Giáo trình Pháp luật đại cương: Phần 1

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:36

Thêm vào BST

Báo xấu

174
lượt xem 21
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình Pháp luật đại cương: Phần 1 cung cấp cho các bạn những kiến thức về Luật Nhà nước - Luật Hiến pháp, Luật Hành chính, Luật Dân sự, Luật Hôn nhân và gia đình, Luật Tố tụng dân sự. Mời các bạn tham khảo giáo trình để bổ sung thêm kiến thức về lĩnh vực này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Pháp luật đại cương: Phần 1

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ # " PHAÙP LUAÄT VIEÄT NAM ÑAÏI CÖÔNG Bieân soaïn: ThS. PHAÏM THÒ THU THANH TP. HOÀ CHÍ MINH - 2002
LÔØI MÔÛ ÑAÀU Moân Phaùp luaät Vieät Nam ñaïi cöông laø moät hoïc phaàn ñöôïc cô caáu trong chöông trình ñaøo taïo cuûa moät soá tröôøng Ñaïi hoïc vaø Cao ñaúng, ñaëc bieät laø caùc tröôøng Ñaïi hoïc vaø Cao ñaúng sö phaïm coù ñaøo taïo giaùo vieân giaûng daïy Moân giaùo duïc coâng daân cho caùc tröôøng Trung hoïc cô sôû vaø Trung hoïc phoå thoâng. Moân Phaùp luaät Vieät Nam ñaïi cöông chuû yeáu trang bò cho sinh vieân kieán thöùc cô baûn nhaát, coát loõi nhaát vaø thieát thöïc nhaát veà caùc ngaønh luaät trong heä thoáng Phaùp luaät Vieät Nam, giuùp sinh vieân tieáp caän moät caùch coù heä thoáng noäi dung cuûa caùc ngaønh luaät ñang ñieàu chænh vaø baûo veä caùc quan heä xaõ hoäi thuoäc moïi lónh vöïc trong ñôøi soáng thöïc tieãn cuûa nöôùc ta hieän nay. Moãi ngaønh luaät trong heä thoáng Phaùp luaät Vieät Nam seõ ñöôïc giôùi thieäu töø phaïm vi ñieàu chænh, ñoái töôïng vaø phöông phaùp ñieàu chænh ñeán caùc cheá ñònh coù vò trí trung taâm, chuû yeáu cuûa ngaønh. Treân cô sôû kieán thöùc neàn taûng naøy sinh vieân vöøa coù kieán thöùc khaùi quaùt veà toaøn boä noäi dung cô baûn cuûa caùc ngaønh luaät trong heä thoáng Phaùp luaät Vieät Nam vöøa coù theå tìm hieåu ñöôïc noäi dung cuï theå cuûa caùc quan heä phaùp luaät qua caùc qui phaïm phaùp luaät cuûa caùc cheá ñònh luaät trong moãi ngaønh luaät khi coù nhu caàu caàn tìm hieåu saâu hôn. Vôùi muïc ñích taïo ñieàu kieän hoïc taäp vaø nghieân cöùu phaùp luaät cho sinh vieân, tröôùc heát laø sinh vieân khoa Giaùo duïc Chính trò Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Thaønh phoá Hoà Chí Minh chuùng toâi bieân soaïn taøi lieäu giaûng daïy naøy vaø xin traân troïng ñöôïc giôùi thieäu ñeán caùc baïn sinh vieân ñoàng thôøi cuõng mong ñöôïc goùp yù cuûa caùc ñoàng nghieäp ñeå noäi dung cuûa taøi lieäu giaûng daïy naøy ngaøy caøng hoaøn chænh hôn. Xin traân troïng caùm ôn quí ñoàng nghieäp – Thaïc só VOÕ THÒ KIM OANH, Thaïc só NGUYEÃN THÒ YEÂN, Thaïc só NGUYEÃN THÒ NHAØN, Thaïc só NGUYEÃN THÒ THANH LEÂ, Thaïc só CHEÁ MYÕ PHÖÔNG ÑAØI, Thaïc só BUØI THÒ KIM NGAÂN laø caùc giaûng vieân cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Luaät Thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ giuùp ñôõ chuùng toâi hoaøn thaønh taøi lieäu giaûng daïy vaø hoïc taäp naøy. Taùc giaû
Chöông I LUAÄT NHAØ NÖÔÙC – LUAÄT HIEÁN PHAÙP HIEÁN PHAÙP 1992 I- KHAÙI NIEÄM LUAÄT NHAØ NÖÔÙC – LUAÄT HIEÁN PHAÙP. • Luaät Nhaø Nöôùc trong khoa hoïc phaùp lyù ñöôïc duøng vôi tö caùch nhö laø moät ngaønh luaät trong heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam, ñoàng thôøi cuõng duøng nhö moät ñaïo luaät – ñaïo luaät goác laø Hieán phaùp. Vì vaäy coù theå goïi Luaät Nhaø Nöôùc laø luaät Hieán phaùp. Goïi Luaät Nhaø Nöôùc laø luaät Hieán phaùp vì caùc noäi dung cô baûn cuûa Luaät Nhaø Nöôùc ñeàu baét nguoàn töø Hieán phaùp, Hieán phaùp laø vaên baûn coù vò trí cao nhaát trong ngaønh Luaät Nhaø Nöôùc noùi rieâng vaø caû heä thoáng phaùp luaät noùi chung. Ngoaøi Hieán phaùp trong ngaønh Luaät Nhaø Nöôùc coøn coù caùc vaên baûn khaùc nhö : Luaät Toå chöùc Quoác Hoäi, Luaät Toå chöùc Chính Phuû, Luaät Baàu cöû Ñaïi bieåu Quoác Hoäi, Luaät Toå chöùc Hoäi Ñoàng Nhaân Daân vaø UÛy Ban Nhaân Daân, … Caùc vaên baûn naøy ñeàu coù hieäu löïc phaùp lyù thaáp hôn Hieán phaùp. Luaät Nhaø Nöôùc laø moät ngaønh luaät chuû ñaïo trong heä thoáng Phaùp luaät Vieät Nam. Luaät Nhaø nöôùc laø nguoàn tröïc tieáp cuûa caùc ngaønh luaät khaùc. Caùc ngaønh luaät khaùc ñeàu xaây döïng treân cô sôû nhöõng noäi dung cuûa Luaät Nhaø nöôùc vaø khoâng ñöôïc traùi vôùi Luaät nhaø nöôùc. Vôùi tö caùch laø ngaønh luaät chuû ñaïo, ngaønh luaät cô baûn, Luaät Nhaø nöôùc hay laø Luaät Hieán phaùp qui ñònh traät töï thieát laäp, thay ñoåi caùc qui phaïm phaùp luaät cuûa caùc ngaønh luaät khaùc, laø troïng taâm cuûa caùc ngaønh luaät khaùc vaø laø nhaân toá ñaûm baûo söï thoáng nhaát cuûa caùc ngaønh luaät trong heä thoáng phaùp luaät cuûa nöôùc ta. • Ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Luaät Nhaø Nöôùc ñöôïc phaân thaønh 3 nhoùm : 1. Nhoùm quan heä xaõ hoäi veà chính trò, kinh teá, vaên hoaù giaùo duïc, khoa hoïc vaø coâng ngheä, baûo veä Toå quoác, an ninh quoác phoøng. Caùc qui phaïm ñieàu chænh nhoùm quan heä naøy taïo thaønh caùc cheá ñònh : - Cheá ñònh veà cheá ñoä chính trò. - Cheá ñònh veà cheá ñoä kinh teá. - Cheá ñònh veà vaên hoaù, giaùo duïc, khoa hoïc vaø coâng ngheä. - Cheá ñònh veà quoác phoøng, an ninh vaø ñoái ngoaïi. - Cheá ñònh veà baûo veä toå quoác Vieät Nam xaõ hoäi chuû nghóa. 2. Nhoùm quan heä xaõ hoäi giöõa Nhaø Nöôùc vaø Coâng daân. Caùc qui phaïm ñieàu chænh nhoùm quan heä naøy ñöôïc taäp trung trong cheá ñònh : - Quyeàn cô baûn cuûa coâng daân. - Nghóa vuï cô baûn cuûa coâng daân. 3. Nhoùm caùc quan heä phaùt sinh trong vieäc xaây döïng, toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy Nhaø Nöôùc. Caùc qui phaïm ñieàu chænh caùc quan heä naøy ñöôïc lieân keát thaønh caùc cheá ñònh nhö : - Cheá ñònh veà nguyeân taéc toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy Nhaø Nöôùc
- Cheá ñònh baàu cöû - Cheá ñònh veà Toå chöùc Quoác hoäi - Cheá ñònh veà Chuû Tòch nöôùc - Cheá ñònh veà Toå chöùc Chính phuû - Cheá ñònh veà Hoäi Ñoàng Nhaân Daân vaø UÛy Ban Nhaân Daân - Cheá ñònh veà Toøa aùn Nhaân daân – Cheá ñònh veà Vieän Kieåm saùt Nhaân daân. • Phöông phaùp ñieàu chænh cuûa ngaønh Luaät Nhaø Nöôùc : laø nhöõng caùch thöùc maø Luaät Nhaø Nöôùc taùc ñoäng ñeán caùc quan heä xaõ hoäi thuoäc ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa ngaønh Luaät Nhaø Nöôùc. Luaät Nhaø nöôùc söû duïng phöông phaùp ñieàu chænh ñaëc thuø laø phöông phaùp ñònh höôùng baèng nguyeân taéc. Luaät Nhaø Nöôùc qui ñònh nhöõng nguyeân taéc quan troïng nhaát cuûa xaõ hoäi chi phoái toaøn boä hoaït ñoäng cuûa caùc chuû theå trong quan heä Luaät Nhaø nöôùc nhö nguyeân taéc taát caû quyeàn löïc nhaø nöôùc thuoäc veà nhaân daân; nguyeân taéc Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam laõnh ñaïo nhaø nöôùc, laõnh ñaïo xaõ hoäi; nguyeân taéc lao ñoäng vöøa laø quyeàn vöøa laø nghóa vuï cuûa coâng daân; nguyeân taéc quyeàn con ngöôøi vaø quyeàn coâng daân ñöôïc ñaûm baûo; nguyeân taéc toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc, … Phöông phaùp thöù hai cuûa Luaät Nhaø Nöôùc laø qui ñònh nhöõng quyeàn vaø nghóa vuï cuï theå cho caùc beân tham gia quan heä Luaät Nhaø Nöôùc. Thí duï quan heä giöõa Quoác hoäi vaø Chính phuû; Hoäi ñoàng Nhaân daân vaø UÛy ban Nhaân daân; quan heä giöõa Nhaø nöôùc vôùi coâng daân. Trong phöông phaùp naøy theå hieän söï keát hôïp linh hoaït giöõa phöông phaùp quyeàn uy meänh leänh vôùi phöông phaùp thuyeát phuïc, giaùo duïc. Qua ñoái töôïng vaø phöông phaùp ñieàu chænh cuûa Luaät Nhaø nöôùc ta coù theå ruùt ra ñònh nghóa sau : Luaät Nhaø nöôùc laø ngaønh luaät chuû ñaïo trong heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam bao goàm caùc qui phaïm phaùp luaät ñieàu chænh vieäc toå chöùc thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc, caùc cô sôû kinh teá xaõ hoäi cuûa Nhaø nöôùc, traät töï hình thaønh, cô caáu toå chöùc nhieäm vuï quyeàn haïn cuûa caùc cô quan Nhaø nöôùc, quyeàn vaø nghóa vuï cô baûn cuûa coâng daân. Luaät Nhaø nöôùc ñieàu chænh nhöõng quan heä xaõ hoäi cô baûn nhaát, quan troïng nhaát gaén lieàn vôùi vieäc xaùc ñònh cheá ñoä chính trò, kinh teá vaên hoaù, giaùo duïc khoa hoïc vaø coâng ngheä, ñòa vò phaùp lyù cuûa coâng daân, toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc. Luaät nhaø nöôùc theå hieän moät caùch taäp trung nhaát, roõ neùt nhaát yù chí cuûa giai caáp cuûa giai caáp laõnh ñaïo, yù chí cuûa nhaân daân Vieät Nam. Vieäc tìm hieåu Hieán phaùp vôùi tö caùch laø nguoàn chuû yeáu cuûa Luaät nhaø nöôùc cho pheùp chuùng ta hieåu ñöôïc noäi dung cuûa ngaønh Luaät Nhaø Nöôùc. Lòch söû laäp hieán cuûa nöôùc ta gaén lieàn vôùi töøng giai ñoaïn lòch söû caùch maïng Vieät Nam vaø töøng giai ñoaït phaùt trieån cuûa coâng cuoäc xaây döïng vaø phaùt trieån ñaát nöôùc. Nöôùc ta ñaõ xaây döïng 4 baûn Hieán phaùp trong caùc giai ñoaïn lòch söû sau: 1. Hieán phaùp 1946 – Hieán phaùp cuûa cuoäc caùch maïng daân toäc daân chuû nhaân daân 2. Hieán phaùp 1959 – Hieán phaùp cuûa thôøi kyø xaây döïng xaõ hoäi chuû nghóa ôû mieàn Baéc vaø ñaáu tranh thoáng nhaát nöôùc nhaø. 3. Hieán phaùp 1980 – Hieán phaùp cuûa thôøi kyø quaù ñoä leân chuû nghóa xaõ hoäi trong phaïm vi caû nöôùc. 4. Hieán phaùp 1992 – laø Hieán phaùp cuûa thôøi kyø ñoåi môùi ñaát nöôùc, baét ñaàu töø ñoåi môùi kinh teá. Hieán phaùp 1992 xaùc ñònh nhieäm vuï cuûa caû nöôùc trong giai ñoaïn môùi: thôøi kyø coâng nghieäp hoaù vaø hieän ñaïi hoaù ñaát nöôùc.
II- MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CÔ BAÛN CUÛA HIEÁN PHAÙP 1992. Hieán phaùp 1992 ñöôïc Quoác hoäi khoaù VIII thoâng qua ngaøy 15.04.1992 vaø baét ñaàu coù hieäu löïc töø 18.04.1992. Ngaøy 25.12.2001 Quoác Hoäi khoaù X, kyø hoïp thöù 10 ñaõ thoâng qua nghò quyeát soá 51/2001/QH10 veà vieäc söûa ñoåi, boå sung moät soá ñieàu cuûa Hieán phaùp nöôùc Coäng Hoøa Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Vieät Nam naêm 1992. Hieán phaùp 1992 goàm lôøi noùi ñaàu, 12 chöông vaø 147 ñieàu, vôùi caùc noäi dung chuû yeáu sau : 1. Nguyeân taéc hieán ñònh veà cheá ñoä chính trò, kinh teá, vaên hoaù, giaùo duïc, khoa hoïc vaø coâng ngheä, cheá ñoä an ninh vaø ñoái ngoaïi: a- Cheá ñoä Chính trò: Chính trò laø hoaït ñoäng cuûa chính quyeàn nhaø nöôùc, ñaûng phaùi chính trò, caùc toå chöùc Chính trò xaõ hoäi trong lónh vöïc quaûn lyù nhaø nöôùc vaø trong quan heä quoác teá. Chính trò cuõng ñöôïc hieåu laø hoaït ñoäng trong quan heä giöõa caùc giai caáp, caùc daân toäc, caùc nhaø nöôùc. Theo V.I Leânin caùi cô baûn nhaát trong chính trò ñoù laø toå chöùc chính quyeàn nhaø nöôùc. Cheá ñoä ñöôïc hieåu laø moät heä thoáng toå chöùc bao goàm 3 yeáu toá cô baûn: caùc boä phaän hôïp thaønh, caùc moái quan heä giöõa caùc boä phaän ñoù, vaø nhöõng nguyeân taéc toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa heä thoáng ñoù. ÔÛ goùc ñoä lyù luaän chung, cheá ñoä chính trò ñöôïc hieåu trong moái quan heä vôi caùch thöùc toå chöùc quyeàn löïc nhaø nöôùc. ÔÛ goùc ñoä döïa treân cô sôû Hieán phaùp, cheá ñoä chính trò laø moät cheá ñònh phaùp luaät bao goàm caùc qui phaïm phaùp luaät qui ñònh vieäc toå chöùc vaø thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc. Hieán phaùp Vieät Nam xaùc ñònh quyeàn löïc Nhaø nöôùc ñöôïc thöïc hieän thoâng qua heä thoáng chính trò. Heä thoáng chính trò cuûa nöôùc Coäng Hoøa Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Vieät Nam bao goàm : Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam, Nhaø nöôùc, caùc toå chöùc chính trò – xaõ hoäi. + Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam: giöõ vai troø laõnh ñaïo Nhaø nöôùc vaø taát caû caùc toå chöùc trong heä thoáng chính trò. Ñieàu 4 Hieán phaùp 1992 qui ñònh: Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam, ñoäi tieân phong cuûa giai caáp coâng nhaân Vieät Nam, ñaïi bieåu trung thaønh cuûa quyeàn lôïi giai caáp coâng nhaân, nhaân daân lao ñoäng vaø cuûa caû daân toäc, theo chuû nghóa Maùc - Leânin vaø tö töôûng Hoà Chí Minh, laø löïc löôïng laõnh ñaïo Nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi. Moïi toå chöùc Ñaûng hoaït ñoäng trong khuoân khoå Hieán phaùp vaø Phaùp luaät. + Nhaø nöôùc Vieät Nam : laø trung taâm cuûa heä thoáng chính tri, theå hieän taäp trung quyeàn löïc chính trò. Nhaø nöôùc laø coâng cuï ñeå thöïc hieän quyeàn löïc nhaân daân. Nhaø nöôùc ta laø nhaø nöôùc cuûa daân, do daân vaø vì daân. Nhaø nöôùc ban haønh phaùp luaät vaø hoaït ñoäng theo phaùp luaät do mình ban haønh ñeå quaûn lyù caùc maët hoaït ñoäng cuûa xaõ hoäi. Hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa heä thoáng Chính trò phuï thuoäc raát nhieàu vaøo hieäu quaû cuûa hoaït ñoäng quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc. + Caùc toå chöùc chính trò - xaõ hoäi : thoâng qua caùc toå chöùc naøy coâng daân Vieät Nam ñöôïc thöïc hieän caùc quyeàn cô baûn cuûa mình. Caùc toå chöùc naøy goàm Maët Traän Toå Quoác Vieät Nam, Coâng ñoaøn, Hoäi Noâng daân, Hoäi Lieân Hieäp Phuï Nöõ, Ñoaøn Thanh Nieân Coäng Saûn Hoà Chí Minh. Ñaây laø nhöõng toå chöùc lôùn. Caùc toå chöùc chính trò xaõ hoäi laø cô sôû chính trò cuûa chính quyeàn nhaân daân. Caùc toå chöùc naøy coù vai troø tham gia vaøo vieäc thaønh laäp nhaø nöôùc nhö cöû caùc öùng cöû vieân ñeå baàu ñaïi bieåu Quoác hoäi, Hoäi ñoàng Nhaân daân; laø thaønh vieân cuûa caùc toå chöùc baàu cöû nhö Hoäi ñoàng baàu cöû, Ban baàu cöû, Toå baàu cöû. Maët traän Toå quoác coù quyeàn ñeà nghò baõi mieãn caùc ñaïi bieåu khoâng xöùng ñaùng, giôùi thieäu Hoäi thaåm Nhaân daân ñeå baàu vaøo caùc Toøa aùn Nhaân daân.
Caùc toå chöùc xaõ hoäi coøn coù vai troø trong vieäc xaây döïng phaùp luaät nhö Maët traän Toå quoác Vieät Nam coù quyeàn trình döï aùn luaät, döï aùn phaùp leänh; Coâng ñoaøn tham gia vôùi caùc cô quan nhaø nöôùc xaây döïng cheá ñoä, chính saùch tieàn löông, … Caùc toå chöùc xaõ hoäi cuõng tham gia vaøo vieäc quaûn lyù nhaø nöôùc, kieåm tra, giaùm saùt, hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc, tham gia tuyeân truyeàn phaùp luaät giaùo duïc ngöôøi daân yù thöùc phaùp luaät. b. Cheá ñoä kinh teá: Cheá ñoä kinh teá laø moät heä thoáng caùc quan heä kinh teá ñöôïc xaây döïng treân moät cô sôû vaät chaát kyõ thuaät nhaát ñònh, theå hieän tính chaát vaø hình thöùc sôû höõu ñoái vôùi tö lieäu saûn xuaát; caùc nguyeân taéc saûn xuaát, phaân phoái vaø tieâu duøng saûn phaåm xaõ hoäi; caùc nguyeân taéc quaûn lyù neàn kinh teá; muïc ñích, phöông höôùng phaùt trieån kinh teá. Muïc ñích chính saùch kinh teá cuûa nhaø nöôùc ta laø laøm cho daân giaøu nöôùc maïnh, ñaùp öùng ngaøy caøng toát nhu caàu vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa nhaân daân treân cô sôû giaûi phoùng moïi naêng löïc saûn xuaát, phaùt huy moïi tieàm naêng cuûa caùc thaønh phaàn kinh teá (Ñieàu 16 HP 1992). Phöông höôùng phaùt trieån cuûa neàn kinh teá nöôùc ta laø phaùt trieån neàn kinh teá haøng hoùa nhieàu thaønh phaàn theo cô cheá thò tröôøng coù söï quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa (Ñieàu 15 HP 1992). Neàn kinh teá haøng hoaù nhieàu thaønh phaàn nöôùc ta döïa treân nhieàu hình thöùc sôû höõu : sôû höõu nhaø nöôùc (sôû höõu toaøn daân); sôû höõu taäp theå, sôû höõu tö nhaân, phaùt huy moïi tieàm naêng cuûa caùc thaønh phaàn kinh teá quoác doanh, kinh teá taäp theå, kinh teá tö baûn tö nhaân, kinh teá tö baûn nhaø nöôùc, kinh teá caù theå. Trong ñoù nhaø nöôùc ta chuû tröông sôû höõu toaøn daân vaø sôû höõu taäp theå laø neàn taûng, kinh teá quoác doanh giöõ vai troø chuû ñaïo rong neàn kinh teá quoác daân. c. Cheá ñoä vaên hoaù, giaùo duïc, khoa hoïc vaø coâng ngheä: Ñieàu 30 Hieán phaùp 1992 qui ñònh: nhaø nöôùc, xaõ hoäi baûo toàn phaùt trieån neàn vaên hoaù daân toäc, hieän ñaïi, nhaân vaên, keá thöøa vaø phaùt huy nhöõng giaù trò cuûa neàn vaên hieán Vieät Nam, tö töôûng phong caùch ñaïo ñöùc Hoà Chí Minh, tieáp thu tinh hoa vaên hoaù nhaân loaïi, phaùt huy moïi taøi naêng saùng taïo trong nhaân daân. Nhaø nöôùc ta thoáng nhaát quaûn lyù vaên hoaù, nghieâm caám truyeàn baù tö töôûng phaûn ñoäng, ñoài truïy, baøi tröø meâ tín, huû tuïc. Chính saùch giaùo duïc theå hieän ôû ñieàu 35 HP 1992 : giaùo duïc vaø ñaøo taïo laø quoác saùch haøng ñaàu. Nhaø nöôùc phaùt trieån giaùo duïc nhaèm naâng cao daân trí, ñaøo taïo nhaân löïc, boài döôõng nhaân taøi. Neàn giaùo duïc cuûa nöôùc ta phaùt trieån theo nguyeân lyù hoïc ñi ñoâi vôùi haønh, giaùo duïc keát hôïp vôùi lao ñoäng saûn xuaát, nhaø tröôøng gaén lieàn vôùi xaõ hoäi. Nhaø nöôùc xaây döïng vaø thöïc hieän chính saùch khoa hoïc coâng ngheä quoác gia, xaây döïng neàn khoa hoïc coâng ngheä tieân tieán, phaùt trieån ñoàng boä caùc ngaønh khoa hoïc (Ñieàu 37). Khoa hoïc vaø coâng ngheä giöõ vai troø then choát trong söï nghieäp phaùt trieån kinh teá. d. Cheá ñoä veà quoác phoøng, an ninh, ñoái ngoaïi: Chính saùch ñoái ngoaïi cuûa nhaø nöôùc ta laø thöïc hieän chính saùch hoøa bình, höõu nghò, môû roäng giao löu vaø hôïp taùc vôùi taát caû caùc nöôùc treân theá giôùi khoâng phaân bieät cheá ñoä chính trò vaø xaõ hoäi khaùc nhau treân cô sôû toân troïng ñoäc laäp, chuû quyeàn, toaøn veïn laõnh thoå cuûa nhau, khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa nhau, bình ñaúng vaø caùc beân ñeàu coù lôïi, taêng cöôøng tình ñoaøn keát höõu nghò vaø quan heä hôïp taùc vôùi caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa vaø caùc nöôùc laùng gieàng, tích cöïc uûng hoä vaø goùp phaàn vaøo coâng cuoäc ñaáu tranh chung cuûa nhaân daân theá giôùi vì hoøa bình ñoäc laäp daân toäc daân chuû vaø tieán boä xaõ hoäi. (Ñieàu 14 HP 1992)
