WƱLėÏQJ
1DP
3KȭȫQJSK£SŊF¶QJFʃ
Y¢Gʏ£QWKʏFWLɣQ
'LVƳQ
SKƂƀQJ7½\
7RƱĘ»P

Ò¢R'X\7ʉ
+¢1ɷL
Tổng hợp nội dung tọa đàm
15 /16 - 6 - 2015
50 Đào Duy Từ, Hà Nội
2
Di sản phương Tây ở Đông Nam Á : Các phương pháp – công cụ và dự án thực tiễn / Tổng hợp nội dung tọa đàm / 15/16 - 6 - 2015
Lời tựa
Cuộc tọa đàm này là hội thảo thứ ba trong chuỗi hội thảo
do Trung tâm Dự báo và Nghiên cứu đô thị (PADDI – cơ
quan hợp tác giữa Vùng Rhône-Alpes và Thành phố Hồ
Chí Minh) và Dự án hợp tác Phát triển đô thị Hà Nội –
Île-de-France (IMV – cơ quan hợp tác giữa Vùng Île-de-
France và Thành phố Hà Nội) khởi xướng với sự hỗ trợ
của Quỹ Tương trợ ưu tiên (FSP) dành cho di sản miền
nam Lào (của Bộ Ngoại giao và Hợp tác châu Âu Cộng
hòa Pháp). PADDI và IMV là hai cơ quan hợp tác cấp địa
phương đã phối hợp với các cơ quan chuyên môn của
TP Hồ Chí Minh và Hà Nội để soạn thảo và áp dụng các
chính sách bảo vệ, gìn giữ và phát huy giá trị di sản bên
cạnh nhiều hoạt động trong các lĩnh vực hợp tác khác
liên quan đến đô thị. Hai cuộc tọa đàm trước đã được tổ
chức vào tháng 03 và tháng 11/2014 tại TP HCM. Hội
thảo thứ nhất nhằm mục tiêu đánh giá vai trò của di sản
tại các thành phố lớn của các nước đang phát triển và
trong quá trình đô thị hóa nhanh chóng với tiêu đề
« Dung hòa giữa bảo tồn di sản và phát triển : những
công cụ nào phục vụ cho việc bảo tồn di sản tại TP
HCM ? ». Hội thảo thứ hai đi sâu hơn vào các công cụ
thống kê, xếp hạng và quản lý pháp quy với tiêu đề
« Bảo tồn di sản : xếp hạng, các công cụ pháp quy
và quá trình thực hiện ». Loạt hội thảo này phản ánh
thực tiễn ở các thành phố lớn của Việt Nam hiện đang
lập và áp dụng các chính sách bảo tồn di sản trong
những lĩnh vực giàu tiềm năng. Các hội thảo có nội dung
khác nhau đều tổng kết kinh nghiệm của các đô thị ở
Việt Nam và Đông Nam Á, nhất là trong khuôn khổ các
dự án hợp tác cấp địa phương. Vì vậy, những hội thảo
này tạo thuận lợi cho các chuyên gia trao đổi kinh nghiệm
và thúc đẩy hình thành mạng lưới kết nối giữa các đại
biểu tham gia.
Mục tiêu của cuộc tọa đàm lần thứ ba với chủ đề « Di
sản phương Tây ở Đông Nam Á : các phương pháp
– công cụ và dự án thực tiễn » là so sánh những kinh
nghiệm cụ thể tại nhiều thành phố khác nhau trong khu
vực Đông Nam Á. Việc chia sẻ các cách làm hay nhằm
hiểu rõ hơn những tiến bộ trong các dự án bảo tồn di sản
kiến trúc phương Tây và từ những cách làm tốt sẽ đánh
giá những công cụ cần áp dụng để thực hiện được một
chính sách phát huy giá trị những di sản này. Đó có thể
là các công cụ kỹ thuật hay hành chính, pháp lý, học
thuật, ...
