Đề cương ôn tập môn Tâm lý học đại cương

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

Ề ƯƠ Ọ Ạ ƯƠ Ậ Đ  C NG ÔN T P MÔN TÂM LÝ H C Đ I C NG

ố ượ ị ệ ươ Câu 1: Anh/ ch  hãy trình bày đ i t ụ ng, nhi m v  và nêu các ph ứ   ng pháp nghiên c u

ọ ơ ả ủ c  b n c a Tâm lý h c.

1.1.

ố ượ ủ ọ Đ i t ng c a tâm lý h c

ố ượ ệ ượ ủ ớ ư ệ ượ ộ

­ Đ i t

ọ ng c a tâm lý h c là các hi n t ng tâm lí v i t cách là m t hi n t ng tinh

ế ớ ầ ộ ườ ọ th n do th  gi i khách quan tác đ ng não con ng ạ ộ   i sinh ra, g i chung là ho t đ ng

tâm lí.

ể ủ ọ ứ ự ọ ộ ậ ­ Tâm lí h c nghiên c u s  hình thành, v n hành và phát tri n c a h at đ ng tâm lí.

1.2.

ụ ủ ệ ọ Nhi m v  c a tâm lí h c

ậ ả ạ ộ ứ ủ ể ả ấ

­ Nghiên c u b n ch t ho t đ ng c a tâm lí, các quy lu t n y sinh và phát tri n tâm lí,

ậ ề ố ệ ữ ể ệ ệ ượ ế ơ ế ễ c  ch  di n bi n và th  hi n tâm lí, quy lu t v  m i quan h  gi a các hi n t ng tâm

lí:

ả ề ặ ố ượ ứ ả ạ ộ ấ ủ ấ ượ

­ Nghiên c u b n ch t c a ho t đ ng tâm lí c  v  m t s  l

ng và ch t l ng

ệ ể ậ

­

Phát hi n ra các quy lu t hình thành và phát tri n tâm lí

ệ ượ ơ ế ủ ­ Tìm ra c  ch  c a các hi n t ng tâm lí.

1.3.

ươ ứ ơ ả ủ ọ Các ph ng pháp nghiên c u c  b n c a tâm lý h c

ượ PP quan sát ệ ụ ể c các tài li u c  th , khách quan ườ i ượ ề ể ậ ủ  nhiên c a con ng ề ờ ố ứ c đi m: m t th i gian, t n nhi u công s c ạ ầ ụ (cid:0) + PP cho phép chúng ta thu th p đ ệ ự trong các đi u ki n t ấ + Nh ị + Yêu c u: * xác đ nh m c đích, n i dung, k  ho ch quan sát ẩ ặ ị (cid:0) ộ ề ọ ộ ế ậ (cid:0) ệ ố ự ệ ế Chu n b  chu đáo v  m i m t  ẩ Ti n hành quan sát m t cách c n th n và có h  th ng Ghi chép tài li u quan sát khách quant rung th c

ộ ố ượ ự ệ PP th c nghi m ố ệ ề ế ể c kh ng ch  đ  gây ra ả ệ ữ ể ề ầ ề ể ặ ạ ậ ị ạ ị

ượ ự ệ ế c ti n hành d ưở ả ế ộ ệ ắ ố ướ ng bên ng ự ạ ữ ệ ệ ả i đieùe ườ   i,    t o ra nh ng đi u ki n làm n y sinh hay ự i làm th c nghi m t ộ ộ ế ệ ề ủ ộ ủ ộ ủ ộ ng  m t  cách ch   đ ng, trong   +  Là  quá trình tác  đ ng  vào  đ i  t ữ   ở ố ượ ượ ng nh ng  đ i t nh ng đi u ki n đã đ ế ủ   ơ ơ ấ ệ bi u hi n v  quan h  nhân qu , tính quy lu t, c  c u, c  ch  c a ộ   ượ chúng, có th  l p l ng, đ nh tính m t i nhi u l n và đo đ c, đ nh l cách khách quan.  + Th c nghi m trong phòng thí nghi m đ ệ ki n kh ng ch  m t cách nghiêm kh c các  nh h ề ườ ng ứ phát tri n m t n i dung tâm lí c n nghiên c u  + Ph ườ th ầ ể ự ệ ự ươ  nhiên: ti n hành trong đi u ki n bình ng pháp th c nghi m t ứ ạ ộ ộ ố ng c a cu c s ng ho t đ ng. Nhà nghiên c u ch  đ ng gây ra

1

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ế ể ế ộ ố ổ ậ ế ố ầ ố ế ế ả ễ t, làm n i b t y u t ự ể ộ c n thi ầ ệ ệ ự ự ệ ậ ị ố  ằ ệ bi u hi n và di n bi n tâm lí b ng cách kh ng ch  m t s  nhân t ầ t có kh  năng giúp cho không c n thi   ạ   ồ ệ vi c khai thác tìm hi u n i dung c n th c nghi m. G m hai lo i: th c nghi m nh n đ nh và th c nghi m hình thành

ệ ử ể ượ ẩ ắ PP test tr c nghi m ng tâm lí đã đ c chu n hóa trên m t s ộ ố

i đ  tiêu chu n.  ầ ế ẫ ườ ẩ ả ả ẫ ẩ

+ Là phép th  đ  đo l ườ ủ ượ l ng ng ướ ồ + G m 4 ph n: Văn b n test – H ng d n quy trình ti n hành – ướ H ng d n đánh giá – B n chu n hóa Ư ệ +  u đi m: (cid:0) ầ ự ế   ng tâm lí c n đo tr c ti p ộ (cid:0) ệ ượ ả i bài test ả ơ (cid:0) ẩ ầ ỉ ả Có kh  năng làm cho hi n t ộ ộ b c l  qua hành đ ng gi ế ả Có kh  năng ti n hành đ n gi n ượ ả Có kh  năng l ng hóa, chu n hóa ch  tiêu tâm lí c n đo ượ + Nh ể c đi m: (cid:0) ả ả ẩ (cid:0) ạ ủ ế ộ ộ ế ế ả ộ ộ ả t k t qu , ít b c l quá trình suy nghĩ ể Khó so n th o m t b  test đ m b o tính chu n hóa Ch  y u cho ta bi ệ ủ c a nghi m th

ỏ ặ PP đàm tho iạ ỏ ổ ằ ự ng và d a vào tr  l ề ấ

ố t c n: (cid:0) (cid:0) ầ ề ố ượ ể ạ ớ   ng đàm tho i v i

(cid:0) ướ ng câu chuy n c đ  lái h (cid:0) ệ ướ ừ ấ ư ủ ứ ả ệ ệ   ng   câu   chuy n ượ   c đc logic c a nó v a đáp  ng đ ầ ả ờ ủ ọ  ố ượ + Là cách đ t ra các câu h i cho đ i t i c a h ề ầ ậ ể đ  trao đ i, h i thêm, nh m thu th p thông tin v  v n đ  c n nghiên   c uứ ạ ố ầ + Mu n đàm tho i t ụ ị Xác đ nh rõ m c đích, yêu c u  ướ c thông tin v  đ i t Tìm hi u tr ủ ọ ể ộ ố ặ m t s  đ c đi m c a h   ướ ể ạ ộ ế Có m t k  ho ch tr ạ R t   nên   linh   ho t   trong   vi c   lái   h ữ ẫ nh ng v n ph i gi ứ yêu c u nghiên c u

ạ ộ ố ớ ề PP đi u tra ố ượ   ng ứ ộ ố ằ ủ ặ ạ ộ ậ ượ ắ ờ ng pháp này trong m t th i gian ng n thu th p đ ộ   c m t ươ ế ủ ấ ủ i nh ng là ý ki n ch  quan ề ả ướ ườ ẫ ầ ấ ỏ + Là dùng m t s  câu h i nh t lo t đăt ra cho m t s  l n đ i t ủ ọ ế ậ nghiên c u nh m thu th p ý ki n ch  quan c a h   ề + Đi u tra thăm do fchung ho c đi u tra đi sâu vào m t khía c nh  + Dùng ph ố s  ý ki n c a r t nhi u ng ạ + C n so n kĩ b n h ề ộ ế ư ề ng d n đi u tra viên.

ả ủ ế ả ẩ ẩ ứ PP   phân   tích   s nả   ạ ộ ph m ho t đ ng ứ ự ườ ẩ ự ạ ộ ườ   + Là pp d a vào các s n ph m, k t qu  c a ho t đ ng do con ng i ủ ở ườ ứ ể i đó b i trong làm ra đ  nghiên c u các ch c năng tâm lí   c a ng   ứ   ế ấ ả i làm ra có ch a đ ng d u v t tâm lý, ý th c, s n ph m do con ng

2

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ủ ườ i.  ẩ ố ả ạ ộ ế ề ữ nhân cách c a con ng ả ả ệ ớ   + Các k t qu , s n ph m ph i  đc xem xét trong m i liên h  v i ế ệ nh ng đi u ki n ti n hành ho t đ ng

ứ ừ ỗ ể ể ậ ể ử ộ ố ủ ầ ể   PP   nghiên   c u   ti u sử ệ ẩ ặ ấ  ch  có th  nh n ra các đ c đi m tâm lí cá nhân thông + Xu t phát t   ệ ấ   qua vi c phân tchs ti u s  cu c s ng c a cá nhân, góp ph n cung c p ộ ố m t s  tài li u chu n đoán tâm lí

ị ị ườ Câu 2: Anh/ ch  hãy trình bày đ nh nghĩa tâm lý ng ệ ữ   ố i và phân tích m i quan h  gi a

não và tâm lý con ng iườ

ị ườ 2.1. Đ nh nghĩa tâm lý ng i

ệ ượ ữ ứ ử ể ầ ả ­ Tâm lý là nh ng hi n t ạ   ề ng tinh th n x y ra trong não, đi u khi n hành vi  ng x  và ho t

ườ ủ ộ đ ng c a con ng i.

ườ ứ ị ướ ạ ộ ủ ơ ộ ­ Tâm lý ng i có ch c năng đ nh h ầ   ng cho các ho t đ ng, vai trò c a đ ng c , nhu c u,

ạ ộ ủ ụ ụ m c đích và m c tiêu c a ho t đ ng.

ộ ườ ạ ộ ặ ộ ọ ự ­ Tâm lý là đ ng l c thôi thúc con ng i ho t đ ng ho c kìm hãm h at đ ng

ạ ộ ệ ậ ủ ề ể ể ế ạ ị ­ Tâm lý đi u khi n, ki m tra quá trình ho t đ n: vai trò c a vi c l p k  ho ch, xác đ nh quy

ạ ộ trình ho t đ ng

ụ ề ả ợ ớ ọ ộ ị ỉ ­ Tâm lý đi u ch nh h at đ ng sao cho phù h p v i hoàn c nh và m c tiêu đã xác đ nh.

ệ ữ ố ườ 2.2. M i quan h  gi a não và tâm lý con ng i

ệ ữ ể ề ố ­ Xung quanh m i liên h  gi a tâm lý và não có nhi u quan đi m khác nhau:

ườ + (Theo Đêcác) Quá trình sinh lí và tâm lí th ễ ng song song di n ra trong não ng ườ   i

ụ ộ ượ ệ ượ ụ không ph  thu c vào nhau, trong đó tâm lí đ c xem là hi n t ng ph .

ầ ườ ế ư ậ ố ế + (Theo CNDV t m th ứ ng Đ c) t ư ưở  t ng do não ti t ra gi ng nh  m t do gan ti t ra

ạ ộ ủ ể ậ ấ ộ ư   ơ ở ậ + (Theo quan đi m duy v t) tâm lí có c  s  v t ch t là ho t đ ng c a não b  nh ng

ấ ớ ồ tâm lí không song song hay không đ ng nh t v i sinh lí

ằ ọ ọ

­ Các nhà tâm lý h c khoa h c cho r ng: Tâm lý là:

ủ ứ ộ + Ch c năng c a não b

3

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ủ ậ ớ ướ ữ ế ạ ầ ộ ộ + Nh n tác đ ng c a thê gi i, d ổ   i các d ng xung đ ng th n kinh & nh ng bi n đ i lí

ở ừ ầ ơ ở ộ ậ ướ ỏ ỏ hóa t ng n ron, xinap, trung khu th n kinh b  ph n d i v  và v  não

ạ ộ ậ ầ ộ ệ ượ ạ + Làm cho não b  ho t đ ng theo quy lu t th n kinh  t o nên hi n t ng tâm lí này

ả ạ hay tâm lí kia theo ph n x



ả ủ ệ ố ả ạ ủ ạ ộ ứ ữ ế Tâm lý là k t qu  c a h  th ng ch c năng nh ng ho t đ ng ph n x  c a não.



ệ ượ ả ự ớ Khi n y sinh trên bão, cùng v i quá trình sinh lí não, hi n t ệ   ng tâm lý th c hi n

ứ ị ướ ề ể ề ỉ ườ ch c năng đ nh h ng + đi u ch nh + đi u khi n hành vi con ng i.



ườ ự ả ự ệ Tâm lý ng ủ ể i là s  ph n ánh hi n th c khách quan vào não thông qua ch  th

ệ ữ ề ầ ứ ề ấ ố

­ M i quan h  gi a não và tâm lí có nhi u v n đ  c n nghiên c u:

ề ị ấ ứ + V n đ  đ nh khu ch c năng tâm lí trong não

ệ ả ạ ề + Ph n x  có đi u ki n và tâm lí

ạ ộ ủ ậ + Quy lu t ho t đ ng c  não và tâm lí

ệ ố ứ ệ + H  th ng tín hi u th c hai và tâm lí

ề ị ứ ấ V n đ  đ nh khu ch c năng trong não

ơ ở ậ ấ ủ ệ ượ ề ỗ     ­   Trong não có các vùng (mi n), m i vùng là c  s  v t ch t c a các hi n t ng tâm lý

ươ ứ ệ ượ ể ề ụ ụ ộ t ng  ng, có th  tham gia vào nhi u hi n t ng tâm lý. Các vùng ph c v  cho m t

ệ ượ ệ ố ệ ố ứ ậ ạ ợ hi n t ứ ng tâm lý t p h p thành h  th ng ch c năng. H  th ng ch c năng này ho t

ầ ủ ủ ể ơ ộ ể ặ ộ ộ ộ ỳ đ ng m t cách c đ ng, tu  thu c vào yêu c u c a ch  th , vào đ c đi m không gian,

ấ ị ấ ờ th i gian và không có tính b t di b t d ch.

ủ ỏ ự ư ấ ặ ẩ ọ ẽ ữ     ­   Trong não có s  phân công  r t ch t ch  gi a các vùng c a v  não nh : vùng ch m g i

ươ ậ ọ ọ ỉ ị         là vùng th  giác; vùng thái d ng g i là vùng thính giác; vùng đ nh g i là vùng v n

ữ ộ ươ ỉ ị ướ ờ đ ng; vùng trung gian gi a thái d ng và đ nh là vùng đ nh h ng không gian và th i

ệ ư ể ế gian; ở ườ  ng i còn có các vùng chuyên bi t nh  vùng nói (Brôca), vùng nghe hi u ti ng

ữ ế ể ế ữ nói (Vecnicke), vùng nhìn hi u ch  vi t (Đêjêrin), vùng vi t ngôn ng .

ế ợ ế ấ ắ ặ ắ ạ ị ẽ ớ     ­   Nguyên t c phân công k t h p ch t ch  v i nguyên t c liên k t r t nh p nhàng t o nên

ệ ố ơ ộ ứ ừ ứ h  th ng ch c năng c đ ng trong t ng ch c năng tâm lý.

ệ ố ứ ượ ề ế ự ệ ằ ừ ố ­   Các h  th ng ch c năng đ c th c hi n b ng nhi u t bào não t các vùng, các kh i

ủ ộ ố ượ ả ả ươ ự ả ố c a toàn b  não tham gia: kh i năng l ng đ m b o tr ng l c; kh i thông tin đ m

4

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ử ệ ả ậ ữ ề ể ệ ả ả ố ươ b o vi c thu nh n, x  lý và gi gìn thông tin; kh i đi u khi n đ m b o vi c ch ng

ẽ ớ ề ể ề ể ế ặ ố ỉ trình hoá, đi u khi n, đi u ch nh, ki m tra. Các kh i này liên k t ch t ch  v i nhau

ạ ộ ự ệ cùng tham gia th c hi n ho t đ ng tâm lý.

ả ạ ề ệ Ph n x  có đi u ki n và tâm lý

ơ ở ệ ượ ủ ề ệ ả ạ ­   Ph n x  có đi u ki n là c  s  sinh lý c a các hi n t ng tâm lý.

ậ ụ ạ ộ ơ ở ề ầ ộ ­    Các thói quen, t p t c, hành vi, hành đ ng, ho t đ ng đ u có c  s  sinh lý th n kinh là

ề ệ ả ạ          ph n x  có đi u ki n.

ạ ộ ủ ậ Các quy lu t ho t đ ng c a não và tâm lý

ị ậ ệ ố 2.3.1. Quy lu t h  th ng đ nh hình

ự ậ ự ậ ệ ượ ẹ ả ặ ả ố ộ ọ ­    Khi mu n ph n ánh s  v t m t cách tr n v n ho c ph n ánh các s  v t, hi n t ng

ố ợ ứ ạ ả ả ớ ộ liên quan v i nhau hay m t hoàn c nh ph c t p thì các vùng trong não ph i ph i h p

ệ ầ ộ ậ ậ ớ ợ ợ ố v i nhau, t p h p các kích thích thành nhóm, thành b , t p h p các m i liên h  th n

ệ ố ứ ạ ờ kinh t m th i thành h  th ng ch c năng.

ạ ộ ạ ộ ế ế ề ệ ạ ộ ị ứ ả     ­    Ho t đ ng đ nh hình là các ho t đ ng ph n x  có đi u ki n k  ti p nhau theo m t th

ự ấ ị ạ ộ ả ả ạ ộ ộ ộ ị t nh t đ nh. M t khi có m t ho t đ ng đ nh hình trong não thì m t ph n x  này x y ra

ả ạ ả kéo theo các ph n x  khác cũng x y ra.

ậ ả ậ 2.3.2. Quy lu t lan to  vào t p trung

ặ ứ ư ư ể ế ấ ỏ ộ Khi trên v  não có m t đi m (vùng) h ng ph n ho c  c ch  nào đó thì quá trình h ng

ứ ừ ế ẽ ấ ạ ở ể ấ ẽ ả ph n và  ng ch đó s  không d ng l i  đi m  y, nó s  lan to  ra xung quanh. Sau đó, trong

ữ ề ệ ườ ộ ơ ấ ị ả ậ nh ng đi u ki n bình th ng chúng t p trung vào m t n i nh t đ nh. Hai quá trình lan to  và

ế ế ả ầ ộ ậ t p trung x y ra k  ti p nhau trong m t trung khu th n kinh.

ậ ả ứ ạ 2.3.3. Quy lu t c m  ng qua l i

ơ ả ả ưở ớ ậ ầ ộ ầ     ­    Hai quá trình th n kinh c  b n  nh h ng t i nhau theo quy lu t m t quá trình th n

ạ ầ ầ ộ ộ kinh này t o ra m t quá trình th n kinh kia hay nói cách khác m t quá trình th n kinh

ộ ả ưở ấ ị ế ầ này gây ra m t  nh h ng nh t đ nh đ n quá trình th n kinh kia.

ậ ả ứ ạ ệ ơ ả ạ ­    Quy lu t c m  ng qua l ể i có 4 d ng bi u hi n c  b n:

ạ ồ ấ ở ể ư ứ ờ ếở ể ượ ả ứ     + C m  ng qua l i đ ng th i là h ng ph n  đi m này gây ra  c ch đi m kia hay ng c

l i. ạ

ạ ế ườ ợ ở ộ ư ể ể ấ ả ứ      + C m  ng qua l ễ i ti p di n là tr ng h p ứ    m t đi m có h ng ph n chuy n sang  c

ch ếở

5

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ể     chính đi m đó hay ng ượ ạ c l i.

ươ ệ ượ ư ế ấ ơ ả ứ     + C m  ng d ng tính là hi n t ứ ng h ng ph n làm cho  c ch  sâu h n hay ng ượ ạ ứ c l i  c

ư ế ấ ạ ơ ch  làm cho h ng ph n m nh h n.

