74 LÊ VĂN KỲ
F O L K L O R E
& NHÀ TRƯ Ờ NG
THÊM MỘ T TIẾ NG NÓI GÓP PHẦ N VÀO VIỆ C
ĐÁNH GIÁ CHƯ Ơ NG TRÌNH VÀ KIẾ N THÚC VĂN
HỌ C DÂN GIAN TRONG SÁCH GIÁO KHOA
TRUNG HỌ C VÀ GIÁO TRÌNH DẠ I HỌ C
LẺ VĂN KỲ1’’
ăn họ c dân gian là mộ t mả ng quan
trọ ng trong nên văn họ c V iệ t Nam. Nó
là cò sở , là tiên đê cho sự hình thàn h và
phát triể n củ a văn họ c viế t. Nhiề u nhà văn,
nhà thơ đã đê lạ i nhữ ng tác phẩ m b ấ t hủ
cho đờ i như Nguyễ n Du, N guyễ n Bính,...
chính là nhờ đư ợ c tắ m mình trong dòng suố i
dân gian ngọ t ngào, vô tậ n. Đư a văn họ c dân
gian vào chư ơ ng trình giả ng dạ y trong nhà
trư ờ ng là mộ t chủ trư ơ ng đúng đắ n, cầ n
dư ợ c ủ ng hộ . Tuy nhiên, việ c soạ n thả o tài
liệ u để giả ng dạ y (mà cụ thể ở đây là sách
giáo khoa, giáo trình) cũng như việ c điêu
phôi chư ơ ng trình đó như thê nào cho phù
hợ p đê phát huy đư ợ c hiệ u quả thì đang có
nhiề u bấ t cậ p, lâu nay ngư ờ i ta đang phả i
bàn cãi và đư a ra nhiêu mô hình thử
nghiệ m. Do vậ y “đánh giá chư ơ ng trình và
kiế n thứ c văn họ c dân gian trong sách giáo
khoa phổ thông và trong giáo trình đạ i họ c”
là mộ t việ c làm cầ n thiêt, có tính thờ i sự cậ p
nhậ t. Đây là mộ t đê tài nghiên cứ u khoa họ c
cấ p Bộ , do Việ n Nghiên cứ u văn hoá chủ trì,
đư ợ c tiế n hành trong 18 th án g (từ tháng 7
năm 2004 đế n 31 tháng 12 năm 2005).
Công trình tậ p thể này do GS.TS.
Nguyễ n Xuân Kính làm chủ nhiệ m , các tác
giả khác là: PGS.TS. Nguyễ n Xuân Đứ c
(Ban Tư tư ở ng - Văn hoá trung ư ơ ng); (*)
PGS.TS. Nguyễ n Bích Hà; ThS. Nguyề n
Việ t Hùng (để u công tác ở Trư ờ ng Đạ i họ c
Sư phạ m Hà Nộ i) và cử nhân Vũ Q uang
Dũng (Việ n Nghiên cứ u văn hoá).
Ngoài lờ i nói đầ u, nhậ n xét chung và
kiế n nghị , dan h mụ c tài liệ u tham khả o,
công trình gồ m sáu chư ơ ng như sau:
Chư ơ ng I: Chư ơ ng trìn h và nộ i dung
phầ n văn họ c dân gian trong sách giáo
khoa dùng trong trư ờ ng trung họ c cơ sở
Chư ơ ng II: Chư ơ ng trình và nộ i dung
phầ n văn họ c dân gian trong sách giáo
khoa dùng trong trư ờ ng tru ng họ c phổ
thông.
Chư ơ ng III: Vê bôn tác phẩ m văn họ c
dân gian đư ợ c dạ y và họ c trong trư ờ ng
tru n g họ c thu hút nhiề u sự chú ý
Chư ơ ng IV: Giáo trìn h đạ i họ c vê' văn
họ c dân gian
Chư ơ ng V: Sáu vấ n đê lí luậ n vê văn
họ c dân gian cầ n thả o luậ n
Chư ơ ng VI: Vê' việ c đánh giá các
khuynh hư ớ ng, các tác giả sư u tầ m , nghiên
cứ u văn họ c dân gian.
