Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 21 -
CHÖÔNG II:VAÊN MINH THEÁ KYÛ XX
1. NEÀN VAÊN MINH COÄNG SAÛN CHUÛ NGHÓA
1.1. Coù hay khoâng “Neàn vaên minh coäng saûn chuû nghóa”?
- Theo nguyeân lyù duy vaät lòch söû, caùc nhaø saùng laäp ra chuû nghóa Marx ñaõ xem xeùt söï
xuaát hieän vaø phaùt trieån cuûa neàn vaên minh trong moái lieân heä chaët cheõ vôùi söï xuaát hieän vaø
caûi bieán löïc löôïng saûn xuaát xaõ hoäi cuõng nhö vôùi söï phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi do löïc löôïng
saûn xuaát ñoù quy ñònh. Engels cho raèng: Thôøi ñaïi vaên minh laø giai ñoaïn phaùt trieån cuûa xaõ
hoäi trong ñoù coù söï phaân coâng lao ñoäng, söï trao ñoåi do phaân coâng lao ñoäng ñeû ra – giöõa
nhöõng caù nhaân vaø neàn saûn xuaát haøng hoaù keát hôïp caû hai quaù trình ñoù, ñeàu ñaït ñeán möùc
phaùt trieån toaøn thònh cuûa chuùng vaø gaây ra moät söï ñaûo loän trong toaøn xaõ hoäi tröôùc ñaây
Nhöõng neàn vaên minh ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån trong loøng xaõ hoäi xaây döïng treân cheá
ñoä tö höõu thì taát nhieân ñöôïc ñaëc tröng baèng söï baát bình ñaúng xaõ hoäi, thieåu soá boùc loät ña soá,
baèng söï xuaát hieän luaät phaùp, chính trò nhaø nöôùc, heä tö töôûng thoáng trò, nhöõng caùi ñoù coù söï
meänh baûo veä cheá ñoä tö höõu taøi saûn vaø ñeø beïp nhöõng ngöôøi noâ dòch muoán thoaùt khoûi tình
traïng ñau khoå vaø nhuïc nhaõ cuûa hoï……. Do ñoù, söï xuaát hieän moät neàn vaên minh môùi – ñaùnh
daáu giai ñoaïn tieán boä xaõ hoäi ñaùng keå trong söï phaùt trieån neàn vaên hoùa ñaõ ñi ñoâi vôùi vieäc
xuaát hieän “söï noâ dòch giai caáp” vaø maâu thuaãn ñoái khaùng giai caáp. Xuaát phaùt töø quan ñieåm
treân caùc nhaø kinh ñieån cuûa chuû nghóa Marx – Leânine ñaõ coi söù meänh chuû yeáu cuûa giai caáp
coâng nhaân ñöôïc lòch söû giao cho laø chaám döùt vónh vieãn cheá ñoä tö höõu, cheá ñoä noâ leä laøm
thueâ, vaø saùng taïo ra moät neàn vaên minh môùi khoâng coøn maâu thuaãn ñoái khaùng vaø mang laïi
cho moïi ngöôøi quyeàn ñöôïc söû duïng caùc thaønh töïu veà kinh teá, xaõ hoäi, khoa hoïc, kyõ thuaät vaø
vaên hoaù. Ñoù laø neàn vaên minh coäng saûn chuû nghóa maø CNXH laø cô sôû ban ñaàu taïo döïng neàn
vaên minh ñoù.
Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 22 -
1.2. Ñaëc tröng cuûa neàn vaên minh coäng saûn chuû nghóa.
Coù theå noùi “moät caùch toång quan” vaøi neùt rieâng bieät cuûa neàn vaên minh coâng saûn chuû
nghóa maø toaøn boä loaøi ngöôøi ñang tieán tôùi. Nhöõng neùt ñaëc thuø môùi veà caên baûn cuûa neàn vaên
minh ñoù laø gì?
- Ñöùng veà cô sôû cuûa noù thì neàn vaên minh coäng saûn chuû nghóa töông öùng vôùi khaùi nieäm
hình thaùi kinh teá xaõ hoäi coâng saûn chuû nghóa.