ả ứ ệ ượ ứ ư ư ế ả ấ + C m  ng âm tính là hi n t ả ứ ấ ng  c ch  làm gi m h ng ph n, h ng ph n làm gi m  c

ch . ế

ụ ậ ộ ườ ộ 2.3.4. Quy lu t ph  thu c vào c ng đ  kích thích

ẻ ạ ạ ỉ ườ ủ ở ả ứ Trong tr ng thái t nh táo, kho  m nh bình th ộ ớ ủ ng c a v  não đ  l n c a ph n  ng t  l ỉ ệ

ớ ườ ậ ả ứ ộ ủ ạ ớ thu n v i c ng đ  c a kích thích: kích thích m nh thì ph n  ng l n và ng ượ ạ c l i.

ệ ố ứ ệ H  th ng tín hi u th  2

ệ ố ứ ệ ỉ ứ ấ ệ ố ệ ề ệ ­    H  th ng tín hi u th  2 ch  có ở ườ  ng i. Đó là h  th ng tín hi u v  tín hi u th  nh t, tín

ệ ủ ữ ế ữ ệ ệ ế ữ ạ hi u c a tín hi u. Nh ng tín hi u này do ti ng nói và ch  vi t (ngôn ng ) t o ra.

ệ ố ơ ở ủ ư ứ ệ ữ ư ừ ượ ­    H  th ng tín hi u th  2 là c  s  sinh lý c a t duy ngôn ng , t duy tr u t ng, ý

ứ ả th c, tình c m.

ứ ị ườ ộ ấ ả ị ử Câu 4: Anh/ ch  hãy ch ng minh tâm lý ng i có b n ch t xã h i – l ch s

ườ ự ủ ự ứ ệ ệ ả Tâm lý ng i là s  ph n ánh hi n th c khách quan, là ch c năng c a não, là kinh nghi m xã

ử ế ủ ỗ ườ ườ ủ ớ ộ ị h i l ch s  bi n thành cái riêng c a m i ng i. Tâm lí con ng i khác xa v i tâm lý c a các

ấ ở ỗ ộ ườ ử ả ấ ộ ị ậ loài đ ng v t cao c p ch : tâm lí ng i có b n ch t xã h i và mang tính l ch s .

ể ậ ườ ế ớ ố ồ ế ớ ự Lu n đi m 1 : Tâm lý ng i có ngu n g c là th  gi i khách quan (th  gi i t ộ    nhiên và xã h i)

ế ị ồ ố ộ trong đó ngu n g c xã h i là cái quy t đ nh.

ầ ự ế ớ ượ ộ ủ ầ ộ ả Ngay c  ph n t nhiên trong th  gi i cũng đ c xã h i hóa. Ph n xã h i c a th  gi ế ớ   i

ế ị ườ ể ệ ở ệ ế ệ ạ ứ ố ộ quy t đ nh tâm lí ng i th  hi n các quan h  kinh t xã h i, các m i quan h  đ o đ c, pháp

ệ ề ố ườ ệ ươ quy n, các m i quan h  con ng i – con ng ườ ừ i t quan h  gia đình, làng xóm, quê h ng,

ệ ộ ế ệ ệ ố ố ồ ố ế   kh i ph  cho đ n các quan h  nhóm, các quan h  c ng đ ng…Các m i quan h  trên quy t

ả ườ ấ ả ườ ự ổ ố ấ ị đ nh b n ch t tâm lý ng i trong đó “b n ch t tâm lý ng i là s  t ng hòa các m i quan h ệ

ự ế ế ộ ườ ệ ệ ộ ỏ ườ xã h i.” Trên th c t , n u con ng i thoát li kh i các quan h  xã h i, quan h  ng i – ng ườ   i

6

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ườ ườ ẻ ậ ợ ộ ừ ẽ ấ ả thì tâm lí s  m t b n tính ng ữ i (nh ng tr ng h p tr  con do đ ng v t nuôi t ủ    bé, tâm lí c a

ữ ẻ ẳ ậ ơ nh ng tr  này không h n h n tâm lí loài v t)

ươ ồ ố ướ ứ Ví dụ: Hai cha con ông H  Văn Thanh b n m i năm tr c đã ôm đ a con trai là H ồ

ỉ ố ừ ả ố ợ ọ Văn Lang vào trong r ng sinh s ng do tâm lý ho ng s . 40 năm trôi qua, h  ch  s ng trong

ư ổ ộ ố ở ể ặ ọ ệ ỏ ừ r ng, trong m t căn chòi gi ng nh  t chim ằ  trên cây. H  b n áo b ng v  cây đ  m c tránh

ể ữ ệ ế ặ ộ ộ ố ọ ố rét vào mùa đông và m c đ c m t chi c kh  lá vào mùa hè. H  dùng lá thu c đ  ch a b nh.

ấ ạ ẫ ậ ụ ữ ư ệ ạ ả ầ ớ ề Hai cha con đ u c m th y l l m v i nh ng v t d ng nh : qu n áo, giày dép, đi n tho i…

ệ ừ ậ ồ ố ừ ổ ặ Và đ c bi t là c u con trai H  Văn Lang do vào r ng s ng t năm 1 tu i, hoàn toàn không có

ệ ạ ượ ư ề ố ộ ồ ồ ề ề khái ni m v  ti n b c. Khi đ c đ a v  s ng trong c ng đ ng làng, ông H  Văn Lang (nay

ệ ợ ỡ ớ ế ớ ữ ể ổ ỡ đã 40 tu i) có nh ng bi u hi n s  hãi, b  ng  v i th  gi i xung quanh.

ể ậ ườ ế ủ ạ ộ ủ ả ẩ ườ Lu n đi m 2 : Tâm lí ng i là s n ph m c a ho t đ ng và giao ti p c a con ng i trong các

ệ ố ộ ườ ừ ể ự ự ừ ự ể m i quan h  xã h i. Con ng ộ i v a là m t th c th  t ộ   ộ  nhiên v a là m t th c th  xã h i.

ầ ự ở ở ứ ộ ự ể ấ ộ ộ Ph n t nhiên con ng ườ ượ i đ ộ c xã h i hóa m c đ  cao nh t. Là m t th c th  xã h i, con

ườ ủ ể ủ ủ ể ủ ạ ộ ớ ư ứ ế ậ ng i là ch  th  c a nh n th c, ch  th  c a ho t đ ng, giao ti p v i t ộ  cách là m t ch  th ủ ể

ế ộ ườ ầ ủ ấ ấ ử ủ ộ ị ườ xã h i, vì th  tâm lí ng i mang đ y đ  d u  n xã h i l ch s  c a con ng i.

Ví d : ụ

ể ậ ả ủ ủ ế ế ỗ ộ ố Lu n đi m 3 : Tâm lí c a m i cá nhân là k t qu  c a quá trình lĩnh h i, ti p thu v n kinh

ạ ộ ạ ộ ệ ề ế ộ ộ ơ ọ   nghi m xã h i, n n văn hóa xã h i thông qua ho t đ ng và giao ti p (ho t đ ng vui ch i, h c

ạ ộ ủ ạ ụ ữ ủ ộ ộ ậ t p, lao đ ng, công tác xã h i) trong đó giáo d c gi a vai trò ch  đ o, ho t đ ng c a con

ườ ế ủ ệ ố ườ ế ị ấ ộ ng i và m i quan h  giao ti p c a con ng i trong xã h i có tính ch t quy t đ nh.

ườ ệ ị ả ưở ủ ậ Ví dụ: Tâm lý ng i nông dân Vi t Nam ch u  nh h ệ   ng c a t p quán nông nghi p.

ườ ệ ườ ướ ụ ộ ự ừ ả Ng i nông dân Vi t Nam th ng có xu h ng ph  thu c vào t nhiên t đó n y sinh tâm lý

ụ ộ ệ ườ ườ ườ ườ ứ ử ố ụ r t rè, th  đ ng. Trong quan h  ng i – ng i, ng i nông dân th ng  ng x  theo l i duy

ồ ạ ể ấ ọ ẫ tình, tr ng tình nghĩa đ  không m t lòng nhau. Ngoài ra, còn t n t ế   ệ i tâm lý sĩ di n d n đ n

ươ ứ ọ tính khoa tr ng, tr ng hình th c….

ể ậ ủ ỗ ườ ớ ự ể ế ổ Lu n đi m 4 : Tâm lí c a m i con ng i hình thành, phát tri n và bi n đ i cùng v i s  phát

ể ủ ị ủ ử ử ỗ ộ ồ ị ườ ộ tri n c a l ch s  cá nhân, l ch s  dân t c và c ng đ ng. Tâm lí c a m i con ng i ch u s  ch ị ự ế

ướ ở ị ủ ộ ử ủ ồ c b i l ch s  c a cá nhân và c a c ng đ ng.

ế ề ệ ộ ườ ẹ ặ Ví dụ: Quan ni m v  tình yêu trong xã h i phong ki n th ng là cha m  đ t đâu con

ồ ấ ế ế ẫ ả ộ ồ ỉ ng i đ y, trai năm thê b y thi p gái chính chuyên ch  có m t ch ng…d n đ n tâm lý do d ự

7

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ướ ủ ề ệ ả ượ ở ộ ả tr c tình c m c a cá nhân. Ngày nay, quan ni m v  tình yêu đ c m  r ng, phóng kho ng,

ơ ấ ủ ề ề ả tâm lý c a cá nhân v  tình yêu cũng tho i mái h n r t nhi u.

ế ườ ứ ế ả ộ ồ ố ườ K t lu n ậ : Tâm lí ng i có ngu n g c xã h i, vì th  ph i nghiên c u môi tr ề   ộ ng xã h i, n n

ệ ộ ộ ườ ố ầ văn hóa xã h i, các quan h  xã h i trong đó con ng ạ ộ i s ng và ho t đ ng. C n ph i t ả ổ ứ    ch c

ủ ạ ở ừ ạ ộ ạ ộ ụ ư ệ ả ạ ọ có hi u qu  ho t đ ng d y h c và giáo d c, cũng nh  các ho t đ ng ch  đ o t ng giai

ạ ứ ể ể ổ ườ đo n l a tu i khác nhau đ  hình thành, phát tri n tâm lí con ng i.

ứ ị ườ ự ả ự ệ Câu 3: Anh ch  hãy ch ng minh: Tâm lý ng i là s  ph n ánh hi n th c khách quan vào

ủ ể não thông qua ch  th .

ả Ph n ánh:

ế ớ ậ ả ộ ộ

 Th  gi

i khách quan t n t ồ ạ ướ ạ i d ủ   i d ng v n đ ng. Ph n ánh là thu c tính chung c a

ọ ạ ấ ậ m i d ng v t ch t.

ả ộ ạ ữ ệ ố ế

 Ph n ánh là quá trình tác đ ng qua l

ả   ớ ệ ố i gi a h  th ng này v i h  th ng khác, k t qu  là

ế ộ ở ả ệ ố ể ạ ấ đ  l i d u v t tác đ ng c  hai h  th ng.

ả Hình  nh tâm lý:

ủ ự ậ ả ả ạ ớ ộ ả    Mang tính sinh đ ng, sáng t o: hình  nh tâm lý khác v i hình  nh c a s  v t do ph n

ậ ạ ánh v t lý mang l i

ủ ể ậ ắ ả

 Mang tính ch  th , mang đ m màu s c cá nhân hay nhóm mang hinh hình  nh tâm lý

ề ế ớ ủ ả ả đó, hay nói cách khác hình  nh tâm lý là hình  nh ch  quan v  th  gi i khách quan.

ủ ể ủ ể ệ ả Tính ch  th  c a hình  nh tâm lý th  hi n:

ủ ể ư ể ả ố ế ể ạ ệ

 Trong quá trình ph n ánh ch  th  đã đ a v n hi u bi

ộ   t, kinh nghi m đ  t o ra m t

ớ ề ả hình  nh tâm lý m i v  TGKH

ộ ự ậ ủ ể ủ ể ư ữ ặ ộ ở

 Cùng m t s  v t, nh ng ch  th  khác nhau ho c cùng m t ch  th  nh ng

ữ    nh ng

ể ả ờ ữ th i đi m khác nhau cho nh ng hình  nh tâm lý khác nhau

ủ ể ả ườ ả ể ệ ệ ậ ả

 Ch  th  mang hình  nh tâm lý là ng

ộ   i c m nh n và c m nghi m, th  hi n nó m t

ủ ể ẽ ỏ ấ ố ớ ộ ừ cách rõ nh t. T  đó, ch  th  s  t thái đ , hành vi đ i v i TGKH.

ụ ọ Ví d  minh h a:

8

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ạ ộ ề ị ị Câu 5: Anh/ ch  hãy trình bày đ nh nghĩa v  ho t đ ng và lý gi ả ạ i t ủ   i sao tâm lý c a

ườ ạ ượ ạ ộ ng i đ i l c hình thành thông qua ho t đ ng.

Ạ Ộ ị 5.1. Đ nh nghĩa HO T Đ NG

ạ ộ ề ề ị Có nhi u cách đ nh nghĩa khác nhau v  ho t đ ng:

ạ ộ ươ ứ ồ ạ ủ ườ + Ho t đ ng là ph ng th c t n t i c a con ng i trong th  gi ế ớ i

ạ ộ ệ ố ộ ạ ữ ườ ế ớ ể ể ạ + ho t đ ng là m i quan h  tác đ ng qua l i gi a con ng i và th  gi i (khách th ) đ  t o ra

ả ế ớ ẩ ườ ả s n ph m cho c  th  gi ả i, cho c  con ng ủ ể i (ch  th ).

Ạ Ộ 5.2. TÂM LÝ NG ƯỜ ƯỢ I Đ C HÌNH THÀNH THÔNG QUA HO T Đ NG

ấ ớ ệ ễ ố ồ ờ ổ ố Trong m i quan h  đó có hai quá trình di n ra đ ng th i và b  sung, th ng nh t v i nhau:

ế ự ạ ộ ế ị ể Ho t đ ng đóng vai trò quy t đ nh đ n s  hình thành và phát tri n tâm lý và nhân cách cá

nhân thông qua hai quá trình:

ố ượ ủ ể ủ ự ể ạ ấ ẩ  ch  th  chuy n năng l c và ph m ch t tâm lý c a mình t o thành Quá trình đ i t ng hóa:

ẩ ườ ượ ộ ộ ả ạ ừ ả s n ph m. T  đó, tâm lý ng c b c l i đ ẩ   , khách quan hóa trong quá trình t o ra s n ph m,

ươ ọ ấ hay còn đ c g i là quá trình xu t tâm.

ế ọ ườ ứ ế ế ộ Ví d :ụ  Khi thuy t trình m t môn h c nào đó thì ng ả ử ụ i thuy t trình ph i s  d ng ki n th c, k ỹ

ủ ể ế ế ề ả ọ ộ năng, thái đ , tình c m c a mình v  môn h c đó đ  thuy t trình. Trong khi thuy t trình thì

ườ ấ ự ạ ỗ m i ng ườ ạ i l i có tâm lý khác nhau: ng i thì r t t ạ  tin, nói to, m ch l c, rõ ràng, logic; ng ườ   i

ụ ủ ạ ạ ỗ ộ ợ ỏ ườ thì run, lo s , nói nh , không m ch l c. Cho nên ph  thu c vào tâm lý c a m i ng i mà bài

ẽ ạ ế ạ ầ ầ thuy t trình đó s  đ t yêu c u hay không đ t yêu c u.

ủ ể ạ ộ ườ ứ ế ấ Thông qua các ho t đ ng đó, con ng i, ti p thu l y tri th c, đúc rút Quá trình ch  th  hóa:

ượ ố ượ ệ ờ ộ ượ ọ đ c kinh nghi m nh  quá trình tác đ ng vào đ i t ng, hay còn đ ậ   c g i là quá trình nh p

tâm.

ế ầ ầ ượ ấ ề ầ Ví d :ụ  Sau l n thuy t trình l n đ u tiên thì cá nhân đó đã rút ra đ ệ   c r t nhi u kinh nghi m

ả ế ả ố ế ế ệ ể ạ ộ cho b n thân, và đã bi t làm th  nào đ  có m t bài thuy t trình đ t hi u qu  t ế ầ t. N u l n sau

9

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ơ ộ ượ ị ộ ẽ ế ẩ ố ả ư có c  h i đ ả c thuy t trình thì s  ph i chu n b  m t tâm lý t t, đó là: ph i t tin, nói to, rõ

ủ ượ ả ạ ạ ướ ườ ràng, m ch l c, logic, ph i làm ch  đ c mình tr ọ c m i ng i,…

ế ậ K t lu n

ế ự ạ ộ ế ị ể ­ Ho t đ ng quy t đ nh đ n s  hình thành và phát tri n tâm lý, nhân cách cá nhân.

ạ ộ ự ụ ể ộ ủ ạ ủ     ­ S  hình thành và phát tri n tâm lý, nhân cách cá nhân ph  thu c vào ho t đ ng ch  đ o c a

ờ ỳ ừ t ng th i k .

Ví d : ụ

ớ ồ ậ ạ ộ ạ ộ ủ ạ ẻ ạ ổ ổ •  Giai đo n tu i nhà tr  (1­2 tu i) ho t đ ng ch  đ o là ho t đ ng v i đ  v t: tr  b t tr ẻ ắ ướ   c

ể ự ậ ử ụ ồ ậ ờ ộ các hành đ ng s  d ng đ  v t, nh  đó khám phá, tìm hi u s  v t xung quanh.

ạ ưở ạ ộ ọ ậ ủ ạ ộ ổ •  Giai đo n tr ng thành (18­25 tu i) ho t đ ng ch  đ o là lao đ ng và h c t p.

ầ ổ ứ ộ ố ạ ộ ề ạ ­ C n t ch c nhi u ho t đ ng đa d ng và phong phú trong cu c s ng và công tác.

ầ ạ ườ ậ ợ ể ườ ­ C n t o môi tr ng thu n l i đ  con ng ạ ộ i ho t đ ng.

ạ ộ ườ ừ ạ ế ớ ừ ạ ề ả ẩ

 Trong ho t đ ng con ng

i v a t o ra s n ph m v  phía th  gi i v a t o ra tâm lí

ứ ủ c a mình. Nói cách khác, tâm lý, ý th c, nhân cách đ ượ ộ ộ c b c l và hình thành trong

ạ ộ ho t đ ng.

10

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ứ ế ạ ị ị ề Câu 6: Anh/ ch  hãy trình bày đ nh nghĩa v  giao ti p và phân lo i các hình th c giao

ế ơ ả ủ ườ ợ ộ ơ ệ ế ạ ti p c  b n c a con ng i. L i ích và các nguy c  trong vi c giao ti p qua m ng xã h i.

Ế ị 6.1. Đ nh nghĩa GIAO TI P

ệ ữ ế ố ườ ớ ườ ể ệ ự ế ­ Giao ti p là m i quan h  gi a con ng i v i con ng ữ   i/ th  hi n s  ti p xúc tâm lí gi a

ườ ườ ườ ổ ớ ề ả ng i và ng i/ thông qua đó con ng i trao đ i v i nhau v  thông tin + c m xúc + tri giác

ẩ ưở ạ ẫ ẫ l n nhau,  nh h ộ ng tác đ ng qua l i l n nhau

ệ ế ậ ườ ườ ự ệ ệ ậ ­ Giao ti p xác l p và v nh hành các quan h  ng i – ng i, hi n th c hóa các quan h  xã

ủ ể ủ ể ữ ớ ộ h i gi a ch  th  này v i ch  th  khác.

ế ạ 6.2. Phân lo i giao ti p:

ươ ệ ế a. Theo ph ng ti n giao ti p:

ớ ậ ế ế ậ ộ ấ + Giao ti p v t chat: giao ti p thông qua hành đ ng v i v t ch t

ữ ư ử ỉ ế ệ ế ệ ặ ằ ằ ộ + Giao ti p b ng tín hi u phi ngon ng  nh  giao ti p b ng c  ch , đi u b , nét m t…

ữ ế ữ ế ế ằ ứ ư ế ặ + Giao ti p b ng ngôn ng  (ti ng nói, ch  vi ủ   t): là hình th c giao ti p đ c tr ng c a

ườ ệ ườ ậ ậ ố ườ ộ con ng i, xác l p và v n hành m i quan h  ng i – ng i trong xã h i.

ả b. Theo kho ng cách:

11

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ủ ể ự ặ ố ự ế ế ế ế ậ ụ   ặ + Giao ti p tr c ti p: giao ti p m t đ i m t, ch  th  tr c ti p phát và nh n tín hie e

ớ v i nhau

ư ừ ế ế ạ ả ả ầ + Giao ti p gián ti p: qua th  t , có khi qua ngo i c m, th n giao cách c m…

c. Theo quy cách;

ứ ụ ứ ế ế ệ ệ ằ ự + Giao ti p chính th c: giao ti p nh m th c hi n nhi m v  chung theo ch c trách, quy

ể ế ị đ nh, th  ch …

ữ ứ ữ ế ế ườ ế + Giao ti p không chính th c: là giao ti p gi a nh ng ng ể i hi u bi ề t rõ v  nhau,

ể ứ ụ ể ệ ằ ả ồ   không câu n  vào th  th c mà theo ki u thân tình, nh m m c đích chính là thông c m, đ ng

ớ ả c m v i nhau.

