Đức thánh Trần trong xã hội Việt Nam đương đại

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

3
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong bối cảnh xã hội Việt Nam đương đại, hình ảnh Đức Thánh Trần, hay Trần Hưng Đạo, vẫn giữ một vị trí quan trọng trong tâm thức người dân. Ông không chỉ được nhớ đến như một vị anh hùng dân tộc vĩ đại mà còn là biểu tượng của tinh thần yêu nước và sự khát vọng độc lập. Những giá trị mà Đức Thánh Trần đại diện, như lòng dũng cảm, trí tuệ và sự kiên cường, vẫn tiếp tục truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ. Bài viết này sẽ khám phá vai trò và ảnh hưởng của Đức Thánh Trần trong đời sống văn hóa và tinh thần của người Việt ngày nay, cùng những cách mà ông được tôn vinh trong xã hội hiện đại.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đức thánh Trần trong xã hội Việt Nam đương đại

30 PHẠM QUỲNH PHƯƠNG - ĐỨC THÁNH TRẤN... khá lịch lãm, vị thầy tâm linh của khá đông đệ tử tại Hà Nội và các tỉnh lân cận. ĐỨC THÁNH TRẦN TRONG Trong bài viết này tôi sẽ không bàn đến XÃ HỘI VIỆT NAM DƯƠNG vấn đề bằng cách nào mà các nhân vật lịch sử và huyền thoại, thậm chí cả vị lãnh tụ ĐẠI - TÁNG QUYỂN VÀ tôi. cao của cách mạng vô sản, lại bưóc chân vào trong th ế giới tâm linh vừa thật, vừa XỨNG ĐỘT, S ự ĐA NGHĨA hư ảo của những người dân Việt Nam đương đại, cũng như không đánh giá vể CỦA MỘT HIỆN TƯỢNG tính chất của những nghi lễ mà tôi đã chứng kiến - sử dụng lên đồng như một VĂN HÓA phương cách chuyển tải những thông điệp xã hội. Ớ đây, tôi sẽ giới hạn trong việc PHẠM QUỲNH PHƯƠNG luận bàn vể vai trò của anh hùng lịch sử và tôn giáo Trần Hưng Đạo - Đức Thánh Trần “Ta đây thánh chủ: Hưng Đạo Đại trong sự biến đổi không ngừng của xã hội Vương Trần Quốc Tuấn giáng trần chứng Việt Nam hôm nay. Tôi cũng muôn lưu ý lễ. Trăm dân đã nguyện nhưng cơ trời khó tới việc thờ phụng ông như một hiện tượng thấy, đạo trời khó bàn. Báo cho trần gian, văn hóa, xã hội, kinh tế, chính trị và tôn hôm nay liệt tổ liệt tông, hiền nhăn, hiện về giáo hiện đại cần được tiếp cận đa chiều cảnh trần đông lắm, hoan hỉ vui vầy, hơn so với cách tiếp cận lâu nay của văn chứng tâm cho các chủ... Ảm dương hai hóa dân gian truyền thông. Trong khuôn ngả, cách mặt gần lòng, có câu đô xuân cho khổ của một bài viết, tôi cũng chưa thể hai họ: năm nay đầu xuân ta phát lộc gì, phân tích đầy đủ các khía cạnh của hiện xem các môn đề hiểu ý thầy đến đâu... tượng này, ngoài mục đích điểm lại một sô Đúng rồi, ta ban nước cam lồ đ ể bách gia biểu hiện của hiện tượng Trần Hưng Đạo - gột rửa tâm tà, sáng ra tâm chính. Nước Đức Thánh Trần, để khẳng định rằng dù này vi nước tạo nhân, vì dân ngộ đạo" (Tư đã qua bao nhiêu thê kỉ, Trần Hưng Đạo liệu điền dã của tác giả). vẫn đang là một hiện tượng gắn với những Đây là một đoạn trích trong nhật kí vấn đê và biên cô của xã hội hiện đại. điền dã của tôi vào năm 2003 về buổi lễ tại Trần Hưng Đạo vẫn “sông” một điện thờ tư nhân ở ngoại thành Hà Nội, nơi phần lởn đất nông nghiệp đã được Mặc dù Trần Hưng Đạo đã được thờ hoán đổi trỏ thành nguồn lợi đầu cơ cho phụng hàng th ế kỉ nhưng phải đến những những người kinh doanh bất động sản tại năm 90 của thê kỉ XX, những năm sau Đổi thành phô. Khoảng vài chục người chen mới, cụm từ “Đức Thánh Trần” mới được chúc trong một căn phòng nhỏ trên gác hai nhắc đến phổ biến trong đời sông xã hội để cùng làm lễ với vị thầy tâm linh của họ. (trong các tài liệu lịch sử và các bài khấn Trong tiếng trông lễ khoan nhặt, tiếng cầu cũ, Trần Hưng Đạo thường được nhắc đến khẩn rì rầm của các đệ tử, các vị “thần”, từ là “Đại Vương”). Từ năm 2000, với việc kỉ Mẹ Liễu Hạnh đến Đức Thánh Trần, từ niệm 700 năm ngày mất của Trần Hưng Thánh Gióng đến Bác Hồ, lần lượt xuâ't Đạo, vị trí của ông lại một lần nữa được hiện qua sự thể hiện của một người phụ nữ khẳng định với mức độ chưa từng có.
