorabrassicae (gây sưng rễ cây họ hoath ập

tự)

-Polymyxagraminis (kísinhlúamìvàcáccâyng

ũ cốc

khác)

-Spongosporasubterranea (gây bệnhgh ẻ bộtkhoaitây)

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

• Division II • Eumycota - cơ thể là tảng nấm đơnbào hoặc đabào. • Subdivision 1

Mastigomycotina - sinh sảnvôtínhcho zoospores (bào tử động)

Subdivision 1 : Mastigomycotina

• Class Oomycetes - Sợi nấmkhôngcó

váchng ăn

-Sinh s ản hữutính choraoospores (bào tử trứng) -Sinh s ảnvôtínhcho

sporangia và zoospores (2 lông roi ở 2 đầu).

• Subdivision 2 Zygomycotina

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

• Class Zygomycetes - Sợi nấmkhôngvách

ngănkhinon, cóvách ngănkhigià.

-Sinh s ảnvôtínhcho

sporangiospores(bào tử bọc) hìnhthành trongsporangia (b ọc).

ử tiếp hợp),

-Sinh sản hữutínhchorazygospores(bào t thườngcóváchdày, màu s ậm.

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

•Subdivision 3

Ascomycotina - Sợi nấmcóvách

ngăn

-Sinh s ản hữutính choraascospores (bào tử túi) được hìnhthànhtrong asci(túi)

-Sinh s ảnvôtính choraconidia

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

Subdivision 4

Deuteromycotina (Imperfect fungi, Mitosporicfungi)

- Sợi nấmcóvách

ngăn, phânnhánh -Sinh s ản hữutính:

khôngcó, hi ếmho ặc không đượcbi ết -Sinh s ảnvôtínhcho

raconidia

- Một số ít nấmch ỉ có tảng nấm, khôngcó bào tử vôtính l ẫn hữutính

Subdivision 5

NẤM GÂY BỆNH CÂY (tt)

Basidiomycotina

- Sợi nấmphân

nhánh, cóvách ngăn(tr ừ các dạng nấm men)

-Sinh s ản hữu tínhchora basidiospores (bào tửđả m) hìnhthànhtrên basidium (đảm)

Chương 3 (tt)

PHYTOPLASMA

• Đượcpháthi ện từ 1967

•Doivàcs, Ishiievàcs, Nashuvàcs: cácnhàKH

đầutiên

nghiên cứu về phytoplasma

•>200 b ệnhdo phytoplasma(pear decline, coconut lethal

yellowing, apple proliferation, aster yellows of vegetales,

big bud diseases of solanaceousplants, ...)

•vài b ệnhdo spiroplasma(citrus stubborn, corn stunt, ...)

Phytoplasma

– Đượcbao b ọc bởimàng t ế

bàoch ất

–Nhânkhông địnhhình

–Hình d ạng: c ầutròn, b ầu dục, ốngkhông đều, sợi

–Kíchth ước: nhỏ; tương đươngmycoplasma

•gi ống với Mycoplasma và Acholeplasma về mặt hìnhthái: –Thi ếuvách t ế bào →không cóhình d ạngnh ất định

Phytoplasma

•ch ưanuôitr ồng được

trênmôitr ườngnhân

tạo

•ch ưalâynhi ễmnhân

tạo được bệnhqua

tiếpxúc c ơ học

*Spiroplasma

• Đahình: c ầutròn, b ầu dục (đườngkính100-250 nm), sợiphânnhánhxo ắn ốcho ặckhôngxo ắn ốc(dài2-4, -15 m)

*Spiroplasma

•Khônglôngroi,

nhưng dạng sợi xoắn ốc di động được

•Nuôi c ấy đượctrên môitr ườngnhân tạo

Đặc điểmlantruy ền

•Phytoplasmahi ệndi ệntrong d ịchnh ựa

mạchlibe c ủacây b ị nhiễm bệnh

•Lantruy ền:

–qua cáccôntrùngchíchhút d ịchnh ựatrong

mạchlibe(leafhoppers, planthoppers, ...) (truyềntheoki ểusinh h ọc)

–qua thápghép –qua dây t ơ hồng –khôngtruy ền bệnhqua ti ếpxúc c ơ học

Đặc điểmlantruy ền

Triệuch ứng bệnhvàch ẩn đoán bệnh

•Tri ệuch ứng: triệuch ứng đặctr ưngthay đổitheolo ạicây, lo ại bệnh. Triệuch ứng chung gồm: – câyth ấplùn, lóngthânng ắn lại, – rahoa b ấtth ường, hoacómàuxanh, n ụ to, ... – mọcch ổithân(t ăngsinhch ồi) – bộ lábi ếnvàng, phi ếnlánh ỏ hơn, – Câysuythoái → chếtcây

Triệuch ứng bệnhvàch ẩn đoán bệnh

•Pear decline (bệnh

suythoái c ủacâylê):

cây yếu ớt, sinh

trưởngch ậm, cáclá

nhỏ, xanhnh ạt về sau

chuyểnsang màu h ơi

đỏ

Coconut lethal yellowing

• Đầutiên: cáctrái r ụng sớmkhông k ể tráinon hay tráigià

•Cácpháthoa m ới nở bị hóa đen, hoại tử, khô

•Cáctàulá b

ị biếnvàng bắt đầu từ cáctàuth ấp phía dướiti ến dầnlên cáctàuláphíatrên

•

Coconut lethal yellowing

•Cáctàuláchuy ển

ặc

sang khônâu, ch ết, còntreotrêncâyho rụng; câycóth ể chỉ còn lạivàiláxanh

•Cu ốicùngcáclánon hơn cũngch ết, chồi ngọnth ối

Coconut lethal yellowing

•

•Toàn b ộ cáctàu lá dừa bị rụng, chỉ còntr ơ lạithân cây từ lúc bắt đầu trái rụng đếnkhi câych ết: khoảng 3 -6 tháng

Apple proliferation

•Lánh ỏ, cáclákèm

pháttri ển

•Ra hoakém; cánh

hoacókhuynh h ướng chuyểnthànhlá

•Quátrìnhsinhth ực

giảmsút, đôikhi ngừng hẳn

Apple proliferation

•Cây m ọc rất

nhiềuch ồibên ở mộtgóc r ất hẹp (15°): mọcch ổi thân

Aster yellows trênrauvàhoa

• bệnhph ổ biếntrênnhi ềulo ạihoa, rau c ải

và cỏ dại

•Cáclo ạihoa m ẫn cảm: cúcsao, cúc

chuồnchu ồn, cúc vạnth ọ, cúc, màogà, cẩmch ướng, layơn

•Cáclo ạirau m ẫn cảm: cà r ốt, khoaitây,

hành, càchua, xàlách

Aster yellows trêncà r ốt

• bộ lábi ến

vàng •cáclágià b

ị xoắn lạivàcó thể bị rụng • về sau, cáclá bị biếnsang màu đồng

Aster yellows

Aster yellows trêncà r ốt

•Cácch ồisinhtr ưởngquá m ức, mọcthànhchùm

-Củ cóhình d ạngméomó, bi ến dạng, phẩmch ấtkém -phátsinh r ấtnhi ều rễ phụ mọcsaich ỗ

•Gânlátrong= gânlá m

ất

màuxanh

•Câyth ấplùn, nh ỏ hơn

bìnhth ường, mọc dựng đứng

• bộ lábi ếnvàng, nh ấtlà cáclá m ớihìnhthành •Hoath ườngcómàuxanh

vàtr ở nên vặn vẹo

Aster yellows trênhoa

Cây thấplùn, nh ỏ hơn bìnhth ường

A.Câycúckh ỏeB. Câycúc b

ị nhiễmaster

yellows phytoplasmabi ểu

hiệntri ệuch ứngch ổithân

Big bud trêncàchua : đàihoa s ưngto, n ụ dính vàonhau, m ọc vặn vẹo

Big bud trêncàchua

• Chẩn đoán:

–tri ệuch ứng bệnh(ch ỉ cho sự gợiý) –kínhhi ểnvi điện tử cắt lớp mỏng –th ử nghiệmkhángsinh –Lâynhi ễmnhân t ạo –Nhu ộm vớiDAPI (4,6 diamidino-2-

phenylindole)

–ph ản ứngkhánghuy ếtthanh –cácph ươngpháp d ựatrênacid nucleic

Phòng trừ

•ch ọntr ồnggi ốngítnhi ễm

•tr ồng vậtli ệugi ống sạch bệnh

• xử lýnhi ệtcho c ủ giống, hạtgi ống(n ướcnóng

30-50oC trong10'-72 gi ờ)

• vệ sinh đồngru ộng: tiêu hủycây b ị bệnh, trừ cỏ

dại, câykých ủ phụ

•tiêudi ệtcôntrùngmôigi ới// tr ồngcâytrongnhà

lướing ăncôntrùng

• xử lýcây b ệnh vớicáckhángsinhthu

ộcnhóm

tetracycline

–câythânth ảo: nhúng rễ câyvàoddtetracycline

–câythân g ỗ: tiêmtr ựcti ếpddtetracycline vàothâncây. TD. Bệnh dừach ếtvàng: tiêmoxytetracycline-HCl, 3tháng/l ần

– →đắ tti ền, giảm bệnh tạmth ời, khôngch ữa hết bệnh

• cắt bỏ phầncâyth ể hiệntri ệuch ứng(TD. b ệnhchùn đọt

đu đủ)

•lai t ạogi ốngkháng

back

Chương 3 (tt)

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT

1. Mởđầ u • động vật hạđẳ ng,

không xương sống, thuộcngành Nemathelminthes •kíchth ướcnh ỏ bé, số lượngloài r ất lớn

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

• ở khắp mọi nơitrên

trái đất

• đa số sống tự do, một số kýsinhtrên động vậtkhông xương sống, động vậtcó x ương sống, kýsinhcâytr ồng(> 2.000 loài )

•Tuy ếntrùnglàmgi ảm10-20% n ăngsu ấtcâytr ồng

2. Tầmquantr ọng củatuy ếntrùngtrongnôngnghi ệp

•Nhómtuy ếntrùng n ốt sưng Meloidogyne spp. •Nhómtuy ếntrùng h ạithân Ditylenchus spp. •Tuy ếntrùnggâyth ối rễ Hirschmanniellaspp. •Tuy ếntrùng Tylenchulussemipenetrans

2. Tầmquantr ọng củatuy ếntrùngtrongnông nghiệp

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

3. Đặc điểmhìnhthái

và cấu tạo • dạnggiunkim,

hình ống, dài mỏng mảnh, thon và h ơi nhọn ở hai đầu •dài: 0,5 -2 mm,

đườngkính: 15 - 35m m.

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

-con cái c ủa một số loàinh ư Meloidogyne, Heterodera: dạngqu ả lê, quả chanh, quả thậnhay d ạngcáitúi.

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

-bao b ọc bởi lớp cuticle khôngmàu, trongsu ốt -khoang c ơ thể chứa dịchth ể khôngmàu vàcác c ơ quantiêu hoá, thầnkinh, bài tiết, vàsinh d ục.

Mieän

gKim chíc h

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

+ Hệ thốngtiêu hoá: miệng, thựcqu ản, ruột, và hậumôn -Mi ệng: có môi -Trongmi ệng: có kimchích (stylet, smear)

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

+ Hệ thầnkinh: nh ững vòngdâyth ầnkinh ở quanh ốngth ựcqu ản.

+ Hệ bàiti ết: 1 lỗ bàiti ết thường nằm ở khoảng giữathân.

+ Hệ sinh dục

-Con cái: có1 hoặc2 bu ồng trứng, ống dẫn trứng, tử cung, lỗ giaoph ối

-Con đực: cótinh hoàn, ống dẫntinhvà gaigiaoph ối.

