`
BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ MÔI TRƯNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP
NGUYỄN VĂN DIỆN
NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT PHỤC HỒI
VÀ PHÁT TRIỂN RỪNG MẠY CHẢ (Arundinaria sp.)
TẠI TỈNH ĐIỆN BIÊN
Ngành: Lâm sinh
Mã số: 9 62 02 05
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS.TS. Lê Xuân Trường
2. PGS.TS. Hà Văn Huân
Hà Nội, 2025
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận án này được hoàn thành từ kết quả nghiên cứu của bản
thân tôi dưới sự hướng dẫn khoa học trực tiếp của PGS.TS. Lê Xuân Trường và
PGS.TS. Hà Văn Huân. Luận án có sử dụng một phần số liệu nghiên cứu của đề tài
tiềm năng cấp bộ: “Nghiên cứu kỹ thuật phục hồi rừng Mạy chả (Arundinaria sp.)
tại khu vực Tây Bắc nhằm cung cấp nguyên liệu bền vững” thực hiện từ đầu năm
2020 đến hết năm 2021 do PGS.TS. Lê Xuân Trường làm chủ nhiệm nhiệm vụ và
nghiên cứu sinh là người tham gia các nội dung điều tra ngoại nghiệp một số đặc
điểm sinh học loài Mạy chả, biện pháp nhân giống bằng giâm hom thân ngầm và kỹ
thuật phục hồi rừng Mạy chả. Ngoài ra đề tài còn kế thừa một phần số liệu sinh
trưởng mô hình trồng thử nghiệm Mạy chả và đo đếm số liệu trên các mô hình này
của Công ty TNHH Thương mại, vận tải & Dịch vụ Xuất nhập khẩu VJC. Phần số
liệu và kết quả này đã được chủ trì đề tài và Lãnh đạo Công ty đồng ý cho sử dụng
vào nội dung luận án. Tôi xin cam đoan tất cả các số liệu, kết quả trình bày trong
luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào khác.
Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Hà Nội, ngày 09 tháng 2 năm 2025
Tác giả luận án
Nguyễn Văn Diện
ii
LỜI CẢM ƠN
Luận án được hoàn thành tại Trường Đại học Lâm nghiệp Việt Nam theo
chương trình đào tạo nghiên cứu sinh khoá 2017-2021, chuyên ngành Lâm sinh.
Trong quá trình thực hiện và hoàn thành luận án, tác giả đã nhận được sự quan tâm,
giúp đỡ của Ban Giám hiệu Trường Đại học Lâm nghiệp, Phòng Đào tạo Sau đại
học, Bộ môn Lâm sinh - Khoa Lâm học. Qua đây cho phép tác giả gửi lời cảm ơn
chân thành về những giúp đỡ quý báu và hiệu quả đó.
Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất tới PGS.TS. Lê Xuân Trường
và PGS.TS. Hà Văn Huân là những người hướng dẫn khoa học, đã dành nhiều thời
gian quý báu chỉ bảo, hướng dẫn, giúp đỡ và cung cấp cho tác giả nhiều tài liệu quý
báu để hoàn thành luận án này.
Xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo Cục Lâm nghiệp và Ban lãnh đạo Cục
Kiểm lâm đã tạo điều kiện về thời gian và công việc để tác giả theo học và hoàn
thành luận án.
Để hoàn thành luận án này không thể không nhắc tới sự giúp đỡ có hiệu quả
của Chi cục Kiểm lâm tỉnh Điện Biên, hạt Kiểm lâm và kiểm lâm địa bàn các xã
thuộc huyện Điện Biên và Điện Biên Đông, tập thể lãnh đạo và cán bộ Ban Quản lý
rừng di tích lịch sử và cảnh quan môi trường Mường Phăng, Công ty TNHH
Thương mại, vận tải & Dịch vụ Xuất nhập khẩu VJC và Chi nhánh Công ty cổ phần
giống lâm nghiệp Trung ương tại Điện Biên đã cung cấp những thông tin cần thiết,
tạo điều kiện và tham gia trong quá trình thu thập số liệu ngoài hiện trường, xây
dựng mô hình thí nghiệm, theo dõi và ghi chép kết quả nghiên cứu.
Tác giả xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến gia đình, người thân, bạn bè và đồng
nghiệp đã động viên, giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu và đã tạo điều
kiện, hỗ trợ tác giả hoàn thành luận án.