Chư ơ ng I bàn vê chư ơ ng trìn h và nộ i
dung phầ n văn họ c dân gian giả ng dạ y
trong các trư ờ ng tru n g họ c cơ sở . ở chư ơ ng
này, ThS. N guyễ n V iệ t H ùng đê' cậ p đế n ba
(*) TS. Việ n N g hiên cứ u v ăn h óa
Văn hoá dân gian và nhà trư ờ ng 75
vấ n đề chính là n hậ n xét về chư ơ ng trình,
nhậ n xét về nộ i dung, khả o sát thự c trạ ng
củ a việ c dạ y và họ c văn họ c dân gian ở
trư ờ ng trung họ c cơ sở trong thờ i gian qua.
Qua việ c phân tích, so sánh cấ u trúc và
phân phôi chư ơ ng trình, tác giả cho rằ ng:
Tuy còn có nhữ ng bấ t cậ p, như ng chư ơ ng
trình mớ i dã chú ý đế n văn họ c dân gian
nhiề u hơ n, vị trí củ a văn họ c dân gian trong
nhà trư ờ ng ngày càng đư ợ c khắ ng dị nh.
Vê kiế n thứ c văn họ c dân gian dư ợ c thể
hiệ n trong sách giáo khoa thì tác giả có
nhiề u băn khoăn. Bên cạ nh nhữ ng cái
đư ợ c, còn có nhiêu cái chư a đư ợ c (thậ m chí
là giả m sút so vố i sách giáo khoa cũ) cụ thê
là ở việ c chọ n lự a văn bả n, việ c nêu xu ấ t xứ
củ a văn bả n và việ c trìn h bày các khái
niệ m vê thể loạ i.
Vê thự c trạ ng củ a việ c họ c và dạ y văn
họ c dân gian trong các trư ờ ng tru n g họ c cơ
sở dã đư ợ c tác giả khả o sát khá kĩ trên đị a
bàn sáu tỉ n h là Nam Đị nh, Hà Tây, Hà
Nộ i, Bắ c Ninh, Thái Nguyên, Hư ng Yên vó'i
rấ t nhiề u câu hỏ i, nhiề u gợ i ý th iế t thự c để
sau đó lậ p bả ng thông kê so sánh và rút ra
nhữ ng nhậ n xét giàu tính thự c tiễ n. Hầ u
như ở trư ờ ng nào cũng vậ y, việ c họ c văn
họ c dân gian là cầ n thiế t như ng còn nhiề u
chuyệ n phả i bàn.
- Chư ơ ng II bàn về chư ơ ng trìn h và nộ i
dung phẩ n vàn họ c dân gian trong sách
giáo khoa dùng trong trư ờ ng trung họ c phổ
thông. Cách triể n k hai nghiên cứ u củ a tác
giả chư ơ ng này cũng có phầ n tư ơ ng tự như
phư ơ ng pháp củ a tác giả chư ơ ng I, chỉ khác
là ỏ đây họ c sinh lớ n tuổ i hơ n nên chư ơ ng
trình cũng như kiên thứ c văn họ c dân gian
dư a vào giả ng dạ y phả i phù hợ p vớ i nhậ n
thứ c củ a các em mớ i có hiệ u quả . Do đó cầ n
phả i có sự điề u chỉ nh n h ấ t đị nh, v ề chư ơ ng
trình, theo PGS.TS. Nguyễ n Bích Hà, bên
cạ nh nhữ ng ư u điể m như nộ i dung giả ng
dạ v phong phú hơ n, họ c sinh đư ợ c họ c cả
văn họ c dân gian các dân tộ c ít ngư ờ i...; lạ i
vẫ n có nhữ ng sự bấ t hợ p lí về sự nặ ng nề ,
quá tả i củ a chư ơ ng trìn h so vớ i thòi lư ợ ng
cho phép và chư a chú ý đúng mứ c dế n việ c
giả ng dạ y tác phẩ m văn chư ơ ng, bồ i dư ỡ ng
năng lự c cả m thụ củ a họ c sinh.
