Khóa luận tốt nghiệp Văn học: Làng quê Việt Nam trong sáng tác của Nam Cao trước Cách mạng tháng Tám 1945

TR¦êng ®¹i häc vâ tr−êng to¶n KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CHUYÊN NGÀNH VĂN HỌC LÀNG QUÊ VIỆT NAM TRONG SÁNG TÁC CỦA NAM CAO TRƯỚC CÁCH MẠNG THÁNG TÁM 1945

HUỲNH THỊ LÀI Hậu Giang, tháng 05 năm 2013

TR¦êng ®¹i häc vâ tr−êng to¶n KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CHUYÊN NGÀNH VĂN HỌC LÀNG QUÊ VIỆT NAM TRONG SÁNG TÁC CỦA NAM CAO TRƯỚC CÁCH MẠNG THÁNG TÁM 1945

Giảng viên hướng dẫn: Sinh viên thực hiện: HỒ THỊ XUÂN QUỲNH HUỲNH THỊ LÀI Hậu Giang, tháng 05, năm 2013

LỜI CẢM TẠ

٭٭٭٭٭٭٭

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám Hiệu, cán bộ, nhân viên trường ñại học

Võ Trường Toản, khoa sư phạm thư viện ñại học Võ Trường Toản và thư viện

thành phố Cần Thơ cùng với gia ñình ñã luôn ñã luôn tạo ñiều kiện thuận lợi ñể tôi

hoàn thành khóa luận tốt nghiệp.

Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô giáo ñã dành nhiều tâm huyết, hết

lòng giảng dạy cho tôi cũng như các bạn trong suốt thời gian học tập và quá trình

làm luận văn tốt nghiệp, ñể từ sự tận tình quý báo của thầy cô ñã giúp tôi có ñược

những kiến thức vững chắc cũng như các kĩ năng cần thiết trong công việc sau này.

ðặc biệt, tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc ñến Thạc sĩ Hồ Thị Xuân Quỳnh,

giảng viên ñã từng giảng dạy tôi trong chương trình học và cũng là giảng viên

hướng dẫn tôi rất nhiệt tình trong suốt thời gian làm luận văn ñể tôi có thể hoàn

thành ñược bài luận văn tốt nghiệp của mình một cách tốt nhất.

Tôi cũng xin ñược gởi lời biết ơn ñến gia ñình tôi, nơi tôi ñược sinh ra và là

chỗ dựa tinh thần luôn ủng hộ, ñộng viên tôi ñể tôi có thể hoàn thành tốt chương

trình học và quá trình làm luận văn tốt nghiệp của mình.

Sinh viên thực hiện

Huỳnh Thị Lài

iii

LỜI CAM ðOAN

٭٭٭٭٭٭

Tôi xin cam ñoan rằng ñề tài này là do chính tôi thực hiện, các số liệu thu thập và

kết quả phân tích trong ñề tài là trung thực, ñề tài không trùng với bất cứ ñề tài

nghiên cứu khoa học nào.

Sinh viên thực hiện:

Huỳnh Thị Lài

PHIẾU ðÁNH GIÁ LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP (Giảng viên hướng dẫn)

----------------------------

1. GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: .............................................................................

2. SINH VIÊN THỰC HIỆN: ...................................................................................

MSSV: …………………………………..KHÓA:................................................

3. TÊN ðỀ TÀI: ........................................................................................................

.....................................................................................................................................

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

1. ðánh giá chung quá trình làm luận văn tốt nghiệp:

1.1. Chuyên cần: ......................................................................................................

1.2. Thái ñộ: .............................................................................................................

1.3. Khác: ................................................................................................................

...................................................................................................................................

2. ðánh giá luận văn:

2.1. ðặt vấn ñề (theo 5 bước): ..................................................................................

.....................................................................................................................................

2.2. Nội dung chính: ................................................................................................

.....................................................................................................................................

2.3. Chú thích, thư mục: ...........................................................................................

.....................................................................................................................................

2.4. Hình thức trình bày: ..........................................................................................

2.4.1. Dung lượng (trang): ....................................................................................

2.4.2. Khuôn khổ: ..................................................................................................

2.4.3. In ấn: ...........................................................................................................

2.4.4. Trình bày: ....................................................................................................

2.4.5. Chính tả, ngữ pháp: .....................................................................................

................................................................................................................................

3. ðánh giá, xếp loại: ......................................................................................................

ðánh giá: ...............................................................................................................

................................................................................................................................

Xếp loại: ................................................................................................................

................................................................................................................................

Hậu giang…, ngày … tháng … năm 2013

Giảng viên hướng dẫn

vii

(Kí và ghi rõ họ tên)

MỤC LỤC

LỜI CẢM TẠ ........................................................................................i

LỜI CAM ðOAN ..................................................................................ii

PHIẾU ðÁNH GIÁ LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ..............................iii

.................................................................................................................iv

.................................................................................................................v

MỞ ðẦU ................................................................................................1

1.LÍ DO CHỌN ðỀ TÀI.........................................................................1

2. LỊCH SỬ VẤN ðỀ .............................................................................2

3. MỤC ðÍCH, YÊU CẦU .....................................................................5

4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ..................................................................5

5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......................................................6

CHƯƠNG I: ..........................................................................................7

MỘT SỐ VẤN ðỀ CHUNG.................................................................7

1.1. VÀI NÉT VỀ TÁC GIẢ NAM CAO.................................................... 7

1.1.1. Tiểu sử .................................................................................................. 7

1..2.SỰ NGHIỆP SÁNG TÁC ................................................................ 10

1..2.1. Trước Cách mạng tháng Tám 1945 .......................................... 11

1..2.2. Sau Cách mạng tháng Tám 1945 .............................................. 12

1.2.QUAN DIỂM SÁNG TÁC ................................................................ 14

1.1.3.1. Trước Cách mạng tháng Tám 1945 ........................................ 14

1.1.3.2. Sau Cách mạng tháng Tám 1945 ............................................ 16

1.3.PHONG CÁCH NGHỆ THUẬT...................................................... 19

CHƯƠNG 2: BỨC KÍ HỌA VỀ LÀNG QUÊ VIỆT NAM

TRONG SÁNG TÁC CỦA NAM CAO TRƯỚC CÁCH MẠNG

THÁNG TÁM 1945...............................................................................22

2.1. CẢNH LÀNG QUÊ VIỆT NAM TRONG SÁNG TÁC CỦA NAM

CAO TRƯỚC CÁCH MẠNG THÁNG TÁM 1945................................... 22

2.1.1. Tiêu ñiều, xơ xác ............................................................................ 22

viii

2.1.2. Quạnh quẽ, ñìu hiu ........................................................................ 24

2.2. MỐI QUAN HỆ GIỮA CÁC TẦNG LỚP NGƯỜI TRONG XÃ HỘI

VIỆT NAM .................................................................................................... 26

2.2.1. Mối quan hệ giữa những người nông dân ....................................... 26

2.2.2. Mối quan hệ giữa các thế lực, phe phái ........................................... 35

2.2.3. Mối quan hệ giữa người nông dân với các thế lực thống trị ........... 37

2.3. ðỜI SỐNG CỦA NGƯỜI NÔNG DÂN Ở LÀNG QUÊ VIỆT

NAM TRONG SÁNG TÁC CỦA NAM CAO ........................................... 41

2.3.1. Người dân quê nghèo ñói, lam lũ .................................................... 41

2.3.2. Người dân quê bế tắc, cùng quẫn .................................................... 44

CHƯƠNG 3: NHỮNG YẾU TỐ NGHỆ THUẬT KHẮC HỌA

HÌNH ẢNH LÀNGQUÊ TRONG NHỮNG SÁNG TÁC CỦA

NAM CAO TRƯỚC CÁCH MẠNG THÁNG TÁM 1945................51

3.1.THỜI GIAN NGHỆ THUẬT, KHÔNG GIAN NGHỆ THUẬT ....... 51

3.1.1. Thời gian nghệ thuật........................................................................ 51

3.1.2. Không gian nghệ thuật..................................................................... 58

3.2. NGHỆ THUẬT KHẮC HỌA TÂM LÝ, TÍNH CÁCH CON

NGƯỜI LÀNG QUÊ..................................................................................... 61

3.2.1. Tâm lý con người làng quê .............................................................. 61

3.2.2. Tính cách con người làng quê ......................................................... 64

3.2.2.1. Thông qua hành ñộng, cử chỉ, ñiệu bộ.................................... 64

3.2.2.2. Thông qua ngôn ngữ ñối thoại................................................ 66

3.2.2.3. Thông qua ngôn ngữ ñộc thoại ............................................... 67

3.3. CHI TIẾT NGHỆ THUẬT.................................................................... 69

......................................................................................................................... 70

......................................................................................................................... 71

......................................................................................................................... 72

......................................................................................................................... 73

PHẦN KẾT LUẬN

......................................................................................................................... 74

......................................................................................................................... 75

TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................... i

......................................................................................................................... ii

PHẦN MỞ ðẦU

1. LÝ DO CHỌN ðỀ TÀI

Trong mọi thời ñại thì văn học luôn giữ vai trò quan trọng trong cuộc

sống con người, nó góp phần phản ánh một cách chân thực và ñầy ñủ nhất

những diễn biến xã hội qua từng thời kì khác nhau. Ngoài những nhà văn hiện

thực phê phán tiêu biểu cho giai ñoạn văn học 1930-1945 như: Nuyễn Công

hoan, Ngô Tấ Tố, Vũ Trọng Phụng,…thì Nam Cao cũng ñã ñể lại nhiều ñóng

góp và xác nhập ñược vị trí của mình trên văn ñàn văn học lúc bấy giờ.

Tác giả Phong Lê nhận xét: “Gần như những gì Nam Cao sưu tầm ñược ñều có

thể in , có thể ñọc, trong ñó một tỉ lệ lớn những trang hay, tức là những trang có

thể ñọc ñi ñọc lại nhiều lần mà không gây cảm giác cũ. Phải chăng ñó là phẩm

chất của những gì thật ưu tú, là cái giá trị có thể ñi dần vào quỹ ñạo của những

gì thuộc về cổ ñiển”[13,tr.222]

Nam Cao là nhà văn hiện thực phê phán xuất sắc giai ñoạn 1930-1945 với

những tác phẩm góp phần vào sự phát triển rực rỡ của văn học với hai mảng ñề

tài lớn: ñề tài về người nông dân và người trí thức tiểu tư sản. Qua những tác

phẩm thuộc hai mảng ñề tài này, nhà văn ñã tái hiện một cách chân thực và sinh

ñộng những hình ảnh lam lũ, vất vả, tha hóa trước cảnh ñói nghèo dẫn ñến

những bi kịch tinh thần trong tâm hồn mỗi người dân quê trong cuộc sống trước

Cách mạng tháng Tám 1945. Và qua hai mảng ñề tài này, Nam Cao ñã lựa chọn

hình ảnh chủ yếu là cảnh làng quê Việt Nam ñầy ñau thương trong thời kì ñầy

biến ñộng của dân tộc giai ñoạn trước Cách mạng tháng Tám 1945 ñể thể hiện

những hình ảnh chân thực của cuộc sống trong xã hội ñương thời.

Chính từ những tình cảm chân thật và tha thiết với quê hương, ñất nước

mà ngòi bút hiện thực của nhà văn Nam Cao ñã tái hiện lại cảnh làng quê xưa

ñầy ngột ngạt, bất công. Và ñể hiểu rõ hơn về làng quê trước Cách mạng tháng

Tám 1945 nên người viết chọn ñề tài “Làng quê Việt Nam trong sáng tác của

Nam Cao trước Cách mạng tháng Tám 1945” ñể nghiên cứu và làm luận văn tốt

nghiệp cho mình.

2. LỊCH SỬ VẤN ðỀ

Nam Cao là một trong những nhà văn tiêu biểu cho phong trào văn học

hiện thực phê phán, ñồng thời ông cũng là một trong những nhà văn lớn của nền

văn xuôi Việt Nam hiện ñại giai ñoạn 1930-1945. Các sáng tác của nhà văn Nam

Cao luôn thể hiện hai yếu tố chính ñó là tính hiện thực và tính nhân ñạo,và hai

yếu tố này ñã ñược nhà văn Nam cao triển khai theo những cách riêng, ñể từ ñó

làm nổi bật lên phong cách sáng tác riêng của Nam Cao. Trước Cách mạng

tháng Tám Nam Cao ñã có rất nhiều tác phẩm thành công: Chí Phèo, Lão Hạc,

Dì Hảo, ðời Thừa, Mua nhà, Trăng sáng, ðôi móng giò, Cười, Quên ñiều

ñộ, Một bữa no,…với nhiều phương diện ý nghĩa khác nhau và riêng về tác

phẩm Chí Phèo (1941) ñã khẳng ñịnh ñược phong cách của nhà văn.

Hơn nữa thế kỉ có mặt trên văn ñàn, tác phẩm của nhà văn Nam Cao luôn

ñược nhiều nhà nghiên cứu quan tâm nghiên cứu, và từ những giá trị có sẵn các

thế hệ sau luôn cố gắng tìm tòi, ñào sâu ñể khám phá, phát hiện những giá trị

trong từng tác phẩm của Nam Cao. Trong số những vấn ñề hiện thực nổi trội

trong tác phẩm của Nam Cao ñược các tác giả, các nhà phê bình quan tâm thì

vấn ñề làng quê Việt Nam chưa ñược tìm hiểu một cách bao quát mà chỉ ñược ñề

cập trong các công trình nghiên cứu có liên quan.

Với công trình nghiên cứu trong quyển “ Nam Cao ñời văn và tác phẩm”,

Hà Minh ðức ñã nhận ñịnh: “Nam Cao ñã có nhiều ñóng góp tích cực trong việc

dựng lên chân thực hình ảnh người nông dân Việt Nam, phản ánh cuộc sống ñau

khổ, tối tăm của nông thôn Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám”[2, tr. 75] .

Trong xã hội phong kiến lúc bấy giờ thì hình ảnh người nông dân ít ñược ñưa

vào trong các sáng tác bởi họ là tầng lớp thấp bé, không có tiếng nói trong xã hội

phong kiến 1930-1945, cái xã hội ấy như chỉ dành cho những người có thế lực

lên tiếng và cũng chỉ họ mới ñược nhắc nhiều trong các tác phẩm văn chương.

Hà Minh ðức ñã khẳng ñịnh: “ Sống giữa những người nông dân, những

người nghèo khổ biết bao cảnh tượng thương tâm ñã ñể lại cho Nam Cao có một

cái nhìn chính xác vào bản chất cuộc sống ở nông thôn”[16, tr2].Nam Cao là

một trong ít nhà văn mở ñầu, người dám lên tiếng bênh vực người dân nghèo ,

tầng lớp gần gũi nhất trong cuộc sống của chính tác giả và chính từ tiếng nói

bênh vực ñó nhà văn ñã tố cáo xã hội bất công ñương thời.

Tác giả Nguyễn ðăng Mạnh trong quyển; “ Nhà văn tư tưởng và phong cách” ñã

có sự so sánh những nét khác nhau trong vấn ñề viết về làng quê của các nhà văn

trong giai ñoạn văn học hiện thực phê phán cùng thời như sau: “ Khác với không khí ñấu tranh sôi sục náo nhiệt trong Tắt ñèn của Ngô Tất Tố, Bước ñường

cùng của Nguyễn Công Hoan, nông thôn của Nam Cao có một cái gì vắng lặng,

xơ xác, hoang vu khiến người ta tưởng chừng nghe thấy cả tiếng vặn mình mệt

mỏi của những thớ gỗ trong cái kèo, cái cột những buổi trưa hè “(Nửa ñêm). Ở

ñây những gia ñình nông thôn không mấy khi toàn vẹn. Cuộc sống ñói nghèo và

nạn cường hào ñã bắt vợ chồng, mẹ con, anh em phải ly tán, người này ñi phu

Nam Kỳ, người kia ñăng lính sang Tây, người nọ ngược rừng kiếm ăn, kẻ khác

ñã chết tự năm nào vì mất mùa, ñói kém…Dưới những mái lều tranh, người

nông dân của Nam Cao thường một hình, một bóng, tự mình lại nói chuyện với

mình, ñộc thoại nội tâm triền miên, âm thầm, buồn tủi”.[12,tr.213]

Bên cạnh việc tái hiện lại cuộc sống ñói khổ, thiếu thốn về vật chất thì

nhà văn Nam Cao ñã bộc lộ những tình cảm chân thành trước số phận con

người. Trong tác phẩm Một ñám cưới nhà văn ñã thể hiện ñiều ñó với việc tái

hiện lại những hình ảnh buồn bã, tẻ nhạt của một ñám cưới với ý nghĩa chạy ñói

: “Chao ôi! Người nông dân ngày xưa thật cực khổ ñủ ñường. ðọc xong chuyện

cứ cảm thấy ñau xót ñến ngẩn ngơ trước một cái làng Việt Nam tiêu ñiều, xơ

xác, có một ñám cưới mà mặt người ñưa dâu buồn như là ñưa ma , nhà trai nhà

gái chỉ vẻn vẹn có sáu người, kể cả ñứa bé con phải cõng, quần áo thì rách rưới

lôi thôi, lầm lũi dắt nhau ñi vào một cái ngõ tre hun hút dưới bóng chiều ảm

ñạm, giống như một gia ñình xẩm(…)ñi tìm chỗ ngủ”.[12, tr.217]

Với ñề tài nghiên cứu về “Làng quê Việt Nam trong sáng tác của Nam

Cao trước Cách mạng tháng Tám 1945” thì có sự tham khảo nhiều tài liệu ,

trong ñó có quyển “Nam Cao nhà văn hiện thực xuất sắc”, một trong những

công trình nghiên cứu về nhà văn Nam Cao. Trong số ñó có bài viết của tác giả

Trần ðăng Suyền về vấn ñề “ Thời gian và không gian trong thế giới nghệ thuật

của Nam Cao”, ñó là những yếu tố có trong nông thôn Việt Nam trong giai ñoạn

1930-1945 “ Khác với cái làng ðông Xá huyên náo, dồn dập tiếng trống thúc

sưu trong Tắt ñèn của Ngô Tất Tố, nông thôn trong tác phẩm của Nam Cao có

cái vẻ vắng lặng, hoang vu của một vùng quê xác xơ vì nghèo ñói. “một cái làng

quê u tịch ñôi khi chết lặng vì cái nắng trưa gay gắt của mùa hè, xao xác vào

những mùa thu, tả tơi vào mùa mưa lũ, quạnh vắng vào những ñêm

trăng”.[13,tr. 256]. Cũng qua cái sự cảm nhận về làng quê mà tác giả cũng chỉ ra

cái không gian chủ yếu trong sáng tác của Nam Cao là không gian của những

làng quê nghèo: “Không gian trong sáng tác của Nam Cao trước hết là vùng

nông thôn, những căn nhà nơi thôn dã, những con ñường làng,…Trong những

mối liên hệ về không gian và thời gian, làng quê, ngôi nhà, con ñường hóa ra cơ

bản và quan trọng nhất: tất cả những mối liên hệ còn lại hoặc bị chúng cuốn

hút, hoặc là trở thành thứ yếu trong thế giới nghệ thuật của nhà văn”.[13,

tr.256]

Nhà văn Nguyễn Minh Châu cũng ñã khẳng ñịnh tiếng nói tố cáo, bênh

vực con người của nhà văn Nam Cao trong bài viết “ Nam Cao” : “Những trang

viết của ông như tiếng kêu cứu của chính cái làng quê ðại Hoàng của ông.

Những xóm làng và cánh ñồng rung lên trong tiếng xích xe tăng , ngập chìm

trong khói lửa”[1,tr. 119]

Qua một số bài viết của các tác giả về nhà văn Nam Cao trong những

vấn ñề liên quan ñến làng quê Việt Nam cho ta thấy ñược rằng ñề tài này chưa

ñược nghiên cứu một cách hoàn chỉnh mà chỉ dừng lại ở một vài khía cạnh, hay

phương diện nào ñó của làng quê. Chính vì vậy mà ñề tài tốt nghiệp lần này về “

Làng quê Việt Nam trong sáng tác của Nam Cao trước Cách mạng tháng Tám

1945” lần này ñối với người viết sẽ có dịp nghiên cứu, tìm hiểu làng quê Việt

Nam dựa trên các công trình có sẵn cùng với sự hiểu biết từ những tác phẩm

khác của nhà văn. Và cũng qua bài luận văn lần này người viết muốn ñược góp

phần khẳng ñịnh thêm những ñóng góp của nhà văn Nam Cao ñối với sự nghiệp

văn chương dân tộc, ñối với những giá trị ñích thực mà nhà văn ñể lại cho thế hệ

mai sau.

3. MỤC ðÍCH YÊU CẦU

Từ lâu làng quê vốn là một ñề tài gần gũi và quen thuộc trong các sáng tác

của nhiều thế hệ các nhà văn, nhà thơ. Làng quê là hình ảnh thân thương của ñất

nước và ñó cũng là nơi con người ñược sinh ra và gắn bó cuộc ñời với nó, cũng

chính vì lẽ ñó mà âm hưởng trong văn thơ luôn có mặt của những ngôi nhà , cánh

ñồng, lũy tre,…ẩn chứa trong chốn thôn làng. Trong văn chương qua bao thế hệ

cũng ñã khai thác hình ảnh ñó ñể làm nguồn cảm xúc trải dài vô tận trong nhiều tác

phẩm. Trong giai ñoạn văn học hiện ñại, các nhà văn lãng mạn như: Thạch Lam,

Trần Tiêu,…ñến các nhà văn hiện thực như: Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan,…rồi

ñến Nam Cao, nhà văn ñược xem là ñến sau trong nền văn học hiện thực phê phán

cũng viết nên những tác phẩm ñặc sắc khác nhau về làng quê Việt Nam qua từng

giai ñoạn, nhưng tất cả ñều có chung ñiểm nhìn, ñều thể hiện ñược cảnh sống quen

thuộc của làng quê ñối với con người Việt Nam.

Riêng về ñề tài về “Làng quê Việt Nam trong sáng tác của Nam Cao

trước Cách mạng tháng Tám 1945” của khóa luận lần này, người viết muốn ñược

tìm hiểu, ñánh giá những khía cạnh, những nét ñộc ñáo trong cách thể hiện làng

quê Việt Nam trong văn học giai ñoạn 1930-1945 mà tiêu biểu là những tác phẩm

của nhà văn Nam Cao. Và cũng qua ñề tài lần này, người viết có thêm sự hiểu biết

về làng quê Việt Nam cách ñây gần nữa thế kỉ, hiểu thêm về những cảnh sống, tình

cảm con người trong những năm tháng khó khăn của ñất nước giai ñoạn trước Cách

mạng tháng Tám 1945.

Bên cạnh sự hiểu biết thì ñề tài này là công trình nghiên cứu cho khóa

luận tốt nghiệp và ñó cũng là vốn kiến thức cơ bản trong quá trình giảng dạy cũng

như trong công việc sau này.

4. PHẠM VI ðỀ TÀI

Với ñề tài về “Làng quê Việt Nam trong sáng tác của Nam Cao trước

Cách mạng tháng Tám 1945” tập trung tìm hiểu và nghiên cứu chủ yếu những

truyện ngắn, tiểu thuyết của nhà văn Nam Cao trước Cách mạng tháng Tám

1945 như: Chí Phèo(1941), Trẻ con không ñược ăn thịt chó(1942), Trăng

sáng (19430, ðời thừa (1943), Quên ñiều ñộ(1943), Lão Hạc(1943), Một ñám

cưới(1944),…

Ngoài ra, trong quá trình nghiên cứu người viết còn tìm hiểu và tham

khảo tài liệu từ các công trình của các tác giả như: Hà Minh ðức trong “ Nam

Cao nhà văn hiện thực xuất sắc”; Phong Lê trong “ Nam Cao người kết thúc vẻ

vang trào lưu văn học hiện thực”; vũ Tiến Quỳnh trong “Nam Cao con người và

tác phẩm”,…

5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

ðề tài “ Làng quê Việt Nam trong sáng tác của Nam Cao trước Cách

mạng tháng Tám 1945”, người viết sẽ sử dụng nhiều phương pháp nghiên khác

nhau trong nghiên cứu văn học ñể làm rõ ñề tài khóa luận như:

-Phương pháp phân tích tổng hợp

-Phương pháp hệ thống

-Phương pháp so sánh

-Phương pháp tìm hiểu tiểu sử…

Cùng với những thao tác cơ bản như diễn dịch, quy nạp, bình luận, chứng minh.

6. KẾT CẤU NỘI DUNG KHÓA LUẬN

Ngoài phần mở ñầu và kết luận thì trong kết cấu nội dung của khóa luận có

ba chương cụ thể như sau:

-Chương 1: Một số vấn ñề chung

-Chương 2: Bức kí họa về làng quê Việt Nam trong sáng tác của Nam Cao trước

Cách mạng tháng Tám 1945

-Chương 3: Những yếu tố nghệ thuật khắc họa hình ảnh làng quê trong những sáng

tác của Nam Cao trước Cách mạng tháng Tám 1945.

CHƯƠNG 1:

MỘT SỐ VẤN ðỀ CHUNG

1.1. VÀI NÉT VỀ TÁC GIẢ NAM CAO

1.1.1. Tiểu sử

Nam Cao tên thật là Trần Hữu Tri, sinh ngày 29-10-1917 tại làng ðại Hoàng,

phủ Lý Nhân, tỉnh Nam ðịnh. Gia ñình Nam Cao thuộc thành phần trung nông

nhưng không chuyên hẳn về làm ruộng. Ông thân sinh ra Nam Cao mở một hiệu ñồ

gỗ ở phố hàng Tiện-Nam ðịnh, sau vì thua lỗ nên cửa hàng vỡ, lại trở về làm ruộng.

Làng quê của Nam cao là một vùng ít ruộng ñất, bình quân mỗi ñầu người chưa

ñược một sào, nên dân làng không chuyên hẳn về nghề nông mà còn các nghề phụ

khác như dệt vả, buôn bán. Ruộng ñất phần lớn là công ñiền trải qua mua bán, cướp

ñoạt, thường tập trung vào tay một thiểu số kì hào, ña số dân làng không ruộng phải

làm thuê, cấy mướn.

Thuở nhỏ ñi học, cậu học sinh Nam Cao ñã tiếp thu nhiều ảnh hưởng phức

tạp của nhà trường dưới chế ñộ cũ. Vốn là một người giàu tình cảm, nhiều suy nghĩ

trong những ngày sôi nổi của tuổi trẻ lớn lên, Nam Cao có nhiều ảnh hưởng của văn

chương lãng mạn ñương thời. Nam Cao thích thơ mộng và có nhiều suy nghĩ không

thực tế, nhiều hoài bão và thích phiêu lưu du lịch. Trong bản chất chân thật của một

cậu học sinh nông thôn hiền lành, ñã chen vào một con người tiểu tư sản thành thị

với những tình cảm khá phức tạp. Nam Cao theo người cậu vào Sài Gòn, ngoài mục

ñích kiếm sống còn thỏa mãn chí phiêu lưu của mình. Và trong những năm 1937-

1938 với chứng bệnh phiêu lưu giang hồ ñó, Nam Cao ñã sáng tác nhiều thơ ca lãng

mạn, xoay quanh các chủ ñề về tình yêu, về tâm trạng vui buồn ủy mị v.v…nhưng

phần lớn các sáng tác ít ñược sử dụng. Tuy chịu ít nhiều ảnh hưởng ñó, Nam Cao

vẫn là một cậu học sinh nông thôn ngay thẳng, giàu lòng tốt, chuộng lẽ phải. Những

ñức tính tốt ñẹp này tạo ñiều kiện cho Nam Cao nhận thức ñược những cảnh bất

công ngang trái trong ñời sống, giúp Nam Cao gần gũi và thông cảm với cảnh ngộ

của gia ñình và làng xóm của mình hơn.

Sau những năm phiêu lưu ñể thực hiện “lý tưởng”, thực tế cay nghiệt lại ném

Nam Cao trở về với cuộc ñời thực nơi quê cha ñất mẹ. Nam Cao sống với vợ trong

một căn nhà lá nhỏ giữa xóm Bãi, nơi tập trung những người lao ñộng vất vả, ăn

thuê làm mướn. Cuộc ñời ở ñấy như chứa ñựng tất cả những bất công, tủi nhục,

những ñói khổ, nợ nần và trăm ngàn tội vạ khác do chế ñộ thực dân phong kiến gây

nên. Sống giữa những người nông dân, những ngươì nghèo khổ, biết bao cảnh

tượng ngang trái thương tâm ñã ñể lại cho Nam Cao những ấn tượng sâu sắc, ñã

giúp Nam Cao có một cái nhìn chính xác vào bản chất cuộc sống ở nông thôn.