4. Đặc điểmsinh v ật học •Sinh s ảnvàpháttri ển

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

– một số sinh sản hữutính, m ột số trinh sản

hoặc tự sinhratinh

–kh ả năng đẻ trứng lớn (Anguinatritici 2.500 trứng, Globoderarostochiensis 1200 trứng, Meloidogyne 500 trứng)

– vị trí đẻ trứngtùythu ộc vị trígây h ại

-6 giai đoạnpháttri ểntrongchu k ỳ sống: trứng, T1, T2, T3, T4 vàT5 -Ch ấm dứt mỗigiai đoạn ấutrùnglà s ự lộtxác - Sự nở củatr ứngvà s ự pháttri ển của ấu trùngph ụ thuộcnhi ềuvàocác y ếu tố môi trường - Đa số hoànthành m ộtvòng đời: 20-40 ngày.

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

•Kh ả nănggây h ại củatuy ếntrùng

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

– mật số thấp đếntrungbình: gây h ạikhông

nhiều

– mật số cao: gây hại nặng, cóth ể làmch ết

cây

– mức độ thiệt hạitùythu ộc sự tác động tương

hỗ củanhi ều yếu tố

•Tác h ại củatuy ếntrùngtrêncâykých

ủ ấtdinh d ưỡng củacâycây

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

–làmtiêuhaoch

suy yếu, pháttri ểnkém

– hệ thống rễ bị giảm, mấtkh ả năng hấpth ụ

nướcvà d ưỡngch ất

– tế bàocâysinh s ảnquá độ, quátrìnhsinhlý

tế bàocây b ị rốilo ạn.

•Tác h ại củatuy ếntrùngtrêncâykých

ủ

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

–phá v ỡ tínhkháng c ủacây đối vớicácvi sinh

vậtgây b ệnhkhác.

– tạo cửang ỏ chocácvi sinh v ậtkhácxâm

nhập

–môigi ớitruy ền bệnhvirus nh ư : Longidorus, Xiphinema, Trichodorus, và Paratrichodorus.

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

•Tri ệuch ứnggây h ại

do tuyếntrùng khôngrõràng, khó nhậnbi ết, giống với triệuch ứngcây b ị suy dinh dưỡngho ặc thiếuphânbón

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

-Gây h ạitrên rễ: nốt sưng, vếtthâmnâu, rễ thối, sự phân nhánhquá m ức ở gần đầu rễ

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

-Gây h ại bộ phận câytrên m ặt đất : sự vặn vẹo, méo móho ặcch ết của búp mầm, thân, lá, hoặc bộ phận của hoa; nốt sưngtrên hạt, lá; đốmho ại tử, chấmvàngtrên lá

5. Sinhthái • Câytr ồng

–th ức ănthích h ợp → tăng mật số –th ức ănkhôngthích h ợp → mật số giảm ỉ lệ con –thi ếuth ức ănvòng đờikéodài, t

đực/con cáicao.

–ch ấtti ết của rễ cây: hấp dẫn, thuhúttuy ến

trùng; kíchthích, thúc đẩynhanhquátrình n ở trứng; xua đuổituy ếntrùng,

–khôngcókých ủ thích hợp → trạngtháiti ềm

sinh

• Đất đai

–thànhph ầntuy ếntrùngthay đổitùylo ại đất –thích ởđấ tcát: Meloidogyneincognita, M. javanica,

Belonolaimus

–thích s ống ởđấ tth ịt: M. graminicola, Radopholus,

Ditylenchus

– sốngtrongnhi ềulo ại đấtkhácnhau: Tylenchorhynchus – sốngch ủ yếu ở lớp đấtcó độ sâu3-25cm, phân b ố không

đều, tậptrung ở vùng rễ củacáccây m ẫn cảm.

–H% đất tương đốicao: c ầnthi ếtcho s ự tồn tạivàho ạt

động

– đấtkhô, H% đấtth ấp: hoạt động yếu, dichuy ểnch ậm –H% đấtquácao: h ại, đa số không sống đượctrong điều

kiệnng ập nướclâu

–Nhi ệt độđấ t: s ốngvàho ạt độngtrong m ộtph ạmvi t o nhất

định

– to thấp → vòng đờikéodài; t o cao → vòng đờirútng ắn

• Vi sinh vật đốikháng

–vi khu ẩn, nấmgây b ệnhho ặckýsinhtuy ến trùng (Bacillus penetrans, Paecilomyces lilacinus, Arthrobotrysirrgularis, Penicillium anatolicum, Dactularia sp.)

–tuy ếntrùng ănth ịttuy ếntrùng ( Mononchus)

• Đặc điểmtruy ềnlan

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

– tự dichuy ểntrong đất, tự dichuy ểntheothân

câyho ặc bề mặtlá ẩm ướt

– dễ dànglâylannh ờ gió, nước mưavà n ước tưới, cáccông c ụ, hoạt động củacon ng ười, và động vật.

6. Phânlo ại •ngànhNemathelminthes, l ớpNematoda • Đa số thuộc bộ Tylenchida, một số ítthu ộc

bộ Dorylaimida

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

+ Ngoạikýsinh

sốngtrong đất, không đivàomôcây, ch ỉ có kimchích đâmvàoký chủ, ăntrênnh ững tế bào gần bề mặt rễ ( Tylenchorhynchus, Belonolaimus, Hoplolaimus, Trichodorus)

+ Nộikýsinh tuyếntrùng đivàomôcây và ăn từ bêntrong • nộikýsinhdi động: đivào

môcây, dichuy ểntrong câyvàcóth ể rờikh ỏicây ( Pratylenchus, Radopholus, Ditylenchus)

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

• nộikýsinh c ố định: đivào r ễ hoàntoàn, saukhi tìm được điểm ăn thích hợpthì khôngdichuy ển cho đến hếtcu ộc đời (Meloidogyne, Heterodera)

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

•bán n ộikýsinh : ăn cốđị nh ở một điểmtrên r ễ, chỉ có đầuchuivào rễ (Tylenchulus)

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt) 7. Cácbi ệnphápphòngtr ừ tuyếntrùng

ủ củatuy ếntrùng

1). Biệnphápcanhtác a-Luâncanh v ớicâykhônglàkých b-Thời vụ c-Cày ải, phơi đất d- Vệ sinh đồngru ộng e-Ngâmru ộngng ập nước f-Ph ủđấ t bằngch ất hữu cơ, bónphân h ữu cơ, phânxanh

: cảithi ện độ phì, lýhóatính c ủa đất, vàcung c ấpch ấtvi lượng; t ạoracácch ấtgi ết đượctuy ếntrùng(acid fulvic, acid humic, acid acetic, acid formic, acid lactic, acid propionic, H2S, ...) ; làm tăngthiên địch củatuy ếntrùng trong đất

2). Biệnpháp x ử lýnhi ệt • Rễ câychu ối được xử lý55 oC / 20 phút

diệt Radopholussimilis

•Ngâm h ạtlúa ở 52-55 oC/ 10 phútdi ệt

Aphelenchoidesbesseyi

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

3). Biệnpháp s ử dụnggi ốngkháng 4). Biệnpháphóa h ọc

-Thu ốcxông h ơi: chloropicrin, methyl bromide, 1,3D, DBCP, ... được xử lýtr ướckhitr ồng. -Thu ốckhôngxông h ơi: như ethoprophos, carbofuran, carbosulfan, diazinon, aldicarb, oxamyl, phenamiphos, fensulfothion, sincosin, ... cóth ể xử lýtr ướcho ặcsaukhitr ồng.

5). Biệnphápsinh h ọc • sử dụngcácvi sinh v ật đốikháng v ới

tuyếntrùng

•tr ồngxencáccâycókh

ả năngti ếtrach ất

độcho ặcch ấtxua đuổituy ếntrùng(cúc vạnth ọ Tagetes spp., măngtây, Crotolaria)

TUYẾN TRÙNG HẠI THỰC VẬT (tt)

Chương 3 (tt)

VI KHUAÅN

-Sinhvaätñônbaøo, coùnhaângiaû,

thöïcvaäthaï

ñaúng

- Khoảng 1600 loaøiñöôïcbieátgoàm: hoaïisinh (ñaïiñasoá), gaâybeänhchongöôøi, gaâybeänh choñoängvaät, gaâybeänhchocaây(180 loaøi/ > 600 loaøi)

HìnhthaùiVK gaâybeänhcaây

- Đasoácoùhìnhque, tröø gioáng Streptomyces (daïngsôïi)

-Ñoâikhibieándaïng: hình chuøy, hìnhY, V, hoaëc gaénlaïithaønhñoâi, chuoåingaén

-Kíchthöôùc: daøi0,6-3,5 m m, ñöôøngkính0,5- 1,0 m m

ﬁ • TeábaøoVK : voû (vaùch) teábaøo, maøngteábaøo, chaátnguyeân sinh, chaátnhaân (DNA),ribosom; beânngoaøivoûteá baøocoùvoûnhôøn giuùpchoáng

chòutaùcñoäng beânngoaøi

Vi khuaån

-Ñasoácoùloângroi(daøy 0,1 m m), (1, 1 tuùm,hoaëc nhieàuloângroichung quanhcôtheå) ﬁ diñoäng ñöôïc; soálöôïngvaøcaùchboá tríloângroi: ñaëcñieåm gioángcuûaVK

-Streptomyces: sôïikhoângvaùchngaên, phaân

nhaùnh, thöôøngxoaénlaïi, conidia thaønhchuoåiôû sôïitreânkhoâng

-LoaøiVK khaùcnhau ﬁ

khuaånlaïckhaùcnhau

(hìnhdaïng, kíchthöôùc, maøusaéc): 1 trong nhöõngñaëcñieåmnhaänbieátVK

-ÑasoácoùphaûnöùngnhuoämGram aâm, tröø Streptomyces vaø Corynebacterium

-Sinhsaûn chuûyeáu baèng caùch phaânñoâi teábaøo; 1 soáloaøi coùsöï sinhsaûn höõutính

-Toácñoä

sinhsaûn nhanh

2.2. Ñaëcñieåmdinhdöôõngvaøsinhtröôûng

-laáythöùcaênbaèngcon ñöôøngthaámthaáuqua vaùchteá

baøo

-Coùheäthoángmen -coùkhaûnaêngtieátñoäctoá -Sinhtröôûngthíchhôïpôû25-30 (cid:176) C (toáithieåu0-2 (cid:176) C; toái

(cid:176) C, cheátôû45-52 (cid:176) C), aåmñoäkhoângkhí

ña35 –37 cao, moâitröôøngtrungtínhhoaëckieàmyeáu

-Kyùsinhkhoângbaétbuoäc(baùnkyùsinhhoaëcbaùnhoaïi

sinh) (rieângfastidious vascular bacteria laøkyùsinh baétbuoäc)

2.3. Ñaëcñieåmxaâmnhieãmvaølantruyeàn

• -Nguoànbeänh : vaätlieäu troàngbòbeänh, ñaáttroàng coùchöùamaàmbeänh - Xaâmnhieãm thuïñoäng , qua caùcloãhôûtöïnhieân, qua veátthöông

• -Lantruyeàn nhôøkhoâng

khí, nöôùc, möa, gioù, coân truøng, hoaïtñoängcuûa con ngöôøi

2.4. Trieäuchöùngbeänh

•thöôønggioáng trieäuchöùng beänhdo naám. Ñaëcdieåm: moâ beänhgioángnhö bòthaámnöôùc, taåmdaàu, coù dòchVK.