Veà an ninh quoác phoøng Hieán phaùp qui ñònh baûo veä Toå quoác Vieät Nam xaõ hoäi chuû nghóa giöõ vöõng an ninh quoác gia laø söï nghieäp cuûa toaøn daân (Ñieàu 44). Caùc cô quan nhaø nöôùc, toå chöùc kinh teá, toå chöùc xaõ hoäi vaø coâng daân phaûi laøm ñaày ñuû nhieäm vuï quoác phoøng vaø an ninh. Coâng daân phaûi trung thaønh vôùi Toå quoác. Phaûn boäi Toå quoác ñöôïc xem laø toäi naëng nhaát. 2. Boä maùy nhaø nöôùc Coäng Hoøa Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Vieät Nam theo Hieán phaùp 1992. a. Khaùi nieäm boä maùy nhaø nöôùc: Boä maùy nhaø nöôùc laø heä thoáng caùc cô quan nhaø nöôùc töø trung öông ñeán ñòa phöông, ñöôïc thaønh laäp vaø hoaït ñoäng theo nhöõng nguyeân taéc nhaát ñònh, taïo thaønh moät cô cheá ñoàng boä ñeå thöïc hieän caùc chöùc naêng vaø nhieäm vuï ñaët ra ñoái vôùi nhaø nöôùc. Boä maùy nhaø nöôùc ta ñöôïc toå chöùc theo nguyeân taéc taäp quyeàn xaõ hoäi chuû nghóa. Taát caû quyeàn löïc nhaân daân taäp trung thoáng nhaát trong cô quan quyeàn löïc cao nhaát laø Quoác hoäi. Quoác hoäi thöïc hieän cô cheá phaân coâng vaø uûy quyeàn cho caùc cô quan khaùc nhau trong boä maùy nhaø nöôùc thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc vaø caùc cô quan naøy chòu traùch nhieäm tröôùc Quoác hoäi vaø chòu söï giaùm saùt cuûa Quoác hoäi. b. Cô caáu toå chöùc cuûa boä maùy nhaø nöôùc Coäng Hoøa Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Vieät Nam : Hieán phaùp 1992 qui ñònh boä maùy nhaø nöôùc ta goàm 4 phaân heä cô quan: - Cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc goàm Quoác hoäi, Hoäi ñoàng Nhaân daân caùc caáp. - Cô quan haønh chaùnh nhaø nöôùc goàm Chính phuû, Boä, Cô quan ngang boä, cô quan thuoäc Chính phuû, UÛy ban Nhaân daân caùc caáp, caùc cô quan chuyeân moân thuoäc UÛy Ban, Sôû, Phoøng, Ban … - Cô quan xeùt xöû : Toøa aùn nhaân daân, Toøa aùn quaân söï. - Cô quan kieåm saùt : Vieän Kieåm Saùt Nhaân daân, Vieän Kieåm Saùt quaân söï. • Quoác Hoäi : o Vò trí tính chaát phaùp lyù cuûa Quoác Hoäi : Quoác Hoäi coù vò trí ñaëc bieät trong boä maùy nhaø nöôùc, vò trí naøy ñöôïc xaùc ñònh bôûi hai yeáu toá : Thöù nhaát Quoác Hoäi laø cô quan ñaïi bieåu cao nhaát cuûa nhaân daân; Thöù hai Quoác Hoäi laø cô quan quyeàn löïc Nhaø nöôùc cao nhaát. • Tính ñaïi dieän cuûa nhaân daân theå hieän ôû ba maët: + Veà caùch thöùc thaønh laäp : Quoác Hoäi laø cô quan duy nhaát do cöû tri caû nöôùc baàu ra theo nguyeân taéc phoå thoâng, bình ñaúng, tröïc tieáp vaø boû phieáu kín. + Veà thaønh phaàn ñaïi bieåu: Quoác Hoäi bao goàm caùc ñaïi bieåu ñaïi dieän cho caùc taàng lôùp nhaân daân treân moïi vuøng laõnh thoå quoác gia. Vì vaäy Quoác Hoäi laø cô quan theå hieän roõ tính ñaïi ñoaøn keát daân toäc vaø ñaïi dieän cho trí tueä, yù chí caû nöôùc. + Veà chöùc naêng nhieäm vuï: Quoác Hoäi theå hieän tieáng noùi, nguyeän voïng cuûa nhaân daân quyeát ñònh caùc vaán ñeà troïng ñaïi cuûa ñaát nöôùc. • Tính quyeàn löïc cao nhaát cuûa Quoác Hoäi theå hieän Quoác Hoäi laø cô quan nhaø nöôùc cao nhaát trong boä maùy nhaø nöôùc. Chæ coù Quoác Hoäi môùi coù quyeàn bieán yù chí nhaân daân thaønh yù chí nhaø nöôùc theå hieän trong caùc ñaïo luaät coù tính baét buoäc chung, tính cöôõng cheá cao nhaát trong phaïm vi caû nöôùc. o Nhieäm vuï vaø quyeàn haïn cuûa Quoác Hoäi: ñöôïc qui ñònh trong ñieàu 84/HP1992. Quyeàn haïn vaø nhieäm vuï cuûa Quoác Hoäi coù theå chia thaønh 4 nhoùm sau : • Quyeàn laäp hieán vaø laäp phaùp: quyeàn laäp hieán goàm quyeàn thoâng qua Hieán phaùp, quyeàn söûa ñoåi, quyeàn boå sung Hieán phaùp. Quyeàn laäp phaùp goàm quyeàn thoâng qua caùc boä luaät
ñaïo luaät vaø söûa ñoåi, boå sung caùc boä luaät ñaïo luaät. Vaên baûn luaät do Quoác Hoäi ban haønh coù hieäu löïc phaùp lyù cao nhaát, ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi cô baûn nhaát • Quyeàn quyeát ñònh caùc vaán ñeà quan troïng cuûa Ñaát nöôùc: Quoác Hoäi quyeát ñònh keá hoaïch phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi ñaát nöôùc, chính saùch taøi chính, tieàn teä, ngaân saùch nhaø nöôùc, tuyeân boá tình traïng chieán tranh, chính saùch ñoái ngoaïi, pheâ chuaån hoaëc baõi boû caùc ñieàu öôùc quoác teá ñaõ kyù keát hoaëc tham gia, tröng caàu daân yù. • Quyeàn veà xaây döïng vaø cuûng coá boä maùy nhaø nöôùc: nhaø nöôùc toå chöùc theo moâ hình naøo, hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc theo caùc nguyeân taéc naøo, ñeàu do Quoác Hoäi quyeát ñònh. Quoác Hoäi baàu, mieãn nhieäm, baõi nhieäm Chuû tòch, caùc phoù Chuû tòch Quoác Hoäi; Chuû tòch nöôùc, Thuû töôùng Chính phuû, Chaùnh aùn Toøa aùn Nhaân daân toái cao, Vieän tröôûng Vieän Kieåm saùt nhaân daân Toái cao, pheâ chuaån ñeà nghò cuûa Thuû töôùng Chính phuû veà vieäc boå nhieäm, mieãn nhieäm, caùch chöùc phoù Thuû töôùng, Boä tröôûng vaø caùc thaønh vieân khaùc cuûa Chính phuû; pheâ chuaån ñeà nghò cuûa Chuû Tòch nöôùc veø danh saùch thaønh vieân Hoäi ñoàng quoác phoøng vaø An ninh; boû phieáu tín nhieäm ñoái vôùi nhöõng ngöôøi giöõ caùc chöùc vuï, do Quoác hoäi baàu hoaëc pheâ chuaån quyeát ñònh thaønh laäp, baõi boû caùc Boä, cô quan ngang Boä, thaønh laäp môùi, taùch, nhaäp, ñieàu chænh ñòa giôùi Tænh, Thaønh phoá tröïc thuoäc Trung öông, thaønh laäp hoaëc giaûi theå ñôn vò haønh chaùnh –kinh teá ñaëc bieät. • Quyeàn giaùm saùt toái cao toaøn boä hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan trong boä maùy nhaø nöôùc, giaùm saùt toái cao vieäc tuaân theo Hieán phaùp vaø Phaùp luaät. Chính phuû, Toøa aùn nhaân daân toái cao, Vieän tröôûng Vieän Kieåm Saùt Nhaân daân toái cao baùo caùo coâng vieäc trong caùc kyø hoïp cuûa Quoác Hoäi o Cô caáu toå chöùc cuûa Quoác Hoäi : goàm • UÛy ban thöôøng vuï Quoác Hoäi laø cô quan thöôøng tröïc cuûa Quoác Hoäi • Chuû tòch Quoác Hoäi, caùc phoù Chuû tòch Quoác Hoäi • Hoäi ñoàng daân toäc • Caùc uûy ban: UÛy ban phaùp luaät, UÛy ban kinh teá vaø ngaân saùch, UÛy ban quoác phoøng an ninh, UÛy ban vaên hoùa giaùo duïc thanh thieáu nieân nhi ñoàng, UÛy ban veà caùc vaán ñeà xaõ hoäi, UÛy ban khoa hoïc coâng ngheä vaø moâi tröôøng, UÛy ban ñoái ngoaïi. • Kyø hoïp Quoác Hoäi: laø hình thöùc hoaït ñoäng cuûa Quoác Hoäi. Quoác Hoäi hoïp thöôøng leä moãi naêm hai laàn. • Ñaïi bieåu Quoác Hoäi: laø ngöôøi ñöôïc baàu ra ñeå thay maët nhaân daân ôû töøng ñòa phöông. * Hoäi Ñoàng Nhaân daân caùc caáp: laø cô quan quyeàn löïc Nhaø nöôùc ôû ñòa phöông HÑND ban haønh Nghò quyeát ñeå thöïc hieän caùc nhieäm vuï cuûa caáp treân vaø ñeà ra nhieäm vuï chính trò, kinh teá, vaên hoùa, … ôû ñòa phöông. Hoäi ñoàng nhaân daân coù quyeàn baàu baõi mieãn caùc thaønh vieân cuûa UBND cuøng caáp. * Chuû tòch nöôùc: • Vò trí phaùp lyù cuûa Chuû tòch nöôùc: laø ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc, ñaïi dieän nhaø nöôùc veà ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi. Chuû tòch nöôùc do Quoác Hoäi baàu ra trong soá ñaïi bieåu Quoác Hoäi. • Nhieäm vuï vaø quyeàn haïn cuûa Chuû tòch nöôùc: • Coâng boá Hieán phaùp, luaät do Quoác Hoäi thoâng qua, Phaùp leänh cuûa UÛy ban Thöôøng vuï Quoác Hoäi. • Trình döï aùn luaät, ban haønh leänh, quyeát ñònh. • Chuû tòch Hoäi ñoàng an ninh quoác phoøng, thoáng lónh caùc löïc löôïng vuõ trang.
