229
ĐAU ĐẦU TRẺ EM (R51)
1. ĐẠI CƯƠNG
Đau đầu là một tình huống lâm sàng thường gặp ở trẻ em
nhưng khá khó khăn trong việc chẩn đoán nguyên nhân.
Đau đầu có thể là một triệu chứng của một bệnh nào đó
ảnh hưởng lên các thụ thể đau vùng đầu mặt như khối choán
chỗ, tăng áp lực nội sọ, nhưng cũng có thể là một bệnh, chẳng
hạn, đau đầu nguyên phát.
2. TIẾP CẬN
- Cần lưu ý các khai thác kỹ tiền sử và bệnh sử từ trẻ và
người thân, tìm các dấu hiệu cảnh báo.
- Các dấu hiệu cảnh báo gồm có:
+ Đau đầu khi nằm ngửa hoặc với nghiệm pháp
“Valsalva”.
+ Đau đầu khi gắng sức, ho.
+ Đau đầu “sét đánh”.
+ Đau đầu lần đầu kết hợp dấu hiệu toàn thân khác.
+ Đau đầu kèm triệu chứng thị giác không phải
tiền triệu.
+ Đau đầu nặng hơn khi ngồi dậy.
+ Đau đầu kèm các dấu hiệu về vận nhãn và thị lực,
thị trường.
+ Đau đầu cố định hoặc khu trú một bên kèm các triệu
chứng về nội tiết.
+ Đau đầu có dấu thần kinh khu trú.
+ Đau đầu ở trẻ có suy giảm miễn dịch.
230
- Một cách dễ nhớ hơn, có thể sử dụng các công cụ
SNOOP, trong đó:
+ S: Systemic symptoms/signs/disease: các triệu
chứng/dấu hiệu/bệnh lý toàn thân như sốt, huyết áp
tăng, đang nhiễm trùng, dùng thuốc…
+ N: Neurologic symptoms/signs: có triệu chứng/dấu
hiệu thần kinh.
+ O: Onset sudden: khởi phát đột ngột.
+ O: Old: tuổi khởi phát < 3 tuổi, một số tác giả cân
nhắc xem trẻ dưới 6 tuổi là dấu hiệu cảnh báo.
+ P: Pattern change: thay đổi kiểu đau, kiểu đau khác
so với quá khứ.
- Khi có bất kỳ dấu hiệu cảnh báo nào, cần nghĩ tới đau
đầu thứ phát và tìm nguyên nhân đau đầu.
3. PHÂN LOẠI VÀ NGUYÊN NHÂN
- Hiệp hội đau đầu quốc tế (International Headache
Society) đã giới thiệu bảng phân loại đau đầu dùng cho người
lớn (chưa có bảng phân loại đau đầu dành riêng cho trẻ em,
nên ở trẻ em vẫn dùng chung bảng phân loại này), ấn bản lưu
hành hiện tại là IHS-3, trong đó có 3 nhóm chính là:
+ Đau đầu nguyên phát gồm migraine, đau đầu dạng
căng thẳng và các dạng đau đầu nguyên phát khác
như đau đầu cụm, đau thần kinh sinh ba (ít gặp ở
trẻ em).
+ Đau đầu thứ phát, có nhiều nguyên nhân gây đau đầu
thứ phát, trong đó quan trọng nhất là tăng áp lực nội
sọ và các bệnh lý liên quan màng não.
231
+ Các dạng đau vùng đầu mặt khác.
- Luôn luôn phải loại trừ đau đầu thứ phát trước khi
chẩn đoán đau đầu nguyên phát.
4. MIGRAINE TRẺ EM
- Migraine trẻ em cũng thường gặp, tuổi khởi phát
trung bình khoảng 6 tuổi, chiếm khoảng 5-10% trẻ ở tuổi đi
học. Tiền căn gia đình có thể có người thân bị đau đầu.
- Migraine ở bé trai thường khởi phát sớm hơn bé gái.
Tuy nhiên, khi đến tuổi dậy thì, bé gái nhiều hơn bé trai.
- Tiêu chuẩn chẩn đoán Migraine trẻ em không tiền
triệu theo IHS-3 (quy tắc 5-4-3-2-1-0):
A. Có ít nhất 5 đợt kịch phát thỏa đủ các tiêu chuẩn
từ B-D.
B. Đợt đau đầu kéo dài từ 2 đến 4 giờ, có thể đến
3 ngày, (khi không điều trị hoặc điều trị không
hiệu quả).
C. Đau đầu có ít nhất 2 trong 4 đặc tính sau đây:
§ Một bên.
§ Mạch đập.
§ Cường độ đau trung bình hoặc nặng.
§ Tăng khi hoạt động, đứng, leo.
D. Trong thời gian đau có ít nhất 1 trong 2 đặc tính
sau đây:
§ Nôn/Buồn nôn.
§ Sợ âm thanh và sợ ánh sáng.
!
232
E. Không (0) thỏa tiêu chuẩn cho chẩn đoán khác.
- Tiêu chuẩn chẩn đoán Migraine trẻ em có tiền triệu
theo IHS-3 (quy tắc 2-1-3-0):
A. Có ít nhất 2 đợt kịch phát thỏa đủ các tiêu chuẩn
từ B-D.
B. Có 1 hay nhiều tiền triệu quan sát được đầy đủ sau
đây: thị giác, cảm giác, nói/ngôn ngữ, vận động,
thân não, kết mạc.
C. Ít nhất 3 trong 6 đặc tính sau đây:
§ Ít nhất 1 tiền triệu kéo dài trên 5 phút.
§ 2 hoặc nhiều triệu chứng tiền triệu xảy ra liên
tiếp nhau.
§ Mỗi loại tiền triệu kéo dài 5-60 phút.
§ Ít nhất 1 tiền triệu xảy ra 1 bên.
§ Ít nhất 1 tiền triệu.
§ Đau đầu trong vòng 60 phút sau tiền triệu.
D. Không (0) thỏa tiêu chuẩn cho chẩn đoán khác.
- Sinh bệnh học của migraine trẻ em cũng chưa được
nghiên cứu nhiều nhưng đa số các nghiên cứu cũng ghi nhận
tương tự sinh bệnh học migraine ở người lớn. Nồng độ CGRP
(calcitonin gene-related peptide) được ghi nhận có tăng rõ rệt
trong giai đoạn đau cấp tính.
- Các biến thể Migraine ở trẻ em: chóng mặt kịch phát
lành tính ở trẻ em, Migraine bụng, ói mửa chu kỳ ở trẻ em và
migrain lú lẫn cấp, migraine thân nền, migraine liệt nửa
người, migraine liệt vận nhãn cũng có thể xảy ra ở trẻ em.
!
233
5. CẬN LÂM SÀNG
- Hình ảnh não (CT, MRI não) chỉ định khi có dấu hiệu
cảnh báo. Nếu có bất thường trên hình ảnh học, cũng cần xem
xét bất thường đó có phải là nguyên nhân gây đau đầu
hay không.
- Điện não đồ: được chỉ định khi nghi ngờ đau đầu là
biểu hiện của động kinh.
- Định lượng CGRP để chẩn đoán và theo dõi migraine
chưa được tiến hành thường quy.
- Cận lâm sàng khác: X quang xoang cạnh mũi, nếu cần.
6. CHẨN ĐOÁN
- Tiếp cận tiền sử và bệnh sử, tuân thủ theo nguyên tắc
tiếp cận đau đầu chung, tìm dấu hiệu cảnh báo.
- Khám thần kinh kỹ lưỡng. Phần khám này luôn trong
giới hạn bình thường ngoại trừ những khiếm khuyết bẩm sinh
hay đã có từ trước khi đau đầu.
- Chẩn đoán đau đầu nguyên phát dựa trên tiêu chuẩn
chẩn đoán.
7. XỬ TRÍ
- Đánh giá tình trạng trẻ và dấu hiệu cảnh báo.
- Xem xét tiêu chuẩn chẩn đoán đau đầu nguyên phát,
trong đó có migraine.
- Chỉ định nhập cấp cứu:
+ Trẻ đang đau đầu nặng.
+ Trẻ có dấu hiệu cảnh báo tăng áp lực nội sọ (nôn ói,
nhìn mờ, mạch chậm, huyết áp tăng).