Moätsoátrieäuchöùngdo VK gaâyralaø: veát ñoám, cheátcaønh, thoáimeàm, heùo, u söng

Thoáimeàm

Heùo

U söng

Trieäuchöùngu söngdo vi khuaån Agrobacteriumtumerfaciens gaâyra

U söng

2.5 Phaânloaïi VK

•Döïavaøohìnhthaùi, thaønhphaànhoùahoïc, heä thoángmem, phaûnöùngsinhhoùa, phaûnöùng khaùnghuyeátthanh, khaûnaênggaâybeänh, tính maãncaûmñoáivôùibacteriophage, moâitröôøng choïnloïc

2.6. Phoøngtröøbeänhdo VK gaâyra

-Duønggioángkhaùng -Vaätlieäulaømgioángkhoûemaïnh, khoângnhieãmVK -Laømgiaûmnguoànbeänhtrongñaát -Laømgiaûmsöïlaâylanbeänhtreânñoàngruoäng -Luaâncanh -Söûduïnghoùachaát(caùchôïpchaátchöùañoàng), chaát khaùngsinh(streptomycin, oxytetracycline, kasugamycin, ningnamycin), acid salicylic, acid oxolinic

-Bieänphaùpsinhhoïc: vi khuaånñoáikhaùngvôùivi khuaån

gaâybeänh, bacteriocins, bacteriophages

Chương3 (tt)

VIRUR GÂY BỆNH CÂY TRỒNG

•-Gaâybeänhchotaátcaûloaïisinhvaättöøñônbaøo

ñeánñabaøo

•-Soálöôïngít, phoåbieánroäng& taùchaïilôùn •-1 virus taáncoângnhieàuloaøicaây; 1 caâynhieãm

nhieàuvirus

1. ĐẶC ĐIỂM

1.1. Hìnhthaùi& kíchthöôùc

•-daïngque: virus khaûmthlaù

15 x 300nm; virus khaûmsoïc luùamaïch20 x 130 nm •-daïngsôïidaøi: virus X khtaây 10-13 x 480 nm; virus Tristezacam quít10 –13 x 2000 nm

•-daïnggaäyngaén: virus vaøng

luønkhtaây75 x 380 nm; virus vaøngluïiraudieáp52 x 300 nm

•-daïngcaàu( ñadieän) : ñöôøng

kính~ 17 -80 nm

Hìnhthaùivirus

1.1. Hìnhthaùi& kíchthöôùc

•-kíchthöôùcquaùnhoû+ côtheåtrongsuoát

khoâng nhìnthaáyñöôïcbaèngkínhHV quang hoïc

•-1 soávirus hìnhthaønhdaïngtinhtheåraénhoaëc daïngvaån(theåkhoângñònhhình) : coùtheånhìn thaáydöôùikínhHV quanghoïc

ﬁ

1.2. Caáutaïo

•-Laøtheånucleoprotein, coùhoaëckhoângcoù

maønglipo-protein, khoângcoùcaáutaïoteábaøo

1.2. Caáutaïo

•-goàmcoùvoûngoaøibaèng protein ~ 60-95 %

•ruoättronglaø

acid nucleic ~ 5-40 %

•-moätsoávirus chöùa

theâmpolyamine, lipid, enzyme chuyeânbieät

•-tæleäacid nucleic vaø protein thayñoåituøy loaïivirus

Voõ protein

•*Ñasoávirus: 1 loaïiprotein; 1 soávirus: vaøiloaïi

protein

•*Voõprotein: goàmcaùctieåuphaàn(subunit) protein

giöõanhöõngtieåuphaànprotein gioángnhaucuûa1 virus

–+ khaùcnhaugiöõa

caùcprotein khaùcnhaucuûacuøng1 virus

–+khaùcnhaugiöõa

caùcvirus khaùcnhau

–+khaùcnhaugiöõa

caùcnoøikhaùcnhaucuûacuøng1 virus

–

gioángnhaulaëplaïi –Thaønhphaàna.a& trìnhtöïcuûaa.a: + khoângthayñoåi

Chöùcnaêng cuûa VỎ protein

•-lôùpaùochechôû, baûoveächoacid nucleic cuûa virus traùnhcaùctaùcñoängvaätlyù, taùcñoänghoùa hoïc, taùcñoängcuûaenzyme •-ñöaheägencuûavirus ñeánmoät t

ế baøokyùchuû ế

thíchhôïp& ñöañeánvòtríthíchhôïptrong t baøocaâykyùchuû

•-coùvaitroøtrongvieäcxaùcñònhkhaûnaêng

truyeànbeänhqua moâigiôùi& kieåutrieäuchöùng beänh

Acid nhaân

•*Moãivirus chæchöùa1 loaïia nucleic

–* ssRNA(~540 loaøi), dsRNA(40 loaøi), ssDNA

•*quyeátñònhñaëctínhditruyeàn, quyeátñònh khaûnaêngxaâmnhieãmgaâybeänhcuûavirus

(50 loaøi) & dsDNA(30 loaøi)

Virus daïnghìnhque, daïnghìnhsôïiVirus daïnghìnhcaàu

Caáutaïocuûavirus gaâybeänhhoalaùthuoáclaù

1.3. Söïxaâmnhieãmcuûavirus

•-coùtínhchaátthuïñoäng: khoângcoùkhaûnaêng

xaâmnhieãmtröïctieáp, khoângkhaûnaêngphaân huûyvaùchtbcaây

•-ñivaøotbcaâyqua veátthöôngtreâncaây, nhôø

vector truyeànbeänh

•-phaûitieápxuùcñöôïcvôùinguyeânsinhchaátcoøn

(cid:222) NSC cheát ﬁ

ngaên caûn

soángcuûatbkyùchuû söïxaâmnhieãmcuûavirus

1.4. Söïtaùitaïo, nhaânbaûncuûavirus

•-chælaøsöïtoånghôïpprotein vaøacid nucleic •-Saukhiñivaøotbkyùchuû, a. nucleic taùchrôøivoõ

protein

•-A. nucleic cuûavirus ñieàukhieåntbkyùchuûtaïora enzyme choquaùtrìnhtoånghôïpa. nucleic, nucleotides huyñoängcuûatbkyùchuû

•-Protein cuûavirus ñöôïctoånghôïpdöôùisöïñieàukhieån

cuûamRNA cuûavirus (Ñoáivôùivirus khoângcoùDNA, 1 phaàncuûaRNA ñoùngvaitroøcuûamRNA). Söûûduïng acid amin, tRNA, vaøribosome cuûakyùchuû

ﬁ •-a. nucleic vaøprotein gaénkeátlaïi theåvirus môùi

(virion)

• -Söïtoånghôïpvirus chæthöïchieänñöôïctrongteá

baøosoáng ﬁ

kyùsinhchuyeântínhcaoñoä

•-Coùkhaûnaêngtoàntaïiôûtraïngthaùingöønghoaït

ñoängtrongñieàukieänbaátlôïi(trongcuûgioáng, taøndöcaâybeänh, côtheåmoâigiôùitruyeànbeänh, coûdaïi)

Söïdichuyeåncuûavirus trongcaâykyùchuû

•-söûduïngheäthoáng

vaänchuyeåncuûacaây, goàmcaùcsôïilieânbaøo (plasmodesmata) vaø maïchlibe → chôû virus ñeánnhöõngvò trícuûacaâycaùchxa ñieåmxaâmnhieãm ban ñaàu

1.5. Taùchaïicuûavirus chocaây

•1)-söûduïngvaätchaátvaønaênglöôïngcuûakyù

chuûñeåtoånghôïpneâncôtheåvirus, ngaêncaûn söïtoånghôïpa. nucleic vaøprotein cuûakyùchuû

kyùchuûbòkieätqueä

ﬁ

•2)-sinhraprotein laï, enzyme laï

ñoächaïi

chokyùchuû

ﬁ

1.6. Söïtruyeànlancuûavirus

•1/-Qua nhaângioángvoâtính •2/-Qua haïtgioáng •3/-Qua haïtphaán •4/-Qua dòchnhöïacaâybeänh

: nhöPVX,TMV

–khoângphoåbieántrongtöïnhieân; chæxaûyravôùi

virus coùtínhbeànvöõngcao, coùkhaûnaêngbaûotoàn hoaïttínhngoaøicôtheåkyùchuû

–coùyÙnghóaquantroïngtrongnghieâncöùu, thí

nghieäm: laâybeänhnhaântaïoñeåkieåmtratínhgaây beänhcuûavirus

• 5/-Qua coântruønglaømmoâigiôùi •-Goàmcaùccoântruøngcoùmieäng

chíchhuùt& 1 soácoùmieängnhai : –ñasoáthuoäcboäHomoptera

nhöreäpmeàm(Aphidae), raày (Cicadellidae, Jassidae); white flies (Aleurodidae), reäpsaùp(Coccoidae)

–1 soáítthuoäccaùcboäkhaùcnhö boïxít(Hemiptera), boïtró (Thysanoptera), boïcaùnh cöùng(Coleoptera), caøocaøo (Orthoptera)

BoäcaùnhñeàuHomoptera

Reäpmeàm, reäpmuoäiRaàyxanhñuoâiñen

• -2 caùchtruyeàn : •

*Côhoïc : Virus baùmdínhtreânkimchích

hoaëctrongphaànmieängcuûacoântruøng stylet-borne / nonpersistentvirus •-Reäpmeàm: moâigiôùiquantroïngnhaát.

ﬁ

–nhaänñöôïcvirus saukhiaên1 thôøigianngaéntreân

caâybeänh(~30 giaây) & coùtheåtruyeànbeänhngay

–Thôøigiantruyeànbeänhngaén –Khoângtruyeànqua gñloätxaùc, tröùng –coùtínhchuyeânhoùaroängñ/vsöïtruyeànvirus –Nhieàutröôønghôïpquanheägiöõavirus vaøCT moâi

giôùilaøchuyeânbieät

• *Sinhhoïc : •-Virus saukhivaøo

circulative

mieängCT, qua 1 voøng luaânchuyeåntrongcaùc moâcuûaCT, trôûlaïi mieängCT ﬁ / persistent virus •-Virus coùtheåsinhsaûn, tíchluyõsoálöôïngtrong côtheåvector ﬁ propagativevirus

*Sinhhoïc

–ñoøihoûiaênlaâutreâncaâybeänh(1-vaøingaøy) –sau1 thôøigiannhaátñònh(thôøigiantieàm

duïccuûavirus) môùitruyeànñöôïcbeänh(daøi ngaén ˛

loaïivirus)

–Thôøigiantruyeànbeänhdaøi, coùtheåsuoátñôøi.

Coùtheåtruyeànlaïiñôøisauqua tröùng

• 6/-Qua tuyeántruønglaømmoâigiôùi •-Gioáng Longidorus & Xiphinema : vector cuûa caùcvirus daïngcaàuñadieän( virus ñoámvoøng thuoáclaù, ñoámvoøngcaøchua,... )

•-Gioáng Trichodorus & Paratrichodorus

truyeàn2 virus daïngque( tobacco rattle, pea early browning virus )

•-AÁutruønglaãncon tröôûngthaønhñeàucoùtheå

nhaänvaøtruyeànvirus; khoânglöugiöõvirus qua gñloätxaùcvaøtröùng

• 7/-Qua naámlaømmoâigiôùi • -Olpidium (Mastigomycotina) : truyeàn

tobacco necrosis, cucumber necrosis, lettuce big vein, tobacco stunt virus

• -Polymyxa (Myxomycota) : truyeànwheat mosaic virus & beet necrotic yellow vein virus

• -Spongospora (Myxomycota) : truyeànpotato

mop top virus

• 8/-Qua nheänlaømmoâigiôùi •-hoï Eriophyidae, hoïTetranychidae: mieäng

chíchhuùt, kíchthöôùcnhoû0,2-0,8 mm. •-truyeàn9 loaïivirus ( virus khaûmsoïcluùamì,

...), chætruyeànnonpersistentvirus

•9/-Qua caâykyùsinh

: daâytôhoàng Cuscuta sp.

loaïivirus maøcoùcaùchtruyeànkhaùcnhau

• -˛ •

bieátcaùch

-bieátñöôïccaùchlantruyeànbeänh phoøngtröø(caétñöùtñöôøngtruyeànbeänh)

ﬁ

1.7. Trieäuchöùngbeänhvirus

•-phoåbieánnhaát: toácñoäsinhtröôûnggiaûm, caây caèncoåi, thaápluøn, tuoåithoïngaén, giaûmnaêng suaát

•-bieåuhieänroõreäthoaëckhoângroõreät •-xuaáthieäntreânlaù(roõnhaát), treânthaân, quaû, reã •-trieäuchöùngtaïichoã/ cuïcboä(local symptoms) •-trieäuchöùngcoùtínhheäthoáng/ toaøncaây

(systemic symptoms)

•-trieäuchöùngaån

1.7. Trieäuchöùngbeänhvirus

–Caùckieåutrieäuchöùng:

→ •*Bieánmaøu: tuøymöùcñoävaøkieåubieánmaøu

khaûm/ hoalaù(mosaic), loámñoám, soïc, bieán maøutheogaânlaù(vein clearing), giöõacaùcgaân laù(vein banding), bieánvaøng, ñoámvoøng/ñoám hìnhnhaãn(ring spot), …

•*Bieándaïng: laùxoaên, uoáncong, uoánlaønsoùng,

thaândeït, vaënveïo, ...