Những con người ở ñây sống âm thầm lặng lẽ, leo lét như ngọn ñèn gần tắt,

họ khổ cực quá, nhiều khi vùng lên chửi ñời rồi lại chửi mình, ñằng sau những tiếng

chửi cục cằn là những tiếng thở dài não nuột. Mảnh ñất quê hương ñó chính là nơi

chôn nhau cắt rốn của Chí Phèo, Trương Rự, Bính Chức và Năm Thọ, những người

nông dân cùng cực bị ñè nén quá ñã có những phản ứng liều lĩnh; nơi ñây cũng là

chỗ ñã diễn ra ñã diễn ra bao thảm cảnh gia ñình do nghèo ñói gây nên như cuộc ñời

Lão Hạc, bà cái Tí, bố cái Dần v.v…Thương người, rồi lại thương thân, tuy mang

tiếng là “cậu giáo” nhưng ñời sống cũng không hơn gì những người hàng xóm,

nghĩa là vẫn thiếu ăn, thiếu mặc, sự thiếu thốn ñó giúp Nam Cao càng thông cảm

them với mọi người.

Làng ðại Hoàng ở vào một vùng xa phủ, huyện nên bọn hương lý càng

hoành hành; trong làng thường chia nhiều phe cánh, ñể bán ngôi thứ, chiếm ñoạt

quyền lợi ruộng ñất, bóc lột nhân dân. Quanh năm thường xảy ra các vụ kiện tụng

ñánh chém nhau giữa người giàu kẻ nghèo và những bọn ñịa chủ kỳ hào có thế lực.

Dân làng, một phần sống về nghề lúa, một phần sống về nghề vườn…Những

vườn trầu không và chuối xanh ngát bao phủ xóm làng, nhưng cuộc ñời người dân ở

ñây thiệt là cay cực, quanh năm thiếu ăn ,thiếu mặc. Những chuỗi ngày mù xám kéo

dài; tô tức, nợ nần, thuế má, tạp dịch ñề nặng trên lưng họ.

Gia ñình Nam Cao cũng khá chật vật, trong số anh em ruột thịt, chỉ có mình

Nam Cao ñược ăn học. Nhất là khi cửa hàng bị vỡ, nghề dệt phá sản, ñời sống của

gia ñình Nam Cao càng rơi vào cảnh nghèo túng. Thuở nhỏ Nam Cao ñược theo bố

lên học tại Nam ðịnh, học hết bậc tiểu học và trung học, thi bằng tốt nghiệp trung

học, nhưng vì bị ốm nên không ñậu. Sau ñó, Nam Cao theo người nhà vào Sài Gòn,

có người cậu mở hiệu may Nam Cao vào làm thư ký. Sau gần ba năm, vì chứng

bệnh tim và phù ông phải trở về Bắc với gia ñình.

Trở lại quê nhà, hoàn cảnh gia ñình Nam Cao khi ñó càng lâm vào tình trạng

cùng quẫn, “lũ em lúc nhúc rất ñông không ñược học, không ñược mặc, thường

thường không ñến cả ăn, gầy guộc, rách rưới, bẩn thỉu, ông bố vẫn rượu chè, bà mẹ

già phải ñảm ñương mọi việc trong gia ñình, “một mình cố nâng ñỡ cả cái thế giới

ñang sụp ñổ kia như một con ngựa già cố kéo một cái xe nặng lên khỏi dốc, tuy biết

mình kiệt sức rồi, không thể nào kéo nổi nhưng vẫn kéo!”

Làng của Nam Cao sống cuộc ñời khổ cực hơn xưa, nghề dệt cửi chết hẳn,

buôn bán càng khó khăn, nhiều người không có việc. Trong khi ấy, bọn ñịa chủ

cường hào vẫn sống giàu sang nghênh ngang trên lưng người khác, và “bọn ñàn em

bị bóc lột ñến không còn cái khố ñeo”. Nam Cao ở làng ít lâu, ôn lại vốn học cũ và

thi ñậu bằng trung học. Nam Cao ñịnh xin làm công chức vì ñau tim không ñược

chấp nhận. Nhân trong làng có người anh em họ mở trường học tư ở Hà Nội cần

một chân có bằng trung học, Nam Cao ñược mời lên dạy học.ðược một thời gian

trường học ñóng cửa, bọn Nhật chiếm trường làm nơi nuôi ngựa, Nam Cao ñành về

ở với Tô Hoài và có ñi làm gia sư trong mấy tháng. Vừa viết văn vừa dạy học

nhưng vẫn không ñủ sống, Nam Cao có lúc ở với Tô Hoài có lúc về quê nhà ở ðại

Hoàng. Năm 1943, Tô Hoài giới thiệu Nam Cao sinh hoạt ở tổ văn hóa cứu quốc.

Khi cơ sở sinh hoạt văn hóa cứu quốc bị khủng bố ông trở về quê tham gia phong

trào Cách mạng ở ñịa phương. Tổng khởi nghĩa, Nam Cao tham gia cuộc ñánh

chiếm phủ Lý Nhân. Sau ñó ít lâu, Nam Cao ñược bầu làm chủ tịch xã và phụ trách

công tác này cho tới lúc ñược ñiều lên Hà Nội công tác ở Hội Văn hóa cứu quốc

(1945-1946). Trong thời kì hoạt ñộng ở Hội Văn hóa cứu quốc, có một thời gian

Nam Cao phụ trách thư ký tòa soạn tạp chí Tiên Phong là cơ quan ngôn luận của

Hội. Giặc Pháp gây hấn ở Nam Bộ, nhân dân Miền Nam ñứng lên chống giặc, Nam

Cao ñược hội văn hóa cứu quốc cử vào mặt trận miền Nam. Sau ñó một thời gian,

Nam Cao lại trở về hoạt ñộng tại làng sinh quán, tìm hiểu thêm người nông dân. Từ

toàn quốc kháng chiến, Nam Cao giúp việc cho các báo, khi ở tỉnh (Giữ nước, cơ

chiến thắng của Hà Nam), khi ở vùng quốc dân miền núi (Cứu quốc Việt Bắc của

Tổng bộ Việt Minh), sau ñó phụ trách phần văn nghệ trong tạp chí và báo Cứu quốc

Trung ương ñồng thời phụ trách cho tạp chí Văn nghệ và là ủy viên Tiểu ban Văn

nghệ của Trung ương ðảng.

Năm 1940, khi phát xít Nhật vào ðông Dương Nam Cao thôi dạy học vì

trường học bị chúng chiếm làm chuồng ngựa.

Năm 1943, Nam Cao tiếp thu ñường lối của ðảng và bắt ñầu quan ñiểm

nghệ thuật của mình là nghệ thuật vị nhân sinh.

Tháng 8 năm 1945, Nam Cao tham gia vào hoạt ñộng cướp chính quyền ở

phủ Lý Nhân.

Năm 1946, Nam Cao vào Hà Nội ñể công tác ở Hội văn hóa cứu quốc

Năm 1947, Nam Cao tham gia vào công cuộc kháng chiến chống Pháp.

Tháng 11-1951, trong khi ñi công tác vài vùng hậu ñịch khu III, Nam Cao bị giặc

bắt cùng với năm ñồng chí khác trong ñoàn công tác thuế nông nghiệp và anh ñã

dũng cảm hi sinh trên ñường qua tỉnh Ninh Bình.

Nam Cao mất ñi vừa ñúng lúc ba mươi tư tuổi. Cuộc ñời của Nam Cao,

không kể những năm sau Cách mạng tháng Tám, là một cuộc ñời nhiều cay ñắng.

Sáng tác của Nam Cao rất gần gũi với cuộc ñời tác giả. Nhân vật trong tác phẩm của

Nam Cao thường lấy ngay từ những con người trong ñời sống hàng ngày, trong làng

xóm, và một phần là khai thác từ chính bản thân.

Qua những giai ñoạn thăng trầm của cuộc ñời nhà văn Nam Cao, ta càng không chỉ

kính phục tài năng hơn người của ông mà còn là phẩm chất, ñức tính mộc mạc sâu

sắc của nhà văn của nông thôn Việt Nam, nhà văn có công lao lớn trong việc góp

phần làm cho nền văn học dân tộc thêm rực rỡ và giàu ñẹp.

1.1.2. Sự nghiệp sáng tác

Nam Cao là nhà văn hiện thực phê phán xuất sắc của nền văn học Việt Nam

hiện ñại giai ñoạn 1930-1945. Nhà văn bắt ñầu sáng tác 1936 và dừng lại vào năm

1951, khi nhà văn hi sinh trên ñường làm nhiệm vụ Cách mạng. Khoảng thời gian

sáng tác không dài, số lượng tác phẩm hạn chế chỉ gồm hơn 60 truyện ngắn và và

hai tập truyện dài là Sống mòn và Chuyện người hàng xóm nhưng Nam Cao cũng

ñã gởi vào ñó những giá trị hiện thực lớn lao trải dài qua hai giai ñoạn trước và sau

Cách mạng tháng Tám 1945.

1.1.2.1. Trước Cách mạng tháng Tám 1945

Trước Cách mạng tháng Tám 1945, Nam Cao bước vào sự nghiệp văn

chương năm 1936, trong giai ñoạn này Nam Cao luôn có sự ñấu tranh giữa những

quan ñiểm và khuynh hướng sáng tác của bản thân . Trong giai ñoạn này, Nam Cao

có những tác phẩm ñặc sắc như: Chí Phèo, Lão Hạc, Trăng sáng, Dì Hảo, ðôi

móng giò, Bài học quét nhà, ðời thừa, ðón khách, Trăng sáng,…ñã thể hiện

ñược phần nào phong cách của nhà văn Nam Cao.

Cuộc sống của con người nói chung và tầng lớp thấp bé như người nông dân nói

riêng ñã ñược nhà văn Nam Cao cảm thông bằng chính tình cảm của người luôn

luôn gắn bó máu thịt với những người cùng khổ, lam lũ của làng quê và cả những

người trí thức nghèo là ñồng nghiệp quanh ông. Truyện của ông luôn thể hiện sự

quan tâm, băn khoăn, ñau xót trước tình trạng con người bị hủy hoại về nhân phẩm

do cuộc sống ñói nghèo, áo cơm ghì sát ñất ñang ñẩy tới, ñang ñe dọa con người.

Tác phẩm Trăng sáng (1942), nhà văn cũng ñã thể hiện ñược cái chua chát

cuả xã hội lúc bấy giờ bằng những việc vốn rất bình thường , nhỏ nhặt nhưng ý

nghĩa tố cáo lại rất sâu sắc. Qua nhân vật ðiền, hiện thân của tác giả, một văn sĩ

nghèo với nhiều suy nghĩ về cuộc ñời của mình trước bộn bề những nỗi lo trong

cuộc sống hiện tại “giữa tiếng con khóc, tiếng vợ gắt gỏng, tiếng léo xéo ñòi nợ

ngoài ñầu xóm và cả tiếng chửi bởi của một người láng giềng ban ñêm mất gà”.

[13, tr. 191]

Với ðời thừa (1943), nhà văn ñã thể hiện nhân cách cao ñẹp của người cầm

bút trước một xã hội rối ren, gần như tha hóa vẫn giữ ñược lương tâm của người

nghệ sĩ trong sự nghiệp văn chương, ñể ñưa ra những quan ñiểm chân chính của

mình: “Chao ôi! Hắn ñã viết những gì? Toàn những cái vô vị, nhạt nhẽo, gợi những

tình cảm rất nông, diễn ra một vài ý nghĩ quá thông thường. Thế nghĩa là hắn là

một kẻ vô ích. Một người thừa. Văn chương không cần ñến những người thợ khéo

tay, làm một vài kiểu mẫu ñưa cho. Văn chương chỉ dung nạp ñược những người

biết ñào sâu, biết tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi, và sáng tạo ra những gì

chưa có. Hắn nghĩ thế và buồn lắm. Còn gì buồn hơn chính mình lại chán

mình!”.[13, tr. 192]

Trên tiểu thuyết thứ 7 năm 1944, Nam Cao cho ra ñời truyện ngắn: Lang

Rận, Một ñám cưới ñã phản ánh những những cuộc ñời khổ cực, ñầy bi thảm trước

cuộc sống xã hội mà những tầng lớp thấp bé luôn bị vùi dập, bị bóc lột về mọi mặt,

và cũng qua ý nghĩa của những tác phẩm này Nam Cao ñã thể hiện giá trị tố cáo của

những tác phẩm mang tính chất hiện thực của mình. Cũng cùng thời ñiểm này tiểu

thuyết Sống mòn ra ñời cũng nói lên sự khổ cực của gánh nặng cơm áo mà những

tầng lớp trí thức nghèo ñang phải chịu.

ðến năm 1945, nhà văn tham gia vào hoạt ñộng cướp chính quyền ở phủ Lý

Nhân với truyện ngắn Mò săm banh in trên tạp chí Tiền phong và cũng từ mốc thời

gian này trở ñi nhà văn Nam Cao ñã bắt ñầu có những bước chuyển biến mới trong

sự nghiệp sáng tác của mình.

Sự nghiệp sáng tác của nhà văn Nam Cao trong thời ñiểm này ñược tác giả

Phong Lê nhận ñịnh: “Một chủ nghĩa hiện thực, một bút pháp hiện thực Nam Cao –

ñó là nét in dấu và nổi ñậm lên trên những trang văn Nam Cao không lặp lại

Nguyễn Công Hoan, Ngô Tất Tố, Tô Hoài…và ñưa Nam Cao lên hàng ñầu dòng

văn học Việt Nam ñang ñi chặng cuối – trước khi vào bản lề Cách mạng”[14,tr.111]

1.1.2.2. Sau Cách mạng tháng Tám 1945

Bước vào giai ñoạn sau Cách mạng tháng Tám 1945, nhà văn Nam Cao là

một trong những nhà văn có sự chuyển biến mạnh mẽ về tư tưởng và nghệ thuật.

Ông ñã dùng ngòi bút của mình ñể phục vụ Cách mạng, ñể thành một nhà văn ñồng

thời là một chiến sĩ Cách mạng. Ở giai ñoạn này Nam Cao có những tác phẩm tiêu

biểu như: ðường vô Nam, Cách mạng; ðôi mắt, Từ ngược về xuôi, Vui dân

công, Hội nghị nói thẳng, Nỗi truân chuyên của khách má hồng, Ở rừng, Bốn

cây số cách một căn cứ ñịch,…ñều thể hiện ñược niềm vui, niềm hào hứng với

tinh thần của người chiến sĩ Cách mạng, và cũng từ ñó mà ông ñã tạo nên ñược

những chuyển biến trong sự nghiệp văn chương từ nội dung tư tưởng ñến phong

cách của nhà văn Nam Cao.

Với ðường vô Nam in trên báo Tiền Phong 1946 là một trong những tác

phẩm thể hiện rõ sự chuyển biến trong tư tưởng của nhà văn giai ñoạn này. Nhà văn

Nam Cao quan niệm “sống ñã rồi hãy viết” vì ñối với nhà văn trong thời thời ñiểm

ñất nước ñang gặp nhiều khó khăn thì cần góp công sức của mình cho sự nghiệp

giải phóng dân tộc. Nhưng “sống ñã rồi hãy viết” với Nam Cao không có nghĩa là hi

sinh nghệ thuật cho Cách mạng mà càng gắn bó với Cách mạng thì ông càng thiết

tha ao ước phải ñáp ứng yêu cầu của ñời sống trong thời ñiểm này, một tác phẩm về

sự chuyển biến của người trí thức như ông, hoặc về sự ñổi ñời của người nông dân

làng quê ông. Trong những chuyển biến về tư tưởng ñó, Nam cao ñã chuyển từ vị trí

nhà văn hiện thực sang một vị trí nhà văn Cách mạng, luôn ñồng cam cộng khổ với

nhân dân và cũng từ những ngày tháng này ñã giúp Nam cao khơi nhanh nguồn cảm

xúc của mình, ñã giúp cho ông dù hoàn cảnh bận rộn vẫn luôn luôn có sáng tác ñáp

ứng kịp yêu cầu của phong trào.

Tác phẩm ðôi mắt (1947), Nam cao một nữa làm nổi bật lên khả năng và xu

hướng nghệ thuật của ông. Nhà văn Nam Cao không chỉ ñã nói lên sự thức tỉnh của

những người trí thức, những thanh niên học thức, mà còn thấy ñược cả sự ñóng góp

của người dân nghèo ñể ñến với Cách mạng, góp thêm công sức của mình vào sự

nghiệp giải phóng dân tộc.

“ Người nhà quê thì dẫu sao cũng là một cái bí mật ñối với chúng ta. Tôi gần gũi họ

rất nhiều. Tôi ñã gần như thất vọng vì thấy họ phần ñông dốt nát, nheo nhếch, nhát

sợ, nhịn nhục một cách ñáng thương(…)Nhưng ñến hồi tổng khởi nghĩa thì tôi ñã

ngã ngửa người. Té ra người nông dân nước mình có thể làm Cách mạng, mà làm

cách mạng hăng hái lắm. Tôi ñã ñi theo họ ñi ñánh phủ. Tôi ñã gặp họ trong mặt

trân Nam Trung Bộ. Vô số anh răng ñen, mắt toét, gọi lựu ñạn là “nựu ñạn”, hát

Tiến quân ca như người buồn ngủ cầu kinh mà lúc ra trận thì xung phong can ñảm

lắm…”[16, tr. 252]

Năm 1948 ñến 1949, Nam Cao cho ra ñời tác phẩm Bốn cây số cách một

căn cứ ñịch.

Năm 1950, Nam Cao viết tiểu thuyết Trận ñầu.

Năm 1951, nhà văn Nam Cao in tập truyện kí Chuyện biên giới và ðóng

góp.

ðến tháng 9 năm 1951, trên ñường ñi công tác thì Nam Cao bị ñịch phục

kích và hi sinh. Sự ra ñi của nhà văn Nam Cao khi tuổi ñời còn quá trẻ, khi sự

nghiệp văn chương chỉ ñược hơn mười năm là sự mất mát lớn ñối với nền văn học

hiện thực lúc bấy giờ nói riêng và nền văn chương văn tộc nói chung. Cũng chính vì

ñến thời ñiểm sau Cách mạng này thì toàn bộ những tình cảm của Nam Cao mới

ñược nâng lên một bước quan trọng, nhất là trong lĩnh vực nhận thức về quan hệ

mật thiết giữa nghệ thuật và quần chúng, giữa văn học và Cách mạng, giữa nhiệm

vụ cuả ngòi bút và vận mệnh của tổ quốc, của nhân dân.

Qua những tác phẩm của Nam Cao trong những năm kháng chiến của dân tộc ñã

cho chúng ta tự hào rằng chính cuộc kháng chiến trường kì của ñất nước ñã khắc

họa vào văn nghệ một sắc thái rõ rệt. ðó là tính cách ñại chúng và dân tộc, hai yếu

tố quan trọng ñể xây dựng một nền văn học lành mạnh và trường cửu. ðặc biệt,

những thành tựu rực rỡ mà Nam Cao ñã cống hiến cho nền văn nghệ hiện thực phê

phán ở nước ta còn ñặt ra bài học ý nghĩa: ðó là những suy nghĩ bổ ích về sự sáng

tạo nghệ thuật bắt nguồn từ cuộc sống chiến ñấu vì lý tưởng cao ñẹp.

1.2. QUAN ðIỂM NGHỆ THUẬT

Nam Cao là nhà văn sống trong giai ñoạn văn học với hai trường phái là chủ

nghĩa hiện thực và chủ nghĩa lãng mạn phát triển song song. Tuy nhà văn Nam Cao

ñi theo trường phái văn học hiện thực phê phán nhưng vẫn có những sự ảnh hưởng

của lãng mạn từ những tác phẩm thơ chứa nhiều ủy mị, những nỗi buồn vu vơ.

Nhưng nhà văn Nam Cao ñã sớm khẳng ñịnh và tìm ñược con ñường cho sự nghiệp

sáng tác của mình qua tuyên ngôn nghệ thuật:

“Chao ôi! Nghệ thuật không cần phải là ánh trăng lừa dối, không nên là ánh trăng

lừa dối, nghệ thuật chỉ có thể là tiếng ñau khổ kia thoát ra từ những kiếp lầm than

vang lên mạnh mẽ trong lòng ðiền”. [8, tr.29]

1.21. Trước Cách mạng tháng Tám 1945

Trong sự nghiệp cầm bút giai ñoạn trước Cách mạng tháng Tám 1945, Nam

Cao luôn suy nghĩ về vấn ñề “sống và viết”, rất có ý thức về quan ñiểm nghệ thuật

của mình. Có thể nói khi Nam Cao bước vào quá trình sáng tác theo khuynh hướng

chủ nghĩa hiện thực trong văn học Việt Nam từ 1930-1945 mới thực sự tự giác ñầy

ñủ về những nguyên tắc sáng tác của mình ñể cho ra ñời những tác phẩm có giá trị.

Khi mới bắt ñầu sự nghiệp văn chương 1936, Nam Cao chịu ảnh hưởng của

văn học lãng mạn ñương thời. Nhưng ông ñã nhận ra thứ văn chương ñó rất xa lạ

với ñời sống lầm than của nhân dân lao ñộng và ông ñã ñoạn tuyệt với nó ñể tìm

ñến con ñường nghệ thuật hiện thực chủ nghĩa với những tác phẩm như: Trăng

sáng, ñời thừa, Mua nhà, ðôi móng giò, Trẻ con không ñược ăn thịt chó, Chí

Phèo, Lão hạc,…

. Khoảng thời gian Nam Cao xuất hiện và trở thành nhà văn hiện thực có tên

tuổi cũng là khoảng thời gian văn học hiện thực ñi ñược một chặn ñường phát triển

của nó. Nam Cao xuất hiện trên văn ñàn khi trào lưu hiện thực chủ nghĩa ñã ñạt

nhiều thành tựu xuất sắc, Nam Cao ý thức sâu sắc rằng:

“ Chao ôi! Nghệ thuật không cần phải là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật là tiếng ñau

khổ kia, thoát ra từ những kiếp lầm than”.( Trăng sáng). Và cũng từ giai ñoạn này

Nam Cao ñòi hỏi nghệ thuật phải chân thật, phải “vị nhân sinh”, phải gắn bó mật

thiết với nhân dân lao ñộng.

Nam Cao ñược xem là nhà văn ñến sau, vậy mà bằng những tác phẩm ông

viết ra lúc ñó chỉ ñến muộn về thời gian chứ nội dung và ý nghĩa không thua kém

những nhà văn trước ông. Và Nam Cao thật sự tìm ñược cho mình hướng ñi riêng

trong việc tiếp cận và phản ánh hiện thực. Nếu như Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng

Phụng, Ngô Tất Tố- những nhà văn hiện thực xuất sắc thời kì (1936-1939) ñều tập

trung phản ánh trực tiếp những mâu thuẫn, xung ñột xã hội thì sáng tác của Nam

Cao – ñại biểu ưu tú cho trào lưu văn học hiện thực chặng ñường cuối(1940-1945).

Nam Cao ñi thẳng vào những vấn ñề cấp bách nhất của xã hội, không trực tiếp miêu

tả những sự kiện có ý nghĩa lịch sử rộng lớn. Nhiều tác phẩm của ông chỉ viết về

những cái thường “cái hàng ngày”, gần gũi chủ yếu liên quan ñến cuộc sống riêng

tư của các nhân vật, những sự việc nhỏ nhoi, tủm mủm mà ông gọi là “những

chuyện không muốn viết”.

Trong tác phẩm Trăng sáng (1942), Nam Cao ñã chân thành bày tỏ sự tự

nguyện của mình “ñứng trong lao khổ”, ñể gắn bó sâu nặng với nhân dân. Có thể

xem Trăng sáng là một tuyên ngôn nghệ thuật sâu sắc, xúc ñộng, ñã nói lên thật

tâm huyết quan ñiểm nghệ thuật hiện thực, nhân ñạo của Nam Cao, là lời tâm niệm

chân thành của nhà văn tiểu tư sản nguyện dứt khoát từ bỏ con ñường nghệ thuật

thoát li hưởng lạc, trở về thủy chung gắn bó với nhân dân lao ñộng lầm than. Trong

hoàn cảnh xã hội ñầy bất công, ngang trái và tình hình văn học ñầy phức tạp, các

khuynh hướng thoát li tiêu cực phát triển tràn lan, gây nhiều tác hại lúc ñó thì quan

niệm nghệ thuật của Nam Cao nói trên chẳng những rất tiến bộ mà còn có ý nghĩa

chiến ñấu tích cực.

Còn trong tác phẩm ðời thừa (1943), Nam Cao một lần nữa khẳng ñịnh

quan ñiểm nghệ thuật của mình: “Một tác phẩm giá trị , phải vượt lên bên trên tất

cả bờ cõi và giới hạn, phải là một tác phẩm chung cho cả loài người. Nó phải chứa

ñựng một cái gì lớn lao, mạnh mẽ, vừa ñau ñớn, lại vừa phấn khởi. Nó ca tụng lòng

thương, tình bác ái, sự công bình…Nó làm cho người gần người hơn”. Trong quan

niệm của Nam Cao, một tác phẩm “thật giá trị” phải mang tính nhân loại, phải có

nội dung nhân ñạo sâu sắc.

Chính vì thế, những tác phẩm của Nam Cao trước Cách mạng tháng Tám

1945 ñều ñược xây dựng trên nền móng vững chắc của tư tưởng nhân ñạo, hướng

tới việc khơi gợi tình thương, thức tỉnh nhân tính, ñòi hỏi xã hội tạo những ñiều

kiện ñể con người có thể phát triển “ñến tận ñộ” những khả năng tiềm tàng mà nhân

loại chứa ñựng trong họ.

1.2.2. Sau Cách mạng tháng Tám 1945

Hưởng ứng không khí sôi nổi của Cách mạng tháng Tám 1945, Nam Cao là

nhà văn ñồng thời cũng là một chiến sĩ Cách mạng ñã vui mừng chào ñón Cách

mạng với tất cả niềm vui sướng, hân hoan của người cán bộ Cách mạng. Nam Cao

ñã bắt ñầu ñể cho ngòi bút của mình viết nên những trang văn phục vụ sự nghiệp

Cách mạng của toàn dân tộc với những quan ñiểm nghệ thuật mới, phù hợp với vai

trò, vị trí cũng như hoàn cảnh lịch sử hiện tại với nhiều tác phẩm tiêu biểu như: ðôi

mắt, ðường vô Nam, Cách mạng, Mò sâm banh, Những bàn tay ñẹp ấy, Ở

rừng, ðóng góp, Hội nghị nói thẳng, ðịnh mức, Bốn cây số cách một căn cứ

ñịch, vui dân công,…

Với “ðôi mắt” nhà văn ñã thể hiện lập trường ủng hộ cuộc kháng chiến của

mình thông qua hai nhân vật Hoàng và nhân vật ðộ với những sự ñối lập trong lối

suy nghĩ của những nhà văn, những thanh niên trong thời kì kháng chiến. Văn sĩ

Hoàng ñứng ngoài cuộc kháng chiến, sống tách biệt với cuộc chiến ñấu của toàn

dân tộc nên có thái ñộ vô trách nhiệm, , soi mói, chế giễu những người nông dân

hăng hái tham gia kháng chiến. Trái lại, văn sĩ ðộ ñứng trong cuộc kháng chiến, coi

cuộc kháng chiến là của mình nên thấy ñược bản chất tốt ñẹp của nhân dân, thấy

ñược ñằng sau cái vẻ ngờ nghệch, dốt nát, ñằng sau những hành vi có vẻ phiền

nhiễu là bản chất yêu nước, sự hăng hái tham gia kháng chiến của nhân dân lao

ñộng. Nam Cao ñã phê phán nghiêm khắc lập trường không tán thành Cách mạng,

thái ñộ bàng quang ñối với kháng chiến của văn sĩ Hoàng. Chính cái nhìn ấy ñã

khiến cho Hoàng có cái nhìn phiến diện, một chiều: “ Anh ñã quen nhìn ñời và nhìn

người một phía thôi. Anh trông thấy anh thanh niên ñọc thuộc lòng bài “ba giai

ñoạn”, nhưng anh không trông thấy bó tre anh thanh niên vui vẻ vác ñi ñể ngăn

quân thù. Mà ngay trong cái việc anh thanh niên ñọc thuộc lòng bài báo như một

con vẹt biết nói kia, anh cũng chỉ nhìn thấy cái ngố bề ngoài của nó, mà không thấy

cái nguyên cớ ñẹp ñẽ bên trong. Vẫn giữ ñôi mắt ấy ñể nhìn ñời thì càng ñi nhiều

lắm, càng quan sát lắm, người ta chỉ càng thêm chua chát và chán nản”[6,tr. 126]

Bước vào giai ñoạn sáng tác sau Cách mạng , Nam Cao ñã sẵn sàng làm

người tuyên truyền vô danh cho Cách mạng như Nguyễn ðình Thi nhận ñịnh: “ Anh

nắm cổ nghệ thuật của anh, bắt nó phục vụ cho cuộc chiến ñấu sống chết của dân

tộc”[6,tr. 126]. Với ý thức trách nhiệm của một người công dân chân chính, Nam

Cao cảm thấy “nếu chưa cầm súng một phen thì cầm bút cũng vụng về”, và nhiều

lúc “muốn vứt cả bút ñi ñể cầm lấy súng”(ðường vô Nam).

