Giới thiệu kinh nghiệm thiết kễ mẫu điều tra kinh tế của Indonesia và một vài suy nghĩ về mẫu trong tổng điều tra các cơ sở kinh tế, hành chính, sự nghiệp của Việt Nam năm 2007

Giíi thiÖu kinh nghiÖm thiÕt kÕ mÉu ®iÒu tra kinh tÕ cña In®«nªXia<br /> vµ mét vµi suy nghÜ vÒ mÉu trong Tæng ®iÒu tra<br /> c¸c c¬ së kinh tÕ, hµnh chÝnh, sù nghiÖp<br /> cña ViÖt Nam n¨m 2007<br /> Lª V¨n Dôy(*)<br /> <br /> <br /> T æng ®iÒu tra c¬ së kinh tÕ, hµnh<br /> chÝnh, sù nghiÖp còng lµ mét cuéc<br /> ®iÒu tra lín. Th«ng qua cuéc ®iÒu tra nµy<br /> chän mÉu ®­îc tiÕn hµnh vµo kho¶ng th¸ng<br /> 10 n¨m 2007.<br /> Môc tiªu cña cuéc ®iÒu tra chän mÉu<br /> Tæng côc Thèng kª muèn cung cÊp cho Nhµ<br /> cña In®«nªxia lµ thu thËp th«ng tin chi tiÕt vÒ<br /> n­íc c¸c th«ng tin c¬ b¶n nh­: tæng sè c¸c<br /> ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n<br /> ®¬n vÞ kinh tÕ kh«ng thuéc lÜnh vùc n«ng,<br /> vÞ kinh tÕ c¬ së, bao gåm: gi¸ trÞ s¶n l­îng,<br /> l©m vµ ng­ nghiÖp, c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ<br /> chi phÝ c¸c lo¹i cho s¶n xuÊt kinh doanh, gi¸<br /> theo gi¸ trÞ vµ theo lao ®éng, t¹o c¬ së d÷<br /> trÞ s¶n phÈm b¸n ra, gi¸ trÞ tån kho, sè l­îng<br /> liÖu vÒ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ ®Ó lµm dµn ®iÒu tra<br /> lao ®éng, sè ng­êi lµm c«ng t¸c qu¶n lý,...<br /> cho c¸c cuéc ®iÒu tra kh¸c,... Tuy nhiªn, c¸c<br /> KÕt qu¶ ®iÒu tra mÉu ®¹i diÖn 17 ngµnh kinh<br /> nhµ l·nh ®¹o còng rÊt muèn biÕt th«ng tin<br /> tÕ c¬ b¶n (chi tiÕt ®Õn cÊp 5) ë cÊp tØnh.<br /> chi tiÕt vÒ c¸c ngµnh kinh tÕ. Víi lý do ®ã,<br /> nhiÒu n­íc trong khu vùc lång ghÐp ®iÒu tra ThiÕt kÕ mÉu: nÕu coi mÉu ®iÒu tra s©u<br /> chän mÉu trong cuéc tæng ®iÒu tra nµy. vÒ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cña In®«nªxia lµ mÉu<br /> lång ghÐp trong tæng ®iÒu tra kinh tÕ th× mÉu<br /> I. Kinh nghiÖm lång ghÐp ®iÒu tra chän<br /> ®­îc chän thuéc lo¹i ®iÒu tra hai pha. Pha<br /> mÉu trong tæng ®iÒu tra kinh tÕ cña<br /> thø nhÊt ®iÒu tra x¸c ®Þnh dµn chän mÉu,<br /> In®«nªxia<br /> cßn pha thø hai chän mÉu vµ ®iÒu tra<br /> N¨m 2006 Côc Thèng kª In®«nªxia ®· chuyªn s©u cho c¸c ngµnh kinh tÕ.<br /> tiÕn hµnh tæng ®iÒu tra kinh tÕ. Còng gièng<br /> MÉu ®iÒu tra ®­îc thiÕt kÕ theo kiÓu<br /> nh­ ë ViÖt Nam, tæng ®iÒu tra kinh tÕ cña<br /> mÉu ph©n tæ, mét cÊp. Mçi tØnh lµ mét tæ. ë<br /> In®«nªxia kh«ng bao gåm lÜnh vùc n«ng, l©m<br /> mçi tæ chän ngÉu nhiªn 40% sè ®Þa bµn ®iÒu<br /> nghiÖp vµ thñy s¶n. Ba lÜnh vùc nµy ®­îc tiÕn<br /> tra. TÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së cña c¸c<br /> hµnh trong cuéc tæng ®iÒu tra n«ng nghiÖp.