TCVHDG SỐ 3/2006 - NGHIÊN cứu TRAO Đ ổ l 31 Kỉ niệm ngày giỗ của ông, trang nhất “Trần Hưng Đạo - linh hồn Đại Việt” được báo Nhân Dân, tờ báo chính thức của chiếu trên tivi trong dịp Tết 2005. Đảng, tháng 9/2000 đã trang trọng khẳng Ngoài nhũng tiểu thuyết lịch sử, Trần định Trần Hưng Đạo là “vị Thánh trong Hưng Đạo còn bước chân vào trong những lòng dân”. Cứ vào tháng Tám âm lịch hằng trang viết của truyện ngắn hiện đại. Một ví năm, các phương tiện thông tin đại chúng dụ nhỏ như trong truyện Mưa của Nguyễn lại đưa tin về các nghi lễ kỉ niệm ngày mất Huy Thiệp [11:437], Đức Thánh Trần cũng của người anh hùng dân tộc, cũng như ôn được nhắc đến trong cuộc đối thoại đời lại chiến thắng oai hùng của ông. Các đoàn thường của hai người đàn bà: “Hắn chiêm lãnh đạo trung ương thường đến thắp ngưỡng, hắn thờ phụng cô ta như thể người hương tưởng nhớ công lao của Trần Hưng ta thờ phụng Đức Thánh Trần. Tại sao? Tại Đạo tại Kiếp Bạc hay Bảo Lộc. Người dân ở vì đây là tình yêu không có hôn hít gì cả. vùng Kiếp Bạc gọi khoảng sân trưốc đền là Chỉ có tình yêu với Đức Thánh Trần mối “vườn” của lãnh đạo Nhà nước và chính như thế chứ”. Xin không bàn ở đây vấn đề phủ bởi các vị lãnh đạo khi về thăm đền đúng sai hay quan niệm của Nguyễn Huy thường làm nghi lễ trồng cây theo Bác Hồ Thiệp khi sử dụng cụm từ “Đức Thánh khi xưa. Hình ảnh và chữ kí của những Trần”. Chỉ sự có m ặt của cái tên thiêng của người lãnh đạo cao nhất của Nhà nước và Trần Hưng Đạo trong văn học hiện đại Đảng khi đến thăm đền Kiếp Bạc được xuất cũng đã cho thấy ông đã trở thành một bản và lưu giữ. Nhà nước cũng đầu tư hàng nhân vật được yêu thích và phổ biến trong tỉ đồng để dựng tượng đồng của Trần Hưng đời sông tâm linh của người Việt Nam. Đạo ở một sô tỉnh như Nam Định, Hải Có thể nói, Trần Hưng Đạo đang tiếp Dương, xây dựng hạ tầng cơ sở tại khu vực tục “sông” ở nhiều cấp độ. Không chỉ được Kiếp Bạc - Côn Sơn và nhiều đền thờ khác. ghi dấu ở trong bảo tàng, không gian trưng Tháng 11 năm 2003, trước kì Sea Games 22 bày khô cứng và thường chỉ được người tổ chức tại Việt Nam, đoàn lãnh đạo thể nưốc ngoài thăm viếng, hay ở khắp các tỉnh thao quốc gia đã không chỉ hành hương và thành (thông thường phô' Trần Hưng Đạo dâng hương lên vị tổ nưốc - vua Hùng - tại thường là một tuyến phô' quan trọng), hoặc Phú Thọ, mà còn dâng hương cầu khẩn trong tên gọi được gắn vối các đội thanh Trần Hưng Đạo tại đền Kiếp Bạc, mong cho niên tình nguyện hay các cơ sở xã hội, Trần thể thao Việt Nam một mùa thi đấu thắng Hưng Đạo được thực sự sông lại nhờ vào lợi trên sân nhà. Báo chí cũng đưa tin vê các phương tiện thông tin đại chúng, nhờ ngày làm việc đầu tiên trong năm mới mốì quan tâm ngày càng tăng lên của nhà 2005, Chủ tịch Trần Đức Lương đã đến đặt nưóc đối với biểu tượng anh hùng dân tộc, vòng hoa trước tượng của Trần Hưng Đạo và đặc biệt là nhờ vào các thực hành tín tại Hải Dương cũng như đến thắp hương ngưỡng tôn giáo của các cộng đồng, các tại đền Trần Hưng Đạo ở Kiếp Bạc. nhóm người và các cá nhân. Con sô thông Cũng trong vài năm gần đây, Trần kê không đầy đủ ba, bô'n trăm đền thờ Trần Hưng Đạo còn trở thành đề tài biểu diễn Hưng Đạo do bảo tàng các tỉnh cung cấp cho các đoàn nghệ th u ậ t vào mỗi độ xuân cũng đem đến cho chúng ta cảm giác rõ rệt về, như vỏ kịch “Trần Hưng Đạo” được về vai trò to lớn của nhân vật lịch sử này trong đời sông xã hội. truyền hình trực tiếp trên sóng VTV1 vào Tết 2004, hay Nhà hát Múa Rối nước công Vê phương diện hành vi tôn giáo, từ chiếu vở rối Trần Hưng Đạo và vở cải lương sau ngày thông n h ất đất nước, có lẽ chưa
32 PHẠM QUỲNH PHƯONG - ĐỨC THÁNH TRẦN... bao giờ Việt Nam lại chứng kiến sự nhộn báo đầu thê' kỉ XX miêu tả, việc tôn thờ nhịp, năng động của các hoạt động tôn giáo Trần Hưng Đạo hiện nay đã mang những cá nhân như hiện nay. Tại một sô điện thờ màu sắc mới. Đức Thánh Trần, vị thần tư nhân ở Hà Nội vào những ngày đầu năm chuyên trị tà, đã bưóc chân vào điện Mẫu, 2006 này tôi vẫn chứng kiến những nghi lễ được thờ như một vị thần của đạo Mẫu và lấy “dấu mặn” (cắt lưỡi lấy máu và bôi lên hình thành nên một ban Nhà Trần. Đặc những mảnh giấy bản) của những thanh biệt hơn nữa là sự tham gia ngày càng chủ đồng của Đức Thánh Trần với niềm tin động của giới nữ trong việc hầu đồng Đức rằng tinh lực của Ngài sẽ bảo vệ họ và con Thánh Trần. Trong quá khứ, dường như nhang đệ tử khỏi tai nạn xe cộ hay sự quấy phụ nữ bị xem chỉ là nạn nhân của tà ma rầy của tà ma. Người ta cũng vẫn thấy (thể hiện qua hình ảnh Phạm Nhan - Xem cảnh các ông đồng của Đức Thánh Trần tự Phạm Quỳnh Phương, “Truyện Phạm cào lưỡi mình, bôi máu lên người đứa trẻ Nhan và đôi điều lí giải”, Tạp chí Văn hóa đánh dấu việc chúng đã được bán khoán và dân gian, sô' 1/1999) buộc phải nhờ đến sẽ được Đức Thánh che chở, giông như thanh đồng (nam giói) của Đức Thánh Trần Phan Kê Bính, Toan Anh, Boudarel và một giúp đỡ (Boudarel [2:62-67], Durand [5]). sô' học giả khác đã mô tả ở những thập kỉ Ngày nay, tại nhiều điện thờ, phụ nữ lại đầu thế kỉ XX. Người ta vẫn bắt gặp cảnh đóng vai trò “đồng thầy”, là “ghẽ'’ của Trần người dân Hà Nội hôm nay, trong đó khá Hưng Đạo trực tiếp thực hiện nghi lễ đuổi đông công nhân viên chức nhà nưốc, chen tà ma cho con nhang đệ tử. Tại một sô' điện chúc nhau trong những tầng gác của các thờ khác, “Đức Thánh T rần” đã và đang điện thờ tư nhân chỉ để chờ đợi giờ phút giáng đồng chỉ để dạy đạo hay trò chuyện Thánh Trần nhập đồng. Thậm chí tôi còn vởi đệ tử. Khá nhiều người trong sô các ông thấy họ tranh cướp những mẩu giấy thấm bà đồng ấy có trình độ đại học hay trung máu để cho vào ví, cất dưối gôì hay khâu cấp, họ cũng là công nhân viên nhà nước. vào trong áo cho con cái mình để mong sự Điều này khiến cho cách lí giải tìm kiếm che chở của Đức Thánh Trần. Điều này có căn nguyên từ trình độ học vấn thấp của thể sẽ khó tin đô'i với một sô' người vôn cho người thực hành tôn giáo (nên họ mới thực rằng các nghi lễ bị coi là “mê tín” này đã hành “mê tín dị đoan”) của một sô' nhà mất từ lâu rồi sau những năm tháng dài bị nghiên cứu trở nên thiếu sức thuyết phục. cấm đoán. Tại các điện thờ Đức Thánh Trong các nghiên cứu trước đây, tôi đã Trần, tôi vẫn được chứng kiến và nghe nhiều lần nhấn mạnh vị trí đặc biệt của những truyện kể về những người điên đã Trần Hưng Đạo trong sô' các anh hùng dân được chữa khỏi chỉ bằng cách đặt chân vào tộc được tôn thờ, bởi ảnh hưởng sâu rộng đền của Ngài. Thay vì biết được truyện tích của nhân vật lịch sử này trong đời sống về Phạm Nhan (một sự cắt nghĩa cho việc dân tộc và tâm linh (xem Phạm Quỳnh Trần Hưng Đạo có khả năng trừ tà ma), Phương, “Từ Trần Hưng Đạo đến Đức người dân tin vào khả năng đặc biệt của Thánh Trần”, Tạp chí Văn hóa nghệ thuật, Ngài mà không cần đến sự lí giải. Niềm tin sô 9/2000). Tôi đã khẳng định rằng từ một vào sự tồn tại của linh hồn, của ma quỷ, nhân vật lịch sử, Trần Hưng Đạo trở thành của các thê lực làm hại vẫn tiếp tục ám ảnh một vị Thánh là do hiện tượng văn hóa này con người thời hiện đại. đáp ứng được cả ba nhu cầu: nhu cầu của Tuy nhiên, điều đáng chú ý là khác vối những người lãnh đạo quôc gia ở nhiều thòi chức năng đơn thuần trừ tà ma như sách đại (cần một biểu tượng đề cao tinh thần
TCVHDG SÓ 3/2006 - NGHIỀN cứu TRAO Đ ổ l 33 yêu nưởc và truyền thống đánh giặc nhằm xâm hay các th ế lực ma quỷ. Dù ở chỗ đứng củng cô sức mạnh cộng đồng trước mọi biến nào, biểu tượng Trần Hưng Đạo cũng hàm cô xã hội); nhu cầu của tầng lớp trí thức chứa một ý nghĩa ẩn dụ về sự tăng thêm (cần một biểu tượng về “địa linh nhân kiệt”, sức mạnh và quyền lực, và bởi vậy, cũng là một anh hùng lịch sử văn hóa và tấm nguồn gốic của những mâu thuẫn về lợi ích. gương để giáo dục truyền thông cho các thế Chủ nghĩa dân tộc (hay “chủ nghĩa yêu hệ nôi tiếp); nhu cầu của quần chúng bình nưốc” theo cách gọi thông thường của giới dân (cần biểu tượng một sức mạnh siêu học th u ật và báo chí) luôn là yếu tố chính phàm trợ giúp sức khỏe, trừ mọi tà ma thu hút sự quan tâm của các nhà nước, các bệnh tật). Tất nhiên đây vẫn là lí do Trần chê độ đổì với việc tôn thờ ông, cho dù nó Hưng Đạo - Đức Thánh Trần duy trì được được biểu hiện khác nhau vào các thời điểm vị trí của mình trong xã hội hiện đại. Tuy khác nhau trong lịch sử. Ngay từ buổi sơ vậy, một số người cung cấp thông tin - giới khởi, tín ngưỡng này đã cho thấy điều đó. trí thức hành nghề tôn giáo - cho rằng cách Bên cạnh sự thịnh hành của các nghi thức lí giải này vẫn chưa hoàn toàn đủ sức mang màu sắc Đạo giáo thì sự khủng thuyết phục bởi tính duy lí của nó. Đối với hoảng vê văn hóa chính trị vào cuối thê kỉ họ, không chỉ niềm tin suông của người dân XIV, đầu th ế kỉ XV đã góp phần vào sự có thể duy trì được sự phát triển của tín hình thành và phát triển của việc thờ ngưỡng này mà Đức Thánh Trần đang hiện phụng Trần Hưng Đạo. Sau thời kì thịnh hữu thực, dù là dưổi dạng “năng lượng” hay trị ở thê kỉ XIII, sang giữa th ế kỉ XIV chính “sóng vũ trụ ”. Nói cách khác, ngoài sự ủng quyền trung ương nhà Trần rơi vào khủng hộ từ trên xuống của nhà nước, sự tôn vinh hoảng trầm trọng: trong nước thì nhà Hồ đê cao của tầng lớp trí thức, chính sự trải tiếm quyền, vương quổc Chămpa liên tục nghiệm tâm linh (niềm tin của người dân tấn công lên từ phía Nam (trong khoảng được xây đắp trên những kinh nghiệm tâm thời gian 1360 - 1380 và đã vài lần người linh cụ thể mà đôi khi không thể diễn giải Chăm vào được tận th ủ đô), giặc Minh thì nên thành lời) của các cá nhân là nhân tô' lăm le xâm lược từ phía Bắc. Sự khủng cơ bản góp phần khẳng định vị trí vững bền của ông trong đời sông tâm linh của xã hội hoảng này đã dẫn đến niềm khao khát kiếm tìm và củng cố tinh thần tự tin dân hiện đại. tộc của các triều đại phong kiến Việt Nam, Trần Hưng Đạo - m ột biểu tượng đặc biệt trong th ế phải đối đầu với đế quốc đa diện Trung Hoa lởn mạnh luôn lăm le thôn tính. Có lẽ điều dễ nhận thấy là Trần Hưng Keith Taylor đã nhận xét về thời kì khủng Đạo đã và đang tồn tại như một biểu tượng hoảng này: “Đó là thời kì mà những người hơn là một cá nhân cụ thể. Từ góc độ học được học hành bắt đầu tìm kiếm những thuật và chính quyền, Trần Hưng Đạo đã nguồn mơi cho một sinh lực dân tộc... một trở thành một đặc ngữ trong sự luận bàn về cảm n h ậ n vê b ả n sắc được làm mới lại cho sức mạnh dân tộc, về “bản sắc dân tộc” hay những con người bị xô đẩy trong một kỉ “chủ nghĩa dân tộc” (ở đây xin không hiểu nguyên đầy bão tố” [10: 356-357]. nó đồng nghĩa vối một thứ chủ nghĩa dân Nhưng cú sốc văn hóa theo sau sự xâm tộc hẹp hòi). Từ góc nhìn của quần chúng chiếm của chủ nghĩa thực dân vào cuối thế bình dân, ông là biểu tượng của sức mạnh kỉ XIX đặc biệt dẫn đến sự xung đột về hệ chiến thắng, bất chấp là đối với giặc ngoại tư tưởng, về văn hóa, giữa cũ và mói, giữa
