Khóa luận tốt nghiệp đại học: Xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử 5

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:122

Thêm vào BST

Báo xấu

3
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp đại học "Xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử 5" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5; Sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5; Thực nghiệm sư phạm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp đại học: Xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử 5

TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA TIỂU HỌC - MẦM NON & NGHỆ THUẬT ---------- HUỲNH THỊ CHI LAN XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG TÀI LIỆU DẠY HỌC DẠNG PHIM TRONG PHÂN MÔN LỊCH SỬ 5 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Quảng Nam, tháng 6 năm 2020
TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA TIỂU HỌC - MẦM NON & NGHỆ THUẬT ---------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Tên đề tài: XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG TÀI LIỆU DẠY HỌC DẠNG PHIM TRONG PHÂN MÔN LỊCH SỬ 5 Sinh viên thực hiện HUỲNH THỊ CHI LAN MSSV: 2116050127 CHUYÊN NGÀNH: GIÁO DỤC TIỂU HỌC KHÓA: 2016 – 2020 Cán bộ hƣớng dẫn ThS. LÊ THỊ BÌNH MSCB: 1006 Quảng Nam, tháng 6 năm 2020
LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu ở cả trƣờng Đại học lẫn trƣờng Tiểu học, tôi đã đƣợc học hỏi rất nhiều kinh nghiệm cũng nhƣ nhận đƣợc rất nhiều sự dạy dỗ, quan tâm, giúp đỡ từ các thầy cô giáo. Đầu tiên, với sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc nhất, tôi xin đƣợc gửi lời cảm ơn chân thành đến cô giáo, Thạc sĩ Lê Thị Bình, giảng viên khoa Tiểu học – Mầm non & Nghệ thuật. Cô đã hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi rất nhiều trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu. Chính những lời góp ý, động viên chân thành của cô đã tạo động lực lớn lao để tôi có thể hoàn thành khóa luận này đúng thời hạn. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Tiểu học – Mầm non & Nghệ thuật trƣờng Đại học Quảng Nam đã giảng dạy tôi trong suốt thời gian học tập ở trƣờng, đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành bài khóa luận tốt nghiệp. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu trƣờng Tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam, các thầy cô giáo khối lớp 5 cùng các học sinh khối lớp 5. Xin cảm ơn các cô Phan Thị Tuấn, Lê Thị Kim Cúc, Hồ Thị Minh Hƣơng và thầy Trần Thanh Tiên đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi trong quá trình khảo sát thu thập số liệu cần thiết, thực nghiệm sƣ phạm để hoàn thành bài khóa luận này. Tôi đã nỗ lực và cố gắng hết mình để hoàn thành bài khóa luận tốt nhất có thể, nhƣng khả năng và kiến thức còn hạn chế, tôi chắc rằng đề tài nghiên cứu của mình còn nhiều thiếu sót cần đƣợc chỉnh sửa và bổ sung. Kính mong nhận đƣợc sự chỉ bảo, đóng góp của thầy cô và các bạn, để khóa luận đƣợc hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Tam Kỳ, tháng 6 năm 2020 Sinh viên thực hiện Huỳnh Thị Chi Lan
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của bản thân dƣới sự hƣớng dẫn, chỉ dạy tận tình của cô giáo - thạc sĩ Lê Thị Bình. Kết quả đƣợc trình bày trong khóa luận là trung thực và chƣa từng đƣợc công bố. Nếu có kế thừa kết quả nghiên cứu của ngƣời khác thì đƣợc trích dẫn rõ ràng. Nếu có sai sót, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Tam Kỳ ngày 15 tháng 6 năm 2020 Tác giả khóa luận Huỳnh Thị Chi Lan