ðường vô Nam như một thiên tùy bút, nó là lời reo vui nhiệt tình trước

nhiệm vụ Cách mạng, nhiệm vụ ñánh ñuổi giặc Pháp ra khỏi miền Nam ñể dân ta có

cuộc sống hạnh phúc sau Cách mạng. Với Nam Cao ðường vô Nam là con ñường

vui, con ñường diệt giặc cứu nước: “Con ñường vô Nam phơi phới bóng cờ ñỏ sao

vàng vang Tiến quân ca. Dưới bóng ngọn quốc kỳ và cuốn theo nhạc quốc ca, từng

ñoàn thanh niên hùng dũng và vui vẻ tiến vào Nam, nơi ñang bị xâm lăng. Nỗi vui

hăng hái của họ tất nhiên là không giống nhau tất cả ñâu. Người thì như kẻ bị ức

hiếp lâu ngày thoát ra khỏi ngục tù, vội xông vào ñâm chết những kẻ ñã ức hiếp

mình và ñập tan những bức tường dày ñã giam hảm mình trong bao nhiêu lâu.

Người thì nghĩ tới tổ quốc non sông. Người thì nghĩ ñến cái bổn phận làm dân.

Người thì muốn phá cái chế ñộ thực dân. Người thì thích làm một người lính mà

thôi. Lại có những người chẳng cần nghĩ ngợi gì: họ ñi ra trận chỉ vì thích ra trận,

ñúng như một người thích săn bắn thì săn bắn. Tất cả ñều giống nhau ở chỗ này: họ

ñi ñến chỗ nguy hiểm, nếu không vui vẻ thì ít nhất cũng bình tỉnh, vững dạ, như tin

chắc rằng thế nào mình cũng trở về hoặc nghĩ bụng: “Mình chẳng về nữa thì cũng

chẳng làm sao cả’’. Họ ñi lòng nhẹ nhàng, không bịn rịn, không lo lắng. Ai cũng

bằng lòng vì ñược ñi”.[2,tr. 128]

Nam Cao ñã thể hiện cách sống gần gũi với ñồng bào, với kháng chiến qua

tác phẩm “Ở rừng”, tác phẩm nói lên cuộc sống ñoàn thể của người chiến sĩ Cách

mạng, cuộc sống thân thiết giữa tình quân dân vì với Nam Cao thì cuộc sống gắn bó

với ñồng bào, với người dân sẽ tạo cho tác giả nguồn cảm hứng trong sáng tác, ñể

cho ra ñời những tác phẩm chân chính, ñặc biệt là trong thời kì cả dân tộc bước vào

những ngày tháng chiến ñấu với kẻ thù: “Mỗi ngày cặm cụi viết bài. Từ bài “

phông” cho ñến một cái tin vặt ñều phải cố gắng viết sao cho thật ngắn, thật dễ

hiểu. Viết xong ñưa cho một chú giao thông người Thổ ñọc trước xem có hiểu cả

không. Chỗ nào chú chưa hiểu viết lại, chỗ nào chú chưa quen thay bằng chữ

khác”. (Ở rừng)

Từ những tác phẩm xuất sắc của nhà văn Nam Cao trong hai thời kì trước và

sau Cách mạng tháng Tám 1945, hầu hết ñều toát lên ñược những quan ñiểm chân

chính của nhà văn hiện thực phê phán. Tất cả những tác phẩm của Nam Cao ñều

viết dựa trên những vấn ñề thực tế ñang diễn ra, ñang tác ñộng ñến ñới sống con

người,ñều thể hiện tinh thần nhân ñạo ñối với con người. Nam Cao luôn thể hiện

tinh thần lạc quan của mình ñối với cuộc sống và chính tinh thần ấy ñã tạo cho các

nhân vật trong tác phẩm luôn là những người tự tin , yêu cuộc sống như: Lão Hạc,

bà cái Tý,…ñể họ có thể ñương ñầu với thử thách khắc nghiệt của cuộc ñời.

Trước Cách mạng tháng Tám 1945, con người phải sống một cách lầm lũi,

chịu ñựng ñầy ñau khổ dưới ách thống trị cay nghiệt của phong kiến: Lão Hạc, Chí

Phèo, Dì Hảo…ñã dành sẵn mà bản thân họ, những người nông dân “thấp cổ bé

họng” tuy cũng từng ñứng lên ñấu tranh xong vẫn thất bại, và rồi lại không thể

quyết ñịnh cuộc ñời của chính mình. Nhưng ñến những tác phẩm sau khi Cách

mạng tháng Tám thành công thì chính sự thay ñổi trong quan ñiểm của nhà văn

Nam Cao ñã thấy ñược sự thay ñổi của số phận con người khi ñứng trong kháng

chiến, khi trở thành những chiến sĩ ñi theo tiếng gọi của tổ quốc thì họ ñã làm chủ

ñược vận mệnh của mình, có ý thức hơn về trách nhiệm của bản thân ñối với ñất

nước: ðôi mắt, ðường vô Nam, Ở rừng,…

Nam Cao là nhà văn hiện thực lớn, nhà nhân ñạo chủ nghĩa lớn. Ông là cây

bút bậc thầy của văn học Việt Nam thế kỉ XX. Sáng tác của ông trong suốt hai thời

kì trước và sau Cách mạng tháng Tám 1945 ñều ñánh dấu ñược sự cách tân về nhiều

phương diện, góp phần hoàn tất quá trình hiện ñại hóa nền văn xuôi Việt Nam thế kỉ

xx ñến Cách mạng tháng Tám 1945, góp phần làm nổi bật thêm nền văn học hiện

thực phê phán ñang phát triển một cách rực rỡ trong văn học giai ñoạn hiện ñại.

1.3. PHONG CÁCH SÁNG TÁC

Sự trưởng thành của một thể loại ñược ñánh dấu bằng những thành tựu, nói

rõ hơn chính là ñánh dấu bằng những phong cách sáng tác của các nhà văn. Trong

quá trình phát triển của văn học thì các sáng tác của các nhà văn có những bước

phát triển khác nhau qua từng giai ñoạn cụ thể. Tác phẩm của Nguyễn Bá Học,

Phạm Duy Tốn, (khoảng 1920) sang ñến sáng tác giai ñoạn1930-1945, rõ nhất là

Nguyễn Công Hoan, Thạch Lam, ñã có một sự chuyển biến từ mô tả, kể chuyện

sang tái tạo hiện thực; cái mặt phẳng ñơn ñiệu của tác phẩm ñược dựng nên thành

một cấu trúc, ñược tổ chức lại thành một không gian nghệ thuật.

Nam Cao là nhà văn hiện thực phê phán xuất sắc, ông nối tiếp sự phát triển

của dòng văn học hiện thực phê phán với các thế hệ nhà văn ñi trước như: Vũ Trọng

Phụng, Ngô Tất Tố,…và Nam cao ñược coi là ñại diện cho văn học hiện thực phê

phán giai ñoạn cuối. Chính Nam Cao là người ñã ñặt những mảng màu cuối cùng

hoàn chỉnh bức tranh của văn học hiện thực cả về mặt phản ánh xã hội cũng như

khả năng biểu hiện nghệ thuật. Nam Cao nối tiếp những gì nhà văn trước ñã làm..

Trước Nam Cao ñã có một Vũ Trọng Phụng tả chân sắc sảo, một Nguyễn Công

Hoan trào phúng ñôi khi pha chút kịch hề, một Thạch Lam trầm lặng tinh tế, và

ñồng thời với ông là một Tô Hoài thiên về những nét sinh hoạt phong tục. Nam

Cao góp phần vào ñấy một phong cách riêng, một chất giọng riêng khó có thể xác

ñịnh bằng một vài ñịnh ngữ gần nghĩa.

ðể có ñược vị trí cũng như phong cách riêng trên văn ñàn văn học, Nam Cao

cũng ñã rất chật vật, khó khăn mới tìm ñược quan ñiểm nghệ thuật, mới nhận ra

ñược quan ñiểm của mình trong sáng tác, ñể tạo cho mình phong cách: “Nghệ thuật

không cần phải là ánh trăng lừa dối, không nên là ánh trăng lừa dối. Nghệ thuật có

thể chỉ là tiếng ñau khổ kia, thoát ra từ những kiếp lầm than vang dội lên mạnh mẽ

trong lòng ðiền. ðiền chẳng cần ñi ñâu cả. ðiền chẳng cần trốn tránh, ðiền cứ

ñứng trong lao khổ, mở hồn ra ñón lấy tất cả những vang ñộng của ñời,,,”[1, tr.

198]

Nguyễn Khải ñã nhận xét về Nam Cao: “ðó là một nhà văn chân chính, phải

sống và làm việc như con người ấy”[1, tr. 198].

Còn tác giả Hà Minh ðức thì cho rằng: “ Sáng tác của Nam Cao giàu sức

khám phá, sáng tạo, với phong cách ñộc ñáo”[1, tr.199].

Những ý kiến của các nhà nghiên cứu ñều ñã khẳng ñịnh Nam Cao ñã thực

hiện ñúng tuyên ngôn nghệ thuật của mình, ñã ñể lại cho chúng ta những trang viết

giá trị và một phong cách ñộc ñáo, ngày càng tỏ ra có sức hấp dẫn kì lạ. Phong cách

Nam Cao ngày càng hiện lên lừng lững, không lẫn ñược với bất cứ một phong cách

sáng tác nghệ thuật nào. Trong số những sáng tác của nhà văn Nam Cao thì Chí

Phèo (1941) ñã thể hiện khá rõ phong cách sáng tác của nhà văn như Vũ Bằng ñã

nhận xét về tập truyện: “Quyển ðôi lứa xứng ñôi có ñược ñộc giả quan tâm hay

không, ñó là ñiều tôi chưa cần biết, tôi chỉ biết rằng lúc viết nó, ông Nam Cao ñã

không hạ mình xuống bắt chước ai, không nói những cái người ta ñã nói, không tả

theo lối người ta ñã tả. Ông ñã dám bước chân vào làn văn với những cạnh sắc của

riêng mình”[16, tr. 183].

Câu văn của nhân vật mà Nam Cao xây dựng luôn “ bị xé rách” về ngữ ñiệu,

chúng nhủng nhẳng, ñứt nối, cắn rứt, chì chiết, nghẹn ngào ñầy kịch tính. Và dường

như không phải là ông viết mà là ông ñang sống, hòa mình vào nhân vật ñể thể hiện

những nỗi bức bối, ngột ngạt trong ñời sống.

Về phương diện kết cấu, tác phẩm của Nam Cao cũng có nhiều nét khác lạ và

mới mẻ so với tác phẩm trước ñó cũng như tác phẩm ñương thời. Sáng tác của

Thạch Lam gần với thơ ( cô hàng xóm, Hai ñứa trẻ,…); Nguyễn Công Hoan gần với

kịch (Kép tư bền, ðào kép mới,…), còn tác phẩm Nam Cao là một dòng xám buồn

của chất văn xuôi- ñời thường, hoặc luật thắt nút, mở nút cũng bị phá vỡ căn bản.

Kết cấu tác phẩm của Nam Cao thường nương theo trục thời gian, dõi theo cuộc ñời

nhân vật hoặc một chặng dài của ñời. Và cũng chính Nam Cao là nhà văn thành

công với các tác phẩm hầu như không có cốt truyện.

Nam Cao ñề cao con người tư tưởng, Nam Cao quan tâm ñến ñời sống tinh

thần và luôn khám phá “con người trong con người”( sau vẻ bề ngoài xấu xí như thị

Nở và chí Phèo thì bên trong tâm hồn của họ vẫn tiềm ẩn nhiều nét ñẹp của con

người lương thiện).

Nam Cao là nhà văn có sở trường miêu tả, phân tích tâm lý bằng những quá

trình nhân vật ñộc thoại và ñối thoại. Tâm lý con người là ñối tượng trong sáng tác

của Nam Cao .Nam Cao chú ý ñến chiều sâu tâm lý của con người. Ông quan niệm

“ bản chất cốt yếu của cuộc sống là cảm giác và tư tưởng” ( Sống mòn), cảm giác,

tư tưởng càng sâu sắc thì sự sống càng cao.

Giọng ñiệu trong tác phẩm của Nam Cao là giọng ñiệu trữ tình sắc lạnh,

nhưng lại chứa trong ñó những tình cảm yêu thương, ñằm thắm, thiết tha của nhà

văn ñối với con người.

Tác phẩm của Nam Cao tiềm ẩn nhiều lớp nghĩa. Mỗi cảnh, mỗi người, mỗi

tâm trạng có ñời sống cụ thể và rất cá thể nhưng ảnh chiếu của chúng lên các tầng

triết lý và cảm xúc phía sau khiến chúng mang nhiều kích thước và luôn có tầm vóc

phổ quát của những trạng thái nhân thế. Nam Cao ñã dám thể hiện cá tính, phong

cách riêng của mình.

Nhà văn ñương thời Lê Văn Trương nhận xét: “Giữa lúc người ta ñang ñắm

mình trong những truyện tình thơ mộng và hùa nhau phụng sự cái thị hiếu tầm

thường của ñộc giả, ông Nam Cao ñã mạnh dạng ñi theo một lối riêng, nghĩa là ông

không thèm ñếm xỉa ñến sở thích của ñộc giả. Những cạnh của tài ông ñã ñem ñến

cho văn chương một lối văn mới, sâu xa, chua chát và tàn nhẫn, thứ tàn nhẫn của

con người biết tin ở tài mình, ở thiên chức của mình”.[2, tr. 193]

CHƯƠNG II

BỨC KÍ HỌA VỀ LÀNG QUÊ VIỆT NAM TRONG SÁNG TÁC CỦA

NAM CAO TRƯỚC CÁCH MẠNG THÁNG TÁM 1945

2.1. CẢNH LÀNG QUÊ VIỆT NAM TRONG SÁNG TÁC CỦA NAM CAO

TRƯỚC CÁCH MẠNG THÁNG TÁM 1945

Hình ảnh người nông dân cùng cuộc sống chốn làng quê trước Cách mạng

tháng Tám ñã ñi vào văn chương dân tộc khá sớm với biết bao cảnh vật gần gũi,

giản dị gắn bó với cuộc sống con người. Qua từng giai ñoạn, với từng trường phái

văn chương mà các nhà văn có sự tiếp nhận và thể hiện hình ảnh làng quê theo

những phong cách ñộc ñáo riêng. Với văn chương lãng mạn mà tiêu biểu là Tự lực

văn ñoàn với những tác giả tiêu biểu như: Thạch Lam, Trần Tiêu…mang những tư

tưởng thoát li hiện thực ñã cho ra ñời những tác phẩm với “bức tranh quê”, những

hình ảnh “bùn lầy nước ñọng”, nhưng nhìn chung là thi vị, với những mối tình thơ

mộng, và sự yên bình của cảnh ñẹp nơi thôn dã. Còn ñến với văn chương hiện thực

phê phán với những tác giả tiêu biểu như: Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan, Vũ

Trọng Phụng…ñã cho ra những “bức tranh quê” rất hiện thực. Trong bức tranh quê

ñó, ñằng sau hình ảnh lũy tre xanh, con ñường làng thơ mộng, những cánh ñồng

mênh mang là cả một viễn cảnh thực của cuộc sống với nhiều thảm cảnh ñang ñến

với con người.

Trong làng quê ấy, cùng tồn tại: “ Bên những thủ tục hủ lậu ngàn ñời, dìm mãi

cuộc sống vào cảnh u tối, mù sáng, còn là sự bóc lột, sự tước ñoạt của bọn ñịa chủ

và cả một bộ máy cường hào với “Ông Tây” phía sau. Một vụ nợ lãi, một mùa sưu

thuế, một cảnh vỡ ñê… tất cả soi vào tận ñáy nỗi khổ và sự bần cùng của họ”[6, tr.

28].

2.1.1. Tiêu ñiều, xơ xác

Trong bức tranh quê nhiều màu sắc, những người nông dân bị xô ñẩy trong

vòng quay tròn của cuộc ñời, của chế ñộ phong kiến cũ. Họ sống trong gia ñình

mình, nơi chốn làng quê với những mái rạ nghèo, bên những mảnh vườn xơ xác.

Những mái tranh nghèo chứa ñựng những con người cùng khổ của xã hội, họ không

những bị các thế lực thống trị áp bức, bóc lột mà dường như thiên nhiên cũng như

vây bủa, góp phần vào sự bi thảm không còn lối thoát của họ.

Cái làng quê có tên là Vũ ðại, nơi chứa ñựng biết bao cảnh ñời cơ cực của

người nông dân cùng khổ xoay quanh cuộc sống dân dã với những mảnh vườn xác

xơ trở ñi trở lại trong cuộc sống với những cảnh quen thuộc: Những bãi sông,

những vườn chuối, những ñêm trăng, những ngôi nhà gạch bên những căn lều xơ

xác, tạm bợ, những ngày vào thu trời ñẹp, những ngày mưa bão triền miên…nhưng

trong sự xoay vòng không ñổi của hoàn cảnh là sự xáo ñộng, xô bồ của từng số

phận của biết bao cảnh ñời.

Nhà văn nhìn thấy ñược cái tiêu ñiều của làng quê ñang rơi vào cảnh bần

cùng, ñói khổ, con người sống trong những ngôi nhà tối tăm chẳng khác gì với cuộc

ñời của họ: “ Nhưng trong cái lều ẩm thấp vẫn chỉ hơi tờ mờ. Ở ñây người ta nhìn

thấy chiều lúc xế trưa và gặp ñêm thì bên ngoài trời vẫn sáng”[11, tr. 144].(Chí

Phèo), hay cuộc ñời của họ phải chịu cảnh ñau bệnh ñe dọa khi phải ở trong những

căn nhà ẩm thấp: “ Gian nhà tối ẩm, ñầy những mùi bệnh tật và bừa bộn rác thải,

muỗi ruồi. Chỉ có những con ruồi là còn có vẻ sống, có vẻ hoạt ñộng và khỏe mạnh

giữa cái thế giới ốm yếu ấy, ñã chìm một nửa vào cõi chết. Người ta nghe thấy

những tiếng thở rốc lên, những tiếng rên và những tiếng chép miệng liên hồi” [3, tr.

437].

Trong cảnh sống tiêu ñiều, xơ xác của làng quê nghèo ñó ñã quá ñủ cho cuộc

ñời những người dân lắm rồi. Thế mà, những thảm họa của thiên nhiên cũng rình

rập, cũng muốn nhấn dìm cuộc ñời của những người nông dân. Họ là những người

suốt ñời gắn bó với mảnh vườn, với thửa ruộng và tất nhiên chúng là những yếu tố

chi phối quyết ñịnh cuộc ñời của họ: “Do trận bão vừa qua có những cái nát như

tương; chẳng khác gì có người giật xuống rồi lấy chân mà dậm; người ta ñỡ sóng

trúc, cắt gốc ñi, rồi trồng thế vào ñấy vài trăm con rau diếp; gỡ ñược ñồng nào hay

ñồng ấy, có những cái khác ñược dựng lên; nhưng rồi cũng chết, bởi gió ñã lay dữ

quá; làm ñứt rễ. Những cái còn sống sót không có lá; lá cũ bị vò tan; lá mới gặp vụ

rét này không ra ñược; có ra ñược thì cũng lột”[3, tr. 334](Mua danh).

Sự tiêu ñiều, xơ xác trong cuộc sống chốn làng quê còn ñược thể hiện trong

Lão Hạc, một nông dân cần cù, chịu khó nhưng vẫn sống cảnh ñói khổ do nạn ñói

dẫn ñến tình cảnh thiếu thức ăn, mùa màng mất trắng. Cho nên mảnh vườn của Lão

Hạc không sao giúp Lão có cuộc sống no ñủ ñược: “ Làng mất về sợi, nghề vải ñành

phải bỏ. ðàn bà rỗi rãi nhiều. Có tí việc nhẹ nào, họ tranh làm mất cả. Lão Hạc

không có việc. Rồi lại bão. Hoa màu bị phá sạch sành sanh. Từ ngày bão ñến nay,

vườn lão chưa có tí gì bán. Gạo thì cứ kém mãi ñi. Một lão với một con chó, mỗi

ngày ba hào gạo, mà gia sự vẫn còn ñói deo ñói dắt…”[6, tr. 170](Lão Hạc)

Hình ảnh tiêu ñiều, xơ xác chốn làng quê trong sáng tác của Nam Cao khiến

cho những ai khi ñọc qua ñều phải mủi lòng. Cuộc sống con người không dám mơ

ước bất cứ thứ gì ngoài bữa ăn giản dị cốt no lòng ñể có thể sống mà vẫn khó biết

bao. ðến ñây ngòi bút với tinh thần nhân ñạo của nhà văn Nam Cao càng rõ rệt hơn,

ông cảm thương sâu sắc và lo lắng, thương cảm cho những số phận người dân

nghèo trong giai ñoạn ñất nước khó khăn, khi ñất nước trong cảnh chiến tranh khốc

liệt.

2.1.2. Quạnh quẽ, ñìu hiu

Văn học hiện thực phê phán giai ñoạn trước Cách mạng tháng Tám 1945,

giai ñoạn ñất nước còn nhiều khó khăn do sự tàn phá của chiến tranh thì lúc bấy giờ

văn học lại có thêm nhiệm vụ ghi nhận lại những sự thay ñổi của cuộc chiến tranh

của toàn dân tộc.

Giữa lúc chiến tranh diễn ra, bên cạnh sự tiêu ñiều, xơ xác của làng quê thì

không khí của cuộc sống lúc này cũng vô cùng quạnh quẽ, ñìu hiu cũng ñã tác ñộng

rất nhiều ñến người nông dân nơi làng quê mộc mạc. Sự vắng lặng, quạnh quẽ hiện

tại ñang cần lắm những sự náo nhiệt, những niềm vui chốn quê nghèo. Thế rồi, ở

làng quê này cũng diễn ra một ñám cưới, một ñám cưới theo lẽ là vui, là náo nhiệt

biết bao nhưng ngược lại, nhà văn Nam Cao ñã tái hiện lại những quang cảnh của

ñám cưới nghèo hết sức bi ñát và buồn tẻ, ñám cưới diễn ra nơi làng quê buồn tẻ và

rồi chính ñám cưới ấy lại càng làm cho làng quê này thêm một màu sắc ảm ñạm

mới: “Chao ôi, người nông dân ngày xưa thật cực khổ ñủ ñường. ðọc xong truyện

cứ cảm thấy ñau xót ñến ngẩn ngơ trước cái làng Việt Nam tiêu ñiều, xơ xác, có một

ñám cưới mà mặt người ñưa dâu buồn như là ñưa ma, nhà trai, nhà gái chỉ vẻn vẹn

có sáu người, kể cả ñứa bé con phải cõng, quấn áo thì rách rưới, lôi thôi, lầm lũi

dắt nhau ñi vào cái ngõ tre hun hút dưới bóng chiều ảm ñạm, giống như “một gia

ñình xẩm(…) ñi tìm chỗ ngủ”[12, tr. 217] (Một ñám cưới)

Rời ñám cưới quạnh quẽ, ñìu hiu, nhà văn Nam Cao ñưa ta ñi ñến Một bữa

no, ñể tác giả nói về cảnh sống ñơn ñộc của những người dân chốn thôn làng. Trong

thời kì chiến tranh, người dân khắp chốn quê ñiều có một cảnh sống dường như

không có gì là khác nhau cả, và nếu có chăng nữa thì sự khác biệt ấy rất là hiếm hoi

bởi hầu hết tất cả họ ñều có một nguồn gốc xuất thân và sống trên cùng một miền

quê nghèo nàn, tù túng. Chính cái cảnh cùng cực ñang diễn ra ñã làm cho con người

tìm cách ñối phó với nó, như bà Cái Tý, là bà lão ñã hơn tám mươi tuổi vẫn phải tìm

mọi cách ñể có thể tồn tại ở làng quê xơ xác, ñìu hiu của mình, ñể sống cuộc sống

thiếu vắng người thân yêu nhưng vẫn không sao làm khác ñược: “ Nuôi cháu bảy

năm trời, mãi cho ñến khi nó ñã mười hai, bà cho nó ñi làm con nuôi người ta lấy

mười ñồng. Thì cải mả cho bố nó ñã mất tám ñồng rồi. Còn hai ñồng bà dùng làm

vốn ñi buôn, kiếm mỗi ngày dăm, ba xu lãi nuôi thân. Có chạy xạc cả gấu váy, hết

chợ gần ñến chợ xa, thì mới kiếm nổi mỗi ngày mấy ñồng xu. Sung sướng gì ñâu”

[6, tr. 176] (Một bữa no)

Giống với bà cái Tý, Lão Hạc cũng là một nông dân già yếu, sống trong

cảnh cô ñơn một mình nơi xóm thôn hẻo lánh khi ñứa con duy nhất của lão ñã rời

quê, bỏ lão một mình ñể ñi phu cao su. Lão Hạc ñã tự tìm cho mình niềm vui trong

những ngày tháng hiu quạnh, buồn tẻ bằng cách bầu bạn với con chó mà lão yêu

thương gọi là cậu vàng. Nhưng sự ñời lại không cho lão cái niềm vui nhỏ nhỏ ñó mà

vì cảnh khốn cùng của người dân và trong ñó có lão thì họ làm sao có ñược quyền

giữ lại những thứ mình thích, mình thương mến ñâu chứ. Nạn ñói ñang chực chờ,

cảnh quê nghèo xơ xác, quạnh quẽ khiến những người nông dân phải bán ñi những

gì có thể ñể qua ñược những lúc khó khăn và duy trì cuộc sống của mình. Và với lão

Hạc thì việc nuôi thân ñã rất vất vả rồi nên dù rất ñỗi ñau lòng nhưng lão vẫn phải

bán ñi con chó cưng mà lão ñã xem nó là người bầu bạn của lão suốt bao năm sống

cô ñơn một mình: “ Lão Hạc ơi! Bây giờ thì tôi hiểu tại sao lão không bán con chó

vàng của lão. Lão chỉ còn một mình nó ñể làm khuây. Vợ lão chết rồi. Con lão ñi

bằn bặt. Già rồi mà ngày cũng như ñêm, chỉ thui thủi một mình thì ai mà chả phải

buồn? Những lúc buồn, có con chó làm bạn thì cũng ñỡ buồn một chút. Lão gọi nó

là cậu Vàng như một bà hiếm hoi gọi ñứa con cầu tự”[6, tr. 168] ( Lão Hạc)

Bằng tài năng của ngòi bút hiện thực, Nam Cao ñã nói lên ñược sự thống khổ

của người dân ñang sống trong cảnh làng quê hiu hắt, quạnh quẽ của một ñất nước

ñang trong thời kì bom ñạn chiến tranh, một cảnh sống vô cùng bi ñát của biết bao

số phận con người. Họ không những bị chiến tranh cướp ñi vật chất từ miếng cơm,

manh áo cho ñến niềm vui tinh thần cũng chưa trọn vẹn. Họ bị xã hội tước ñoạt ñi

những thứ cần thiết, những niềm vui mà ñáng lẽ ra con người cần phải có. Và qua

ñó nhà văn Nam Cao ñã tố cáo tội ác chiến tranh mà thực dân ñã gây ra cho cả dân

tộc mình.

2.2. MỐI QUAN HỆ GIỮA CÁC TẦNG LỚP NGƯỜI TRONG XÃ HỘI

NÔNG THÔN VIỆT NAM TRONG SÁNG TÁC CỦA NAM CAO

2.2.1. Mối quan hệ giữa những người nông dân

Trong làng quê Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám 1945, Nam Cao ñã

ñưa vào ñó hình ảnh người nông dân chất phát, mộc mạc, thân thiện. Và những

người nông dân ñó cũng chính một trong những ñối tượng ñiển hình ñể nhà văn ñưa

vào các sáng tác của mình. Gắn liền với hình ảnh những người nông dân ,Nam Cao

cũng nhắc ñến những mối quan hệ trong ñời sống của người nông dân thời kì trước

Cách mạng.

Nói ñến làng quê là ta nghĩ ñến ngay cuộc sống yên bình bên cạnh những con

người chân chất, gần gũi, suốt ñời chỉ biết “bán mặt cho ñất, bán lưng cho trời” trên

mảnh vườn, thửa ruộng tự bao ñời. Chính từ sự thân thiện, hiền hòa của họ ñã tạo

nên những tình nghĩa xóm giềng ñáng trân trọng biết bao. Tất cả họ ñều sống ñời

khổ cực nên họ luôn biết yêu thương và giúp ñỡ lẫn nhau những khi khó khăn.

