Dùng chỉ số Z để ước tính Hệ số Tín Nhiệm
Chỉ Số Tín Nhiệm (Credit rating)
Credit rating – tức là định mức tín dụng hay hệ số tín nhiệm - là hệ số đánh giá
khả năng tài chính và khả năng thanh toán của một tổ chức đối với các khoản tiền
nghĩa vụ - gốc và lãi - của các các công cụ nợ mà nó phát hành. Công cụ nợ bao
gồm cả công cụ ngắn hạn như như hối phiếu, tín phiếu, chứng chỉ tiền gửi, hoặc
dài hạn như trái phiếu, cổ phiếu ưu đãi. Tổ chức phát hành có thể là chính phủ cấp
quốc gia, cấp tỉnh, thành phố, hay các công ty.
Định mức tín dụng xuất hiện từ trước thế kỷ trước tại Mỹ do nhu cầu đánh giá tín
nhiệm của các doanh nghiệp ngành đường sắt. Đến năm 1914 thì công ty Moody’s
- tổ chức đánh giá hệ số tín nhiệm đầu tiên trên thế giới được thành lập bởi ông
John Moody dựa vào một công ty được ông thành lập trước đó vào năm 1909.
Năm 1941 tổ chức Standard and Poors được thành lập trên sự sát nhập của Poor’s
Publishing va Standard Statistics. Hiện tại trên thế giới có một số tổ chức đánh giá
hệ số tín nhiệm được quốc tế công nhận, cũng như một số dành tổ chức được quốc
gia của họ công nhận. Tuy vậy 3 tổ chức Moody’s, Standard and Poor’s và Pitch
Ratings là 3 tổ chức được công nhận, có uy tín và thị phần cao nhất trên thế giới.
Tùy theo từng tổ chức, mà phương pháp đánh giá hệ số tín nhiệm có khác nhau đôi
chút. Tuy vậy về cơ bản chúng khá giống nhau. Theo đó, công ty đối tương sẽ
được đánh giá từ quốc gia, môi trường, đến ngành kinh doanh mà nó đang hoạt
động. Sau đó, các thông số có tính cách định tính chẳng hạn chất lượng, kỹ năng
của ban quản lý, chiến lược marketing, chính sách quản lý…cũng sẽ được xem
xét. Kế đó, và cũng rất quan trọng là tất cả các chỉ số chính phản ánh tình hình tài
chính sẽ được đưa ra phân tích, đánh giá. Tổng hợp lại những yếu tố trên, tổ chức
đánh giá tín nhiệm sẽ xếp hạng các trái phiếu theo các mức khác nhau đã định sẵn
và ký hiệu bằng các chữ cái đầu tiên; theo bảng sau:
Các hạng Mức của Hệ Số Tín Nhiệm đối với công cụ nợ dài hạn
Chỉ số Chỉ số Tín Tín Nhiệm Nhiệm Diễn giải Phân loại
theo theo Moody’s S&P
Chất luợng cao nhất,
AAA Aaa ổn định, độ rủi ro thấp
nhất
Chất lượng cao, rủi ro
thấp, Độ rủi ro chỉ cao AA Aa hơn hạng AAA một Trái phiếu có bậc. thể đầu tư
Chất lượng khá, tuy
vậy có thể bị ảnh A A huỡng bởi tình hình
kinh tế.
BBB Baa Chất lượng trung bình,
an toàn trong thời gian
hiện tại, tuy vậy có ẩn
chứa một số yếu tố rủi
ro.
Chất lượng trung bình
thấp, có thế gặp khó
khăn trong việc trả nợ, Trái phiếu có BB Ba bị ảnh hưởng đối với độ rủi ro cao
sự thay đổi của tình
hình kinh tế.
Chất lượng thấp, rủi ro Trái phiếu
B B cao, có nguy cơ không không nên đầu
thanh toán đúng hạn tư
Rủi ro cao, chỉ có khả
CCC Caa năng trả nợ nếu tình
hình kinh tế khả quan.