DANH MỤC BẢNG Tên bảng Trang Bảng 1.1. Nhận thức tầm quan trọng của việc dạy học phân môn Lịch sử 25 cho học sinh lớp 5 Bảng 1.2. Hứng thú của học sinh trong giờ học Lịch sử 25 Bảng 1.3. Nhận xét của giáo viên về mức độ khó khăn trong dạy học môn 26 Lịch sử Bảng 1.4. Khó khăn của giáo viên trong quá trình giảng dạy phân môn 26 Lịch sử Bảng 1.5. Phƣơng pháp giáo viên sử dụng khi dạy học phân môn Lịch sử 27 Bảng 1.6. Mức độ sử dụng tài liệu dạy học dạng phim vào dạy học Lịch sử 27 lớp 5 Bảng 1.7. Mức độ hiệu quả của tiết học Lịch sử khi thầy cô sử dụng tài 28 liệu dạy học dạng phim Bảng 1.8. Ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân 28 môn Lịch sử 5 Bảng 1.9. Nhận định của học sinh về tầm quan trọng của môn Lịch sử 5 30 Bảng 1.10. Hứng thú của học sinh khi học môn Lịch sử 30 Bảng 1.11. Học sinh nhớ kiến thức lịch sử sau giờ học 31 Bảng 1.12. Không khí lớp học của học sinh trong mỗi giờ học Lịch sử 32 Bảng 1.13. Khảo sát học sinh về việc xem tài liệu dạy học dạng phim trong 32 giờ Lịch sử Bảng 3.1. Nhận biết ý nghĩa lịch sử ngày 30/4/1975 72 Bảng 3.2. Thuật lại sự kiện xe tăng của ta tiến vào Dinh Độc Lập 73 Bảng 3.3. Nhận biết sự kiện đồng chí Bùi Quang Thận giƣơng cao lá cờ 74 cách mạng Bảng 3.4. Nhận biết thái độ của thành viên chính quyền Sài Gòn khi quân 75 ta tiến vào Dinh Độc Lập Bảng 3.5. Nhận biết thái độ của quân dân ta khi Dƣơng Văn Minh tuyên 76 bố đầu hàng
Bảng 3.6. Nhận biết ý nghĩa lịch sử ngày 30/4/1975 78 Bảng 3.7. Thuật lại sự kiện xe tăng của ta tiến vào Dinh Độc Lập 79 Bảng 3.8. Tái hiện sự kiện đồng chí Bùi Quang Thận giƣơng cao lá cờ 79 cách mạng Bảng 3.9. Tái hiện thái độ của thành viên chính quyền Sài Gòn khi quân ta 80 tiến vào Dinh Độc Lập Bảng 3.10. Tái hiện thái độ của quân dân ta khi Dƣơng Văn Minh tuyên bố 81 đầu hàng
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Tên biểu đồ Trang Biểu đồ 1.1. Hứng thú của học sinh trong giờ học Lịch sử 25 Biểu đồ 1.2. Khó khăn của giáo viên trong quá trình giảng dạy phân môn 26 Lịch sử Biểu đồ 1.3. Mức độ sử dụng tài liệu dạy học dạng phim vào dạy học Lịch 27 sử lớp 5 Biểu đồ 1.4. Ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong 29 phân môn Lịch sử 5 Biểu đồ 1.5. Nhận định của học sinh về tầm quan trọng của phân môn Lịch 30 sử lớp 5 Biểu đồ 1.6. Hứng thú của học sinh khi học môn Lịch sử 31 Biểu đồ 1.7. Không khí lớp học của học sinh trong mỗi giờ Lịch sử 32 Biểu đồ 1.8. Khảo sát học sinh về việc xem phim tài liệu lịch sử 33 Biểu đồ 3.1. Nhận biết ý nghĩa lịch sử ngày 30/4/1975 72 Biểu đồ 3.2. Thuật lại sự kiện xe tăng của ta tiến vào Dinh Độc Lập 73 Biểu đồ 3.3. Nhận biết sự kiện đồng chí Bùi Quang Thận giƣơng cao lá cờ 74 cách mạng Biểu đồ 3.4. Nhận biết thái độ của thành viên chính quyền Sài Gòn khi 75 quân ta tiến vào Dinh Độc Lập Biểu đồ 3.5. Nhận biết thái độ của quân dân ta khi Dƣơng Văn Minh tuyên 77 bố đầu hàng Biểu đồ 3.6. Nhận biết ý nghĩa lịch sử ngày 30/4/1975 78 Biểu đồ 3.7. Thuật lại sự kiện xe tăng của ta tiến vào Dinh Độc Lập 79 Biểu đồ 3.8. Tái hiện sự kiện đồng chí Bùi Quang Thận giƣơng cao lá cờ 80 cách mạng Biểu đồ 3.9. Tái hiện thái độ của thành viên chính quyền Sài Gòn khi quân 80 ta tiến vào Dinh Độc Lập Biểu đồ 3.10. Tái hiện thái độ của quân dân ta khi Dƣơng Văn Minh tuyên 81 bố đầu hàng
DANH MỤC VIẾT TẮT SGK Sách giáo khoa THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ......................................................................................... 2 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu .................................................................. 2 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu..................................................................................... 2 3.2. Khách thể nghiên cứu..................................................................................... 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................ 2 5. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................... 3 5.1. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu lí luận .......................................................... 3 5.2. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn ...................................................... 3 5.3. Phƣơng pháp thống kê toán học ..................................................................... 