Như Lão Hạc, người nông dân hiền lành, suốt ñời chỉ biết làm lụng và chắt

chiu ñồng tiền bằng những ngày tháng sống ñời khổ cực. ðứa con duy nhất của lão

vì cảnh nghèo mà ñành rời quê, rời xa người cha già ñể ñi phu cao su kiếm tiền cho

cha mình ñỡ vất vả hơn. Cuộc ñời của lão Hạc sẽ hắt hiu, buồn tẻ biết chừng nào

khi ngày ngày phải thui thủi một mình trong mái nhà tranh. Nhưng ngược lại, Lão

Hạc lại có những người hàng xóm nghèo tốt bụng, những người giàu tình nghĩa

luôn ở gần giúp ñỡ lão. Với lão Hạc, ông giáo là người bạn nghèo tri kỉ trong cuộc

sống của ông. Họ ñã an ủi, chia sẻ với nhau tất cả những gì có trong cuộc sống

nghèo nàn, khổ cực ñang vây quanh: “ Chẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái

này là sung sướng; bây giờ cụ ngồi xuống phản này chơi, tôi ñi luộc mấy củ khoai

lang, nấu một ấm nước chè tươi thật ñặc; ông con mình ăn khoai, uống nước chè,

rồi hút thuốc lào…Thế là sướng” [16, tr. 60] ( Lão Hạc). Và ngược lại, với ông

giáo thì lão Hạc cũng là người bạn tâm tình hết nỗi lòng sầu thảm của mình:

“Nhưng ñời người ta ñâu chỉ khổ một lần. Mỗi lần cùng ñất sinh nhai và bán hết

mọi thứ rồi, tôi lại bán ñi một ích sách của tôi. Sau cùng chỉ còn có năm quyển, tôi

nhất ñịnh, dù có phải chết cũng không bán. Ấy thế mà rồi tôi cũng bán!” [16, tr. 54]

( Lão Hạc).

Rồi ñến khi lão Hạc từ bỏ cuộc ñời bằng cái chết thảm thương ñầy chua xót

ñể giữ lấy mảnh vườn cho con thì ông giáo lại là người hàng xóm, người thân ñã

nhận sự phó thác của lão, và cũng sẵn lòng nhận sự nhờ vả sau cùng của người hàng

xóm ñáng thương: “ Lão Hạc ơi! Lão hãy yên lòng mà nhắm mắt! lão ñừng lo gì

cho cái vườn của lão. Tôi sẽ cố gắng giữ gìn cho lão. ðến khi con trai lão về, tôi sẽ

trao lại cho hắn và bảo hắn: “ ðây là cái vườn mà ông cụ thân sinh ra anh ñã cố

ñể cho anh trọn vẹn; cụ thà chết chứ không chịu bán ñi một sào…””[16, tr.63] (Lão

Hạc)

Trong tác phẩm ðiếu văn, tình bạn thân từ nhỏ nơi xóm nghèo giữa anh

Phúc và bạn anh cũng thật cảm ñộng làm sao. Họ cùng nhau lớn lên trên làng quê

nghèo, cùng chung nhau chịu bao tủi cực của quãng ñời thơ ấu thiếu thốn ñể rồi khi

họ lớn lên, dù xa cách nhau, dù bộn bề với bao nhiêu thứ trong cuộc sống vẫn luôn

nhớ về nhau. Khi biết tin anh Phúc chết, người bạn của anh ñã vô cùng xót xa và

ñau ñớn cho anh bằng những tình cảm chân thành biết bao: “ Vậy thì anh phúc ơi!

Anh hãy nghĩ cho yên! Những chuyện ñời này bây giờ chỉ còn là của chúng tôi.

Chúng tôi những kẻ ñã ñau khổ, ñã uất ức, ñã ao ước, ñã khát thèm, ñã thất vọng và

vẫn còn hi vọng mãi và phải hi vọng mãi. Sự ñời không thể cứ mờ mịt mãi thế này

ñâu. Tương lai phải sáng sủa hơn. Một rạng ñông ñã báo rồi. Một mặt trời mới sẽ

mọc lên bên trên nấm mồ anh và bên trên ñầu hai ñứa con côi anh ñể lại. Một bàn

tay bè bạn sẽ nắm lấy bàn tay chúng và dắt chúng cùng ñi tới một cuộc ñời ñẹp

hơn”[3, tr. 441]( ðiếu văn).

Qua số phận của Chí Phèo, ta càng thấy ñược rằng tình cảm của những

người nông dân dành cho người khác là như nhau không có sự phân biệt hay tính

toán nào cả. Cuộc ñời Chí Phèo ñược bắt ñầu từ khi một người ñàn ông ñi thả ống

lươn mang về khi nhìn thấy Chí bị bỏ rơi: “ Một anh ñi thả ống lươn, một buổi sáng

tinh sương, ñã thấy hắn trần truồng và xám ngắt trong một cái váy ñụp ñể bên một

lò gạch bỏ hoang”[2, tr. 327] ( Chí Phèo). Dù người ñàn ông ñó không nuôi Chí

Phèo tới lớn mà phải nhờ ñến những người dân lương thiện khác , nhưng chính tấm

lòng của người ñầu tiên cưu mang nên chí cũng ñã lớn lên và trở thành chàng trai

hiền lành và sự tha hóa của Chí về sau là chính do xã hội phong kiến áp ñặt, ñưa

cuộc ñời một con người tốt thành một con quỹ dữ.

Bên cạnh những con người tốt bụng, những nông dân sống bằng tình cảm thì

chốn làng quê kia vẫn còn tiềm tàng những sự nhỏ nhen, ích kỉ, sống bằng trái tim

lạnh giá, với tinh thần vụ lợi cá nhân. Khi con người ñứng trước sự thay ñổi của

hoàn cảnh, sự khốn khó của cuộc sống làm họ thay ñổi nhân tính ñể trở thành nhỏ

nhen, ti tiện với những người thân thương xung quanh họ. Họ tìm moị cách ñể soi

mói, những mặt xấu, những khiếm khuyết của người khác làm trò vui cho mình.

Với tác phẩm Nửa ñêm, nhà văn Nam Cao ñã nói lên một sự phũ phàng

trong lối sống nhỏ nhen của một số người trong xã hội lúc bấy giờ. Họ ñã nhẫn tâm

trước tình cảnh mồ côi của một ñứa trẻ bất hạnh: “ Bà gặp nhiều người từ chối

không cho sữa. Nhiều người khác nể hay thương hại, cho sữa rồi thì vội vàng lau,

rửa vú cho thật kĩ càng, sạch sẽ. Chao ôi! Họ nghĩ rất có lí rằng cái nộc ñộc tiết ra

từ trong mồm nó.”[3, tr. 467] (Nửa ñêm). ðể rồi cuộc ñời của một ñứa bé vốn ñã

mồ côi cha, rồi lại bị mẹ bỏ rơi lại càng ñáng thương hơn trước sự kì thị của xóm

làng. Từ thái ñộ của những con người ñó ñã làm cho tuổi thơ của ðức trôi qua với

bao sự khinh ghẻ của của những nhân cách hẹp hòi ñang tồn tại trong xã hội, và khi

trở thành một người thanh niên ðức vẫn phải chịu cái ñịnh kiến vây chặt dù rằng

ðức không biết gì về quá khứ của người cha mà với anh chẳng hề có một kí ức nào:

“ Con thằng Thiên lôi, ñâm lòi bụng vợ! Con thằng Thiên lôi, ñâm lòi bụng vợ! Con

thằng Thiên lôi…”[3, tr. 470] ( Nửa ñêm)

Ngoài nhân vật ðức, anh cu Lộ trong Tư cách mõ cũng từ một con người

chân chính nhưng vì sự ñố kị, ghanh ghét của những người hàng xóm vô cảm của

mình mà trở nên tha hóa dần nhân cách. Anh cu Lộ vốn ñược mọi người xung

quanh yêu mến: “ Anh cu Lộ hiền như ñất. Cờ bạc không, rượu chè không, anh chỉ

chăm chăm chui chúi làm ñể nuôi vợ nuôi con”[3, tr. 347] (Tư cách mõ). Dù nghèo

khó nhưng anh vẫn sống một cách rất ñỗi thanh bần: “ Nhưng túng thì túng thật, mà

bụng dạ anh ta khá. Anh chỉ làm mà ăn với nuôi vợ nuôi con, chứ không hề ăn trộm,

ăn cắp của ai. Cái sự túng làm liều, anh tịnh là không có. Nhà hàng xóm có con gà,

con vịt chạy sang, hoặc buồng chuối, quả mít liền tay với dậu nhà anh, anh cũng

mặc thây, không hề có cái tính tắt ma, tắt mắt. Nói cho phải, thì anh cu Lộ ăn ở

phân minh lắm. Bởi vậy kẻ trên, người dưới, hàng xóm láng giềng ai cũng

mến…”[3, tr. 437] (Tư Cách mõ). Chỉ ñược chút lợi ích từ công việc làm mõ mà

anh phải chịu sự ñố kị của mọi người, bị khinh bỉ một cách tàn nhẫn: “ Bây giờ

những anh khác trông thấy thế mới sinh ra tiếc. Họ thấy Lộ làm sãi ăn ngon quá.

Họ ngấm ngầm ghen với hắn. Và chẳng người nào bảo người nào, họ vô tình về hùa

với nhau ñể báo thù” [3, tr. 351] ( Tư cách mõ). Lòng tự trọng của Lộ, của con

người vốn rất hiền giờ ñây bị tổn thương quá mức, bị dằn vặt và ñau khổ biết bao

khi phải tự buộc mình làm những việc không ñúng với bản chất vốn có của mình: “

Tai hắn vẫn ñỏ như cái hoa màu gà, và mặt hắn thì bẽn lẽn. Muốn chữa thẹn, hắn

cố làm ra trưng tráo. Hắn uống rượu, hắn rung ñùi, hắn nhai nhồm nhoàm và vênh

váo nhìn người ta, ra vẻ bất cần ai…”[3, tr. 353] (Tư cách mõ). Ban ñầu anh cu Lộ

buồn bã vì thái ñộ của mọi người, vì mình ñã hành ñộng không còn là chính mình

nhưng rồi anh phát hiện ra rằng mình phải thay ñổi bản thân ñể thích ứng, và cuối

cùng sự ghanh ghét ấy ñã có tác dụng thay ñổi hoàn toàn một con người.

“ Hỡi ôi! Thì ra lòng khinh, trọng của chúng ta có ảnh hưởng ñến nhân cách

của người khác nhiều lắm; nhiều người không biết gì là tự trọng, chỉ vì không ñược

ai trọng cả; làm nhục người là một cách rất ñiệu ñể khiến người sinh ñê tiện…”[3,

tr. 354]

Không chỉ có lòng ñố kị tiềm tàng chốn làng quê, mà ở Lang Rận ta còn

thấy ñược sự nhẫn tâm, sự xem thường của những người chủ ñối với những người

làm thuê, làm mướn cho họ. Nghèo dường như là cái tội và Lang Rận phải nhận lấy

cái tội ñó về mình. Cuộc ñời ñã quá bẽ bàng vì nghèo, thế mà niềm vui, niềm hạnh

phúc mới bắt ñầu chớm hé với Mụ Lợi- người phụ nữ xấu xí với số phận ñen ñủi

như mình thì cũng sớm bị vùi dập ñi. ðối với những người chủ, những người một

ñời sung sướng thì mọi thứ xung quanh với họ thật vô nghĩa và tầm thường. Họ

cười cợt trên tình cảm của những con người phận bạc, nghèo khổ ñể làm niềm vui

cho cuộc sống nhàn nhã của mình. Và những trò giải trí bất lương của họ ñã khiến

cho những con người ấy phải rất nhục nhã, xấu hổ khi cái tình yêu chân chính của

họ bị ñem ra làm trò vui ñùa: “ Một bàn tay run rẩy của bà sờ hai cái ñanh khuy.

Tay kia ñưa cái khóa lên. Cái khóa ñồng kêu một tiếng nho nhỏ. ðồng thời tim bà

cựu nhảy thót lên vì sung sướng. Bà không giữ nổi một tiếng cười ñắc chí” [3, tr.

425].

Không chỉ có mối quan hệ xóm giềng, mà ngay ở từng gia ñình thôn quê vẫn

còn là mối quan hệ giữa tình nghĩa vợ chồng dành cho nhau, tình cảm của ông bà,

cha mẹ dành cho con cái của mình.

Trong cảnh làng quê ñó, nhà văn Nam Cao cho ta thấy tình cảm cha con sâu

nặng qua Lão Hạc, một tình cảm khiến chúng ta phải cảm ñộng, nghẹn ngào trước

những hi sinh của lão, của người cha không gì sánh ñược cho ñứa con của mình.

Lão thà chịu khổ một mình chứ nhất quyết không ăn lậm vào mảnh vườn dành cho

ñứa con trai lão. Và rồi người cha già ấy, với những ngày tháng dù ñã cố gắng sống

một cách chật vật nhưng vẫn không sao ñối chọi nổi với cái ñói và ñể rồi một cách

giải quyết duy nhất, sau cùng ñể toàn vẹn những của cải mà lão chắt mót, dành dụm

là kết liễu cuộc ñời ñầy ñau khổ của mình: “ Lão Hạc ñang vật vã trên giường, ñầu

tóc rũ rượi, quần áo xộc xệch, hai mắt long sòng sọc. Lão tru tréo, bọt mép sùi ra,

khắp người chốc lại bị giật mạnh một cái, nẩy lên. Hai người ñàn ông lực lưỡng

phải ngồi ñè lên người lão…Lão vật vã ñến hai giờ ñồng hồ thì chết. Cái chết thật

là dữ dội. Chẳng ai hiểu lão chết vì bệnh gì mà ñau ñớn và bất thình lình như vậy.

Chỉ có tôi với binh Tư hiểu”[16, tr. 63]

ðến với Một ñám cưới, cũng là một tình cảnh người cha rất mực yêu thương

con nhưng ñứng trước nạn ñói, phải chạy ñói mà người cha ấy phải gả con mình ñi

trong nỗi day dứt, buồn thương bởi trong những cảnh éo le, khắc nghiệt của cuộc

ñời này thì những người nghèo, không thân thế thì họ chỉ biết buông xuôi cho số

phận ñẩy ñưa: “ Chao ôi! Buồn biết mấy?...Ông ñờ ñẫn cả người. Ông nghĩ bụng

rằng: Giá Dần không phải về nhà người ta, thì có lẽ chẳng ñời nào ông phải lên

rừng; ông cứ ở nhà với ba con, bố con ñùm bọc lẫn nhau, bây giờ bỏ lại hai ñứa bé

mà ñi, ông thương chúng nó quá”[16, tr. 78].

Cũng vẫn là người cha, nhưng người cha trong Trẻ con không biết ăn thịt

chó này thì lại không biết thương con mà ngược lại tranh ăn với con, chỉ biết ñến

bản thân mình mà thôi, người cha ấy sẵn sàng ăn tranh mặc cho sự thèm khát, ñói

ăn của lũ con nheo nhóc vô tội của mình: “ Chúng nuốt nước bọt nhem nhép. Chúng

thừ mặt ra. Chúng nằm ẹp xuống ñất và lật áo ra ñể khoe cái bụng. Bụng ñứa nào

cũng gần dính lưng”[3, tr. 148]( Trẻ con không biết ăn thịt chó). Những tưởng

chúng sẽ ñược ăn chút ít thức ăn thừa từ bữa rượu no nê của người cha, và ñáng lẽ

người cha kia phải chừa cho con mình những phần ngon nhất bởi chúng ñã quá khổ,

quá ñang thương rồi. Nhưng ngược lại chúng hoàn toàn thất vọng: “ Trong mâm,

chỉ còn có bát không. Thằng cu con khóc òa lên. Nó lăn ra, chân ñạp như một

người giẫy chết, tay cào xé mẹ”[3, tr. 149] ( Trẻ con không ñược ăn thịt chó)

Bên cạnh ñó, trong tác phẩm của Nam Cao còn phản ánh mối quan hệ vợ

chồng giữa những người nông dân chân lắm tay bùn chốn làng quê. Trong những

gia ñình ñó, tình cảm vợ chồng giữa những con người khốn khó vốn cũng rất vui

vẻ, hạnh phúc nhưng từ khi cái ñói kéo ñến thì tình cảm ấy bị rạn nứt, cuộc sống trở

nên ngột ngạt, mệt mỏi và sự xâu xé, ñay nghiến nhau dần xuất hiện. Họ vốn cũng

rất yêu thương nhau nhưng chỉ vì hoàn cảnh làm họ trở nên gắt gỏng, luôn tìm kiếm

những lí do nhỏ nhặt ñể ñay nghiến nhau cho dù sau ñó là sự hối hận, cắn rứt nhưng

vẫn không sao kìm nén ñược . Quả thật cái nghèo có sức mạnh vô hình, nó chi phối

con người về mọi mặt và nó cũng là nguyên nhân làm tan vỡ cuộc sống gia ñình mà

tiêu biểu là ở chốn làng quê.

Qua truyện Con mèo, nhà văn Nam Cao cho ta thấy ñược mối quan hệ vợ

chồng hụt hặt nhau vì miến cơm, manh áo, vì những chuyện vốn rất nhỏ nhoi, tầm

thường thế mà dẫn ñến sự huyên náo vốn không cần thiết. Hai vợ chồng người nông

dân trong tác phẩm chỉ vì một con mèo mà ñã có thể gây chiến với nhau, mặc tình

cho sự xuất hiện của nó chẳng ảnh hưởng hay thiệt hại gì tới họ, bởi với những

người thiếu ăn,thiếu mặc nơi làng quê nghèo này cũng chẳng có gì lớn lao, hay quý

báu ñể phải mất cả: “ Nhưng cáu thật, con mèo không ăn gì thật. Thì có gì mà nó

ăn? Cả mâm cơm có một bát muối vừng. Nó chỉ ngửi một chút rồi vội lảng. Mèo

không ưa muối vừng”[3, tr. 117] ( Con mèo). Thế mà con mèo ấy lại lại là một lí

do, một nguyên nhân mà nghe khó có thể chấp nhận hay hình dung ñược, nhưng

trong tình cảnh của hai vợ chồng này thì nó rất chính ñáng cho họ trút ñi những sự

giận dữ từ ñâu, từ bao giờ, nó khiến cho hai vợ chồng có cuộc tranh khẩu, rồi rượt

ñuổi lẫn nhau: “ Anh cu ñuổi. Chị vừa chạy quanh vườn, vừa kêu. Anh không ñuổi

nữa. Chị cứ ñứng ngoài vườn lải nhải mà nhiếc mãi. ðến lúc mỏi miệng, không

buồn nói nữa, chị về sân, thì chồng chị ñã lăn ra hè, ngủ như chết từ bao giờ rồi”[3,

tr. 119]( Con mèo). Nhưng với tình nghĩa vợ chồng, sự thương yêu nhau vẫn còn

nên họ lại quan tâm nhau, lại tìm cách làm lành với nhau: “Nỡm lắm! Có ra chõng

mà nằm không? Cái Viễn nó biết nó lại cười cho là trò trẻ. Mới giận nhau chập tối,

nửa ñêm ñã lành…”[3, tr. 120]

Ở ñôi vợ chồng ðức trong Nửa ñêm, ta sẽ luôn có cảm giác hồi hộp và lo

lắng cho họ bởi mối quan hệ vợ chồng của họ luôn gắn liền những ngày ñánh, chửi

nhau rồi sau ñó lại làm lành và cứ thế họ sống trong những ngày tháng hết giận rồi

lại làm hòa, hết vui vẻ thì lại hục hặc lẫn nhau: “ Nhưng ñến gần tối thì con vợ lẳng

lặng ñi giết gà, mua rượu, nấu cơm, dọn lên và mời chồng ra ăn”[3, tr. 491] ( Nửa

ñêm).Chỉ vừa có vẻ hạnh phúc thì họ dường như nhớ ra cực khổ của mình và thế là

sự tù túng trong cuộc sống lại bắt họ phải ñối xử tệ bạc với nhau: “ Nhưng chỉ sáng

hôm sau là chúng lại chửi bới, ñánh ñập nhau ñược rồi! cứ như thế, chúng ngấu

nghiến nhau suốt ngày ấy sang ngày khác. Cuộc ñời chẳng khác gì cuộc ñời trong

ñịa ngục. Mà bao giờ cũng vậy, cứ sau khi xô xát là chúng lại làm lành với nhau

ngay. Có khi chúng thấy hối hận quá, nhìn nhau mà khóc. Nhưng rồi lại cứ phải

ñánh chửi nhau luôn sau ñấy” [3, tr. 491] ( Nửa ñêm)

Ngoài những người phụ nữ như vợ ðức luôn phản kháng trước hành ñộng

ñánh, chửi của chồng thì lại có những người phụ nữ suốt ñời nhịn nhục, cam chịu.

tự bản thân những người phụ nữ này chỉ biết chấp nhận những gì ñang có chỉ mong

cuộc sống bình yên nhưng vẫn không sao làm ñược.

Nhân vật Nhu trong Ở hiền, là một phụ nữ suốt cuộc ñời sống bằng tấm lòng

nhân hậu ñể rồi vương lấy bao khổ lụy về mình. Từ lúc còn trong gia ñình thì tính

cách của Nhu ñã ñược an bài: “ Nhu hiền. Trời phú cho Nhu cái tính rất hiền. Cho

bú no rồi thì muốn ñặt Nhu nằm ñâu cũng ñược, trao cho ai cũng ñược. Cả ngày

không nghe tiếng Nhu khóc”[3, tr. 355] ( Ở hiền). Rồi thì khi Nhu lớn lên, cái tính

hiền hậu của Nhu cũng như tăng dần theo năm tháng, khi gặp phải người chồng

phản bội, say sưa chè rượu thì Nhu vẫn cố làm ngơ mà sống, vẫn bỏ ngoài tai những

lời khuyên nhủ, bênh vực Nhu, muốn giúp Nhu ñòi lại công bằng, nhưng không bản

tính ấy ñã giúp cho Nhu có thể cam chịu một cách phi thường trước những sự ñối

ñãi tệ bạc của người chồng: “ Hỡi ôi! Nhu ñã vâng theo cái bản tín của Nhu rất hiền

lành: Nhu trở về với chồng với vợ hai, và sống như một con vú trong nhà chúng,

trong cái cơ nghiệp chính tay Nhu ñã dùng tiền của mẹ mình mà tạo ra…”[3, tr.

369] (Ở hiền)

Giống như Nhu, người phụ nữ trong Dì Hảo cũng là người phụ nữ tiêu biểu

cho những số phận hết sức nhẫn nhục, chịu ñựng và khốn khổ trong làng quê Việt

Nam trước Cách mạng tháng Tám 1945. Dì Hảo là một người phụ nữ khá vẹn toàn.

Dì thông minh, hiền hậu, tháo vát trong công việc. Thế nhưng, cuộc ñời lại rất phũ

phàng với dì. Từ ngày ñám cưới cũng là ngày dì Hảo chấm dứt khoảng thời gian vui

vẻ, yêu ñời ñể bắt ñầu cuộc sống tăm tối với người chồng vũ phu: “ Hắn chửi bâng

quơ. Hắn chửi những nhà giàu. Hắn chửi số kiếp hắn. Và sau cùng thì chửi vợ. Ồ!

Hắn chửi nhiều lắm lắm, một bữa ñói rượu, rồi tình cờ có một bữa rượu say” [6, tr.

162] ( Dì Hảo). Nhưng với sức của người phụ nữ chân yếu tay mềm thì có thể làm

gì trước sự phụ bạc của chồng, sự chua chát của cuộc ñời, dì chỉ còn biết chịu ñựng

và chịu ñựng một cách nghẹn ngào: “Dì Hảo chẳng nói gì. Dì nghiến chặt răng ñể

cho khỏi khóc nhưng mà dì cứ khóc. Chao ôi! Dì Hảo khóc. Dì khóc nức nở, khóc

nấc lên, khóc như người ta thổ. Dì thổ ra nước mắt.”[6, tr. 162] (Dì Hảo)

Không chỉ là lời chửi chua cay trong tình nghĩa vợ chồng, Nam Cao còn cho

ta thấy hình ảnh của những người chồng vũ phu qua những trận ñòn dành cho vợ

trong ðòn chồng. ðối với số phận của người phụ nữ thì hạnh phúc của họ chỉ mong

làm sao có người chồng yêu thương, che chở cho mình trong cuộc sống. Nhưng với

sức lực yếu ớt, với một tâm tính hiền lành của người phụ nữ thì bao giờ họ cũng trở

thành những nạn nhân của xã hội với ñầy dẫy những bất công. Vợ Lững là người

phụ nữ luôn sống trong cảnh ñòn roi của người chồng vũ phu, không có chút nhân

tính, không có chút tình thương nào cho người vợ ñáng thương: “ Hắn bỗng nhiên

ñứng dậy, cầm cái roi mây, chạy lại, nghiến răng vụt ñen ñét vào mông y. Y ñau

quắn ñít. Y nhăn mặt lại. Y van lại. Y gào. Trời ơi! Y gào!...”[2, tr. 514]

ðâu chỉ có vậy, nhà văn Nam Cao phản ánh hình ảnh người chồng xấu xa,

mất hết nhân tính trong Nửa ñêm. Tên Trương Rự, một con người hung tàn, sống

bằng nghề giết mổ, và sẵn sàng cướp giật những gì hắn thích và hắn muốn có. Và

ngay cả việc cưới vợ thì hắn cũng sử dụng cái bản tính ñó ñể ñạt ñược mục ñích.

Hắn gần như cướp ñoạt người vợ hiền lành, xinh ñẹp bởi trước mặt hắn sự từ chối

hay kháng cự chỉ là vô nghĩa. Thế rồi, khi ñã ñạt ñược người vợ như hắn mong

muốn thì hắn lại không trân trọng mà ngược ñãi ñủ cách. Với bản chất hiền lành của

vợ, Trương Rự như thêm ñược một ưu thế nữa cho bản chất ñê hèn của hắn, hắn sẵn

sàng ñánh vợ hắn với những lí do chỉ có hắn mới hiểu ñược: “ Hắn thấy máu lên tới

cổ. Hắn ñứng phất lên, hung dữ như một con hổ ñói, nhảy bổ lên người vợ, nghiến

chặt răng, xoắn lấy tóc nàng. Nàng khóc òa lên. Hắn dúi ñầu nàng xuống. Nàng

kêu. Nàng kêu! “Hàng xóm ơi nó giết người, nó giết người!” Hừ! ðược lắm! ðã

muốn thế thì ñược thế”[3, tr. 462]. Hành ñộng dã man, vô tình của hắn ñã giết chết

người vợ vô tội cùng ñứa con chưa cất tiếng khóc chào ñời: “ Hắn cào, hắn cấu,

hắn bóp cổ, và lay và lắc, ñấm bằng tay, ñá bằng chân, hích bằng khuỷu tay, thúc

bằng ñầu gối, hắn lăn xả vào bằng ñầu, bằng vai, bằng ngực, bằng ñùi, bằng răng.

Và ñến lúc hắn ngừng lại thì người ñàn bà khốn nạn ñã mềm như cọng bún, máu ọc

ra bằng mồm, bằng mũi, bằng lỗ tai, bằng bao nhiêu là vết thương. Máu lênh láng

ra nhà. Người vợ ấy có thai.: cái thai sẩy, người mẹ chết, nàng chết sau hai năm

trời khổ cực sống bên người chồng vũ phu.”[3, tr. 462]

Thật không thể kìm lòng, thật không thể không ñau xót trước bao nỗi khổ mà

con người trong xã hộ phong kiến phải chịu, trong ñó càng ñáng thương hơn là số

phận những người phụ nữ: Dì Hảo, vợ Lúng, vợ Trương Rự, Nhu,…Họ ñều là

những con người vô tội nhưng ñặt trong hoàn cảnh xã hội lúc ñó thì họ lại chịu

những nỗi ñau khổ, những cực hình từ những người thân, những người chồng hơn

cả những người có tội. Nam Cao ñã có cái nhìn thấu ñáo những nỗi oan uổng và bất

công của người phụ nữ ñể làm nên những tác phẩm chứa ñầy tình thương và sự cảm

thông ñối với số phận hẳm hiu của người phụ nữ trong giai ñoạn trước Cách mạng

tháng Tám 1945.

2.2.2. Mối quan hệ giữa các thế lực, phe phái

Xã hội Việt Nam giai ñoạn trước Cách mạng tháng Tám 1945, là xã hội ñặt

trong sự thống trị của giai cấp phong kiến và ñồng thời phải chịu cảnh xâm lược của

ñế quốc thực dân, hình thành nên những mối quan hệ mâu thuẫn, ñối kháng lẫn

nhau một cách gay gắt.

Sống dưới ách thống trị của bọn ñịa chủ phong kiến cấu kết lẫn nhau, người

dân luôn phải chịu cảnh bị bóc lột, bì ñàn áp về nhiều mặt trong ñời sống. Chính

mối quan hệ giữa những giai cấp thống trị, những ñịa chủ phong kiến là sự gắn bó,

khăng khít nhưng ngược lại thì giữa chúng là sự xâu xé âm thầm, và mối quan hệ

kia chỉ nhằm chuộc lợi, lợi dụng lẫn nhau mà thôi.

