Chiến thuyền Tây Sơn
Nguyễn Huệ - linh hồn của phong trào khởi nghĩa
Tây Sơn - sinh trưởng ở vùng núi, nên rất giỏi về bộ
chiến. Đồng thời ông còn là vị tướng rất tài ba trên
phương diện thủy chiến, có những chiến công vô
cùng hiển hách.
Trong quá trình phát triển đi lên của nghĩa quân,
Nguyễn Huệ đã chú trọng đến việc xây dựng đội thủy
binh hùng mạnh. Thủy quân Tây Sơn gồm có thuyền
vận tải và thuyền chiến, đông đến cả ngàn chiếc.
Lúc bấy giờ, công nghệ đóng thuyền ở nước ta đã có
những tiến bộ nhất định. Cuối thế kỷ XVIII, John
Barraw - hội viên Hội Hoàng gia Anh - đã đến xứ
Đàng Trong (miền Trung và miền Nam Việt Nam) và
chứng kiến: "Thuyền của họ đóng rất đẹp, thường dài
từ 50 đến 80 pied (1pied = 0,30m). Đôi khi một chiếc
thuyền như vậy chỉ gồm 5 tấm ván, kéo dài từ đầu nọ
đến đầu kia và được ghép vào nhau bằng mộng.
Thuyền biển của họ đi không nhanh lắm, nhưng rất
an toàn. Bên trong được chia thành từng khoang, loại
này rất chắc có thể đâm vào đá ngầm mà không chìm
vì nước chỉ vào một khoang mà thôi. Hiện tại ở Anh
đã bắt chước cách làm này để áp dụng vào việc đóng
tàu".
Một số lớn thuyền chiến của Tây Sơn được trang bị
pháo, nhằm tăng cường hỏa lực, tạo nên mũi đột kích
có sức công phá và tiêu diệt lớn. Trong một bức thư
của Jeaptiste Chaigneau cho biết ở Quy Nhơn, thủy
đội Tây Sơn có 54 tàu, 93 chiếc thuyền, 300 pháo
hạm, 100 tàu buồm trang bị khá hùng hậu.
Năm 1782, thủy quân Tây Sơn do Nguyễn Huệ chỉ
huy tiến đánh Gia Định. Thủy quân của Nguyễn Ánh
dàn trận ở sông Cần Giờ nghênh chiến. Chiến thuyền
Tây Sơn "giương buồm căng, xông pha thẳng tiến"
(Lịch triều tạp kỷ - LTTK - Ngô Cao Lãng). Chiến
thuyền quân Nguyễn "chưa giao chiến đã tự tan vỡ".
Trong trận này, thủy quân Tây Sơn đã đốt cháy chiếc
tàu do Maanuel - một sĩ quan Pháp trong quân đội
chúa Nguyễn - làm thuyền trưởng và giết chết luôn y.
Thừa thắng, thủy quân Tây Sơn đánh tan luôn cả hạm
thuyền của Nguyễn Ánh đóng ở sông Ngã ba thuộc
Xoài Rạp, rồi tiến thẳng đến Bến Nghé, khiến chúa
Nguyễn phải bôn tẩu ra đảo Phú Quốc.
Năm 1783, thủy quân Tây Sơn lại tiến vào Gia Định,
đánh quân Nguyễn. Hạm thuyền Tây Sơn và hạm
thuyền chúa Nguyễn giáp chiến kịch liệt ở sông Bến
Nghé. Kết cục hạm thuyền Tây Sơn đã đốt cháy hạm
thuyền quân Nguyễn mờ mịt trong vòng khói lửa dữ
dội! Lần này, Nguyễn Ánh cùng tàn quân lại phải
chạy trốn ở đảo Phú Quốc.
Năm 1786, nghĩa quân Tây Sơn tiến đánh Phú Xuân,
các pháo thuyền Tây Sơn đậu ở sông Hương, chờ
nước thủy triều lên, bắn phá dữ dội vào thành và
nhanh chóng chiếm được Phú Xuân của quân Trịnh.
Thừa thắng quân thủy Tây Sơn gồm 1.400 chiến
thuyền và 2 vạn quân tiến ra Bắc Hà. Quân Trịnh tổ
chức phòng thủ ở Nghệ An, nhưng bị nghĩa quân
đánh chiếm dễ dàng.
Sử cũ ghi: "Thuyền Tây Sơn đến cửa Hội thuộc Hội
An, trấn thủ Bùi Thế Toại đốt doanh trại, bỏ trốn
chạy. Thuyền (Tây Sơn) như đi vào chốn không
người, như gió, lướt đến đấy, không ai dám chống
cự" (LTTK). Thủy quân Tây Sơn tiến tiếp đến Vị
Hoàng. Viên trấn thủ của chúa Trịnh ở đấy chạy trốn.
Lúc bấy giờ, thanh thế của nghĩa quân rất lừng lẫy.
Nhân dân Nghệ An leo lên núi, trông ra ngoài biển
thấy "cánh buồn và cờ xí của Tây Sơn rất nhiều"
(LTTK).
Sau khi mất Vị Hoàng, chúa Trịnh vội điều Đinh
Tích Nhưỡng - một viên tướng rất giỏi thủy chiến của
quân Trịnh - đem chiến thuyền từ Hải Dương vào bảo
vệ trấn Nam Sơn cùng với trấn thủ Đỗ Thế Dân