• Ñeà nghò Quoác Hoäi baàu Phoù Chuû tòch nöôùc, Thuû töôùng chính phuû, Chaùnh aùn TAND toái cao, Vieän tröôûng VKSND toái cao. • Coâng boá quyeát ñònh ñaïi xaù, coâng boá tình traïng khaån caáp. • Cöû, trieäu hoài ñaïi söù ñaëc meänh toaøn quyeàn Vieät Nam, tieáp nhaän ñaïi söù ñaëc meänh toaøn quyeàn nöôùc ngoaøi. • Trình Quoác Hoäi pheâ chuaån ñieàu öôùc Quoác teá ñaõ tröïc tieáp kyù; quyeát ñònh pheâ chuaån hoaëc gia nhaäp ñieàu öôùc quoác teá, tröø tröôøng hôïp caàn trình Quoác Hoäi quyeát ñònh • Quyeát ñònh cho nhaäp, cho thoâi hoaëc töôùc quoác tòch Vieät Nam. * Chính phuû: • Vò trí tính chaát phaùp lyù cuûa Chính phuû: • Chính phuû laø cô quan chaáp haønh cuûa Quoác Hoäi. • Chính phuû laø cô quan haønh chaùnh nhaø nöôùc cao nhaát cuûa Nhaø nöôùc CHXHCNVN • Nhieäm vuï quyeàn haïn cuûa Chính phuû: Chính phuû thoáng nhaát quaûn lyù vieäc thöïc hieän caùc nhieäm vuï chính trò, kinh teá, vaên hoùa …; ñaûm baûo hieäu löïc cuûa boä maùy nhaø nöôùc; ñaûm baûo vieäc toân troïng vaø chaáp haønh phaùp luaät. • Cô caáu toå chöùc cuûa Chính phuû goàm: - Boä. - Caùc cô quan ngang boä. Quoác Hoäi quyeát ñònh thaønh laäp hoaëc baõi boû caùc Boä vaø cô quan ngang Boä theo ñeà nghò cuûa Thuû töôùng Chính phuû. • Cô caáu thaønh vieân cuûa Chính phuû goàm: - Thuû töôùng Chính phuû. - Caùc phoù Thuû töôùng. - Caùc Boä tröôûng vaø Thuû tröôûng cô quan * UÛy ban Nhaân daân caùc caáp: UÛy ban Nhaân daân caùc caáp do HÑND cuøng caáp baàu ra, laø cô quan chaáp haønh cuûa HÑND, laø cô quan haønh chính cuûa nhaø nöôùc ôû ñòa phöông. UBND toå chöùc vaø chæ ñaïo thöïc hieän Nghò quyeát cuûa HÑND vaø caùc vaên baûn cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc caáp treân. UBND thaønh laäp caùc cô quan chuyeân moân tröïc thuoäc UÛy ban ñeå quaûn lyù caùc maët kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi …, giaûi quyeát caùc khieáu naïi, toá caùo cuûa nhaân daân. * Toøa aùn nhaân daân: ñaûm nhieäm chöùc naêng xeùt xöû, Thaåm phaùn ñöôïc boå nhieäm ôû Toøa aùn caùc caáp. Hoäi thaåm ôû Toøa aùn nhaân daân toái cao theo cheá ñoä cöû, ôû Toøa aùn caùc caáp ôû ñòa phöông do HÑND cuøng caáp, Toøa AÙn Nhaân Daân toái cao baùo caùo tröôùc Quoác Hoäi hoaït ñoäng cuûa mình, TAND ñòa phöông – HÑND ñòa phöông. * Vieän Kieåm Saùt Nhaân Daân: Kieåm saùt vieäc tuaân theo phaùp luaät trong hoaït ñoäng tö phaùp vaø giöõ quyeàn coâng toá. VKSND baùo caùo coâng vieäc tröôùc Quoác Hoäivaø HÑND cuøng caáp. Ngoaøi TAND, VKSND trong boä maùy nhaø nöôùc coøn coù heä thoáng Toøa aùn quaân söï vaø Vieän Kieåm Saùt quaân söï hoaït ñoäng trong lónh vöïc lieân quan ñeán caùc quaân nhaân. 3. Caùc quyeàn vaø nghóa vuï cô baûn cuûa coâng daân.
Tính chaát cô baûn cuûa quyeàn vaø nghóa vuï coâng daân qui ñònh trong Hieán phaùp ñöôïc xaùc ñònh bôûi caùc cô sôû nhö sau : - Caùc quyeàn vaø nghóa vuï naøy xaùc ñònh nhöõng moái quan heä cô baûn giöõa nhaø nöôùc vaø coâng daân. - Caùc quyeàn vaø nghóa vuï naøy ñöôïc qui ñònh bôûi vaên baûn phaùp luaät cô baûn cuûa nhaø nöôùc. - Caùc quyeàn vaø nghóa vuï naøy laø cô sôû ñeå xaùc ñònh ñòa vò phaùp lyù cuûa coâng daân laø cô sôû cho caùc quyeàn vaø nghóa vuï cuï theå cuûa coâng daân trong caùc ngaønh luaät khaùc nhö luaät daân söï, kinh teá, lao ñoäng, … Quyeàn cô baûn laø khaû naêng cuûa coâng daân ñöôïc töï do löïa choïn haønh ñoäng. Khaû naêng naøy ñöôïc nhaø nöôùc ghi nhaän trong Hieán phaùp vaø ñöôïc ñaûm baûo baèng quyeàn löïc nhaø nöôùc. Nghóa vuï cô baûn laø söï taát yeáu phaûi haønh ñoäng cuûa coâng daân vì lôïi ích nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi ñöôïc ghi nhaän trong Hieán phaùp vaø ñöôïc Nhaø nöôùc ñaûm baûo thöïc hieän. a. Caùc quyeàn cô baûn cuûa coâng daân theo Hieán phaùp 1992: • Caùc quyeàn veà Chính trò : - Quyeàn bình ñaúng tröôùc Phaùp luaät, bình ñaúng giöõa caùc daân toäc, bình ñaúng nam nöõ (Ñieàu 52, Ñieàu 63) - Quyeàn tham gia quaûn lyù nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi: coâng daân tham gia thaûo luaän caùc vaán ñeà chung cuûa ñaát nöôùc, cuûa ñòa phöông, kieán nghò cô quan nhaø nöôùc, bieåu quyeát khi nhaø nöôùc tröng caàu daân yù (Ñieàu 53); Coâng daân coù quyeàn baàu cöû öùng cöû vaøo caùc cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc; tham gia thaûo luaän Hieán phaùp vaø Phaùp luaät, tham gia kieåm tra giaùm saùt hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc. - Quyeàn baàu cöû öùng cöû vaøo Quoác Hoäi vaø HÑND caùc caáp (Ñieàu 54) Coâng daân 18 tuoåi trôû leân coù quyeàn baàu cöû ; 21 tuoåi coù quyeàn öùng cöû, chæ nhöõng ngöôøi maát trí, ngöôøi bò töôùc quyeàn baàu cöû môùi khoâng ñöôïc tham gia baàu cöû. - Quyeàn khieáu naïi, toá caùo (Ñieàu 74): ñaây laø quyeàn ñeå coâng daân baûo veä quyeàn lôïi chính ñaùng cuûa mình vaø ñaáu tranh choáng vi phaïm phaùp luaät trong hoaït ñoäng cuûa cô quan nhaø nöôùc, toå chöùc xaõ hoäi. • Caùc quyeàn veà kinh teá : Theo ñieàu 57 Hieán phaùp 1992 coâng daân coù quyeàn töï do kinh doanh caùc ngaønh ngheà maø Phaùp luaät khoâng caám. Ñaây laø moät quyeàn môùi so vôùi Hieán phaùp tröôùc. Quyeàn naøy taïo ñieàu kieän giaûi phoùng söùc lao ñoäng, phaùt trieån löïc löôïng saûn xuaát. • Caùc quyeàn vaên hoùa, giaùo duïc, xaõ hoäi: - Quyeàn hoïc taäp: coâng daân coù quyeàn hoïc vaên hoùa, hoïc ngheà vaø töï choïn cho mình hình thöùc hoïc taäp. Baäc tieåu hoïc laø baét buoäc khoâng phaûi traû tieàn (Ñieàu 59) - Quyeàn ñöôïc baûo veä söùc khoûe: coâng daân coù quyeàn ñöôïc höôûng cheá ñoä baûo veä söùc khoûe (Ñieàu 61). Nhaø nöôùc qui ñònh cheá ñoä vieän phí, mieãn giaûm vieän phí • Caùc quyeàn töï do daân chuû vaø töï do caù nhaân: - Quyeàn töï do ngoân luaän, töï do baùo chí: (Ñieàu 69): coâng daân coù quyeàn töï do phaùt bieåu yù kieán, quan ñieåm cuûa mình veà caùc vaán ñeà xaõ hoäi baèng caùch phaùt bieåu tröïc tieáp taïi caùc buoåi hoïp, göûi vaên baûn ñeán caùc cô quan coù traùch nhieäm hoaëc thoâng qua baùo chí. Tuy
nhieân moïi söï lôïi duïng caùc quyeàn naøy ñeå gaây roái traät töï an toaøn xaõ hoäi, choáng laïi lôïi ích cuûa nhaø nöôùc, xaõ hoäi ñieàu bò nghieâm caám. - Quyeàn töï do tín ngöôõng (Ñieàu 70) coâng daân coù quyeàn tín ngöôõng hoaëc khoâng tín ngöôõng moät toân giaùo naøo. - Quyeàn baát khaû xaâm phaïm veà thaân theå, choã ôû: khoâng ai coù theå bò baét moät caùch traùi phaùp luaät. Ñoái vôùi ngöôøi ñaõ bò baét, taïm giam, nghieâm caám moïi hình thöùc nhuïc hình, truy böùc laøm xuùc phaïm thaân theå, nhaân phaåm danh döï cuûa hoï. Nhaø nöôùc baûo hoä söùc khoûe, tính maïng danh döï, nhaân phaåm cuûa coâng daân (Ñieàu 71). Khoâng ai ñöôïc töï yù vaøo choã ôû cuûa ngöôøi khaùc neáu khoâng coù söï ñoàng yù cuûa ngöôøi ñoù tröø tröôøng hôïp phaùp luaät cho pheùp. Vieäc khaùm xeùt choã ôû cuûa coâng daân phaûi do ngöôøi coù thaåm quyeàn tieán haønh theo qui ñònh cuûa phaùp luaät (Ñieàu 73). b. Caùc nghóa vuï cô baûn cuûa coâng daân: - Nghóa vuï baûo veä Toå quoác: ñaây laø nghóa vuï thieâng lieâng ñoàng thôøi laø quyeàn cao quí cuûa coâng daân (Ñieàu 77). Baûo veä Toå quoác bao goàm baûo veä quoác phoøng vaø baûo veä an ninh. Coâng daân coù nghóa vuï giöõ gìn bôø coõi choáng xaâm löôïc, baûo veä Ñaûng, cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóa, söï nghieäp gaày döïng ñaát nöôùc, cuoäc soáng an toaøn cuûa coâng daân. Coâng daân phaûi thi haønh nghóa vuï quaân söï vaø xaây döïng quoác phoøng. - Nghóa vuï toân troïng vaø baûo veä taøi saûn cuûa nhaø nöôùc, lôïi ích coâng coäng moïi ngöôøi phaûi giöõ gìn cuûa coâng, khoâng tham oâ, gaây thieät haïi taøi saûn nhaø nöôùc. - Nghóa vuï tuaân theo Hieán phaùp vaø Phaùp luaät : (Ñieàu 79) coâng daân phaûi laøm nhöõng ñieàu phaùp luaät yeâu caàu, khoâng laøm nhöõng ñieàu phaùp luaät caám vaø chæ laøm nhöõng ñieàu phaùp luaät cho pheùp. - Nghóa vuï ñoùng thueá vaø lao ñoäng coâng ích (Ñieàu 80) : Coâng daân ñoùng thueá ñeå nhaø nöôùc söû duïng trong vieäc phaùt trieån haï taàng cô sôû, môû roäng coâng trình phuùc lôïi coâng coäng nhö beänh vieän, tröôøng hoïc, chi phí cho hoaït ñoäng boä maùy nhaø nöôùc, caùc löïc löôïng vuõ trang ñeå duy trì traät töï xaõ hoäi, an ninh chính trò vaø söï phaùt trieån xaõ hoäi. Quyeàn vaø nghóa vuï coâng daân ñöôïc qui ñònh trong Hieán phaùp 1992 ñaõ theå hieän khaù toaøn dieän nhöõng lôïi ích chính ñaùng cuûa ngöôøi daân, lôïi ích cuûa nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi. Moïi lôïi ích phaûi ñöôïc keát hôïp töông taùc, moïi nghóa vuï töông xöùng vôùi quyeàn. Ngöôøi daân khi yù thöùc ñöôïc quyeàn vaø nghóa vuï cô baûn cuûa mình thì seõ goùp phaàn höõu hieäu vaøo vieäc xaây döïng moät nhaø nöôùc phaùp quyeàn xaõ hoäi chuû nghóa.