Trong văn học hiện thực giai ñoạn trước Cách mạng tháng Tám 1945, với

những nhà văn thế hệ trước ñã có những nhà văn vạch trần sự mâu thuẫn, lục ñục,

tranh giành miếng ăn và ñịa vị của bọn cường hào, ñịa chủ nhất là nhà văn Ngô Tất

Tố trong phóng sự Việc làng và tiểu thuyết Tắt ñèn ñã phần nào thể hiện ñược mối

quan hệ giữa tầng lớp thống trị. Khi ñến với Nam Cao thì sự mâu thuẫn giữa giai

cấp ñịa chủ phong kiến ñược nâng lên rõ rệt. Bọn chúng như những “ñàn cá tranh

mồi”, gồm nhiều vay cánh- cánh bá Kiến, cánh ñội Tảo, cánh tư ðạm, cánh bát

Tùng- lúc nào cũng muốn triệt tiêu lẫn nhau ñể một mình hưởng lợi “du lại với

nhau ñể bóc lột con em nhưng vẫn ngấm ngầm chia rẽ, nhè từng chỗ hở ñể mà trị

nhau” [16, tr. 220]

Qua truyện ngắn Chí Phèo, Nam Cao ñã nhìn kĩ, nhìn sâu vào thực trạng và

mâu thuẫn này của nông thôn ta lúc bấy giờ. Sự quan tâm ñến những vấn ñề xã hội

lớn, khuynh hướng phân tích những vấn ñề xã hội ñang ñặt ra trong cuộc sống vốn

dĩ là ñặc ñiểm chung của các nhà văn hiện thực phê phán, cũng luôn hiện diện trong

suy nghĩ sáng tạo của Nam Cao. Hình ảnh làng Vũ ðại trong Chí Phèo là bức tranh

thu gọn của nông thôn Việt Nam, của xã hội Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám

1945. Xã hội ñược ñặc trưng bởi những tầng lớp thống trị như bá Kiến, lý Cường,

ñội Tảo, bát Tùng và những bè ñảng xung quanh chúng. Chúng có cuộc sống phè

phỡn, gian ác, bạo ngược “ du lại với nhau ñể bóc lột con em, nhưng ngấm ngầm

chia rẽ, nhè từng chỗ hở ñể mà trị nhau”.

Bọn thống trị ở làng Vũ ðại ñược nhà văn phản ánh mà tiêu biểu là bá Kiến,

một ñiển hình của bọn lí dịch, cường hào ở nông thôn. Chúng ñều có những nét

chung: hống hách, gian ác, dâm ô, ñầy thủ ñoạn mưu mô ñể giành giật và cũng cố

quyền lực cho cá nhân và con cái, ñục khoét, ức hiếp dân lành, hảm hại những

người chống ñối chúng. Bá Kiến còn tỏ ra ranh ma quỷ quyệt trong nghề làm tổng

lí, ñặc biệt khi ñối phó với những tên vai vế tranh chấp chức quyền với hắn và

những kẻ cố cùng liều thân. Tùy người, tùy việc, y biết cách quát tháo, dọa nạt, lúc

nào thì nhẹ nhàng, dụ dỗ, mua chuộc. Chính nhờ vậy lão mới thực hiện ñược ý ñồ

den tối của mình, khắc chế ñược bọn ñầu bò, ñầu bướu, hạ ñược các phe cánh ñối

nghịch trong làng, quyền thế ngày càng thăng tiến và vững vàng hơn.

Và cũng chính sự tồn tại của bọn ñịa chủ như bá Kiến mà rất nhiều nguời

nông dân hiền lành, lương thiện lại trở nên những con người tha hóa như: Chí Phèo,

binh Chức, năm Thọ… “Năm Thọ ñi phen ấy là mất tăm…Nhưng thói ñời tre già

măng mọc, có bao giờ hết những thằng du côn? Năm Thọ vừa ñi, lại có binh Chức

ở ñâu mà về”[16, tr. 220]. Thế rồi binh Chức chết, “thì năm nay lại nở ra thằng Chí

Phèo” [16, tr. 220].

Chính vì sự tranh giành lẫn nhau ñó mà bá Kiến ñã lợi dụng Chí Phèo ñể trừ

ñi ðội Tảo. Bá Kiến dựa vào Chí Phèo ñể ñòi ñược năm mươi ñồng từ ðội Tảo và

ngược lại ðội Tảo nhờ vào Chí Phèo mà có ñược tiếng cười ñắc chí trước cái chết

của bá Kiến: “ thằng bố chết, thằng con lớp này không khỏi người ta cho ăn

bùn”[16, tr. 52] và người ta ở ñây không ai khác ngoài ðội Tảo, hắn sẽ có cơ hội trả

thù sau bao năm bị bá Kiến chèn ép, tranh giành quyền lực.

Liền kề mâu thuẫn của phe phái thống trị trong Chí Phèo, là sự ñấu ñá, tranh

giành quyền lực không kém phần gay gắt trong tác phẩm Rửa hờn. Nam Cao sẽ

cho ta thấy ñược sự xô xé, thù hặc day dẳng của bọn thống trị ñể rồi từ những việc

nhỏ nhặt sẽ là lí do cho chúng trả thù nhau, ñè bẹp nhau vì những quyền lợi trước

mắt

Chỉ vì một cái giấy trần ngôn mà sự căm tức giữa lí Nhưng và khóa Mẫn ñã

bắt ñầu. Lý Nhưng cho rằng khóa Mẫn ñã chơi khâm mình, trả thù mình: “ Việc này

không thằng Mẫn, cứ cổ ông mà chặt!...Ông ñã biết ngay từ hôm ấy kia mà! Mình

chỉ quên có một tí thôi, quên không cho mời nó, ấy thế mà nó ñể ý thù mình!...”[3,

tr. 372] (Rửa hờn). ðể rồi cũng từ ñây, giữa lý Nhưng và khóa Mẫn ñã bắt ñầu

những cuộc kiện tụng lẫn nhau dắt theo phe phái dưới họ cũng xôn xao tranh ñấu,

và rồi cả hai bên cùng bị thiệt hại, cùng tốn của: “Vụ kiện giằng dai lắm. Việc trước

chưa xong thì việc sau ñã tòi ra . Cứ ông khóa Mẫn kiện ông lí Nhưng, rồi ông lí

nhưng lại kiện ông khóa Mẫn. Rồi vây cánh của hai người lại kiện lẫn nhau. Việc

nọ lại dính líu ñến việc kia, chằn chịt với nhau, không sao gỡ ra ñược nữa”[3, tr.

375]( Rửa hờn). Cuối cùng lí Nhưng thua và sự thua của hắn ñược “ rửa hờn” bằng

hành ñộng hết sức ñê hèn ñúng với bản chất của hắn: “ Ông lại nhìn trước, nhìn sau

lần nữa. Lần này kĩ càng hơn. Rồi cả quyết, ông vén một ống quần lên. Rồi rất sung

sướng, rất hể hả, cũng hồi hộp nữa, ông làm cái việc giải thoát cho bong bóng”[3,

tr. 378] ( Rửa hờn)

Qua những mối quan hệ chằn chịt, phức tạp ñầy thủ ñoạn của bọn cường hào,

ác bá, bọn ñịa chủ phong kiến, nhà văn Nam Cao ñã làm rõ bộ mặt giả dối, giả nhân

giả nghĩa, ñê hèn của bọn chúng. Bên ngoài chúng ñược bao bọc bằng những lời

ngon ngọt, tốt lành nhưng thật ra chúng luôn muốn ñối phương của mình phải chết,

phải thất thế ñể mình chúng ñược ñộc quyền cai trị, hà hiếp dân lành. Cũng từ ñây,

nhà văn Nam Cao như muốn tố cáo, lên ác các thế lực thống trị ñã gây bao nhiêu

ñau khổ cho dân lành: “ Trâu bò chọi nhau thì mặc kệ trâu bò! Chết ruồi muỗi là

chết làm sao ñược”[3, tr. 374] ( Rửa hờn)

2.2.3. Mối quan hệ giữa người nông dân với các thế lực thống trị

Làng quê thanh bình với cuộc sống của những người nông dân chân chất là

những hình ảnh ñẹp, những nguồn cảm xúc vô tận trong các sáng tác văn chương

bao ñời. Tuy nhiên, dưới chế ñộ phong kiến thì những hình ảnh về người nông dân

trong văn chương rất mờ nhạt, rất ít ñược phản ánh mà chủ yếu là giai cấp quý tộc

với cuộc sống ñịa chủ giàu sang, phong lưu.

Cho ñến giai ñoạn văn học hiện ñại mà cụ thể là giai ñoạn văn học phát triển

rực rỡ của văn học hiện thực phê phán giai ñoạn trước Cách mạng tháng Tám 1945

với các nhà văn: Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan, Nam Cao ñã ñưa những con

người “ tay lấm chân bùn” ñã ñược ñưa vào phản ánh trong văn chương, ñược nói

ñến trong nhiều tác phẩm tiêu biểu: Tắt ñèn, Chí Phèo…

Văn học trong giai ñoạn này ñã phản ánh mối quan hệ ñối kháng giữa tầng

lớp thống trị vơi người nông dân chốn làng quê. ðó là mối quan hệ bóc lột của

những ñịa chủ ñối với những người nông dân, những tầng lớp thấp bé trong xã hội,

rồi dẫn ñến những số phận con người ñang chuyển dần sang cuộc sống phá sản, lưu

vong, rồi nhân cách cũng dần bị kìm hãm bởi chế ñộ mà trở nên tha hóa dần. Và

trong xã hộ ñó, văn chương ñã phản ánh mối quan hệ cơ bản, sâu sắc phổ biến nhất

là mối quan hệ giữa những người nông dân với giai cấp thống trị. Trong Tắt ñèn

của Ngô Tất Tố là cảnh người dân bị cái cảnh sưu cao, thế nặng ñến nỗi phải bán cả

con và chó nhưng vẫn không ñủ. Nhưng ñộc ác hơn nữa là chúng không những lấy

thuế của người sống mà cả những người ñã chết bọn chúng cũng không bỏ qua mà

hạch tội người thân của họ. Chị Dậu ñã phải ñau lòng biết mấy khi phải bán ñứa con

mình rứt ruột sinh ra nhưng ñứng trước tình cảnh sống dở chết dở của người chồng

ñau yếu thì chị không còn con ñường nào khác ñể chọn lựa.

Với Chí Phèo, Nam Cao ñã ñể cho ngòi bút của mình phanh phui tội ác của

thế lực thống trị ngang tàng. Ở làng Vũ ðại, bá Kiến là tên cường hào, ác bá : “Do “

già ñời ñục khoét’’ , hắn tạo ra ñược cho hắn cái ñịa vị “ăn trên ngồi trốc”, lắm

quyền hành và uy lực: từ chức lí trưởng, hắn trở thành “chánh tổng, bá hộ tiên chỉ

làng Vũ ðại, chánh hội ñồng kì hào, huyện hào, Bác kì nhân dân ñại biểu”. Hắn

thét ra lửa”, “khét tiếng ñến cả trong làng huyện”. Hắn lại là một tay “cáo già”

lòn lõi, từng trải trong cái “ nghề” bóc lột, ñàn áp nông dân. Chính hắn ñã thừa

nhận cái sự thật kì lạ là: “ Ở cái ñất nhà quê, bọn dân hiền lành chỉ è cổ nuôi bọn lí

hào, nhưng chính bọn lí hào, nhiều khi phải ngậm miệng cung cấp cho những thằng

cùng hơn cả dân cùng nên liều lĩnh, lúc nào cũng có thể cầm dao ñâm người hay

ñâm mình”. Và cũng chính hắn khám phá ra cái quy luật “già néo ñứt dây…ñè nén

con em ñến nỗi nó không chịu ñược bỏ làng mà ñi là dại. Mười thằng ñã ñi ra thì

chín thằng ñã ñi về với cái vẻ hung ñồ, cái tính ương ngạnh học ñược từ phương

xa”. Cho nên chỉ những tên ñịa chủ xaỏ huyệt “khôn róc ñời” như nó mới có thể

tìm ra ñược những thủ ñoạn lừa bịp tinh vi ñể bóc lột: Một người khôn ngoan chỉ

bóp ñến nửa chừng. Hãy ngấm ngầm ñẩy người ta xuống sông , nhưng rồi dắt nó

lên ñể nó ñền ơn. Hãy ñập bàn ñập ghế, ñòi cho ñược năm ñồng, nhưng ñược rồi thì

lại vứt trả lại năm hào “ vì thương anh túng quá”[14, tr. 202]

Bá Kiến là tên ñịa chủ ñại diện cho tầng lớp thống trị ñộc ác, lợi dụng người

khác bằng mọi thủ ñoạn nham hiểm, thâm ñộc của hắn, tên bá Kiến gian xảo là

người mưu tính, hắn luôn có những suy nghĩ trong ñầu mình ñể tạo ra những cạm

bẫy cho những người ñáng thương mà bản thân người dân thật thà chỉ biết buồn cho

số phận chứ không thể kháng cự ñược với những thế lực thống trị xung quanh mình.

Chí Phèo vốn sanh ra ñã mồ côi cha mẹ, bị bỏ rơi nhờ một người ñi thả ống

lươn mang về nuôi dưỡng và Chí cũng lớn lên và sống hết sức lương thiện bằng sức

lao ñộng của bản thân mình: “ Người ñàn bà góa mù này bán hắn cho một bác phó

cối không con, và khi bác phó cối này chết thì hắn bơ vơ, hết ñi ở cho nhà này lại ñi

ở cho nhà nọ. Năm hai mươi tuổi, hắn làm canh ñiền cho ông lí Kiến, bây giờ là cụ

bá Kiến, ăn tiên chỉ làng”[16, tr. 19]. Chí Phèo ñã sống với tính cách của anh thanh

niên hiền lành, chẳng nghĩ gì tới những mưu toan ñang chờ ñợi Chí: “ Hình như có

mấy lần bà ba nhà ông lí, còn trẻ lắm mà cứ hay ốm lửng, bắt hắn bóp chân, hay

xoa bụng, ñấm lưng gì ñấy”[16, tr. 19]. Và rồi sự vô tình ấy ñã làm nên nỗi ghen

tuôn vô cớ của bá Kiến, làm cho Chí phải nhiều năm tù tội rồi trở nên tha hóa: “

Hắn về lớp này trông khác hẳn, mới ñầu chẳng ai biết hắn là ai. Trông ñặc như

thằng sắn cá! Cái ñầu thì trọc lốc, cái răng cạo trắng hớn, cái mặt thì ñen mà rất

cơn cơn, hai mắt gườm gườm trông gớm chết! Hắn mặc quần nái ñen với cái áo tây

vàng. Cái ngực phanh, ñầy những nét chạm trỗ rồng, phượng với một ông tướng

cầm chùy, cả hai cánh tay cũng thế. Trông gớm chết”[16, tr. 19]

Không chỉ riêng Chí Phèo mà trong Rửa hờn, Nam Cao cũng vạch trần thói

ti tiện, cướp giật của dân mà bọn thống trị ñã ngang nhiên tung hoành, vô ñạo ñức: “

ông nhất ñịnh bảo rằng: ñứa con của anh ta không thể khai sinh, bởi vì vợ chồng

anh chưa làm giấy giá thú, mà anh có muốn làm giấy giá thú cũng không thể ñược

bởi vì người ñàn bà ñã có con rồi; không những thế, nếu việc phát giác ra, anh có

lỗi…”[3, tr. 370]. Và ñó là cái cớ bòn rút tiền của quan lại, vô cùng nham hiểm và

xấu xa nhưng cũng chẳng một ai có thể lên tiếng hay chống ñối lại ñược: “ Rồi ngày

một, ngày hai, khi nào xoay ñược vài, ba chục bạc nữa, lại ñền ông, ông sẽ liệu

cách vào giá thú cho vợ chồng anh và khai sinh cho ñứa con anh giúp. ðể khỏi lo

hậu họa”[3, tr. 370]. Hành ñộng ñúng với bản chất của con người tàn nhẫn, vô

lương tâm là thế , lí Nhưng ñã không có chút lòng thương nào ñối với những con

người nghèo khổ: “ Ai cũng cho là ông lí Nhưng tệ quá: vợ nó ñẻ, cơm ñã chẳng có

mà ăn, da trông bấm ra nước ñược; chồng thì cái khố chẳng có mà ñeo; thế mà ông

nỡ xoay của nó, thì còn gì là nhân ñức nữa. Ấy là nhà ông thừa tiền, thừa thóc ñấy!

Giá nhà ông phải ñói như nhà người ta thì không biết ông còn bóp nặn dân tới

ñâu?...”[3, tr. 371]

Hay trong Mua danh, nhà văn Nam Cao ñã thể hiện lòng thương cảm sâu

sắc ñối với hai vợ chồng anh Bịch. Họ là người nông dân nghèo khổ, quanh năm

sống trong cảnh ñói và khi có ñược chút niềm vui thì cũng không sao giữ ñược niềm

vui trọn vẹn của mình: “ Trầu làng năm nay chết rất nhiều. Do trận bão vừa qua, có

những cái nát như tương;chẳng khác gì có người giật ñổ xuống rồi lấy chân mà

dận”[3, tr. 334]. Nhưng trầu nhà Bịch thì lại rất tốt: “ Cái vườn trầu nhà Bịch, thật

là trời cho hắn. Nó tốt ñâu mà tốt lạ lùng. Bão cũng có làm dập lá ít nhiều. Nhưng

lớp lá ấy hái ñi, nó lại nẩy luôn lớp mới, còn tốt hơn lớp cũ. Cành chi chit, cành nọ

giằng với cành kia. Lá chồng chất tầng dưới, tầng trên, xây lại với nhau thật chặt,

tràn cả kên bên trên miệng cặp, ñầy lù lù như một mâm xôi. Mà chẳng một lá nào,

chúng xanh ñều, rất mỡ màng, ñẹp như một mái tóc ñược bôi dầu, vuốt sáp. Ấy là

một cái trầu dư sức, hái bao nhiêu cũng không sợ cụt”[3, tr. 336]. Hai vợ chồng của

Bịch ñã rất vui, cứ tưởng sẽ ñổi ñời, bớt ñược nỗi lo ñói nghèo nhưng sống trong

ách thống trị của bọn quan lại như bọn hương lí làm sao có thể ñể cho người dân

của họ có ñược miếng cơm ñầy ñủ. Mùa bắt phu ñến, và cơ hội hành tội dân làng

của bọn thống trị ñã ñến, chúng giở mọi mánh khóe ra ñể tống tiền mà người dân thì

chỉ biết cam chịu mà thôi, và Bịch cũng là nạn nhân bị bóc lột trong lần bắt phu này,

ñể khỏi ñi phu vợ chồng Bịch ñã chạy vại, van lơn những tên tai to mặt bự trong

làng: “ tự cổ chí kim, chức hương trưởng làng này lại rẻ như thế ấy, ai không làm

cũng dại…Và ông bằng lòng nhận khoáng Bịch một trăm tất cả”[3, tr. 343]

Từ những mâu thuẫn giữa giai cấp nông dân và tầng lớp thống trị , nhà văn

Nam Cao ñã cho ta thấy ñược sự khắc nghiệt mà người dân trong xã hội này ñang

phải chịu ñựng khi sống dưới ách thống trị của phong kiến. Nhà văn Nam Cao ñã

nói lên một trong những sự báo ñộng ñáng lo trong ñời sống của nông dân chốn

làng quê là nạn cường hào, ác bá lạm dụng quyền lực hà hiếp, bóc lột người dân

một cách dã man và hết sức tàn bạo.

Và cũng từ tư tưởng nhân ñạo, yêu thương con người mà Nam Cao ñã tố cáo

mạnh mẽ thế lực thống trị“ Bằng cách thể hiện sự chân thực những cảnh ñời tủi

cực, nghèo khổ nơi xóm thôn, Nam Cao ñã ñề cập ñến quá trình người nông dân bị

bần cùng hóa, kết qủa khốc liệt của chế ñộ người bóc lột người, của một bộ máy

thống trị vô cùng hà khắc. Và, bất cứ trong hoàn cảnh nào, các nhân vật và cuộc

ñời thực của họ trong sáng tác của Nam cao ñều có tác dụng tố cáo mạnh mẽ”[2, tr.

52]

2.3. ðỜI SỐNG CỦA NHỮNG NGƯỜI NÔNG DÂN Ở LÀNG QUÊ VIỆT

NAM TRONG SÁNG TÁC CỦA NAM CAO

2.3.1. Người dân quê nghèo ñói, lam lũ

Trong giai ñoạn văn học hiện thực trước Cách mạng tháng Tám 1945, giai

ñoạn văn học ñóng vai trò phản ánh những cuộc sống, con người trong thời kì ñất

nước ta ñang trong những ngày chiến tranh khốc liệt. Và cũng từ những diễn biến

của xã hội lúc này mà văn học hiện thực phê phán ñã ra ñời, góp phần ñấu tranh và

cất lên tiếng nói ñộng viên, ca ngợi người dân, những nhân tố chịu ảnh hưởng trực

tiếp từ chiến tranh.

Riêng nhà văn Nam Cao,là nhà văn sống gắn bó với làng quê nên cũng thấu

hiểu hơn ai hết những nỗi khổ mà người dân nghèo phải chịu. Và cũng từ tình cảm

gắn bó ñó mà những trang viết của nhà văn ñều thiên về những người nghèo khổ,

những số phận lam lũ, hẩm hiu chốn làng quê.

Nhà văn Nam Cao ñã ñể cho ngòi bút của mình ñi vào những số phận trẻ thơ,

những lứa tuổi hồn nhiên bị cái ñói bủa vây một cách xót lòng. Giữa chốn làng quê

ấy là khung cảnh buồn thảm, dất dưỡng trong ñời sống: “ Nhà cửa lưa thưa. Toàn

những nhà tre úp xúp giữa những khu vườn rộng thì có rộng, nhưng xấu lắm: mía

ñốt như lau hoặc khẳng khiu như chân gà, chuối lè tè như những cây rau diếp

ngồng, dĩ chí ñến cây khoai, cây rái cũng không lên ñược. Người xấu xí và rách

rưới. Cái số trẻ con bụng ỏng, mắt toét ngoài ñường sẵn lắm”[3, tr. 152]

Với nhà văn Nam Cao, nhà văn hiện thực với tư tưởng nhân ñạo thì ñứng

trước những số phận thảm thương ñó của con người, ñặc biệt những người thân cô,

thế cô như trẻ em, người già hay những người phụ nữ.

Tác phẩm Trẻ con không ñược ăn thịt chó, ta sẽ bắt gặp những ñứa trẻ ñói

lả vì nghèo và với lứa tuổi hồn nhiên của chúng thì thật càng ñáng thương hơn.

Chúng luôn sống trong cảnh thèm khát và ñói rách thường xuyên nhưng lại bất hạnh

hơn nữa khi chúng lại có người cha say sưa, chỉ biết rượu mà không lao ñộng,

không thấy ñược sự ñói rách của các con mình: “ Thấy lũ con ñứa nào cũng nhăn

nhăn, nhó nhó, người mẹ thương ñứt ruột. Thị biết rằng chúng ñói. Khi người ta ñã

ñói mà ngửi thấy mùi thịt chó, thì bụng càng ñói thêm. Thế mà bữa rượu của người

bố và ba ông khách cứ kéo dài ra mãi. Nghĩ mà bực quá! Cái thể không chết ñược,

chứ giá chết ñược thì chỉ thắt cổ mà chết ñi cho rồi…”[3, tr. 148].

Còn trong Từ ngày mẹ chết, chị em Ninh rơi vào cảnh ñói khát, phải ăn rình

nhà hàng xóm nhưng ñã nói là nạn ñói thì nhà nào cũng cùng một cảnh như nhau

nên dần dần thì họ cũng chẳng thể nào giúp cho hai chị em ñược nữa, và cũng bởi

với họ vẫn phải gánh vác gia ñình, vẫn phải làm nhiệm vụ của người cha. Thế là,

Ninh từ một ñứa trẻ ñược cha mẹ thương yêu giờ ñây phải học cách xoay sở với

cuộc sống, học cách tìm thức ăn cho ñứa em của mình bớt ñói: “ Ninh lại ñi tìm

dong, nhưng hết. Ninh moi luôn một củ ráy. Ráy nước, ăn ngứa lắm. Nhưng ñói còn

biết gì là ngứa? Ninh ñem về nướng. Ninh gọi ðật về, lau nước mắt cho nó, rồi chị

em ăn ráy nước. ðật ăn tợn lắm, chẳng thấy kêu ca gì cả. Ninh rơi nước mắt.”[3, tr.

178]

Dưới cảnh ñói nghèo tràn lan thì những người già, những người ñã hết sức

lao ñộng thì càng khốn khó, cái ñói nghèo ñến với họ ngày càng gần hơn. Trong

Một bữa no, bà cái Tý, một bà lão ngoài tám mươi vẫn phải hạ mình, bỏ ñi lòng tự

trọng mà ñi xin ăn cho qua cơn ñói: “ Mỗi sáng, bà ra chợ xin người này một miếng,

người kia một miếng. Ai lấy ñâu mà ngày nào cũng cho như vậy? Lòng thương cũng

có hạn”[3, tr. 162]. Cuộc ñời thật chua chát làm sao, bà cái Tý vì quá khổ mà bản

thân lại bất lực nên chỉ biết than thở, trách con mình: “ Bà lão hờ con suốt ñêm. Bao

giờ cũng vậy cứ hết ñường ñất làm ăn là bà lại hờ con. Làm như chính tự con bà

nên bây giờ bà phải ñói” [3, tr. 160]

Nhưng qua Lão Hạc, dù cảnh sống cũng hết sức khó nghèo nhưng lão vẫn

luôn hết lòng vì con mình. Dù cho cái sự ñói vây chặt nhưng lão vẫn cố giữ lấy

mảnh vườn dành cho con: “ Luôn mấy hôm, tôi thấy Lão Hạc chỉ ăn khoai. Rồi thì

khoai cũng hết. Bắt ñầu từ ñấy, lão chế tạo ñược món gì, ăn món ấy. Hôm thì lão ăn

củ chuối, hôm thì lão ăn sung luộc, hôm thì ăn rau má, với thỉnh thoảng một vài củ

ráy, hay bữa trai, bữa ốc.”[16, tr. 62].

Cái sự ñói nghèo vốn ñã rất khổ rồi thì với những người già, những người

hiền lành như lão Hạc lại càng ñáng thương hơn nữa. Lão chỉ có mỗi con chó làm

bạn trong tuổi già cô ñơn nhưng rồi lão cũng phải bán nó ñi trong sự nối tiếc, trong

những giọt nước mắt chân tình của người chủ hiền lành: “ Mặt ông lão co dúm lại.

Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra. Cái ñầu lão nghoẹo về

một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc…”[16, tr.

59]

Với sự cảm nhận của nhà văn Nam Cao, cái nghèo ñói, lam lũ kia không chỉ

là thiếu thốn về vật chất mà ngay ñến tinh thần cũng bị ảnh hưởng nặng nề. Hình

ảnh Một ñám cưới, Nam Cao ñã tái hiện lại tình cảnh khốn khổ của người dân

trước Cách mạng tháng Tám 1945. ðó là hình ảnh một cô dâu chỉ mười mấy tuổi

ñầu, cô bé Dần vẫn còn thích muốn sống quấn quít bên gia ñình, muốn vui ñùa cùng

em nhưng vì cảnh nhà nghèo khó mà những mong ước chính ñáng ñó cũng không

thực hiện ñược. Từ ngày mẹ Dần mất, cô phải thay cha quán xuyến công việc gia

ñình ñể cha Dần ñi tìm miếng ăn: “ Nhưng ông trời hình như không muốn cho bố

con Dần ngóc ñầu lên. Cuộc sống mỗi ngày một khó thêm. Gạo kém, thóc cao. Ngô,

khoai cũng khó chuốt ñược mà ăn. Thậm chí ñến hạt muối cũng sinh ra hiếm nốt:

mua một vài xu chẳng hàng nào chịu bán”[16, tr. 68]

ðối với ñứa trẻ nghèo như Dần thì dẫu khó khăn nhưng ñược sống bên gia

ñình ñã là hạnh phúc nên Dần cũng không hề than trách cho cuộc ñời mình. Nhưng

thật nghiệt ngã làm sao khi ñứng trước sự hoành hành của sự ñói nghèo buộc con

người phải tìm cách ñối phó với nó và buộc người cha phải nghĩ ñến việc gả con ñể

chạy ñói. Thế là một ñám cưới chạy ñói ñã diễn ra, Dần ñi lấy chồng với tâm trạng

thiểu não, nặng nề của người cha bất lực khi phải gả con ñi nhưng lòng không

muốn: “ Chao ôi! Buồn biết mấy?...Ông ñờ ñẫn cả người. Ông nghĩ bụng rằng: Giá

Dần không phải ñi về nhà người ta, thì có lẽ chẳng ñời nào ông phải lên rừng; ông

cứ ở nhà với ba con, bố con ñùm bọc lấy nhau, bây giờ bỏ lại hai ñứa bé mà ñi, ông

thương chúng nó quá…”[16, tr. 78]

Một ñám cưới chạy ñói, một cảnh tượng hết sức ñau lòng và chỉ duy nhất ở

tác phẩm của Nam Cao ta mới tìm thấy ñược ñiều ñó, một sự thật, một sự khủng

khiếp của sự ảnh hưởng bởi cái nghèo trong làng quê Việt Nam trước Cách mạng.