34 PHẠM QUỲNH PHƯƠNG - ĐỨC THÁNH TRAN... phương Đông và phương Tây, giữa tầng lởp dân ta lại không biết cách kỉ niệm người sĩ phu với trí thức Tây học. Đây cũng là anh hùng như “nước Đại Pháp” đã làm với thời điểm việc thờ phụng Trần Hưng Đạo, các vĩ nhân của họ [13], Có một điều tưởng cả như một vị anh hùng dân tộc và một vị chừng như nghịch lí là ngay cả nhà cầm thần trừ tà đã phát triển rầm rộ, thể hiện quyền thực dân cũng có những động thái trong các ghi chép của các học giả Pháp và góp phần bảo tồn tín ngưỡng thờ anh hùng Việt đầu thê kỉ XX. Trong tác phẩm này, khi năm 1930, Trường Viễn Đông bác “Nationalism” (chủ nghĩa dân tộc), Craig cổ đã tổ chức sưu tầm được tới 172 bản Calhoun cho rằng chính vào kỉ nguyên của thần tích về Trần Hưng Đạo được lưu giữ chủ nghĩa thực dân (chứ không phải là vào rải rác ở các làng quê (Thư mục thần tích - thời xung đột phong kiến) mà người dân thần sắc, Viện Thông tin khoa học xã hội, của một quốc gia lần đầu tiên khái niệm Hà Nội, 1996). Tuy nhiên có lẽ động thái hóa bản thân họ như là những người mang này cũng để giám sát để đảm bảo rằng việc sứ mệnh của một dân tộc riêng biệt. Sự thờ cúng Trần Hưng Đạo mang tính chất hiện diện và quyền lực thực dân đã kích tôn giáo chứ không mang ý nghĩa chính trị. thích “sự khẳng định hay phát triển của Mặc khác, có lẽ việc bảo trợ này cũng góp bản sắc dân tộc để làm thê cân bằng và là phần thuận lợi cho sứ mệnh “khai hóa văn cơ sở cho sự chông cự” [3:108], Việc người minh” và đảm bảo cho sự tồn tại lâu dài Pháp chối bỏ sự toàn vẹn của lãnh thổ Việt của chính quyền thực dân. Có thể thấy điều Nam bằng cách gọi người Việt là này qua một ví dụ trong tạp chí Revue Annamites, sáp nhập Việt Nam, Lào, Indochinoise (1928) vói sự mô tả khá miệt Campuchia thành thuộc địa Đông Dương thị lễ nghi đuổi tà ở đền Kiếp Bạc của (Indochina) của Pháp và chia cắt lãnh thổ Anfred Meynard [12: 159-160]: Việt Nam ra làm ba phần: Tonkin (miền “Một dân tộc múa may quay cuồng... Bắc), Annam (miền Trung), và Cochin Cứ như th ế mà dân tộc da vàng tiếp thụ lớp China (miền Nam), đã khiến người Việt bụi phủ của những đại ý tưởng truyền nhận thức một cách rõ ràng khải niệm thông của chủng tộc... ở chỗ như Kiếp Bạc, “mất nước”. Đốì với các sĩ phu yêu nước, nỗi cả một dân tộc phô bày sự bí mật của nó. nhục “mất nước” càng trở nên đau đáu và Những điều người ta trông thấy và những có thể nói rằng, chính vào những thời điểm cái gì người ta nghe thấy chúng minh sự này, vị thần trừ tà ma trong sinh hoạt tôn cuồng nhiệt mà nhân loại ở đây như những giáo dân gian lại được “dân tộc hóa” cho mục đích kích thích tinh thần yêu nước. con nít kinh hoàng bám chặt lây quyển lực tử thần hơn là lần mò tìm lấy sự sông”. Điều thú vị là trong khi người dân say sưa trừ tà đuổi ma tại đền Kiếp Bạc và tìm Có thể thấy Trần Hưng Đạo đã luôn thấy một sự che chở từ Đức Đại Vương, giới cùng đồng hành với những biến cố trong sĩ phu yêu nước tập hợp lại với nỗi niềm lịch sử dân tộc suổt hơn bảy th ế kỉ và biểu khích lệ tinh thần quổc sỉ, quổc nhục do tượng Trần Hưng Đạo chứa đựng nhiều mất nước, bảo vệ vãn hóa giống nòi, và cho hàm nghĩa khác biệt xuất phát từ những vị ra đời các bản kinh Trần Triều tại đền thê khác nhau. Nhưng có lẽ, chính Chủ tịch Ngọc Sơn (Hà Nội) [8:10-11], thì một bộ Hồ Chí Minh là người đặc biệt có ý thức về phận trí thức Tây học lại cảm thấy xấu hổ việc phát huy tinh thần yêu nước thông vì quôc thể bởi “hủ tục” của dân ta đã biến qua biểu tượng người anh hùng Trần Hưng người anh hùng thành vị thần trừ ma, chứ Đạo. Theo tác giả Đặng Hòa (1990), khi
TCVHDG SỐ 3/2006 - NGHIÊN cứu TRAO Đ ổl 35 hoạt động tại Thái Lan năm 1929, biết tranh với Đảng cộng sản - cũng xuất bản số được các kiều bào nơi đây có đền thờ Trần đầu tiên của mình (11/10/1949) “bằng số Hưng Đạo, Người đã tự sáng tác bài Kinh đặc biệt Trần Hưng Đạo... Toàn thể đồng Trần Hưng Đạo, giao cho cán bộ đọc cho bào Việt Nam hãy tưởng vọng đến sự kiều bào nghe để họ hăng hái giúp đỡ cách nghiệp cứu quốc của Người”. Tuy nhiên mạng. Rồi trước giờ giao thừa đầu tiên sau trong khi tờ báo kêu gọi người dân chống khi thành lập Nhà nưởc Việt Nam dân chủ thực dân, họ cũng không hề che giấu mong cộng hòa non trẻ, Hồ Chủ tịch đã đến thăm muôn sự quay trở lại của Bảo Đại, vị vua đền Ngọc Sơn và thắp hương khấn Trần thoái vị. Hưng Đạo. Cũng theo GS. Trần Quốc Biểu tượng yêu nước/dân tộc của Trần Vượng, trưóc ngày phát động Toàn quốc Hưng Đạo rõ ràng đáp ứng nhu cầu chính kháng chiến 19/12/1946, cụ Hồ cũng đến trị của nhiều phía đốl nghịch. Trưóc năợi đền Kiếp Bạc (Lời giới thiệu của GS. Trần 1975, chính quyền miền Nam Việt Nam Quốc Vượng trong cuốn Hoàng đê' Triều cũng đã từng coi Trần Hưng Đạo là một Trần - cội nguồn ấn tượng dân gian, Nxb. biểu tượng của “dân tộc” và của quân lực Văn hóa dân tộc, 2002). Đó còn chưa kể đến miền Nam cộng hòa. “Chân dung” Trần những “cái đầu tiên” khác gắn vói tên tuổi Hưng Đạo được in trong tờ bạc mệnh giá Trần Hưng Đạo: Đội Việt Nam Tuyên lớn nhất (500 đồng) của chính quyền miền truyền giải phóng quân (tên gọi đầu tiên Nam vào những năm 50, 60 (và nay vẫn của đội quân chủ lực Quân đội nhân dân được lưu giữ cẩn thận tại Bảo tàng thành Việt Nam) được thành lập tại khu rừng phô Hồ Chí Minh và được bán trên hè phô Trần Hưng Đạo thuộc huyện Nguyên Bình, cho