Ạ Ế Ộ 6.3. GIAO TI P QUA M NG XàH I

ố ớ ự ạ ộ ủ ế ị Câu 7: Anh/ ch  hãy phân tích vai trò c a ho t đ ng và giao ti p đ i v i s  hình thành

ể và phát tri n tâm lý ng ườ i

ủ ườ ệ ệ ể ộ ị

­ Tâm lý c a con ng

ủ   ử i là kinh nghi m xã h i – l ch s  chuy n thành kinh nghi m c a

ạ ộ ụ ế ữ ủ ạ ả b n thân, thông qua ho t đ ng và giao ti p, trong đó giáo d c gi vai trò ch  đ o.

ạ ộ ạ ộ ủ ế ế ẩ ả ố

­ Tâm lý là s n ph m c a ho t đ ng và giao ti p. Ho t đ ng và giao ti p, m i quan h

ệ

ậ ổ ể ộ ữ ườ gi a chúng là quy lu t t ng quát hình thành và bi u l tâm lí ng i.

ố ớ ự ủ ể ế

­ Vai trò c a giao ti p đ i v i s  hình thành và phát tri n tâm lý, nhân cách cá

nhân.

­ Khái ni m.ệ

ạ ộ ế ậ ậ ọ ố

­

ệ ữ        Theo tâm lý h c: Giao ti p là ho t đ ng xác l p, v n hành các m i quan h  gi a

ườ ớ ườ ấ ị ầ ằ ỏ ng i v i ng ữ i nh m th a mãn nh ng nhu c u nh t đ nh.

12

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

­

ế ủ ­ Vai trò c a giao ti p

ệ ồ ạ ủ ộ ề ế

­ Giao ti p là đi u ki n t n t

i c a cá nhân và xã h i.

ệ ồ ạ ủ ế ề ườ ế ế ớ ườ

­

­ Giao ti p là đi u ki n t n t i c a con ng i. N u không có giao ti p v i ng i khác

ườ ệ ể ể ạ ấ ả ở ơ thì con ng i không th  phát tri n, c m th y cô đ n và có khi tr  thành b nh ho n.

ự ồ ạ ế ộ ộ

­

ế ­ N u không có giao ti p thì không có s  t n t ộ ộ   i xã h i, vì xã h i luôn là m t c ng

ườ ế ớ ự ộ ồ đ ng ng i có s  ràng bu c, liên k t v i nhau.

ể ế ị ượ ứ ộ ầ

­

­ Qua giao ti p chúng ta có th  xác đ nh đ c các m c đ  nhu c u, t ư ưở  t ả   ng, tình c m,

ố ượ ủ ệ ố ủ ể ế ế ờ ố v n s ng, kinh nghi m…c a đ i t ng giao ti p, nh  đó mà ch  th  giao ti p đáp

ứ ụ ụ ệ ế ớ ờ ợ ị ng k p th i, phù h p v i m c đích và nhi m v  giao ti p.

ữ ứ ữ ừ ế ạ ớ

­

ớ   ­ T  đó t o thành các hình th c giao ti p gi a cá nhân v i cá nhân, gi a cá nhân v i

ớ ộ ữ ữ ồ ớ ặ nhóm, gi a nhóm v i nhóm ho c gi a nhóm v i c ng đ ng.

ườ ượ ườ ẽ ề

­ Ví d :ụ

ộ   Khi m t con ng i sinh ra đ c chó sói nuôi, thì ng i đó s  có nhi u lông,

ẽ ợ ị ố ẳ ằ ườ ố ở không đi th ng mà đi b ng 4 chân, ăn th t s ng, s  s  ng i, s ng trong hang và có

ư ử ố ư ậ ữ ủ ộ nh ng hành đ ng, cách c  x  gi ng nh  t p tính c a chó sói.

­

ầ ớ ấ ủ ế ồ ạ ế ấ

­ Giao ti p là nhu c u s m nh t c a con ng

ườ ừ i t khi t n t i đ n khi m t đi.

ừ ườ ữ ầ ằ ớ ỏ

­

­ T  khi con ng ầ   ế i m i sinh ra đã có nhu c u giao ti p, nh m th a mãn nh ng nhu c u

ủ ả c a b n thân.

Ở ự ồ ạ ủ ườ ở ự ữ ế ườ ớ

­

­ đâu có s  t n t i c a con ng i thì đó có s  giao ti p gi a con ng i v i con

ườ ủ ự ồ ạ ơ ế ế ể ườ ng i, giao ti p là c  ch  bên trong c a s  t n t i và phát tri n con ng i.

ể ệ ế ớ ộ ườ ườ

­

­ Đ  tham gia vào các quan h  xã h i, giao ti p v i ng i khác thì con ng ả i ph i có

ả ộ ươ ế ệ m t cái tên, và ph i có ph ể ng ti n đ  giao ti p.

ớ ườ ệ ề ệ ả ộ

­

­ L n lên con ng ề i ph i có ngh  nghi p, mà ngh  nghi p do xã h i sinh ra và quy

ứ ệ ệ ề ạ ả ẩ ộ ị ị ị đ nh. Vi c đào t o, chu n b  tri th c cho ngh  nghi p ph i tuân theo m t quy đ nh c ụ

ọ ậ ể ế ớ ọ ọ ườ ẽ ề th , khoa h c… không h c t p ti p xúc v i m i ng ệ   i thì s  không có ngh  nghi p

ủ ữ ề ệ ế ậ ả ố ơ ớ   theo đúng nghĩa c a nó, h n n a mu n hành ngh  ph i có ngh  thu t giao ti p v i

ườ ộ ố ớ ọ m i ng ạ i thì m i thành đ t trong cu c s ng.

13

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ộ ườ ượ ệ ớ ố

­

­ Trong quá trình lao đ ng con ng ể i không th  tránh đ c các m i quan h  v i nhau.

ộ ươ ộ ặ ư ủ ệ ể ế ọ ọ Đó là m t ph ng ti n quan tr ng đ  giao ti p và m t đ c tr ng quan tr ng c a con

ườ ế ng ữ i là ti ng nói và ngôn ng .

ế ườ ụ ề ệ ế ạ

­

­ Giao ti p giúp con ng i truy n đ t kinh nghi m, thuy t ph c, kích thích đ i t ố ượ   ng

ạ ộ ế ả ế ề ấ ả ấ giao ti p ho t đ ng, gi ỏ   ọ ậ i quy t các v n đ  trong h c t p, s n xu t kinh doanh, th a

ầ ứ ữ ả ạ mãn nh ng nhu c u h ng thú, c m xúc t o ra.

ườ ế ẫ ệ ớ ệ

­

ế ­ Qua giao ti p giúp con ng ể i hi u bi t l n nhau, liên h  v i nhau và làm vi c cùng

nhau.

ộ ứ ẻ ừ ừ ế ẹ ầ ớ ớ

­ Ví d :ụ

ọ     T  khi m t đ a tr  v a m i sinh ra đã có nhu c u giao ti p v i ba m  và m i

ệ ầ ả ỏ ượ ơ ng ườ ể ượ i đ  đ c th a mãn nhu c u an toàn, b o v , chăm sóc và đ c vui ch i,…

­

ế ườ ố ộ ệ ậ

­ Thông qua giao ti p con ng

ộ ề   i gia nh p vào các m i quan h  xã h i, lĩnh h i n n

ộ ạ ứ ự ộ ẩ văn hóa xã h i, đ o đ c, chu n m c xã h i.

ủ ế ề ề ể ỉ

­

­ Trong quá trình giao ti p thì cá nhân đi u ch nh, đi u khi n hành vi c a mình cho phù

ự ữ ự ệ ẩ ặ ớ ộ ộ ạ   ợ h p v i các chu n m c xã h i, quan h  xã h i, phát huy nh ng m t tích c c và h n

ế ữ ự ặ ch  nh ng m t tiêu c c.

ạ ộ ế ớ ườ ế ộ ị ề

­

­ Cùng v i ho t đ ng giao ti p con ng ử ế   i ti p thu n n văn hóa, xã h i, l ch s  bi n

ủ ả ố ố ữ ệ ệ nh ng kinh nghi m đó thành v n s ng. Kinh nghi m c a b n thân hình thành và phát

ể ủ ờ ố ự ể ầ ồ ờ ộ tri n trong đ i s ng tâm lý. Đ ng th i góp ph n vào s  phát tri n c a xã h i.

ự ữ ề ế ế ẳ ọ ị ườ

­

­ Nhi u nhà tâm lý h c đã kh ng đ nh, n u không có s  giao ti p gi a con ng i thì

ộ ứ ẻ ể ể m t đ a tr  không th  phát tri n tâm lý, nhân cách và ý th c t ứ ố ượ t đ c.

ế ườ ế ẽ ộ ộ

­

­ N u con ng ộ   ớ i trong xã h i mà không giao ti p v i nhau thì s  không có m t xã h i

ế ườ ế ộ ti n b , con ng ộ i ti n b .

ế ế ẽ ộ ế ả

­

ớ ­ N u cá nhân không giao ti p v i xã h i thì cá nhân đó s  không bi ữ   t ph i làm nh ng

ẽ ơ ự ể ẩ ạ ợ ớ ộ ơ gì đ  cho phù h p v i chu n m c xã h i, cá nhân đó s  r i vào tình tr ng cô đ n, cô

ẽ ặ ấ ờ ố ề ề ầ ậ l p v  tinh th n và đ i s ng s  g p r t nhi u khó khăn.

ế ớ ọ ườ ữ ề ọ

­

­ Trong khi giao ti p v i m i ng ạ i thì h  truy n đ t cho nhau nh ng t ư ưở  t ng, tình

ể ề ệ ế ấ ượ ữ ạ ả c m, th u hi u và có đi u ki n ti p thu đ c nh ng tinh hoa văn hóa nhân lo i, bi ế   t

ử ư ế ứ ự ẩ ợ ớ ộ cách  ng x  nh  th  nào là phù h p v i chu n m c xã h i.

14

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ặ ườ ớ ả ư ổ ơ ả ỏ

­ Ví d :ụ

Khi g p ng i l n tu i h n mình thì ph i chào h i, ph i x ng hô cho đúng

ự ả ế ọ ấ ả ọ ườ ữ ả ọ m c, ph i bi t tôn tr ng t t c  m i ng i, dù h  là ai đi chăng n a, ph i luôn luôn th ể

ệ ườ ạ ứ hi n mình là ng i có văn hóa, đ o đ c.

­

ế ườ ự ự ứ

­ Thông qua giao ti p con ng

i hình thành năng l c t ý th c.

ế ườ ứ ậ

­

­  Trong quá trình giao ti p, con ng ả i nh n th c đánh giá b n thân mình trên c  s ơ ở

ứ ậ ườ ọ ướ ế ở ườ nh n th c đánh giá ng i khác. Theo cách này h  có xu h ng tìm ki m ng i khác

ế ủ ơ ở ừ ậ ọ ể đ  xem ý ki n c a mình có đúng không, th a nh n không. Trên c  s  đó h  có s  t ự ự

ủ ể ề ề ỉ ướ ườ ả ặ đi u ch nh, đi u khi n hành vi c a mình theo h ng tăng c ng ho c gi m b t s ớ ự

ứ ẫ thích  ng l n nhau.

ủ ể ộ ậ ự ứ ệ ề ộ ộ ở

­

ủ ể ­ T  ý th c là đi u ki n tr  thành ch  th  hành đ ng đ c l p, ch  th  xã h i.

ế ự ề ụ ể ề ỉ

­

­ Thông qua giao ti p thì cá nhân t đi u ch nh, đi u khi n hành vi theo m c đích t ự

giác.

ế ả ự ự

­

­ Thông qua giao ti p thì cá nhân có kh  năng t ụ  giáo d c và t ệ  hoàn thi n mình.

ự ứ ề ả ậ ừ ế ộ ồ

­

­ Cá nhân t nh n th c v  b n thân mình t ữ    bên ngoài đ n n i tâm, tâm h n, nh ng

ầ ủ ả ị ế ễ ệ ế ộ ị di n bi n tâm lý, giá tr  tinh th n c a b n thân, v  th  và các quan h  xã h i.

ộ ự ứ ươ ộ ọ ựờ

­

­ Khi m t cá nhân đã t ý th c đ c thì khi ra xã h i h  th ậ ng nhìn nh n và so sánh

ớ ườ ọ ơ ườ ở ể ơ ở ể ế mình v i ng i khác xem h  h n ng i khác đi m nào và y u h n đi m nào, đ ể

ế ữ ặ ế ự ữ ấ ấ ặ ạ ỗ ự n  l c và ph n đ u, phát huy nh ng m t tích c c và h n ch  nh ng m t y u kém.

ế ế ẽ ế ữ ượ

­

­ N u không giao ti p cá nhân đó s  không bi t nh ng gì mình làm có đ ộ   c xã h i

ữ ầ ấ ậ ớ ộ ch p nh n không, có đúng v i nh ng gì mà xã h i đang c n duy trì và phát huy hay

không.

ế ườ ị ỏ ơ ượ ử ỉ ữ ậ ộ

­

­ N u con ng i khi sinh ra mà b  b  r i, mà đ c đ ng v t nuôi thì nh ng c  ch  và

ộ ườ ư ử ỉ ẽ ố ủ ộ ủ ả hành đ ng c a b n thân con ng ậ   i đó s  gi ng nh  c  ch  và hành đ ng c a con v t

ườ ả mà đã nuôi b n thân con ng i đó.

­ Ví d :ụ

ạ ộ ứ ữ ậ ộ

­

• Khi tham gia vào các ho t đ ng xã h i thì cá nhân nh n th c mình nên làm nh ng gì

ữ ư ữ ệ ỡ ườ ặ ả và không nên làm nh ng vi c gì nh : nên giúp đ  nh ng ng i g p hoàn c nh khó

ệ ượ ệ ạ ạ ộ khăn, tham gia vào các ho t đ ng tình nguy n, không đ c tham gia các t ộ    n n xã h i,

15

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ỉ ươ ề ọ ườ ề ố ớ ả ạ ủ ch  đ c phép tuyên truy n m i ng i v  tác h i c a chúng đ i v i b n thân, gia đình

và xã h i.ộ

ự ộ ặ ọ ườ ượ ằ ặ ị ả

­

• Ho c khi tham d  m t đám tang thì m i ng ứ i ý th c đ c r ng ph i ăn m c l ch

ườ ả ỏ ươ ế ố ớ ườ ự s , không nên c ạ i đùa. Bên c nh đó ph i t lòng th ng ti t đ i v i ng ấ   i đã khu t

và gia đình h .ọ

­

ậ ế ­ K t lu n

ể ế

­

ự ­  Giao ti p đóng vai trò quan trong trong s  hình thành và phát tri n tâm lý, nhân cách

cá nhân.

ệ ế ầ ả ỹ

­

­ C n ph i rèn luy n các k  năng giao ti p.

ể ủ ể ủ ự ụ ự ộ ộ

­

“S  phát tri n c a m t các nhân ph  thu c vào s  phát tri n c a các cá nhân khác mà

ế ế ự ế nó giao ti p tr c ti p và gián ti p”.

ậ ơ ả ủ ả ị ị ả Câu 8: Anh/ ch  hãy trình bày đ nh nghĩa c m giác và các quy lu t c  b n c a c m giác.

ọ ớ ừ ụ ậ Cho ví d  minh h a v i t ng quy lu t.

ả ị 8.1. Đ nh nghĩa c m giác

ừ ả ả ộ ộ ẻ ủ ự ậ ­ C m giác là m t quá trình tâm lý/ ph n ánh t ng thu c tính riêng l ệ    c a s  v t và hi n

ự ế ủ ộ ượ t ng đang tr c ti p tác đ ng vào các giác quan c a ta.

ậ ơ ả ủ ả 8.2. Các quy lu t c  b n c a c m giác

ậ ưỡ ả 8.2.1. Quy lu t ng ng c m giác

ự ả ả ố ­ Mu n có c m giác thì ph i có s  kích thích vào các giác quan và kích thích đó ph i đ t t ả ạ ớ   i

ớ ạ ớ ạ ở ượ ả ọ ộ m t gi ấ ị i h n nh t đ nh. Gi i h n mà đó kích thích gây ra đ c c m giác g i là ng ưỡ   ng

ả c m giác.

ưỡ ả ­ Có hai ng ng c m giác:

ưỡ ả ướ ưỡ ườ ộ ố + Ng ng c m giác phía d i (ng ệ ố ng tuy t đ i) : là c ng đ  kích thích t ể i thi u đ ể

ượ ả gây đ c c m giác.

ưỡ ả ườ ộ ố ẫ ượ + Ng ng c m giác phía trên: là c ng đ  kích thích t i đa v n còn gây đ ả   c c m

giác

16

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ữ ạ ả ượ ả ố [Ph m vi gi a chúng là vùng c m giác đ ộ c , trong đó có m t vùng ph n ánh t t nhát]

ấ ị ữ ứ ộ ỗ ớ ưỡ ị ạ ­ M i giác quan thích  ng v i m t lo i kích thích nh t đ nh và có nh ng ng ng xác đ nh

ộ ỉ ệ ự ả ả ả ữ ­ C m giác còn ph n ánh s  khác nhau gi a các kích thích (tuy nhiên ph i có m t t  l chênh

ố ớ ạ ự ể ệ ệ l ch t i thi u m i t o ra s  khác bi t)

VÍ D : Ụ

ứ ả ậ 8.2.2. Quy lu t thích  ng c m giác

ạ ả ủ ả ổ ộ ớ ự ứ ả ợ ổ ủ   ­ Thích  ng là kh  năng thay đ i đ  nh y c m c a c m giác cho phù h p v i s  thay đ i c a

ộ ườ ạ ả ả ộ ộ ườ c ng đ  kích thích,  khi c ng đ  kích thích tăng thì gi m đ  nh y c m và ng ượ ạ c l i.

ở ỗ ườ ỗ ố ủ ạ ộ ườ VD: Khi đang ch  sáng (c ng đ  kích thích c a ánh sáng m nh) vào ch  t i (c ng đ ộ

ứ ế ầ ấ ấ ầ ớ kích thích y u) thì lúc đ u ta không nhìn th y gì, sau d n m i th y rõ (tthích  ng)

ứ ậ ở ấ ả ứ ộ ạ ả ứ ư

­ Quy lu t thích  ng có

t c  các lo i c m giác, nh ng m c đ  thích  ng khác nhau. t

ủ ả ộ ẫ ậ 8.2.3. Quy lu t tác đ ng l n nhau c a c m giác

ồ ạ ộ ậ ả ộ ạ ẫ ­ Các c m giác không t n t i đ c l p mà luôn tác đ ng qua l i l n nhau.

ộ ơ ộ ơ ủ ự ẽ ạ ả ộ ­ S  kích thích yêu lên m t c  quan phân tích này s  làm tăng đ  nh y c m c a m t c  quan

ộ ạ ả ộ ơ ự ẽ ạ ả ủ   phân tích kia, s  kích thích m nh lên m t c  quan phân tích này s  làm gi m đ  h y c m c a

ộ ơ m t c  quan phân tích kia.

ủ ả ố ế ữ ự ẫ ộ ờ ồ ả   ể ễ ­ S  tác đ ng l n nhau c a c m giác có th  di n ra đ ng th i hay n i ti p trên nh ng c m

ạ ươ ạ ạ ặ ươ ố ế ươ giác cùng lo i ho c khác lo i. Có hai lo i t ả ng ph n: t ng phnr n i ti p và t ả   ng ph n

ờ ồ đ ng th i.

ấ ớ ấ ề ề ắ ấ ắ ơ ươ VD: Th y t i y tr ng trên n n đen tr ng h n khi th y nó trên n n xám  đó là t ả   ng ph n

ờ ồ đ ng th i

ẻ ẽ ạ ộ ươ ố ế ả ộ Sau m t kích thích l nh thì m t kích thích s  có v  nóng h n ơ  t ng ph n n i ti p.