Chöông 2 LUAÄT HAØNH CHAÙNH I. KHAÙI NIEÄM NGAØNH LUAÄT HAØNH CHAÙNH. Trong heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam, ngaønh luaät haønh chaùnh coù moät soá löôïng vaên baûn phaùp luaät raát lôùn vì phaïm vi ñieàu chænh cuûa Luaät Haønh chaùnh raát roäng. Caùc vaên baûn naøy quy ñònh veà nhieàu lónh vöïc quaûn lyù nhaø nöôùc. Vì vaäy coù theå noùi Luaät Haønh chaùnh laø ngaønh luaät veà quaûn lyù nhaø nöôùc - moät ngaønh luaät ñoäc laäp trong heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam. Luaät Haønh chaùnh goàm toång theå caùc quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi mang tính chaáp haønh vaø ñieàu haønh phaùt sinh trong hoaït ñoäng quaûn lyù cuûa caùc cô quan haønh chaùnh nhaø nöôùc, nhöõng quan heä phaùt sinh trong quaù trình caùc cô quan nhaø nöôùc xaây döïng toå chöùc noäi boä, nhöõng quan heä xaõ hoäi phaùt sinh trong quaù trình moät soá cô quan Nhaø nöôùc toå chöùc vaø caù nhaân thöïc hieän chöùc naêng quaûn lyù haønh chính Nhaø nöôùc ñoái vôùi nhöõng vaán ñeà cuï theå ñöôïc nhaø nöôùc trao quyeàn. • Ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Luaät Haønh Chaùnh : Hoaït ñoäng chaáp haønh vaø ñieàu haønh cuûa caùc cô haønh chaùnh nhaø nöôùc laøm phaùt luaät sinh nhieàu quan heä xaõ hoäi. Do ñoù ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Luaät Haønh Chính goàm nhieàu nhoùm quan heä thuoäc lónh vöïc quaûn lyù haønh chính nhaø nöôùc. Caùc quan heä naøy bao goàm 3 nhoùm sau : Nhoùm 1: nhöõng quan heä phaùt sinh trong hoaït ñoäng quaûn lyù cuûa caùc cô quan haønh chính nhaø nöôùc: a. Quan heä giöõa caùc cô quan haønh chính nhaø nöôùc caáp treân vôùi caùc cô quan haønh chính nhaø nöôùc caáp döôùi theo heä thoáng doïc. Thí duï: Chính phuû – UÛy Ban nhaân daân Tænh, Boä Giaùo duïc- Ñaøo taïo – Sôû Giaùo duïc-Ñaøo taïo. b. Quan heä giöõa caùc cô quan quaûn lyù haønh chính nhaø nöôùc cuøng caáp: nhöõng quan heä naøy mang tính phoái hôïp, phuïc vuï laãn nhau. Thí duï: Boä Taøi chính - Boä Giaùo duïc - Ñaøo taïo. c. Quan heä giöõa caùc cô quan haønh chính nhaø nöôùc vôùi caùc ñôn vò toå chöùc saûn xuaát kinh doanh thuoäc caùc thaønh phaàn kinh teá. Thí duï: UBND Tænh – caùc doanh nghieäp ñoùng treân ñòa baøn Tænh. d. Quan heä giöõa caùc cô quan haønh chính nhaø nöôùc vôùi caùc ñoaøn theå toå chöùc xaõ hoäi. Thí duï: UBND tænh - Maët Traän Toå Quoác Tænh. e. Quan heä giöõa caùc cô quan haønh chính nhaø nöôùc vôùi caùc coâng daân Vieät Nam, ngöôøi nöôùc ngoaøi soáng vaø laøm vieäc, du lòch taïi Vieät Nam. Thí duï : coâng daân laøm thuû tuïc ñaêng kyù hoä khaåu. Ñaây laø nhoùm quan heä phoå bieán vaø cô baûn nhaát trong ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Luaät Haønh chính. Nhoùm 2: nhöõng quan heä coù tính chaát quaûn lyù phaùt sinh trong quaù trình caùc cô quan nhaø nöôùc xaây döïng toå chöùc vaø cheá ñoä coâng taùc noäi boä cuûa cô quan. Thí duï: quan heä giöõa Vieän tröôûng Vieän kieåm saùt vaø caùc kieåm saùt vieân. Noùi chung ñaây laø quan heä giöõa Thuû tröôûng ñôn vò vaø caùc nhaân vieân cô quan. Nhoùm 3: nhöõng quan heä quaûn lyù hình thaønh trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa moät soá cô quan Nhaø nöôùc, toå chöùc caù nhaân khi ñöôïc nhaø nöôùc trao quyeàn ñoái vôùi nhöõng vaán ñeà cuï theå ñöôïc
phaùp luaät quy ñònh. Thí duï: Toå chöùc coâng ñoaøn ñöôïc tham gia khi xeùt khen thöôûng kyû luaät ôû cô quan nhaø nöôùc; ngöôøi chæ huy maùy bay, taøu bieån vôùi nhöõng ngöôøi coù maët treân maùy bay, taøu bieån khi rôøi saân bay, beán caûng. • Phöông phaùp ñieàu chænh cuûa luaät haønh chính: Caùc quan heä haønh chính laø caùc quan heä hình thaønh trong hoaït ñoäng quaûn lyù nhaø nöôùc. Quaûn lyù laø söï taùc ñoäng chæ huy, ñieàu khieån, höôùng daãn caùc quaù trình xaõ hoäi vaø haønh vi hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi ñeå chuùng phaùt trieån phuø hôïp vôùi quy luaät, ñaït tôùi muïc ñích ñeà ra vaø ñuùng yù chí cuûa ngöôøi quaûn lyù. Quaûn lyù nhaø nöôùc laø daïng quaûn lyù xaõ hoäi mang tính quyeàn löïc nhaø nöôùc, ñöôïc söû duïng quyeàn löïc nhaø nöôùc ñeå ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi vaø haønh vi hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc caùc daïng quaûn lyù cuûa toå chöùc xaõ hoäi. Quaûn lyù nhaø nöôùc duøng phaùp luaät mang tính cöôõng cheá, coøn caùc toå chöùc xaõ hoäi duøng yù thöùc töï giaùc, giaùo duïc, thuyeát phuïc. Quaûn lyù haønh chính nhaø nöôùc laø söï taùc ñoäng coù toå chöùc vaø ñieàu chænh baèng phaùp luaät nhaø nöôùc ñoái vôùi caùc quaù trình xaõ hoäi vaø haønh vi hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi ñeå duy trì vaø phaùt trieån caùc moái quan heä xaõ hoäi vaø traät töï phaùp luaät nhaèm thöïc hieän chöùc naêng vaø nhieäm vuï cuûa nhaø nöôùc. Nhö vaäy caùc beân tham gia quan heä quaûn lyù nhaø nöôùc khoâng bình ñaúng giöõa quyeàn löïc nhaø nöôùc vaø phuïc tuøng quyeàn löïc ñoù. Noù laø quan heä tröïc thuoäc veà maët toå chöùc. Vôùi tính chaát ñaëc thuø cuûa caùc quan heä haønh chaùnh nhö theá neân phöông phaùp ñieàu chænh cuûa luaät haønh chaùnh laø phöông phaùp meänh leänh. Caùc beân tham gia quan heä phaùt sinh moái quan heä quyeàn uy vaø phuïc tuøng. Moät beân coù quyeàn ra nhöõng meänh leänh chæ thò baét buoäc ñoái vôùi beân kia vaø caùc quyeát ñònh haønh chaùnh ñöôïc nhaø nöôùc ñaûm baûo thöïc hieän. Nhö vaäy, phöông phaùp ñieàu chænh cuûa Luaät Haønh chaùnh laø caùch thöùc maø Nhaø nöôùc söû duïng ñeå taùc ñoäng tôùi caùc quan heä quaûn lyù baèng caùc quy phaïm Luaät Haønh chính II. HÌNH THÖÙC VAØ PHÖÔNG PHAÙP QUAÛN LYÙ HAØNH CHAÙNH NHAØ NÖÔÙC. 1. Hình thöùc quaûn lyù haønh chính nhaø nöôùc: Caùc cô quan haønh chính ñöôïc thöïc hieän caùc hình thöùc quaûn lyù haønh chính sau ñaây: - Ban haønh vaên baûn theo thaåm quyeàn: ñoù laø caùc vaên baûn döôùi luaät vaø caùc vaên baûn aùp duïng phaùp luaät. - Duøng hình thöùc vaên noùi : trong nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät. - Moät soá hình thöùc khaùc nhö duøng gaäy ñieàu khieån giao thoâng, phaùo hieäu, caáp cöùu, baûn baùo leänh. Trong caùc hình thöùc hoaït ñoäng quaûn lyù nhaø nöôùc thì quan troïng nhaát laø ra quyeát ñònh quaûn lyù haønh chính ôû caùc caáp caùc ngaønh. Quyeát ñònh haønh chaùnh coù theå laø ñöa ra caùc quy ñònh chung hoaëc laø tình traïng phaùp lyù cuûa moät taäp theå, coâng daân, toå chöùc, hoaëc quy ñònh cuï theå cho ñích danh coâng daân toå chöùc cuï theå. Trong caùc quyeát ñònh haønh chaùnh bao giôø cuõng haøm chöùa söï cho pheùp, caám ñoaùn, baét buoäc haønh ñoäng qui ñònh ñieàu kieän … Noù theå hieän ñaëc tính quyeàn uy cuûa nhaø nöôùc ñöôïc ñôn phöông quyeát ñònh vaø baét buoäc ñoái töôïng quaûn lyù phaûi thi haønh. Quyeát ñònh haønh chính ñöôïc theå hieän döôùi hình thöùc vaên baûn, leänh mieäng vaø moät soá hình thöùc khaùc trong tình huoáng khaån caáp. 2. Phöông phaùp quaûn lyù haønh chính: • Phöông phaùp thuyeát phuïc : nhaèm tuyeân truyeàn, giaùo duïc, thuyeát phuïc, höôùng daãn, neâu göông, phaùt huy tinh thaàn töï chòu traùch nhieäm cuûa caùc ñoái töôïng quaûn lyù hoaëc caáp