Caâynhieãm virus thaápluøn, sinhtröôûngkeùm

Trieäuchöùnghoalaùtreâncaâymoätlaùmaàm

Bieánmaøutreânhoa

maátmaøugiöõacaùcgaânlaùloámñoám

Hoalaùvaøvaënveïotreâncaûidaàu

1.8. Phoøngtröøbeänhvirus

•-Duønggioángkhaùngbeänhvirus •-Söûduïngvaätlieäulaømgioángsaïchvirus •-Ngaênngöøasöïtruyeànlanvirus & laømgiaûm

nguoànbeänhtreânñoàngruoäng

•-Bieänphaùpcanhtaùc

1.8. Phoøngtröøbeänhvirus

•-Hoùachaát: hoùachaátlaømgiaûmtrieäuchöùng

beänh(ribavirin), chaátñieàuhoøasinhtröôûng (acid gibberellic)

•ThuoácDitacin8%L ?

•-Mieãndòchcheùo(cross protection) •-C âychuy ểngen

Chương 4

SINH THÁI VÀ DỊCH BỆNH

Chöông 4

SINH THAÙI VAØ DÒCH BEÄNH CAÂY

1. NHÖÕNG ÑIEÀU KIEÄN CÔ BAÛN QUYEÁT ÑÒNH SÖÏPHAÙT

SINH CUÛA MOÄT BEÄNH TRUYEÀN NHIEÃM

•BeänhTN phaùtsinhlaøkeátquaûcuûaquaùtrình

taùcñoängphöùctaïpgiöõacaâytroàng-vi sinhvaät gaâybeänh -ñkngoaïicaûnh

BeänhTN

VSV gaâybeänh

CaâykyùchuûÑK ngoaïicaûnh

• Ñkcôbaûnquyeátñònhsöïphaùtsinhphaùttrieåncuûa1

caâykyùchuû vaøôûgñmaãncaûmvôùi beänhTN: •1/ Phaûicoùmaët

beänh •2/ Phaûicoù nguoànbeänh ban ñaàu(vsvgaâybeänh) vôùi1

soálöôïngñaïttôùimöùc“löôïngxaâmnhieãmtoáithieåu” chopheùpcuûaloaïibeänhñoù.

•3/ Phaûicoù ñkngoaïicaûnhtöôngñoáiphuøhôïp cho

pheùpqt xaâmnhieãmgaâybeänhtieánhaønhvaøphaùt trieånñöôïc.

•Thieáu1 trong3 ñknaøy, beänhkhoângtheåphaùtsinhvaø

caâykhoângtheåbòbeänhñöôïc

2. QUAÙTRÌNH XAÂM NHIEÃM GAÂY BEÄNH CUÛA VI SINH VAÄT

• 2.1. Gñmaàmbeänhtieápxuùcvaøxaâmnhaäpcaâykyùchuû • - Nhôø gioù, möa, coântruøng, hoaïtñoängcuûacon ngöôøi …, maàmbeänhñöôïcmangñeánvaøtieápxuùcñöôïcvôùi beàmaëtcaâykyùchuû

• - Caùccon ñöôøngmaàmbeänhxaâmnhaäpvaøocaây : •1). •2). •3). loåhôûtöïnhieân caùc veátthöông xaâm nhaäptröïctieápqua beàmaëtlaønhlaëncuûa

caâykyùchuû

Qua khíkhoång

Qua thuûykhoång

Qua veátthöông

• 2.2.Gñxaâmnhieãmgaâybeänh • - Khoaûngthôøigiantöøkhivsvxaâmnhaäpthaønhcoângqua

thôøi

lôùpcutinñeánkhixuaáthieäntrieäuchöùngbeänh gianuûbeänh.

o, aùnh

•-Thôøigiannaøydaøihay ngaéntuøythuoäcnhieàuyeáutoá: loaïimaàmbeänh, loaïicaâykyùchuû, ñkngoaïicaûnh(t saùng, phaânboùn).TD. –beänhsöôngmaikhoaitaây(do

Phytophthorainfestans

gaâyra) -4 ngaøy.

–Beänhthan ñenbaép(do Ustilagomaydis gaâyra): 20

ngaøy

–Beänhræsaéthaïiluùamì(do

Pucciniagraminis ) coùthôøi oC; 12 ngaøyôû12 oC; 22

gianuûbeänhlaø5 ngaøyôû23,5 ngaøyôû 4 oC.

• - Tronggñnaøy, maàmbeänhsinhtröôûng, phaùttrieånmaïnh

vaølanratrongmoâcaây

ﬁ

• 2.3.Gñbeänhphaùttrieånvaøphaùttaùnmaàmbeänh • - Quaùtrìnhphaùttrieåncuûamaàmbeänhbeân

trongcaâykyùchuûlaømchomoâcaâybòhöhoûng, theåhieäncaùctrieäuchöùngbeänh • - ñkieänngoaïicaûnhthíchhôïp

caùcveátbeänh

phaùttrieånroäng; hìnhthaønhbaøotöûtreânveát beänh(ñoáivôùibeänhdo naámgaâyra)

ﬁ

buoäcvsvgaâybeänh

• - moâcaây beänhkhoângtheåcungcaápmaõichaát dinhdöôõng& khoânggianchoquaàntheåvsv ñangphaùttrieånñöôïc phaûidichuyeånñeánvòtrímôùi.

ﬁ

3. NGUOÀN BEÄNH VAØSÖÏLAÂY LAN CUÛA BEÄNH

• 3.1. Nôitoànlöucuûanguoànbeänh • *caùcvaätlieäulaømgioáng (haïtgioáng, cuûgioáng, hom

gioáng, ...)

• *taøndöcaâybeänhhoaëctrongñaát : thôøigiantoàntaïi

trongñaát ˛ -to, H%, haømlöôïng O 2 trongñaát

•-ñaëctínhrieângcuûatöøngloaïivsv, traïng thaùihoaïtñoänghoaëcnguûnghæcuûavsv

•-vsvñoáikhaùngcoùtrongñaát • * caâytroànglaâunaêm, caâykyùchuûphuï, coûdaïi • *treân/trongcôtheåmoâigiôùitruyeànbeänh

truyeànlankhaùc

+phaùttaùnbôûicon ngöôøi • •-troàngcaâycon, haïtgioángbònhieãmbeänh •-söûduïngcoângcuïlaoñoängïnhieãmbaån •-vaänchuyeånnoângcuï, giaøydeùpcoùdínhcaùc

haïtñaátnhieãmbaån

•-muabaùn, xuaátkhaåu, nhaäpkhaåucaùcloaïi

vaätlieäulaømgioáng, thöïcphaåmcoùmangmaàmbeänh

• 3.2.Söïlantruyeànbeänh • - phaùttaùn, truyeànlanchuûñoäng • - phaùttaùn, truyeànlanthuïñoäng: +phaùttaùnbôûigioù • +phaùttaùnbôûinöôùcmöa, nöôùctöôùi • +phaùttaùnbôûicoântruøng, nheän, vaøcaùcmoâigiôùi •

Gaây beänh

Xaâmnhieãm

Sinhsaûntaïo caùtheåmôùi

Gaây beäânh

Phaùttaùn

Tieápxuùckyùchuû

tieápxuùc, xaâm nhieãm

Phaùttaùn

Hìnhthaønhdaïngbaûotoàn

hoaëchoaïisinh(haïncheá)

Nguoànbeänh (ban ñaàu)

GÑkyùsinh

GÑbaûotoàn(khoângkyùsinh)

4. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CAÙC YEÁU TOÁ NGOAÏI CAÛNH ÑEÁN BEÄNH CAÂY

• 4.1.AÛnhhöôûngcuûanhieätñoä • - nhieätñoätaùcñoängñeánquaùtrìnhnaåymaàm

aûnhhöôûngñeángñmaàm

cuûabaøotöûnaám ﬁ beänhxaâmnhaäpvaøocaây

• - nhieätñoätaùcñoängñeánsöïphaùttrieåncuûa

beänh: söïphaùttrieåncuûa1 beänhlaønhanhnhaát (chukyøbeänhlaøngaénnhaát) khi t

o moâitröôøng

•*toáithíchchosöïphaùttrieåncuûamaàmbeänh •*> hoaëc< t o toáithíchchosöïphaùttrieåncuûacaâykyùchuû

• 4.2. Aûnhhöôûngcuûaaåmñoä(H%) • - Löôïngmöavaøsöïphaânboámöatrongnaêm → aûnh

höôûngñeánsöïphaùtsinhbeänh& xaùcñònhmöùcñoä beänh

• - H% aûhñeánsöïnaåymaàmcuûabtöûnaám& söïñaâm

xuyeânvaøomoâkyùchuûcuûaoángmaàm

• - H% aûhñeáncaùcbeänhgaâyhaïichophaàncaâydöôùi

maëtñaát

• - H% laømtaêngtínhmaãncaûmcuûacaâyñoáivôùimaàm

beänh

• - Haïtmöarôi& doøngnöôùcchaûylaømphaântaùn& lan

truyeànmaàmbeänh

• 4.3. Aûnhhöôûngcuûagioù • - aûhñeánsöïlantruyeànphaùttaùncuûamaàm

beänh

• - gaây raveátthöôngtreâncaây, taïoñkdeãdaøng

chonhieàunaám, vi khuaånvaømoätsoávirus xaâm nhaäpvaøocaây

• - giuùpngaêncaûnsöïxaâmnhieãmcuûamaàm

beänh(laømkhoânhanhbeàmaëtaåmöôùtcuûacaây)

aûhñeánsöïxnhieãmcuûamaàmbeänh&

• 4.4. AÛnhhöôûngcuûaaùnhsaùng • - ítaûhñeánsöïphaùttrieånbeänh • - Cöôøngñoäaùs& thôøigianchieáusaùngcoùtheå laømtaênghoaëclaømgiaûmtínhmaãncaûmcuûa caây ﬁ möùcñoätraàmtroïngcuûabeänh

• - Aùströïcxaïvaømaïnh: aûhxaáutôùinhieàuloaøi

vkgaâybeänh

• - aùsmaïnh, ngaøydaøi: toátñeánsöïhìnhthaønh btöûvaøphaùttrieånsôïinaámcuûamoätsoáloaïi naámræsaét, ruùtngaénthôøikyøuûbeänh

• 4.5. AûnhhöôûngcuûapH ñaát • - pH ñaátcoùtheåaûhñeánsöïphaùtsinhvaømöùc ñoätraàmtroïngcuûacaùcbeänhcaâydo maàm beänhtrongñaátgaâyra. –TD: beänhsöngreãcuûacaûibaépdo naám

• - pH ñaátthayñoåilaømcaâyhaápthudöôõngchaát

keùmñi, caâyyeáuvaødeãbòbeänhnaëng

Plasmodiophorabrassicae , beänhgheûkhoaitaây do vi khuaån Streptomycesscabies

• 4.6. AÛnhhöôûngcuûachaátdinhdöôõngchocaây - Chaátdinhdöôõng

ﬁ giuùpcaâytaêngcöôøngsöùcsoáng& söùcchoáng

ﬁ chòubeänh, haïncheábeänhphaùttrieån; laømcaâydeãbòmaécbeänhhôn

- dinhdöôõngcaânñoái caây ítbònhieãmbeänh - Cônguyeân taùcñoängcuûadinhdöôõngñeántính

nhieãmbeänh: chöabieátroõ

ﬁ

5. DÒCH BEÄNH

5.1. Ñònhnghóa

Beänhphaùtsinh, phaùttrieånhaøngloaït, xaûyra moätcaùch nhanhchoùng, taäptrung trongmoät khoânggianroäng thôøigiantreânmoätphaïmvi vaøgaây taùchaïilôùn ﬁ

dòch beänh

-Dòchbeänhphaûibaétnguoàntöønhieàuoåbeänhban ñaàu -OÅbeänh: nôichuaånbònhöõngñieàukieäncaànthieátñeå nhaânsoálöôïngnguoànbeänhtaïocôsôûchodòchbeänh phaùtsinh

- Chætieâuñaùnhgiaùoåbeänh

+ Soálöôïngnguoànlaâybeänh(soálöôïngbaøotöû), + Thôøikyøhoaïtñoängcuûaoåbeänh + Thôøigiantaïoranhieàusoálöôïngnguoànlaây beänh.