Một số dự án được giới thiệu sẽ phát huy giá trị kinh
nghiệm của các chuyên gia Pháp trong lĩnh vực quản lý
di sản kiến trúc, đô thị và cảnh quan, đặc biệt qua các dự
án hợp tác cấp địa phương (Lyon/TP HCM, Hà Nội/Tou-
louse, Hà Nội/Île-de-France), công cụ thực sự để phát
triển đô thị, từ đó xây dựng những dự án thí điểm và
những hoạt động mà các cơ quan đối tác Việt Nam
thường gặp khó khăn nếu không có sự hỗ trợ của
chuyên gia quốc tế.
3
Di sản phương Tây ở Đông Nam Á : Các phương pháp – công cụ và dự án thực tiễn / Tổng hợp nội dung tọa đàm / 15/16 - 6 - 2015
Bối cảnh
Tại Việt Nam, ngay sau khi giành độc lập, những tòa nhà
được xây dựng thời thuộc địa đã được bố trí dành cho
các cơ quan của chính quyền mới. Một sự tiếp nối về
công năng sử dụng theo phương châm thực dụng và
kinh tế thời chiến. Do đó, các trường học thời Pháp vẫn
tiếp tục được sử dụng làm trường học, Tòa đốc lý trở
thành trụ sở Ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội, nhà
bưu điện vẫn giữ nguyên chức năng, Phủ Toàn quyền
trở thành Phủ Chủ tịch… Việc duy trì công năng trong
các tòa nhà như vậy đã tạo thuận lợi cho việc các công
trình được nhìn nhận như một yếu tố riêng trong văn hóa
của người Việt. Kiến trúc phương Tây thời thuộc địa
không bị trở thành một đối tượng phải phá bỏ theo hệ tư
tưởng mà trái lại, trong một giai đoạn cần phải củng cố
tinh thần dân tộc, sự hiện diện của kiến trúc phương Tây
đã trở thành một phương tiện thể hiện sự khác biệt nhất
định so với những quốc gia láng giềng trong quá khứ
không phải trải qua thời thuộc địa của một cường quốc
châu Âu. Do đó, giá trị kiến trúc và quy hoạch đô thị
của thời kỳ thuộc địa là những ưu điểm không cần
phải chứng minh. tuy nhiên, việc bảo vệ những giá
trị này vẫn còn mang tính sơ khai và vẫn chịu ảnh
hưởng nhiều từ những lợi ích kinh tế của các nhà
đầu tư bất động sản.
Với cách làm hợp lý và có phương pháp, các cơ quan
chức năng ở cấp trung ương và địa phương đã chỉ đạo
phân loại và bảo vệ những công trình tiêu biểu của văn
hóa Việt Nam như đình, đền, chùa, những quần thể kiến
trúc có giá trị… Di sản này chủ yếu là những công trình
xây dựng bằng gỗ, chịu ảnh hưởng rất nhiều của « nền
văn minh thực vật » mà các nhà nhân chủng học đã xác
định tại khu vực Đông Nam Á. Những kiến thức và hiểu
biết liên quan đến kiến trúc truyền thống của Việt Nam
đã được phát triển tới một trình độ rất cao với việc tiếp
thu các kỹ thuật và hình thái truyền thống của khung nhà
gỗ, các chi tiết và cách thức lắp dựng. Nếu đâu đó còn
có những dự án trùng tu chưa đúng với những kinh
nghiệm đó thì chủ yếu chỉ do công tác quản lý kém, chỉ
đạo kém hoặc do những hạn chế về kinh phí.
Vả lại, những kiến thức và hiểu biết về kiến trúc và
quy hoạch đô thị thời thuộc địa chưa đạt được trình
độ tương ứng như đối với kiến trúc truyền thống
Việt nam. Có rất nhiều cuốn sách viết về kiến trúc cổ
Việt Nam như về các ngôi chùa, đình hay phủ điện.
Những nghiên cứu về kiến trúc bản xứ cũng không kém
phần phong phú như nghiên cứu về loại hình nhà ở
nông thôn, kiến trúc gỗ với các dạng khung nhà phức
tạp, các phong cách và hình thái khác nhau với những
trường hợp tham chiếu rất tiêu biểu. Trong khi đó vẫn
còn thiếu rất nhiều nghiên cứu về kiến trúc thời thuộc địa
của các chuyên gia Việt Nam (ngoài một số cuốn sách
của Đặng Thái Hoàng, Trần Hùng và Nguyễn Quốc Thô-
ng) và cả chuyên gia Pháp (tuy cũng có một vài tên tuổi
như Christian Pédelahore, Arnaud Le Brusq, France
Mangin và Caroline Herbelin).
