1
M ĐU Ở Ầ
Lý lu n hình thái kinh t - xã h i là lý lu n c b n c a ch nghĩa duyậ ế ộ ậ ơ ả ủ ủ
v t l ch s do C. Mác xây d ng lên, có v trí quan tr ng trong tri t h c Mác -ậ ị ử ự ị ọ ế ọ
Lênin. Lý lu n đó đã đc khoa h c th a nh n và là ph ng pháp lu n cậ ượ ọ ừ ậ ươ ậ ơ
b n trong vi c nghiên c u lĩnh v c xã h i. Nh có lý lu n hình thái kinh t -ả ệ ứ ự ộ ờ ậ ế
xã h i, l n đu tiên trong l ch s loài ng i, C.Mác đã ch rõ ngu n g c, đngộ ầ ầ ị ử ườ ỉ ồ ố ộ
l c bên trong, n i t i c a s phát tri n xã h i, b n ch t c a t ng ch đ xãự ộ ạ ủ ự ể ộ ả ấ ủ ừ ế ộ
h i, nghiên c u v c u trúc c b n c a xã h i, cho phép phân tích đi s ngộ ứ ề ấ ơ ả ủ ộ ờ ố
h t s c ph c t p c a xã h i đ ch ra các m i quan h bi n ch ng gi a cácế ứ ứ ạ ủ ộ ể ỉ ố ệ ệ ứ ữ
lĩnh v c c b n c a nó; ch ra quy lu t v n đng và phát tri n c a nó nhự ơ ả ủ ỉ ậ ậ ộ ể ủ ư
m t qua trình l ch s - t nhiên. Lý lu n đó giúp chúng ta nghiên c u m t cáchộ ị ử ự ậ ứ ộ
đúng đn và khoa h c s v n hành c a xã h i trong nh ng giai đo n phátắ ọ ự ậ ủ ộ ữ ạ
tri n nh t đnh cũng nh ti n trình v n đng l ch s nói chung c a xã h i loàiể ấ ị ư ế ậ ộ ị ử ủ ộ
ng i.ườ
Song s s p đ c a các n c xã h i ch nghĩa Đông Âu khi n lý lu nự ụ ổ ủ ướ ộ ủ ế ậ
đó b phê phán t nhi u phía. S phê phán đó không ph i t phía k thù c aị ừ ề ự ả ừ ẻ ủ
ch nghĩa Mác mà còn t c m t s ng i đã t ng đi theo ch nghĩa Mác. Hủ ừ ả ộ ố ườ ừ ủ ọ
cho r ng lý lu n, hình thái kinh t - xã h i c a ch nghĩa Mác đã l i th iằ ậ ế ộ ủ ủ ỗ ờ
trong th i đi ngày nay. Ph i thay th nó b ng m t lý lu n khác, ch ng h nờ ạ ả ế ằ ộ ậ ẳ ạ
nh lý lu n v các n n văn minh. Chính vì v y vi c làm rõ th c ch t lý lu nư ậ ề ề ậ ệ ự ấ ậ
hình thái kinh t - xã h i, giá tr khoa h c và tính th i đi c a nó đang là m tế ộ ị ọ ờ ạ ủ ộ
đòi h i c p thi t .ỏ ấ ế
V th c ti n,ề ự ễ t i Đi h i Đng c ng s n toàn qu c l n th XI, Đng đãạ ạ ộ ả ộ ả ố ầ ứ ả
kh ng đnh vi cẳ ị ệ xây d ng đt n c theo đnh h ng xã h i ch nghĩaự ấ ướ ị ướ ộ ủ mà
nhân dân ta xây d ng là xã h i: Dân giàu, n c m nh, dân ch , công b ng,ự ộ ướ ạ ủ ằ
văn minh; do nhân dân làm ch ; có n n kinh t phát tri n cao d a trên l củ ề ế ể ự ự
l ng s n xu t hi n đi và quan h s n xu t ti n b phù h p; có n n vănượ ả ấ ệ ạ ệ ả ấ ế ộ ợ ề
hoá tiên ti n, đm đà b n s c dân t cế ậ ả ắ ộ .