4 6. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ................................................................................ 4 7. Đóng góp của đề tài........................................................................................... 5 8. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 5 9. Cấu trúc tổng quan của đề tài ............................................................................ 6 NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ................................................................................. 7 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC .............. 7 XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG TÀI LIỆU DẠY HỌC DẠNG PHIM TRONG .... 7 PHÂN MÔN LỊCH SỬ LỚP 5. ............................................................................ 7 1.1. Cơ sở lí luận của việc xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5. ........................................................................................ 7 1.1.1. Một số vấn đề về tài liệu dạy học................................................................ 7 1.1.1.1 Tài liệu dạy học ......................................................................................... 7 1.1.1.2. Phân loại tài liệu dạy học ......................................................................... 7 1.1.1.3. Vai trò của tài liệu dạy học ...................................................................... 8 1.1.2. Một số vấn đề về tài liệu dạy học dạng phim ............................................. 8 1.1.2.1. Một số khái niệm cơ bản .......................................................................... 8 1.1.2.2. Vai trò của tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5 . 13
1.1.2.3. Những yêu cầu về xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5 ....................................................................................... 14 1.1.2.4. Kỹ thuật xây dựng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5 ..................................................................................................................... 16 1.1.2.5. Sự cần thiết phải xây dựng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5........................................................................................................ 17 1.1.2.6. Một số phần mềm hỗ trợ việc xây dựng tài liệu dạy học dạng phim. .... 19 1.1.3. Đặc điểm nhận thức, tâm sinh lí của học sinh lớp 5. ................................ 19 1.2. Cơ sở thực tiễn của việc xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5. ............................................................................ 21 1.2.1. Nội dung chƣơng trình Lịch sử lớp 5 ........................................................ 21 1.2.1.1. Mục tiêu chƣơng trình Lịch sử lớp 5 ..................................................... 21 1.2.1.2. Nội dung chƣơng trình Lịch sử lớp 5 ..................................................... 21 1.2.2. Thực trạng sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5 ..................................................................................................................... 23 1.2.2.1. Mục tiêu khảo sát ................................................................................... 23 1.2.2.2. Đối tƣợng và điều tra.............................................................................. 23 1.2.2.3. Nội dung điều tra .................................................................................... 23 1.2.2.4. Kết quả khảo sát ..................................................................................... 23 Tiểu kết chƣơng 1................................................................................................ 33 CHƢƠNG 2. XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG TÀI LIỆU DẠY HỌC DẠNG PHIM TRONG PHÂN MÔN LỊCH SỬ LỚP 5. ................................................ 