ậ ơ ả ủ ị ị Câu 9: Anh/ ch  hãy trình bày đ nh nghĩa tri giác và các quy lu t c  b n c a tri giác. Cho

ụ ậ ọ ớ ừ ví d  minh h a v i t ng quy lu t

17

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ị 9.1. Đ nh nghĩa tri giác

ứ ộ ớ ủ ứ ả ớ ả ậ ộ ­ Khác v i c m giác, tri giác là m t m c đ  m i c a nh n th c c m tính.

ể ả ộ ổ ẻ ộ ự ự ậ ả ­ Nó không ph i là t ng th  các thu c tính riêng l mà là m t s  ph n ánh s  v t hi n t ệ ượ   ng

ủ ổ ộ nói chung trong t ng hòa các thu c tính c a nó.

ế ườ ạ ắ ạ ự ậ ờ ườ ạ ể ­ VD: N u cho phép ng i b n n m bàn tay l i và s  bóp s  v t thì ng i b n có th  nói

ượ ự ậ ấ ự ậ ứ ẹ ả ộ ọ ộ đ c s  v t  y là cái gì, t c đã ph n ánh s  v t đang tác đ ng m t cách tr n v n.

ẹ ề ả ộ ộ ộ ọ

 Tri giác là m t quá trình tâm lí//ph n ánh m t cách tr n v n các thu c tính b  ngoài

ệ ượ ự ế ủ ộ ủ ự ậ c a s  v t hi n t ng đang tr c ti p tác đ ng vào các giác quan c a ta.

ậ ơ ả ủ 9.2. Các quy lu t c  b n c a tri giác

ậ ề ố ượ ủ 9.2.1. Quy lu t v  tính đ i t ng c a tri giác

ự ả ạ ờ ề ộ ự ậ ệ ượ ộ ­ Hình  nh tr c quan mà tri giác đem l i bao gi cũng thu c v  m t s  v t hi n t ấ   ng nh t

ế ớ ủ ị đ nh c a th  gi i bên ngoài.

ố ượ ủ ự ệ ủ ­ Tính đ i t ng c a tri giác nói lên ự ả s  ph n ánh hi n th c khách quan / chân th c/ự  c a tri giác

ượ ủ ự ậ ệ ượ ự ộ và nó đ c hình thành/ do s  tác đ ng c a s  v t hi n t ng xung quanh/ vào giác quan con

ạ ộ ữ ng i/ườ  trong ho t đ ng/ ụ ự ễ .  ệ  vì nh ng nhi m v  th c ti n

ơ ở ủ ứ ị ướ ạ ộ ủ ườ ­ Vai trò: là c  s  c a ch c năng đ nh h ng cho hành vi và ho t đ ng c a con ng i.

ụ ẻ ớ ơ ậ ỏ ­ Ví d : tr  nh  nh n th c đ ứ ượ ự ậ ồ ạ ộ ậ c s  v t t n t ạ   ả i đ c l p v i c  quan c m giác, trong giai đo n

ớ ồ ậ ứ ể ẻ ộ ớ ế ử ụ ồ ậ hành đ ng v i đ  v t, tr  phát tri n các ch c năng tâm lý m i: bi ạ   t cách s  d ng đ  v t, ho t

ử ụ ồ ậ ữ ụ ụ ị ộ đ ng có m c đích, s  d ng đ  v t theo nh ng m c đích xác đ nh.

ọ ủ ậ ề ự 9.2.2. QUy lu t v  tính l a ch n c a tri giác

ủ ườ ể ồ ả ờ ấ ả ệ ượ ­ Tri giác c a con ng i không th  đ ng th i ph n ánh t ự ậ t c  các s  v t hi n t ạ   ng đa d ng

ố ượ ộ ỉ ỏ ố ả ứ ậ ỏ đang tác đ ng mà ch  tách đ i t ậ   ng ra kh i b i c nh t c là tách v t nào đó ra kh i các v t

ự ủ xung quanh  nói lên tính tích c c c a tri giác

ấ ố ị ủ ố ượ ọ ủ ự ự ­ S  l a ch n c a tri giác không có tính ch t c  đ nh, vai trò c a đ i t ố ả ng và b i c nh có th ể

ụ ệ ề ộ ổ thay đ i cho nhau, tùy thu c vào m c đích cá nhân và đi u ki n xung quanh tri giác.

18

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ự ế ụ ậ ư ế ụ ề ứ ­ Quy lu t này có nhi u  ng d ng trong th c t nh  ki n trúc, trang trí, ng y trang và trong

ữ ế ư ắ ổ ọ ạ ấ ạ ạ d y h c nh  thay đ i màu s c ch  vi ể t, g ch chân đ  nh n m nh…

ự ­ Ví ụ d : s tri giác ữ nh ng ứ b c tranh hai nghĩa

ủ ụ ự ề ế ộ ọ ố ủ ­Tính   l a   ch n   c a   tri   giác   ph   thu c   vào   nhi u   y u   t khách   quan   và   ch   quan:

ế ố ữ ủ ể ặ ườ ộ ộ ị + Y u t khách quan: nh ng đ c đi m c a kích thích (c ộ ậ ng đ , nh p đ  v n đ ng, s  t ự ươ   ng

ủ ệ ể ề ả ặ ả ừ ậ ế ộ ph n ...), đ c đi m c a các đi u ki n bên ngoài khác (kho ng cách t ế    v t đ n ta, đ  chi u

ự ộ ữ ủ ườ ậ ủ sáng   c a   v t ...), s ằ tác   đ ng   b ng   ngôn   ng c a   ng i khác.

ạ ộ ụ ự ệ ể ể ả ậ ặ Ví d : ho t đ ng qu ng cáo, ngh  thu t bán hàng d a trên đ c đi m khách quan này đ  thu

ự ủ hút s tri giác không ch ị đ nh ủ c a khách hàng.

ế ố ủ ả ướ ứ ệ ầ ấ + Y u t ch  quan: tình c m, xu h ng, nhu c u, h ng thú, kinh nghi m, tính ch t ngh ề

ệ nghi p ...

ạ ộ ụ ữ ủ ể ả ả ặ Ví d : ho t đ ng kinh doanh, qu ng cáo ph i chú ý nh ng đ c đi m này c a khách hàng đ ể

ả ẩ ợ ạ t o ra s n ph m phù h p

ậ ề ủ 9.2.3. Quy lu t v  tính có ý nghĩa c a tri giác

ở ườ ắ ặ ớ ư ấ ủ ự ậ ớ ả ệ ượ ­ Tri giác i g n ch t v i t ng duy, v i b n ch t c a s  v t hi n t ng

ọ ượ ễ ệ ượ ở ­ Tri giác di n ra có ý th c ứ  g i đ ủ ự ậ c tên c a s  v t hi n t ng đang trí giác trong óc,

ượ ộ ớ ự ậ ệ ượ ộ ấ ị ữ ế x p đ c chúng vào m t nhóm, m t l p s  v t hi n t ng nh t đ nh, khái quát vào nh ng t ừ

ị xác đ nh.

ố ượ ệ ỏ ố ả ọ ủ ề ể ắ ớ ­ Vi c tách đ i t ệ ng ra kh i b i c nh g n li n v i vi c hi u ý nghĩa và tên g i c a nó.

ệ ả ả ả ể ấ ừ ữ ả ệ ­ T  đây, có th  th y vì sao ph i b o đ m vi c tri giác nh ng tài li u c m tính và dùng ngôn

ạ ầ ủ ữ ề ạ ọ ng  truy n đ t đ y đ , chính xác trong d y h c.

ậ ề ổ ị ủ 9.2.4. Quy lu t v  tính  n đ nh c a tri giác

ự ậ ệ ượ ượ ở ữ ộ ặ ủ ề ệ ị ­ S  v t hi n t ng đ c tri giác nh ng v  trí và đi u ki n khác nhau nên b  m t c a chúng

luôn thay đ i. ổ

ượ ổ ộ ươ ứ ư ả ­ Các quá trình tri giác cũng đ c thay đ i m t cách t ừ ủ   ng  ng, nh ng do kh  năng bù tr  c a

ự ậ ệ ượ ẫ ơ ổ ị ệ ố h  th ng tri giác (các c  quan phân tích tham gia) nên ta v n tri các s  v t hi n t ng  n đ nh

ướ ổ ị ề v  hình dáng, kích th c, màu s c… ắ  Tri giác có tính  n đ nh

19

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ự ậ ệ ượ ủ ả ả ổ ị ổ ­ Tính  n đ nh c a tri giác là kh  năng ph n ánh s  v t hi n t ề   ng không thay đ i/ khi đi u

ệ ổ ki n tri giác thay đ i.

ướ ứ ạ ả ặ ớ ơ ­ VD; Tr ơ   c m t ta là em bé, xa h n là ông già. Trên võng m c ta có hình  nh đ a bé l n h n

ả ẫ ượ ằ ơ ứ ư hình  nh ông già, nh ng ta v n tri giác đ ớ c r ng ông già l n h n đ a bé.

ề ắ ­ VD (v  màu s c)

ủ ổ ị ượ ạ ộ ố ượ ề ộ ­ Tính  n đ nh c a tri giác đ c hình thành trong ho t đ ng và đ i t ệ   ng là m t đi u ki n

ế ể ị ướ ạ ộ ờ ố ủ ườ ế ớ ữ ầ c n thi t đ  đ nh h ng trong đ i s ng và trong ho t đ ng c a con ng i gi a th  gi i đa

ổ ế ạ d ng và bi n đ i này.

ậ ổ 9.2.5. Quy lu t t ng giác

ạ ộ ở ị ố ằ ủ ể ư ả ị ­ Tri giác còn b  quy đ nh b i m t lo t nhân t n m trong b n thân ch  th  tri giác nh : thái

ụ ứ ầ ả ơ ở ộ ộ đ , nhu c u, h ng thú, s  thích , tình c m, m c đích, đ ng c …

ộ ủ ờ ố ụ ự ộ ườ ặ ­ S  ph  thu c c a tri giác vào n i dung đ i s ng tâm lí con ng ể i, vào đ c đi m nhân cách

ọ ượ ệ ượ ọ ứ ề ổ ỏ ể ượ ủ c a h  đ c g i là hi n t ng t ng giác. Đi u này ch ng t ể ề  ta có th  đi u khi n đ c tri

giác

ụ ế ệ ể ả ầ ạ ọ ế ủ ọ ­ Trong d y h c và giáo d c: c n ph i tính đ n kinh nghi m và hi u bi t c a h c sinh, xu

ướ ế ủ ọ ồ ứ ứ ệ ệ ấ ờ h ụ   ng, h ng thú và tâm th  c a h , đ ng th i vi c cung c p tri th c, kinh nghi m, giáo d c

ự ủ ự ệ ề ẽ ầ ọ ế ơ ni m tin, nhu c u…cho h c sinh s  làm cho s  tri giác hi n th c c a hs tinh t , súc tích h n.

Ả 9.2.6.  o giác

ự ế ớ ộ ố ườ ữ ề ệ ể ợ ị ­ Trong th c t v i m t s  tr ng h p có nh ng đi u ki n xác đ nh, tri giác có th  không cho

ề ự ậ ệ ượ ả ả ả ả ọ ọ ta hình  nh đúng v  s  v t. Hi n t ị ng này g i là  o  nh th  giác, hay g i là  o giác.

Ả ả ệ ượ ữ ệ ị ­  o  nh là tri giác không đúng, b  sai l ch. Nh ng hi n t ề   ng tri giác này tuy không nhi u

ư ậ ấ nh ng có tính ch t quy lu t.

ự ủ ủ ả ư ầ ượ ể ằ ­ Tính sai l m c a  o giác cũng nh  tính chân th c c a tri giác đ c ki m tra b ng th c t ự ế   .

ắ ủ ạ ể ữ ể ị ườ ợ ả ả Ta có th  dùng cách đo đ c đ  xác đ nh tính đúng đ n c a nh ng tr ng h p  o  nh nêu trên.

ườ ợ ụ ụ ụ ộ ọ ụ ể ế ả ­ Ng i ta l i d ng  o giác và trong ki n trúc, h i h a, trang trí, ph c trang…đ  ph c v  cho

ộ ố ườ cu c s ng con ng i.

ệ ượ ụ ụ ộ ọ ả ả ệ ậ ả ­ Ví d : Áp d ng hi n t ng  o  nh tri giác trong ngh  thu t qu ng cáo, h i h a, trang trí,

ể ễ ệ ấ ậ trang đi m hóa trang cho di n viên khi lên sân kh u, ngh  thu t bán hàn.

20

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ị ị ư ơ ả ủ ư ể ặ Câu 10: Anh/ ch  hãy trình bày đ nh nghĩa t duy và các đ c đi m c  b n c a t duy .

ủ ư ạ ộ ờ ố ủ ứ ớ ậ ườ Phân tích vai trò c a t duy v i ho t đ ng nh n th c và đ i s ng c a con ng i.

ị ư 10.1. Đ nh nghĩa t duy

ữ ư ệ ả ấ ả ố ộ ộ ữ   T  duy là m t quá trình tâm lí/ ph n ánh nh ng thu c tính b n ch t, nh ng m i liên h  và

ậ ủ ự ậ ệ ượ ệ ệ quan h  bên trong có tính quy lu t c a s  v t hi n t ự ng trong hi n th c khác quan mà tr ướ   c

ư đó ta ch a bi ế   t.

ơ ả ủ ư ể ặ 10.2. Đ c đi m c  b n c a t duy

ề ủ ư ấ 10.2.1. Tính “có v n đ ” c a t duy

ả ư ừ ủ ố ả ­ Không ph i hoàn c nh nào cũng gây đ ượ ư c t duy c a con ng oi . Mu n kích thích đ ượ ư  c t

ả ồ ệ ề ờ duy ph i đ ng th i có hai đi u ki n sau đây:

ứ ự ả ặ ộ ấ ụ ề ấ ả ả ộ ớ (1): Ph i g p hoàn c nh có v n đ  (hoàn c nh có ch a đ ng m t m c đích m i, m t v n đ ề

ứ ộ ớ ả ữ ế ớ ươ ươ m i, m t cách th c gi i quy t m i mà nh ng ph ệ ng ti n, ph ạ ộ ng pháp ho t đ ng cũ dù còn

ế ủ ứ ư ả ế ấ ố ả ế ấ ề ớ ầ c n thi t nh ng không đ  s c gi ề ớ i quy t v n đ  m i đó). Mu n gi ạ   i quy t v n đ  m i, đ t

ượ ứ ụ ớ ả ả ư ế đ ả c m c đích m i, ph i tìm ra cách th c gi ớ i quy t m i, ph i t duy.

ả ượ ề ấ ả ứ ầ ủ ượ ậ ể (2) Hoàn c nh có v n đ  đó ph i đ c cá nhân nh n th c đ y đ , đ ệ   c chuy n thành nhi m

ứ ả ị ượ ế ụ ủ v  c a cá nhân, t c là cá nhân ph i xác đ nh đ c cái gì đã bi ư   t, đã cho và cái gì còn ch a

ế ữ ệ ữ ả ầ ờ ộ ồ ộ ơ bi ặ ằ   ế t, đ ng th i ph i có nhu c u (đ ng c ) tìm ki m nó. Nh ng d  ki n quen thu c ho c n m

ể ầ ế ủ ư ệ ấ ngoài t m hi u bi t c a cá nhân thì t ể  duy không th  xu t hi n.

ộ ọ ủ ự ặ ớ ơ ỏ ộ ớ VD:  Đ t câu h i “Ch  nghĩa siêu th c trong th  là gì?” v i m t h c sinh l p M t

ế ủ ư 10.2.2. Tính gián ti p c a t duy

ấ ủ ự ậ ệ ượ ư ệ ữ ậ ả ­ T  duy phát hi n ra b n ch t c a s  v t hi n t ờ ử ụ   ng và quy lu t gi a chúng nh  s  d ng

ụ ươ ứ ủ ế ệ ậ ườ ủ ỗ công c , ph ả ng ti n và các k t qu  nh n th c c a loài ng ệ i và kinh nghi m c a m i cá

nhân

ế ủ ư ể ệ ở ỗ ượ ữ ể ệ ­ Tính gián ti p c a t duy còn th  hi n ch  nó đ c bi u hi n trong ngôn ng . Con ng ườ   i

ữ ể ư ờ ặ ể ế ư ở ộ ữ luôn dùng ngôn ng  đ  t duy. Nh  đ c đi m gián ti p này mà t duy đã m  r ng nh ng kh ả

ứ ủ ậ ườ năng nh n th c c a con ng i.

VD:

21

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ừ ượ ủ ư ệ 10.2.3. Tính tr u t ng và khái ni m c a t duy

ề ự ậ ợ ư ấ ả ấ ả ộ ộ ọ   ­ T  duy ph n ánh cái b n ch t nh t, chung cho nhi u s  v t h p thành m t nhóm, m t la i,

ờ ừ ụ ể ự ậ ữ ữ ạ ấ ồ ỏ ộ m t ph m trù khái quát, đ ng th i tr u xu t kh i nh ng s  v t đó nh ng cái c  th , khác

bi t.ệ

ấ ừ ượ ư ồ ờ ế ả ­ T  duy đ ng th i mang tính ch t tr u t ng và khái quát. VD: khi nói đ n cái b ng, ng ườ   i

ẽ ồ ớ ứ ả ả ả ọ ộ ệ ụ ể ta s  nghĩ bao g m t i m i cái b ng ch  không ph i m t cái b ng riêng bi t, c  th  nào.

ừ ượ ờ ư ỉ ả ụ ệ ạ ữ ệ ế ­ Nh  có tính tr u t ng và khái quát, t dy không ch  gi i quy t nh ng nhi m v  hi n t i mà

ả ữ ụ ủ ệ ườ còn c  nh ng nhi m v  mai sa c a con ng i

ờ ư ả ụ ụ ể ẫ ệ ế ộ ượ ế ­ Nh  có tính khái quát, t duy trong khi gi i quy t m t nhi m v  c  th  v n đ c x p vào

ắ ẫ ộ ộ ươ ầ m t phàm trù, m t nhóm, v n nêu thành quy t c, ph ữ   ử ụ ng pháp c n s  d ng trong nh ng

ườ ợ ươ ự tr ng h p t ng t .

­ Ví d : ụ

ệ ặ ẽ ớ ư ữ 10.2.4. T  duy liên h  ch t ch  v i ngôn ng

ừ ượ ư ể ồ ạ ế ữ ả ­ T  duy tr u t ng, gián ti p, khái quát không th  t n t i bên ngoài ngôn ng , nó ph i dùng

ươ ệ ữ ngôn ng  làm ph ng ti n cho mình.

ế ả ư ễ ượ ồ ữ ­ N u không có ngôn ng  thì b n thân quá trình t duy không di n ra đ ả   ờ c, đ ng th i các s n

ủ ư ẩ ượ ườ ữ ố ị ế ậ ph m c a t duy cũng không đ ủ ể c ch  th  và ng i khác ti p nh n. Ngôn ng  c  đ nh lai

ả ủ ư ờ ườ các kêté qu  c a t duy và nh  đó làm khác quan hóa chúng cho ng ả ả   i khác và cho c  b n

ủ ể ư thân ch  th  t duy.

ữ ả ư ữ ỉ ươ ệ ủ ư ­ Tuy nhiên, ngôn ng  không ph i là t duy. Ngôn ng  ch  là ph ng ti n c a t duy.

Ví d : ụ

ệ ậ ư ế ớ ứ ả ậ 10.2.5. T  duy có quan h  m t thi t v i nh n th c c m tính

ơ ở ự ữ ự ư ệ ệ ả ả ­ T  duy p hi d a trên nh ng tài li u c m tính, trên kinh nghi m và c  s  tr c quan sinh

ộ đ ng.

ệ ự ế ứ ả ữ ư ủ ậ ộ ố ự ệ ­ Nh n th c c m tính là m t khâu c a m i liên h  tr c ti p gi a t duy và hi n th c, là c  s ơ ở

ữ ệ ướ ạ ệ ậ ủ c a nh ng khái quát kinh nghi m d i d ngcác khái ni m quy lu t.