Quymoâcuûadòchbeänh

+ heïp: dòchbeänhcuïcboä

(cid:222) chæphaùtsinhtreânmoätkhuvöïcñòalyùnhaát

ñònh

(cid:222) vi sinhvaätgaâybeänhtíchluõychaäm, nguoàn

beänhtoàntaïichuûyeáuôûñaátvaøtaøndöcaây beänhtöøñôïtbeänhtröôùc.

+ roäng: dòchbeänhtoaønboä (cid:222) quymoâroänglôùnkhaépcaùcvuøngtrongnöôùc, khaép caùcnöôùctrongchaâuluïc (cid:222) thöôøngítxaûyra, nhöngcoùtínhchaáthuûydieätlôùn trongmoätthôøigianngaén -Nguyeânnhaân: do hoaïtñoängcuûacon ngöôøi -Ngaênchaën: aùpduïngñaàyñuûbieänphaùpkieåmdòchthöïc vaätvaøcoângtaùcdöïtínhdöïbaùobeänhcaây

+phaûicoù1 soálöôïnglôùn(dieäntíchlôùn) caùccaâykyùchuû maãncaûmvôùibeänh +gñmaãncaûmnhaátcuûacaâytruønghôïpvôùithôøikyøbeänh coùk/nlaâylanmaïnh - veàphíavsvgaâybeänh

+nguoànbeänhtíchluõyvôùisoálöôïnglôùn, vöôïtxalöôïng xaâmnhieãmtoáithieåu +coùk/nsinhsaûnnhanhvaønhieàu +coùk/ntruyeànlandeãdaøng, nhanhchoùng +coùtínhgaâybeänhcao, tínhñoäccao, söùcsoángmaïnh

- veàngoaïicaûnh

+coùñaàyñuûcaùcyeáutoángoaïicaûnh(H%, t, …) thuaänlôïi chobeänhphaùttrieånvaølaâylan. Vector truyeànbeänh nhieàu, hieäuquaû

5.2. Ñieàukieänhìnhthaønhdòchbeänh - veàphíacaâykyùchuû

Chương 5

SỰ KHÁNG BỆNH CỦA CÂY TRỒNG

•Tínhkháng/nhi ễm bệnh củacâytùythu ộc đặctínhdi

truyền củacây& đặctínhditruy ền của mầm bệnh (câycó cácgenkhángho ặc mẫn cảm đ/v mầm bệnh; mầm bệnhcónhi ều chủngcótínhgây b ệnhkhácnhauchocây) → thuyếtgen đối gen

• mỗiloàicây s ử dụngnhi ều cơ chế kháng bệnhkhác

nhautu ỳ thuộclo ạitácnhân& các đkmôitr ườngtrong thờigiannhi ễm bệnh

•câycónhi

ều cơ chế tự bảo vệ khácnhau, ch ỉ một số cơ

chế (đơn độcho ặcph ối hợp) cóhi ệuqu ả

Thuyếtgen đốigen

Gen củakých ủ

Gen của mầm bệnh AR (-) Ar (+)

R: kháng; r : mẫn cảm

A: không độc; a: độc

(-) : bệnhkhông x ảyra

(+): bệnh xảyra

back

aR (+) ar (+)

SỰ KHÁNG BỆNH CỦA CÂY TRỒNG

•2 nhóm c ơ chế kháng bệnh:

1. Cơ chế kháng bệnh thụđộ ng 2. Cơ chế kháng bệnh chủđộ ng

1.Cơ chế kháng bệnhth ụđộ ng •1.1. Kháng b ệnhdo hìnhthái c ấu tạo của

cây

•1.2. Kháng b ệnhdo chức năngsinhlý của

cây

•1.3. Kháng b ệnhdo đặctínhsinhhóa của

cây

SỰ KHÁNG BỆNH CỦA CÂY TRỒNG

1.Cơ chế kháng bệnhth ụđộ ng •câycócác

đặctínhlàmcho m ầm bệnh

không tấncông đượcho ặckhônggây h ại đượccây.

• đặctínhdo b ẩmsinh, dùcóhay khôngcó

sự hiệndi ện của mầm bệnh

back

1.Cơ chế kháng bệnhth ụđộ ng

1.1. Kháng bệnhdo hìnhthái c ấu tạo của

cây

•Cótác d ụng ở thời kỳ xâmnh ập củaký

sinhgây b ệnh

•vaitrò:

–ng ăn cản sự xâmnh ập của mầm bệnhvào

môcây

–kh ốngch ế tốc độ dichuy ểnlan r ộng củaký

sinhtrongmôcây

1.Cơ chế kháng bệnhth ụđộ ng •1.1. Kháng b ệnhdo hìnhthái c ấu tạo củacây

– độ dày của lớpcutin – Đặc điểm của lớplông, l ớpsáptrên m ặtngoài c ủalá – Độ dàyvà độ cứng của tế bàobi ểubì – Cấu tạo của lớpmô b ần(suberin): Võ c ủ khoaitâycó

nhiềutbhóa b ần → kháng với bệnhgh ẻ do vk Streptomycesscabies

– Số lượng, kíchth ướcvàhình d ạng củakhíkh ổng: số lượngkhíkh ổngít, kíchth ướcnh ỏ, độ mở hẹp → cây ít bị bệnh

–Ngo ạihình c ủacây

back

1.Cơ chế kháng bệnhth ụđộ ng

1.2.Kháng bệnhdo ch ức năngsinhlý c ủa

cây –Ch ếđộ hoạt động củakhíkh ổng –Kh ả nănghàn g ắncác v ếtth ương

back

1.3.Kháng bệnhdo đặctínhsinhhóa c ủa

cây 1.3.1. Độ chua của dịch tế bàocây 1.3.2. Các chấttích l ũy trongtbcây 1.3.3. Kháng bệnhdo thi ếucácch ất cầnthi ết

back

cho mầm bệnh

1.3.Kháng bệnhdo đặctínhsinhhóa c ủa

cây 1.3.1. Độ chua của dịch tế bàocây : ảnh hưởng đến sự pháttri ển củakýsinhkhi xâmnh ậpvàobêntrongcây

đã

–pH c ủa dịchcây ảnh hưởng đếnti ếntrình

sinhlý c ủacây(c ả mầm bệnh), nhấtlà h ọat độngenzyme → ảh đếntínhkhángho ặc nhiễm củacây

–pH d ịchcây ảh đếncác m ầm bệnhnh ạy

cảm vớipH nh ư VK

back

–pH cao → VK pháttri ển mạnh& ng ược lại → pH câykhôngthích h ợp → câykhông b ị VK tấncông(kháng b ệnh)

13.2. Cácch ấttích l ũytrongtbcây: –Có s ẳntrong t ế bàocây –Cókh ả năngng ăn cản sự pháttri ển của mầm

bệnh

–nh ư cácanthocyanin, alkaloids, các h ợpch ất

phenol, tanin

• củ củagi ốngtulip kháng b ệnhhéovàng(do n ấm

Fusariumoxysporum f. sp. tulipae) cóch ấttulipalin ệt nấm vàtuliposidcótínhdi

•gi ốnghànhtâykháng b ệnhthánth ư (do nấm

ăn

Colletotrichumcircinans ) (giống củ hànhcóvõ đỏ), cóch ứa2 ch ấtcatecholvàprotocatechuicacid ng chặn được sự pháttri ển của nấmgây b ệnh, giống hànhcóvõtr ắngkhôngcócác h ợpch ấtnày → nhiễm bệnh

back

–Thí d ụ:

SỰ KHÁNG BỆNH CỦA CÂY TRỒNG

2. Cơ chế kháng bệnhch ủđộ ng • đượccâysinhrakhi b ị mầm bệnh tấn

công

•khôngcó s ẵntrongcây/ có v ới mức rất kém → không đủ chống lại mầm bệnh •khi b ị mầm bệnh tấncông, c ơ chế kháng được tăng cường →đủ chống lại mầm bệnhkhi b ị mầm bệnh tấncông

2.1.Cây tạoracác cấutrúc đặcbi ệt 2.2.Câyti ếtracác hợpch ấtkháng 2.3. Phản ứng tự chết

2.Cơ chế kháng bệnhch ủđộ ng

2.1.Cây tạoracác c ấutrúc đặcbi ệt • Sự hìnhthành tầngmô r ỗng • Sự hìnhthành tầng rụng • Sự hìnhthànhcác nútch ặntylose trong mạch

dẫn

• Sự hìnhthànhch ất keo, nhựa dẽo (gum)

2.1.Cây tạoracác c ấutrúc đặcbi ệt • Sự hìnhthành t ầngmô r ỗng(cork layer) ị bệnh

2.Cơ chế kháng bệnhch ủđộ ng

•ng ănch ận sự lan rộng củach ất độcdo m ầm bệnh

tiếtra

•ng ăn cản dưỡngch ấtvà n ước đếnvùng b ị xâm

nhiễm → mầm bệnh bị thiếu dưỡngch ấtvà n ước → chết dần

•khôngcho m ầm bệnhti ếnxa h ơn

–hìnhthànhchungquanhvùngmô b –vaitrò:

• TD: bệnh đốmlá/ c ủ cải đường (Cercosporabeticola , bệnh đốmládâutây ( Mycosphaerellafagariae) , ở các giốngkháng b ệnh: triệuch ứng bệnh bị giới hạnthành những đốmnh ỏđồ ng dạng, đồngkíchth ướctrênlá.