Ngoài những kiến thức khoa học liên quan đến di sản
thời thuộc địa, các cơ chế hành chính và kỹ thuật cần
thiết để triển khai các dự án trùng tu đối với loại hình
di sản này cũng vẫn còn rất sơ sài và chưa đủ hiệu
quả. Ví dụ, không phải tất cả những công trình lịch sử đã
được xếp hạng và thuộc quyền quản lý của Bộ Văn hóa
– Thể thao – Du lịch đều được lập hồ sơ một cách đầy
đủ (vẽ ghi kiến trúc, đánh giá kết cấu, hiện trạng…).
Cuối cùng, những hiểu biết và kỹ thuật nghiên cứu cũng
như bảo tồn các công trình xây dựng bằng vật liệu gạch
đá chưa phát triển mạnh như với những công trình xây
dựng bằng gỗ : các phương pháp thống kê và vẽ ghi
không được kiểm soát tốt, các chương trình đào tạo
chuyên ngành chưa có, khó xác định được các chuyên
gia trong lĩnh vực này, vẫn còn ít doanh nghiệp có khả
năng cung cấp những vật liệu phù hợp cho các dự án
trùng tu và việc tìm kiếm ngân sách cho những nghiên
cứu sơ bộ thực hiện dự án trùng tu chưa thực sự được
chính quyền cũng như các nhà đầu tư tư nhân chú ý.
tuy nhiên, đã có nhiều dự án được triển khai cho
thấy nhận thức về những cơ hội liên quan đến di sản
kiến trúc phương tây hoặc thời kỳ thuộc địa. Tại Hà
Nội, dự án trùng tu Nhà hát Lớn năm 1997 nhân dịp Hội
nghị Thượng đỉnh Pháp ngữ cho đến nay vẫn là một dự
án tiêu biểu và mẫu mực. Tại TP HCM, những tranh luận
gần đây về tòa nhà Tax Center cũng cho thấy di sản kiến
trúc thời thuộc địa đã có một vị thế mới trong mắt người
dân cũng như chính quyền thành phố. Đà Lạt hiện vẫn
là một trường hợp tương đối đặc thù ở Việt Nam, nơi mà
di sản kiến trúc thời thuộc địa có vị trí trung tâm trong số
những lợi thế phát triển du lịch của thành phố với những
ví dụ về cải tạo biệt thự thành các khách sạn hết sức
thành công.
4
Di sản phương Tây ở Đông Nam Á : Các phương pháp – công cụ và dự án thực tiễn / Tổng hợp nội dung tọa đàm / 15/16 - 6 - 2015
chương trình Và các Diễn giả
Với mục đích so sánh kinh nghiệm về bảo tồn, cuộc tọa
đàm « Di sản phương Tây ở Đông Nam Á : các
phương pháp – công cụ và dự án thực tiễn » được tổ
chức thành ba phiên riêng biệt.
Phiên thứ nhất tập hợp những tham luận về các công
cụ phân tích và phương pháp thống kê, xếp hạng di
sản. Cách tiếp cận này mang tính học thuật nhằm chứng
minh việc cần thiết phải xây dựng một hệ thống kiến
thức về di sản thời thuộc địa và những đối tượng cần
bảo tồn. Từ việc thống kê trên quy mô toàn thành phố
hay một khu vực, điều kiện tiên quyết cho mọi chính
sách bảo tồn, tiếp theo cần soạn thảo một tài liệu chi tiết
cho từng công trình được xếp hạng cần bảo tồn hoặc
trùng tu. Dạng tài liệu này đòi hỏi phải có những năng
lực chuyên môn đặc thù mà các kiến trúc sư chưa được
trang bị đầy đủ. Những khóa đào tạo bổ sung sẽ đóng
vai trò cơ bản, song những dự án thí điểm cũng là một
phương thức để hoàn thiện hoặc thu nhận được những
năng lực nói trên. Trong phiên tọa đàm thứ nhất sẽ có
nhiều tham luận giới thiệu những trường hợp cụ thể về
phương pháp thống kê, phân loại và nghiên cứu giá trị di
sản của các công trình kiến trúc.