Hà Nội, ngày 09 tháng 2 năm 2025
Tác giả luận án
Nguyễn Văn Diện
iii
MỤC LỤC
LI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i
LI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii
MỤC LỤC ................................................................................................................. iii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ TỪ VIẾT TẮT .................................................. vi
DANH MỤC HÌNH ẢNH ........................................................................................ xi
MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................... 1
2. Mục tiêu của luận án ........................................................................................... 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................................2
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ............................................................ 3
5. Những đóng góp mới của đề tài .......................................................................... 3
Chương 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .............................................. 4
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ........................................................................... 4
1.1.1. Trên thế giới ............................................................................................... 4
1.1.2. Ở trong nước ............................................................................................. 14
1.2. Nhận xét, đánh giá chung .............................................................................. 20
1.3. Điều kiện cơ bản khu vực nghiên cứu ........................................................... 21
1.3.1. Vị trí địa lý ............................................................................................. 21
1.3.2. Địa hình, địa thế .................................................................................... 23
1.3.3. Khí hậu – thủy văn ................................................................................. 23
1.3.4. Hiện trạng sử dụng đất và tài nguyên rừng .......................................... 24
1.3.5. Điều kiện kinh tế- xã hội ........................................................................ 24
Chương 2 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................... 27
2.1. Nội dung nghiên cứu ....................................................................................... 27
2.1.1. Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học và giá trị sử dụng của loài Mạy chả .... 27
2.1.2. Đánh giá hiện trạng rừng Mạy chả tại khu vực nghiên cứu ................. 27
2.1.3. Nghiên cứu kỹ thuật nhân giống vô tính Mạy chả ................................. 27
2.1.4. Nghiên cứu sinh trưởng của Mạy chả trong một số mô hình phục hồi
rừng..................................................................................................................... 27
iv
2.1.5. Một số kiến nghị cho phục hồi và phát triển rừng Mạy chả theo hướng bền
vững ..................................................................................................................... 27
2.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 28
2.2.1. Quan điểm phương pháp luận nghiên cứu ............................................ 28
2.2.2. Phương pháp kế thừa tài liệu ................................................................ 29
2.2.3. Phương pháp nghiên cứu một số đặc điểm sinh học loài Mạy chả .......... 30
Xác định công thức tổ thành theo loài ................................................................ 34
2.2.4. Phương pháp nghiên cứu giá trị sử dụng Mạy chả .................................. 36
Phương pháp phỏng vấn ..................................................................................... 36
2.2.5. Phương pháp nghiên cứu phân tích DNA loài Mạy chả .......................... 37
2.2.6. Phương pháp đánh giá hiện trạng rừng Mạy chả tại khu vực nghiên cứu ... 38
2.2.7. Phương pháp nghiên cứu kỹ thuật nhân giống Mạy chả bằng giâm hom
thân ngầm ........................................................................................................... 40
2.2.8. Phương pháp nghiên cứu kỹ thuật khoanh nuôi phục hồi rừng Mạy chả 43
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................................. 46
3.1. Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học, giá trị sử dụng của loài Mạy chả ............. 46
3.1.1. Đặc điểm sinh học loài Mạy chả ........................................................... ..46
3.1.2. Xác định một số đoạn DNA mã vạch của cây Mạy chả ........................ ..60
3.1.3. Kết quả nhân bản các đoạn mã vạch DNA bằng kỹ thuật PCR ............... 61
3.1.4. Giá trị sử dụng và một số kinh nghiệm trong nhân giống, khai thác và
phát triển Mạy chả ........................................................................................... 71
3.2. Kết quả đánh giá hiện trạng rừng Mạy chả ..................................................... 77
3.2.1. Đánh giá hiện trạng rừng tự nhiên ........................................................... 77
3.2.2. Đánh giá sinh trưởng một số mô hình trồng thử nghiệm Mạy chả .......... 83
3.3. Kỹ thuật nhân giống Mạy chả bằng giâm hom thân ngầm ............................. 84
3.3.1. Ảnh hưởng của chất điều hòa sinh trưởng đến khả năng ra măng, tỷ lệ
sinh măng, ra rễ và chất lượng bộ rễ của hom giâm ...................................... ..84
3.3.2. Ảnh hưởng của tuổi thân ngầm đến tỷ lệ sinh măng, ra rễ và chất lượng
bộ rễ của hom giâm. ……………………………………………..…………………..88