•

• ở bệnhgh ẻ táo (Venturiainaequalis) ; bệnhgh ẻ bột

khoaitây ( Spongosporasubterranea) ; bệnh đốmvkcà chua (Xanthomonascampestris pv vesicatoria); bệnh ghẻ khoaitây ( Streptomycesscabies) : mô bệnh bị chết bị cácmôkh ỏe nằm ở phía dưới đẩyrangoài, t ạothành một vết sẹovàsau đócóth ể bị trócra → loại bỏ hoàn toàn mầm bệnhkh ỏicâykých ủ

Sự hìnhthành t ầngmô r ỗng ở lácây b ị nhiễm bệnh

back

Sự hìnhthành t ầngmô r ỗng ở củ khoaitâysaukhi nhiễm nấm Rhizoctoniasolani

• Sự hìnhthành t ầng rụng

2.1.Cây tạoracác c ấutrúc đặcbi ệt(tt)

(Abscission layers)

• Tầng rụng: t ầng tế bàocó thể tách rờivàgâyra s ự rụng củaph ầnláphía d ưới tầng rụngnày

•hìnhthànhphíatrênvùng b

ị

xâmnhi ễm

•Vaitrò: lo ại được mầm bệnh rakh ỏicây, b ảo vệđượ c phầnlácòn l ạikhông b ị mầm bệnhti ếp tụcxâm nhiễm

back

•nútch

ặntylose: do t ế bàoch ất của cáctbnhumô k ế cận mạch mộc rịn ra, tiếtvào m ạch mộcqua các l ỗ ở dọctheovách c ủa mạch mộc, rồi phìnhto d ầnra

•nútch

ặntylose: nhi ềukích c ỡ, số lượng lớn, cóth ể đóngkín m ạch môc lại →ngăn cản mầm bệnhti ến tớiphíatr ước

•gi ốngkháng: cácnútch ặn được

hìnhthànhnhanh, nhi ều

•gi ốngnhi ễm: cácnútch ặn được

hìnhthànhch ậm& ít h ơn.

back

Sự hìnhthànhcácnútch ặntylosetrong m ạch dẫn

2.1.Cây tạoracác c ấutrúc đặcbi ệt(tt)

• Sự hìnhthànhch ấtkeo, nh ựa dẽo(gum) •ch ấtkeo đượccâyti ếtrachungquanh v ết bệnh, vếtth ương → chiếm đóngcáckho ảnggianbào, điểmxâmnhi ễm → bêntrongtbàochungquanh ết bệnh vùngch ấtkeobaochungquanh v

• Mầm bệnhkhônglanqua đượcvùngcóch ất

keo → bị cô lập, đói dần → chết

•Ch ấtkeo: xi-m ăng gắnch ặtcác t ế bàocây l ại vớinhau để chống lại sự lannhi ễm củakýsinh •ph ổ biến ở cáccây ăntráicó h ạt cứngnh ư đào,

back

lê

2.2.Câyti ếtracácch ất

saukhi b ị mầm bệnh tấncông, câycótính kháng sẽ tiếtracác h ợpch ất, như : 2.2.1. Các hợpch ất phenol "thôngth ường“

(common phenols):

2.2.2. Phytoalexins 2.2.3. Cácenzyme glucosidases 2.2.4. Cácenzyme oxidhóa h ợpch ấtphenol

(polyphenoloxidases )

2.2.5. Cácch ất khửđộ c tố của mầm bệnh

2.2.Câyti ếtracácch ất

• 2.2.1. Các hợpch ấtphenol "thôngth ường“

(common phenols):

•hi ệndi ện rộngrãitrongcâykh

ỏe cũngnh ư trongcây

bệnh. Nhưngsaukhicây b ị xâmnhi ễm, sự tổng hợp, tích lũycác h ợpch ấtnày đượcthúc đẩy, đượcgia t ăng → gọilành ững hợpch ấtphenol "thôngth ường"

• được tổng hợp& tích l ũynhanh h ơntronggi ốngkháng •th ường gặp: a. chlorogenic, a. caffeic, scopoletin, a.

ferulic

•cóth ểđượ c vậnchuy ển từ các tế bàokhác đến vị trí bị

xâmnhi ễm& cótác d ụng độc hỗn hợp

•Cótác

động đếnti ếntrìnhsinhlý c ủacây, cóvaitròlàm

lành vếtth ương

back

2.2.Câyti ếtracácch ất 2.2.2. Phytoalexins: •ph ần lớnlàcác h ợpch ấtphenol, độc với

mầm bệnh

ỏe

•khôngcótrongcâykh • Tế bàocây b ị xâmnhi ễmho ặc tổnth ương

→ sinhra“ch ấtbáo động”(alarm substances) khuyếchtánvàocác t ế bào khỏechungquanh; các t ế bàokh ỏenày sinhraphytoalexins

• đượctích t ụ chungquanhmô b ệnh đã

chếtvà c ả ở môkh ỏechungquanh

2.2.Câyti ếtracácch ất 2.2.2. Phytoalexins: •ph ần lớn đượccâysinhra để đáp ứng với sự xâmnhi ễm của nấm(1 s ố VK, t.trùng, virus cũngkíchthíchcâysinhP)

• đượcnghiên c ứunhi ều: phaseollin(có ở

cáclo ại đậu), pisatin (đậu hạttròn), glyceollin (đậunành, alfalfa, clover), rishitin(khoaitây), gossypol (bông v ải), capsidiol (ớt)

back

2.2.Câyti ếtracácch ất

•2.2.3. Cácenzyme glucosidases •Câych ứacácglucosideskhông độc đ/v mầm

bệnh

phloretrin) không độc đ/v Venturiainaequalis; bị nấm nàyxâmnh ập, tbcâyquanh điểmxâmnh ậpphóng thích β-glucosidase → thủyphânphloridzin → glucose vàphloretrin; phloretrin b ị enzymphenol oxidaseoxythóa → hợpch ất độc hơn

back

• bị 1 số nấm, VK tấncông → câysinhraenzyme glucosidase → thủyphânglucosidesthành h ợp chấtphenols độc đ/v mầm bệnh –Ex. Látáocóch ứaphloridzin(glucoside c ủa

• 2.2.4. Cácenzyme oxidhóa h ợpch ất

phenol (polyphenoloxidases) –Tronggi ốngkháng: cácenzyme polyphenol

back

oxidases(lipoxygenases, peroxidases) ho ạt động mạnh → oxy hóacác h ợpch ấtphenol tạorapolyphenolph ức tạp(flavonoid, tanin, lignin …), hợpch ấtquinones: độc hơnhch ất phenol nguyênth ủy

2.2.Câyti ếtracácch ất

2.2.5. Cácch ấtkh ửđộ c tố của mầm bệnh

–1 s ố enzyme, hchất đượchìnhthànhtrong t ế

bào bị mầm bệnhxâmnhi ễm

–Vaitrò: chuy ểnhóa độc tố hoặctrunghòa độc tính củacácch ấtnày → các hợpch ấtkhông độcho ặcít độc hơn

–TD: gi ốnglúacótínhkháng b ệnh đạoôncó

ể khử

nhiềua. chlorogenicvàa. feruliccóth độc tố piricularindo n ấm Pyriculariaoryzae sinhra

2.Cơ chế kháng bệnhch ủđộ ng • Tínhkíchkháng: (induced resistance)

–Khicây b ị mầm bệnh tấncôngho ặc bị tổnth ương cơ

giới, hóa học, câyph ản ứngti ếtracác h ợpch ất kháng để chống lại sự tấncôngnày. Tínhkhángdo sự kíchthíchnh ư vậy tạora → tínhkíchkháng •2 lo ạikíchkháng, d ựatrên m ặtth ể hiệnhi ệu

quả:

• kíchkháng t ạich ỗ:câysinhracác h ợpch ất

kháng tạikhu v ực bị xâmnhi ễm; hợpch ấtkháng chỉ cótác d ụngkhutrú t ại nơi bị kíchthích(ch ỉ cótínhkháng t ại nơi bị kíchthích)

• kíchkháng l ưu dẫn (systemic activated for acquired resistance = systemic acquires resistance = SAR)

•

từ 1 số lá/ 1 bộ phậncây b ị kích thích, tínhi ệu kíchthích được lưu dẫn đikh ắp cây → câysinh ra hợpch ất kháng bệnh (các bộ phận khác củacây cũngnh ận đượchi ệuqu ả kháng bệnh)

Kíchkháng l ưu dẫn(Systemic Activated Resistance - SAR)

khôngchuyênbi ệt ( bất

kể loạitácnhân được sử dụngnh ư tác nhânkíchkháng, m ức độ kháng củacây đều được tănglên để chống lạicác m ầm bệnhkhácnhau)

•TD. Gi ốngthu ốclásiêunh ạy cảm bị

nhiễmTMV → tạoratínhkháng đ/vTMV, đ/v mộtvàivirus khác, đ/v nấm(nh ư Phytophthora), đ/vvk(nh ư P. tabaci) và đ/v cả rệp mềm. Mặtkhác, b ị nấm rễ như Thielaviopsis xâmnhi ễmho ặc bị vkgây đốmlánh ư P. syringae xâmnhi ễm, cây cũng tạoratínhkháng đ/vTMV

Tínhkíchkháng •Tínhkíchkháng:

Tínhkíchkháng

• Ứng dụng: Tínhkíchkháng c ủacâycóth ể

được tạora b ằngcáchphunho ặctiêm chủngtr ướcchocây: –bào t ử nấmho ặcvk b ị giếtch ết bằngnhi ệt –nh ững hợpch ất tự nhiênnh ư protein của

virus, protein của nấmhay vk, lipoproteins, polysacchrides(oligoglucosamine, …)

back

–các h ợpch ất tổng hợpnh ư acid polyacrylic, a. salicylic, a. 2-chloroethylphosphoric, a. arachidonic, a. 2,6-dichloroisonicotinic, …

2.Cơ chế kháng bệnhch ủđộ ng

2.3.Phản ứng tự chết (pứ siêunh ạy cảm, Hypersensitive Response -HR) -tbkých ủ tự chếtngay tạich ỗ mầm bệnhxâm nhiễm → mầm bệnh bị cô lập, bị đói& ch ết → giới hạn sự lan rộng của mầm bệnh

Sơđồ mô tả cácgiai đoạn củaph ản ứngsiêunh ạy cảm của tế bào biểubìlákhoaitâykháng v ới bệnh mốc sươngdo n ấm Phytophthorainfestans

2.2.Câyti ếtracácch ất

•Saukhi b ị mầm bệnh tấncông, câyti ếtra

các hợpch ất, gồm: –antimicrobial compounds (hợpch ấtphenol,

polyphenol, phytoalexin)

–pathogenesis related protein (cácenzyme làm giảm họat động của mầm bệnh, trunghòa độc tố của mầm bệnh)

–nhi ềuch ấtkhác

2.2.Câyti ếtracácch ất

•2.2.6.Các protein làmgi ảm họat động của mầm

bệnh •Vaitrò: tác độnglênvách t ế bào, màngnguyên

sinhch ất họăcribosom c ủa mầm bệnh

–PR-2 (glucanase), th ủyphân β-1,3-glucan và β -1,6-

glucan củavách t ế bào nấm

–PR-3, PR-4, PR-8, PR-11 (cácchitinase), phân h ủy

chitin củavách t ế bào nấm –Ribosominactivating proteins –Lipid transfer proteins

• gồmnhi ều họ protein, như:

• But how the plants keep from killing themselves after they turn on the cell-suicide process was a mystery.

•Yale University's SavithrammaDinesh-Kumar and his colleagues report finding a gene that normally propagates a "pro-survival" signal in plant tissue.Without that input, an alternate "pro-death" signal moves out of the infected areas and damages the rest of the plant.

• Sơđồ mô tả cácgiai đoạn củaph ản ứngsiêunh ạy cảm ới bệnh mốc

của tế bàobi ểubìlákhoaitâykháng v sươngdo n ấm Phytophthorainfestan

• XP= xylem parenchyma cell

Chương 6

PHÒNG TRỪ BỆNH HẠI CÂY TRỒNG

PHOØNG TRÖØBEÄNH CAÂY

1.Ph ươngchâm

-Phòng b ệnh: cơ bảnch ủ yếu -Tr ừ bệnh cầnph ảilàm s ớmvà k ịpth ời, triệt để, toàndi ện, đảm bảocótínhhi ệu quả kinh tế vànhanh g ọn.