Rủi ro rất cao, rất gần CC Ca phá sản,
Rủi ro rất cao, khó có
khả năng thực hiện
C C thanh toán các nghĩa vụ
nợ
Xếp hạng thấp nhất, đã
D phá sản hay hầu như sẽ
phá sản
NR NR Không đánh giá
Đối với chỉ số Moody’s, ngoài những xếp hạng cơ bản trên, hệ số 1, 2, 3 còn dùng
để chia nhỏ một xếp hạng cơ bản ra làm 3 loại, trong đó 1 là cao nhất trong hạng
đó, 2 là trung bình, 3 là thấp nhất, ví dụ: Aa1, Aa2, Aa3.
Còn đối với chỉ số S&P, + hay – được dùng để chia nhỏ xếp hạng. trong đó + là
cao nhất trong hạng đó, không dấu là trung bình, - là thấp nhất; ví dụ: AA+, AA,
AA-
Tầm quan trọng của Hệ số Tín Nhiệm trong hoàn cảnh hiện tại của Việt Nam
Đối với các công ty, tổ chức: kết quả xếp hạng hệ số tín nhiệm có ảnh huởng rất
lớn đến sự thành công của việc phát hành trái phiếu, nhất là khi phát hành trái
phiếu ra nuớc ngoài, cũng như việc xác định lãi suất trái phiếu (hệ số tín nhiệm
càng cao thì lãi trái phiếu càng thấp và ngược lại). Thiếu sự xác định hệ số tín
nhiệm, thị trường trái phiếu dài hạn của các công ty chưa thể phát triển được. Đối
với các nhà đầu tư, nhất là nhà đầu tư tổ chức, chuyên nghiệp, ngoài việc căn cứ
vào hệ số tín nhiệm để quyết định mua trái phiếu, họ còn dùng hệ số tín nhiệm của
trái phiếu của công ty đó để làm căn cứ để quyết định có đưa cổ phiếu của công ty
đó vào danh mục đầu tư của mình hay không. Theo đó, cổ phiếu của những công
ty có trái phiếu được xếp hạng hệ số tín nhiệm thấp (từ BB hay Ba trở xuống)
thường không được lựa chọn.
Ở Việt Nam, hiện tại có 3 tổ chức hoạt động trong lĩnh vực tương tự nhưng vẫn
chưa được quốc tế công nhận và vẫn chưa thực hiện đúng chức năng của một tổ
chức đánh giá hệ số tín nhiệm. Việc mời các tổ chức đánh giá của thế giới xếp
hạng hệ số tín nhiệm của trái phiếu cũng chưa phổ biến. Cho đến hiện tại, chỉ mới
có chính phủ và hai công ty BIDV và Techcombank thực hiện. Trong khi chưa có
hệ số tín nhiệm chính thức, việc có thể tự ước tính hệ số tín nhiệm là khá cần thiết
và lý thú đối với các công ty và nhà đầu tư Việt Nam.
Dùng chỉ số Z để ước tính hệ số Tín Nhiệm
Bài trước đã giới thiệu chỉ số Z’’ được dùng cho hầu hết các ngành, các loại hình
doanh nghiệp:
Z’’ = 6.56X1 + 3.26X2 + 6.72X3 + 1.05X4
Trong đó
X1 = Tỷ số Vốn Lưu Động trên Tổng Tài Sản (Working Capitals/Total
Assets).
X2 = Tỷ số Lợi Nhuận Giữ Lại trên Tổng Tài Sản (Retain Earnings/Total
Assets)
X3 = Tỷ Số Lợi Nhuận Trước Lãi Vay và Thuế trên Tổng Tài sản
(EBIT/Total Assets)
X4 = Giá Trị Thị Trường của Vốn Chủ Sỡ Hữu trên Giá trị sổ sách của Tổng
Nợ (Market Value of Total Equity / Book values of total Liabilities),
Nếu Z’’ > 2.6 Doanh nghiệp nằm trong vùng an toàn, chưa có nguy
cơ phá sản
Nếu 1.1 < Z’’ < 2.6 Doanh nghiệp nằm trong vùng cảnh báo, có thể có
nguy cơ phá sản
Nếu Z’’ <1.1 Doanh nghiệp nằm trong vùng nguy hiểm, nguy cơ
phá sản cao.
