289
RÁM MÁ
(Chloasma)
1. ĐẠI CƢƠNG
Rám má là một hiện tƣợng tăng sắc tố, thƣờng xuất hiện ở mặt nhất là hai bên
gò má. Bệnh có cả ở hai giới, nhƣng phụ nữ gặp nhiều hơn. Bệnh tuy lành tính,
không gây tử vong nhƣng lại ảnh hƣởng nhiều đến tâm sinh lý và thẩm mỹ của
ngƣời bệnh đặc biệt là phụ nữ.
2. NGUYÊN NHÂN
- Rám má là bệnh da do rối loạn chuyển hóa sắc tố ở da. Số lƣợng tế bào sắc
tố hoàn toàn bình thƣờng, nhƣng do rối loạn nội tiết đặc biệt là estrogen làm cho tế
bào sắc tố tăng cƣờng sản xuất ra sắc tố và đƣợc vận chuyển sang các tế bào thƣợng
bì, vì vậy làm tăng sắc tố của da. Chính vì lẽ đó ngƣời ta cho rằng rám má là một
bệnh da tăng sắc tố có nguyên nhân do nội tiết. Vì vậy, bất kể nguyên nhân nào ảnh
hƣởng tới nội tiết của cơ thể đều có thể làm phát sinh rám má, đặc biệt các nội tiết
tố sinh dục nhƣ estrogen, progesteron. Ngoài ra, một số loại hormon khác cũng có
thể làm phát sinh bệnh nhƣ hormon tuyến giáp, tuyến thƣợng thận, tuyến yên.
- Một số yếu tố thuận lợi làm phát sinh bệnh nhƣ uống thuốc tránh thai, viêm
nhiễm cấp hay mạn tính, hay gặp trong viêm xoang, viêm phần phụ, chửa đẻ, nghề
nghiệp, nhất là những ngƣời làm nghề có liên quan đến dầu mỏ và các sản phẩm
hóa dầu, những ngƣời sản xuất và sử dụng nhiều nƣớc hoa.
3. CHẨN ĐOÁN
a) Lâm sàng
- Các dát tăng sắc tố màu nâu, nâu đen, xanh đen.
Màu sắc có thể đồng đều, có thể không, ranh giới tổn thƣơng thƣờng không
đều và thƣờng có tính chất đối xứng, tổn thƣơng nhẵn, không có vảy, không ngứa,
không đau. Tổn thƣơng thƣờng khu trú ở hai bên gò má, thái dƣơng, trán, mũi,
quanh miệng. Đôi khi tổn thƣơng còn xuất hiện ở cánh tay trên. Các dát sắc tố này
tăng đậm về mùa xuân hè, có giảm về mùa thu đông. Bệnh xuất hiện ở cả nam và
nữ. Tuy nhiên, phụ nữ gặp nhiều hơn.
Dựa vào mức độ tăng sắc tố và diện tích tổn thƣơng, ngƣời ta chia rám má
thành các thể lâm sàng khác nhau:
+ Thể nhẹ: tăng sắc tố nhẹ và tổn thƣơng khu trú ở hai bên gò má.
+ Thể trung bình: tăng sắc tố đậm hơn, tổn thƣơng khu trú hai bên gò má, bắt
đầu lan ra các vị trí khác.
290
+ Thể nặng: tăng sắc tố đậm, tổn thƣơng lan rộng ra cả thái dƣơng, trán hoặc
mũi.
+ Thể rất nặng: tăng sắc tố rất đậm, tổn thƣơng lan rộng ngoài mặt còn có thể
xuất hiện ở cánh tay trên
- Dựa vào vị trí khu trú của tổn thƣơng ngƣời ta chia ra:
+ Rám má thƣợng bì chủ yếu là các dát màu nâu, vàng nâu…
+ Rám má trung bì: tổn thƣơng khu trú hoàn toàn trung bì, trên lâm sàng là
các dát sắc tố xanh, xanh đen, bờ thƣờng rõ, kích thƣớc nhỏ.
+ Rám má hỗn hợp: tổn thƣơng khu trú ở cả thƣợng bì và trung bì, trên lâm
sàng các dát tăng sắc tố có màu không đồng đều, chỗ vàng nâu, chỗ nâu đen, xanh
đen, xen kẽ nhau.
b) Cận lâm sàng
- Xác định vị trí khu trú của tổn thƣơng: dùng một đèn Wood chiếu lên tổn
thƣơng vùng mặt trong bóng tối, nếu tổn thƣơng tăng đậm hơn so với nhìn bằng mắt
thƣờng thì rám má khu trú ở thƣợng bì. Nếu tổn thƣơng mờ đi so với nhìn bằng mắt
thƣờng thì rám má khu trú ở trung bì, nếu khi chiếu có tổn thƣơng tăng đậm hơn, có
tổn thƣơng mờ đi so với bằng mắt thƣờng thì rám má khu trú ở cả thƣợng bì và
trung bì, gọi là rám má hỗn hợp.
- Mô bệnh học của tổn thƣơng:
+ Độ dày của thƣợng bì là hoàn toàn bình thƣờng.
+ Tăng sắc tố ở các lớp tế bào thƣợng bì.
+ Số lƣợng tế bào sắc tố bình thƣờng hoặc tăng nhẹ.