döôùi nhaèm phaùt huy tính naêng ñoäng, saùng taïo, töï giaùc tuaân theo phaùp luaät vaø chòu traùch nhieäm tröôùc coäng ñoàng. • Phöông phaùp cöôõng cheá haønh chính: cöôõng cheá haønh chaùnh laø söï aùp duïng toång hôïp caùc bieän phaùp maø luaät phaùp cho pheùp ñeå taùc ñoäng vaøo tö töôûng vaø haønh vi cuûa ñoái töôïng quaûn lyù ñeå hoï phaûi thöïc hieän caùc nghóa vuï phaùp lyù nhaèm ngaên chaën caùc haønh vi vi phaïm phaùp luaät vaø xöû lyù thích ñaùng moïi vi phaïm nhaèm ñaûm baûo traät töï haønh chaùnh treân moïi lónh vöïc xaõ hoäi. Cöôõng cheá haønh chaùnh goàm caùc bieän phaùp sau: - Phoøng ngöøa haønh chaùnh: laø bieän phaùp cöôõng cheá trong tröôøng hôïp khaån caáp hoaëc ñònh kyø nhaèm ñeà phoøng vi phaïm hoaëc haäu quaû seõ xaûy ra. Phoøng ngöøa haønh chaùnh phoå bieán laø: kieåm tra giaáy tôø, haøng hoaù, vuõ khí, söùc khoeû, caám vaøo caùc khu vöïc ñaëc bieät. - Ngaên chaën haønh chaùnh: laø bieän phaùp aùp duïng trong tröôøng hôïp caàn thieát nhaèm chaën ñöùng haønh vi hoaëc haäu quaû ñeå kòp thôøi baûo veä lôïi ích hôïp phaùp ñang bò xaâm phaïm baèng caùch ñình chæ haønh vi phaïm phaùp. - Tröng duïng : laø bieän phaùp huy ñoäng taøi saûn coù boài thöôøng nhaèm caáp baùch ngaên chaën haäu quaû hoaëc giaûi quyeát tình theá caáp thieát ñang xaûy ra sau ñoù hoaøn traû taøi saûn cho chuû sôû höõu. - Tröng mua : laø bieän phaùp huy ñoäng taøi saûn coù thoaû thuaän boài thöôøng giaù trò taøi saûn cho chuû sôû höõu nhaèm phuïc vuï lôïi ích coâng coäng. - Quaûn cheá haønh chaùnh : laø bieän phaùp töôùc quyeàn töï do caù nhaân trong thôøi haïn 6 thaùng ñeán 2 naêm ñoái vôùi nhöõng ngöôøi vi phaïm phaùp luaät nhöng chöa tôùi möùc truy cöùu traùch nhieäm hình söï. Bieän phaùp naøy khoâng aùp duïng vôùi ngöôøi döôùi 18 tuoåi. Nhöõng ngöôøi döôùi 18 tuoåi thì ñöa vaøo tröôøng giaùo döôõng, giaùo duïc taïi xaõ, phöôøng, thò traán hoaëc ñöa vaøo cô sôû chöõa beänh baét buoäc. - Xöû phaït haønh chaùnh : laø bieän phaùp aùp duïng ñoái vôùi ngöôøi vi phaïm phaùp luaät haønh chaùnh do coá yù hoaëc voâ yù baèng caùc hình thöùc caûnh caùo, phaït tieàn, töôùc quyeàn söû duïng giaáy pheùp, tòch thu tang vaät phöông tieän vi phaïm. III- VI PHAÏM HAØNH CHAÙNH VAØ TRAÙCH NHIEÄM HAØNH CHAÙNH. 1. Khaùi nieäm vi phaïm haønh chaùnh. Vi phaïm haønh chaùnh laø haønh vi cuûa caù nhaân hay toå chöùc thöïc hieän do coá yù hoaëc voâ yù xaâm phaïm caùc quy taéc quaûn lyù nhaø nöôùc chöa ñeán möùc phaûi xöû lyù veà maët hình söï, nhöng theo quy ñònh caàn phaûi xöû lyù haønh chaùnh. + Chuû theå cuûa vi phaïm haønh chaùnh : caù nhaân töø ñuû 16 tuoåi trôû leân phaûi chòu traùch nhieäm moïi vi phaïm do coá yù hoaëc voâ yù. Nhöõng ngöôøi töø ñuû 14 tuoåi ñeán döôùi 16 tuoåi chæ chòu traùch nhieäm do haønh vi coá yù, ngöôøi döôùi 14 tuoåi thì khoâng xöû phaït maø aùp duïng caùc bieän phaùp giaùo duïc hôïp lyù. Cô quan nhaø nöôùc, toå chöùc xaõ hoäi, doanh nghieäp (goïi chung laø toå chöùc) neáu coù vi phaïm haønh chaùnh thì bò phaït tieàn, töôùc quyeàn söû duïng giaáy pheùp vaø caùc bieän phaùp khaùc. Caù nhaân, toå chöùc nöôùc ngoaøi neáu vi phaïm haønh chaùnh treân laõnh thoå Vieät Nam thì bò xöû lyù nhö coâng daân Vieät Nam tröø tröôøng hôïp ñieàu öôùc quoác teá maø Nhaø nöôùc ta kyù keát hoaëc tham gia caùc quy ñònh khaùc. + Maët chuû quan cuûa vi phaïm haønh chaùnh : laø yeáu toá loãi cuûa haønh vi. Loãi coù 2 traïng thaùi : loãi coá yù vaø loãi voâ yù. Maët chuû quan coøn bao haøm ñoäng cô, muïc ñích cuûa haønh vi do chuû theå thöïc hieän.
+ Khaùch theå cuûa vi phaïm haønh chaùnh : laø traät töï quaûn lyù haønh chaùnh ñöôïc luaät haønh chaùnh xaùc laäp vaø baûo veä bao goàm : - Traät töï an toaøn xaõ hoäi - Traät töï an toaøn giao thoâng - Traät töï quaûn lyù vaên hoaù, giaùo duïc, y teá, ñaát ñai, xaây döïng, coâng trình ñeâ ñieàu, nguoàn lôïi thuûy saûn, moâi tröôøng… - Traät töï quaûn lyù thò tröôøng, tieâu chuaån ño löôøng chaát löôïng saûn phaåm… + Maët khaùch quan: laø haønh vi traùi phaùp luaät, haäu quaû, coâng cuï phöông tieän vi phaïm, thôøi gian, ñòa ñieåm. 2. Traùch nhieäm haønh chaùnh: laø haäu quaû phaùp lyù maø ngöôøi hoaëc toå chöùc coù haønh vi vi phaïm phaùp luaät haønh chaùnh phaûi gaùnh chòu vaø chuû yeáu do cô quan Haønh chính coù thaåm quyeàn (cuï theå laø caù nhaân coù thaåm quyeàn xöû phaït) aùp duïng theo trình töï haønh chaùnh ñoái vôùi nhöõng haønh vi vi phaïm haønh chaùnh. Traùch nhieäm haønh chaùnh khoâng phaùt sinh ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp do söï kieän baát ngôø, tình theá caáp thieát vaø phoøng veä chính ñaùng, do ngöôøi khoâng coù naêng löïc haønh chính thöïc hieän vi phaïm phaùp luaät haønh chaùnh, heát thôøi hieäu truy cöùu traùch nhieäm haønh chaùnh (quaù 1 naêm hoaëc ñoái vôùi moät soá tröôøng hôïp laø quaù 2 naêm keå töø ngaøy xaûy ra vi phaïm) IV. CAÙC HÌNH THÖÙC XÖÛ LYÙ VI PHAÏM HAØNH CHAÙNH. Phaùp leänh xöû lyù vi phaïm haønh chaùnh quy ñònh caùc hình thöùc xöû lyù nhö sau: 1. Caûnh caùo: laø hình thöùc leân aùn veà löông taâm bao haøm caû yù thöùc thuyeát phuïc ñöôïc aùp duïng trong tröôøng hôïp vi phaïm haønh chaùnh ôû möùc nheï, laàn ñaàu, coù tình tieát giaûm nheï, thieät haïi chöa lôùn. 2. Phaït tieàn: laø hình thöùc phaït phoå bieán nhaèm gaây haäu quaû baát lôïi veà vaät chaát cho ngöôøi vi phaïm. Caûnh caùo vaø phaït tieàn laø hai hình thöùc xöû phaït chính. Ngoaøi 2 hình thöùc naøy coøn coù caùc hình thöùc xöû phaït boå sung ñöôïc aùp duïng keøm theo hình thöùc xöû phaït chính. Hình thöùc phaït boå sung goàm: - Töôùc quyeàn söû duïng giaáy pheùp laø thu hoài coù thôøi haïn hoaëc khoâng thôøi haïn caùc giaáy pheùp haønh ngheà, kinh doanh, ñieàu khieån caùc phöông tieän löu thoâng ñoái vôùi caùc caù nhaân toå chöùc khi coù vi phaïm haønh chaùnh. - Tòch thu tang vaät vaø phöông tieän vi phaïm ñeå sung vaøo coâng quyõ nhaø nöôùc. Ngoaøi ra nhaø nöôùc coøn aùp duïng caùc bieän phaùp khaùc nhö buoäc khoâi phuïc laïi tình traïng ban ñaàu, buoäc boài thöôøng thieät haïi, buoäc tieâu huûy vaät phaåm gaây haïi cho söùc khoeû con ngöôøi, ñình chæ hoaït ñoäng gaây oâ nhieãm, giaùo duïc taïi xaõ, phöôøng, Thò traán. V. THAÅM QUYEÀN XÖÛ PHAÏT VI PHAÏM HAØNH CHAÙNH. a. Caùc cô quan coù thaåm quyeàn xöû phaït haønh chaùnh bao goàm: 1. UÛy Ban Nhaân Daân caùc caáp: chuû tòch UBND caáp xaõ ñöôïc phaït caûnh caùo, phaït tieàn ñeán 200.000 ñoàng – Chuû tòch UBND caáp huyeän ñöôïc aùp duïng taát caû caùc hình thöùc vaø bieän phaùp haønh chính, möùc phaït tieàn tôùi 10 trieäu ñoàng. Chuû tòch UBND caáp tænh coù quyeàn phaït tieàn tôùi 100 trieäu ñoàng. 2. Cô quan caûnh saùt, cô quan quaûn lyù xuaát nhaäp caûnh, boä ñoäi bieân phoøng haûi quan, kieåm laâm, thueá, quaûn lyù thò tröôøng, thanh tra chuyeân ngaønh: coù thaåm quyeàn xöû phaït trong
phaïm vi thaåm quyeàn quaûn lyù. Ngöôøi coù thaåm quyeàn phaûi laø thuû tröôûng hoaëc phoù thuû tröôûng hoaëc caùn boä ñang thi haønh coâng vuï. 3. Toøa aùn nhaân daân caùc caáp vaø cô quan thi haønh aùn daân söï: ngöôøi coù thaåm quyeàn laø thaåm phaùn chuû toïa phieân toøa, chaáp haønh vieân ñang thi haønh coâng vuï, thi haønh aùn daân söï. b. Trình töï vaø thuû tuïc xöû lyù vi phaïm haønh chaùnh: Trong tröôøng hôïp caûnh caùo vaø phaït tieàn ôû möùc 20.000 ñoàng thì ngöôøi coù thaåm quyeàn: ra quyeát ñònh xöû phaït taïi choã. Neáu phaït treân 20.000 ñoàng thì ngöôøi coù thaåm quyeàn laäp bieân baûn. Trong thôøi haïn 15 ngaøy keå töø khi laäp bieân baûn, cô quan coù thaåm quyeàn hoaëc ngöôøi coù thaåm quyyeàn phaûi ra quyeát ñònh xöû phaït, neáu coù tình tieát phöùc taïp thì thì thôøi haïn treân keùo daøi nhöng khoâng quaù 30 ngaøy. Quyeát ñònh xöû phaït phaûi ñöôïc thi haønh ngay keå töø ngaøy ngöôøi bò xöû phaït nhaän ñöôïc. Sau 5 ngaøy khoâng thi haønh seõ bò cöôõng cheá thi haønh. Trong thôøi haïn 15 ngaøy keå töø khi nhaän ñöôïc quyeát ñònh xöû phaït, ngöôøi bò xöû phaït coù theå khieáu naïi leân caáp treân tröïc tieáp cuûa ngöôøi ra quyeát ñònh xöû phaït. Cuõng trong thôøi haïn 15 ngaøy keå töø khi nhaän ñöôïc khieáu naïi cô quan coù traùch nhieäm phaûi xem xeùt khieáu naïi vaø ra quyeát ñònh giaûi quyeát. Khi aùp duïng xöû phaït haønh chính phaûi tuaân theo caùc nguyeân taéc sau: - Nguyeân taéc ñaûm baûo phaùp cheá xaõ hoäi chuû nghóa. - Moïi vi phaïm haønh chính phaùt hieän kòp thôøi, xöû lyù nhanh choùng coâng minh ñuùng phaùp luaät. - Moãi vi phaïm haønh chaùnh chæ bò xöû phaït moät laàn. - Xem xeùt toaøn dieän caùc yeáu toá lieân quan.