- Neàn vaên minh coâng saûn chuû nghóa xuaát hieän vaø phaùt trieån treân cô sôû tieáp thu coù pheâ
phaùn caùc thaønh töïu cuûa neàn vaên hoaù tö saûn ñaëc saéc ñoái vôùi thôøi ñaïi cuûa noù.
- Marx goïi chuû nghóa coäng saûn laø chuû nghóa nhaân ñaïo hieän thöïc. Nhöng töø naøy dieãn taû
ñuùng baûn chaát, tính ñaëc thuø coù moät khoâng hai cuûa neàn vaên minh coäng saûn chuû nghóa ñöôïc
ñaëc tröng bôûi quyeàn cuûa con ngöôøi – nhöõng quyeàn khoâng theå töôùc boû ñöôïc veà töï do vaø
haïnh phuùc. Moät neàn vaên minh trong ñoù tieán boä ñaõ maát heát tính chaát ñoái khaùng cuûa noù, vaø
moïi thaønh töïu ñeàu hoaøn toaøn thuoäc veà nhaân daân. Muïc ñích saûn xuaát, ñuùng nhö baûn chaát
nhaân ñaïo cuûa noù laø haïnh phuùc cuûa nhaân daân, laø söï thoaû maõn ngaøy caøng taêng leân nhu caàu
vaät chaát vaø tinh thaàn.
- Neàn vaên minh coäng saûn chuû nghóa tìm ñöôïc moät neàn taûng baát dieät trong cheá ñoä sôû höõu
xaõ hoäi veà caùc coâng cuï vaø tö lieäu saûn xuaát. Ñieàu ñoù loaïi tröø khaû naêng toàn taïi moïi hình thöùc
baát bình ñaúng xaõ hoäi, moïi hình thöùc baát coâng xaõ hoäi, moïi ñoái khaùng giai caáp. Khoâng nhöõng
neàn vaên minh coäng saûn thuû tieâu giai caáp ñoái khaùng, maø ñeán giai ñoaïn phaùt trieån cao, noù
coøn ñöa ñeán tính ñoàng nhaát veà maët xaõ hoäi cuûa xaõ hoäi, ñeán vieäc thuû tieâu giai caáp noùi chung
vaø nhö vaäy ñuùng vôùi nguyeân lyù nhaân ñaïo cuûa mình neàn vaên minh coäng saûn chuû nghóa seõ
loaïi boû moïi ñoái khaùng daân toäc baát keå döôùi hình thöùc naøo vaø khaúng ñònh nguyeân lyù cuûa chuû
nghóa quoác teá.
- Khoâng coù moät söï tuyeân truyeàn thuø ñòch naøo, khoâng coù moät söï chia reõ veà tö töôûng naøo
coù theå boâi nhoï moät boä maët neàn vaên minh môùi trong töông lai: Neàn vaên minh coäng saûn chuû
nghóa thöïc söï nhaân ñaïo, khoâng nhöõng coù khaû naêng saùng taïo ra caùc coâng cuï saûn xuaát maïnh
nhaát, maø coøn hình thaønh neân con ngöôøi môùi, môû ra tröôùc maét hoï taát caû moïi con ñöôøng cho
pheùp ñaït tôùi choã töï khaúng ñònh vaø hoaøn thieän baûn thaân mình.
Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 23 -
2. CAÙCH MAÏNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA THAÙNG MÖÔØI NGA – CÔ SÔÛ
XUAÁT HIEÄN NEÀN VAÊN MINH XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA
- Nhöõng nhaø saùn laäp ra chuû nghóa Marx ñaõ ruùt ra keát luaän khoa hoïc vaø caùch maïng saâu
saéc raèng: Cuoäc caùch maïng xaõ hoäi hoaøn toaøn khaùc vôùi baát kyø cuoäc ñaûo chính do moät nhoùm
nhoû vaø caù nhaân tieán haønh (chæ ñaû ñoäng ñeán lónh vöïc rieâng bieät cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi).