<br /> ®Þa bµn ®­îc chän cña c¸c tæ ®­îc ph©n lo¹i<br /> Trong tæng ®iÒu tra kinh tÕ, Côc Thèng theo ngµnh kinh tÕ vµ tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ kinh<br /> kª In®«nªxia cã lång ghÐp ®iÒu tra chän tÕ c¬ së thuéc lo¹i võa vµ lín (cã tõ 6 lao<br /> mÉu ®Ó thu thËp th«ng tin chuyªn s©u. Tuy ®éng trë lªn thuéc lo¹i võa) ®­îc chän vµo<br /> nhiªn, theo c¸ch thøc tiÕn hµnh cã thÓ coi mÉu. §èi víi c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së thuéc<br /> tæng ®iÒu tra kinh tÕ vµ ®iÒu tra chän mÉu lµ lo¹i nhá (cã tõ 5 lao ®éng trë xuèng) sÏ tiÕn<br /> hai cuéc ®iÒu tra riªng rÏ, bëi tæng ®iÒu tra hµnh chän ra 7% sè ®¬n vÞ thuéc lo¹i nµy<br /> ®­îc tiÕn hµnh vµo n¨m 2006, cßn ®iÒu tra vµo mÉu.<br /> <br /> <br /> (*)<br /> Phã ViÖn tr­ëng ViÖn Khoa häc Thèng kª<br /> <br /> 38 Th«ng tin Khoa häc Thèng kª<br />  ThiÕt kÕ mÉu cña Côc Thèng kª ®iÒu tra. Tuy nhiªn, nh­ trªn ®· ®Ò cËp, ®iÒu<br /> In®«nªxia võa ®¶m b¶o tÝnh khoa häc, ®ång tra mÉu ®ång thêi mét lóc víi tæng ®iÒu tra<br /> thêi còng phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ. rÊt cã thÓ dÉn ®Õn hiÖn t­îng cã ngµnh kinh<br /> tÕ cã nhiÒu ®¬n vÞ r¬i vµo mÉu, nh­ng l¹i cã<br /> II. Mét sè suy nghÜ vÒ thiÕt kÕ mÉu trong<br /> ngµnh kinh tÕ cã Ýt ®¬n vÞ r¬i vµo mÉu. §Ó<br /> tæng ®iÒu tra c¸c c¬ së kinh tÕ, hµnh<br /> kh¾c phôc nh­îc ®iÓm nµy, mÉu nªn ®­îc<br /> chÝnh, sù nghiÖp cña n­íc ta<br /> thùc hiÖn nh­ sau:<br /> Qua kh¶o s¸t thùc tiÔn thÊy ®iÒu kiÖn<br /> + Chän ngay tõ ®Çu mçi tØnh 40% sè ®Þa<br /> kinh tÕ, x· héi vµ lÒ lèi kinh doanh ë<br /> bµn ®iÒu tra. Së dÜ cì mÉu cÊp mét lín nh­<br /> In®«nªxia gièng nh­ ë ViÖt Nam. Hµng,<br /> vËy nh»m ®¶m b¶o cho sè l­îng c¸c ®¬n vÞ<br /> qu¸n còng cã 2 lo¹i: cè ®Þnh vµ kh«ng cè<br /> kinh tÕ cña c¸c ngµnh kinh tÕ ®ñ nhiÒu ®¶m<br /> ®Þnh ®Þa ®iÓm. V× vËy, Tæng côc Thèng kª cã<br /> b¶o cho tÝnh ®¹i diÖn cña mÉu cao.<br /> thÓ tiÕn hµnh ®iÒu tra chän mÉu nh­ c¸ch<br /> thøc cña In®«nªxia ®· lµm còng sÏ cã hiÖu Víi c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc ®Þa bµn<br /> qu¶ cao. ®iÒu tra mÉu sÏ sö dông hai lo¹i phiÕu ®iÒu<br /> tra. PhiÕu thø nhÊt gièng nh­ phiÕu cña tÊt<br /> Trong ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam c¸c nhµ<br /> c¶ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ kh¸c kh«ng ®­îc chän<br /> l·nh ®¹o th­êng hay quyÕt ®Þnh lång ghÐp<br /> vµo mÉu, cßn phiÕu thø hai ®­îc thiÕt kÕ ®Ó<br /> ®iÒu tra chän mÉu ngay trong qu¸ tr×nh tiÕn<br /> thu thËp th«ng tin chuyªn s©u cho c¸c ®¬n vÞ<br /> hµnh tæng ®iÒu tra. VÝ dô ®iÓn h×nh lµ lång<br /> kinh tÕ thuéc ®Þa bµn mÉu. Gi÷a hai phiÕu cã<br /> ghÐp ®iÒu tra chän mÉu vÒ sinh tö vµ kÕ<br /> phÇn nhËn d¹ng chung ®Ó sau nµy kÕt nèi<br /> ho¹ch ho¸ gia ®×nh trong tæng ®iÒu tra d©n<br /> trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch.<br /> sè. C¸ch lµm nµy tiÕt kiÖm thêi gian ®iÒu tra<br /> vµ cã th«ng tin chi tiÕt nhanh chãng. Tuy + Chän tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã quy<br /> nhiªn, lång ghÐp trùc tiÕp còng cã bÊt lîi lµ m« võa vµ lín vµo mÉu. C¸ch lµm nµy còng<br /> thiÕt kÕ mÉu sÏ kh«ng ®­îc bµi b¶n vµ rÊt nh»m ®¶m b¶o cho tÝnh ®¹i diÖn cña c¸c<br /> dÔ x¶y ra tr­êng hîp thõa mÉu ë ngµnh kinh ngµnh kinh tÕ cao.<br /> tÕ nµy nh­ng l¹i Ýt mÉu ë ngµnh kinh tÕ kh¸c<br /> + §èi víi c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã quy m«<br /> khiÕn cho møc ®é ®¹i diÖn cña c¸c ngµnh bÞ<br /> nhá, mçi ngµnh chän ra 10% sè ®¬n vÞ. C¸ch<br /> h¹n chÕ.<br /> lµm nµy nh»m ®¶m b¶o cho cã sù ®¹i diÖn<br /> §iÒu tra chän mÉu vÒ sinh tö vµ kÕ cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã quy m« nhá vµ nhê<br /> ho¹ch ho¸ gia ®×nh cã mét sè ®Æc ®iÓm gÇn vËy n©ng cao tÝnh ®¹i diÖn cña mÉu chung.<br /> gièng víi ®iÒu tra chuyªn s©u vÒ c¸c ®¬n vÞ<br /> §Ó thùc hiÖn ®­îc ý t­ëng nµy cã thÓ<br /> kinh tÕ, ®ã lµ sù kiÖn sinh, chÕt vµ sù xuÊt<br /> theo ph­¬ng ¸n sau:<br /> hiÖn cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së thuéc lo¹i<br /> “hiÕm” v× vËy lÊy hé gia ®×nh hoÆc ®¬n vÞ + B­íc thø nhÊt, mçi tØnh chän 40% sè<br /> kinh tÕ lµ ®¬n vÞ chän mÉu sÏ kh«ng thÝch ®Þa bµn ®iÒu tra.<br /> hîp. §èi víi c¸c sù kiÖn hiÕm khi x¶y ra, + B­íc thø hai, c¸c ®iÒu tra viªn tiÕn<br /> thÝch hîp nhÊt lµ ®iÒu tra chän mÉu chïm. V× hµnh lËp danh s¸ch c¸c ®¬n vÞ ®iÒu tra theo<br /> vËy trong tæng ®iÒu tra kinh tÕ ta cã thÓ cïng mét sè tiªu chÝ c¬ b¶n trong ®ã cã tiªu thøc<br /> mét lóc tiÕn hµnh ®iÒu tra chän mÉu víi tæng ngµnh kinh tÕ vµ sè l­îng lao ®éng cña ®¬n vÞ.<br /> <br /> <br /> chuyªn san Tæng ®iÒu tra c¬ së kinh tÕ, hµnh chÝnh, sù nghiÖp n¨m 2007 39<br />  + B­íc thø ba, trªn c¬ së danh s¸ch ®¬n vÞ cã quy m« nhá kh«ng b»ng 5 ®¬n vÞ<br /> míi lËp, ®iÒu tra viªn ph©n lo¹i c¸c ®¬n vÞ th× chän lÊy 5 ®¬n vÞ ®Ó ®iÒu tra.<br /> kinh tÕ theo ngµnh vµ theo quy m« lao ®éng.<br /> Ph­¬ng ¸n chän mÉu nµy còng cã mét<br /> + B­íc thø t­, x¸c ®Þnh c¸c ®¬n vÞ kinh sè nh­îc ®iÓm nhÊt ®Þnh, nh­ng víi yªu cÇu<br /> tÕ cã quy m« võa vµ lín vµ chän c¸c ®¬n vÞ ph¶i tiÕn hµnh cïng mét thêi ®iÓm ®iÒu tra<br /> cã quy m« nhá ®Ó ®­a vµo mÉu. mÉu vµ tæng ®iÒu tra th× ph­¬ng ph¸p nµy lµ<br /> chÊp nhËn ®­îc.