Chöông 3 LUAÄT DAÂN SÖÏ Nhaø nöôùc ta ñaõ ban haønh nhieàu vaên baûn phaùp luaät ñeå ñieàu chænh caùc quan heä daân söï. Ñaëc bieät trong caùc vaên baûn ñoù, Boä luaät Daân söï chieám vò trí quan troïng nhaát. Boä luaät Daân söï ñöôïc Quoác Hoäi khoùa IX kyø hoïp thöù 8 thoâng qua ngaøy 28.10.1995 vaø coù hieäu löïc töø ngaøy 01.07.1996. Boä luaät Daân söï goàm lôøi noùi ñaáu 7 phaàn 838 ñieàu. I. KHAÙI NIEÄM LUAÄT DAÂN SÖÏ. Luaät daân söï laø moät ngaønh luaät trong heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam bao goàm toång theå caùc qui phaïm phaùp luaät ñieàu chænh caùc quan heä taøi saûn mang tính chaát haøng hoùa – tieàn teä vaø caùc quan heä nhaân thaân coù lieân quan hoaëc khoâng lieân quan ñeán quan heä taøi saûn treân cô sôû söï ñoäc laäp, bình ñaúng cuûa caùc chuû theå tham gia vaøo caùc quan heä daân söï ñoù. • Ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Luaät Daân söï: laø quan heä taøi saûn vaø quan heä nhaân thaân trong giao löu daân söï + Quan heä taøi saûn : laø quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi thoâng qua moät taøi saûn. Taøi saûn ñöôïc theå hieän döôùi daïng vaät coù thöïc, tieàn, giaáy tôø trò giaù baèng tieàn vaø caùc quyeàn taøi saûn. Quan heä taøi saûn do Luaät Daân söï ñieàu chænh mang tính chaát haøng hoùa vaø tieàn teä. Trong moâ hình kinh teá haøng hoùa nhieàu thaønh phaàn theo cô cheá thò tröôøng coù söï quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa caùc taøi saûn ñöôïc theå hieän döôùi daïng haøng hoùa vaø ñöôïc qui thaønh tieàn. Qui luaät thò tröôøng trong saûn xuaát xaõ hoäi chi phoái caùc quan heä taøi saûn maø bieåu hieän cuûa noù laø tieàn teä. Söï trao ñoåi chuû yeáu thoâng qua hình thöùc haøng – tieàn – haøng. Söï ñeàn buø töông ñöông trong trao ñoåi laø bieåu hieän cuûa quan heä haøng hoùa tieàn teä – laø ñaëc tröng cuûa quan heä daân söï. Tuy nhieân vaãn coù nhöõng söï dòch chuyeån taøi saûn khoâng coù söï ñeàn buø nhö : cho, taëng, thöøa keá... Nhöng nhöõng quan heä naøy ít phoå bieán. Söï theå hieän, yù chí cuûa caùc chuû theå laø ñaëc ñieåm cuûa quan heä taøi saûn do Luaät Daân söï ñieàu chænh + Quan heä nhaân thaân : laø quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi veà moät giaù trò nhaân thaân cuûa caù nhaân vaø caùc toå chöùc, Quyeàn nhaân thaân laø quyeàn tuyeät ñoái gaén lieàn vôùi chuû theå khoâng theå chuyeån dòch cho ngöôøi khaùc tröø moät soá tröôøng hôïp phaùp luaät cho pheùp chuyeån giao : nhö teân, danh döï, nhaân phaåm, hình aûnh, quyeàn taùc giaû, …… Quan heä nhaân thaân chia laøm 2 nhoùm : - Quan heä nhaân thaân phi taøi saûn : danh döï, nhaân phaåm, uy tín caù nhaân, toå chöùc, hoï, teân, daân toäc, hình aûnh, bí maät ñôøi tö. - Quan heä nhaân thaân gaén vôùi taøi saûn, caùc quyeàn nhaân thaân laø tieàn ñeà laøm phaùt sinh quan heä taøi saûn: nhö quyeàn taùc giaû caùc taùc phaåm vaên hoïc ñem laïi nhuaän buùt cho taùc giaû, quyeàn sôû höõu coâng nghieäp ñem laïi lôïi nhuaän cho taùc giaû neáu ñem öùng duïng ñeå saûn xuaát. • Phöông phaùp ñieàu chænh cuûa luaät Daân söï coù nhöõng ñaëc ñieåm sau: - Caùc chuû theå tham gia quan heä daân söï ñoäc laäp, bình ñaúng vôùi nhau veà ñòa vò phaùp lyù, vaø taøi saûn.
- Caùc chuû theå ñöôïc töï ñònh ñoaït veà taøi saûn : caùc chuû theå tuøy yù chí cuûa mình löïa choïn ñoái taùc, töï quyeát ñònh ñieàu kieän muïc ñích khi tham gia. Tuy nhieân vieäc töï ñònh ñoaït khoâng ñöôïc vi phaïm caùc qui ñònh cuûa phaùp luaät, khoâng vi phaïm ñaïo ñöùc xaõ hoäi. - Phöông phaùp hoøa giaûi ñeå giaûi quyeát caùc tranh chaáp daân söï. II. CAÙC QUYEÀN DAÂN SÖÏ CÔ BAÛN. 1. Quyeàn sôû höõu. a. Khaùi nieäm quyeàn sôû höõu: quyeàn sôû höõu laø toång hôïp heä thoáng caùc qui phaïm phaùp luaät do Nhaø nöôùc ban haønh ñeå ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi phaùt sinh trong lónh vöïc chieám höõu, söû duïng, vaø ñònh ñoaït caùc tö lieäu saûn xuaát, tieâu duøng nhöõng taøi saûn khaùc. Theo nghóa heïp quyeàn sôû höõu laø möùc ñoä xöû söï maø phaùp luaät cho pheùp moät chuû theå thöïc hieän caùc quyeàn naêng chieám höõu, söû duïng vaø ñònh ñoaït. + Quyeàn chieám höõu : laø quyeàn naêng cuûa chuû sôû höõu töï mình naém giöõ quaûn lyù, kieåm soaùt, laøm chuû, chi phoái vaät ñoù theo yù chí cuûa mình. + Quyeàn söû duïng : laø quyeàn khai thaùc coâng duïng, khai thaùc nhöõng lôïi ích vaät chaát cuûa taøi saûn trong phaïm vi phaùp luaät cho pheùp. Thoâng thöôøng khi chuû sôû höõu chuyeån quyeàn söû duïng cho ngöôøi khaùc thì chuyeån luoân quyeàn chieám höõu taøi saûn. + Quyeàn ñònh ñoaït : laø quyeàn naêng cuûa chuû sôû höõu ñeå quyeát ñònh veà soá phaän thöïc teá, soá phaän phaùp lyù cuûa vaät. Khi chuyeån quyeàn ñònh ñoaït seõ laøm chaám döùt hoaëc thay ñoåi caùc quan heä phaùp luaät lieân quan ñeán vaät ñoù. Caû ba quyeàn naêng taïo thaønh theå thoáng nhaát trong noäi dung quyeàn sôû höõu, chuùng coù yù nghóa rieâng nhöng lieân quan maät thieát vôùi nhau. Cuï theå quyeàn chieám höõu laø tieàn ñeà cho hai quyeàn kia. Quyeàn ñònh ñoaït xaùc ñònh yù nghóa phaùp lyù quan troïng nhaát cuûa chuû sôû höõu. b. Caên cöù laøm phaùt sinh, chaám döùt quyeàn sôû höõu: - Quyeàn sôû höõu phaùt sinh trong caùc tröôøng hôïp sau ñaây : + Theo hôïp ñoàng mua, baùn, taëng , cho taøi saûn. + Theo keát quaû saûn xuaát, lao ñoäng. + Do söï saùp nhaäp, troän laãn, cheá bieán, do söï hôïp nhaát taøi saûn cuûa nhieàu chuû sôû höõu khaùc nhau. Vaät môùi laø taøi saûn thuoäc sôû höõu chung hoaëc cuûa rieâng cuûa caùc chuû sôû höõu. + Do caùc söï kieän khoâng xaùc ñònh ñöôïc chuû sôû höõu hoaëc bò choân daáu ñaùnh rôi boû queân maø sau moät naêm khoâng ai nhaän. + Do söï kieän gia suùc, gia caàm, vaät nuoâi döôùi nöôùc bò thaát laïc sau 6 thaùng (gia suùc), 1 thaùng (vaät nuoâi döôùi nöôùc, gia caàm) maø khoâng coù ai nhaän. + Do ñöôïc thöøa keá taøi saûn. + Do quyeát ñònh cuûa cô quan Nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn; do baûn aùn cuûa Toøa aùn. Thí duï quyeát ñònh hoùa giaù nhaø ôû; chia taøi saûn trong baûn aùn ly hoân. - Quyeàn sôû höõu chaám döùt trong caùc tröôøng hôïp sau : + Chuû sôû höõu chuyeån giao quyeàn sôû höõu cuûa mình cho ngöôøi khaùc. + Chuû sôû höõu töø boû quyeàn sôû höõu cuûa mình. + Taøi saûn bò xöû lyù ñeå thöïc hieän nghóa vuï cuûa chuû sôû höõu. + Taøi saûn bò tieâu huûy + Taøi saûn bò tröng mua + Taøi saûn bò tòch thu