Caùch maïng xaõ hoäi laø böôùc ngoaët saâu saéc trong moïi lónh vöïc ñôøi soáng xaõ hoäi, töø kinh teá
vaø chính trò cho ñeán heä tö töôûng, bôûi vì cuoäc caùch maïng ñoù laät ñoå cheá ñoä ñaõ loãi thôøi vaø xaùc
laäp cheá ñoä xaõ hoäi môùi…. Marx cho raèng: Moãi cuoäc caùch maïng phaù huyû xaõ hoäi cuõ cho neân
noù mang tính chaát xaõ hoäi. Moãi cuoäc caùch maïng laät ñoå chính quyeàn cuõ, cho neân noù mang
tính chaát chính trò.
Leõ dó nhieân, quy moâ vaø noäi dung cuï theå cuûa caùch maïng phuï thuoäc vaøo hình thaùi kinh teá
– xaõ hoäi maø cuoäc caùch maïng coù nhieäm vuï thay theá noù, phuï thuoäc vaøo nhöõng ñaëc ñieåm cuûa
cheá ñoä maø caùch maïng ñaõ môû ñöôøng…. Vaø töø tö töôûng cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc ñöôïc
theå nghieäm trong phong traøo coâng nhaân chaâu AÂu vaø Coâng xaõ Paris.
Nhöõng cuoäc caùch maïng theo quy moâ chaâu AÂu – moät thôøi ñaïi caùch maïng- böôùc nhaûy voït
(khaéc phuïc trôû ngaïi vaø doïn ñöôøng cho tieán boä xaõ hoäi – böôùc chuyeån tieáp - hình thöùc tieán boä
hôn cuûa ñôøi soáng kinh teá vaø xaõ hoäi.
- töïa nhö moät ñaàu taàu keùo theo taát caû caùc toa taøu, caùch maïng xhcn thaùng möôøi nga vaø
söï ra ñôøi cuûa nhaø nöôùc xoâ vieát ñaõ taïo ra cô sôû cho söï ra ñôøi cuûa neàn vaên minh xaõ hoäichuû
nghóa..
Söï phaùt trieån cuûa chuû nghóa tö baûn töø töï do caïnh tranh chuyeån sang giai ñoaïn toät cuøng
cuûa noù laø chuû nghóa ñeá quoác, töï trôû thaønh söùc kìm haõm tieán boä lòch söû: Söùc saûn xuaát vaät
chaát ñöôïc taïo ra trong giai ñoaïn phaùt trieån xaõ hoäi theo chuû nghóa tö baûn ñaõ laøm naûy sinh
maâu thuaãn saâu saéc nhaát vôùi quan heä saûn xuaát kìm haõm söï tieáp tuïc phaùt trieån cuûa söùc saûn
xuaát ñoù. Xoùa boû tính chaát khoâng töông xöùng cuûa hình thöùc tö höõu ñoái vôùi saûn phaåm lao
ñoäng cuûa con ngöôøi ñoái vôùi tính chaát xaõ hoäi cuûa neàn saûn xuaát ñoù trôû thaønh taát yeáu lòch söû.
Nhö vaäy thôøi ñieåm giao thôøi cuoái theá kyû XIX ñaàu theá kyû XX ñaõ chín muoài – taïo ra nhöõng
ñieàu kieän caàn thieát cho cuoäc caùch maïng xaõ hoäi môùi – Ñoù laø caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa:
Caùch maïng thaùng Möôøi Nga.
Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 24 -
Töø cuoái theá kæ XIX, vôùi söï ra ñôøi haøng loaït caùc toå chöùc ñoäc quyeàn, nöôùc Nga böôùc vaøo
giai ñoaïn ñeá quoác chuû nghóa. Nhöng khaùc vôùi phöông Taây, chöa coù moät cuoäc caùch maïng tö
saûn naøo dieãn ra thaønh coâng ôû Nga, nhöõng taøn tích cuûa cheá ñoä phong kieán noâng noâ vaãn coøn
toàn taïi. AÙch aùp böùc taøn baïo cuûa trieàu ñình phong kieán Nga khoâng chæ ñoái vôùi noâng daân Nga
maø vôùi nhaân daân taát caû caùc daân toäc.