2
Chính vì nh ng lý do trên vi c nghiên c u đ tài: ữ ệ ứ ề “Lý lu n hình tháiậ
kinh t - xã h i v i con đng đi lên ch nghĩa xã h i n c ta ế ộ ớ ườ ủ ộ ở ướ ” có ý
nghĩa thi t th c c v lý lu n và th c ti n.ế ự ả ề ậ ự ễ
3
N I DUNGỘ
I. H C THUY T V HÌNH THÁI KINH T - XÃ H IỌ Ế Ề Ế Ộ
1. Hình thái kinh t - xã h iế ộ
+ Hình thái kinh t - xã h i là m t ph m trù c a ch nghĩa duy v t l chế ộ ộ ạ ủ ủ ậ ị
s dùng đ ch xã h i t ng giai đo n l ch s nh t đnh, v i m t ki u quanử ể ỉ ộ ở ừ ạ ị ử ấ ị ớ ộ ể
h s n xu t đc tr ng cho xã h i đó phù h p v i m t trình đ nh t đnh c aệ ả ấ ặ ư ộ ợ ớ ộ ộ ấ ị ủ
l c l ng s n xu t và v i m t ki n trúc th ng t ng t ng ng đc xâyự ượ ả ấ ớ ộ ế ượ ầ ươ ứ ượ
d ng trên quan h s n xu t y. V i t ng giai đo n phát tri n l ch s nh tự ệ ả ấ ấ ớ ừ ạ ể ị ử ấ
đnh thì nh ng giai đo n đó s t n t i các m t đi l p, các quan h s nị ở ữ ạ ẽ ồ ạ ặ ố ậ ệ ả
xu t, l c l ng s n xu t, l c l ng lao đng sinh ho t khác nhau v i phongấ ự ượ ả ấ ự ượ ộ ạ ớ
t c t p quán c a các n c trên th gi i cũng khác nhau. Trình đ phát tri nụ ậ ủ ướ ế ớ ộ ể
khác nhau, m i n c có m t n n s n xu t, n n kinh t khác nhau. Nh ngỗ ướ ộ ề ả ấ ề ế ư
cu i cùng thì đó s là m t ki n trúc th ng t ng đc hình thành trong hìnhố ẽ ộ ế ượ ầ ượ
thái kinh t - xã h i đó nó cũng có nh ng k t c u và ch c năng cùng các y uế ộ ữ ế ấ ứ ế
t c u thành hình thái kinh t - xã h i.ố ấ ế ộ
+ Xã h i không ph i là t ng h p c a nh ng hi n t ng s ki n r iộ ả ổ ợ ủ ữ ệ ượ ự ệ ờ
r c, nh ng cá nhân riêng l mà xã h i là m t chính th toàn v n có c c uạ ữ ẻ ộ ộ ể ẹ ơ ấ
ph c t p, trong đó có nh ng m t c b n nh t là l c l ng s n xu t, quan hứ ạ ữ ặ ơ ả ấ ự ượ ả ấ ệ
s n xu t và ki n trúc th ng t ng. M i m t đó có vai trò nh t đnh và tácả ấ ế ượ ầ ỗ ặ ấ ị
đng đn các m t khác t o nên s v n đng c a xã h i. Chính tính toàn v nộ ế ặ ạ ự ậ ộ ủ ộ ẹ
đó đc ph n ánh b ng t ng th các m t c a hình thái kinh t - xã h i. ượ ả ằ ổ ể ặ ủ ế ộ
+ T ng th hình thái kinh t xã h i bao g m nhi u m t, m i m t l i cóổ ể ế ộ ồ ề ặ ỗ ặ ạ
nh ng th m nh riêng l và ph i d a vào nh ng th m nh đó đ nghiên c u,ữ ế ạ ẻ ả ự ữ ế ạ ể ứ
tìm tòi và phát tri n m nh m h n n a.ể ạ ẽ ơ ữ
2. Vai trò c a l c l ng s n xu t ủ ự ượ ả ấ
L ch s phát tri n c a xã h i loài ng i t khi hình thành đn nay đãị ử ể ủ ộ ườ ừ ế
tr i qua các giai đo n phát tri n cao th p khác nhau, t ng ng v i m i giaiả ạ ể ấ ươ ứ ớ ỗ
4