+ Có thể thấy tế bào đại thực bào chứa các hạt sắc tố ở trung bì.
- Các xét nghiệm về nội tiết: định lƣợng các hormon tuyến giáp, tuyến
thƣợng thận, tuyến yên, hormon buồng trứng nếu thấy cần thiết cho từng nguyên
nhân.
c) Chẩn đoán xác định
Chủ yếu dựa vào lâm sàng với các đặc điểm sau:
- Thƣơng tổn cơ bản là các dát tăng sắc tố màu nâu, màu nâu đen hoặc xanh
đen.
- Ranh giới rõ với da lành.
- Vị trí ở hai bên gò má, trán.
d) Chẩn đoán phân biệt
291
- Tăng sắc tố sau viêm: sau khi viêm ở mặt xuất hiện chất tăng sắc tố, các
chất sắc tố có màu nâu, hay nâu đen thƣờng tƣơng xứng với tổn thƣơng và không
có tính chất đối xứng.
- Bớt tăng sắc tố:
+ Có từ lúc mới đẻ hoặc từ khi còn nhỏ.
+ Không có tính chất đối xứng.
+ Có yếu tố gia đình.
+ Tổn thƣơng lớn dần lên theo tuổi.
- Tăng sắc tố do các bệnh da khác:
+ Ngoài tổn thƣơng ở mặt, các dát sắc tố còn có ở các vị trí khác của cơ thể.
+ Các triệu chứng ở các cơ quan nội tạng khác.
4. ĐIỀU TRỊ
a) Nguyên tắc chung
- Điều trị nguyên nhân nếu có thể
- Điều trị kết hợp với phòng tái phát
- Điều trị bằng thuốc bôi và thuốc uống
- Điều trị nội khoa kết hợp với Laser
b) Điều trị cụ thể
- Sử dụng các thuốc bôi
+ Có chế bôi đơn thuần bằng các thuốc giảm sắc tố da hay kết hợp với
vitamin A axít, kem chống nắng hay kem corticoid.
. Thuốc giảm sắc tố da: hydroquinon 2-4%, azaileic acid, resorcinol.
. Vitamin A axít: isotretionoin 0,05-0,1%.
. Kem chống nắng có hệ số bảo vệ cao: đây là biện pháp rất quan trọng trong
điều trị rám má. Dù lựa chọn phƣơng pháp điều trị gì, ngƣời bệnh cũng phải sử
dụng phối hợp với kem chống nắng.
. Mỡ corticoid nhẹ hoặc trung bình nhƣ hydrocortisol.
+ Lƣu ý: trƣờng hợp nhẹ chỉ cần bôi thuốc giảm sắc tố da đơn thuần vào buổi
tối trƣớc khi đi ngủ 1 lần.
+ Trƣờng hợp trung bình, nặng: nên phối hợp 1 hoặc 2 loại thuốc có thể là
thuốc giảm sắc tố da với kem chống nắng hoặc Vitamin A axít hay mỡ corticoid.
292
Hiện nay trên thị trƣờng có nhiều chế phẩm phối hợp cả hydroquinon với
corticoid và vitamin A axít.
+ Chú ý: bôi kem chống nắng phải đƣợc 30 phút trƣớc khi ra nắng, kể cả hôm
trời râm, bôi mỡ corticoid chỉ dùng không quá 10 ngày. Nếu có tác dụng phụ ngừng
ngay thuốc để điều chỉnh phác đồ.
+ Rám má thể rất nặng: có thể kết hợp bôi thuốc với sử dụng phƣơng pháp
khác nhƣ chiếu tia Laser hồng ngọc hay liệu pháp ứng dụng công nghệ tế bào gốc.
- Laser
Sử dụng các loại laser đặc hiệu cho sắc tố đem lại hiệu quả nhất định
Laser Nd YAG
Laser YAG-KTP
Laser Ruby
Lƣu ý: laser có tác dụng làm mất sắc tố tạm thời nhƣng không có khả năng
điều trị khỏi vĩnh viễn.
- Sử dụng các thuốc đƣờng toàn thân
Vitamin C
Vitmin E
L-cystein
5. TIÊN LƢỢNG
Bệnh chỉ ảnh hƣởng đến thẩm mỹ mà không gây hại cho sức khỏe.
Cho đến nay chƣa có phƣơng pháp nào điều trị khỏi hoàn toàn rám má.Việc
điều trị rám má là sự kết hợp tổng thể của nhiều yếu tố khác nhau và thƣờng xuyên
liên tục, nếu không nám sẽ quay trở lại.
6. PHÕNG BỆNH
Để tránh bệnh phát sinh:
- Bảo vệ bằng đội mũ rộng vành, đeo kính, áo dài khi ra nắng.
- Bôi kem chống nắng trƣớc khi ra ngoài trời 30 phút.
- Tránh tái phát: không sử dụng thuốc tránh thai.
- Điều trị các ổ viêm nhiễm.
- Thƣờng xuyên kiểm tra sức khỏe, phát hiện các rối loạn nội tiết.
- Sinh hoạt điều độ, tránh thức khuya, bia rƣợu nhiều, không hút thuốc lá, ăn
nhiều hoa quả, thức ăn có nhiều vitamin và khoáng chất.
- Hạn chế sử dụng mỹ phẩm, các chất tẩy rửa ở mặt.