ư ủ ả ẩ ả ưở ứ ả ế ậ ­ Ng ượ ạ c l i , t duy và s n ph m c a nó cũng  nh h ng đ n quá trình nh n th c c m tính

ẻ ư ụ ụ ệ ọ ế ọ ả ­ Ví d  trong giáo d c, ph i coi tr ng vi c phát tri n t duy cho h c sinh, n u không thì

ể ể ế ả ạ ả ựơ ẩ ố ư không th  giúp hs hi u bi ộ t  c i t o xã h i và b n thân đ c. Mu n thúc đ y hs t duy thì

22

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ả ư ề ấ ọ ố ự   ph i đ a h c sinh vào các tình hu ng có v n đ , giúp hs suy nghĩ, kích thích tính tích c c

ứ ủ ọ ể ư ậ ả ế ề nh n th c c a h c sinh. Phát tri n t ụ    duy ph i ti n hành song song và thông qua truy n th  tri

ứ ề ứ ọ ư ậ th c. M i tri th c đ u mang tính khái quát, không t ụ   ể ế  duy thì không th  ti p thu và v n d ng

ượ ể ư ứ ả ắ ữ ữ ớ ồ đ c tri th c. Phát tri n t duy ph i g n v i trau d i ngôn ng  cho hs, không có ngôn ng  thì

ươ ể ư ể ư ề ệ ả ắ ả ớ không có ph ệ ng ti n đ  t duy. Phát tri n t duy p hi g n li n v i rèn luy n c m giác, tri

ớ ủ ọ ệ ả ạ ả ữ ự ế giác, tính nh y c m, năng l c quan sát và trí nh  c a h c sinh. Thi u nh ng tài li u c m tính,

ể ư hs ko có gì đ  t duy.

ủ ư ố ớ ờ ố ứ ủ ậ ườ 10.3. Vai trò c a t duy đ i v i đ i s ng nh n th c c a con ng i.

ơ ở ề ả ạ ộ ậ Œ  L   à c  s , n n t ng c a ho t đ ng nh n th c ứ ủ

ư ứ ậ ườ ể ậ ớ ế ầ ð  Có t ứ  duy, t c có nh n th c lý tính thì con ng i m i có th  nh n bi ủ   t đ y đ ,

ề ế ớ khách quan v  th  gi i đó.

ồ ậ ế ơ ộ ườ ơ ả   i ch i dùng tay c m Ä Ví d : ụ Trong trò ch i đoán đ  v t trong m t chi c túi, ng

ủ ồ ậ ể ậ ớ ỉ ứ   nh n và đoán tên thì hoàn toàn có th  đoán sai tên c a đ  v t đó do đó m i ch  là m c

ứ ả ậ ậ ộ đ  nh n th c c m tính. Nghĩa là nh n bi ế ượ t đ ữ c nh ng

ề ộ ẻ ủ ự ậ ệ ượ thu c tính b  ngoài và riêng l c a s  v t ­ hi n t ng.

ớ ạ ủ ứ ộ ứ ư ứ ậ ậ ơ ộ i h n c a nh n th c, đ a nh n th c lên m t m c đ  cao h n  M  r ng gi ở ộ do n mắ

ậ ậ ủ ự ộ ườ ắ ượ b t đ c quy lu t v n đ ng c a t nhiên, xh và con ng i

ữ ệ ự ế ủ ể ư ộ ứ ữ ð D a trên nh ng d  ki n đã bi t, ch  th  t duy huy đ ng ố v n tri th c phong phú đã

ữ ệ ệ ề ệ ố có  (kinh nghi m s ng, kinh nghi m ngh  nghi p) thêm vào đó là nh ng tri th c sứ ẽ

ượ ọ ậ ể ầ đ c tích lũy d n trong quá trình tìm hi u, h c t p

ứ ầ ượ ậ ở ộ ệ ầ ố ơ

ð  Nh n th c d n đ

ớ c m  r ng, phong phú h n so v i kinh nghi m v n có ban đ u.

ệ ề Ä VD: Clip v  bóng đèn đi n ­ Edison

23

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ộ ự ậ ấ ủ ệ ượ ệ ả ữ ệ ố 2.2 Vi c đi sâu vào b n ch t c a m t s  v t, hi n t ng, phân tích nh ng m i quan h  có

ể ẽ ợ ứ ở ề ậ ầ ở ề tính quy lu t có th  s  g i m  ra nhi u nhu c u tích lũy tri th c ự  nhi u lĩnh v c khác nhau.

ứ ậ ườ ứ ượ ự ậ ậ 2.3 Nh n th c lý tính trong đó có giúp con ng i nh n th c đ ệ   c s  v t, hi n duyư t

ế ớ ầ ủ ứ ả ậ ơ ộ ượ t ng trong th  gi i khách quan m t cách đ y đ , khái quát h n nh n th c c m tính

ả ả ư ộ ỉ ẻ ề ủ ự ậ ệ ượ 2.2 T  duy không ch  ph n  nh thu c tính riêng l , b  ngoài c a s  v t, hi n t ng mà đi sâu

ự ậ ệ ượ ữ ủ ặ ả ấ vào b n ch t , các đ c tính chung c a nh ng s  v t, hi n t ng đó.

ÄVí d : ụ

ộ ứ ế ẻ ể ậ ế ớ

• M t đ a tr  sinh ra, n u không th  nh n bi

ế ượ t đ c th  gi i khách quan thì nó không

ể ể ứ ậ ữ th  có nh ng hi u bi ế ề ế ớ t v  th  gi i khách quan đó ð không có nh n th c.

•

Ở ộ ộ ổ ấ ị ữ ầ ậ ậ ế ứ ơ  m t đ  tu i nh t đ nh, nh n th c s  khai ban đ u là nh ng nh n bi t riêng l ẻ ề ự   v  s

ệ ượ ể ắ ầ ừ ữ ế ậ v t, hi n t ng, có th  b t đ u t ủ  nh ng ti p xúc c a các giác quan.

ứ ẻ ượ ữ ữ

• Càng ngày, đ a tr  càng tích lũy đ

ố ố c nh ng v n s ng,  nh ng

ứ ệ ậ ừ ể kinh nghi m, quá trình nh n th c cũng t đó mà chuy n

ứ ộ ơ lên m c đ  cao h n

ấ ủ ự ậ ệ ượ ể ệ ả ả ử ụ ữ ụ ư 2.3 Đ  phát hi n ra b n ch t c a s  v t, hi n t ng, T  duy ph i s  d ng  nh ng công c  và

ươ ệ ph ng ti n khác

ế ủ ư ữ

ð Ngôn ng  (tính gián ti p c a t

duy)

ứ ậ ả ở ứ ộ ứ ế ế ơ ộ ơ ð  Nh n th c ph i ộ  m c đ  khái quát h n, ti n đ n m t m c đ  cao h n. Ngoài ra, ngôn

ữ ữ ạ ộ ườ ở ệ ớ ng  cũng là m t trong nh ng khía c nh làm cho con ng i tr  nên khác bi t so v i các loài

ậ ộ đ ng v t khác.

ư ạ ộ ứ ữ ạ ậ ớ Ž Ho t đ ng t ạ ộ duy giúp t o ra nh ng ho t đ ng nh n th c m i:

ư ứ ể ậ ệ ượ ð T  duy giúp cho nh n th c có th  nh n bi ậ ế ượ t đ ự ậ c đâu là s  v t, hi n t ng đã có,

ự ậ ệ ượ ữ ư ượ ớ đâu là nh ng s  v t hi n t ng m i ch a đ c khám phá

ẻ ủ ơ ở ế ớ ữ ề ệ ớ ð C  s  cho vi c tìm tòi, phát hi n ra nh ng đi u m i m  c a th  gi ệ i khách quan.

ừ ượ ờ ủ ư ấ ả +   Nh  vào tính tr u t ng và khái quát c a t ả  duy (ph n ánh b n ch t chung cho

ề ự ậ ệ ượ ượ ậ ạ ợ nhi u s  v t, hi n t ng đ c t p h p thành nhóm, thành lo i)

ậ ự ậ ệ ượ ư ể ộ ð T  duy có th  nhìn nh n s  v t hi n t ng m t cách bao quát

ườ ụ ẽ ượ ề ớ ể ặ ữ ữ ệ ấ ð Giúp cho con ng i có th  đ t ra nh ng v n đ  m i, nh ng nhi m v  s  đ c gi ả   i

ế ươ quy t trong t ng lai

24

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ủ ụ ế ể ộ Ä Ví dụ : Quá trình phát tri n và  ng d ng c a m t chi c máy bay  ứ

ư ườ ả ụ ủ ệ ạ ữ ế ả ươ 3.2 T  duy giúp con ng i gi ệ i quy t nh ng nhi m v  c a hi n t i và c  t ng lai:

ầ ự ứ ầ ả ầ ẽ ắ ỗ Tr i qua quá trình đ u tiên là tích lũy tri th c, d n d n t ắ    thân m i cá nhân s  n m b t

ượ ấ ủ ự ậ ườ ướ ự đ ả c quy lu t , b n ch t c a t ộ  nhiên, xã h i và con ng i nên có xu h ặ   ng d  đoán ho c

ươ bi ế ướ t tr c trong t ng lai.

ả ủ ư ữ ế ả ưở ẽ ạ ả ậ ố ð  T  duy và nh ng k t qu  c a nó  nh h ứ ả   ng m nh m , chi ph i kh  năng nh n th c c m

ủ ả ả ườ ả ố ớ ạ ơ tính, làm cho kh  năng c m giác c a con ng ữ   i tinh vi, nh y bén h n ngay c  đ i v i nh ng

ệ ượ ự ệ ủ ươ hi n t ng, s  ki n c a t ng lai

ề ấ ướ ả ể ủ ế ẩ ộ ð  Đ  xu t ra h ng gi i quy t, thúc đ y quá trình phát tri n c a xã h i.

ề ự ứ ọ ộ ÄVD: Nhi u d  án, công trình nghiên c u khoa h c có n i dung

ướ ư ả ươ ự d  đoán xu h ng và đ a ra cách gi ế i quy t cho t ng lai

ủ ư ố ớ ờ ố ườ

­ Vai trò c a t

duy đ i v i đ i s ng con ng i

ự ế ờ ố ể ả ế ấ ụ ệ + Trong th c t đ i s ng, đ  gi ộ i quy t b t kì m t nhi m v  gì, ng ườ ưở i tr ng thành

ử ụ ể ư ộ ọ ườ ầ ế ợ ạ ư ề ấ r t ít khi s  d ng m t ki u t duy thu n túy, mà h  th ng k t h p nhi u lo i t duy

ạ ư ộ ữ ủ ạ ớ v i nhau trong đó có m t lo i t duy gi vai trò ch  đ o

ệ ọ ậ ủ + Trong công vi c h c t p c a sinh viên

ặ ự ọ ầ ư ả ể ế ậ

 Khi sinh viên nghe gi ng ho c t

h c, sinh viên c n t duy, suy lu n đ  ti p thu và

ứ ứ ậ ượ ủ ọ ỗ ườ ệ ề nh n th c v  các tri th c đ ả c h c. Tùy vào kh  năng c a m i ng i mà hi u qu ả

ạ ượ ẽ ế ề ấ ỗ ự ti p thu đ t đ c s  cao, th p khác nhau. Tuy nhiên, m i cá nhân đ u nên t nâng cao

ả ư kh  năng t duy cho mình.

ạ ờ ố ọ ậ ư

  Trong quá trình h c t p cũng nh  trong sinh ho t đ i s ng

ệ ư ầ ỉ ệ ả

 Cá nhân c n phâ  rèn luy n t

duy ph n bi n (critical thinking).

ự ả ắ ấ ư ệ ề ả ắ

 ð T  duy ph n bi n giúp cá nhân phát tri n năng l c b n thân (n m b t v n đ , ph n ả   ể

ề ế ứ ệ ấ ạ bi n v n đ , ti p thu tri th c, sáng t o…)

ờ ố ủ ư ộ ọ T  duy trong đ i s ng c a m t cá nhân  (Theo nhà tâm lý h c Piaget)

ẻ ướ ạ ẻ ắ ầ ứ ự ạ ậ ổ

 + Giai đo n tr  d

i 2 tu i: Đây là giai đo n đ a tr  b t đ u xây d ng nh n th c v ứ ề

ế ớ ố ợ ự ủ ư ệ ằ th  gi i xung quanh nó b ng s  ph i h p các kinh nghi m c a tri giác (nh  thính giác,

ị th  giác, xúc giác…).

25

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ạ ừ ẻ ắ ầ ứ ổ

 Giai đo n t

ạ  2 ­ 7 tu i: Đây là giai đo n đ a tr  b t đ u miêu t ả ế ớ  th  gi i xung quanh

ừ ằ ả ả ệ ượ ữ ằ ằ b ng ngôn t và b ng hình  nh, lý gi i hi n t ạ ộ   ng xung quanh b ng nh ng ho t đ ng

ớ ầ g n gũi v i mình.

ổ Ở ạ ữ ứ ệ ẻ ạ

 Giai đo n 7 ­ 11 tu i:

ể ự  giai đo n này, đ a tr  có th  th c hi n nh ng thao tác và có

ữ ả ự ế ườ nh ng lý gi i  logic thay th  cho tr c giác thông th ng.

ể ạ ậ ổ ạ  Giai đo n 11 – 15 tu i: Đây là giai đo n mà cá nhân có th  nh n th c v  th  gi ứ ề ế ớ ằ   i b ng

ữ ệ ượ ạ ậ ế ể ả nh ng kinh nghi m đã đ ộ c t o l p m t cách chi ti t và logic. Đ  gi ề   ế ấ i quy t v n đ ,

ộ ư ạ ệ ố ể trong giai đo n này, cá nhân đã có m t t ặ  duy có h  th ng, đ t ra và phát tri n đ ượ   c

ữ ả ế ề ể ả ữ ề ươ ể nh ng gi thuy t v  nh ng đi u có th  x y ra trong t ứ   ng lai và sau đó ki m ch ng

ả ế ằ ữ ậ gi thuy t b ng nh ng lý do mang tính suy lu n.

ả ạ ạ ư ứ ả ủ ạ ơ

­ T  duy c i t o l

i thông tin c a nh n th c c m tính làm co chúng có ý nghĩa h n cho

ạ ộ ủ ườ ụ ữ ậ ế ể ả ả ho t đ ng c a con ng i, v n d ng nh ng cái đã bi t đ  ra gi i pháp gi ế   i quy t

ữ ươ ự ư ư ế ế ứ ệ ườ nh ng cái t ng t ư  nh ng ch a ch a bi t, do đó ti t ki m công s c con ng i. VD:

ị ị ưở ượ ặ Câu 11: Anh/ ch  hãy trình bày đ nh nghĩa t ng t ơ ả ủ   ể ng và các đ c đi m c  b n c a

ưở ượ ủ ưở ượ ạ ộ ứ ớ t ng t ng. Phân tích vai trò c a t ng t ờ ố   ậ ng v i ho t đ ng nh n th c và đ i s ng

ườ ủ c a con ng i.

ị ưở ượ 11.1 Đ nh nghĩa t ng t ng

ưở ượ ư ừ ả ộ ­ T ng t ữ ng là m t quá trình tâm lí/ ph n ánh nh ng cái ch a t ng có/ trong kinh nghiêm

ơ ở ữ ể ượ ự ữ ả ằ ớ ủ c a cá nhân/ b ng cách xây d ng nh ng hình  nh m i/ trên c  s  nh ng bi u t ng đã có.

ơ ả ủ ưở ể ặ ượ 11.2. Đ c đi m c  b n c a t ng t ng

ưở ượ ỉ ả ướ ề ướ ả ấ ồ ở ự ữ ớ ­ T ng t ng ch  n y sinh tr c hoàn c nh có v n đ , tr ễ   c nh ng đ i h i m i, th c ti n

ư ừ ặ ướ ấ ị ữ ủ ư ầ ớ ỉ ch a t ng g p tr c nh ng nhu c u khám phá cái m i, nh ng ch  khi tính b t đ nh c a hoàn

ị ủ ưở ượ ở ỗ ả ả c nh quá l n. ớ  Giá tr  c a t ng t ng là ch  tìm đ ượ ố c l ấ   i thoát trong hàn c nh ccó v n

ủ ề ể ư ệ ả ạ ả ộ ề đ  ngay c  khi không đ  đi u ki n đ  t duy, cho phép nh y cóc qua m t vài giai đo n nào

ủ ư ỗ ế ế ả ẫ ả đó c a t ố  duy mà v n hình dung ra k t qu  cu i cùng, song đây là ch  y u trong gi ế   i quy t

ề ủ ưở ượ ấ v n đ  c a t ng t ng.

26

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ư ế ỗ ở ư ẩ ọ ố ơ ư ượ , ch a đ ế   c ti p Ví d :ụ  khi đ c tác ph m “S ng nh  anh” chúng ta ch a đ n n i anh Tr i

ớ ượ ấ ử ủ ứ ư ế ẫ ố xúc v i anh, không đ c ch ng ki n 9 phút cu i cùng b t t c a anh nh ng ta v n hình dung

ượ ữ ạ ớ ế ệ đ c hình dáng, tâm tr ng, khí phách, cùng v i nh ng tình ti t trong câu chuy n.

ưở ượ ứ ượ ậ ộ ủ ế ự ệ ầ ằ ­ T ng t ng là m t quá trình nh n th c đ ả   c bát đ u và th c hi n ch  y u b ng hình  nh

ể ượ ư ế ẫ ớ ớ ủ ượ ượ nh ng v n mang tính gián ti p và khái quát cao so v i trí nh . Bi u t ng c a t ng t ng là

ự ả ớ ừ ữ ể ượ ể ượ ủ ớ ể ượ ủ hình  nh m i đc xây d ng t nh ng bi u t ng c a trí nh , là bi u t ng c a bi u t ng

ế ắ ề ề ấ ạ ọ ưở ượ ng t ng ngay Ví d :ụ  H a sĩ Nga Xuricop nhìn th y 1 con qu  đen tr n n n tuy t tr ng t

ượ ế ộ ủ ủ ố ế đ n hình t ậ ng c a phu nhân Morodova (nhân v t th i tha c a ch  đ  Nga hoàng).

ưở ượ ứ ả ử ụ ẽ ớ ể ượ ữ ệ ặ ậ ­ T ng t ng liên h  ch t ch  v i nh n th c c m tín, s  d ng nh ng bi u t ủ ng c a trí

ứ ả ượ ậ ấ ớ nh , do nh n th c c m tính thu l m cung c p.

ử ổ ạ ọ ọ ị ả ưở ụ ượ ủ ườ Ví d : khi h c l ch s  c  đ i h c sinh ph i t ng t ộ ố ng ra cu c s ng c a ng i nguyên

th y.ủ

ủ ưở ượ 11.3. Vai trò c a t ng t ng

ưở ượ ậ ế ớ ủ ọ ườ ng t ng có liên quan m t thi ạ ộ t v i m i ho t đ ng c a con ng ờ i. Nh  có t ưở   ng 1.  T

ườ ớ ướ ượ ả ủ ế ườ ị ượ t ng con ng i m i hình dung tr c đ ộ c k t qu  c a lao đ ng, nó giúp con ng i đ nh

ướ ạ ộ ạ ộ ẩ ọ h ng m i ho t đ ng, thúc đ y ho t đ ng,…

ổ ế ế ớ ệ ộ ừ i đã t ng ti ế ộ t l ậ    bí m t Ví d :ụ  Jack Nicklaus, m t tay gôn chuyên nghi p và n i ti ng th  gi

ủ ướ ưở ượ ằ ở ị ả thành công c a mình, tr c tiên ông t ng t ả ng ra hình  nh qu  bóng đang n m ơ    v  trí n i

ế ố ưở ượ ườ ủ ế ả ông mu n nó k t thúc, sau đó ông t ng t ng ra đ ấ   ng đi c a nó và c  cái cách nó ti p đ t

ư ế ố ư nh  th  nào ? Cu i cùng ông làm y nh

ưở ượ ế ứ ề ạ ộ ứ ủ ậ ậ ng t ầ ng c n thi t cho ho t đ ng nh n th c trong các quá trình c a nh n th c đ u có 2. T

ỗ ợ ủ ưở ượ ự s  tham gia h  tr  c a t ng t ng.

ưở ượ ọ ậ ả ưở ớ ự ạ ủ ọ ng t ng còn có vai trò trong h c t p,  nh h ng t i s  sáng t o c a nhà văn, h a sĩ, 3. T

điêu kh c,…ắ

ế ằ ả ừ ặ ờ ằ ấ ế trái đ t đ n m t tr i b ng 149.500.000 km Ví d :ụ  N u giáo viên nói r ng: kho ng cách t

ố ụ ể ư ế ấ ặ ọ ả thì h c sinh r t khó hình dung m c dù đó là con s  c  th . Nh ng n u giáo viên mô t thông

ớ ậ ố ử ế ể ề ế ả ộ ớ   qua so sánh: chuy n xe l a chuy n đ ng đ u v i v n t c 50km/h thì ph i đi h t 340 năm m i

ườ ẽ ễ ọ ơ ả ế h t qu ng đ ng đó. Thì h c sinh s  d  hình dung h n.