34 2.1. Cơ sở đề xuất biện pháp của việc xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5. ................................................................... 34 2.1.1. Dựa vào mục tiêu, nội dung dạy học Lịch sử 5 ........................................ 34 2.1.2. Dựa vào đặc điểm nhận thức, tâm sinh lí của học sinh lớp 5 ................... 34 2.1.3. Dựa vào thực trạng của việc sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5 ....................................................................................... 35 2.1.4. Dựa vào yêu cầu đổi mới phƣơng pháp dạy học....................................... 35
2.2. Nguyên tắc xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim ..................... 35 2.2.1. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học, chính xác ......................................... 35 2.2.2. Nguyên tắc đảm bảo tính trung thực và tƣ tƣởng ..................................... 36 2.2.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi, thực tiễn .............................................. 36 2.2.4. Nguyên tắc phát huy tính tích cực cho học sinh trong học tập Lịch sử .... 36 2.3. Xây dựng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5 ......... 37 2.3.1. Quy trình xây dựng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5 ..................................................................................................................... 37 2.3.2. Xây dựng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5. ..... 39 2.3.3.1. Sử dụng tài liệu dạy học dạng phim ở phần giới thiệu bài mới ............. 56 2.3.3.2. Sử dụng tài liệu dạy học dạng phim ở hoạt động hình thành kiến thức mới. ...................................................................................................................... 57 2.3.3.3. Sử dụng tài liệu dạy học dạng phim ở hoạt động củng cố bài học. ....... 66 Tiểu kết chƣơng 2................................................................................................ 68 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ....................................................... 69 3.1. Mô tả thực nghiệm sƣ phạm......................................................................... 69 3.1.1. Mục đích thực nghiệm............................................................................... 69 3.1.2. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm ................................................................ 69 3.1.3. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm............................................................... 69 3.1.4. Địa bàn và thời gian thực nghiệm sƣ phạm .............................................. 69 3.1.5. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm............................................................ 70 3.2. Tổ chức thực nghiệm sự phạm ..................................................................... 70 3.2.1. Công tác chuẩn bị ...................................................................................... 70 3.2.2. Tổ chức thực nghiệm................................................................................. 70 3.2.3. Kế hoạch dạy học thực nghiệm (Phụ lục) ................................................. 71 3.3. Kết quả thực nghiệm .................................................................................... 71 3.3.1. Kết quả khảo sát về nội dung, kiến thức cơ bản trong bài học của học sinh ngay sau tiết học. ................................................................................................. 71 3.3.2. Kết quả khảo sát khả năng ghi nhớ kiến thức bài học của học sinh. ........ 77