Tham gia cuoäc chieán tranh theá giôùi thöù nhaát, nöôùc Nga lieân tieáp phaûi gaùnh nhöõng toån
thaát naëng neà laøm cho caùc maâu thuaãn xaõ hoäi luùc ñoù voán ñaõ saâu saéc laïi caøng theâm gay gaét.
Thaùng 2 naêm 1917, cuoäc caùch maïng daân chuû tö saûn Nga buøng noå vaø thaéng lôïi. Cheá ñoä
quaân chuû bò laät ñoå. Neàn coäng hoaø ñöôïc thieát laäp nhöng giai caáp tö saûn tieáp tuïc theo ñuoåi
chieán tranh ñeá quoác, khoâng giaûi quyeát nhöõng ñoøi hoûi caáp baùch cuûa quaàn chuùng veà hoaø bình,
ruoäng ñaát, baùnh mì.
Töø thaùng 4 ñeán thaùng 10 naêm 1917, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Bolcheùvik, ñöùng ñaàu laø
V.I.Leânin, nhaân daân caùc daân toäc Nga tieán haønh caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa vaø ñeán ngaøy
25-10 (7/11/1917) ñaõ laät ñoå chính quyeàn cuûa giai caáp tö saûn, chuyeån chính quyeàn vaøo tay
nhaân daân lao ñoäng.
Thaéng lôïi cuûa caùch maïng thaùng Möôøi khoâng chæ môû ra moät thôøi kì môùi trong lòch söû
nöôùc Nga maø coøn taùc ñoäng maïnh meõ ñeán toaøn theá giôùi: baét ñaàu moät thôøi ñaïi môùi – thôøi ñaïi
quùa ñoä töø chuû nghóa tö baûn leân chuû nghóa xaõ hoäi ñöôïc khai phaù.
Vaäy laø laàn ñaàu tieân trong lòch söû ñaõ ra ñôøi moät Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa vôùi muïc ñích
giaûi phoùng vaø phuïc vuï lôïi ích cuûa nhaân daân lao ñoäng vaø caùc daân toäc bò aùp böùc, ñoàng thôøi laø
coâng cuï ñeå caûi taïo taát caû caùc quan heä theo höôùng xaõ hoäi chuû nghóa vaø giaønh ñöôïc nhöõng
thaønh töïu to lôùn treân caùc lónh vöïc.
Hieän nay, Lieân bang coäng hoaø xaõ hoäi chuû nghóa Xoâ vieát ñaõ taùch ra thaønh nhöõng quoác
gia rieâng bieät, nhöng vaên hoaù Xoâ vieát vaãn lan toaû, tieáp tuïc chi phoái aûnh höôûng cuûa mình tôùi
nhieàu quoác gia treân theá giôùi.
3. TIEÁN BOÄ CUÛA KHOA HOÏC KYÕ THUAÄT
3.1. Vaøi neùt khaùi quaùt
Caùch maïng khoa hoïc kyõ thuaät laø moät khaùi nieäm ra ñôøi trong vaøi thaäp kyû gaàn ñaây (vaø
cho ñeán naøy nhieàu quan nieäm chöa thoáng nhaát). Tuy vaäy, nhieàu yù kieán cho raèng lòch söû loaøi
Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 25 -
ngöôøi ñaõ traûi qua hai cuoäc caùch maïng lôùn veà khoa hoïc vaø kyõ thuaät: cuoäc caùch maïng coâng
nghieäp (theá kyû XVIII – XIX) vaø cuoäc caùch maïng khoa hoïc – kyõ thuaät (ñaàu theá kyû XX ñeán
nay).
