Giảm giá trị về Lợi thế thương mại: Đánh
giá theo Chuẩn mực Kế toán HKAS 36 -
Phần 1
Tóm tắt
Sau nhiều năm tranh luận trong việc ghi nhận, đo lường và báo cáo Lợi thế
thương mại, cuối cùng thì Hồng Kông cũng đã ban hành Chuẩn mực Kế toán
số 36 (HKAS 36) “Giảm giá trị của tài sản” có hiệu lực từ 1/1/2005.
Điều này hoàn toàn phù hợp với các nghiệp vụ hợp nhất kinh doanh. Áp dụng
chuẩn mực này đã dẫn đến nhiều thay đổi đáng kể và phức tạp cả về kỹ thuật
và sự trình bày có liên quan đến Lợi thế thương mại và sự giảm giá trị của nó
trên Báo cáo tài chính (BCTC). Phương pháp truyền thống “khấu hao bình
quân” đã bị thay thế bằng phương pháp kiểm tra giảm giá trị mà nó dựa trên
nhiều giả định chủ quan và rất khó xác minh. Do đó, có khả năng tính tuân
thủ không nhất quán và sự biến động về chất lượng trình bày của các công ty
trong những năm đầu áp dụng chuẩn mực. Vì thế, mục đích của nghiên cứu
này là kiểm tra tính tuân thủ theo yêu cầu của HKAS 36 của các công ty niêm
yết tại Hồng Kông. Nghiên cứu này phát hiện ra rằng mức độ tuân thủ bị vi
phạm nghiêm trọng và chất lượng trình bày có sự biến động rất lớn liên quan
đến giảm giá trị của lợi thế thương mại.
1. Giới thiệu
Chuẩn mực về giảm giá trị của tài sản áp dụng đối với các tài sản là đất đai, nhà
cửa; máy móc thiết bị; tài sản cố định vô hình; lợi thế thương mại; đầu tư vào công
ty con, công ty liên kết, công ty liên doanh. Nó có mục tiêu là bảo đảm tài sản
được ghi nhận trên BCTC không cao hơn giá trị có thể thu hồi. Tại Hồng Kông,
việc ghi nhận, đo lường và báo cáo Lợi thế thương mại (LTTM) cũng đã thay đổi
qua thời gian và qua hệ thống pháp lý. Cụ thể, LTTM có được từ hợp nhất kinh
doanh được giảm trừ vào Tài khoản dự phòng hoặc được vốn hóa và tính khấu hao
theo phương pháp bình quân không quá 20 năm; vốn hóa LTTM và tiến hành kiểm
tra giảm giá trị hàng năm.
Cũng như các nước trên thế giới, với mục đích hợp nhất về nội dung với Chuẩn
mực lập BCTC quốc tế (IFRS), Hồng Kông đã ban hành khung pháp lý đầy đủ về
kế toán, chủ yếu dựa trên IFRS. Kết quả là Chuẩn mực lập BCTC của Hồng Kông
(HKFRS) được chính thức áp dụng từ 1/1/2005, trong đó có HKAS 36 “Giảm giá
trị của tài sản”. Áp dụng HKAS 36 dẫn đến rất nhiều thay đổi so với các chuẩn
mực trước đó. Chuẩn mực này quy định LTTM có được từ hợp nhất kinh doanh
không được khấu hao mà được kiểm tra giảm giá trị hàng năm, các đơn vị tạo tiền
(CGU) mà LTTM phân bổ không lớn hơn bộ phận kinh doanh và không được ghi
giảm chi phí giảm giá trị của LTTM.
Ngoài ra, áp dụng chuẩn mực này tạo ra nhiều khó khăn và phức tạp đối với các
đơn vị do chuẩn mực quy định rất nhiều các giả định mang tính chủ quan và không
rõ ràng trong khi đó các điều kiện kinh tế và thị trường tài chính thay đổi nhanh
chóng, đặc biệt trong thời kỳ khủng hoảng kinh tế. Chính vì vậy, nghiên cứu này
có mục đích để tìm hiểu về tính tuân thủ về giảm giá trị của LTTM của các công
ty tại Hồng Kông.
2. Các công trình đã nghiên cứu
Carlin và nhóm nghiên cứu (2008) kiểm tra sự tác động của chuẩn mực kế toán tại
Malaysia: đánh giá tính tuân thủ trong việc trình bày đối với các công ty lần đầu
áp dụng chuẩn mực giảm giá trị của tài sản. Nghiên cứu này, với mẫu bao gồm 36
công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Malaysia trong năm 2006, phát hiện
ra chất lượng trình bày có sự biến động lớn và tính không tuân thủ chuẩn mực rất
cao.