+ Taøi saûn ñaõ ñöôïc coâng nhaän quyeàn sôû höõu cuûa moät ngöôøi khaùc (vaät bò ñaùnh rôi, boû queân, gia suùc thaát laïc … ) 2. Quyeàn thöøa keá. a. Khaùi nieäm: Quan heä thöøa keá laø moät quan heä xaõ hoäi xuaát hieän ñoàng thôøi vôùi quan heä sôû höõu. Thöøa keá laø moät cheá ñònh phaùp luaät daân söï, bao goàm toång hôïp QPPL ñieàu chænh vieäc chuyeån dòch taøi saûn cuûa ngöôøi cheát cho ngöôøi khaùc theo di chuùc hoaëc theo qui ñònh cuûa phaùp luaät ñoàng thôøi qui ñònh phaïm vi quyeàn, nghóa vuï vaø phöông thöùc baûo veä caùc quyeàn vaø nghóa vuï cuûa ngöôøi thöøa keá. Quyeàn thöøa keá laø toång hôïp caùc qui phaïm phaùp luaät quy ñònh caùc ñieàu kieän trình töï dòch chuyeån nhöõng taøi saûn cuûa ngöôøi ñaõ cheát cho nhöõng ngöôøi coøn soáng. Quyeàn thöøa keá coù quan heä chaët cheõ vôùi quyeàn sôû höõu. Döïa vaøo quyeàn sôû höõu phaùp luaät qui ñònh cho chuû sôû höõu caùc quyeàn naêng trong quyeàn thöøa keá. Quyeàn thöøa keá laø quyeàn caù nhaân ñeå laïi taøi saûn cuûa mình cho ngöôøi thöøa keá thoâng qua di chuùc hoaëc caùc qui ñònh cuûa phaùp luaät; quyeàn höôûng di saûn theo di chuùc hoaëc theo qui ñònh cuûa phaùp luaät. b. Moät soá qui ñònh chung veà quyeàn thöøa keá: + Ngöôøi ñeå laïi di saûn thöøa keá: laø ngöôøi ñaõ cheát nhöng coù taøi saûn thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa mình ñeå laïi cho ngöôøi khaùc theo di chuùc hoaëc theo qui ñònh cuûa phaùp luaät. + Ngöôøi thöøa keá: laø ngöôøi ñöôïc thöøa höôûng taøi saûn cuûa ngöôøi cheát theo di chuùc hoaëc theo phaùp luaät. Ngöôøi thöøa keá coù theå laø caù nhaân, phaùp nhaân vaø phaûi coøn soáng, coøn toàn taïi vaøo thôøi ñieåm môû thöøa keá; laø ngöôøi coù quan heä hoân nhaân, huyeát thoáng, nuoâi döôõng ñoái vôùi ngöôøi ñeå laïi taøi saûn (thöøa keá theo phaùp luaät). Ngöôøi thöøa keá coù nghóa vuï thöïc hieän nghóa vuï taøi saûn do ngöôøi cheát ñeå laïi trong phaïm vi phaàn di saûn mình ñöôïc höôûng. Ngöôøi thöøa keá cuõng coù quyeàn töø choái höôûng di saûn tröø tröôøng hôïp vieäc töø choái nhaèm troán traùnh vieäc thöïc hieän nghóa vuï taøi saûn cuûa mình ñoái vôùi ngöôøi khaùc. Thôøi haïn töø choái nhaän di saûn laø 6 thaùng keå töø ngaøy môû thöøa keá. + Thôøi ñieåm môû thöøa keá : thôøi ñieåm môû thöøa keá laø thôøi ñieåm ngöôøi coù taøi saûn cheát. Tröôøng hôïp Toøa aùn tuyeân boá ngöôøi cheát thì thôøi ñieåm môû thöøa keá laø ngaøy maø quyeát ñònh cuûa Toøa aùn tuyeân boá ngöôøi ñoù ñaõ cheát coù hieäu löïc phaùp luaät. Ñòa ñieåm môû thöøa keá laø nôi cö truù cuoái cuøng cuûa ngöôøi ñeå laïi di saûn, neáu khoâng xaùc ñònh ñöôïc nôi cö truù cuoái cuøng thì ñòa ñieåm môû thöøa keá laø nôi coù toaøn boä hoaëc phaàn lôùn taøi saûn. + Di saûn thöøa keá : Bao goàm taøi saûn rieâng cuûa ngöôøi cheát, phaàn taøi saûn chung vôùi ngöôøi khaùc, caùc quyeàn veà taøi saûn maø ngöôøi cheát ñeå laïi. + Nhöõng ngöôøi khoâng ñöôïc höôûng di saûn : - Ngöôøi bò keát aùn veà haønh vi xaâm phaïm tính maïng, söùc khoûe hoaëc haønh vi ngöôïc ñaõi nghieâm troïng haønh haï ngöôøi ngöôøi ñeå laïi di saûn, xaâm phaïm nghieâm troïng danh döï nhaân phaåm ngöôøi ñoù. - Ngöôøi bò keát aùn xaâm phaïmmoät caùch coá yù tính maïng ngöôøi thöøa keá khaùc - Ngöôøi löøa doái, cöôõng eùp hoaëc ngaên caûn ngöôøi ñeå laïi di chuùc, giaû maïo söûa chöõa di chuùc, huûy di chuùc. Tuy nhieân nhöõng ngöôøi noùi treân vaãn coù theå ñöôïc höôûng di saûn neáu nhö ngöôøi ñeå laïi di saûn bieát haønh vi cuûa hoï nhöng vaãn cho hoï höôûng.
c. Caùc loaïi thöøa keá: Coù hai loaïi thöøa keá: thöøa keá theo di chuùc vaø thöøa keá theo phaùp luaät. * Thöøa keá theo di chuùc : laø vieäc dòch chuyeån taøi saûn cuûa ngöôøi ñaõ cheát cho ngöôøi khaùc coøn soáng theo quyeát ñònh cuûa ngöôøi ñoù tröôùc khi cheát ñöôïc theå hieän trong di chuùc. Di chuùc laø söï theå hieän yù chí cuûa caù nhaân nhaèm chuyeån taøi saûn cuûa mình cho ngöôøi khaùc sau khi cheát. Ngöôøi laäp di chuùc phaûi töø ñuû 18 tuoåi trôû leân khoâng maéc caùc beänh laøm maát nhaän thöùc. Ngöôøi töø ñuû 15 ñeán döôùi 18 khi laäp di chuùc phaûi coù söï ñoàng yù cuûa cha meï hoaëc ngöôøi giaùm hoä. + Ngöôøi laäp di chuùc coù quyeàn : chæ ñònh ngöôøi thöøa keá, truaát quyeàn höôûng di saûn cuûa ngöôøi thöøa keá maø khoâng nhaát thieát phaûi neâu lyù do; phaân ñònh phaàn di saûn cho töøng ngöôøi; daønh moät phaàn di saûn ñeå taëng, thôø cuùng; giao nghóa vuï cho ngöôøi thöøa keá; chæ ñònh ngöôøi giöõ di chuùc, ngöôøi quaûn lyù di saûn; ngöôøi phaân chia di saûn; söûa ñoåi boå sung di chuùc; thay theá di chuùc, huûy boû di chuùc. + Nhöõng ngöôøi sau ñaây duø khoâng ñöôïc chæ ñònh trong di chuùc höôûng thöøa keá nhöng vaãn ñöôïc höôûng baèng 2/3 suaát cuûa ngöôøi thöøa keá theo luaät : Con chöa thaønh nieân; cha meï; vôï choàng; con ñaõ thaønh nieân maø khoâng coù khaû naêng lao ñoäng. + Noäi dung vaø hình thöùc di chuùc. Di chuùc baèng vaên baûn phaûi goàm caùc noäi dung chuû yeáu sau : - Ngaøy thaùng naêm laäp di chuùc - Hoï, teân nôi cö truù cuûa ngöôøi laäp di chuùc - Hoï, teân ngöôøi, cô quan toå chöùc ñöôïc höôûng di saûn - Di saûn ñeå laïi, nôi coù di saûn - Chæ ñònh ngöôøi thöïc hieän nghóa vuï vaø noäi dung cuûa nghóa vuï Di chuùc phaûi ñöôïc laäp döôùi moät hình thöùc nhaát ñònh. Coù hai loaïi hình thöùc : - Hình thöùc baèng lôøi noùi, ñöôïc goïi laø chuùc ngoân : di chuùc mieäng chæ ñöôïc coâng nhaän laø hôïp phaùp khi ngöôøi laäp di chuùc ôû trong tình traïng tính maïng bò ñe doïa nghieâm troïng maø khoâng theå laäp di chuùc vieát ñöôïc. Di chuùc mieäng ñöôïc theå hieän tröôùc ít nhaát hai ngöôøi laøm chöùng vaø ngay sau ñoù ngöôøi laøm chöùng laïi cuøng kyù teân hoaëc ñieåm chæ. Sau 3 thaùng neáu ngöôøi laäp di chuùc coøn soáng, saùng suoát thì di chuùc mieäng huûy boû. - Hình thöùc baèng vaên baûn : bao goàm caùc loaïi • Di chuùc baèng vaên baûn coù ngöôøi laøm chöùng. • Di chuùc baèng vaên baûn khoâng coù ngöôøi laøm chöùng. • Di chuùc baèng vaên baûn coù chöùng thöïc cuûa UÛy Ban Nhaân Daân Xaõ Phöôøng. • Di chuùc baèng vaên baûn coù chöùng nhaän cuûa Coâng chöùng Nhaø nöôùc. Ngoaøi ra coøn coù caùc di chuùc cuûa quaân nhaân taïi nguõ coù xaùc nhaän cuûa thuû tröôûng ñôn vò töø caáp Ñaïi ñoäi trôû leân; di chuùc cuûa ngöôøi ñang ñi treân taøu bieån, maùy bay coù xaùc nhaän cuûa ngöôøi chæ huy phöông tieän; di chuùc cuûa ngöôøi ñang ñieàu trò taïi beänh vieän, cô sôû chöõa beänh, ñieàu döôõng coù xaùc nhaän cuûa ngöôøi phuï traùch taïi ñoù; di chuùc cuûa ngöôøi ñang khaûo saùt, thaêm doø, nghieân cöùu ôû röøng nuùi, haûi ñaûo coù xaùc nhaän cuûa ngöôøi phuï traùch ñôn vò, di chuùc coâng daân ñang ôû nöôùc ngoaøi coù chöùng nhaän cuûa laõnh söï, ñaïi dieän ngoaïi giao Vieät Nam ôû nöôùc ñoù; di chuùc cuûa ngöôøi ñang bò taïm giam, bò phaït tuø coù xaùc nhaän cuûa ngöôøi phuï traùch traïi giam. * Thöøa keá theo phaùp luaät: laø vieäc di chuyeån taøi saûn cuûa ngöôøi cheát cho nhöõng ngöôøi thöøa keá theo quy ñònh cuûa phaùp luaät.