Về nộ i dung kiế n thứ c, tác giả cho
rằ ng: Tuy sách giáo khoa mổ i đã đư ợ c nâng
lên mộ t bậ c rõ rệ t không nhữ ng ở việ c
tuyể n chọ n bài họ c có giá trị mà còn cung
cấ p nhữ ng kiế n thứ c khoa họ c hiệ n dạ i, có
đị nh hư ớ ng rõ ràng. Tuy nhiên vẫ n chư a có
sự ổ n đị nh do chúng ta chư a có nhữ ng kê
hoạ ch dài hơ i m ang tầ m chiế n lư ợ c đê xây
dự ng khung chư ơ ng trìn h vớ i nhữ ng đơ n vị
kiế n thứ c, vừ a đủ , vừ a cậ p nhậ t, vừ a ích
dụ ng cho họ c sinh. Kiế n thứ c văn họ c dân
gian ở bậ c tru n g họ c phổ thông chua liên
thông chặ t chẽ vớ i kiế n thứ c văn họ c dân
gian đã họ c ở cấ p trung họ c cơ sở nên
không có sự kế thừ a lẫ n nhau và thiế u tính
dồ ng bộ .
Về mụ c thự c trạ ng, tác giả cũng khả o
sát điêu tra trên bả y tỉ nh, thàn h phô và có
nhữ ng nhậ n xét đáng tin cậ y về nhữ ng
lúng túng, bấ t cậ p cùa việ c giả ng dạ y và
họ c tậ p văn họ c dân gian trong các trư ờ ng
Phổ thông tru ng họ c. Tác giả cũng rấ t công
phu trong việ c lậ p bả ng biể u dê so sánh,
đôi chiế u để từ đó rú t ra nhữ ng n hậ n xét có
sứ c thuyế t phụ c.
Chư ơ ng 111 do GS. Nguyễ n Xuân Kính
và PGS. Nguyễ n X uân Đứ c chấ p bút.
Chư ơ ng này tậ p trung bàn về bố n tác phẩ m
văn họ c dân gian đư ợ c dạ y và họ c trong
trư ờ ng trun g họ c, đã và đang thu hút đư ợ c
nhiề u sự chú ý củ a dư luậ n. Đó là truyệ n
“Sơ n Tinh - Thuỷ Tinh”, truyệ n “Chử Dồ ng
Tử ”, lờ i ca dao “Trèo lên cây bư ở i hái hoa...”
và lờ i ca dao “Hôm qua tá t nư óc bên đình...”.
Chư ơ ng IV viế t vổ giáo trình đạ i họ c
về văn họ c dân gian. Ớ chư ơ ng này GS.
Nguyễ n Xuân Kính đã đề cậ p dế n ba mụ c.
76 LÊ VĂN KỲ
Mụ c thứ n h ấ t là giớ i thiệ u các giáo trình
đạ i họ c về văn họ c dân gian đã có ỏ ' nư ớ c ta.
Mụ c thứ hai n hậ n xét về các giáo trình. Tác
giả đã nêu lên nhữ ng ư u điể m và nhữ ng
hạ n chê củ a các giáo trình văn họ c dân
gian ở bậ c đạ i họ c mộ t cách khá th ậ n trọ ng.
Mụ c thờ i lư ợ ng và chư ơ ng trìn h văn
họ c dân gian ở đạ i họ c đã cung cấ p nhiề u
thông tin cầ n thiế t cho ngư ờ i đọ c để có đư ợ c
mộ t cả i nhìn tổ ng thể .
Chư ơ ng V thả o luậ n sáu vấ n đề lí luậ n
về văn họ c dân gian. Theo GS. Nguyễ n
Xuân Kính, trong lí luậ n về văn họ c dân
gian có sáu vấ n đê cầ n thả o luậ n để hiể u
đúng hơ n về văn họ c dân gian.
+ Vấ n đê thứ n h ấ t là tác giả củ a văn
họ c dân gian.
+ Vấ n đề thứ hai là mố i quan hệ giữ a
thờ i gian đư ợ c phả n ánh và thờ i gian ra đờ i
củ a tác phẩ m .
+ Vấ n đề thứ ba là tính nguyên hợ p
củ a văn họ c dân gian.
+ Vấ n đê thứ tư là tính dị bả n trong
văn họ c dân gian.
+ Vân dề th ứ năm là phân loạ i văn họ c
dân gian.
+ Vấ n để thứ sáu là thuộ c tính dân gian.
GS. Nguyễ n Xuân Kính không đồ ng tình vỏ i
GS. Đặ ng Nghiêm Vạ n khi GS. Vạ n cho
rằ ng dân gian là nhữ ng cái gì còn thấ p kém,
khi GS. Vạ n đư a sử thi vào văn họ c viế t
trong bộ Tố ng tậ p Văn họ c Việ t Nam.
Chư ơ ng VI bàn về việ c đánh giá các
khuynh hư ớ ng, các tác giả sư u tầ m , nghiên
cứ u văn họ c dân gian. Tác giả Nguyễ n
Xuân Kính không chia sẻ vớ i PGS. Đỗ Bình
Trị vê việ c đả nh giá các công trìn h củ a các
tác giả khác; chư a đồ ng tình vói nhữ ng
nhậ n xét củ a GS. Đinh Gia Khánh và PGS.
Đỗ Bình Trị vê Trư ơ ng Tử u cũng như cuố n
K inh thi Việ t N am . ơ chư ơ ng này, ngư ờ i
đọ c cũng bắ t gặ p mộ t cách nhìn mố i về
trư ờ ng hợ p Phạ m Quỳnh.
Nhữ ng kiế n nghị sau đã đư ợ c các tác
giả công trìn h Đ ánh g iá chư ơ ng trình và
kiên thứ c văn họ c dân gia n trong sách giáo
khoa tru ng họ c và giáo trìn h đ ạ i họ c trình
bày như mộ t lờ i vĩ thanh:
1. Việ c chấ n hư ng giáo dụ c là cả mộ t
hộ vấ n đề , bao gồ m vấ n đê trình độ và
phẩ m chấ t củ a ngư ờ i thầ y, vân đê cơ sở vậ t
chấ t củ a nhà trư ờ ng, vấ n dề chư ơ ng trình
sách giáo khoa,... Trong phạ m vi chư ơ ng
trình và sách giáo khoa, giáo trình đạ i họ c
về văn họ c dân gian, việ c đánh giá, nhậ n
xét cầ n căn cứ trên nhiề u cơ sở : sự phả n
ánh củ a phụ huynh và họ c sinh, ý kiế n
phả n hồ i củ a sinh viên, kế t quả so sánh vớ i
chư ơ ng trình , sách giáo khoa củ a nư ớ c lả ng
giề ng và các nư ố c tiên tiế n. Khi bàn vê bộ
phậ n văn họ c dân gian, chúng ta không
dư ợ c tách nó ra khỏ i tổ ng thê văn họ c dân
tộ c và không đư ợ c đặ t nó ra ngoài tổ ng thê
chư ơ ng trình giáo dụ c.
2. Chư ơ ng trìn h sách giáo khoa phả i
đả m bả o tính liên thông giữ a các cấ p trong
trư ờ ng trung họ c, giữ a giáo dụ c trung họ c và
đào tạ o đạ i họ c. Trong việ c tham gia biên
soạ n chư ơ ng trình cầ n có các chuyên gia
chuyên ngành. Trong việ c biên soạ n sách
giáo khoa, lúc đầ u có thể tran h thủ sự dóng
góp củ a nhiề u tác giả , như ng đế n khi chàp
bút lầ n cuố i, mỗ i tậ p sách chỉ nên có hai, ba
vị . Như vậ y sẽ dả m bả o tính thông nhấ t về
văn phong trong mộ t cuổ h sách. Chư ơ ng
trình và sách giáo khoa phai đư ợ c tham gia
thẩ m đị nh, phả n biệ n hoặ c là củ a mộ t tô
chứ c như các Hộ i chuyên ngành, hoặ c là củ a
mộ t hộ i đồ ng thẩ m đị nh mà Hộ i đồ ng này
không chỉ do Bộ Giáo dụ c và Đào tạ o ra
quyế t đị nh thành lậ p. Có như vậ y mớ i đả m
bả o tính khách quan, khoa họ c, tránh tình
trạ n g vừ a dá bóng, vừ a thôi còi.
( X e m t i ế p t r a n g 5 9 )