Hội đồng Báo cáo tài chính của Anh (2008) tiến hành soát xét việc trình bày giảm
giá trị của LTTM của 32 công ty trong năm 2008. Kết quả cũng chỉ ra nhiều điểm
không tuân thủ theo yêu cầu chuẩn mực như chất lượng trình bày không tốt và tính
tuân thủ không cao liên quan đến việc xác định CGU, trình bày các giả định liên
quan đến cả hai phương pháp giá trị hợp lý và giá trị sử dụng trong việc xác định
giá trị có thể thu hồi của tài sản.
Carlin và Finch (2008a) kiểm tra giảm giá trị của LTTM theo Chuẩn mực lập
BCTC quốc tế - sự ảo tưởng. Trong nghiên cứu này, với mẫu gồm 200 công ty
niêm yết trên thị trường chứng khoán của Úc trong năm 2006, phát hiện ra rằng sự
không tuân thủ mang tính hệ thống theo yêu cầu của chuẩn mực và tính phức tạp
của chuẩn mực đối với cả người lập BCTC và kiểm toán viên.
Carlin và Finch (2008b) nghiên cứu về tỷ lệ chiết khấu lộn xộn - bằng chứng về
phương pháp giảm giá trị của LTTM chưa hoàn thiện. Nghiên cứu này, với mẫu
gồm 105 công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán của Úc trong năm 2006,
phát hiện ra rằng đơn vị đã sử dụng hành vi cơ hội trong việc lựa chọn tỷ lệ chiết
khấu thấp hơn nhiều mức hợp lý dẫn đến chi phí và lợi nhuận bị xuyên tạc trọng
yếu làm ảnh hưởng đến tính trung thực và hợp lý của các thông tin trên BCTC.
Còn rất nhiều nghiên cứu về chất lượng trình bày và tính tuân thủ thông qua việc
kiểm tra giảm giá trị của LTTM tại Singapore, New Zealand, các nước châu Âu
đối với các công ty niêm yết trong những năm đầu áp dụng chuẩn mực lập BCTC
quốc tế (IFRS). Về cơ bản, các nghiên cứu trên đều khẳng định tính tuân thủ
không cao và chất lượng trình bày có sự biến động lớn so với yêu cầu của chuẩn
mực. Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu cụ thể nào về chủ đề này đối với Hồng Kông
từ khi áp dụng Chuẩn mực lập BCTC (HKFRS). Chính vì vậy, nghiên cứu này có
mục đích đánh giá tính tuân thủ về giảm giá trị của LTTM của các công ty niêm
yết Hồng Kông trong năm 2006.
3. Thu thập số liệu và phương pháp nghiên cứu
HKAS 36 có hiệu lực từ 1/1/2005, chính vì vậy năm tài chính 2005 được coi là
năm đầu tiên áp dụng chuẩn mực. Trong nghiên cứu này, số liệu được thu thập cho
năm 2006. Tiêu chuẩn chọn mẫu và số mẫu được thực hiện bao gồm:
Các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Hồng Kông (HKEx);
Các công ty có số dư Lợi thế thương mại, và tuân thủ theo HKFRS;
Lựa chọn 100 công ty thỏa mãn 2 tiêu chuẩn trên và có vốn thị trường lớn (giá trị
thị trường).
Kết quả là 100 công ty được chọn trong mẫu, chiếm 60% tổng số vốn trị thường
trên HKEx (trong đó, vốn thị trường = số lượng cổ phiếu x giá cổ phiếu).
Để trả lời câu hỏi nghiên cứu, phương pháp so sánh được áp dụng để đánh giá
thực tế trình bày với các quy định trong chuẩn mực. Qua đó, việc trình bày được
đánh giá là tuân thủ hoặc không tuân thủ chuẩn mực. Hơn nữa, việc tuân thủ chuẩn
mực với các mức độ khác nhau cũng được chỉ ra căn cứ vào mức độ trình bày theo
yêu cầu của chuẩn mực.
Thứ nhất, kiểm tra việc tổng hợp đơn vị tạo tiền (CGU) theo yêu cầu của đoạn 80
của HKAS 36 và so sánh số đơn vị tạo tiền với số bộ phận kinh doanh để xác định
mức độ tổng hợp và tính đúng đắn của các CGU. Theo quy định của chuẩn mực,
LTTM được kiểm tra giảm giá trị hàng năm. Để kiểm tra giảm giá trị, LTTM được
phân bổ cho CGU hay nhóm CGU. Mỗi CGU hay nhóm CGU mà LTTM phân bổ
sẽ phản ánh mức độ nhỏ nhất trong đơn vị mà LTTM được kiểm soát cho mục
đích quản trị nội bộ và không lớn hơn bộ phận kinh doanh.