thống kê di sản tại tP hồ chí Minh : trường
hợp các biệt thự thời Pháp
Nguyễn Trọng Hòa (Viện Nghiên cứu Phát triển TP
HCM – HIDS) và Ngô Quốc Hùng (Trung tâm
Nghiên cứu Kiến trúc thuộc Sở Quy hoạch – Kiến
trúc TP HCM – DUPA-ARC)
Di sản kiến trúc hà nội : vai trò của thời kỳ
thuộc địa qua các tư liệu lưu trữ
(Trường Viễn đông Bác cổ Pháp – EFEO)
các đặc điểm của kiến trúc thời thuộc địa tại hà
nội và các giải pháp bảo tồn bền vững
Trần Quốc Bảo (Đại học Kiến trúc Hà Nội)
Đánh giá hiện trạng kỹ thuật và kết cấu các
công trình kiến trúc phương tây tại hà nội
Nicolas Viste (kiến trúc sư)
trường chaillot và việc đào tạo kiến trúc sư
chuyên ngành di sản kiến trúc, đô thị và cảnh
quan tại Pháp và ở nước ngoài
Natacha Pakker (Trường Kiến trúc Chaillot – Paris)
Sau phiên tọa đàm thứ nhất dành cho các tham luận
và thảo luận, một chương trình tham quan thực địa
đã được tổ chức nhằm tìm hiểu cụ thể các dự án và
những kết quả ban đầu của các chính sách bảo tồn
di sản tại hà nội. Với vị thế của một thủ đô có lịch sử
lâu đời (hơn 1000 năm phát triển từ kinh đô đến đô thị),
có vai trò quan trọng trong văn hóa Việt Nam (nằm giữa
vùng châu thổ sông Hồng, cái nôi của nền văn minh
người Việt) ngày càng ý thức được tầm quan trọng của
việc bảo tồn di sản kiến trúc và đô thị của thành phố,
đồng thời cũng tạo nhiều thuận lợi cho các dự án phát
huy giá trị di sản, trong đó có cả những di sản thời thuộc
địa.
Khu trung tâm hoàng thành thăng Long – hà
nội (Di sản văn hóa thế giới) và tòa nhà VaXUcO
giới thiệu nghiên cứu đánh giá hiện trạng kỹ thuật
và kết cấu của Nicolas Viste
Khu Phố cổ
giới thiệu các hoạt động trùng tu và phát huy giá trị
do Ban quản lý Phố cổ Hà Nội thực hiện
Khu Phố cũ và biệt thự ở góc đường trần hưng
Đạo / hàng Bài
Giới thiệu nghiên cứu đánh giá hiện trạng kỹ thuật
và kết cấu của Nicolas Viste
© IMV
5
Di sản phương Tây ở Đông Nam Á : Các phương pháp – công cụ và dự án thực tiễn / Tổng hợp nội dung tọa đàm / 15/16 - 6 - 2015
Phiên tọa đàm thứ ba có chủ đề về sự cần thiết phải
có những công cụ hành chính cho phép chuyển từ
phân tích và tìm hiểu di sản sang các dự án thực
tiễn. Với những ví dụ về việc thành lập các cơ quan
quản lý như Ban quản lý Phố cổ Hà Nội, chúng tôi sẽ đề
cập đến những mối liên hệ cơ bản giữa các dự án thực
tiễn với chính quyền địa phương. Quả thực một chương
trình bảo tồn di sản đương nhiên phải có sự hỗ trợ của
chính quyền và các cơ quan chức năng tại địa phương.
ngôi nhà di sản Luang Prabang
Sengaloun Thongsavath (Ngôi nhà di sản Luang
Prabang)
Phát huy giá trị các biệt thự tại Đà Lạt, một cơ
hội về kinh tế và du lịch
Trần Đức Lộc (Phòng Quy hoạch – Kiến trúc thuộc
Sở Xây dựng tỉnh Lâm Đồng)
Ban quản lý Phố cổ hà nội, một công cụ thực
tiễn và hành chính
Phạm Tuấn Long (Ban quản lý Phố cổ Hà Nội)
© IMV
© IMV