khách du lịch). Bức tượng Trần Hưng tỉnh Cao Bằng; Trường đào tạo chính quy Đạo cạnh bến Bạch Đằng, thành phố Hồ quân đội nhân dân Việt Nam đầu tiên Chí Minh, cũng được xây dựng vào những mang tên Trần Quốc Tuấn; ngày quốc lễ năm 60. Theo ông Nguyễn Quốc Thắng đầu tiên sau khi khai sinh nưởc Việt Nam (Bảo tàng Nghệ th u ậ t thành phô' Hồ Chí dân chủ cộng hòa là lễ giỗ Trần Hưng Đạo. Minh), trong khoảng ba năm 1965 - 1967, (Theo Đỗ Quang Hưng, ngày 18/12/1946 cụ chính quyền miên Nam đã cho dựng trong Hồ đã kí sắc lệnh sô 22 ban hành 5 ngày lễ 9 pho tượng của các anh hùng dân tộc tại chính thức, trong đó có ngày giỗ Trần Hưng Sài Gòn, mỗi bức tượng tượng trưng cho Đạo “Hồ Chí Minh và nên tảng luật pháp một binh chủng quân đội. Thậm chí Trần tôn giáo ở nước ta”, Tạp chí Nghiên cứu tôn Hưng Đạo còn được coi là thánh tổ hải giáo, số 3, 2002). Lễ giỗ này được tổ chức quân của quân lực miền Nam cộng hòa, và khá quy mô, bài bản, động viên tinh thần vào những năm 1968 - 1971, trong nỗ lực Nam tiến và có tác động rấ t lớn đến tinh “Việt Nam hóa” nhằm nâng cao sức mạnh thần chông Pháp của nhân dân lúc ấy. vũ trang cho chính quyền miền Nam khi Đáng chú ý là nếu như báo Dân quốc Mĩ rú t quân, những cái tên nước ngoài cho của Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa các chiến dịch quân sự chông lại cách mạng phát hành những số đầu tiên về Trần đã được đổi thành “Trần Hưng Đạo I, II, Hưng Đạo nhân kỉ niệm ngày giỗ của ông III, IV”. Vậy là, biểu tượng của người anh nhằm khuyên khích tinh thần dũng cảm hùng dân tộc còn trở thành phương tiện cho đứng lên chông thực dân, thì báo Kiên Quôc sự xung đột về hệ tư tưởng và niềm tin của Việt Nam quốc dân đảng ở vùng tạm cũng như các lợi ích chính trị. Bức tượng chiếm - một thê lực phi - M arxist cạnh tại bến Bạch Đằng của chế độ cũ vẫn còn
36 PHẠM QUỲNH PHƯƠNG - ĐỨC THÁNH TRAN... đó, nhưng ý nghĩa biểu tượng đi liền với nó Trần và ca ngợi công lao Trần Hưng Đạo. thì đã thay đổi. Tại hội thảo năm 1995 và 2000, GS. Trần Có thể nói, Trần Hưng Đạo luôn đã và Quôc Vượng đã khẳng định không gian văn đang là điểm tựa tinh thần, trong lịch sử hóa - xã hội của họ Trần ở cả hai tỉnh này cũng như hiện tại, là tâm điểm của sức và vê lịch sử, Nam Định và Thái Bình vón chỉ là hai nửa của một xứ Sơn Nam Hạ. mạnh đoàn kết cộng đồng (đặc biệt mỗi khi Được sở hữu chính thức quyên được là “quê đất nước đứng trưởc những giây phút khó hương” của nhà T rần không chỉ là niềm tự khăn hay những khủng hoảng chính trị, xã hào mà còn là nỗi mong mỏi xác lập một vị hội), nhưng cũng là tâm điểm của những th ế xã hội của chính quyền và người dân khúc mắc, va chạm, mâu thuẫn, như bản địa phương. Chưa hết, trong gói hành trang chất vón có của bất kì các hiện tượng văn tâm linh của những người dân di cư miên hóa nào. Chẳng phải không có lí do mà sở Bắc vào Nam có sức mạnh tinh thần được Văn hóa - Thông tin Hà Nội đã phải tổ gói gọn trong cái tên “Trần Hưng Đạo” - chức vài cuộc luận bàn đầy tranh cãi vê một điểm tựa tinh thần cho những con điện thần đền Ngọc Sơn, một biểu tượng người phải sông ở nơi xa lạ (với lô'i sông của thủ đô Hà Nội, xem vị trí chính chủ tại hoàn toàn khác biệt vởi quê hương họ) và hậu cung của đền lẽ ra nên thuộc về Quan đặc biệt khi phải sông dưới áp lực thù hận Đê như cái gốíc ban đầu của đền khi mới từ phía người Nam đôi vối “dân Bắc Kì di thành lập, hay Trần Hưng Đạo như cấu cư”. Đền thờ Trần Hưng Đạo được lập nên, trúc của điện thần hiện nay. Theo phỏng trở thành một không gian biểu tượng gắn vấn của chúng tôi, vào những năm 50, một bó vối truyền thống của người miền Bắc, gia đình đã cúng tiến pho tượng Trần Hưng cho những người con xa quê này một cảm Đạo vào đền, và trong không khí của tinh giác được “thuộc về”, một chỗ dựa tâm linh thần chông Pháp, pho tượng của Quan Đê giúp họ duy trì bản sắc xã hội của mình và đã bị mang ra ngoài, nhường lại vị trí hậu sự tự tin mang tính văn hóa. Phỏng vấn cung quan trọng nhất cho pho tượng của của chúng tôi cho thấy sau khi di cư vào người anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo. Nam, người miền Bắc đã lập ra các hội Kết quả là, với danh tiếng và sự hợp pháp riêng của mình và lập đền thờ Trần Hưng về mặt văn hóa ẩn chứa trong biểu tượng Đạo (lớn nhất là đền tại 36 Võ Thị Sáu). Trần Hưng Đạo, tinh thần dân tộc Việt Có thể nói, người anh hùng Trần Hưng Nam đã góp phần khẳng định vị trí tối cao Đạo là một biểu tượng có sức mạnh nội nhất tại ngôi đền ở trung tâm thủ đô cho hàm sâu sắc, giá trị biểu cảm đa chiều, mà người anh hùng được đời đời sùng bái này. râ't ít các anh hùng dân tộc Việt Nam đạt Việc xác đ ịn h quê hương n h à T rầ n và được. Biểu tượng đó lại càn g trở nên có giá người anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo ở trị khi được hậu thuẫn từ một nỗ lực xây Thái Bình hay ở Nam Định cũng đã từng dựng nên “bản sắc văn hóa dân tộc” trong tôn giấy mực và công sức của biết bao nhà thời đại mở cửa. sử học và gây ra những tranh cãi căng thắng cho những người làm văn hóa và Bản sắc văn hóa dân tộc và tính người dân tại các tỉnh có liên quan. Từ hợp pháp văn hóa 1985 đến nay đã có tấ t cả năm cuộc hội thảo Cái mà chúng ta gọi là “văn hóa”, suy tô chức tại hai tỉnh Nam Định và Thái cho cùng, nảy sinh trên cơ sở của ý nghĩa. Bình xoay quanh vấn để quê hương nhà Các lốp ý nghĩa không phải tự thân mà có.