Nguyễn ðăng Mạnh nhận xét: “ Chao ôi! Người nông dân ngày xưa thật cực

khổ ñủ ñường. ðọc xong truyện cứ thấy ñau xót ñến ngẩn ngơ trước một cái làng

Việt Nam tiêu ñiều, xơ xác, có một ñám cưới mà mặt người ñưa dâu buồn như là

ñưa ma, nhà trai, nhà gái chỉ vẻn vẹn có sáu người, kể cả ñứa bé con phải cõng,

quần áo thì rách rưới lôi thôi, lầm lũi dắt nhau ñi vào một cái ngõ tre hun hút dưới

bóng chiều ảm ñạm, giống như “một gia ñình xẩm(…)ñi tìm chỗ ngủ” [12, tr. 217]

Qua từng trang viết, nhà văn Nam Cao ñã cho ta thấy hình ảnh về làng quê

nghèo ñói, lam lũ ñang diễn ra trong xã hội dưới chế ñộ thực dân. Nam Cao như bộc

lộ nỗi ñau xót trước những số phận hẩm hiu, ñáng thương của những người phụ nữ,

những ñứa trẻ, những người già sống trong cảnh cô ñơn, buồn tủi. Nam Cao ñã

dùng ngòi bút của mình ñể nói lên lòng thương cảm trước những số phận con người

nghèo ñói, ñáng thương ñang bị xã hội bất công chà ñạp, áp bức mà bản thân họ

không có khả năng phản kháng.

2.3.2. Con người bế tắc, cùng quẫn

Với nền văn học hiện thực trước Cách mạng tháng Tám 1945 thì ngoài việc

phản ánh cảnh nghèo ñói, lam lũ của con người còn nói ñến sự bế tắc, cùng quẫn

của người nông dân chốn làng quê. Trong những ngày ñất nước chiến tranh cũng là

những ngày cuộc sống của người dân phải rơi vào cảnh tối tăm, mù mịt do tội ác

của thực dân cùng bọn ñịa chủ phong kiến. Và ñối với văn học hiện thực thì ñây

cũng là những ñề tài cần phản ánh, cần quan tâm.

Khác với những nhà văn theo chủ nghĩa lãng mạn như: Nguyên Hồng, Thạch

Lam, Tô Hoài phản ánh về cảnh sống nghèo nàn của những người sống ở thành thị,

ngoại thành thì các nhà văn tiêu biểu cho văn học hiện thực phê phán lại ñề cập ñến

thực trạng về hoàn cảnh sống của người dân nghèo ở làng quê. Ở những tác phẩm

của Nam Cao, ta sẽ thấy ñược số phận bế tắc, cùng quẫn của những người dân quê

cả về vật chất lẫn tinh thần với những tác phẩm: Lão Hạc, Một bữa no, Dì Hảo,

Chí Phèo…

Trước hết ta sẽ tìm gặp trong tác phẩm của Nam Cao sự bế tắc, cùng quẫn về

vật chất, những thứ tưởng như rất bình thường trong bữa ăn hàng ngày mà lại chi

phối số phận con người. ðứng trước mối ñe dọa về miếng ăn buộc con người luôn

phải ñấu tranh về tư tưởng ñể có thể lựa chọn cuộc sống của chính mình.

Lão Hạc là người ñại diện cho những nhân cách cao ñẹp, có thể ví cái vẻ ñẹp

của lão Hạc như những hoa sen “gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”, cho dù cụôc

sống của ñời lão vẫn lâm vào bế tắc không lối thoát, không thể chốn chạy cái ñói

nhưng cái chết của lão rất cao cả, rất ñáng kính. Một nhân cách lão Hạc rất khó tìm

thấy giữa cuộc ñời tối tăm, mù mịt: “ Làng mất về sợi, nghề vải ñành phải bỏ. ðàn

bà rỗi rãi nhiều. Còn tí việc nhẹ nào, họ tranh nhau làm mất cả. Lão Hạc không có

việc. Rồi lại bão. Hoa màu bị phá sạch sành sanh. Từ ngày bão ñến nay, vườn lão

chưa có một tí gì bán. Gạo thì cứ kém mãi ñi. Một lão với một con chó, mỗi ngày

ba hào gạo, mà gia sự vẫn còn ñói deo ñói dắt…”[16, tr. 58]

Cái ñói như rượt ñuổi, bản thân lão thì già yếu, lão Hạc lo lắng mình sẽ làm

hao hụt ñến mảnh vườn dành cho con. Cuộc ñời lão ñã bắt ñầu bế tắc thật, lão cũng

ñã chạy ñói, trốn cái ñói dã man bằng cách xin bả chó của binh Tư ñể kết liễu cuộc

ñời mình mà ñã khiến cho mọi người hiểu lầm nhân cách trong sáng của lão: “ Hỡi

ơi lão Hạc! thì ra ñến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết…Một người như

thế ấy!...Một người ñã khóc vì trót lừa một con chó!...Một người nhịn ăn ñể tiền lại

làm ma, bởi không muốn liên lụy ñến hàng xóm, láng giềng…Con người ñáng kính

ấy bây giờ cũng theo gót binh Tư ñể có ăn ư? Cuộc ñời quả thật cứ mỗi ngày một

thêm ñáng buồn…”[16, tr. 63].

Tác phẩm Lão Hạc của nhà văn Nam Cao là một tác phẩm mang tính chất

thời ñại. Nó phản ánh nhân cách của con người trước những thử thách của cuộc

sống, và cũng qua lão Hạc, Nam Cao như muốn nhắn nhủ ñến mọi người về nguy

cơ tha hóa nhân cách trước thời cuộc, trước cuộc sống. Cái chết của lão Hạc nhằm

giải quyết những sự ngờ vực và ñánh giá về nhân phẩm của những người nghèo khổ

lúc bấy giờ, và cùng thể hiện ñược tư tưởng ñúng ñắn, một nhận thức ñánh kính

phục của người nông dân trong xã hội ñen tối này.

Không riêng gì lão Hạc, trong Một bữa no ta cũng bắt gặp một hoàn cảnh bế

tắc, cùng quẫn trước cái ñói, khơi lên nỗi ñau xót mỉa mai cho cuộc ñời bà cái Tý,

bà lão ñã ngoài tám mươi. ðứng trước nạn ñói, ñứng trước tuổi già của mình, bà cái

Tý phải bỏ ñi sỉ diện, bỏ ñi lòng tự trọng trước sự khinh miệt của bọn nhà giàu ñể

tìm ñến miếng ăn: “ Trông bà xo ñũa mà ngứa mắt! Bà phó muốn giật xoét lấy, làm

thật nhanh cho ñỡ bực. Nhưng bà nhịn ñược. Bà chỉ chép miệng và lừ lừ ñôi mắt, tỏ

ý khó chịu. Cái ñĩ hiểu nên chỉ nhìn xuống ñất. Nó giận bà nó lắm. Nó ñã bảo bà nó

về ñi mà bà nó không chịu về…”[3, tr. 167].

Hành ñộng hạ mình của bà cái ñĩ cho người ñọc sự cảm thương sâu sắc, thảm

thương mà nguyên nhân chính là cái ñói ñể dẫn ñến sự bế tắc không còn cách gì ñể

duy trì sự sống ñang dần tắt ñi trong cuộc ñời của bà. Là những người già, những

người sống cuộc ñời cô ñộc thì việc duy trì sự sống như bà cái ñĩ và Lão Hạc là ñiều

quá ñỗi khó khăn. Mỗi hoàn cảnh bắt người ta phải có những cách giải quyết riêng,

với lão Hạc thì thà giữ nhân cách, danh dự, thà chọn lấy cái chết trước sự bế tắc của

cuộc ñời chứ không chịu quy lụy, hạ mình. Với bà cái ñĩ thì ngược lại, bà ñã chọn

con ñường ăn xin, cầu lụy từ bọn nhà giàu, và có lẽ ở bà còn có sự quyến luyến với

ñứa cháu thơ mà muốn nhẫn nhục ñể duy trì sự sống leo lét từng giờ của bà. Và dù

thế nào, thì giữa hai số phận hẳm hiu này cũng thật ñáng thương, họ ñã bị dồn ñến

bước ñường cùng không còn lối thoát, không thể có sự lựa chọn nào khác hơn ñược

và dưới sự áp ñặt của xã hội phong kiến ñương thời thì con người chỉ có thể tuân

theo số kiếp riêng của chính họ mà thôi.

Cái sự bế tắc, cùng quẫn của xã hội dành cho không chỉ làm cho người ta

ñói khổ mà những ảnh hưởng về mặt tinh thần cũng rất nghiêm trọng. Vì cuộc sống

không có ñường ñi thứ hai, vì sự rẻ khinh ñối với những người nghèo mà ñã vô tình

làm cho họ thay ñổi nhân cách, mất ñi quyền làm người ngay trong cộng ñồng

người.

Với tác phẩm Lang Rận, là một con người mang số kiếp hết sức bi ai, ñau

khổ trong cuộc sống, trong tình duyên và giờ ñây lại bị sự khinh bỉ của mọi người

xung quanh. Trải qua ba lần kết hôn cũng là ba lần bị bỏ rơi Lang Rận ñã quá tủi

thân mình nên khi ñến ở nhà ông cựu, gặp Mụ Lợi- một người phụ nữ xấu xí và

cũng có số kiếp ñáng thương như mình thì tình yêu trong lòng Lang Rận lại trở về.

Hai con người lận ñận giữa cuộc ñời gặp ñược nhau, bao sự cảm thông, chia sẻ ñể

ñến với tình yêu chân thành, không cầu kì vật chất. Thế mà, trong cái xã hội này

những người như họ lại bị tước ñoạt quyền làm người, bị tước ñi quyền tự do trong

tình yêu. Họ ñã bị xã hội chà ñạp, bị lăn nhục ñến mức không còn con ñường ñi,

không còn lối thoát, bế tắc, cùng quẫn ñể rồi kết cục là một cái chết thảm thương: “

Một ñôi chân tím bầm lủng lẳng trên không khí. ðó là ông Lang Rận. Ông thắt cổ!

Ông thắt cổ bằng cái ruộc tượng gốc của mụ Lợi. Cái mặt ông ñọng máu sưng lên

bằng cái thớt. Cái ñầu ông ngoẹo xuống, như ñầu một thằng bé khi nó dỗi. Trông

thật là thiểu não”[3, tr. 427]

ðến với tác phẩm Chí Phèo, một ñiển hình cho người nông dân bế tắc, cùng

quẫn và kết quả là tha hóa nhân cách do xã hội áp bức con người. Nhưng ở Chí

Phèo thì không giống với Lang Rận, ở Chí Phèo là một tính cách mạnh mẽ, một

người nông dân ñiển hình dám chống lại xã hội, dám ñấu tranh ñòi quyền lợi mà

một con người ñáng ñược có.

Chí Phèo là con người với số phận khổ ñau, là ñứa trẻ mồ côi cha mẹ từ khi

mới sinh: “ Một anh ñi thả ống lươn, một buổi sáng tinh sương ñã thây hắn trần

truồng và xám ngắt trong một cái váy ñụp ñể bên một cái lò gạch bỏ không, anh ta

rước lấy và ñem cho một người ñàn bà góa mù”[16, tr. 18]. Chí Phèo ñã lớn lên

một cách bình yên bên làng quê cũng những con người tốt bụng và cũng trở thành

một chàng thanh niên chân chất, hiền hậu.

Nhưng rồi sự ñùa cợt của bà ba, rồi sự trả thù vô cớ thâm ñộc của bá Kiến

mà Chí Phèo phải ñi tù và khi trở về thì ñã gần như trở thành người khác, gần như

tha hóa về nhân tính và cả nhân hình: “ Bây giờ thì hắn ñã trở thành người không

tuổi rồi. Ba mươi tám hay ba mươi chín? Bốn mươi hay là ngoài bốn mươi? Cái

mặt hắn không trẻ cũng không già; nó không còn là mặt người; nó là mặt một con

vật lạ, nhìn mặt các con vật có bao giờ biết tuổi?”[16, tr. 33]

Cuộc ñời Chí cứ tưởng như là chấm hết, bị mọi người xa lánh, không có một

thứ gì ñể chứng minh bản thân, chứng minh sự tồn tại của bản thân trong xã hộ. Thế

rồi thị Nở xuất hiện, một người ñàn bà xấu xí lại thêm sự dở hơi nhưng với chí Phèo

thì Chí Phèo bỗng dưng muốn thành người tốt: “ Trời ơi! Hắn thèm lương thiện,

hắn muốn làm hòa với mọi người biết bao! Thị Nở sẽ mở ñường cho hắn. Thị có thể

sống yên ổn với hắn thì sao người khác lại không thể ñược. Họ sẽ thấy rằng hắn

cũng có thể không làm hại ai ñược. Họ lại sẽ nhận hắn vào cái xã hội bằng phẳng,

thân thiện của những người thân thiện…”[16, tr. 46]

Có lúc Chí cũng từng ước mơ về một hạnh phúc gia ñình và giờ ñây với

những ngày sống hạnh phúc bên thị Nở làm hắn vui vẻ như ước mơ ngày xưa của

hắn sắp thành hiện thực: “ Hình như có một thời hắn ñã ao ước có một gia ñình nho

nhỏ. Chồng cuốc mướn, cày thuê, vợ dệt vải, chúng lại bỏ một con lợn ñể làm vốn

liếng. Khá giả thì mua dăm ba sào ruộng làm”[16, tr. 43]

Nhưng rồi cái ñịnh kiến xã hội, cái phán xét của dư luận cái khinh bỉ của bà

cô thị Nở ñã ñẩy Chí vào sự bế tắc, cùng quẫn của cuộc ñời và trở về với bản chất

lưu manh, bản chất bị xa lánh nhưng chí lại bị chính những người xa lánh ñó áp ñặt

cuộc ñời chí, và hắn cũng không thể biết ñược với họ Chí là con quỷ dữ: “ Có lẽ hắn

không biết hắn là con quỹ dữ của làng Vũ ðại, ñã tác quái cho bao nhiêu dân

làng”[16, tr. 34]

Cuối cùng, Chí Phèo ñã nhận ra rằng mình phải thoát khỏi sự bế tắc của cuộc

ñời, phải giải phóng bản thân mình, phải trả thù kẻ ñã ban cho mình cái kiếp số mà

vốn dĩ không phải là bản chất thật của mình, ñể ñòi lại cái danh dự của con người: “

Ai cho tao lương thiện? Làm thế nào cho mất những vết mảnh chai trên mặt này?

Tao không thể làm người lương thiện ñược nữa. Biết không! Chỉ còn một cách…biết

không! Chỉ còn một cách là …cái này! Biết không!”[16, tr. 51]

Kết thúc cuộc ñời bá Kiến, Chí Phèo như ñã làm vơi nỗi cực khổ của cả làng

Vũ ðại: “ Thằng nào chứ hai thằng ấy chết thì không ai tiếc. Rõ thật bọn chúng giết

nhau, nào có phải cần ñến người khác ñâu”[16, tr. 51]. Và ngược lại thông qua cái

chết của Chí Phèo nhà văn ñã gióng lên hồi chuông cảnh báo ñối với xã hội lúc bấy

giờ, xã hội mà con người có thể bị tha hóa như Chí Phèo, một nhân vật ñiển hình

cho hoàn cảnh ñiển hình của xã hội.

Lê ðình Kỵ ñã nhận xét về nhà văn Nam Cao: “Nam Cao ñã diễn tả một sức

mạnh lạ thường của quá trình lưu manh hóa của một số quần chúng cơ bản trong

hoàn cảnh bị ñè nén, áp bức, bóc lột của xã hộ cũ”[10, tr. 21]

Tóm lại, qua những sáng tác của nhà văn Nam Cao về làng quê Việt Nam

trước Cách mạng tháng Tám 1945, cùng với hiện thực cuộc sống trong xã hội ñã tái

hiện lại một xã hội Việt Nam ñầy biến ñộng trong thời kì chiến tranh khốc liệt. Nhà

văn ñã ñưa vào bức tranh quê ấy những số phận con người ñại diện, tiêu biểu cho

tầng lớp dưới ñáy xã hội, tầng lớp bị áp bức bóc lột nặng nề dưới ách thống trị của

bọn ñịa chủ phong kiến. Dù sống trong hoàn cảnh bế tắc, ñói nghèo nhưng Nam

Cao vẫn ñể cho nhân vật của mình có những bước ñột phá vươn lên trong số phận,

ñể cho người nông mà tác giả miêu tả ñều có những cá tính rất ñiển hình phù hợp

với những hoàn cảnh ñiển hình riêng: Chí Phèo, Lão Hạc…

Cái hiện thực trong tác phẩm của Nam Cao ñược Hà Minh ðức nhận xét: “

Tác phẩm của Nam Cao mang những ñặc ñiểm của văn học ở chặn ñường cuối

cùng. Không khí ngột ngạt bao trùm ñời sống và tràn vào các tác phẩm. Số phận

các nhân vật ở thành thị cũng như nông thôn trong xã hội riêng của mình ñều rơi

vào bế tắc tột ñộ”[10, tr. 313]

Trong giai ñoạn văn học hiện ñại, không riêng những nhà văn hiện thực mới

có cái nhìn về cuộc sống mà những nhà văn của chủ nghĩa lãng mạn cũng cho nhân

vật của mình phản ánh ñược ñời sống của xã hội lúc này, và dù là sự phản ánh ñời

sống nhưng giữa hai trường phái ñều có những quan ñiểm về cuộc ñời riêng. Như

nhà văn Thạch Lam thì có sự cảm nhận về cuộc ñời không phải bằng sự ñói lả mà

bằng cái sự tĩnh lặng, nhàm chán của những cuộc ñời người trong những làng quê

cũng ñìu hiu buồn tẻ, những phố phường thưa thớt, quạnh vắng. TRong Hai ñứa

trẻ, Thạch Lam miêu tả cảnh hoàng hôn về chiều quê thật lặng lẽ, man mác giữa

cuộc ñời hai ñứa trẻ thơ. Và nơi ñó, vẫn cái không khí không có gì là mới mẻ, là vui

tươi, giữa cái chợ mà lại có mùi ẩm móc bốc lên, hơi nóng ban ngày lẫn với mùi hôi

rác rưởi, vỏ bưởi, lá nhãn, bã mía quen thuộc quá “ khiến chị em Liên tưởng là mùi

riêng của ñất, của quê hương này”[15, tr. 193].

Hay trong Con ñường sáng của Hoàng ðạo, nhà văn cũng ñể cho nhân vật

của mình cất lên tiếng nói cảm thương ñối với số phận con người: “ Duy tự kêu

rằng ñó là sự hoài vọng thiết tha của chàng(…). Duy bồng bột nghĩ ñến sự thành

công của công cuộc chàng theo ñuổi. Cũng như con chim lạ, tá ñiền của chàng sẽ

cất tiếng hát vui vẻ trong một cuộc ñời êm thấm, dễ dàng. Bên sườn ñồi hồng nhạt,

Duy sẽ không thấy màu áo nâu bạc nữa; những ñứa trẻ hốc hác sẽ trở nên lành

mạnh, hồng hào, người lớn sẽ hoan hỉ làm việc ñể ñến lúc thu không, trở về những

gian nhà giản dị, sáng sủa, ấm cúng, nếm những thức ăn ñầy ñủ, thơm tho, khói bốc

lên nghi ngút”[15, tr. 172]

Còn với Nhất Linh trong ðoạn tuyệt là một ước mơ cải thiện ñời sống của

những người dân quê: “ Tôi tin ở sự tiến bộ. Ta có thể làm cho họ (dân quê) hơn lên

ñược. Có lẽ họ ñã quen với cái khó lắm rồi, nên họ không biết khổ nữa, hay họ có

biết cũng không tỏ ra ñược…Ta phải diễn ra cho họ và những sự mong ước cho họ,

ta phải làm cho họ mong ước như ta. Tôi vẫn hằng mong ước dân quê ñỡ phải chịu

hà hiếp ức bách. Ta phải tin rắng sự ao ước ấy có thể thành sự thực và làm cho

dân quê mong ước một cách tha thiết như ta”.[15, tr. 14]

Vẫn một sự cảm thông trước cuộc sống nhưng với các nhà văn hiện thực phê

phán mà tiêu biểu là nhà văn Nam Cao thì cái hiện thực phải ñược vạch trần ra, phải

ñược phanh phui bằng những hành ñộng, những diễn biến trong ñời sống của nhân

vật trong hoàn cảnh cụ thể. Và cái hiện thực của nhà văn Nam Cao luôn rất gần gũi

và gắn bó với cảnh làng quê trong giai ñoạn trước Cách mạng tháng Tám 1945. Và

cũng qua bức tranh hiện thực của Nam Cao mà Hà Minh ðức ñã có những nhận xét

về tác phẩm của nhà văn Nam Cao: “ Gấp những trang sách của Nam Cao lại,

người ñọc dường như vẫn cảm thấy ngột ngạt và ám ảnh không nguôi với số phận

của những con người khốn khổ. Cái không khí ngột ngạt ñó chủ yếu là do hiện thực

xã hội lúc bấy giờ”[10, tr. 315]

CHƯƠNG III

NHỮNG YẾU TỐ NGHỆ THUẬT KHẮC HỌA HÌNH ẢNH LÀNG

QUÊ TRONG NHỮNG SÁNG TÁC CỦA NAM CAO TRƯỚC CÁCH

MẠNG THÁNG TÁM 1945

3.1. THỜI GIAN NGHỆ THUẬT, KHÔNG GIAN NGHỆ THUẬT

Nam Cao là nhà văn hiện thực xuất sắc của nền văn học hiện thực phê phán

giai ñoạn trước Cách mạng tháng Tám 1945. Nam Cao ñã cho ra ñời nhiều tác phẩm

thành công không chỉ ở ñề tài, mà còn ở nghệ thuật ñiêu luyện mà nhà văn ñã sử

dụng trong mỗi tác phẩm. Với ñề tài viết về làng quê Việt Nam trước Cách mạng

tháng Tám 1945, Nam Cao ñã vận dụng một cách chính xác, uyển chuyển những

thủ pháp nghệ thuật trong tác phẩm, ñể góp phần làm tăng thêm giá trị của từng tác

phẩm cụ thể. Nam Cao ñã ñi vào không gian chốn làng quê với những nơi “bùn lầy

nước ñọng”, với những mái nhà tranh rách nát của người dân nghèo. Ngoài ra, Nam

Cao còn chú ý ñến những biến ñổi của thời gian xoay quanh cuộc sống thường nhật,

gần gũi, quen thuộc hàng ngày. ði sâu hơn vào cuộc sống của con người làng quê,

Nam Cao cũng ñã rất thành công trong việc khắc họa tâm lý của nhân vật với nhiều

diễn biến tâm lý phức tạp khác nhau. Cùng với những yếu tố trên thì chi tiết nghệ

thuật trong tác phẩm của Nam Cao cũng là nét ñộc ñáo, tái hiện một cách cụ thể

diễn biến của mỗi tác phẩm cũng như phác họa một cách ñầy ñủ cuộc sống của

người dân trong giai ñoạn khó khăn của ñất nước trong thời kì chiến tranh khốc liệt.

3.1.1. Thời gian nghệ thuật

Thời gian nghệ thuật: “Là hình thức nội tại của nghệ thuật. Cũng như không

gian nghệ thuật, miêu tả, trần thuật trong truyện bao giờ cũng xuất phát từ ñiểm

nhìn nhất ñịnh trong thời gian. Khác với thời gian khách quan, thời gian nghệ thuật

có thể ñảo ngược, quay về quá khứ, có thể bay vượt ñến tương lai xa xôi, có thể dồn

nén một khoảng thời gian dài trong chốc lát, lại có thể kéo dài cái chốc lát ñến vô

tận. Nó ñược ño bằng nhiều thước ño khác nhau, bằng sự lặp lại ñều ñặn của các

hiện tượng ñời sống ñược ý thức: sự sống, gặp gỡ, chia tay, mùa này, mùa

khác,…tạo nên nhịp ñiệu trong tác phẩm.”[7, tr. 82]

Trong sáng tác của Nam Cao, các nhân vật của ông sống như thường lệ,

trong hoàn cảnh cụ thể cùng với thời gian của hiện thực ñời sống. Một trong những

nét ñặc sắc của thời gian nghệ thuật trong sáng tác của Nam Cao là ñã tạo ra một

kiểu thời gian hiện thực hàng ngày. Trong cái thời gian hàng ngày của cuộc sống

hiện tại, cuộc sống dưới ách thống trị của phong kiến, nhân vật của Nam Cao như bị

giam hãm, tù túng, luẩn quẩn trong những lo âu thường nhật từ miếng cơm , manh

áo ñến ñồng tiền, bát gạo…Các nhân vật ñau buồn của Nam Cao bị hành hạ, bị giầy

vò, bị ám ảnh bởi cái ñói, “lúc nào cũng lo chết ñói, lúc nào cũng lo làm thế nào

cho không chết ñói”. Cả thế giới nhân vật trong tác phẩm của Nam Cao luôn “ bị áo

cơm ghì sát ñất”, bị xuôi theo cái vòng luẩn quẩn của thời gian hàng ngày- mòn

mỏi. Thời gian trong tác phẩm luôn gắn liền với ñời sống nhân vật, nó chậm chạp,

lê lết như những lo lắng, muộn phiền của số phận nhân vật. Thời gian của Nam Cao

là thứ thời gian mệt mỏi, nhẫn nại của nhân vật trước những nhu cầu của cuộc sống

con người. Họ sống trong thời gian mù tịt bị cái ñói vây bủa, phải cố gắng ñể duy

trì cuộc sống ñể tồn tại một cách thảm thương.

Thời gian hàng ngày của Nam Cao ñược thể hiện qua từng hoạt ñộng trong

từng buổi của nhân vật như sáng, trưa, chiều, tối…Trong tác phẩm Một bữa no, bà

cái ñĩ ñã có những buổi sáng thật ñáng thương, buổi sáng hàng ngày ñể bà hạ mình

ñi tìm miếng ăn “ Mỗi sáng, bà ra chợ xin người này một miếng, người kia một

miếng. Ai lấy ñâu mà ngày nào cũng cho như vậy? Lòng thương người cũng có

hạng” [3, tr. 162]. Hay chị cu trong Con mèo, ñã chửi xối xả khi chồng chị làm hư

hại ñi những vật dụng trong nhà “ Từ sáng ñến giờ, tao ngồi trầy trầy trên khung

cửi, mới ñược chừng một ñồng hào, mà mày phá tao một lúc một cái niêu, bốn năm

cái bát…”[3, tr.119]. ðến Một ñám cưới, cô bé Dần ñi ở mướn nơi gia ñình ñịa

chủ thì bữa là khoảng thời gian ñược chia ra rõ rệt ñể tính công, tính tiền “sáng, mỗi

người một lùm lùm; trưa. Ba lượt thật ñầy; tối, củ khoai, củ ráy, bụng trẻ con,như

vậy, thì có lẽ cũng không phải ñói”[3, tr. 122]. Còn với Chí Phèo buổi trong ngày

với hắn chẳng có gì là chật vật mà ngược lại, rất nhàn, rất thoải mái, một ñiều khá

hiếm hoi trong cảnh tượng ñời sống bây giờ “Hắn về hôm trước, hôm sau ñã thấy

uống rượu với thịt chó suốt từ trưa ñến chiều” [16, tr. 19]

Thời gian ñược tính bằng ngày và ngày ở ñây các nhân vật trong tác phẩm

vẫn phải liên quan tới cái ñói, bị miếng ăn kìm hãm. Bà cái ñĩ ñã vất vả hằng ngày

ñể buôn bán kiếm lời nuôi thân: “Còn hai ñồng bà dùng làm vốn ñi buôn, kiếm mỗi

ngày dăm ba xu lãi nuôi thân. Có chạy xạc cả gấu váy, hết chợ gần ñến chợ xa, thì

mới kiếm nỗi mỗi ngày mấy ñồng xu. Sung sướng gì ñâu! Ấy thế mà ông trời ông ấy

vẫn chưa chịu ñể yên” ( Một bữa no) [3, tr. 160]. Và rồi thời gian sau bà phải chịu

ñói vì không còn khả năng buôn bán: “Mấy hôm nay bà nhịn ñói” [3, tr. 162]. Sự lo

lắng cho cái ăn hàng ngày cũng ñược tính toán kĩ càng: “ Bà ạ, gạo hôm nay kém

quá, một ñồng không ñược mười một ñấu con” ( Nhìn người ta sung sướng)[3, tr.