đo n đó là m t hình thái kinh t - xã h i c th , s v n đng và thay th l nạ ộ ế ộ ụ ể ự ậ ộ ế ẫ
nhau c a các hình thái kinh t xã h i trong l ch s là do các qui lu t kháchủ ế ộ ị ử ậ
quan chi ph i đc bi t là b chi ph i b i qui lu t v s phù h p c a quan hố ặ ệ ị ố ở ậ ề ự ợ ủ ệ
s n xu t v i tính ch t và trình đ c a l c l ng s n xu t. Do đó C.Mác vi tả ấ ớ ấ ộ ủ ự ượ ả ấ ế
“Tôi coi s phát tri n c a nh ng hình thái kinh t - xã h i là m t quá trình l chự ể ủ ữ ế ộ ộ ị
s t nhiên.ử ự
Trong đi s ng hàng ngày nh ng đi u t t y u mà xã h i nào cũng c nờ ố ữ ề ấ ế ộ ầ
có đó là s n xu t v t ch t, s n xu t v t ch t có vai trò r t l n trong cu cả ấ ậ ấ ả ấ ậ ấ ấ ớ ộ
s ng con ng i, nó là quá trình con ng i s d ng công c lao đng tác đngố ườ ườ ử ụ ụ ộ ộ
vào t nhiên, c i biên các d ng v t ch t c a t nhiên đ t o ra c a c i v tự ả ạ ậ ấ ủ ự ể ạ ủ ả ậ
ch t cho đi s ng xã h i. Đó là quá trình ho t đng có m c đích, nh m c iấ ờ ố ộ ạ ộ ụ ằ ả
bi n nh ng v t li u t nhiên làm cho nó thích h p v i nhu c u c a conế ữ ậ ệ ự ợ ớ ầ ủ
ng i, s n xu t v t ch t th c hi n trong quá trình lao đng, chính trong quáườ ả ấ ậ ấ ự ệ ộ
trình lao đng mà m i ng i ph i liên k t v i nhau đ làm và m i ng i làmộ ỗ ườ ả ế ớ ể ọ ườ
là l c l ng s n xu t sinh ra t đây. Quan h s n xu t cũng sinh ra khi m iự ượ ả ấ ừ ệ ả ấ ọ
ng i d a vào nhau đ làm ra c a c i v t ch t. Các nhà tri t h c c a xã h iườ ự ể ủ ả ậ ấ ế ọ ủ ộ
duy tâm gi i thích nguyên nhân, đng l c phát tri n c a xã h i t ý th c tả ộ ự ể ủ ộ ừ ứ ư
t ng c a con ng i hay t m t l c l ng siêu t nhiên nào đó. Ngày nayưở ủ ườ ừ ộ ự ượ ự
nhi u nhà xã h i h c t s n gi i thích s phát tri n c a xã h i theo quanề ộ ọ ư ả ả ự ể ủ ộ
đi m k thu t. H không nói đn các quan h kinh t - xã h i, ngu n g c s nể ỹ ậ ọ ế ệ ế ộ ồ ố ả
sinh và thay th các ch đ xã h i khác nhau trongl ch s .ế ế ộ ộ ị ử
+ Ăng - ghen vi t: Mác là ng i đu tiên “ đã phát hi n ra quy lu t phátế ườ ầ ệ ậ
tri n c a l ch s loài ng i", nghĩa là tìm ra các s th t gi n đn là tr c h tể ủ ị ử ườ ự ậ ả ơ ướ ế
con ng i c n ph i ăn u ng , và m c, tr c khi có th lo đn chuy n chínhườ ầ ả ố ở ặ ướ ể ế ệ
tr khoa h c, tôn giáo .ị ọ
+ Con ng i ph i s n xu t c a c i v t ch t, đó là yêu c u khách quanườ ả ả ấ ủ ả ậ ấ ầ
c a s sinh t n xã h i . Xã h i không th tho mãn nhu c u c a mình b ngủ ự ồ ộ ộ ể ả ầ ủ ằ
nh ng cái đã có s n trong t nhiên, đ duy trì và ngày càng nâng cao đi s ngữ ẵ ự ể ờ ố
5