Tiểu kết chƣơng 3................................................................................................ 83 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ............................................................................. 84 1. Kết luận ........................................................................................................... 84 2. Kiến nghị: ........................................................................................................ 84 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 86 PHỤ LỤC ............................................................................................................ 89
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong hệ thống giáo dục quốc dân, giáo dục tiểu học đƣợc xem là bậc học nền tảng, là cơ sở ban đầu hết sức quan trọng cho việc đào tạo trẻ em trở thành công dân tốt của đất nƣớc. Chƣơng trình giáo dục phổ thông- Chƣơng trình tổng thể ban hành kèm theo Thông tƣ số 32/12/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018 của Bộ trƣởng Bộ GD-ĐT đã nêu rõ: “mục tiêu của chƣơng trình tiểu học giúp học sinh hình thành và phát triển những yếu tố căn bản đặt nền móng cho sự phát triển hài hòa về thể chất và tinh thần, phẩm chất và năng lực; định hƣớng chính vào giáo dục về giá trị bản thân, gia đình, cộng đồng và những thói quen, nền nếp cần thiết trong học tập và sinh hoạt.” Cùng với các môn học Toán, Tiếng Việt, Tự nhiên và Xã hội,... phân môn Lịch sử trong chƣơng trình giáo dục tiểu học là một môn học quan trọng và cần thiết với mục tiêu cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản, thiết thực về các sự kiện, hiện tƣợng, nhân vật lịch sử tiêu biểu, quá trình dựng nƣớc, giữ nƣớc hào hùng và anh dũng của dân tộc ta. Ngoài ra, phân môn Lịch sử còn hình thành và rèn luyện cho học sinh những kỹ năng cần thiết nhƣ quan sát và tìm hiểu, biết đặt câu hỏi và nêu giải đáp trong quá trình học tập cũng nhƣ vận dụng kiến thức từ sách vở vào thực tiễn cuộc sống. Thông qua môn Lịch sử, ngƣời giáo viên có thể khơi dậy sự ham học hỏi, tính tự giác, tích cực trong học tập ở học sinh; giáo dục và bồi dƣỡng ở các em lòng yêu quê hƣơng, đất nƣớc, con ngƣời, tinh thần tự hào dân tộc, giữ gìn và phát huy truyền thống đấu tranh bất khuất của ông cha... Nhƣ vậy, mục tiêu dạy học môn Lịch sử trong chƣơng trình tiểu học hiện nay chính là góp phần hình thành cơ sở ban đầu cho sự phát triển toàn diện về tri thức và nhân cách con ngƣời Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Trong giai đoạn dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực ngƣời học, học tập Lịch sử ở tiểu học không còn tình trạng “học vẹt”, học đối phó, thầy đọc trò chép,... mà học sinh phải tự mình tìm kiếm, khai thác, chọn lọc thông tin từ tài liệu, sau đó trình bày ý kiến, nêu lên hiểu biết của mình, thảo luận với bạn bè,... từ đó hình thành kiến thức mới về sự kiện, nhân vật, biểu tƣợng lịch sử. Tuy nhiên, việc học Lịch sử ở tiểu học vẫn không mang lại hiệu quả cao vì Lịch sử là môn học phản ánh giai đoạn lịch sử, nhân vật, sự kiện lịch sử diễn ra trong quá khứ nên đối với học sinh tiểu học, đó là những kiến thức mơ hồ, không thực tế. Mặc dù giáo viên đã sử dụng rất nhiều 1
phƣơng pháp dạy học tích cực nhƣ sử dụng âm nhạc, sử dụng ca dao tục ngữ, sử dụng trò chơi học tập,... nhằm để việc dạy học Lịch sử mang lại những giá trị to lớn đúng nhƣ ý nghĩa của môn học. Tuy nhiên, những phƣơng pháp dạy học nói trên không tác động mạnh đến nhận thức, tƣ duy của học sinh. Để có thể tác động sâu sắc và mạnh mẽ đến nhận thức của ngƣời học, giáo viên cần đƣa ra đƣợc những minh chứng lịch sử, những hình ảnh chân thật nhất về sự kiện, nhân vật lịch sử cụ thể. Phim tài liệu từ đó cũng đƣợc đƣa vào chƣơng trình giảng dạy nhƣ một cách thức, một phƣơng pháp tích cực nhằm kích thích hứng thú học tập, cung cấp cho học sinh những hình ảnh về quá khứ (lịch sử dân tộc) một cách chân thực nhất, giúp các em khai thác nội dung kiến thức tốt hơn, thú vị hơn. Tuy vậy, phim tài liệu với nội dung tái hiện lịch sử thƣờng có thời lƣợng dài, nội dung sâu, rộng; không phù hợp với mục tiêu, nội dung bài học, trong khi đó đặc điểm nhận thức của học sinh tiểu học lại không nhiều, gây nên những hạn chế nhất định và chƣa thực sự hiệu quả khi sử dụng phim tài liệu trong dạy học Lịch sử. Xuất phát từ những lí do trên, cùng với mong muốn có thể đƣa tài liệu dạy học dạng phim vào trong chƣơng trình giảng dạy một cách hoàn chỉnh nhằm nâng cao chất lƣợng dạy học Lịch sử ở tiểu học, chúng tôi chọn đề tài “Xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử 5.” 