27

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ơ ả ủ ớ ị ị ớ   Câu 12: Anh/ ch  hãy trình bày đ nh nghĩa trí nh  và các quá trình c  b n c a trí nh .

ư ớ ể ế ữ ộ ệ ệ ả Làm th  nào đ  ghi nh  và l u gi tài li u m t cách hi u qu ?

ị ớ 12.1. Đ nh nghĩa trí nh

ự ớ ạ ữ ệ ượ ố ­ Trí nh  là s  ghi l i, gi ữ ạ  l i và tái hi n nh ng gì cá nhân thu đ ủ   ạ ộ c trong ho t đ ng s ng c a

mình.

ộ ờ ố ẽ ớ ớ ườ ặ ­ Trí nh  là quá trình tâm lí có liên quan ch t ch  v i toàn b  đ i s ng tâm lí con ng i.

ề ể ế ớ ượ ể ườ ờ ố ườ ệ ­ Trí nh  là đi u ki n không th  thi u đ c đ  con ng i có đ i s ng tâm lí bình th ổ   ng,  n

ạ ị đ nh, lành m nh.

ơ ả ủ ớ 12.2. Các quá trình c  b n c a trí nh

ớ ự 12.2.1. S  ghi nh

ớ ư ứ ự ệ ệ ắ ớ ộ ớ   ­ S  ghi nh  là m t quá trình trí nh / đ a tài li u nào đó/ vào ý th c, g n tài li u đó/ v i

ơ ở ữ ứ ế ệ ữ ề nh ng ki n th c hi n có, làm c  s  cho quá trình gi gìn đó v  sau.

ớ ủ ự ế ị ộ ­ S  ghi nh  c a con ng ườ ượ i đ ở c quy t đ nh b i hành đ ng.

ớ ộ ả ủ ự ệ ế ệ ớ ộ ồ ờ ề   ­ S  ghi nh  m t tài li u nào đó là k t qu  c a hành đ ng v i tài li u đó, đ ng th i nó là đi u

ệ ươ ể ự ạ ộ ữ ủ ệ ệ ế ộ ki n, ph ng ti n đ  th c hi n nh ng hành đ ng ti p theo c a ho t đ ng.

ớ ườ ự ễ ướ ủ ị ủ ị ­ S  ghi nh  th ng di n ra theo hai h ng: có ch  đ nh và không có ch  đ nh.

ớ ự ớ ự

ộ ả ủ ị ủ ủ ị ụ ặ ừ ả ự ướ S  ghi nh  không có ch  đ nh ớ + Là s  ghi nh  không có m c đích đ t ra t tr ự c. ủ ớ ế ộ ầ ớ ữ ớ ả ủ ự ộ ủ ự ơ ộ

ụ ư ộ ợ ượ ặ ệ ở ự ệ ườ ụ ớ ượ ế ờ ộ S  ghi nh  có ch  đ nh ữ ẩ   + Là s n ph m c a nh ng hành đ ng mang ậ ặ tính kĩ thu t đ c thù trong đó b n thân s  ghi   ấ   ụ nh  là m c đích c a nh ng hành đ ng đ y. ụ  K t qu  c a s  ghi nh  này ph n l n ph ớ ụ thu c vào đ ng c , m c đích c a s  ghi nh .    ộ ễ + Di n ra trong hành đ ng nh ng m c đích   ồ   ự  giác  đ t ra,  đ ng c cá nhân t ghi nh   đ ớ ậ ể th i tìm ki m các kĩ thu t đ  ghi nh . ng h p n i dung ủ     thành   m c   đích   chính   c a ặ ạ   ữ i

ươ ả ệ + Ph (cid:0) ộ   i   đa   khi   n i ộ ặ ả ạ + Đ c th c hi n trong tr ủ c a   tài   li u   tr ặ ơ ộ hành đ ng, h n n a, hành đ ng l p đi l p l ứ ề ầ ướ i hình th c nào đó.  nhi u l n d ả ố ệ ớ ạ ự +   S   ghi   nh   đ t   hi u   qu   t ự ậ ệ ạ dung tài li u t o ra s  t p trung chú ý cao đ ẽ ho c c m xúc m nh m .

ệ ể ướ ệ ề ầ ệ ớ ơ ở ể ạ ng pháp đ  đ t hi u qu  cao: ề   ề ặ ạ ệ i nhi u Dùng nhi u bi n pháp (l p l ố   ạ ứ ề ầ l n d i nhi u hình th c, t o ra m i ầ ủ ữ liên h  b  ngoài gi a các ph n c a tài   ớ ộ   li u c n ghi nh …) đ  ghi nh  m t ộ   ể tài   li u   trên   c   s   không   hi u   n i

28

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ớ ớ ọ ộ ư ệ

(cid:0) ả ắ ệ ủ ơ ở ể ể ệ

ắ ứ

ng t ư

 ghi nh  máy móc: tìm ủ   dung c a nó  ữ   ệ m i bi n pháp đ a vào trí nh  nh ng gì có trong tài li u m t cách chính xác   t.ế và chi ti ấ ệ   N m l y b n thân logic c a tài li u, ớ ả   ghi nh  tài li u trên c  s  hi u b n ộ ạ   ấ ủ i ch t c a nó. Quá trình tìm hi u n i t ớ  ủ c a tài li u cũng là quá trình ghi nh   hi uể     ghi nh  logic   ớ ệ tài li u   đó   ố   ượ ộ ộ c g n vào v n n i dung, n i dung đ ả   ệ ệ tri th c kinh nghi m hi n có và gi i ớ  ụ ệ ượ ế c   các   nhi m   v   m i.   quy t   đ ượ ưở ượ   ớ cách ghi nh  này đ ng c t ự ấ và t Ệ Ớ

ạ ộ ỗ ữ ủ ể ứ ợ ợ ộ ổ ự ọ ộ ệ

ấ ị ệ ệ ứ ệ ừ ộ ộ ệ ầ ặ ặ ố ề ệ ộ ầ  ti p đó tái hi n t ng ph n đ c bi ằ i hình th c nói th m  và ghi chép ra gi y: c  g ng tái hi n toàn b  tài  tái hi n toàn b  tài ữ ố ắ ấ t là nh ng ph n khó

ệ ậ ướ ứ ữ ệ ậ ớ  luy n t p tài li u đã ghi nh  thay vì l p ặ i nh ng hình th c khác ệ duy tham gia r t tích c c  CÁC BI N PHÁP GHI NH  LOGIC ệ + Phân chia tài li u thành các đo n  ớ ộ ạ + Đ t cho m i đo n m t tên thích h p v i n i dung c a nó ể + N i li n nh ng đi m t a thành m t t ng th  ph c h p b ng m t tên g i nh t đ nh ầ ướ + Tái hi n tài li u d ầ ế ệ li u m t l n  li u ệ ệ ắ + Ôn t p: g n tài li u d ạ i y nguyên tài li u.  l

ệ ự 12.2.2. S  tái hi n

ớ ộ ố ạ ữ ộ ạ ­ Là m t quá trình trí nh  làm s ng l i nh ng n i dung đã ghi l i.

ườ ạ ­ Th ng phân làm ba lo i:

ậ ạ ớ ạ ồ ưở i: i: ệ ng ứ ứ ự ạ ệ ề ầ ủ ệ ng   đ ự  ượ ặ   c   l p tri   giác   l Nh n l ứ Là hình th c tái hi n khi s ố ượ trí   giác   đ i   t i ạ l Nh  l   Là hình th c tái hi n không ố   ễ di n   ra   s i   đ i ượ ng  t H i t Là hình th c tái hi n c n có ấ ự ố ắ s  c  g ng r t nhi u c a trí tuệ

ự ề ệ i   cũng   có   th ậ ầ ế ả ủ ộ ỏ ừ ớ ạ ộ i cái gì ( nh  l ứ ạ ớ ế ệ ủ ộ ể  ạ +   S   nh n   l ủ không   đ y   đ   và   không   xác   đ nhị ữ +   Đòi   h i   nh ng   quá   trình   ạ   ờ ph c   t p   nh   đó   m i   đ t ạ ộ   ệ ủ + là đi u ki n c a ho t đ ng ứ   ư nh ng khi ta không có ý th c ượ ọ   c h at đ ng v a qua ta đã đ ớ ạ nh  l   i không ủ ị ch  đ nh) ứ   ộ + là hành  đ ng  trí tu  ph c ụ  ạ t p mà k t qu  c a nó ph ứ   ệ thu c vào vi c cá nhân ý th c ứ   rõ   ràng,   chính   xác   đ n   m c ụ  nào n i dung c a nhi m v

29

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ị ễ ả c k t qu  xác đ nh tái hi n. ệ ờ ố ẽ ượ ng không đ +   Di n   ra   có   nguyên   nhân, ậ ưở quy   lu t   liene   t ng   mang ặ ấ tính h t logic ch t ch  và có ệ ố h  th ng ắ ượ ế đ + Có ý nghĩa trong đ i s ng:   ướ   ườ ị giúp   con   ng i   đ nh   h ng ự ố ệ   trong   hi n   th c   t t   và   đúng h nơ ữ ớ ồ ưở   + H i t c tái ệ ộ   hi n   m t   cách   máy   móc   mà ế ắ   ườ th ng s p x p khác did g n ự ệ ớ v i nh ng s  ki n m i.

ự ự ữ ứ ớ 12.2.3. S  quên và s  gìn gi tri th c trong trí nh

ệ ượ ộ ớ ướ ể ầ ế ­ Quên là không tái hi n đ c n i dung đã ghi nh  tr ờ c đây vào th i đi m c n thi t.

ở ậ ậ ắ ứ ể ộ ễ ­ Di n ra ớ    nhieùe m c đ  khác nhau: có cái không th  nào quên, cáo cái ch t v t l m m i

ể nh  l ớ ạ ượ i đ c, có cái không th  nh  l ớ ạ ượ i đ c.

ườ ứ ụ ể ủ ớ ữ ư ả ấ ổ ị ­ Th ng ta không còn nh  nh ng hình th c c  th  c a nó nh ng b n ch t và ý nghĩa  n đ nh

ứ ủ ậ ủ c a nó đã nh p vào tri th c và hành vi c a ta.

­ Nguyên nhân:

+ Do quá trình ghi nh  ớ

ạ ộ ế ủ ậ ứ ầ ắ ớ ớ ự   + Do quy lu t  c ch  c a ho t đ ng th n kinh trong quá trình ghi nh  ít g n v i th c

ễ ủ ti n c a cá nhân

ứ ự ễ ầ ấ ậ ấ ộ ố ả   ­S   quên di n ra có quy lu t: T c đ  quên nhanh nh t là ngay sau l n th  nh t, sau đó gi m

d n ầ

ệ ớ 12.3. Ghi nh  tài li u

ệ ầ ọ ậ ứ ệ ệ ắ ầ ớ ớ ­ G n tài li u c n nh  vào tài li u h c t p, hình thành nhu  u, h ng thú v i tài li u

ổ ứ ọ ệ ạ ả ọ ọ ộ ­ T  ch c h at đ ng d y h c hi u qu  khoa h c

ổ ứ ọ ậ ệ ệ ọ ­ T  ch c cho h c sinh tái hi n tài li u h c t p

ưở ớ ố ộ ả ế ượ 1­ Tin t ng là mình có m t trí nh  t t và c i ti n đ c

ể ấ ế ả ộ ớ ườ ớ ổ R t nhi u ng ườ ự i t cho là mình có m t trí nh  kém đ n c  tên ng i cũng không nh  n i

ự ố ế ấ ỏ ế ế và t nhiên các con s  bi n m t kh i trí óc không bi ư ạ t vì lý do gì. N u b n có suy nghĩ nh

ạ ỏ ự ế ệ ả ạ ả ớ ậ v y thì hãy g t b  ngay. B n ph i quy t tâm c i thi n trí nh  và tìm s  vui thích trong các

ạ ừ ộ ủ ế ờ ả ti n b  c a mình. B n đ ng bao gi n n chí.

ộ ệ 2­ Rèn luy n não b

ặ ẽ ộ ể ệ ưở ẩ ự ể ố Rèn luy n não b  đ u đ n s  giúp cho não tăng tr ng và thúc đ y s  phát tri n các m i

30

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ớ ằ ỹ ả ệ ể ể ệ ẩ ả ớ ớ ố n i th n kinh m i có th  giúp c i thi n trí nh . B ng vi c phát tri n các k  x o trí óc m i

ệ ạ ụ ớ ữ ớ ứ ạ ư ọ ỹ ả ơ ộ ộ ặ ­­­đ c bi t là các k  x o ph c t p nh  h c m t ngôn ng  m i hay ch i m t nh c c  m i­­­

ể ữ ữ ệ ặ ớ ố ơ ố và vi c thách đ  não v i nh ng bài đ  ho c trò ch i game, chúng ta có th  gi cho não năng

ứ ủ ệ ả ả ạ ạ ỗ ể ho t và c i thi n ch c năng sinh lý c a não. M i ngày b n hãy dành kho ng 30 phút đ

ữ ặ ơ ượ ể ả ẵ ủ ạ ệ ạ ộ ch i ô ch , sudoku, ho c game đã đ c chuy n t i s n vào máy đi n tho i di đ ng c a b n

ỗ ậ ể ụ 3­ T p th  d c m i ngày

ệ ự ư ặ ẽ ơ ể ề ế ậ ả ồ ả T p aerobic đ u đ n s  giúp c i thi n s  l u thông máu huy t trong c  th  bao g m c

ặ ự ấ ể ụ ể ạ ổ ở ớ não, .và có th  giúp ngăn ch n s  m t trí nh  do tu i già. Th  d c còn giúp b n tr  thành

ư ẹ ệ ả ậ ả ấ ơ ơ ớ lanh l n h n và c m th y th  giãn h n , do đó vi c ghi nh n các “hình  nh” trong trí nh

đ ượ ố ơ t h n c t

ể ụ ệ ớ ậ ở ơ ể ụ ệ ệ ả Môn t p aerobic là môn th  d c liên h  t i và c i thi n vi c tiêu th  oxogen b i c  th .

ả ả ễ ụ ệ ạ ổ ộ ả ể ơ ớ Đây là m t lo i th  d c đòi hõi tim và ph i ph i l m vi c quá t ỉ i nhi u h n so v i lúc ngh

ả ậ ạ ạ ồ ơ ượ ế ả ng i. Môn t p aerobic g m có nh y aerobic, đ p xe đ p, đi tr ộ t tuy t, đi b , nh y dây,

ơ ộ ạ ộ ch y b , leo thang và b i l i

ầ ẳ ả 4­ Gi m căng th ng tâm th n (stress)

ặ ầ ự ầ ạ ẳ ổ ươ S  căng th ng tâm th n m n tính (chronic stress) , m c d u không gây t n th ề ể ng v  th

ớ ở ư ệ ế ế ạ ấ ơ ch t cho não, nh ng làm cho vi c nh  tr  thành khó khăn h n nhi u. N u tình tr ng stress

ẽ ị ổ ươ kéo dài thì não s  b  t n th ng.

ẽ ả ạ ạ ưở ớ ủ ạ ứ ẽ ẻ ổ tình tr ng stress m n tính s   nh h ng lên s c kho  và trí nh  c a b n, nó s  làm t n

ươ ậ ố ả ậ ể ầ ờ th ng não, vì v y cách t t nh t là ph i t p ki m soát stress. Stress không bao gi ể  có th

ạ ỏ ượ ể ể ư ằ ắ ượ ả ữ ạ ờ lo i b  đ c, nh ng ch c ch n có th  ki m soat đ c. Ngay c  nh ng stress t m th i cũng

ự ệ ậ ạ ở ệ ậ làm cho vi c t p trung t ư ưở  t ư ng và quan sát s  vi c tr  thành khó khăn. B n hãy t p th

ạ ầ ữ ể ế ậ ậ ả ặ ư dãn, t p đ u đ n yoga hay nh ng môn t p th  dãn khác, và b n c n tham kh o bác sĩ n u b ị

ạ ẩ ọ stress m n tính tr m tr ng

ố ố 5­ Ăn u ng cho t t và đúng

ị ườ ể ượ ầ ả ượ ệ ả ớ Ngoài th  tr ng có b y bán nhi u d ổ c th o b  sung đ ả c qu ng cáo là c i thi n trí nh ,

ư ư ứ ượ ỏ ử ệ ệ nh ng ch a có th  nào đ ứ c ch ng t là có hi u nghi m qua các th  nghiêm lâm sàng. Tuy

ệ ộ ế ộ ẻ ạ ữ ự ẽ ạ ẩ nhi n m t ch đ  ăn u ng ố  lành m nh s  giúp cho não kho  m nh và nh ng th c ph m

ứ ấ ố ườ ứ ủ ch a các ch t ch ng oxi­ hóa và các acid béo Omega­3 giúp tăng c ng ch c năng c a não.

ạ ưỡ ữ ư ớ B n hãy nuôi d ng não v i nh ng ch t b ấ ổ sung nh  thiamine, vitamin E, niacin và vitamin

31

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ữ ữ ả ỏ ộ ớ ệ ự ậ   B­6. Ăn thành 5 hay 6 b a ăn nh  trong m t ngày thay vì 3 b a ăn l n cũng c i thi n s  v n

ủ ả ổ ớ ớ ạ ượ ự ụ ứ ườ ả ế hành c a trí óc (bao g m c  trí nh ) vì gi i h n đ c s  t ủ t gi m c a m c đ ng­huy t có

ả ưở ự ớ thể có  nh h ng tiêu c c t i não

ậ ố ả 6­ Ghi nh n t t các “hình  nh”

ườ ự ệ ả ớ ỹ Chúng ta th ng quên các s  vi c không ph i vì trí nh  chúng ta kém mà vì k  năng quan sát

ố ộ ố ườ ư ọ ể ẩ ẩ ủ c a chúng ta không t t. M t tình hu ng th ng x y ra (và đi u này h u nh  m i ng ườ ề   i đ u

ớ ượ ớ ệ ộ ườ ườ ầ liên quan t i ) là khi chúng ta đ c gi ớ i thi u v i m t ng i. Thông th ng lúc ban đ u

ớ ườ ậ ự ệ chúng ta không nh  tên ng ạ ẽ i đó vì chúng ta th t s  không chú tâm vào vi c đó. B n s

ớ ữ ạ ẽ ư ậ ủ ế ể ậ ấ ạ ố ơ ộ nh n th y là n u b n ch  tâm mu n nh  nh ng đi u nh  v y thì b n s  làm khá h n. M t

ể ự ấ ủ ệ ạ ậ ỹ cách đ  t hu n luy n k  năng quan sát c a mình thì b n hãy t p chú tâm quan sát trong vài

ụ ủ ả ộ ườ ế ổ ậ ấ ấ ả ạ ả giây  nh ch p c a m t ng i không quen bi t x p t m  nh l t, r i l i và sau đó mô t

ế ể ố ế ể ấ ả ắ ạ ạ ắ ặ ho c vi t xu ng càng nhi u chi ti t v  t m  nh càng hay. B n hãy nh m m t l ố i và c

ộ ấ ả ỗ ầ ậ ư ế ạ ứ ả ụ hình dung ra b c  nh ch p trong trí óc. M i l n t p nh  th  b n hãy dùng m t t m  nh

ạ ẽ ấ ự ậ ớ ượ ế ề ể ặ ế ơ khác và n u th c t p đ u đ n b n s  th y mình có th  nh  đ ề c nhi u chi ti t h n, ngay

ấ ả ỉ ả c  khi ch  nhìn thoáng qua t m  nh

ứ ể ờ 7­ Đ  ký  c có th i gian hình thành

ạ ấ ứ ắ ỉ ầ Các ký  c ng n h n r t mong manh và ch  c n chúng ta xao lãng là quên đi nhanh chóng

ự ệ ơ ư ố ệ ữ ả ạ ẳ ạ ứ nh ng s  vi c đ n gi n nh  s  đi n tho i ch ng h n. Chìa khoá đ ấ ể tránh m t các ký  c

ướ ự ệ ờ tr c khi chúng hình thành thì chúng ta phài có th i gian tâp trung vào s  vi c mà chúng ta

ắ ả ả ớ ớ ự ệ ậ ạ ẩ c n ph i nh  trong môt kho ng kh c mà không nghĩ t i các s  vi c khác. Vì v y khi b n

ớ ệ ể ị ừ ư ữ ệ ạ ố ứ ạ   mu n nh  vi c gì thì b n hãy tránh đ ng đ  b  xao lãng và ng ng nh ng công vi c ph c t p

ộ trong m t vài phút

ạ ễ ớ ữ ạ ả 8­T o ra nh ng hình  nh linh ho t d  nh

ớ ộ ể ễ ạ ạ ơ ế ạ B n có th  nh  m t thông tin d  dàng h n khi mà b n có th ể hình dung ra nó. N u b n

ạ ừ ộ ứ ộ ứ ẻ ớ ố ợ ộ ố mu n liên h p m t đ a tr  v i m t cu n sách, b n đ ng có hình dung m t đ a bé đang

ồ ọ ễ ả ả ạ ơ ộ ng i đ c sách –vì hình  nh đó quá đ n gi n và d  quên. Thay vào đó, b n hãy nghĩ ra m t

ổ ậ ơ ư ố ắ ơ ắ ẳ ạ ộ ổ cái gì n i b t h n, m t cái gì b t m t h n, ch ng h n nh  cu n sách đu i theo đ aứ  bé hay

ể ặ ả ậ ắ ả ố đ aứ  bé đang g m ăn cu n sách. Hình  nh càng đ p vào m t và càng gây c m xúc nhi u thì

ẽ ạ ợ ấ ự s  liên h p càng m nh m  b y nhiêu

32

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ậ ạ ậ ạ ẩ ữ ể ớ 9­ L p đi l p l i nh ng đi u mà b n c n nh

ấ ặ ạ ấ ạ ẽ ề ầ ể ắ ắ B n càng nghe th y, nhìn th y ho c nghĩ t ớ iớ  đi u gì nhi u l n thì ch c ch n b n s  nh

ế ạ ố ư ề ạ ẵ ườ ổ ề đi u đó , có đúng th  không? Khi b n mu n nh ớ đi u gì­­­­­ch ng h n nh  tên ng i đ ng

ậ ủ ệ ớ ườ ạ ặ ạ ặ ể ầ nghi p m i hay ngày sinh nh t c a ng ạ i b n thân ­­­ b n hãy l p đi l p l ặ   inhi u l n ho c

ế ặ ể ể ệ ạ ố ớ ể ạ ố ớ ớ l n ti ng ho c nh mẩ  trong mi ng. B ncó th  vi t xu ng và nghĩ t i đi u b nmu n nh

ể ạ ố ậ ớ 10­ T p trung thành nhóm các đi u b n mu n nh

ệ ứ ả ữ ứ ắ ẫ ộ ợ ộ ả M t b n li ư ả t kê m t cách ng u nhiên các th  (nh  b n kê nh ng th  ph i ra ch  mua s m)

ệ ớ ơ ứ ể ạ ả ạ ớ ố ệ ể ặ có th  đ c bi t khó nh . Mu n d  nh  h n, b n hãy phân lo i các th  trên b n li t kê ra

ạ ẽ ấ ạ ầ ư ậ ừ ứ ế ố ễ thành t ng nhóm. Nh  v y n u b n c n mua b n th  trong nhóm rau thì b n s  th y d

ớ ơ ả ố nh  h n c  b n.