TCVHDG SỐ 3/2006 - NGHIÊN cứu TRAO Đ ổ l 37 Nó liên tục được sinh ra và tái sản sinh bởi quan trọng đến mức truyền thông được trở cộng đồng hay cá nhân, được dàn xếp hay thành một bản sắc của hiện tại. Yêu nước thương lượng theo sự quy chiếu và ảnh xạ thông qua yêu quá khứ dường như là một của quyền lực, được sử dụng và diễn giải thông điệp được gửi đến từ các phương tiện một cách có chọn lọc và cho những mục thông tin đại chúng và giói học thuật. đích nhất định. Nhưng văn hóa không chỉ Có thể nói, bản sắc dân tộc Việt Nam là ý nghĩa. Nó còn là những phương thức, không chỉ được sáng tạo ra từ môi quan là cách mà con người sử dụng để tự giải tâm mang tính chính trị, mà còn bởi lòng nghĩa thế giới xung quanh cho bản thân, tự hào dân tộc của giới trí thức, những cách mà con người trải nghiệm cuộc sông. người mà công việc học th u ật của họ đã làm Hơn thế nữa, văn hóa, nói như nhà triết nên sự giàu có của “bản sắc văn hóa Việt học Castoriadis [4] hay Charles Taylor [9], Nam”. 0 đây cũng cần nói tới bôi cảnh của cũng còn là sự tưởng tượng. Taylor [9:23] những quan tâm vê văn hóa và chính trị cho rằng, “văn hóa” là những gì mà những sau thời kì đổi mới. Sau khi UNESCO phát người bình thường tưởng tượng vê' cuộc động thập kỉ phát triển văn hóa 1988 - sông xung quanh họ, cũng như cách hiểu 1997, vấn để bản sắc dân tộc nổi lên như chung của họ khiến cho những thực hành một tiền đê quan trọng trong sự hội nhập thông thường của họ trở nên có ý nghĩa và văn hóa. Tại Hội nghị Trung ương lần thứ đạt một cảm giác được chia sẻ vê' sự hợp 5 của Đại hội Đảng VIII, khẩu hiệu “Xây pháp. dựng và phát triển một nền văn hóa Việt Trần Hưng Đạo, cũng như nhiều anh Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” đã hùng dân tộc khác, đã và đang là một cái đánh dấu một quyết tâm của Đảng cũng tên đi liền vởi “bản sắc dân tộc”, cái làm như của giới trí thức trong việc “chắt lọc” nên sự thành hình của chủ nghĩa dân tộc và “bảo tồn” văn hóa dân tộc. Có lẽ cũng Việt Nam hôm nay (mà nhiều nhà sử học nhờ vậy mà hiện tượng lên đồng vôn bị kì cho rằng nên gọi đúng tên là “chủ nghĩa thị đả phá là “mê tín dị đoan” mới có cơ đê yêu nưốc”). Tuy nhiên, nếu nói một cách trở thành văn hóa dân gian, thành “đạo khách quan, tinh thần yêu nưởc không Mẫu”; cũng như niềm kính trọng đối với phải là bản sắc chỉ riêng dân tộc Việt Nam Trần Hưng Đạo và ý nghĩa nội hàm của mói có. Chỉ cần dụng công đọc các tài liệu biểu tượng mang tên “Trần Hưng Đạo” đã vê việc thờ cúng các nhân vật anh hùng ở cứu sông sự tồn tại của các đền thờ ông các nước châu A xung quanh ta cũng như ngay cả trong thời kì căng thẳng nhất của trên thê giới đã thấy rõ ràng thờ cúng anh cải cách ruộng đất đi kèm với cải cách văn hùng dường như là một nét văn hóa mang hóa vào những thập kỉ 50, 60. tính toàn cầu. Trong Pháp lệnh tôn giáo và tín Bản sắc là đặc tính khách quan của ngưỡng 2004, việc thò những người có công một cộng đồng, là cái tự nhiên, cái tự nó, hộ quôc a n d ân v ẫn được xcm là m ột tiêu chứ không phải được sinh ra từ sự cường chí khá căn bản vạch nên ranh giối vôn điệu hay quá mức ngộ nhận. Gánh nặng mỏng manh giữa “tín ngưỡng” và “mê tín”. của một quá khứ phải chông chọi hàng Áp lực của việc hợp pháp hóa vị thần địa nghìn năm với các th ế lực đôi địch để tự phương thông qua sử dụng biểu tượng anh khẳng định mình đã khiến chủ nghĩa yêu hùng và có công đã dẫn đến hiện tượng đã nước, giá trị truyền thông được trở nên có lúc bị phê phán nặng nê' trên báo chí: sao
38 PHẠM QUỲNH PHƯONG - ĐỨC THÁNH TRẤN- lục và biến đổi thần tích, khoác thêm cho nhận cấp quốc gia) thì cho rằng, trong lịch các vị thần địa phương những thành tích sử Trần Hưng Đạo chưa bao giờ hành quân hộ quốc an dân. Theo kết quả điển dã của qua đền Đồng Bằng (tư liệu điền dã 2003). tôi thì Trần Hưng Đạo đã được rước vào Cũng vì nghĩa ẩn dụ về sự hợp pháp và phôi tự ở khá nhiều đền thờ cũng bởi nhu quyển lực này mà Trần Hưng Đạo không cầu hợp pháp hóa thần linh được thờ và các chỉ quan trọng ở mức độ quốc gia hay dân ngôi đền đó. Một ông đồng nhà Trần 82 tộc, mà ông còn giành được một vị trí vững tuổi khi tôi phỏng vấn đã cười kể lại rằng chắc trong đời sông tâm linh của con người vào những năm sau cải cách ruộng đất, khi thuộc về nhiều tầng lớp nhân dân, từ giới bị chính quyền địa phương đến khám xét trí thức Nho học đến những người dân việc hầu đồng tại đền thờ Đức Thánh, tấm thường vốn bị coi là ít học, từ giới quan vải đỏ phủ diện khi hầu đồng đã được họ chức đến những người buôn bán sinh sông biến hóa thành “cờ Tổ quốc, nhưng quên qua ngày, từ những tín đồ của đạo Mẫu vốn chưa gắn sao”, và trong khi các ngôi đền bị xã hội xem là “mê tín dị đoan” đến