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất các cách thức xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5 nhằm mang lại sự hứng thú cho học sinh khi học môn học này, giúp các em hiểu đƣợc kiến thức và hình thành lòng yêu nƣớc, tự hào dân tộc; nâng cao chất lƣợng dạy học. 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu Xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5. 3.2. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học phân môn Lịch sử lớp 5. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5. 2
- Nghiên cứu thực trạng của việc dạy học Lịch sử và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong quá trình dạy học. - Đề xuất các cách thức xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu lí luận - Phƣơng pháp đọc tài liệu: Chọn và đọc các sách, bài báo, đề tài nghiên cứu, báo cáo khoa học viết về đề tài xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong dạy học Lịch sử có liên quan đến đề tài. - Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp: Phân tích, tổng hợp nhằm khai thác, chắt lọc những tài liệu cần thiết có liên quan đến đề tài. 5.2. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn - Phƣơng pháp quan sát: Quan sát các tiết dạy học Lịch sử của giáo viên với học sinh để theo dõi cách dạy cũng nhƣ các phƣơng pháp giáo viên sử dụng trong tiến trình dạy đã thu hút đƣợc sự chú ý, tích cực học tập của học sinh hay chƣa; quan sát đƣợc thái độ học tập của học sinh, không khí lớp học trong giờ Lịch sử,… Từ đó, nhận thức rõ tầm quan trọng của việc xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử 5. - Phƣơng pháp điều tra: Điều tra thực trạng sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5 thông qua thiết kế các phiếu điều tra dành cho giáo viên và cho học sinh. Từ đó tìm hiểu đƣợc sở thích, thái độ và nhu cầu của học sinh trong tiết học Lịch sử; tìm hiểu đƣợc nhận thức của giáo viên trong việc xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5. Bên cạnh đó, sử dụng phiếu điều tra sau thực nghiệm dành cho các lớp thực nghiệm và đối chứng cũng làm rõ đƣợc vấn đề sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử giúp học sinh hình thành tri thức mới tốt hơn, dễ dàng hơn và tri thức đƣợc khắc sâu, ghi nhớ lâu hơn. - Phƣơng pháp hỏi ý kiến chuyên gia: Tham khảo ý kiến của các thầy cô giáo trƣờng Tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. - Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm: Thiết kế giáo án dạy thực nghiệm để 3
kiểm tra, đánh giá tính khả thi và tính hiệu quả của việc xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5. Thu nhận thông tin về sự thay đổi trong nhận thức của học sinh lớp 5 khi học Lịch sử. Kiểm tra kết quả điều tra, quan sát các hiện tƣợng giáo dục để khẳng định lại cho chắc chắn các kết luận đã rút ra. 5.3. Phƣơng pháp thống kê toán học Phƣơng pháp này dùng để phân tích, xử lí các kết quả thu đƣợc thông qua quá trình điều tra và tổ chức thực nghiệm. 6. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Trong thực tiễn dạy học hiện nay, sử dụng phim tài liệu trong dạy học Lịch sử đƣợc xem nhƣ một cách thức giúp thu hút và tạo hứng thú cho học sinh trong giờ học. Đã có rất nhiều tài liệu viết về vấn đề này, nhƣng thực tế lại chƣa đƣợc quan tâm và phổ biến rộng rãi. Cuốn giáo trình “Các loại đồ dùng trực quan trong dạy học Lịch sử” của tác giả Phan Ngọc Liên, Phạm Kì Tá (1975) đã nhấn mạnh đến vấn đề sử dụng phƣơng tiện kĩ thuật ở góc độ thực hiện chức năng giáo dƣỡng, giáo dục và phát triển học sinh khi học tập bộ môn. Khi đề cập tới việc sử dụng các dạng phim trong dạy học Lịch sử, các tác giả đã nêu tới các đặc điểm, tác dụng của phim đèn chiếu, video: “phim video (băng ghi hình) với màu sắc, hình ảnh, âm thanh,.. tạo cho học sinh biểu tƣợng sinh động về quá khứ, làm cho các em có cảm giác nhƣ đang sống cùng sự kiện. Điều này góp phần khắc phục việc “hiện đại hóa” Lịch sử”; nhƣng lại chƣa đƣa ra phƣơng pháp sử dụng cụ thể đối với từng dạng bài học trong chƣơng trình Lịch sử ở phổ thông. Trong cuốn “Các con đƣờng, biện pháp nâng cao hiệu quả bài học Lịch sử ở trƣờng phổ thông”, tác giả Nguyễn Thị Côi đã chỉ rõ một trong các biện pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả bài học là “việc trình bày phải gây xúc cảm lịch sử cho học sinh, và phƣơng tiện để làm đƣợc điều đó chính là lời nói của giáo viên, tranh ảnh, bản đồ, các đoạn trích từ các tác phẩm văn học, nghệ thuật và phim ảnh,…” Ngoài ra, vấn đề sử dụng phim tài liệu khoa học trong dạy học Lịch sử còn đƣợc đề cập trên các tạp chí nghiên cứu giáo dục, nhƣ Nguyễn Mạnh Hƣởng (2008), “Các biện pháp nâng cao hiệu quả bài học Lịch sử ở trƣờng THPT với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin”, Tạp chí giáo dục số 202 đã đề xuất “Giáo viên có thể ứng dụng công nghệ thông tin để tổ chức cho các em khai thác kiến thức lịch sử qua phim tài 4
liệu” và nêu ra phƣơng pháp sử dụng khi cho học sinh xem phim. Ngoài phân môn Lịch sử, phƣơng pháp xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim còn đƣợc vận dụng trong lĩnh vực Mỹ thuật. Trong bài viết “Phƣơng pháp xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong dạy học học phần Lịch sử mỹ thuật thế giới nhằm nâng cao năng lực tự học tự nghiên cứu cho ngƣời học” , Th.S Nguyễn Văn Tú của trƣờng Đại học Khánh Hòa đã khẳng định “sử dụng các tài liệu học tập dạng phim trong học phần Lịch sử mỹ thuật đã mang lại hiệu quả rất khả quan, đáng khích lệ. Việc sử dụng hệ thống phim đã biên soạn trên vào việc tổ chức các hoạt động học tập đã tạo ra đƣợc sự say mê, hứng thú và tinh thần học tập chủ động ở ngƣời học.” Nhƣ vậy, việc xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử hay các môn học khác đã thu hút đƣợc sự quan tâm, nghiên cứu của nhiều nhà giáo. Tuy nhiên, các đề tài, các bài viết nói trên đa phần đều hƣớng tới việc vận dụng phim tƣ liệu vào trong dạy học các môn ở các cấp THCS hay THPT, đồng thời cũng chƣa nói đƣợc cụ thể cách thức xây dựng hay sử dụng đoạn phim tài liệu nhƣ thế nào để phù hợp với nội dung bài học, đảm bảo đƣợc mục tiêu của bài. Hơn nữa, việc xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử ở tiểu học chƣa thực sự đƣợc quan tâm và khai thác, có thể nói là chƣa có bài viết, đề tài hay sáng kiến kinh nghiệm nào viết về đề tài xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học trong phân môn Lịch sử lớp 5. 7. Đóng góp của đề tài - Về mặt lí luận: Góp phần hệ thống hóa một số vấn đề lí luận về xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong dạy học Lịch sử lớp 5. - Về mặt thực tiễn: Đề xuất một số cách thức xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong dạy học Lịch sử lớp 5. 8. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu biện pháp xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5. - Địa bàn nghiên cứu: Trƣờng Tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai, TP. Tam Kỳ, Tỉnh Quảng Nam. 5
9. Cấu trúc tổng quan của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, tài liệu tham khảo và phần phụ lục; nội dung khóa luận bao gồm 3 chƣơng: - Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5. - Chƣơng 2: Sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5. - Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm. 6
NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG TÀI LIỆU DẠY HỌC DẠNG PHIM TRONG PHÂN MÔN LỊCH SỬ LỚP 5. 1.1. Cơ sở lí luận của việc xây dựng và sử dụng tài liệu dạy học dạng phim trong phân môn Lịch sử lớp 5. 1.1.1. Một số vấn đề về tài liệu dạy học 1.1.1.1 Tài liệu dạy học Tài liệu dạy học là những văn bản, tranh ảnh hay thƣớc phim, đoạn video chứa đựng thông tin tri thức về một môn học hay lĩnh vực cụ thể nào đó. Tài liệu dạy học đƣợc các nhà biên soạn xây dựng phù hợp với mục tiêu, nội dung chƣơng trình giáo dục; bảo đảm tính khoa học, tính sƣ phạm, tính nhân văn và thẩm mỹ, phù hợp với đặc điểm nhận thức và đặc điểm tâm sinh lý của ngƣời học. Tài liệu dạy học hỗ trợ hiệu quả cho ngƣời dạy trong quá trình truyền đạt kiến thức và cho ngƣời học trong quá trình khám phá, hình thành tri thức. Các loại tài liệu dạy học có thể là sách giáo khoa, giáo trình, sách tham khảo, phim tài liệu, phim khoa học, tranh ảnh,… 1.1.1.2. Phân loại tài liệu dạy học Tài liệu dạy học chứa đựng thông tin tri thức và đa dạng về thể loại. Tùy theo từng môn học cụ thể, tùy vào đặc điểm nhận thức của ngƣời học mà tài liệu dạy học đƣợc xây dựng thành nhiều hình thức khác nhau. Mỗi loại hình tài liệu dạy học lại có những mặt tích cực và hạn chế riêng nhất định; có mối quan hệ gắn bó, hỗ trợ nhau trong quá trình dạy – học của giáo viên và học sinh. Các loại tài liệu dạy học chủ yếu gồm: * Tài liệu dạy học dạng văn bản Theo tác giả Tô Thanh Hƣơng của trƣờng Đại học Sƣ phạm Thành phố Hồ Chí Minh, tài liệu dạy học dạng văn bản là dạng tài liệu phổ biến và thông dụng nhất hiện nay. Với dạng tài liệu này, tất cả những thông tin tri thức đều đƣợc biên soạn và thể hiện bằng chữ viết. Tài liệu dạng văn bản có thể đƣợc in ấn thành sách giáo khoa, sách tham khảo, các bài báo,… hoặc đƣợc tạo ở dạng file điện tử, cho phép ngƣời dùng truy cập vào các trang web để tìm kiếm thông tin. Tài liệu dạy học dạng văn bản cùng lúc 7
cung cấp đƣợc khối lƣợng thông tin, tri thức đồ sộ, bổ ích cho ngƣời học. Thông qua đọc tài liệu, ngƣời đọc đƣợc kích thích trí tƣởng tƣợng, phát triển tƣ duy và mở rộng vốn hiểu biết. * Tài liệu dạy học dạng phim, ảnh Tác giả Lê Thị Hà của trƣờng Tiểu học thị trấn Cẩm Thủy chia sẻ rằng, tài liệu dạy học dạng phim, ảnh là loại tài liệu dùng để truyền tải nội dung tri thức mới hay để minh họa nội dung bài học, thƣờng đƣợc sử dụng kèm với tài liệu dạy học dạng văn bản. Phim, ảnh đƣợc sử dụng trong dạy học phải có tính chân thực, sinh động, gần gũi; phản ánh đƣợc hiện thực hay nội dung bài học. Tài liệu dạy học dạng phim, ảnh giúp ngƣời học cảm thấy thích thú hơn, đỡ nhàm chán hơn trong quá trình tìm hiểu và hình thành tri thức mới, khắc sâu kiến thức cũ,… Tài liệu dạy học dạng phim, ảnh đƣợc sử dụng có thể là tranh chân dung nhân vật lịch sử (Hồ Chí Minh, Võ Nguyên Giáp,…), tranh ảnh tái hiện sự kiện lịch sử trọng đại (Cách mạng tháng Tám 1945, Bác Hồ đọc tuyên ngôn độc lập 2/9/1945,…), tranh ảnh về cảnh quan thiên nhiên (vịnh Hạ Long, động Phong Nha- Kẻ Bàng,…), phim tài liệu, phim khoa học,… 1.1.1.3. Vai trò của tài liệu dạy học Thông qua quá trình dạy học, tài liệu dạy học đã chứng tỏ đƣợc vai trò to lớn của mình ở nhiều mặt. Tài liệu dạy học không chỉ hỗ trợ ngƣời dạy cung cấp nguồn thông tin tri thức lớn lao và bổ ích tới ngƣời học mà còn tạo động cơ, kích thích sự say mê hứng thú học tập của học sinh; cung cấp các thông tin nhằm giúp học sinh khai thác, hình thành tri thức mới; minh họa đƣợc nội dung bài học một cách sinh động và chân thực; tạo điều kiện cho ngƣời học nắm vững chính xác, khắc sâu kiến thức. Thông qua tài liệu dạy học, ngƣời học đƣợc mở mang vốn tri thức, hiểu biết, áp dụng đƣợc lý thuyết vào thực tế cuộc sống, hình thành và rèn luyện các kĩ năng sống cần thiết cho bản thân. Tài liệu dạy học còn giúp phát triển năng lực nhận thức, phát triển tƣ duy não bộ và bƣớc đầu hình thành nhân cách tốt đẹp cho học sinh. 1.1.2. Một số vấn đề về tài liệu dạy học dạng phim 1.1.2.1. Một số khái niệm cơ bản * Khái niệm phim tƣ liệu 8