2. MUÏC ÑÍCH

Baûoveäcaâytroàng, laømgiaûmtoáithieåumöùcñoäthieät haïido caùcloaïibeänhhaïigaâyrañeågiöõvöõngvaø naângcaonaêngsuaát, phaåmchaátcaâytroàng, ñoàngthôøi goùpphaànbaûoveämoâitröôøngchomoätneànnoâng nghieäpbeànvöõng

3. Biệnpháptr ừ bệnh

Tác độngtr ựcti ếpvàokýsinh v ậtgây b ệnhvà độc tố củachúng để tiêudi ệtkýsinh, kh ửđộ c chocây, d ập tắtcác ổ bệnh (cid:224) bệnhng ừngphát triển (cid:224) cây trồng hồiph ục lại

-Nguyên t ắc: thể hiện đúngph ươngchâmphòng trừ bệnh. -Cácbi ệnphápcótác d ụngtiêudi ệtvàkh ống

chế nguồn bệnh

+ dùngcâygi ốnglành m ạnh + nhổ bỏ triệt để cây bệnh + chọn lọc hạtgi ống tốtcó s ức sống cao, sức nảy mầm mạnh + khôngdùngcây b ệnhlàmgi ống

- Yêu cầu

+ Đảm bảotínhliênhoàn + Khảosátcânnh ắc cẩnth ận + Sắp xếpti ếnhànhcácbi ệnphápphòngtr ừ cụ thể, hợplý: chu ẩn bị giống, gieotr ồng, thời kỳ sinhtr ưởngphát d ục, thời kỳ sauthuho ạchvà bảoqu ản.

2. CAÙC BIEÄN PHAÙP PHOØNG TRÖØBEÄNH CAÂY

2.1. Bieänphaùpsöûduïnggioángkhaùngbeänh 4Tínhkhaùng, choángchòucuûacaâytroàng: –khaùngdo khoângphaûilaøkyùchuû(non-host resistance) –khaùngbieåukieán(khaùngñoàngruoäng, khaùngsinhthaùi) –khaùngthaätsöï: do boämaùyditruyeànquyñònh

• (cid:255)khaùngdoïc (vertical resistance, monogenic

resistance) : khaùngcaonhöngchækhaùngñ/vmoätvaøi noøisinhhoïccuûamaàmbeänh; deãdaøngmaáttính khaùngkhicoùnoøisinhhoïcmôùi, noøisinhhoïccoùtính ñoächônxuaáthieän

• (cid:255)khaùngngang (horizontal resistance, polygenic resistance) : khaùngkhoângcaonhöngkhaùngñöôïc nhieàunoøisinhhoïccuûamoätmaàmbeänh. Khoùmaát tínhkhaùngnhöngkhoùlaitaïo

Öuvaøkhuyeátcuûabieänphaùp

• (cid:255) Öu : •-höõuhieäunhaát, vaødeãaùpduïng •-coùhieäuquaûkinhteánhaát •-traùnhñöôïcsöïoânhieãmmoâitröôøng • (cid:255) Nhöôïc : •-khoângphaûivôùibaátkyøbeänhnaøocuõngcoùgioángkhaùng •-gioángphaûiñöôïcthaysaumoätthôøigiansöûduïng •-ítcoùgioángkhaùngcuøngluùcvôùinhieàubeänhkhaùcnhau •-gioángkhaùng, choángchòubeänhthöôøngchæcoùNS khaù

4 Baûotoaøntínhkhaùngbeänhcuûacaây -laømgiaûmaùplöïcbeänhtreângioáng -aùpduïng1 côcaáugioángñadaïngveàmaëtdi truyeàn -choïntroànggioángkhaùngphuøhôïpvôùitöøng vuøngñòalyù, ñaátñai, khíhaäu& baûoñaûmñaày ñuûcaùcyeâucaàukyõthuaättroàngtroïtcuûagioáng

PHOØNG TRÖØBEÄNH CAÂY

2.2. Bieänphaùpcanhtaùc

Nhöõngbpkyõthuaättroàngtroïtnhaèmtaïoracaùc ñieàukieänsinhthaùithuaänlôïichosinhtröôûng vaøphaùttrieåncuûacaâytroàngcuõngnhöcaùc thieânñòchtöïnhieâncuûavsvgaâybeänhvaø khoângthuaänlôïichosöïphaùtsinh, phaùttrieån, tíchluõyvaølaâylancuûavsvgaâybeänh

2.2.1. Luaâncanhcaâytroàng

-taïorasöïcaùchlyveàkhoânggianvaøthôøigiangiöõacaây kyùchuûvôùimaàmbeänhlaømgiaùnñoaïnnguoànthöùc aênthíchhôïpdaãnñeángiaûmbôùtsöïnhaânmaätsoá maàmbeänh

-coùtaùcduïngcaûitaïoñaát, söûduïnghôïplyùchaátdinh

döôõngtrongñaát, taïoñieàukieänchocaâytroàngsinh tröôûngtoát, söùcsoángcao, taêngsöùcñeàkhaùngcuûa caây

-coùtaùcduïngchuûyeáuñoáivôùicaùcloaïibeänhmaømaàm

beänhcoùtínhñônthöïc, vaønguoànbeänhchætoànlöu trongxaùcbaõthöïcvaät(khixaùcbaõthöïcvaätbòphaân huõythìkhoângtoàntaïinöõa) hoaëccoùtheåtoànlöu trongñaátnhöngthôøigiantoànlöungaén

PHOØNG TRÖØBEÄNH CAÂY

2.2.2. Kyõthuaätlaømñaát

- kyõ thuaätlaømñaát tröïctieáphoaëcgiaùn tieáptieâudieätcaùcvsvgaâybeänhsoángvaøtoàn taïiôûtrongñaát - laømñaátñuùngluùc, ñuùngkyõthuaät: laømcho taàngñaátcanhtaùcñaùpöùngcaùcyeâucaàucuûa troàngtroït& taàngñaátcanhtaùctrôûneânsaïch maàmmoángbeänhhaïihôn

ﬁ

2.2.3.Veäsinhñoàngruoäng Goàmcaùchoaïtñoängnhaèmmuïcñíchloaïitröøhoaëc laømgiaûmsoálöôïngmaàmbeänhhieändieäntreâncaây, trongñaát, treântaøndöcaâytroàngsaumoãivuïgieo troàng.

+ Thu doïnvaøtieâuhuõytaøndöcaâybeänh, xaùcbaõthöïcvaätsau

thuhoaïchhoaëccaøyvuøivaøoñaát

+ Caétboûvaødoïnñicaùccaønh, nhaùnh, traùibòbeänhhoaëcbò

cheáthoaëcbaátcöùphaànnaøocuûacaâymaøcoùtheåchöùa maàmbeänh

+ Dieätcoûdaïilaøkyùchuûphuï, kyùchuûtrunggiancuûabeänh

trongruoängraåy, hoaëcvenbôøñeâ, bôøvöôøn, chungquanh nhaø

+ Röûataytröôùckhichaêmsoùcchocaây + Khöûtruøngdaokeùoduøngñeånhaângioángvoâtính + Röûañaáttreânnoângcuï, giaøydeùpïtröôùckhiñemñinôikhaùc

PHOØNG TRÖØBEÄNH CAÂY

2.2.4. Choïnthôøivuïgieotroànghôïplyù

taïo

giuùpcaâytraùnhñöôïc

- choïnthôøivuïgieotroàngthíchhôïp söïleächphagiöõagñxungyeáucuûacaâytroàng vaøsöïphaùttrieåncuûadòchhaïi - muøavuïthíchhôïp ﬁ beänh, giaûmthieäthaïido beänhgaâyra; giuùp caâysinhtröôûngphaùttrieåntoát, söùcñeàkhaùng vôùibeänhcao

ﬁ

2.2.5. Boùnphaânhôïplyù, caânñoái, thôøigianboùn

thíchhôïp

-Söûduïngphaânboùnhôïplyù: caâytroàngphaùt

trieåntoát, naêngsuaátcao, giuùpcaâycoùñuûsöùc choángchòuvôùibeänh; sôùmphuïchoàisaukhibò beänh& haïncheásöïphaùtsinhgaâyhaïicuûa nhieàuloaøisaâubeänh -Laïmduïngphaânhoùahoïc

caây beänhnaëng

ﬁ

2.2.6.Taïo caùcñieàukieänbaátlôïichomaàmbeänh

-Toàntröõcaùcnoângsaûntrongñkthoângthoaùng -Troàngcaâyvôùimaätñoävöøaphaûi -Thoaùtnöôùctoát

ngaên caûnsöïphaùttrieånmaät

soávaøhoaïtñoängcuûacaùcnaámgaâyhaïitrong ñaát(nhö Pythium) vaøtuyeántruøng

-Choïnphaânboùnthíchhôïphoaëcboùnvoâilaøm

ﬁ

taïoñkkhoângthíchhôïp

thayñoåipH ñaát chomaàmbeänhphaùttrieån

-Ngaâmnöôùcngaäpruoängtrong1 thôøigiandaøi

hoaëccaøyaûiphôikhoâñaát

ﬁ

*Öuvaønhöôïcñieåmcuûabieänphaùpcanhtaùc (cid:255) Öu:

-khoângtoánkeùm. -deãthöïchieänvaøkeáthôïpdeãdaøngvôùicaùcbieänphaùp phoøngtröøbeänhkhaùc -khoângcoùaûnhhöôûngxaáunhöbphoaùhoïc

(cid:255) Khuyeát :

-mangtínhchaátphoøngngöøabeänhlaøchuûyeáu, do ñoù phaûiñöôïctieánhaønhtröôùcraátnhieàuso vôùisöïbieåu hieäntaùchaïithöïcsöïcuûabeänh -cuøngmoätbpcanhtaùc, khithöïchieäncoùtheålaøm giaûmloaïibeänhnaøy, nhönglaïilaømtaêngmöùcñoä traàmtroïngcuûabeänhkhaùc

PHOØNG TRÖØBEÄNH CAÂY

2.3. Bieänphaùphoùahoïc

Laøduøngcaùcchaátñoächoùahoïccoùtaùcduïngtröïctieáp

tieâudieäthoaëcöùccheámaàmbeänhgaâyhaïicaây, choáng

laïisöïphaùhaïicuûabeänh, baûoveäcaâytroàng

PHOØNG TRÖØBEÄNH CAÂY Ưu điểm

-Ng ănch ặnvà d ập tắt dịch bệnhnhanh -Hi ệuqu ả phòngtr ừ cao - Dễ sử dụng, mang lạihi ệuqu ả kinh tế cao -Thu ốccókh ả năngng ănch ặn sự xâm nhập của mầm bệnhvàocâytr ồng để phòng bệnh. -Cókh ả năngtiêudi ệt được mầm bệnhkhi mầm bệnh đãxâmnh ậpvàomôcây -Áp d ụng hầu hết đượccáclo ại bệnh(tr ừ virus và Phytoplasma).

› Nhược điểm

-Gâyô nhi ễmmôitr ườngkhôngkhí, môitr ường

nước.

đất.

-Anh h ưởngcho s ứckho ẻ người, giasúc. - Một số thuốccó độđộ ccao, th ờigianphân hủylâu, để lại tồn dư trênnông s ản, đất đai (nhómthu ốcth ủyngân h ữu cơ). - Dễ tạora m ấtcân b ằngsinhtháitr ầmtr ọngvì ảnh hưởng đến hệ sinh vậtcóíchtrong - Dễ dẫn đếnvi sinh v ậtgây b ệnhcótínhquen vàkhángthu ốc. -Ch ịutác động mạnh củacác y ếu tố thờiti ết: mưa, gió.

Nguyên tắc sử dụngthu ốc

-Dùng đúngthu ốc - Dùngthu ốc đúnglúc -Dùng đúngli ều lượng, đúng nồng độ -Dùng đúngph ươngpháp, k ỹ thuật

› Phương pháp sử dụngthu ốc

- Rắcthu ốc hạt: chế phẩm dạng hạt -Phunthu ốc bột: khôngdùng n ước, phun ở

dạng bộtkhô.

-Phun l ỏng: cácch ế phẩmWP, EC, FL, DF,

L hoàvào n ước để phun:

+ Phun nước: bình bơmtay, động cơ cóápsu ấtth ấp, nướcthu ốc tạothành cácgi ọtnh ỏ có đườngkính>150 m m.