ổ ứ ờ ố ọ 11­ T  ch c đ i s ng cho g n gàng

ứ ườ ắ ở ư ạ ể Luôn luôn đ  các th  th ng dùng nh  chìa khoá, kính m t ộ  cùng m t ch . ỗ  B nhãy dùng

ế ị ắ ệ ử ộ ế ị ế ể ạ ổ ộ m t thi ế t b  x p x p đi n t hay m t thi t b  k  ho ch hoá hàng ngày đ  theo dõi các bu i

ố ệ ệ ạ ả ơ ữ ẹ h n, các ngày ph i thanh toán hoá đ n, và nh ng công vi c khác. Ghi các s  đi n tho i và

ố ổ ị ệ ổ ệ ệ ạ ặ ộ ộ ỉ ỉ ị đ a ch  trong m t cu n s  đ a ch  ho c vào máy đi n toán hay đi n tho i di đ ng. Vi c t

ứ ọ ạ ờ ờ ậ ữ ệ ẩ ể ch c g n gàng có th  giúp b n có th i gi t p trung vào nh ng công vi c ít x y ra hàng

ủ ạ ượ ổ ứ ờ ố ả ế ớ ủ ạ ư ậ ngày. Ngay c  n u khi đ i s ng c a b n đ ch c nh  v y mà trí nh  c a b n không c t

ẫ ưở ệ ượ ữ ể ợ ươ ự ư ạ ặ ạ ả c i thi n thì b n cũng v n h ng đ c nhi u nh ng l i ích t ng t ạ  (ch ng h n nh  b n

ữ ế ả không còn ph i tìm ki m chìa khoá n a)

ề ồ 12­ Ng i thi n

ữ ứ ấ ườ ể ậ ề ề ồ Nghiên c u cho th y nh ng ng ặ i ng i thi n đ u đ n có th  t p trung t ư ưở  t ng và có trí

ớ ố ơ ứ ủ ệ ệ ầ nh  t ổ   t h n. Các nghiên c u c a b nh vi n Massachusetts General Hospital cho th y là ng i

ườ ượ ạ ớ ỏ ộ ố ề thi n th ng xuyên tăng l ng máu ch y t i v  não làm cho vùng này dày thêm. M t s  nhà

ả ứ ề ể ậ ằ ả ớ kh o c u cho r ng đi u này có th  gia tăng kh  năng chú ý, t p trung và trí nh

ủ ấ 13­ Ng  ngon gi c

ượ ủ ả ấ ưở ớ ố ớ ớ ủ ữ ậ ả ớ L ng gi c ng   nh h ng t i kh  năng nh  c a não đ i v i nh ng thông tin m i nh n

ượ ủ ấ ạ ọ ủ ể ế đ c. Theo báo cáo c a Đ i h c Harvard thì ng  gi c đêm đ ượ ố c t ể ả   i thi u 7 ti ng có th  c i

ệ ệ ạ ạ ắ ớ ớ thi n trí nh  ng n h n và trí nh  liên h  dài h n

ọ ỏ ậ ớ ỹ 14­ H c h i các k  thu t giúp trí nh

33

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ề ả ớ ớ ữ ệ ạ ả ậ ậ ơ ỹ ỹ C i thi n trí nh  v i nh ng trò ch i. Các k  thu t này t o n n t ng cho các k  thu t rèn

ệ ệ ả ớ ớ ả luy n trí nh  và c i thi n trí nh hieeuj qu

ọ ỏ ừ ạ ể ẩ 15­ Hãy m ohi m và h c h i t các sai l m

ử ớ ộ ặ ế ử ớ ạ ạ ồ ộ B n hãy th  nh  m t trăm con s  đ u c a ố ẩ ủ pi ho c n u b n đã làm r i thì hãy th  v i m t

ử ớ ố ầ ạ ị ướ ớ ỹ ậ ngàn con s  đ u. B n hãy th  nh  tên các v  vua n c Anh v i k  thu t “memory palaces”

ớ ả ặ ệ ự ẩ ở ợ ươ ho c nh  b n li ẫ t kê th c ph m c n mua ch  qua ph ng pháp hình dung.

ố ắ ế ế ạ ẽ ẳ ữ ắ ượ ệ ậ ớ N u siêng năng c  g ng bi t đâu b n s  ch ng n m v ng đ c ngh  thu t nh

ể ủ ặ ả ị ị Câu 13: Anh/ ch  hãy trình bày đ nh nghĩa và đ c đi m c a tình c m. Phân tích các quy

ậ ơ ả ủ ệ ậ ụ ờ ố ừ ậ ả ị lu t c  b n c a tình c m. Nêu vi c v n d ng t ng quy lu t trong đ nh nghĩa đ i s ng.

ả ị 13.1. Đ nh nghĩa tình c m

ộ ể ệ ự ủ ữ ả ả ườ ố ớ ự ậ ữ ­ Tình c m là nh ng thái đ  th  hi n s  rung c m c a con ng ệ   i đ i v i nh ng s  v t hi n

ớ ầ ượ t ng có liên quan t ơ ủ ọ ộ i nhu c u và đ ng c  c a h

ấ ủ ơ ả ự ệ ả ả ườ ấ ­ Tình c m ph n ánh hi n th c khách quan c  b n nh t c a con ng i và mang tính ch t ch ủ

ứ ở ộ ố ư ộ ạ ả ể ắ ả ậ th  sâu s c. (Tuy nhiên, tình c m khác nh n th c m t s  khía c nh nh  n i dung ph n ánh,

ạ ươ ứ ả ả ả ớ ả ph m vi ph n ánh, ph ng th c ph n ánh; tình c m khác v i xúc c m)

ủ ể ặ ả 13.2. Đ c đi m c a tình c m

ậ ứ 13.2.1. Tính nh n th c

ả ườ ứ ượ ả ố ượ ­ Khi có tình c m nào đó, con ng ậ i ph i nh n th c đ c đ i t ng và nguyên nhân gây nên

ữ ủ ể ả ệ tâm lí, nh ng bi u hi n tình c m c a mình.

ế ố Ứ Ộ Ả Ậ Ể Ệ ­ Ba y u t : NH N TH C, RUNG Đ NG & TH  HI N C M XÚC  TÌNH C M Ả

13.2.2. Tính xã h i ộ

ự ứ ệ ả ỏ ườ ­ Tình c m th c hi n ch c năng t ộ ủ  thái đ  c a con ng i

ả ứ ứ ữ ả ả ầ ộ ơ ­ Tình c m mang tính xã h i ch  không ph i là nh ng ph n  ng sinh lí đ n thu n

ộ ườ ạ ộ ườ ộ ­ Vì tính xã h i hình thành trong môi tr ng xã h i nên gia đình, b n bè, nhà tr ng, xã h i là

ữ ườ ế ớ ứ ự ộ ủ ả ỗ ườ nh ng môi tr ng chính th c tác đ ng tr c ti p t i tình c m c a m i ng ữ   i. Chính nh ng

ườ ả ạ ộ ườ môi tr ng này hình thành nên tình c m mang tính xã h i. Bên c nh đó, môi tr ố ng s ng,

ế ả ộ ả hoàn c nh kinh t ... cũng là tác đ ng hình thành tình c m.

34

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ứ ơ ố ừ ỏ ướ ổ ưở ∙  Ví d :ụ   hai đ a bé s ng và ch i thân t ư  nh , nh ng khi b c vào tu i tr ả   ng thành hoàn c nh

ả ậ ỗ ượ ộ ườ ượ ự gia đình m i khác, tình c m mà nó nh n đ c cũng khác. M t ng ậ i nh n đ c s  quan tâm

ọ ườ ấ ở ủ ặ ả ở ọ ạ ủ c a gia đình, b n bè, m i ng i m c dù h  nghèo thì tình c m c a nó cũng r t c i m , hòa

ở ườ ả ố ồ đ ng, và luôn luôn mu n tr  thành có ích. Ng ượ ạ c l i, ng i kia có gia đình khá gi ư  nh ng l ạ   i

ậ ượ ự ủ ọ ườ ậ ẳ ố không nh n đ c s  quan tâm c a m i ng ị i nên nó mu n kh ng đ nh mình vì v y sa vào

ệ ạ ộ các t n n xã h i.

→ ấ ự ả ụ ưở ộ ế ư ưở ủ ủ Qua ví d  trên cho th y s   nh h ng c a xã h i đ n t t ả ng và tình c m c a con ng ườ   i.

ộ ườ ạ ộ ườ ộ Vì tính xã h i hình thành trong môi tr ng xã h i nên gia đình, b n bè, nhà tr ng, xã h i là

ữ ườ ế ớ ự ứ ộ ủ ả ỗ ườ nh ng môi tr ng chính th c tác đ ng tr c ti p t i tình c m c a m i ng ữ   i. Chính nh ng

ườ ả ạ ộ ườ môi tr ng này hình thành nên tình c m mang tính xã h i. Bên c nh đó, môi tr ố ng s ng,

ế ả ộ ả hoàn c nh kinh t ...cũng là tác đ ng hình thành tình c m.

13.2.3. Tính khái quát

ượ ữ ả ợ ộ ổ ả ­ Tình c m có đ ồ   c là do t ng h p hóa, đ ng hình hóa, khái quát hóa nh ng xúc c m đ ng

lo i ạ

ỗ ự ệ ạ ớ ụ ổ ữ ả ạ ợ ợ ổ Ví d : T ng h p hóa là t ng h p nh ng chu i s  vi c l ổ i v i nhau, 1 chu i ph n x  tronng

ả ớ ườ ư ả tình c m cha­con thì nó có tính khái quát. Lúc m i sinh ra ng ớ   i con ch a có tình c m v i

ườ ủ ự ườ ố ộ ờ ng i cha, do có s  chăm sóc c a ng i cha khi nó khóc, lúc đau  m ... Sau m t th i gian

ườ ậ ượ ả ữ ủ ả ườ ị ố ỗ chăm sóc ng i con c m nh n đ c nh ng tình c m c a ng i cha. Và m i khi nó b   m hay

ớ ớ ủ ả ườ ắ ơ khóc....thì nó luôn nh  t i cha và tình c m c a ng i con ngày càng sâu s c h n .

ổ ị 13.2.4. Tính  n đ nh

ế ấ ữ ủ ề ả ộ ổ ị ­ Tình c m thu c tâm lí, là nh ng k t c u tâm lí  n đ nh, ti m tàng c a nhân cách, khó hình

ấ thành, khó m t đi

ụ ể ấ ị ạ ể ạ ọ Ví d : Mình là sinh viên, đi h c có đi m thi th p và b  thi l ấ   i trong khi b n bè mình đi m r t

ướ ặ ạ ể ườ ượ ư ẫ ấ ồ ỗ cao thì dù tr c m t b n có th  c i g ể ng nh ng v n không th  che d u n i bu n trong

ộ ờ ủ ậ ượ ớ ạ ọ ẫ hành đ ng, trong l i nói c a mình. Hay, khi mình nh n đ c tin mình đã r t đ i h c.V n bi ế   t

ả ố ườ ướ ể ấ ự ậ ư ậ ấ ặ ọ ườ đó là s  th t nh ng r t khó đ  ch p nh n cho dù ph i c  c i tr c m t m i ng i.

13.2.5. Tính chân th c ự

ự ộ ữ ả ả ả ấ ằ ộ ố ộ   ­ Tình c m ph n ánh chân th c n i tâm và thái đ , ngay c  khi c  che gi y b ng nh ng đ ng

ả ụ tác gi ng y trang

35

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ố ự ặ 13.2,6. Tính hai m t (đ i c c)

ớ ự ỏ ố ự ề ả ầ ắ ỏ ­ G n li n v i s  th a mãn hay không th a mãn nhu c u, tình c m mang tính đ i c c: yêu

ồ ghét; bu n vui;…

ậ ơ ả ủ ả 13.3. Các quy lu t c  b n c a tình c m

ứ ậ 13.3.1. Quy lu t thích  ng

ứ ặ ặ ạ ế ả ộ ề ầ ệ ế ộ ộ ơ ­ N u m t tình c m nào đó c  l p đi l p l i nhi u l n m t cách đ n đi u thì đ n m t lúc nào

ệ ượ ứ ủ ả ạ đó có hi n t ng thích  ng, mang tính “chai d n” c a tình c m

Ứ ụ ọ ớ ổ ươ ạ ọ ổ ạ VD:  ng d ng trong d y h c: luôn đ i m i ph ả   ng pháp d y h c, thay đ i phong cách gi ng

ủ ọ ớ ả ự ể ạ ổ ổ ọ   ạ d y đ  tránh s  nhàm chán c a h c sinh, luôn đ i m i b n thân. Thay đ i đa d ng linh h at

ứ ế ạ ớ ờ ố ể đ  thích  ng v i đ i s ng v n bi n.

ậ ả ứ ươ ả 13.3.2. Quy lu t c m  ng/ t ng ph n

ặ ự ự ủ ệ ế ệ ể ấ ộ   ả ­ Trong quá trình hình thành và bi u hi n tình c m, s  xu t hi n ho c s  suy y u đi c a m t

ể ặ ặ ả ả ả ả ồ ộ ờ ố ế   tình c m này có th  làm tăng ho c gi m m t tình c m khác x y ra đ ng th i ho c n i ti p

nó.

ể ắ ớ ọ ổ VD: “Ng t bùi nh  lúc đ ng cay” ; “Ôn nghèo k  kh ”

Ứ ụ ạ ọ ng d ng trong d y h c:

ự ể ể ấ ả ấ ạ

­

giáo viên xây d ng thang đi m ch m chung, tránh tình tr ng ch m đi m c m tính, nhìn

ể ấ tên ch m đi m

ằ ọ

­ Có cái nhìn khách quan và công b ng trong đánh giá h c sinh

Ứ ờ ố ụ ườ ườ ng d ng trong đ i s ng ng i – ng i:

ộ ườ ễ ị ả ầ ặ ộ

­ Không v i đánh giá con ng

ừ ặ i sau m t vài l n g p m t, d  b  c m xúc đánh l a

ế ả ầ ườ ề ộ ườ

­ C n tham kh o ý ki n ng

i khác khi đánh giá v  m t ng i.

ộ ậ 13.3.3. Quy lu t pha tr n

ờ ố ủ ả ộ ườ ụ ể ố ự ề ả ­ Trong đ i s ng tình c m c a m t con ng i c  th , nhi u khi hai tình c m đ i c c nhau có

ạ ừ ư ể ả ộ ộ th  cùng x y ra m t lúc, nh ng không lo i tr  nhau, chúng pha tr n vào nhau

Ứ ụ VD:  ng d ng

36

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ứ ạ ẫ ả ấ ấ ườ ể ả

­ Th y rõ tính ch t ph c t p, mâu thu n trong tình c m con ng

i đ  thông c m, chía

ủ ể ơ ỉ ề ẻ s , hi u nhau h n và đi u ch nh hành vi c a nhau

ậ ẩ ườ ố ậ ữ ệ ở

­ C n th n khi suy xét đánh giá ng

ể i khác b i nh ng bi u hi n đ i l p nhau

ạ ạ ổ “Không có h nh phúc nào là hoàn toàn h nh phúc. Không có đau kh  nào là hoàn toàn

ổ đau kh ” (mark)

ể ậ 13.3.4. Quy lu t di chuy n

ộ ố ể ệ ả ộ ị ­ Trong cu c s ng hàng ngày có lúc tình c m th  hi n quá “linh đ ng”, có khi ta không k p làm

ủ ủ ủ ể ể ả ả ậ ệ ch  tình c m c a mình. Đó là bi u hi n c a quy lu t di chuy n tình c m t ừ ố ượ  đ i t ng này

ố ượ ớ ố ượ ả ướ ể ệ ậ sang đ i t ng khác có liên quan v i đ i t ng gây nên tình c m tr c đó. Bi u hi n: gi n cá

ả ắ ớ ơ chém th t, v  đũa c  n m

Ứ ụ VD:  ng d ng:

ế ả ệ ượ ề ả ắ ơ

­ Ki m ch  c m xúc tránh hi n t

ng v  đũa c  n m

ị ố ế

­ Tránh thiên v  trong đánh giá “yêu nên t

t, ghét nên x u” ấ  đ nh ki n  ị

ầ ạ ầ ộ ộ “C n có m t cái đ u l nh và m t trái tim nóng”

ậ 13.3.5. Quy lu t lây lan

ữ ệ ả ố ườ ớ ệ ượ ồ ­ Trong m i quan h  tình c m gi a con ng i v i nhau có hi n t ặ   ng vui lây, bu n lây ho c

ữ ả ả ờ ớ ườ ồ đ ng c m, c m thông gi a ngu i này v i ng i khác.

ệ ả ừ ủ ể ủ ể ả ­ Tuy nhiên vi c lây lan tình c m t ch  th  này sang ch  th  khác không ph i là con đ ườ   ng

ủ ế ề ả ch y y u đ  hình thành tình c m.

Ứ ự ụ ể ề ạ ậ ổ ồ ọ ỗ   VD:  ng d ng trong d y h c: xây d ng t p th  hòa đ ng, thân ái, ni m vui chia đ i – n i

ẻ ử ế ấ ạ ồ ưở ử ạ ể ố bu n x  n a, h n ch  cái x u, khen th ng x  ph t công minh, phát tri n cái t t

Ứ ờ ố ụ ườ ủ ể ấ ắ ị ng d ng trong đ i s ng con ng ặ i: L ng nghe th u hi u, đ t mình vào v  trí c a ng ườ ể  i đ

ể ấ th u hi u.

ậ ề ự ả 13.3.6. Quy lu t v  s  hình thành tình c m

ơ ở ủ ả ả ­ Xúc c m là c  s  c a tình c m.