409]. Với sự ñói trước mắt, người vợ trong gia ñình luôn phải tính toán sao cho gia

ñình họ ñược ñủ no: “Ngày nắng còn có thể ñong ñược gạo; ngày mưa nhiều khi có

tiền mà ñành phải nhịn”(Làm tổ) [3, tr. 184]. Còn với người vợ của Bịch thì ngày

ngày ñi làm thuê, phải buôn bán vất vả ñể lo cho gia ñình: “Vợ ñi làm cỏ thuê, mỗi

ngày ñược hai hào; mỗi tháng cũng làm ñược ñộ mươi ngày. Những ngày không có

ai mướn thuê, chị mua buôn ñọt lá, mấy cái hoa chuối, hoặc bó mía cẳng gà ñem

mãi sang chợ phương –Yên bán…cũng có ngày lỗ tiền ñò” ( Mua danh) [3, tr. 334].

Và cả những người ñàn ông như bố Dần cũng tính toán cho mỗi ngày của gia ñình:

“ Trước kia, mỗi người làm mỗi ngày hào rưỡi thì ñã gần ñủ cả nhà ăn; bây giờ mỗi

ngày ñược ba hào, tiền gấp hai, nhưng nếu ñem ñong gạo thì chưa bằng một góc

ngày xưa, thành thử một người ăn cũng hết”( Một ñám cứơi) [3, tr. 125]. Còn với

ông lão tội nghiệp như lão Hạc, lo cho bản thân ñã khó, thế mà gánh vác thêm phần

ăn của con chó: “ Một lão với một con chó, mỗi ngày ba hào gạo, mà gia sự vẫn

còn ñói deo dắt”(Lão Hạc) [16, tr. 58]. Riêng ngày của Chí Phèo,, một người say

sưa thì ngày trôi qua thật dễ dàng: “Hắn về hôm trước thì hôm sau ñã thấy ngồi ở

chợ uống rượu với thịt chó từ trưa ñến xế chiều”(Chí Phèo) [16, tr. 19].

Thời gian trong tác phẩm của Nam Cao còn ñược tính bằng ngày. Bà cái ñĩ

già yếu nhưng vẫn phải làm việc ngày này qua tháng nọ, bà lấy sự kiên trì, nhẫn nại

ñể vui lòng chủ nhưng người chủ vẫn chưa vừa ý: “Thoạt tiên, cơm nuôi tháng một

ñồng. Rồi cơm nuôi tháng năm hào”( Một bữa no) [3, tr.161].Ở làng quê, cảnh

tượng thiên tai, mưa bão là thường xuyên xảy ra, và nó buộc người nông dân phải

xót xa khi nhìn những của cải mình chăm chút từng ngày, từng tháng mất ñi: “ Mấy

buồng chuối tiêu kia tháng sau bán thật vừa”( Làm tổ) [3, tr. 182]. Trong cảnh

nghèo khổ ñó, anh cu Lộ ñã dửng dưng trước cách kiếm ăn bằng nghề mõ của mình:

“Tháng ba này, thằng nào thằng ấy ñến ba ngày không ñược bát cơm dãi nhỏ ra,

hết còn làm bộ” ( Tư cách mõ) [3, tr. 351]. Bố của Dần thì lo cho cuộc sống những

ñứa con trong thời gian tới: ‘ Bây giờ mà còn thế, ñến tháng hai, tháng ba này còn

khổ ñến ñâu? Bố con mình có thân thì phải liệu ñi”.( Một ñám cưới) [3, tr. 125]

Qua tháng rồi tới năm, một dòng chảy liên tục, người dân vẫn chỉ mỗi một

nỗi lo xưa cũ, nỗi lo cơm áo day dẳng. Công sức của bà cái ñĩ càng ngày càng bị

bóc lột thêm: “ Rồi cơm nuôi, một năm bốn ñồng. Rồi hai hào. Rồi chẳng có ñồng

nào” ( Một bữa no) [3, tr. 162]. Người dân tiếc rẻ của cải sau một trận bão: “ Chỗ

mía kia giá trời ñể nguyên lành, cuối năm nay làm gì không có ba chục bạc” .( Làm

tổ) [3, tr. 182]. ðất ñai của Thai sau trận bão lại ñược ñắt giá: “ Hồi ñầu năm, có

người trả trăm ba” (Làm tổ) [3, tr. 184]. Với nghề xúc dậm, nhân vật Bịch cũng lao

ñao với cái ñói: “ Mỗi ñêm, hắn kiếm ñược vài hào chỉ. Kể thì cũng không là ít.

Nhưng chết cái gạo năm nay kém quá” ( Mua danh)[3, tr. 335].

Cái ăn, cái mặc với người nông dân nghèo theo thời gian trong tác phẩm của

Nam Cao dường như ñã phải trải qua nó rất cực nhọc. Thời gian ấy kéo dài từ quá

khứ ñến hiện tại và có thể ñến tương lai. Bà mẹ của Ngạn ñã tính toán về cái ñói: “

Bà thì ngày xưa cơm ngô cũng chẳng có mà ăn ñâu” (Nhìn người ta sung sướng)

[2, tr. 410]. Và họ luôn phải lo lắng cho tương lai: “Qua giêng, con chắc mười ngày

nghĩ, chưa chắc có một ngày có việc” ( Một ñám cưới) [3, tr. 126].

Thời gian trong tác phẩm của Nam Cao như ñang ñông ñặc lại. Nó tù ñọng,

ñóng kín, xoay theo cái quỹ ñạo tưởng chừng như không thay ñổi. Nam Cao ñã sáng

tạo trong từng tác phẩm của ông một kiểu thời gian hiện thực hàng ngày luẩn quẩn

với những lo âu về sinh kế, mòn mỏi về tinh thần, góp phần tạo nên hình ảnh một

cuộc “sống mòn” ñang ñi ñến bế tắc, ngột ngạt ñiển hình trong xã hộ lúc bấy giờ.

Bên cạnh thời gian của thực tiễn hàng ngày, thì trong nhiều tác phẩm của

Nam Cao còn sử dụng phạm trù hồi tưởng như một yếu tố của thời gian nghệ thuật.

Như mọi người ñã biết, hồi tưởng thường xuất hiện trong tác phẩm theo qui luật

tương phản hoặc nguyên tắc liên tưởng. Trong thế giới nghệ thuật của Nam Cao, hồi

tưởng hiện ra từ từ, không có ý ngờ như vô tình, thậm chí ngay cả khi nhà văn chủ

tâm ñi vào thế giới hồi tưởng của nhân vật. Nó không tồn tại một cách ñộc lập mà

trong mối liên hệ thường xuyên, chặt chẽ với hệ thống thời gian nghệ thuât. Hồi

tưởng không ñơn giản ñẩy lùi ra những phạm vi thời gian của sự trần thuật, trái lại

nó tạo ra khả năng ñối chiếu giữa quá khứ và hiện tại và có thể nhìn thấy ñược viễn

cảnh của tương lai.

Với những sáng tác của Nam Cao, những kỉ niệm cũ hiện lên thông qua sự

hồi tưởng của nhân vật, nó có thể trong sáng, ấm áp nhưng bao giờ cũng gợi lên nỗi

u buồn. ðó là nỗi buồn của ñứa cháu: “ Một buổi chiều có sương bay” khi dì Hảo ñi

lấy chồng (Dì Hảo). ðó là nỗi niềm mơ ước ñã bị dập vùi trong quá khứ của Chí

Phèo: “Hình như có một thời gian hắn ñã ao ước có một gia ñình nho nhỏ, chồng

cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải, chúng lại bỏ một con lợn nuôi ñể làm vốn liếng,

khá giả thì mua dăm ba xào ruộng làm” ( Chí Phèo) [16, tr. 43]. Với nhân vật ðiền

quá khứ thật ñẹp trong sự hồi tưởng mong lung ở hiện tại: “ ðã có một thời, ðiền

chăm chỉ ñọc sách, viết văn. ðiền nao nức muốn trở nên một văn nghệ sĩ. ðiền

nguyện sẽ cam chịu tất cả những thiếu thốn, ñọa ñày mà văn nhân nước mình phải

chịu” ( Trăng sáng)[16, tr. 86]. Còn Hộ trong ñời thừa ñã luôn hồi tưởng về ước

mơ thành nhà văn chân chính: “ Cả một ñời tôi, tôi sẽ chỉ viết một quyển thôi,

nhưng qyển ấy sẽ ăn giải nobel và dịch ra ñủ mọi thứ tiếng trên toàn cầu” ( ðời

thừa) [16, tr. 101]. ðối với họ, những cảnh vật ngày hôm nay như khơi gợi những

kỉ niệm của ngày qua, và những kỉ niệm cũ hiện về chỉ làm tăng nỗi buồn chán khổ

ñau trước mắt. Thời gian như là người bạn ñường ñau khổ của kiếp con người. Với

tư cách nhà văn hiện thực, Nam Cao ý thức sâu sắc tính không ñảo ngược của thời

gian, nhiều nhân vật thuộc những tầng lớp khác nhau của ông ñều nhìn thấy thời

gian trôi ñi một cách tàn nhẫn. Họ suy nghĩ ngầm về thời gian một cách xúc ñộng,

với niềm nối tiếc, với tình cảm cay ñắng của sự mất mát không gì bù ñắp nổi.

Tiếp theo thời gian hồi tưởng, trong sáng tác của Nam Cao thời gian tâm

trạng cũng ñược thể hiện trong tác phẩm của ông. ðối với cô bé Ninh, thời gian ba

năm là quá nặng nề, là dài dằng vặc vì nó mang theo một nỗi mất mát không gì bù

ñắp nổi: “ Bu chết ñã ngót ba năm. Thầy bảo thế. Thì ra ba năm cũng dài lắm nhỉ.

Ninh cứ tưởng bu Ninh ñã chết từ lâu lắm” ( Từ ngày mẹ chết)[3, tr. 172]. Sự ñối

chiếu so sánh giữa những cảm giác của cô gái trong quá khứ và hiện tại làm tăng

thêm nỗi ñau thương , mất mát của con người, và với Ninh thì càng cay ñắng, nghiệt

ngã. Trong tác phẩm Tư cách mõ, mọi người nhớ ñến bản tính tốt ñẹp trong quá

khứ ñã mất ñi: “ Anh cu Lộ hiền như ñất. cờ bạc không, rượu chè không, anh chỉ

chăm chăm, chui chúi làm ñể nuôi vợ, nuôi con” [3, tr. 346] và hiện tại thì “ Bây giờ

thì hắn ñã mõ hơn cả những thằng mõ chính tông” [3, tr. 354].

Ở một vài tác phẩm, Nam Cao dường như kéo căng hoặc rút ngắn thời gian

hành ñộng miêu tả. Bữa thịt chó của người cha (có khác chi loài cầm thú) trong Trẻ

con không ñược ăn thịt chó càng dềnh dàng bao nhiêu thì sự chờ ñợi, cơn ñói cồn

cào của lũ trẻ tội nghiệp càng bị kéo căng ra bấy nhiêu. Thời gian ở ñây bị kéo ra

một cách quá quắt, nhấn mạnh thêm cái dư vị ñắng cay của tình huống. “Chúng thở

dài. Chúng thừ mặt ra. Chúng nằm ẹp xuống ñất và lật áo lên ñẻ khoe cái bụng.

Bụng ñứa nào cũng gần dính lưng” ( Trẻ con không ñược ăn thịt chó) [3, tr. 148].

Còn trong Một bữa no, là thời ñiểm ăn chực của bà lão tám mươi, tại nhà bà phó

Thụ. Qua tình cảnh của bà lão, ta lại cảm thấy sự tủi nhục và trớ trêu của bà già

khốn khổ, với bà lão bữa ăn chực sao thời gian nhanh thế, thời gian như dồn dập,

ráo riết rượt ñuổi: “ Cái ñĩ lụt cụt chạy xuống nhà dưới. Một lát sau,tiếng ñũa ñã

bắt ñầu lạch cạch”. Rồi thì “ Tiếng khung cửi ñã ngừng. Mấy cô dệt cửi ñều là con

gái hoặc con gái nuôi bà phó Thụ, ñang tới tấp, cô xới cơm, cô bỏ rau, cô sẻ mắm,

chung quanh cái mâm gỗ ñặt ngay trên mặt ñất” [3, 167]. Còn thời gian của bà cái

ñĩ ăn cơm trong mắt bà phó Thụ thì chậm chạp làm sau: “ Bà lão lại rên tiếng nữa

ñể mở ñầu câu nói” rồi khi bà phó Thụ trông bà lão so ñũa: “Trông bà so ñũa mà

ngứa mắt! Bà phó muốn giật xoét lấy, làm thật nhanh cho ñỡ bực. Nhưng bà nhịn

ñược. Bà chỉ chép miệng và lừ lừ ñôi mắt. tỏ ý khó chịu” bà phó gắt gỏng “ừ, bà cứ

ăn nốt vậy” ( Một bữa no) [3, 169].

Thời gian trong tác phẩm Bài học quét nhà, là thời gian cũng dằng dai,

chậm rãi, trong ñó mỗi thước phim ñều in ñậm tình cảm nhân văn: “Hồng quét.

Nhưng nó ấn cái chổi xuống thềm nhà quá. Cái chổi không ñưa ñi ñưa lại ñược.

Hồng cố ñẩy. Cái chổi bật lên và tuột khỏi tay Hồng” (Bài học quét nhà). Sự chậm

chạp của Hồng là khoảng thời gian làm gia tăng sự nóng giận của người mẹ: “

Người mẹ giơ tay lên chực tát,Hồng ñưa tay ñỡ, tay kia hấp tấp nhặt lấy chổi.

Người mẹ ngăn kịp giận, ñể rơi bàn tay xuống” ( Bài học quét nhà). Mỗi nhát chổi

vụng về, yếu ớt, khó nhọc của bé Hồng cùng thái ñộ gắt gỏng,chua chát của người

mẹ nghèo thật ñáng thương, ñáng tội nghiệp làm sao.

Trong tác phẩm của Nam Cao còn tồn tại thời gian hủy diệt, ñược thể hiện ở

nhân vật Chí Phèo. Với thời gian, Chí Phèo từ một người hiền lành, chất phát trở

thành con quỹ dữ của làng Vũ ðại sau những năm tháng tù tội. Chí Phèo bị thời

gian hủy hoại cả nhân tính lẫn nhân hình: “ Bây giờ thì hắn ñã thành người không

tuổi rồi. Ba mươi tám tuổi hay ba mươi chín? Bốn mươi hay là ngoài bốn mươi?

Cái mặt hắn không trẻ cũng không già; nó không còn là mặt người; nó là mặt con

vật lạ, nhìn mặt con vật có bao giờ biết tuổi? “ ( Chí Phèo) [16, tr. 33]. Chí phèo ñã

mất ý thức về thời gian. Nhưng sau lần gặp thị Nở, tình cảm tự nhiên và tội nghiệp

của người ñàn bà xấu xí ñã góp phần ñánh thức ý thức về nhân phẩm và cùng với nó

là ý thức là thời gian của Chí Phèo: “ Tỉnh dậy hắn thấy hắn già mà vẫn còn cô ñộc.

Buồn thay cho ñời! có lí nào như thế ñược? Hắn ñã già rồi hay sao? Ngoài ba mươi

tuổi ñầu”( Chí Phèo) [16, tr. 43].

Ngoài ra, trong một số tác phẩm nhà văn còn miêu tả viễn cảnh của tương

lai. Với (Dì Hảo) là tương lai mù mịt nghèo ñói và bệnh tật. Tương lai của Nhu

trong Ở hiền là cả ñời chịu ñựng, cam chịu: “ Hỡi ôi! Nhu ñã vâng theo cái bản tính

của Nhu rất hiền lành. Nhu trở về với người chồng với người vợ hai, và sống như

một con vú trong nhà chúng, trong cái cơ nghiệp chính tay Nhu ñã dùng tiền của mẹ

mình ñể tạo ra…” ( Ở hiền) [3, tr. 369]. Hay tương lai của Chí Phèo, một tương quá

ñỗi u ám: “ Chí Phèo hình như ñã trông thấy cái tuổi già của hắn, ñói rét và ốm

ñau, và cô ñộc, cái này còn ñáng sợ hơn ñói rét và ốm ñau” ( Chí Phèo) [16, tr. 44-

45].

Bên cạnh thời gian tương lai, Nam Cao còn sử dụng thời gian ñồng hiện.

Trong cái vòng ñồng hiện ñó, Nam Cao ñã cho quá khứ hội tụ trong hiện tại và hiện

tại như gợi lại những hình ảnh của quá khứ. Hiện tại và quá khứ soi sáng cho nhau,

tạo nên sự cộng hưởng về cảm xúc và ấn tượng cho người ñọc. Ở ñoạn kết tác phẩm

Chí Phèo, khi nghe tin Chí Phèo chết thị Nở nhìn nhanh xuống bụng, trong óc thị

thoáng hiện ra cái lò gạch cũ bỏ hoang, xa nhà cửa và vắng người qua lại. Ở ñấy,

quá khứ, hiện tại và tương lai như hòa nhập làm một.

Vì là một nhà văn của làng cảnh Việt Nam, sáng tác của Nam Cao luôn gắn

liền với những hình ảnh của thôn làng cùng tồn tại với thời gian, năm tháng. Thời

gian mà Nam Cao nói ñến là thời gian trong những buổi chiều mùa ñông lạnh lẽo,

trong mưa bão hay thiên tai trong cuộc sống. Nam Cao luôn chú ý ñến thời gian

hiện tại, một thời gian hiện tại không bị chìm ñi trong quá khứ, cũng không bị mờ ñi

vì ảo ảnh của tương lai mà hiện ra rõ ràng hơn, sinh ñộng hơn, sâu sắc hơn, vì nó

mang theo cả chiều dài cùng chiều sâu thăm thẳm của quá khứ, hiện tại và tương lai.

Biết dừng ở thời ñiểm hiện tại của các sự kiện, khám phá tính chất phong phú, ña

dạng của nó, ñiều ñó gắn liền với sở trường, bút pháp của Nam Cao- khám phá thế

giới bên trong tâm hồn của nhân vật và lối kể chuyện theo quan ñiểm của nhân vật.

3.1.2. Không gian nghệ thuật

Không gian nghệ thuật: Là hình thức bên trong của hình tượng nghệ thuật

thể hiện tính chỉnh thể của nó. Sự miêu tả, trần thuật trong nghệ thuật bao giờ cũng

xuất phát từ một ñiểm nhìn, diễn ra trong trường nhìn nhất ñịnh(…). Không gian

nghệ thuật gắn với cảm thụ về không gian nên mang tính chủ quan. Ngoài không

gian vật thể có không gian tâm tưởng. Do vậy, nó có tính ñộc lập tương ñối, không

quy ñịnh vào không gian ñịa lí.[7, tr. 93]

Nam Cao là nhà văn ñã rất thành công trong việc phối hợp giữa thời gian và

không gian ñể phác họa nên một bức tranh làng quê Việt Nam giai ñoạn 1930-1945.

Ông ñã khai thác hai yếu tố không gian và thời gian trong quá trình khám phá

những tính cách, những tình huống trong cuộc ñời nhân vật. Không gian nghệ thuật

trong sáng tác của Nam Cao ñược thể hiện trước hết ở vùng quê nông thôn, những

căn nhà nơi thôn dã, những con ñường làng…trong những mối liên hệ của thời gian

và không gian của làng quê, ngôi nhà, con ñường hóa ra là cơ bản và quan trọng

nhất. Tất cả những mối liên hệ còn lại là thứ yếu trong thế giới nghệ thuật của Nam

cao.

Hình ảnh thường xuyên xuất hiện trong tác phẩm của Nam Cao là làng Vũ

ðại và cũng chính là làng ðại Hoàng, quê hương nhà văn, cái làng quê xơ xác với

“những mái lá xác xơ trong tiều tụy như những cái nón rách trên gáy những người

ăn mày ngồi xen xét với nhau, ngủ gục cho ñỡ lạnh” [1, tr. 235]. Không giống với

làng ðông Xá huyên náo, dồn dập tiếng trống thúc sưu trong Tắt ñèn của Ngô Tất

Tố, nông thôn trong tác phẩm của Nam Cao có vẻ hoang vắng, âm u của làng quê

nghèo ñói: “Một cái làng quê u tịch ñôi khi chết lặng vì cái nắng trưa gay gắt của

mùa hè, xao xác vào những ngày cuối thu, tả tơi vào những mùa mưa bão, quạnh

vắng vào những ñên trăng’[1, tr. 235]. Không gian ở ñây rất yên tĩnh, ñến nỗi người

ta có thể nghe thấy “tiếng thở ra u ám” của những “ giậu tre rậm như rừng” [1,

tr.235], thậm chí cí thể nghe thấy “ tiếng kêu rầm rĩ của những thớ gỗ trong cái kèo

cái cột” hình như “ chúng tê mỏi và vươn mình hay sốt ruột mà rên lên”( Nửa

ñêm)[1, tr. 235] . Cái không gian vắng lặng ấy ñôi khi cũng bị khuấy lên bởi những

tiếng hờ, tiếng khóc, tiếng chửi trời, chửi ñất, sau ñó cả làng quê lại chìm ñi trong

cái ñói khát, ốm ñau và tủi nhục.

Không gian ở làng Vũ ðại, chính là không gian u tối của cả xã hội dưới sự

cai trị của chế ñộ phong kiến lúc bấy giờ. Trong cái làng với ñầy dẫy bọn quan lại

kết cấu, phe phái như “ ñàn cá tranh mồi”. Không chỉ tàn bạo với người dân mà

giữa chúng cũng tồn tại mối quan hệ ñối kháng, triệt tiêu lẫn nhau. Trong xã hội lúc

này, giữa người và người ít có mối quan hệ yêu thương nhau mà chỉ là những thủ

ñoạn và mưu mô.

Phong Lê nhận xét về nông thôn của Nam Cao: “ñang có sự rạng vỡ ñể ñi

vào sự bất thường của quá trình băng hoại” [1, tr. 291]

Không gian chủ yếu Nam Cao sử dụng trong tác phẩm là không gian riêng

tư, cá nhân, không gian sinh tồn của một làng quê cổ hủ. Trong cái không gian tù

hãm bị vây bọc bởi những lũy tre xanh, biết bao nhân vật của Nam Cao bị cầm tù,

bị ñày ải, nếu không cam phận sống thiệt thòi, tủi nhục như kẻ tôi ñòi như Nhu

trong Ở hiền, thì sống âm thầm như người phụ nữ trong Dì Hảo, nếu không bị chết

vì bệnh tật như Phúc trong ðiếu văn, chết khốn khổ, vật vã như Lão Hạc…

Ngoài không gian làng quê Vũ ðại thì ở sáng tác của Nam Cao còn là không

gian nhà ở, căn buồng, các nhân vật của Nam Cao ñã phải ñối diện với thực tế của

ñời sống. Những tiếng “ñiếc lác dằn vặt, hắt hủi và khóc lóc” hàng ngày ñã làm xói

mòn dần những rụng ñộng ở ðiền, Hộ, Thứ…. Và cũng chính từ những không gian

nhỏ hẹp, tầm thường, quen thuộc chốn làng quê ,mà Nam Cao ñã ñể cho nhân vật

bộc lộ ñược hết những hoạt ñộng của cuộc sống hiện thực ñang diễn ra. Không gian

trong ngôi nhà ẩm thấp của gia ñình anh Phúc: “Gian nhà tối ẩm, ñầy mùi bệnh tật

và bừa bộn rác rưởi, muỗi ruồi. Chỉ có những con ruồi là còn có vẻ sống, có vẻ

hoạt ñộng và khỏe mạnh giữa cái thế giới ốm yếu ấy ñã chìm một nửa vào cõi chết”

( ðiếu văn) [3, tr. 437] . Hay không gian trong căn trọ của thầy giáo Thứ: “ðó là

những ñám cỏ rậm um sát chân tường, những vũng nước ñen, những chỗ ñất phủ

rêu nhầy nhầy, những ñống rác lù lù, bừa bãi. Một mùi khai khai, khăn khắn bốc

lên” ( Sống mòn) [5, tr. 117]

Không gian tù túng, ngột ngạt là ñiều kiện ñể các nhân vật muốn bức phá,

muốn thoát ra, muốn làm cho cuộc ñời trở nên tốt ñẹp hơn. Hộ trong ðời thừa: “

Không còn chịu nổi cái không khí bực tức trong nhà, hắn ñang ngồi bổng ñứng phắt

lên, mắt chan chứa nước mắt, mặt hầm hầm, vùng vằng ñi ra phố, vừa ñi vừa nuốt

nghẹn”(ðời thừa)[1, tr. 237]. Còn riêng Thứ thì tạm rời quê hương ñể ñi tìm không

gian tốt và thích hợp với mình: “ Trên những bãi sông kia, trong những làng mạc,

những khóm xanh xanh kia, có bao nhiêu người sống như y, nhưng không bao giờ

dám cưỡng lại ñời mình” (Sống mòn) [1, tr. 237].

Bên cạnh cái không gian ñang diễn ra ngoài thực tế ñời sống, trong tác phẩm

của Nam Cao còn có không gian tâm lí của nhân vật. Nhân vật Thứ ñã thể hiện ý

thức tâm lí của mình: “sống tức là cảm giác và suy tưởng. Sống là hành ñộng nữa,

nhưng hành ñộng là phần phụ, còn cảm giác, có tư tưởng mới sinh ra hành ñộng”

(sống mòn)[1, tr. 238]. Trong cuộc sống của nhân vật trong tác phẩm của Nam Cao,

hành ñộng là thứ yếu mà cốt lỗi, phần chính là tâm lí nhân vật trong hoàn cảnh cụ

thể.

Với tác phẩm của Nam Cao, không gian cá nhân luôn bị dồn nén ñến mức

ngột ngạt, buồn tủi của nhân vật rồi dẫn ñến nhiều suy tưởng trong không gian ấy.

Dưới cảnh sống nghèo nàn trong mái nhà tranh, nhân vật miên man trong những lo

toan, suy nghĩ, ñộc thoại nội tâm triền miên, âm thầm chua chát. Bà cái ñĩ “nằm ẹp

thành nước mắt”( Một bữa no). Nhân vật Phúc trong ðiếu văn thì “như một cái xác

trong mả lạnh, chua chát nghĩ rằng: mình không ăn nhập gì với cảnh ñùa vui của

người”. ðiền trong Trăng sáng thì “quăng mũ, quăng áo, quăng cái thân xác mệt

mỏi xuống giường”, mới suy nghĩ một cách sâu sắc, thấm thía về cái khổ, nỗi uất ức

của mình sau một ngày nhịn ñói, về cái lí do mà người vợ hay mắng chửi con. Hay

cái không gian nơi Chí Phèo ñang sống: “có tiếng cười nói của những người ñi chợ.

Anh thuyền chài gõ mái chèo ñuổi cá. Những tiếng quen thuộc ấy hôm nào chả có.

Nhưng hôm nay hắn mới nghe thấy…. chao ôi là buồn!”( Chí Phèo) [16, tr.43]. ðể

từ không gian bên ngoài ñó Nam Cao ñi vào không gian tâm lí con người: “ Tỉnh

dậy hắn thấy hắn già mà vẫn còn cô ñộc. Buồn thay cho ñời!”( Chí Phèo)[16, tr.

43]. Từ không gian ñang sống hiện tại mà Nam Cao ñã dẫn ta ñi ñến không gian

trong tâm lí con người, tạo cho con người những suy nghĩ, ñộc thoại, ñộc thoại nội

tâm ở các nhân vật.

Qua những yếu tố không gian và thời gian trong sáng tác của Nam Cao, ta

thấy rằng nhà văn ñã sử dụng một cách ñiêu luyện và phù hợp ñể ñưa vào tác phẩm,

ñể tạo ñược bức tranh ñầy ñủ, sinh ñộng và rõ nét về làng quê Việt Nam trước Cách

mạng tháng Tám 1945. Ở tác phẩm của Nam Cao, hai yếu tố này luôn bổ sung, tác

ñộng lẫn nhau ñể tăng thêm sự phong phú, phức tạp của ñời sống nhân vật. Như

trong tác phẩm Chí Phèo, cái không gian luẩn quẩn, vây bủa cuộc ñời con người

ngay từ ñầu truyện và ñến kết truyện. Mở ñầu cuộc ñời Chí Phèo là cái không gian

của cái lò gạch cũ: “Một anh ñi thả ống lươn ñã thấy hắn trần truồng và xám ngắt

trong một cái váy ñụp ñể bên một cái lò gạch bỏ không, anh ta rước lấy và ñem cho

một người ñàn bà góa mà” ( Chí Phèo) [16, tr.18], rồi ñến cuối tác phẩm hình ảnh

ñó lại hiện lên qua suy tưởng trong ñầu của thị Nở: “ðột nhiên thị thấy hiện ra một

cái lò gạch cũ bỏ không, xa nhà cửa và vắng người qua lại…”( Chí Phèo) [16,

tr.52].