khác trong làng bị phá hoặc chủ của chúng những Phật tử luôn tự xếp hành vi tôn giáo tự phá để tránh phiền toái thì như cụ nói: của mình vào “chính đạo”. Việc Đức Thánh “tôi thờ Trần Hưng Đạo, Ngài là đức anh Trần bưốc vào điện Mẫu, ngoài lí do “tích hùng dân tộc vĩ đại nhất, ai mà dám phá” hợp” hay dung hợp văn hóa (cũng thường (nhật kí điền dã 2003). Tính hợp pháp văn được kể đến như là nét “bản sắc” của văn hóa trong biểu tượng Trần Hưng Đạo đã và hóa Việt Nam), cũng còn cho thấy tính hợp đang tiếp tục mở rộng thêm ảnh hưởng của pháp văn hóa này. Cũng chính từ những ông trong xã hội. nghiên cứu của các nhà nghiên cứu mà ông Vào đầu những năm 80, đền Đồng trở thành Cha trong mô'i quan hệ đôi xứng Bằng (Thái Bình), một trong những trung vói Mẹ Liễu Hạnh (tháng Tám giỗ Cha, tâm của tín ngưỡng Tứ Phủ, được quảng bá tháng Ba giỗ Mẹ). là không chỉ thờ Đức Vua Cha Bát Hải (rắn Tính ẩn dụ về sức mạnh quân sự của thần) mà còn thờ vị anh hùng Trần Hưng biểu tượng Trần Hưng Đạo còn được khúc Đạo, dẫn đến đền được công nhận di tích xạ trong quan niệm tâm linh của những lịch sử quốc gia năm 1986. Tuy nhiên điều người trong cuộc. Họ cho rằng ngay cả này cũng nên được xem xét trong bốì cảnh trong thê giới âm /thần linh, ông có sức sau Nghị định 56/CP năm 1975 của chính mạnh áp đảo các vị thần khác, và tất phủ, lễ hội “mê tín” tại đền Đồng Bằng và nhiên, tà ma quỷ quái đều phải tránh xa. Phủ Dầy bị cấm hoàn toàn (trong khi các lễ Các ông bà đồng phân biệt giữa “đồng nhà hội thờ anh hùng dân tộc như Hai Bà Trần” (những người có “căn” Trần Triều) Trưng và Trần Hưng Đạo được khuyên vởi “đồng Tứ phủ” (có căn Tứ phủ). Họ cho khích). Bằng việc thờ Trần Hưng Đạo (vì rằng nhiều người phải hầu Tứ phủ ba năm Ngài đã hành quân qua làng và nghỉ lại) và để mệnh vững trước khi có thể hầu nhà khoác cho Vua Cha Bát Hải công lao báo Trần, nếu không có thể dễ dàng bị “tẩu hỏa mộng đánh giặc, người dân địa phương với nhập ma” do năng lượng của Đức Thánh sự hậu thuẫn của các nhà nghiên cứu đã nỗ Trần quá mạnh. Cũng theo lời một sô' ông lực đạt được một sự hợp pháp hóa trở lại bà đồng nhà Trần tự nói về bản thân, chỉ cho di tích đền Đồng Bằng. Người dân làng những người “căn” rấ t cao và đạo đức tốt, Vũ Hạ bên cạnh (đền Vũ Hạ cũng thò Trần nghiêm túc, gương mẫu “chí công vô tư” Hưng Đạo nhưng di tích chưa được công mới hầu được Đức Thánh Trần. Những
TCVHDG SỐ 3/2006 - NGHIÊN cứu TRAO Đ ổ l 39 người có căn nhà Trần được mô tả là rất của tín ngưỡng tâm linh thách thức niềm trực tính và dám hi sinh bản thân để cứu tin của chúng ta về sự thê tục hóa hay giải người khác' (do phải tự cắt lưỡi mình làm thiêng hóa của xã hội hiện đại, như Max bùa hộ mệnh để bảo vệ người khác). Một Weber và các nhà lí thuyết cổ điển nổi đồng thầy (nữ) đã khẳng định vói tôi rằng: tiếng khác đã dung tưởng. Tính hiện đại “Nhiều đệ tử của tôi nói rằng họ chỉ cần mà xã hội Việt Nam đang trải nghiệm có hầu Mẫu là công việc và gia đình đã ổn yếu tô tâm linh tôn giáo như một cấu chất thỏa rồi, nhưng cũng có người nói rằng mặc cơ bản. Giờ đây, Đức Thánh Trần Hưng dù họ đã hầu Tứ phủ, mọi việc vẫn lung Đạo mang một sứ mệnh mới - là sợi dây tung, cãi cọ. Thê nhưng họ chỉ cần hầu Đức giao cảm, phương tiện tâm linh để người Thánh Trần là kì diệu lắm, mọi việc đâu dân đối mặt với nhiều áp lực của cuộc sông vào đấy cả”. Bằng cách lên đồng Trần Hưng hiện đại. Đạo (vị anh hùng nam giới vĩ đại của dân Sự phát triển của kinh tế thị trường, sự tộc) để tự giải quyết những vấn đề khó mở cửa của đất nước đổi với th ế giới bên khăn, những người phụ nữ ấy đã không còn ngoài, sự giàu có tương đối nhanh chóng là nạn nhân yếu đuôi cần đến sự giúp đỡ của một bộ phận người dân được chứng đuổi tà của các thanh đồng nhà Trần (nam kiến song hành với sự quan tâm ngày càng giởi) như sách báo đầu th ế kỉ XX đã mô tả. tăng vào th ế giói tâm linh và sự phục hồi Các bà đồng của ngày hôm nay đã dám mạnh mẽ của các nghi lễ tín ngưỡng tôn tuyên chiến cho một sự bình đẳng về giới giáo. Tuy nhiên, đi liền với chúng là những và tự tăng thêm vị th ế của mình trong và mối lo lắng về sự bất ổn xã hội, chính trị và ngoài cộng đồng của họ. kinh tế. Những người lãnh đạo đất nưởc và Vài lời kết giới trí thức lo lắng về việc m ất đi bản sắc Đã qua rồi thời kì chiến tranh chông văn hóa dân tộc trong sự hòa nhập quốc tế ngoại xâm khi mà Trần Hưng Đạo và quân và những ảnh hưởng không mong muôn dân nhà Trần luôn được sử dụng như một của văn hóa ngoại lai. Người dân phải đối biểu tượng yêu nước khích lệ tinh thần mặt vối những nỗi lo về sự bất trắc, rủi ro chiến đấu. Chiến tranh đã lùi xa, nhiều trong nền kinh tế thị trường, điều mà trong mất mát đã dần bị lãng quên hoặc