Ngoài tác dụng cảnh báo dấu hiệu phá sản, Giáo Sư Esward I. Altman, tác giả của
chỉ số này đã phát mình tiếp hệ số Z’’ điều chỉnh. Chỉ số này bằng với chỉ số
Z’’+3.25 (các vùng cảnh báo phá sản vì thế cũng được tăng lên 3.25). Ông đã
nghiên cứu trên 700 công ty và tìm ra sự tương đồng giữa chỉ số Z’’ điều chỉnh
này với hệ số tín nhiệm S&P. Công thức Z’’ điều chỉnh được xác định như sau:
Z’’ = 3,25 + 6,56X1 + 3,26X2 + 6,72X3 + 1,05X4
Sự tương đồng giữ chỉ số Z’’ điều chỉnh và xếp hạng S&P của công ty, được giáo
sư Altman viết rõ trong bài “The use of Credit scoring Models and The Important
of a Credit Culture” và đựơc trình bày trong bảng sau. Trong đó cột 3, định mức
tín nhiệm Moody’s là do người viết đưa vào theo sự tương đồng với định mức tín
nhiệm S&P.
Z’’ điều Định Mức Định Mức
chỉnh Tín Nhiệm Tín Nhiệm
S&P Moody’s
Doanh nghiệp Aaa Trái phiếu có > 8,15 AAA
thể đầu tư nằm trong
vùng an toàn, Aa1 7,60 – AA+ chưa có nguy
8,15 cơ phá sản
Aa2 7,30 – AA
7,60
Aa3 7,00 – AA-
7,30
A1 6,85 – A+
7,00
A2 6,65 – A
6,85
A3 6,40 – A-
6,65
Baa1 6,25 – BBB+
6,40
Baa2 5,85 – BBB
6,25
Baa3 5,65 – BBB- Doanh nghiệp
5,85 nằm trong
vùng cảnh Ba1 BB+ 5,25 – Trái phiếu có báo, có thể có 5,65 độ rủi ro cao nguy cơ phá
sản
Ba2 BB 4,95 –
5,25
Ba3 BB- 4,75 –
4,95
B1 Trái phiếu B+ 4,50 –
không nên 4,75
đầu tư
B2 B 4,15 –
4,50
Doanh nghiệp B3 3,75 – B-
nằm trong 4,15
vùng nguy
hiểm, nguy cơ Caa1 CCC+ 3,20 – phá sản cao. 3,75
Caa2 CCC 2,50 –
3,20
Caa3 CCC- 1,75 –
2,50
0 – 1,75 D
Sự tương đồng giữa chỉ số Z’’ điều chỉnh và hệ số tín nhiệm S&P là khá cao,
nhưng không có nghĩa là tuyệt đối. Trong bài viết của mình, giáo sư Altman cũng
trình bày một sự lệch chuẩn nằm trong khoản cho phép của hai chỉ số trên. Một
điều nữa chúng ta cần phải chú ý là chỉ số Z’’ điều chỉnh mặc dù được dùng khá
tốt ở các thị trường khác, cũng nên được nghiên cứu để điều chỉnh theo môi
trường Việt Nam. Mặc dù ghi chú hai điểm trên, theo người viết, việc tạm ước tính
hệ số tín nhiệm bằng chỉ số Z’’ là đáng tin cậy và có thể dùng được. Nó có thể
giúp giúp công ty và người đầu tư nhận định cơ bản về tình hình tài chính và khả
năng thanh toán nợ của công ty.
Lâm Minh Chánh, MBA
Tài liệu tham khảo: The Z-score Bankruptcy Model: Past, Present, and Future,
Edward I. Altman, 1977; Corporate Finance Distress and Bankruptcy, Edward I.
Altman, 1993; The use of Credit scoring Models and the Importance of a Credit
Culture, Edward I. Altman; Z scores - a guide to failure prediction, Eidleman
Gregory J., 1995; Why do firm pay for bond rating when they can get it for free,
Yingjin Gan, 2003