37

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ả ượ ộ ợ ổ ­ Tình c m đ ữ   c hình thành do quá trình t ng h p hóa, đ ng hình hóa và khái quát hóa nh ng

ạ ả xúc c m cùng lo i.

ả ượ ự ừ ư ữ ả ả ạ ­ Tình c m đ c xây d ng t nh ng xúc c m, nh ng khi đã hình thành thì tình c m l i th ể

ệ ả ả ố ạ hi n qua các xúc c m đa d ng và chi ph i các xúc c m

ư ế ầ ạ ẹ ầ ươ VD: “năng m a thì gi ng năng đ y, anh năng đi l i m  th y năng th ấ   ư ầ ng”, “m a d m th m

đ t”ấ

Ứ ụ ng d ng:

ả ả ố ọ ừ ả ạ ồ

­ Mu n hình thành tình c m cho h c sinh ph i đi t

xúc c m đ ng lo i

ự ổ ấ ả ố ừ + Xây d ng tình yêu t qu c ph i xu t phát t ừ    tình yêu gia đình yêu mái nhà, yêu t ng

ườ ươ ấ ướ con ng i trong gia đình, yêu làng xóm…”Lòng yêu nhà, yêu quê h ng đ t n c tr ở

ổ nên lòng yêu t ố  qu c”

ả ộ ố ạ ả ạ ả ặ ỗ ộ ộ

­ Đ ng hình hóa là kh  năng làm s ng l

i m t ph n x  ho c m t chu i ph n x  đ ạ ượ   c

hình thành t ừ ướ  tr c.

ẩ ị ị ấ ơ ả ủ   Câu 14: Anh/ ch  hãy trình bày đ nh nghĩa ý chí. Phân tích các ph m ch t c  b n c a ý

ọ ớ ừ ụ ẩ ấ chí. Cho ví d  minh h a v i t ng ph m ch t.

ị 14.1. Đ nh nghĩa ý chí

ự ự ữ ệ ể ẩ ấ ộ ộ ụ   ẹ ­ Là m t ph m ch t nhân cách, ý chí th  hien  năng l c th c hi n nh ng hành đ ng có m c

ụ ắ ả ỏ ự ỗ ự đích đòi h i ph i có s  n i l c kh c ph c khó khăn.

ượ ụ ể ủ ủ ứ ứ ể ệ ặ ặ ộ ­ Ý chí đ ự   c coi là m t năng đ ng c a ý th c, m t bi u hi n c  th  c a ý th c trong th c

ễ ở ượ ơ ự ụ ủ ấ ộ ộ ti n, đó con ng ườ ự i t giác đ ọ   c m c đích c a hành đ ng, đ u tranh đ ng c , ll a ch n

ệ ượ ọ ở ể ạ ụ ề ạ bi n pháp v t qua m i tr  ng i,  đ  đ t m c đích đ  ra.

ả ặ ủ ứ ủ ạ ả ặ ộ ộ ồ ệ ­ Ý chí bao g m c  m t năng đ ng c a trí tu , m t năng đ ng c a tình c m đ o đ c, là hình

ấ ủ ứ ự ể ề ườ th c đi u khi n hành vi tích c c nh t c a con ng i.

ấ ơ ả ủ ẩ 14.2. Ph m ch t c  b n c a ý chí

ụ : 14.2.1. Tính m c đích

ấ ặ ẩ ệ ủ ọ + Là ph m ch t đ c bi t quan tr ng c a ý ch.

ườ ề ỉ ướ ự + Cho phép con ng i đi u ch nh hành vi h ụ ng vào m c đích t giác

38

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ế ớ ụ ủ ứ ạ ấ ộ ộ + Ph  thu c vào th  gi i quan, vào n i dung đ o đ c và tính giai c p c a nhân cách

mang ý chí.

ọ ậ ệ ở ệ ụ ủ ề ể + VD: Tính m c đích trong h c t p c a sinh viên bi u hi n vi c đ  ra cho mình

ớ ừ ữ ụ ợ ế ọ ừ ừ ọ ế ạ nh ng m c tiêu phù h p v i t ng ti ọ t h c, t ng môn h c, t ng kì h c, bi ạ   ế t v ch k  ho ch,

ụ ụ ọ ệ ủ ả ự ậ ự l a ch n công c , m c tiêu, bi ế ự t t ệ  đánh giá và nh n xét vi c th c hi n c a b n thân

ộ ậ 14.2.2. Tính đ c l p

ườ ế ị ự ữ ệ ể ộ + Cho phép con ng i quy t đ nh và th c hi n hành đ ng theo nh ng quan đi m và

ủ ề ni m tin c a mình

ể ệ ộ ậ ộ ố ố ủ ủ ế ự ứ + VD: Tính đ c l p c a cá nhân th  hi n c a m t l i s ng bi ạ   t d a vào s c m nh

ự ọ ậ ự ẫ ư ườ ộ ậ ủ ả b n thân, không d a d m nh ng tích c c h c t p ng i khác làm cho tính đ c l p c a mình

ọ ậ ộ ậ ả ơ ế ế ệ ế ả ả ạ   hi u qu  h n. Sinh viên có kh  năng đ c l p ti n hành h c t p và đánh giá, n u k t qu  đ t

ượ ư ẽ ợ ị ạ ừ ố ỗ ả ữ ưở đ c ch a phù h p thì s  xacs đ nh l i, kiên quyêté t ch i nh ng cám d   nh h ng

ế 14.2.3. Tính quy t đoán:

ế ị ơ ở ứ ữ ư ả ờ ị + Là kh  năng đ a ra nh ng quy t đ nh k p th i, d t khoát trên c  s  tính toán cân

ắ ắ ắ nh c kĩ càng, ch c ch n

ọ ậ ủ ể ệ ở ệ ế ề ỏ + VD: Tính quy t đóan t ng h c t p c a sinh viên th  hi n vi c sinh viên đ  ra cho

ứ ự ủ ả ụ ữ ề ẹ ả ộ ớ ợ ự   mình nh ng m c tiêu phù h p v i đi u kien  hoàn c nh, huy đ ng s c l c c a b n thân th c

ệ ụ hi n m c tiêu

14.2.4. Tính kiên c ngườ

ườ ộ ủ ườ ữ ắ ị + Nói lên c ng đ  c a ý chí, cho phép con ng ị   i có nh ng quyeté đ nh đúng đ n, k p

ự ụ ế ệ ả ờ ị th i trong hoàn c nh khó khăn và kiên trì th c hi n đ n cùng m c đích xác đ nh

ộ ườ ự ụ ắ ố ọ ộ + VD: S  duy trì m t c ng đ  chú ý cao trong su t năm h c, kh c ph c khó khăn trên

ườ ọ ậ ứ con đ ng h c t p và nghiên c u

14.2.5. Tính dũng c mả

ả ẵ ụ ấ ấ + Kh  năng s n sàng và nhanh chóng v ươ ớ n t ể   i m c đích b t ch p khó khăn nguy hi m

ạ ợ cho tính m ng hay l ủ ả i ích c a b n thân

ệ ượ ấ ớ ự ể ạ ụ + VD: Dám đ u tranh v i các hi n t ng tiêu c c đ  đ t đc m c tiêu cá nhân

39

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ự ề 14.2.6. Tính t ki m ch , t ế ự ủ  ch

ủ ủ ể ả ả + Là kh n năng và thói quen ki m tra hành vi làm ch  c a b n thân mình, kìm hãm

ữ ộ ượ ầ ế ặ ườ ợ ụ ể nh ng hành đ ng đ c cho là không c n thi t ho c có hai trong tr ng h p c  th .

+ VD:

ủ ộ ể ạ ị ự ộ ặ Câu 15: Anh/ ch  hãy trình bày đ c đi m c a hai lo i hành đ ng t đ ng hóa là thói

ệ ậ ụ ậ ơ ả ỹ ả ỹ ả ừ quen và k  x o. Nêu các quy lu t c  b n hình thành k  x o và vi c v n d ng t ng quy

ự ễ ờ ố ậ lu t trong th c ti n đ i s ng.

ủ ộ ể ặ ạ ự ộ 15.1. Đ c đi m c a hai lo i hành đ ng t đ ng hóa

THÓI QUEN ấ ầ ấ ượ ớ ố ớ ượ ắ ắ ề ữ ế ố ể ế ườ ế ố Mang tính ch t nhu c u, n p s ng ề ặ ạ ứ Đ c đánh giá v  m t đ o đ c ụ ể Luôn g n v i tình hu ng c  th B n v ng, ăn sâu vào n p s ng ng xuyên

ề ườ ế ư ng  nh  rèn ệ ậ   i hình thành ch y y u là luy n t p ệ ắ ệ ố ằ Hình  thành   b ng  nhi u   con  đ ướ c luy n, b t ch Ỹ Ả K  X O ậ Mang tính ch t kĩ thu t  ề ặ Đ c đánh giá v  m t thao tác ố Ít g n v i tình hu ng  ữ ề Có th  ít b n v ng n u không th ố ệ ậ ủ luy n t p c ng c ủ ườ Con ng ụ có m c đích và có h  th ng

ậ ơ ả ỹ ả 15.2. Quy lu t c  b n hình thành k  x o

ậ ế ộ ồ ề 15.2.1. Quy lu t ti n b  không đ ng đ u

ệ ậ ộ ấ ế ả ậ ầ ạ ớ ­ Có lo i kĩ x o khi m i luy n t p thì ti n b  r t nhanh, sau đó ch m d n

ớ ắ ầ ệ ậ ự ế ư ữ ế ậ ả ộ ộ ạ   ­ Có nh ng kĩ x o khi m i b t đ u luy n t p thì s  ti n b  ch m nh ng đ n m t giai đo n

ấ ị ạ nh t đ nh nó l i tăng nhanh

ữ ườ ệ ậ ắ ầ ự ế ộ ạ ụ ợ ờ ạ ­ Có nh ng tr ng h p khi b t đ u luy n t p thì s  ti n b  t m th i th t lùi l i, sau đó tăng

d n ầ

ủ ộ  Kiên trì, không nóng v i, không ch  quan

ậ ỉ ủ ươ ệ ậ 15.2.2. Quy lu t đ nh c a ph ng pháp luy n t p

ươ ệ ậ ả ỉ ạ ộ ế ể ọ ả ấ ỉ ỗ ­ M i ph ng pháp luy n t p kĩ x o ch  đem l ủ   i m t k t qu  cao nh t có th , g i là đ nh c a

ươ ả ổ ươ ệ ậ ể ơ ỉ ph ng pháp đó.  ph i thay đ i ph ng pháp luy n t p đ  có đ nh cao h n

40

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ộ ạ ữ ớ ễ ả ậ ề ự 15.2.3. Quy lu t v  s  tác đ ng qua l ả i gi a kĩ x o cũ và kĩ x o m i: di n ra theo hai

chi u ề

ả ả ưở ố ự ự ệ ệ ả ớ ­ Kĩ x o cũ  nh h ng t ả t, có l oi cho vi c hình thành kĩ x o m i, đó là s  di chuy n kĩ x o

ả ả ưở ấ ở ệ ả ạ ớ ­ Kĩ x o cũ  nh h ng x u gây tr ng i, khó khăn cho vi c hình thành kĩ x o m i. Đó là

ẹ ượ ả hien  t ng giao thoa kĩ x o

ậ ậ ắ ả 15.2.4. Quy lu t d p t t kĩ x o

ả ộ ượ ử ụ ủ ế ố ườ ­ M t kĩ x o đ ệ ậ c hình thành n u không luy n t p, c ng c  và s  d ng th ng xuyên có th ể

ị ấ ế ố ị b  suy y u và cu i cùng b  m t đi

ố ườ ủ ả ầ ệ ố ậ ­ C n ph i ôn t p và c ng c  th ng xuyên, kiên trì và có h  th ng.

ệ ề ữ ị Câu 16: Anh/ ch  hãy trình bày khái ni m v  nhân cách và phân tích nh ng y u t ế ố ả     nh

ưở ế ự ể h ng đ n s  hình thành và phát tri n nhân cách.

ệ 16.1. Khái ni m nhân cách

ớ ư ủ ệ ộ ầ ­ Khái ni m nhân cách: bao hàm ph n xã h i, tâm lí c a cá nhân v i t ủ    cách thành viên c a

ủ ể ủ ấ ị ệ ộ ộ ườ ườ ủ ạ ộ ứ m t xã h i nh t đ nh, là ch  th  c a các quan h  ng i – ng i c a ho t đ ng có ý th c và

giao l u ư

ệ ể ả ặ ọ ể ủ   ự ổ ­ Khái ni m nhân cách theo tâm lí h c: Là s  t ng hòa không ph i các đ c đi m cá th  c a

ườ ữ ể ặ ị ỉ ườ ủ ư ộ con ng i mà ch  là nh ng đ c đi m quy đ nh con ng ộ   i nh  là m t thành viên c a xã h i,

ộ ặ ố ị ườ ủ ỗ ộ nói lên b  m t tâm lí – xã h i, giá tr  và c t cách làm ng i c a m i cá nhân.

ế ố ả ưở ế ự ể ữ 16.2. Nh ng y u t nh h ng đ n s  hình thành và phát tri n nhân cách

16.2.1. Giáo d c ụ

ệ ượ ụ ộ ụ ế ạ ộ ộ ­ Giáo d c là m t hi n t ả   ng xã h i, là quá trình tác đ ng có m c đích, có k  ho ch,  nh

ưở ự ủ ộ ế ườ ư ế ự ể h ng t giác ch  đ ng đ n con ng ứ   i đ a đ n s  hình thành và phát tri n tâm lí, ý th c,

nhân cách.

ụ ự ủ ể ­ Vai trò c a giáo d c trong s  hình thành và phát tri n nhân cách:

ụ ạ ươ ướ ự ể + Giáo d c v ch ra ph ng h ng cho s  hình thành và phát tri n nhân cách vì giáo

ụ ẫ ộ ộ ị ườ ụ ể ụ d c là quá trình tá đ ng có m c tiêu xác đ nh, hình thành m t m u ng ộ   i c  th  cho xã h i –

ầ ủ ộ ố ữ ứ ể ộ m t mô hình nhân cách phát tri n, đáp  ng nh ng yêu c u c a cu c s ng

41

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ế ệ ướ ụ ề ạ ế ệ + Thông qua giáo d c, th  h  tr c/ truy n l ộ   ề i cho th  h  sau n n văn hóa xã h i –

ử ể ạ ủ ị l ch s / đ  t o nên nhân cách c a mình

ườ ế ệ ẻ ể ầ ụ ư + Giáo d c đ a con ng i, th  h  tr  vào “vùng phát tri n g n”, v ươ ớ n t ữ i nh ng cái

ế ệ ẻ ự ế ệ ẻ ẽ ể ạ ạ ướ ề ươ mà th  h  tr  s  có, t o cho th  h  tr  s  phát tri n nhanh, m nh, h ng v  t ng lai

ụ ể ố ế ố ủ ặ ố ự + Giáo d c có th  phát huy t ạ i đa các m t m nh c a các y u t khác chi ph i s  hình

ế ố ể ấ ế ố ư ế ố ả ố ờ ộ thành nhân cách nh  các y u t th  ch t, y u t hoàn c nh s ng, y u t ồ  xã h i, đ ng th i bù

ế ụ ế ố ữ ế ạ ắ đ p cho nh ng thi u h t, h n ch  do các y u t trên sinh ra.

ề ộ ể ố ữ ụ ệ ẩ ắ ặ ớ ự   + Giáo d c có th  u n n n nh ng sai l ch v  m t m t nào đó so v i các chu n m c

ộ ự ườ ể ướ do tác đ ng t ủ  phát c a môi tr ng gây nên và làm cho nó phát tri n theo h ố   ng mong mu n

ộ ủ c a xã h i.

VD:

ạ ộ 16.2.2. Ho t đ ng

ươ ứ ồ ạ ủ ườ ố ế ự ế ị ự ế ­ Là ph ng th c t n t i c a con ng i/ là nhân t quy t đ nh tr c ti p đ n s  hình thành và

ể phát tri n nhân cách.

ố ượ ủ ể ­ Thông qua hai quá trình đ i t ng hóa và ch  th  hóa, nhân cách đ ượ ộ ộ c b c l và hình thành

ườ ủ ả ạ ộ ử ằ ộ ị ệ ể ộ ­ Con ng i lĩnh h i kinh nghi m xã h i l ch s  b ng ho t đ ng c a b n thân đ  hình thành

ạ ộ ườ ự ượ ấ ấ ả nhân cách             Cũng thông qua ho t đ ng con ng i xu t tâm l c l ng b n ch t và xã

ự ạ ủ ệ ộ ạ h i, t o nên s  đ i di n nhân cách c a mình ở ườ  ng ộ i khác trong xã h i

ủ ạ ở ỗ ạ ộ ụ ự ể ộ ­ S  hình thành và phát tri n nhân cách ph  thu c vào ho t đ ng ch  đ o ấ   ờ  m i th i kì nh t

ị đ nh.

ố ườ ạ ộ ặ ả ­ Mu n hình thành nhân cách, con ng ạ i ph i tham gia vào các d ng ho t đ ng khác,  đ c bi ệ   t

ớ ạ ộ ủ ự ả ả ọ chú ý t i vai trò c a ho t đ ng. ạ ộ  l a ch n và tham gia và các ho t đ ng đ m b o tính giáo

ả ố ớ ệ ể ệ ụ d c và hi u qu  đ i v i vi c phát tri n và hình thành nhân cách.

VD:

16.2.3. Giao ti pế

ệ ồ ạ ủ ế ề ộ ườ ế ầ ­ Giao ti p là đi u ki n t n t i c a cá nhân và xã h i loài ng ộ   i. Nhu c u giao ti p là m t

ộ ơ ả ệ ớ ấ ở ữ ầ ấ ườ trong nh ng nhu c u xã h i c  b n, xu t hi n s m nh t con ng i.

42

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG – Trương Xuân Thi – K58 VHA

ế ờ ườ ộ ề ệ ậ ộ ­ Nh  giao ti p, con ng ộ   i giao nh p vào các quan h  xã h i, lĩnh h i n n văn hóa xã h i,

ộ ổ ự ệ ẩ ả ấ ộ ườ ồ chu n m c xã h i t ng hòa các quan h  xã h i làm thành b n ch t con ng ờ i đ ng th i thông

ườ ự ủ ủ ạ ộ ế qua giao ti p, con ng i đóng góp tài l c c a mình vào kho tàng chung c a nhân lo i, xã h i.

ế ườ ứ ậ ỉ ườ ứ ệ ậ ­ Trong giao ti p con ng i không ch  nh n th c ng ộ   i khác, nh n th c các quan h  xã h i

ứ ượ ả ự ố ế ả ớ ườ ậ mà con nh n th c đ c chính b n thân mình, t đ i chi u b n thân mình v i  ng ớ   i khác, v i

ộ ự ẩ ư ể ả ộ ộ ự chu n m c xã h i, t đánh giá b n thân mình nh  là m t nhân cáhc đ  hình thành m t thái đ ộ

ố ớ ả ả ị ấ ị giá tr  ­ c m xúc nh t đ nh đ i v i b n thân.

ế ườ ự ự  Qua giao ti p, conn ng i hình thành năng l c t ứ  ý th c.

VD:

ậ ể 16.2.4. T p th

ể ậ ộ ườ ộ ộ ộ ượ ấ ạ ố ữ ụ ­ T p th  là m t nhóm ng ậ i, m t b  ph n xã h i đ c th ng nh t l i theo nh ng m c đích

ụ ụ ộ chung, ph c tùng các m c đích xã h i.

ự ể ể ậ ớ ­ Nhóm và t p th  có vai trò to l n trong s  hình thành và phát tri n nhân cách:

ạ ộ ứ ễ ệ ạ ố ế   + Di n ra các hình th c ho t đ ng đa d ng, phong phú và các m i quan h  giao ti p

ữ gi a các cá nhân và cá nhân, cá nhân và nhóm, nhóm và nhóm.

ế ộ ỗ ồ ớ ộ ớ ộ + M i cá nhân tác đ ng đ n c ng đ ng, t i xã h i, t i cá nhân khác cũng thông qua t ổ

ứ ể ậ ch c nhóm và t p th  mà nó là thành viên; và ng ượ ạ c l i.

ụ ườ ậ ụ ụ ằ ể ậ ắ ậ + Trong giáo d c th ể ng v n d ng nguyên t c giáo d c b ng t p th  và trong t p th .

ề ẩ 16.2.5. Ngoài ra còn có b m sinh, di truy n

43