bị thời bao cấp người ta thường ít nghĩ tới. chuyển hóa sang dạng khác, nhưng sự tồn Trong bổỉ cảnh xã hội này, “Đức Thánh tại vững bên của hình thức tín ngưỡng tôn Trần” là một biểu tượng tâm linh khá sinh vinh người anh hùng này với nhiều hình động cho những xôn xao, náo động trong xã thức đa dạng đòi hỏi chúng ta nhìn nhận hội hậu đổi mới. Tiếp tục bước vào xã hội lại nó trong bối cảnh mới. Theo sau sự sụp hiện đại với hai tấm căn cưởc (anh hùng đổ của Xô viết, Việt Nam đã trải qua những dân tộc và thánh/thần) được ban tặng từ giây phút khó khăn tìm ra con đường đi quá khứ nhưng với những màu sắc mới, “T rầ n H ưng Đạo” là m ột h iện tượng lịch sử, riêng của m ình. T ừ m ột xã hội tương đối văn hóa, xã hội và chính trị của xã hội Việt đóng kín với nền kinh tế tập trung quan Nam. liêu bao cấp, đất nước đã có những bước đột biến khá kinh ngạc. Xã hội Việt Nam đang Là một biểu tượng văn hóa, Trần Hưng trải nghiệm một quá trình hiện đại hóa, hội Đạo là cầu nôì giữa quá khứ và hiện tại, là nhập và toàn cầu hóa. Những gì chúng ta nơi giao nhau của hai quá trình huyền đang chứng kiến về sự hồi sinh mạnh mẽ thoại hóa lịch sử và lịch sử hóa huyền
40 PHẠM QUỲNH PHƯƠNG - ĐỨC THÁNH TRẦN... thoại. Nhưng là một biểu tượng văn hóa, nhấn mạnh rằng hiện tượng Trần Hưng hiện tượng Trần Hưng Đạo cũng thể hiện Đạo còn chứa đựng nhiều lóp ngữ nghĩa sự năng động của một xã hội Việt Nam hơn th ế nữa. Người anh hùng dân tộc nổi đương đại đang đổi thay. Một biểu tượng tiếng của lịch sử này đã trở thành một đặc văn hóa, có lẽ cũng giông như lễ hội truyền ngữ mang tính tâm linh và dân tộc. Từ một thống, thường được xem là cái kết tinh giá anh hùng (Trần Hưng Đạo) ông trở thành trị cộng đồng và là yếu tô đoàn kết, cố kết vị thần (Đức Thánh Trần), rồi từ một vị cộng đồng. Tuy vậy một biểu tượng cũng thần, ông lại được làm mói lại trong con còn là nhân tố chia rẽ, gây mâu thuẫn, và mắt dân tộc như một anh hùng vĩ đại. Trần là nơi mà các nhóm người đôi địch bày tỏ sự Hưng Đạo là điểm tựa mà trong suốt lịch yêu ghét và thể hiện mốĩ quan tâm của họ. sử nhiều th ế kỉ và cả hiện tại dân tộc Việt Như tôi đã đưa ra một số ví dụ trong bài Nam hiểu, tin và diễn giải bản thân. Ông viết này, biểu tượng Trần Hưng Đạo còn là cung cấp một liệu pháp tâm lí cho phép trung tâm của sự tranh cãi, là nơi gửi gắm những người bình thường được bày tỏ mốì những môi quan tâm cá nhân, là nơi mà lo lắng của họ cũng như trao tặng một sự các thành viên xã hội tìm thấy một sự hợp hợp pháp hóa vê' m ặt chính trị hay văn hóa. pháp về văn hóa, tìm thấy bản sắc xã hội Và bởi vậy, chúng ta đã, đang và vẫn sẽ cần và cá nhân của mình. Thông qua hiện đến “Đức Thánh Trần Hưng Đạo” trong tượng Trần Hưng Đạo, người ta nhận ra cuộc hành trình đi tìm, xác định cái tôi và rằng, cái được gọi là văn hóa hay truyền vị th ế của cá nhân và của dân tộc.d thông lại được sáng tạo, vận hành trên cơ P.Q.P sở của môì quan tâm hiện đại, dựa trên cơ sở của mốỉ quan hệ tri thức - quyền lực như Micheál Foucault đã chỉ ra trong nghiên TÀI LIỆU THAM KHẢO cứu của ông. Hiện tượng Trần Hưng Đạo là 1. Đào Duy Anh (1992, orig. 1938), Việt một phương cách mang tính tâm linh của Nam vân hoá sử cương, Nxb. Thành phô' Hồ Chí Minh. sự can thiệp lịch sử và quyền lực, là một hiện tượng “động” phản ánh những vấn đề 2. Boudarel, G. (2001, orig. 1942), “Kiếp Bạc”// Vietnamese Studies: 62-67. của xã hội trong suốt lịch sử và thời hiện 3. Calhoun, c . (1997), Nationalism, đại. Trần Hưng Đạo có thể thực sự là một Buckingham: Open University Press. vị thần có quyền năng ban phát “dấu mặn” 4. Castoriadis, c . (1997), World in giúp người dân tránh gặp tai nạn xe cộ hay Fragments. Writing on Politics, Society, bị tà ma ám ảnh như những người lên đồng Psychoanalysis and the Imagination. California: và đệ tử tin tưởng. Ông cũng có thể là một Stanford University Press. nguồn “năng lực vũ trụ ” như những người 5. Durand, M. (1959), Technique et thực hành tôn giáo là trí thức giải thích. pantheon des mediums Vietnamiens (dong), Ông cũng là một biểu tượng của truyền Paris: Ecole Francaise D'Extreme-Orient. thông anh hùng đẹp đẽ của người Việt, và 6. Foucault, M. (1980). Power/ Knowledge. là biểu trưng cho sức mạnh dân tộc ta như Selected Interviews and Other Writings 1972- 1977 (ed. Colin Gordon). Brighton, Sussex: giới học giả và chính quyền thường nhìn Harvester Press. nhận. Và tấ t nhiên, ông cũng còn là một vị 7. Đặng Hoà (1990), Bác Hồ những năm Cha trong mốì quan hệ đôi xứng Cha - Mẹ tháng ở nước ngoài, Nxb. Văn hoá - Thông tin, như các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Hà Nội. gợi ý. Tuy vậy, trong bài viết này, tôi muốn (Xem tiếp tr a n g 29)