Gioáng nhö caùch maïng kó thuaät theá kyû XVIII-XIX, caùch maïng khoa hoïc kó thuaät theá kæ
XX dieãn ra tröôùc heát do nhöõng ñoøi hoûi, ngaøy caøng cao cuûa con ngöôøi veà caû vaät chaát laãn tinh
thaàn. Nhöõng ñoøi hoûi ñoù trôû leân caáp baùch trong boái caûnh cuûa cuoäc chieán tranh theá giôùi thöù
hai cuøng vôùi söï buøng noå daân soá vaø söï vôi caïn nghieâm troïng caùc nguoàn taøi nguyeân thieân
nhieân khoâng theå taùi sinh (nhö than ñaù, daàu moû ....). Ñeå naâng cao naêng suaát lao ñoäng (vôùi
nhöõng coâng cuï saûn xuaát môùi) ñeå coù vuõ khí môùi coù hieäu quaû hôn veà taán coâng vaø phoøng thuû,
ñeå thay theá caùc nguoàn taøi nguyeân ñang caïn baèng nhöõng vaät lieäu môùi, con ngöôøi cuõng phaûi
ñi saâu vaøo nghieân cöùu khoa hoïc kó thuaät.
Thöù hai; nhöõng thaønh töïu veà khoa hoïc kó thuaät cuoái theá kæ XIX, ñaàu theá kæ XX ñaõ taïo
ñieàu kieän cho söï buøng noå caùch maïng khoa hoïc.
Treân ñaø tieán boä cuûa caùch maïng coâng nghieäp, trong theá kyû XIX caùc phaùt minh kyõ thuaät
noái tieáp nhau ra ñôøi nhö taøu hoaû, taøy thuyû, xe hôi, taøu ngaàm ..v..v… Caùc ngaønh khoa hoïc töï
nhieân nhö vaät lyù, hoaù hoïc, sinh hoïc, y hoïc, toaùn hoïc… phaùt trieån maïnh meõ, ñaëc bieät laø moät
cuoäc caùch maïng thöïc söï ñaõ dieãn ra trong lónh vöïc vaät lyù hoïc vôùi ba phaùt minh vó ñaïi ñieän töû
(1896), tính phoùng xaï (1898) vaø lí thuyeát töông ñoái. Coù theå noùi raèng haàu heát caùc phaùt minh
lôùn veà vaät lyù hoïc cuûa theá kyû XX ñeàu coù lieân quan ñeán teân tuoåi cuûa Albert Einstein (vôùi lyù
thuyeát töông ñoái hieän ñaïi) töø naêng löôïng nguyeân töû cho ñeán lade, baùn daãn…..
Khaùc vôùi cuoäc caùch maïng kyõ thuaät theá kyû XVIII – XIX ñaõ chuyeån neàn saûn xuaát thuû
coâng sang saûn xuaát baèng maùy, thì noäi dung chuû yeáu cuûa cuoäc caùch maïng khoa hoïc – kyõ
thuaät laø töï ñoäng hoaù cao ñoä baèng caùch söû duïng maùy tính ñieän töû, hieän ñaïi hoaù kyõ thuaät vaø
saûn xuaát treân cô sôû nhöõng phaùt minh khoa hoïc môùi nhaát, söû duïng nhöõng nguoàn naêng löôïng
môùi, nhöõng vaät lieäu môùi, nhöõng coâng cuï saûn xuaát môùi, taán coâng vaøo loøng caùc ñaïi döông, ñi
saâu vaøo loøng ñaát, nghieân cöùu bí maät cuûa söï soáng, tìm hieåu theá giôùi voâ cuøng nhoû beù cuûa haït
nhaân, ñoàng thôøi ñi vaøo vuõ truï bao la.
3.2 . Moät soá thaønh töïu noåi baät cuûa khoa hoïc coâng ngheä.
- Moät trong nhöõng phaùt minh ñaùnh daáu moác khôûi ñieåm caùch maïng khoa hoïc kó thuaät theá
kæ XX laø söï ra ñôøi cuûa maùy tính ñieän töû ñaàu tieân vaøo naêm 1946. Ñeán nay, maùy tính ñieän töû
Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử