Họa sĩ thì phải vẽ
Khi Picasso qua đời, Bùi Xuân Phái đã viết trong cuốn sổ “nhật ký
nghệ thuật” của ông:
“Picasso đã sáng tác khoảng 25.000 bức tranh, để lại gia tài trị giá 5 tỷ
phrăng. Đó là một cái gương lớn về lao động nghệ thuật. Chúng ta đã
làm được bao nhiêu?”
Cũng trong cuốn sổ nhật ký ấy, Bùi Xuân Phái nêu cao một “khẩu
hiệu”:
“Những họa sĩ lớn làm việc nhiều vô kể. Không thể có một họa sĩ làm
việc lơ mơ mà lại có tài năng lớn bao giờ cả”.
Bùi Xuân Phái còn viết:
“Một đời người nghệ sĩ không lấy gì làm dài lắm, phần lớn không thọ
lắm thì phải [Toulouse - Lautrec, Modigliani]. ở Việt Nam đời anh
nghệ sĩ họa không dài, phần lớn thì giờ anh ta phải làm thì than ôi
không lấy gì làm đáng kể. Nó không dính dáng gì đến công việc sáng
tác tác phẩm. Phần đông họa sĩ Việt Nam không có nhiều tác phẩm để
lại [Tô Ngọc Vân chẳng hạn]. Đó là một điều đáng buồn!”.
Tuy nhiên: “Phải nhận trong nghệ thuật - Bùi Xuân Phái viết tiếp - có
nhiều cái khó, rất khó. Khi mà thấy nghệ thuật dễ dãi thì chính là anh
đang đi trên con đường mòn, đang làm lại một cái gì quen thuộc, cũ
rích, kém suy nghĩ, tìm tòi, nghiên cứu...
Phải luôn luôn nâng cao mình lên, phải có nhiều vốn. Phải đáp ứng
được yêu cầu cao của xã hội. Không phải như làm cái bánh phục vụ
người ăn xong rồi tiêu đi mà người ăn cũng không cần biết là ai làm
bánh. Còn nghệ thuật thì trách nhiệm rõ hơn. Không thể thế nào xong
thôi! Không thể chỉ đạt kết quả là lấy được... tiền!
Không. Phải đặt tài năng của anh vào đó. Nếu không có tài thì đừng
háo danh háo lợi. Phải trân trọng với công việc anh làm, dù là nhỏ bé.”
Một đoạn khác, Bùi Xuân Phái viết:
“Phải trân trọng với việc anh làm dù là nhỏ bé... thí dụ như vẽ một cái
vignette chẳng hạn. Lương tâm nghề nghiệp là ở chỗ đó. Đừng làm ẩu,
làm dối. Đôi khi còn đem cái lạ, cái ‘mới’ dễ dãi ra để trộ đời! Làm như
mình là tài năng, là người đi đầu về nghệ thuật mới! Nghệ thuật hiện
đại!
Không, ông bạn hỡi, ông không trộ nổi thời đại đâu! Biết bao nhiêu
người am hiểu nghệ thuật mà ít người biết tới. Không phải là những
‘ông’ đi đặt tranh, những ‘ông’ duyệt tranh, những ‘ông’ trả tiền đều là
những người am hiểu nghệ thuật! Có thể có một hai người và đó là một
cái may mắn cho người nghệ sĩ thật sự.
Xưa nay như ta thấy, những nghệ sĩ giả, sống lại lắm tiền hơn những
nghệ sĩ thực! Đó là một điều mỉa mai!
Người nghệ sĩ sống có lý tưởng của họ. Không phải họ vẽ là chỉ vì
đồng tiền. Đừng ai nhầm là họ cũng vì tiền như ai, chẳng qua là ‘kém
tài’ nên phải nghèo! Không, chính họ hơn những kẻ vì tiền ở chỗ họ
nghèo. Họ không bán nổi tranh. Kẻ có tiền chê tranh họ xấu và họ mỉm
cười trước cuộc sống buôn bán. Họ hiểu rằng đã đi vào con đường nghệ
thuật thì phải thế nào rồi, thiếu thốn, nghèo túng... còn nhiều gian khổ
sóng gió hơn thế nữa.
Những con cháu, những người đời sau sẽ quý họ, sẽ nâng niu những tác
phẩm họ để lại. Ngay trong thời đại họ còn sống, vẫn có một số người
am hiểu, quý họ, bằng một thái độ kính trọng khi nhắc đến họ”...
Một đoạn khác nữa:
“Phải làm việc. Không thể ngụy biện bằng những lời nghe ‘có vẻ’ của
những tay tưởng như tài năng quyết định tất cả. Mà thật sự ông có tài
không chứ, vả lại những cái gì đi với tài năng nữa chứ. ít làm việc thì
tài năng - thì cứ cho là ông bạn có tài đi nữa, sẽ cùn đi, và lúc bấy giờ
ông vẽ kém hẳn đi. Ông muốn cầu cứu tài năng ư? Nó không đủ sức
giúp ông nữa rồi!
Phải làm việc mà làm việc liên tục. Chỉ có cách đó mới giữ được tài
năng và phát triển nó lên. Không phải chỉ hiểu biết đơn thuần là làm
được, biết mà vẫn không làm nổi đấy vì có rèn luyện gì đâu. Cứ ngắm