<br /> Trong thùc tÕ cã thÓ x¶y ra tr­êng hîp<br /> sè l­îng c¸c ®¬n vÞ cã quy m« nhá trong Tµi liÖu tham kh¶o<br /> mét ngµnh kinh tÕ ë ®Þa bµn Ýt. Víi tr­êng<br /> 1. KÕt qu¶ kh¶o s¸t Tæng ®iÒu tra kinh tÕ<br /> hîp nh­ vËy th× lÊy mèc 5 ®¬n vÞ lµm chuÈn<br /> cña In®«nªxia;<br /> ®Ó lùa chän c¸ch lµm. §Þa bµn cã 5 ®¬n vÞ<br /> cã quy m« nhá th× ®iÒu tra c¶, cßn nÕu cã tõ 2. Tæng ®iÒu tra d©n sè 1989, 1999;<br /> 5 ®¬n vÞ trë lªn th× chän 10% sè ®¬n vÞ ®Ó 3. C¸c tµi liÖu vÒ ®iÒu tra chän mÉu<br /> ®iÒu tra. Trong tr­êng hîp ë ®Þa bµn 10% sè<br /> <br /> <br /> Mét sè ý kiÕn vÒ x©y dùng c¬ së d÷ liÖu b¶n ®å......(tiÕp theo trang 43)<br /> <br /> <br /> d©n sè sÏ kh«ng tèn kÐm mµ rÊt cã hiÖu qu¶ nay vÉn ch­a quan t©m x©y dùng c¬ së d÷<br /> vÒ kinh tÕ vµ cã ý nghÜa ®ét ph¸, chèng tôt liÖu b¶n ®å ®Þa bµn ®iÒu tra. Tæng côc Thèng<br /> hËu cña ngµnh Thèng kª. kª sÏ tiÕn hµnh tæng ®iÒu tra d©n sè vµ nhµ<br /> ë vµo n¨m 2009, thiÕt nghÜ chóng ta ph¶i<br /> Muèn x©y dùng ®­îc c¬ së d÷ liÖu b¶n<br /> khëi ®éng c¸c c«ng viÖc x©y dùng c¬ së d÷<br /> ®å ®Þa bµn ®iÒu tra dïng chung cÇn b¾t ®Çu<br /> liÖu b¶n ®å sè ®Þa bµn ®iÒu tra ngay tõ b©y<br /> tõ viÖc chuÈn ho¸ vµ sè ho¸ ®Þa bµn ®iÒu tra<br /> giê míi hy väng sö dông ®­îc cho chÝnh<br /> d©n sè; thiÕt kÕ phÇn mÒm m¸y tÝnh chuyªn<br /> tæng ®iÒu tra d©n sè vµ nhµ ë n¨m 2009 vµ<br /> t¹o b¶n ®å nÒn ®Þa bµn ®iÒu tra vµ cËp nhËt<br /> sö dông cho tæng ®iÒu tra c¬ së kinh tÕ,<br /> b¶n ®å sau tæng ®iÒu tra d©n sè. Tæng ®iÒu<br /> hµnh chÝnh, sù nghiÖp n¨m 2011, tæng ®iÒu<br /> tra kinh tÕ chØ khai th¸c, sö dông vµ cËp nhËt<br /> tra n«ng th«n, n«ng nghiÖp vµ thuû s¶n n¨m<br /> c¬ së d÷ liÖu nµy, chø kh«ng thÓ x©y dùng<br /> 2010. NÕu kh«ng, chóng ta sÏ tiÕp tôc tôt<br /> c¬ së d÷ liÖu b¶n ®å ®Þa bµn ®iÒu tra tõ ®Çu<br /> hËu thªm nhiÒu n¨m n÷a.<br /> ®Ó tæng ®iÒu tra d©n sè vµ nhµ ë khai th¸c<br /> vµ sö dông. NÕu b¾t ®Çu x©y dùng c¬ së d÷ C¬ së d÷ liÖu b¶n ®å ®Þa bµn ®iÒu tra<br /> liÖu b¶n ®å ®Þa bµn ®iÒu tra tõ tæng ®iÒu tra dïng chung kh«ng chØ lµ c¬ së h¹ tÇng quan<br /> kinh tÕ sÏ lµ quy tr×nh ng­îc, vÊt v¶ cho c¸c träng vµ cÇn thiÕt cña ngµnh Thèng kª, mµ<br /> cÊp chØ ®¹o vµ lùc l­îng thùc thi, s¶n phÈm cßn lµ tiÒn ®Ò cña hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý<br /> (b¶n ®å) sÏ kh«ng hoµn h¶o nh­ mong ®îi. sö dông cho nhiÒu ®èi t­îng kh¸c<br /> (1)<br /> Tæng ®iÒu tra d©n sè vµ nhµ ë ®· ®­îc In®«nªxia cã 5 cÊp chÝnh quyÒn: CÊp<br /> tiÕn hµnh nhiÒu lÇn ë n­íc ta, nh­ng ®Õn TW, cÊp tØnh, cÊp huyÖn, cÊp x·, vµ cÊp lµng<br /> <br /> <br /> <br /> 40 Th«ng tin Khoa häc Thèng kª<br />