+ Phun sương: máy bơmcóápsu ấtcao, t ạocác giọt nướcthu ốccó đườngkính50 -150 m m. + Phunmù: máy b ơmcókh ả năng tạogi ọt nước

thuốccó đườngkính r ấtnh ỏ < 50m m. - Xử lý hạtgi ống: khô, nửakhô, x ử lý ướt.

Cácthu ốcdùng để xử lý hạtnh ư hợpch ấtCu, Hg, Zn vô cơ, Hg hữu cơ (ceresan, panogen), thiram, một số hoách ấtchuyêntínhkhác.

- Xử lý đất: chấtxông h ơiMetylbromide, Sincocin,

Basudin, , Basamit, Mocap, Furadan.

- Điềutr ị các vếtth ương: bôilên v ếtth ươngcác chấtSodium hypochloride0,5-1%, c ồnethyl 70%, HgCl2 0,1%, bôithu ốcph ủ lên vếtth ương (Bordeaux). -Tr ừ bệnhsauthuho ạch: nhúngtráicâysau thuho ạch, chothu ốcvàocác h ộp đựng, kho chứa. Cáclo ạithu ốcth ườngdùnglà: Borax, Sodium carbonate, Nitrgentrichloride, Thiabendazonle, acxitbenzoic .

2.4. Bieänphaùpkieåmdòchthöïcvaät

Muïcñích

–ngaênchaënsöïdunhaäpcaùcmaàmbeänhlaïvaøomoät

quoácgiamaøtöøtröôùcñeánnay chöatöøngcoùmaàm beänhnaøy;

–ñeångaênchaënsöïlantruyeànmaàmbeänhtöømoätkhu vöïctrongnöôùcsang caùckhuvöïcchöacoùbeänh

Bieänphaùp

Laäpcaùctraïmkieåmdòchthöïcvaättaïicaùccöûakhaåu cuûañöôøngboä, ñöôønghaøngkhoâng, ñöôøngsoâng, ñöôøngbieån, nôigiaolöuvaøtraoñoåithöïcvaätvaø noângsaûnvôùinöôùcngoaøi, vaøcaûôûcaùctænh

2.5. Bieänphaùpcôlyùhoïc(vaätlyùvaøcôhoïc)

Muïcñíchlaøduøngcaùcyeáutoávaätlyùvaøcôhoïc

ñeåtaùcñoängtröïctieápleânmaàmbeänh

2.5.1. Xöûlyùnhieätñaát -Phuûnhöïapolyethylene leânñaátaåmtrong

nhöõngngaøyheønaéng

-Caøylaätvaøphôiñaáttrongmuøanaéng -Töôùinöôùcsoâileânñaátvöôønöômtröôùckhigieo

haïthoaëcraûirômraïroàiñoát

PHOØNG TRÖØBEÄNH CAÂY

2.5.2. Xöûlyùnhieätvaätlieäutroàng -khöûñoächaïtgioángluùabaèngnöôùc3 soâi2 laïnh

trong30 phuùt(t o ~ 53-57oC) ñeådieätvi khuaån, naámlöutoàntreânhaït

-khöûñoächommíatronghôinöôùcnoùng60

trong1 giôø

-yeâucaàunhieätñoävaøthôøigianxöûlyùphaûithích

hôïp

-phôihaïtgioángthaätkhoâdöôùiaùnhnaéng

PHOØNG TRÖØBEÄNH CAÂY

2.5.3. Phoøngbeänhbaèngnhieätñoälaïnh - Sử dụng roängraõiphoøngcaùcbeänhsauthu hoaïchchonoângsaûntrongquaùtrìnhvaän chuyeånvaøtoàntröõ

2.5.4. Phoøngtröøbeänhbaèngtiaphoùngxaï g , a -DuøngtiaUV, X,

, b … ñeåchieáuvaøonhieàu

loaïinoângsaûnsaukhithuhoaïchgiuùptoàntröõ chuùnglaâuhö.

-Ñoáivôùicaâyngoaøiñoàng, chöasöûduïng

PHOØNG TRÖØBEÄNH CAÂY

2.5.5. Caùcbieänphaùpcôhoïc -duøngnöôùcmuoáicoùtyûtroïngcaoñeåloaïiboûhaït

leùp, löõng, taïpchaáttröôùckhigieohaït.

-saøngsaåyhaïtgioángñeåloaïiboûhaïtleùp, haïtcoû,

haïtchuømgöûi, caùchaïchnaám, …

-nhoåboûcaâybeänh, caétboûvaøñoátcaønhlaùcaâybò beänh. Ñoátsaïchrômraïsauvuïluùabòbeänh naëng.

-laømsaïchcoûdaïi, caâykyùchuûphuï

PHOØNG TRÖØBEÄNH CAÂY

2.6. Bieänphaùpsinhhoïc

Laølôïiduïngsöïcaânbaèngsinhthaùi, söûduïng nhöõngthieânñòchcuûataùcnhaângaâyhaïi(naám, vi khuaån, tuyeántruøng, ...) hoaëccaùcchaát khaùngsinhdo chuùngsinhrañeåhaïncheáhoaëc tieâudieätbeänh

2.6.1. Söûduïngsieâukyùsinhvaøvi sinhvaätñoái khaùng -Naám Trichodermaharzianum kyùsinhtreân

naám Rhizoctoniasolani

-Naám Verticillium sp. kyùsinhnaámræsaétcaøpheâ

Hemileiavastatrix

-Naám Pythiumnunn kyùsinhnaám

Phythophthora

-Naám Arthrobotrysdactyloides taïoracaùcvoøng

ñeåbaéttuyeántruøng Tylenchulussemipenetrans (gaâythoáireãcam quyùt) vaøgieátcheáttuyeán truøngnaøy

-Caùcsieâukyùsinhhoaëcvsvñoáikhaùngñöôïc

phaânlaäp, nuoâicaáy, nhaânleântreânmoâitröôøng nhaântaïoñeåsaûnxuaátthaønhcaùccheáphaåmvi sinhvaät.

-CaùcVSV kyùsinhhoaëcñoáikhaùngñöôïcduøng

phoåbieánlaønaám Trichodermaharzianum , Gliocladiumvirens , vi khuaån Pseudomonas fluorescens, Bacillus subtilus vaø Streptomyces spp., ... .

• T: Trichoderma; R: Rhizoctoniasolani

R

P

• P: Pythium •R: Rhizoctonia

A, B, C: Meloidogyne; D: Pratylenchus bị nhiễmvi khu ẩn

PHOØNG TRÖØBEÄNH CAÂY

2.6.2. Söûduïngcaùcchaátkhaùngsinh -Töøcaùcchaátkhaùngsinhcuûavsvñoáikhaùng, saûn

xuaátrathuoáckhaùngsinh

-Moätsoáthuoáckhaùngsinhñaõñöôïcsaûnxuaátvaø aùpduïngroängraõinhöValidamycin(do Streptomyceshygroscopicus var limoneus, Blasticidin-S (do S. griseo-chromogenes), Kasugamycin(do S. kasugagiensis)

PHOØNG TRÖØBEÄNH CAÂY

2.6.3. Söûduïngcaùccaâylaømbaåyvaøcaâyñoái

khaùng

-Moätsoácaâycoùkhaûnaêngtieátrachaátñoächoaëc chaátxuañuoåituyeántruøngnhöcuùcvaïntho tiếtra độc tố nhóm Terthienyl)ï, maêngtaây -Caây Crotolaria laøcaâybaåyñ/vtuyeántruøng

Heterodera

Meloidogyne sp.; caây Solanumnigrum laøm giaûmmaätsoácuûatuyeántruøng rostochiensis

(rễ

ﬁ

tuyếntrùngcóth ể lọtvàotrongcâynh ưng khôngpháttri ển, hoặc một số ở dạngtr ứngcho đếnkhich ết.

2.6.4. Kíchthíchtínhkhaùngbeänhcuûacaâytroàng (induced resistance)

-Phunhoùachaát(khoângphaûithuoácBVTV) hoaëcphunmoätloaøivsvkhoânggaâyhaïicho caâytaùcñoängleânthuïtheåôûngoaøimaëtlaùvaø kíchthíchcaùcthuïtheånaøythuïtheåbòkích thíchseõtruyeàncaùctínhieäuvaøotrongteábaøo, kíchñoängcaùcgentieátrachaátkhaùngbeänh hoaïtñoängtröôùckhibòmaàmbeänhtaáncoâng -Khimaàmbeänhtaáncoâng, trongteábaøocaây ñaõcoùsaúncaùcchaátkhaùngvôùimaàmbeänhaáy caâythoaùtbeänhhoaëcbòbeänhnheïhôn.

TD: Oligoglucosaminecoùkhaûnaêngkíchthích söïsinhtröôûngvaølaømgiataêngtínhkhaùng beänhcuûacaâytroàng(chuûyeáudo naámbeänh gaâyra) thoângqua vieäckíchthíchtaênghoaït tínhcuûaenzymbaûoveänhöchitinase, lipoxygenase…

Öuvaøkhuyeátñieåmcuûabieänphaùpsinhhoïc

Öu -khoângñoäcchocaây, ngöôøivaøgiasuùc -khoânggaâyoânhieãmmoâitröôøng Khuyeát -hieäuquaûkhoângoånñònh, tuøythuoäcnhieàuvaøoñk moâitröôøng -giaùthaønhcao -taùcduïngchaämkhisaâubeänhphaùtsinhmaïnh

3. PHOØNG TRÖØTOÅNG HÔÏP BEÄNH HAÏI CAÂY TROÀNG (IPM = Integrated Pest Management)

PTTH laø1 heäthoángquaûnlyùdòchhaïimaø trongkhungcaûnhcuïtheåcuûamoâitröôøngvaø nhöõngbieánñoängquaàntheåcuûacaùcloaøigaây haïi, söûduïngtaátcaûcaùckyõthuaätvaøbieänphaùp thíchhôïpcoùtheåñöôïc, nhaèmduytrìmaätñoä cuûacaùcloaøigaâyhaïiôûdöôùimöùcgaâyranhöõng thieäthaïikinhteá

(FAO, 1982)

PHOØNG TRÖØBEÄNH CAÂY

”

“PTTH laømoätchieánlöôïcnhaèmlaømchocaùcbieän phaùpphoøngtröøsaâubeänhcoùhieäuquaûlaâudaøiveàmaët kinhteá, kyõthuaät, söùckhoûecoängñoàngvaøbaûoveämoâi sinh. Chieánlöôïcnaøykhoângloaïitröøhoùachaátnoâng nghieäpmaøcuõngkhoângdöïahaúnvaøohöõucôtöïnhieân. Ñoùlaømoättoånghôïpcuûavieäcsöûduïnggioángkhaùng vöõngbeàn, keáthôïpvôùicaùcbieänphaùpcanhtaùc, sinh hoïcvaøcaûhoùahoïckhicaànthieát (Leâv. ThuyeátvaøHaøM. Trung,1995)

• ﬁ PTTH : 1 heäthoángquaûnlyùdòchhaïidöïatreâncô

sôûsinhthaùihoïclaøcôbaûn, döïatreânsöïkeáthôïpmoät caùchñuùngñaén, söïöùngduïnghôïplyùcaùcbieänphaùp phoøngtröøkhaùcnhau(caùckyõthuaätcanhtaùc, söûduïng gioángchoángchòu, phoøngtröøsinhhoïcvaøsöûduïng thuoác…) trongsuoátquaùtrìnhtroàngtroïtnhaèmñaït ñöôïcsaûnlöôïngcaâytroàngcaonhaátvaøtaùchaïiñeán moâitröôøngítnhaát

• ﬁ söûduïnghaøihoøataátcaûbieänphaùpcoùsaún1 caùch

thíchhôïp, treâncôsôûphaântíchheäsinhthaùiñoàng ruoänghôïplyùñeågiöõchochuûngquaàndòchhaïiluoân döôùingöôõnggaâyhaïikinhteá