Là một nghệ sĩ bậc thầy, Nam Cao ñã sử dụng linh hoạt các yếu tố nghệ thuật

không gian và thời gian ñã mở ra nhiều hồi tưởng, ước mơ và suy tưởng của nhân

vật. Nhân vật của Nam Cao có thể từ hiện tại quay về quá khứ hoặc ñi ñến tương

lai, thậm chí có thể xáo trộn cả không gian và thời gian. ðiều ñó làm cho tác phẩm

của Nam Cao mới thoạt nhìn bề ngoài tưởng như rất phóng túng, tùy tiện nhưng

thực ra lại rất chặt chẽ, hợp lí bởi sự kết hợp rất nhịp nhàng và chuẩn xác của nhà

văn Nam Cao.

3.2. NGHỆ THUẬT KHẮC HỌA TÂM LÝ, TÍNH CÁCH CON NGƯỜI

LÀNG QUÊ

Trong bối cảnh làng quê Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám 1945, một

làng quê tiêu ñiều, xơ xác, quạnh quẽ, ñiu hiu, nhà văn Nam Cao ñã dùng ngòi bút

của một trái tim ñồng cảm với số phận con người ñể phác họa lên hình ảnh những

người nông dân nghèo trong xã hội lúc bây giờ. Chính cảnh sống ñó mà các nhân

vật của Nam Cao luôn bị chi phối nặng nề từ tính cách ñến tâm lí trong cuộc sống

ñể từ ñó hình thành nên những nhân vật rất có tính cách, rất ñiển hình cho xã hội.

3.2.1. Tâm lí con người làng quê

Nam Cao là nhà văn bậc thầy trong việc miêu tả tâm lí con người trong hoàn

cảnh của xã hội rối ren, ñầy u tối và bất công. Ông ñã thể hiện sự già dặn của ngòi

bút tài năng trong việc miêu tả tâm lí thông qua chiều sâu của sự vận ñộng và phát

triển của nhân vật ,và ñó cũng là một yêu cầu quan trọng trong việc phản ánh ñầy

ñủ con người của chủ nghĩa hiện thực phê phán của văn học giai ñoạn 1930-1945.

Dưới thời kì văn học 1930-1945, không chỉ riêng Nam Cao mà các nhà văn

khác cũng ñi vào tìm hiểu tâm lí nhân vật với các tên tuổi như: Nhất Linh, Thạch

Lam, Hoàng ðạo,…nhưng tâm lí của nhân vật trong các tác phẩm của họ bị sự chi

phối và phát triển chủ quan của người viết.

ðến với Nam Cao, nhà văn hiện thực phê phán ñã có nhiều ñóng góp trong

việc miêu tả tâm lý nhân vật trong tác phẩm ñáp ứng yêu cầu của thời ñại. Hoàn

cảnh xã hội ñang ñối mặt với thời kì ñại chiến lần 2 bị xáo trộn dữ dội và rơi vào

cảnh ngột ngạt, u ám. Và cũng từ những diễn biến chiến tranh mà ñời sống con

người mà cụ thể là người nông dân nghèo rơi vào ñói kém và bế tắc, Nam Cao ñã ñể

vào tác phẩm của mình những nhân vật cầm cự một cách kiên trì mệt mỏi ñể bảo vệ

chính mình, nhưng cũng có những nhân vật bị tha hóa ñi bản chất của chính mình

trước xã hội, và từ những số phận con người khác nhau ñã hình thành nên những

con người tiêu biểu, ñại diện cho những tính cách ñiển hình của xã hội.

Các sáng tác của Nam Cao, các nhân vật xuất hiện với số lượng không nhiều,

chỉ vài ba nhân vật cho mỗi tác phẩm với những hành ñộng phù hợp với sự kiện

ñang diễn ra theo chuển biến cụ thể của tâm lý nhân vật. Các nhân vật của Nam Cao

thường hay suy tưởng, ngẫm nghĩ qua chiều sâu tâm lý chứ không là những nhân

vật hành ñộng.

Nhân vật là người nông dân chốn làng quê, tầng lớp gần gũi, bình dân với

những hoạt ñộng tâm lý riêng biệt, mang màu sắc tính cách riêng. Trong làng quê

ñó, ta sẽ bắt gặp tâm lý phổ biến là tâm lý cam chịu trước số phận mà họ những

người dân quê hiền lành, chất phát là ñối tượng của xã hội bất công lúc bấy giờ.

Như nhân vật Nhu trong Ở hiền, từ nhỏ ñã sống ñời chật vật chốn làng quê nên

càng rèn thêm tính cam chịu của cô: “ Nhu hiền. Trời phú cho Nhu rất hiền. Cho bú

no rồi muốn ñặt ñâu cũng ñược. Cả ngày không nghe thấy tiếng Nhu khóc” [3, tr.

355]. Với anh chị em trong nhà, Nhu luôn thể hiện sự nhường nhịn: “ Nhu chẳng

dám mắng Nhượng nửa lời, chỉ khóc to hơn” [3, tr. 360]. Rồi ñến chuyện hôn nhân

Nhu vẫn không tự quyết ñịnh, và cũng không dám phản ñối: “Nhưng Nhu cũng

chẳng làm gì, chẳng ngõ ý kiến gì ñể mà chống lại.” [3, tr. 367]. Và ngay sau khi về

nhà chồng, Nhu vẫn tiếp tục chịu ñựng như ñúng bản tính của mình; “Nhu trở về với

chồng, với vợ hai và sống như một con vú trong nhà chúng, trong cái cơ nghiệp do

chính tay Nhu ñã dùng tiền của mẹ mình mà tạo ra…” [3, tr. 369]. Còn người vợ,

người mẹ trong Trẻ con không ñược ăn thịt chó là tâm lý nghẹn ngào, xót xa, tủi

phận trước những cơn thèm rượu, tham ăn của chồng với chính những ñứa con ruột

của hắn: “ Người mẹ xịu ngay mặt xuống” rồi “Người mẹ ñỏ mũi lên và míu xệch ñi,

rưng rức khóc”[3, tr.149]. Với lão Hạc, một người già luôn trong tâm trạng mỏi

mòn ngóng chờ tin con “bặt vô âm tính’ mà chỉ biết bày tỏ với ông giáo, người láng

giềng duy nhất, hay với con chó cưng mà lão gọi là cậu vàng.

Nam Cao ñã miêu tả ông lão trong lão Hạc với nhân cách ñáng kính, một

con người ñáng thương. Con người của lão Hạc là con người tâm lý, một tâm lý

khác phức tạp, khó tìm thấy ở những nhân vật khác. Bởi lão Hạc luôn có những suy

nghĩ trong trạng thái tâm lý ñối ngược lại với hành ñộng của lão. Nam Cao ñã

khẳng ñịnh sự phức tạp của tâm lý con người qua cách nghĩ của ông giáo: “Chao ôi!

ðối với những người xung quanh ta, nếu ta không cố tìm mà hiểu họ thì ta chỉ thấy

họ gàn dở, ngu ngốc, bần tiện, xấu xa, bỉ ổi…toàn những cớ ñể cho ta tàn nhẫn,

không bao giờ ta thấy họ là những người ñáng thương; không bao giờ ta thương”

[16, tr. 62]. Qua nhân vật lão Hạc là hiện thân của nhân vật có tâm lý phức tạp, khó

hiểu. Lão Hạc luôn có những suy nghĩ,lo toan trước cuộc sống. Lão Hạc vì sự bế tắc

mà phải năm lần bảy lượt bán cậu vàng nhưng rồi lại thôi. Và cuối cùng, với sự bức

bách không cưỡng lại ñược, lão cũng ñành phải bán cậu vàng ñi trong tâm trạng ñâu

buồn, xót xa: “Lão cố làm ra vẻ vui vẻ. Nhưng trông lão cười như mếu và ñôi mắt

lão ầng ậc nước, tôi muốn ôm choàng lấy lão mà òa lên khóc” [16, tr. 58]. Lão

không thể nào kìm nén ñược tâm trạng dằn vặt, ñau lòng khi mất cậu vàng: “Mặt

lão ñột nhiên co rúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau ép cho nước mắt chảy ra.

Cái ñầu lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão

hu hu khóc” [16, tr. 59].

Về nhân vật Chí Phèo, nhân vật bị xã hội ñào thải, xa lánh thì tâm lý lại càng

phức tạp, càng quẩn bách hơn nữa và sự thay ñổi tâm lý của Chí ñược biểu hiện qua

từng giai ñoạn cuộc ñời. Chí Phèo vốn sinh ra ñã mồ côi cha mẹ, ñược nhiều người

nuôi dưỡng nhưng rồi Chí vẫn sống ñời mồ côi. Chí Phèo là hiện thân của những số

phận không cam chịu, không ñầu hàng trước hoàn cảnh, trước số phận. Chí Phèo

nhiều lần bị bá Kiến lừa bằng lời ngon ngọt: “ Ai, chứ anh với nó còn có họ cơ ñấy”

[16, tr. 22]. Chí Phèo ñã từng rất hùng hổ ñi tìm Bá Kiến ñể trả thù nhưng giờ ñây

với tiền và rượu, những thứ rất quý ñối với những người nghèo như Chí và cũng ñã

xem thù là bạn, bởi bá Kiến là người gian ngoa mà Chí Phèo chỉ là một người suốt

ñời bị hắn lợi dụng: “ Bá Kiến không vu vạ gì cho hắn, lại còn giết gà mua rượu cho

hắn uống, xong lại ñãi thêm ñồng bạc ñể về uống thuốc” [16, tr. 29].

Tâm lý nhân vật trong tác phẩm của Nam Cao còn thể hiện qua sự ñộc thoại

nội tâm của nhân vật. Chí Phèo là con quỷ dữ của làng Vũ ðại, là con người tha hóa

nhân cách. Thế mà, với tình yêu muộn màng trong ñời với thị Nở, Chí bổng trở nên

hiền lành và lại nghĩ ñến việc trở thành người tốt: “ Trời ơi! Hắn thèm lương thiện,

hắn muốn làm hòa với mọi người biết bao! Thị Nở sẽ mở ñường cho hắn. Thị có thể

sống yên ổn với hắn thì sao người khác lại không thể ñược. Họ sẽ thấy rằng hắn

cũng sẽ không làm hại ñược ai. Họ sẽ lại nhận hắn vào cái xã hội bằng phẳng, thân

thiện của những người lương thiện” [16, tr. 46].

Sự ñộc thoại nội tâm trong suy nghĩ của tâm lý từng nhân vật giúp họ thể

hiện những tình cảm, mong muốn, ý nghĩ mà chưa có cơ hội thổ lộ hoặc chưa có

ñiều kiện ñể thể hiện nó ra bên ngoài: “ Cái vườn là của con ta. Hồi còn mồ ma mẹ

nó, mẹ nó cố thắt lưng buộc bụng, dè sẽn mãi, mới ñể ra ñược năm mươi ñồng bạc

tậu. Hồi ấy, mọi thứ còn rẻ cả…của mẹ nó tậu thì nó hưởng” [16, tr. 57]. Bằng

những lời ñộc thoại nội tâm của lão Hạc ñã thể hiện hết tình thương của người cha

tội nghiệp, người cha ấy ñã không ngại ngần sống một cách kham khổ ñể rồi ñi ñến

cái chết, ñể bảo vệ của cải cho con mình.

Qua nghệ thuật miêu tả tâm lý của nhà văn Nam Cao, ta thấy Nam Cao ñã

mở rộng sự phê phán ñời sống xã hội bên ngoài vào thế giới của nội tâm, từ sự phê

phán khách quan sang hình thức tự phê phán. Những diễn biến giữa tâm lý với cuộc

sống ñược mở ra trên nhiều bình diện ñã tạo ñiều kiện cho sự phát triển của văn học

hiện thực thời kì 1930-1945, mà tiêu biểu là văn học trước Cách mạng tháng Tám

1945. Nam Cao là một trong những ñại biểu ưu tú nhất, nhà văn ñã có nhiều khám

phá và sáng tạo mới lạ. Nam Cao là nhà văn trung thực luôn luôn trân trọng cái ñẹp

của cuộc ñời và nghệ thuật, một nhà văn có bản lĩnh, kiên trì giữ lại cho mình và

nhân vật niềm tin vào sự thắng lợi của chân lý. Ánh sáng cao ñẹp của tâm hồn nhà

văn luôn ñược tiếp sức của phong trào Cách mạng ñang có những chuyển ñộng lớn

trong khoảng tối của ñêm tàn ñể bước vào một ngày mới.

3.2.2. Tính cách của con người làng quê

3.2.2.1. Thông qua hành ñộng, cử chỉ,ñiệu bộ

Trong tác phẩm của Nam Cao, tính cách của nhân vật không chỉ thể hiện qua

ngoại hình mà còn ñược thể hiện bằng chính những hành ñộng, cử chỉ, ñiệu bộ của

nhân vật. Chính từ những hành ñộng, cử chỉ, ñiệu bộ của nhân vật góp phần làm cho

câu chuyện thêm hấp dẫn và các tình tiết cũng trở nên sinh ñộng, cụ thể hơn.

ðến với tác phẩm Trẻ con không ñược ăn thịt chó, người cha ñã bộc lộ tính

cách xấu xa, ti tiện thông qua hành ñộng tham ăn với những ñứa con ñói khát của

mình. Người cha ấy chỉ biết thỏa mãn cơn thèm rượu, thịt của mình chứ không thèm

ñể ý ñến những ñứa con: “Hắn dang hai chân, khuynh hai cánh tay và thè lè cái

lưỡi ra như một con chó về mùa nắng. Trông như hắn muốn vằn một cái cối ñá nhất

chứ không phải ñể bưng một cái mâm bằng gỗ” [3, tr. 146], ñể rồi những ñứa con

cũng thể hiện hành ñộng chỉ sự ñói khát thật chua chát và ñáng thương làm sao:

“Chúng thở dài. Chúng nuốt bọt nhem nhép. Chúng thừ mặt ra. Chúng nằm ẹp

xuống ñất và lật áo lên ñể khoe cái bụng. Bụng ñứa nào cũng gần dính lưng”[3,

tr.148].

Còn với tác phẩm Chí Phèo, Nam Cao cũng ñể cho nhân vật bộc lộ tính cách

thông qua những hành ñộng thay ñổi theo từng hoàn cảnh của chính bản thân hắn

trong xã hội lúc bấy giờ. Khi bị bà ba dâm ñãng của bá Kiến trêu ñùa thì Chí ñã ñã

cảm thấy rất nhục nhã. Nhưng thời gian trôi ñi, sau nhiều năm tù tội Chí Phèo ñã

hoàn toàn thay ñổi, ñã tha hóa thật sự và chẳng còn biết rụt rè, e sợ: “Hắn xách một

cái vỏ chai ñến cổng nhà bá Kiến, gọi tận tên tục ra mà chửi” [16, tr. 19], rồi Chí

nằm vạ bằng hành ñộng “lăn lộn dưới ñất, vừa kêu vừa lấy mảnh chai cào vào mặt”

[16, tr.20]. Từ những hành ñộng của Chí Phèo ñã ñể mọi người nhìn rõ tính cách

hung ñồ, ngang ngược của Chí, của con người ñã rơi vào con ñường lưu manh hóa.

Với tác phẩm Tư cách mõ, anh cu Lộ ñã có những hành ñộng , cử chỉ, ñiệu

bộ thể hiện con người tốt lành nhưng cũng từ hành ñộng mà thấy ñược sự thay ñổi

của tính cách con người. Ban ñầu từ một anh nông dân lương thiện, hiền lành “Anh

cu Lộ hiền như ñất. Cờ bạc không,rượu chè không, anh chỉ chăm chăm chui chúi

làm ñể nuôi vợ, nuôi con’. Rồi thì từ sự thay ñổi cách nhìn của mọi người, cử chỉ

khinh miệt của mọi người ñã ñưa anh cu Lộ trở thành thằng mõ thực thụ: “ sau cái

bữa ñầu, hắn thấy thế cũng chẳng sao, và bữa thứ hai cũng quen quen, không

ngượng nghịu gì mấy nữa. Bữa thứ ba thì quen hẳn” [3, tr. 353]

Nam Cao ñã thể hiện một cách chân thật hình ảnh người nông dân bị ñàn áp

ñến bế tắc trong xã hộ lúc bấy giờ. Cái xã hội vì nghèo ñói mà con người trở nên

biến ñổi tính cách, sống ích kỉ, nhỏ nhen và lại chính từ cách ñối xử mất tình người

ñã càng làm cho con người không còn ñường thoát, phải thay ñổi tính cách như ñể

phù hợp với hoàn cảnh.

Nam Cao cũng ñã thể hiện sự thương cảm, lo lắng trước những cách ứng xử

của những tính cách trong xã hội bằng cái nhìn nhân ñạo ñầy tình thương với con

người: “ Hỡi ôi! Thì ra lòng khinh trọng của chúng ta có ảnh hưởng ñến nhân cách

của người khác nhiều lắm; nhiều người không biết gì là tự trọng, chỉ vì không ñược

ai trọng cả; làm nhục người là một cách rất ñiệu ñể khiến người sinh ñê tiện …” [3,

tr. 354].

3.2.2.2. Thông qua ngôn ngữ ñối thoại

Với cuộc sống chốn làng quê, Nam Cao ñã phác họa nên những hoạt ñộng

hàng ngày của người nông dân gắn liền với những mối quan hệ xung quanh. Từ

những mối quan hệ và tính cách riêng của những người nông dân mà hiện lên trong

xã hội những ngôn ngữ giao tiếp khác nhau. Họ có thể rất chân thật,khiêm tốn, lịch

sự với nhau trong tình cảm xóm giềng, ngược lại thì họ cũng có thể rất chua chát,

cáo gắt và ñôi khi còn có những lời lẽ ngang tàng, hống hách..và tất cả ngôn ngữ họ

sử dụng hầu như không chỉ do họ quyết ñịnh mà còn do hoàn cảnh buộc họ phải nói

những lời ñôi khi họ không muốn.

Trong cuộc sống của con người, ngôn ngữ ñối thoại là thứ cần thiết không

thể thiếu, nó là phương tiện ñể con người trao ñổi thông tin, tìm hiểu nhau. Nhà văn

Nam Cao cũng ñã vận dụng ngôn ngữ ñối thoại trong tác phẩm của mình ñể làm rõ

thêm tính cách, cũng như sự việc ñang diễn ra giữa các nhân vật trong truyện, góp

phần làm cho câu truyện càng thêm hấp dẫn và dễ hiểu hơn.

Với bá Kiến trong Chí Phèo, một tên ñịa chủ cáo già ñã bao lần làm Chí

Phèo phải lung lay trước những lời xảo trá của hắn, làm cho mối thù của Chí dùng

dằng bao phen không trả ñược: “ Khổ quá! Giá tôi ở nhà thì có ñâu ñến nỗi. Ta nói

chuyện với nhau, thế nào cũng xong. Người lớn cả, chỉ một câu với nhau là ñủ”

[16, tr.22]. Câu nói ngọt ngào của bá Kiến càng tô ñậm thêm bản chất gian

hùng,thâm ñộc của lão già chuyên ức hiếp, bóc lột dân lành. Hắn ñã biết tính cách

chí Phèo nên ñã không lớn tiếng mà chỉ dỗ ngọt, làm hòa với Chí: “ Chỉ tại thằng lý

Cường nóng tính không nghĩ trước nghĩ sau. Ai, chứ anh với nó còn có họ cơ

ñấy”[16, tr. 22]

ðối vơi Nhu trong Ở hiền, bản tính cam chịu, ôn hòa, hiền hậu ñược thể hiện

qua từng câu nói với những người thân trong gia ñình: “ Thôi chị lại em. Em chịu

khó làm ñi kẻo về mẹ chửi; chị làm xong phần chị, chị làm giúp phần em một nửa’

[3, tr.360].

Còn tác phẩm lão Hạc, qua lời ñối thoại với ông giáo về việc bán con chó ñã

thể hiện ñược tính cách lương thiện, hiền hậu của người nông dân: “ Khốn

nạn…ông giáo ơi!...Nó có biết gì ñâu! Nó thấy tôi gọi thì chạy ngay về, vẫy ñuôi

mừng”.[16, tr. 59]

Còn tên Trương Rự, mỗi lời ñối thoại của hắn với ñều thể hiện sự hung hăng

ngang tàn của tính cách ngang ngược của hắn: “ Mặc kệ! tôi thích thì cứ mua; mua

không ñược thì bắt trộm; bắt trộm không xong thì ñánh cướp” [3, tr. 459]. ðể rồi

khi ñã có ñược người vợ xinh ñẹp, hiền lành thì hắn ñối xử tệ bạc bằng những lời lẽ

chua chát: “ Cái ñầu cá này thì chỉ có bố mày họa có xơi ñược thì xơi ñược chứ tao

thì tao phí mồm” [3, tr.461]

Hay lời chửi rủa của chị Cu trong tác phẩm Con mèo với chồng của mình: “

Trời ơi là trời! …Mày phá tao thế à? Từ sáng ñến giờ, tao ngồi trầy trầy trên khung

cửi, mới ñược chừng một ñồng hào, mà mày phá tao một lúc một cái niêu, bốn năm

cái bát…”[3, tr. 119]. Là vợ chồng nhưng chỉ vì nghèo mà người nông dân thường

có những lời ñối thoại bất nhã, lạnh lùng với nhau trong cảnh sống gia ñình.

Còn với Một ñám cưới, người bố ñã nói với Dần một cách thiểu não, bi ñát

trước cảnh ñang quá túng khổ của gia ñình: “ Thì chỉ ñến chết là cùng, chứ gì? Còn

hơn ngồi nhà mà chết ñói. Thế mày bảo: không liều thân ñi như thế, thì còn xoay

xấp gì ñể kiếm ra ñược tiền nữa, nào?” [3, tr. 126].

“ Lời nói chẳng mất tiền mua

Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau”

Ấy vậy mà trong những hoàn cảnh khắc nghiệt con người nào có quyền lựa

chọn thứ gì, họ phải từ bỏ moị thứ ñể xoay theo cái vòng luẩn quẩn của số kiếp, ñể

rồi quên ñi những cách ñối ñãi tốt ñẹp giữa con người với nhau. Từ những lời ñối

thoại của các nhân vật trong sáng tác của Nam Cao, ta thấy ñược hoàn cảnh sống

lúc này vô cùng ngột ngạt. Họ chỉ dùng những lời mắng chửi,xỉa xói nhau, hoặc

những lời than thở, kêu van và nếu có tử tế, ngọt ngào thì ñó là những lời giả dối,

lừa lọc nhằm vào mục ñích nào ñó. Và cũng từ ñây, Nam Cao cho ta thấy các mối

quan hệ trong làng quê bây giờ ít có sự chân tình, sự yêu thương lẫn nhau, mà vì cái

ñói con người ñã dần tha hóa ñi tính cách con người, mất ñi phần nào cái ñẹp của

cảnh làng quê thân thiết, an lành.

3.2.2.3. Thông qua ngôn ngữ ñộc thoại

Không chỉ khắc họa tính cách qua ngôn ngữ ñối thoại mà với nhà văn Nam

Cao, sự ñộc thoại nội tâm cũng rất quan trọng trong việc thể hiện tính cách của nhân

vật. Trong thế giới nội tâm của nhân vật luôn tồn tại nhiều suy nghĩ, cảm xúc, trạng

thái hình thành nên những tính cách ñộc ñáo ở mỗi nhân vật.

Trong tác phẩm Chí Phèo, qua lời ñộc thoại nội tâm của bá Kiến làm ta hiểu

hơn bản chất của bọn thống trị: “ ñè nén con em ñến nỗi nó không chịu ñược phải

bỏ ñi là dại. Mười thằng ñã ra ñi thì chín thằng ñã trở về với cái vẻ hung ñồ, cái

tính ương ngạnh học ñược từ phương xa” hay “một người khôn chỉ bóp ñến nửa

chừng. Hãy ngấm ngầm ñẩy người ta xuống sông nhưng rồi lại dắt nó lên ñể nó ñền

ơn” [16, tr.28]. Rồi lại ngấm ngầm mong muốn lợi dụng Chí Phèo ñể trả thù ñội

phe ñối ñầu là ñội Tảo: “ Nếu nó trị ñược ñội Tảo thì tốt lắm. Nếu nó bị ñội Tảo trị

thì cụ cũng chẳng thiệt gì,ñằng nào cũng có lợi cho cụ cả’ [16, tr. 32]

Dù rất ngang tàng nhưng ñối ñầu với bá Kiến, Chí Phèo vẫn có chút ngại

ngần và nhút nhát: “ Hắn làm cái ông gì ở cái làng này? Không vây cánh, không

họ hàng thân thích; anh em không có; ñến bố mẹ cũng không…”[16, tr. 22], và Chí

cũng có chút tự ñắc về hành ñộng của mình : “Ờ, thế mà hắn dám ñộc lực chọi nhau

với lí trưởng, chánh tổng, bá hộ tiên chỉ làng Vũ ðại; chánh hội ñồng kì hào, huyện

hào, Bắc kì nhân dân ñại biểu, khét tiếng ñến cả trong hàng huyện” [16, tr. 23]. Rồi

với sự mời mọc của bá Kiến, Chí phèo lại suy nghĩ mà lo sợ: “biết ñâu cái lão cáo

già này nó chả lừa hắn vào nhà rồi lôi thôi? Ờ mà thật, có thể như thế lắm! Này nó

hãy lôi mấy cái mâm cái nồi hay ñồ vàng bạc ra khoác vào cổ hắn, rồi cho vợ ra

kêu làng lên, rồi cột cổ hắn vào, chần cho một trận om xương, rồi vu cho là ăn

cướp thì sao?”[16, tr. 23]

Nhu trong Ở hiền thì chỉ biết than thân một mình, buồn tủi chỉ biết khóc cho

mình nghe chứ không dám thổ lộ một lời. Suốt cuộc ñời Nhu chỉ dành cho gia ñình,

chỉ biết nhường nhịn và nhường nhịn người trong gia ñình mà thôi, với những con

người hiền lành hiếm hoi trong xã hội thì ñức tính ñó lại khiến họ phải khổ suốt ñời:

“ Tại sao trên ñời này lại có nhiều sự bất công ñến thế? Tại sao ở hiền không phải

bao giờ cũng gặp lành? Tại sao những kẻ hay nhịn, hay nhường thì thường thường

lại chẳng ñược ai nhịn, nhường mình; còn những kẻ thành công thì hầu hết lại là

những người rất tham lam, chẳng biết nhịn nhường ai, nhiều khi lại xảo trả lọc lừa

và tàn nhẫn, nhất là tàn nhẫn?...”[3, tr. 359]

Còn bà lão tám mươi tuổi trong Nửa ñêm, lại bất lực trước ñứa cháu của

mình, lời nói của bà giờ ñây vô dụng, bà chỉ còn biết kìm nén nỗi buồn tủi riêng

mình, ñể trong lòng ñau khổ mà không thể tâm sự với ai, với bà lão lời nói lúc này

hình như vô nghĩa: “ Bà tủi thân lắm, nhưng ñành chịu, biết nói sao! Bà còn cố

giấu nước mắt cứ chực rơm rớm ra mi nữa. Từ ñấy, bà mặc hắn với nỗi buồn của

hắn. Bà chỉ biết cúi gò tám mươi tuổi của bà trên mảnh vườn con ñể tìm cái sống

cho hai người” [3, tr. 486]

Tóm lại, qua những nhân vật mà nhà văn Nam Cao ñã miêu tả càng chứng

minh ngòi bút sắc sảo, tinh tế của nhà văn khi phát họa về làng quê Việt Nam

trước Cách mạng tháng Tám 1945. Nhà văn ñã tạo ra những nhân vật hết sức tiêu

biểu, sinh ñộng từ tính cách, hoạt ñộng bên ngoài, ñến chiều sâu tâm lý của từng

nhân vật. Và cả thế giới nghệ thuật trong làng quê Vũ ðại của Nam Cao thật tiêu

ñiều, vắng vẻ, hiu hắt làm sao. Nó cũng như muốn hòa huyện vào trạng thái buồn

thảm của con người. Qua cảnh sống của chốn làng quê khiến ta ñau lòng và cảm

thương cho những con người phải sống trong giai ñoạn chiến tranh khốc liệt của ñất

nước.

Lã Nguyên cũng ñã nhận xét về thế giới nghệ thuật trong cảnh làng quê của

Nam Cao: “Cuộc sống ñược phản ánh trong thế giới nghệ thuật của Nam Cao ảm

ñạm quá. Bước vào ñấy, ta như lạc vào một rừng cây ăn quả già cỗi lúc hết mùa.

Trên cây rặt những hoa ñiếc. Nếu cây ñó còn sót lại mấy quả lơ thơ thì chim muông

sâu bọ và cái oi nồng của thời khí lập tức làm cho hư hỏng, thối rửa” [1. tr. 291]

3.3. CHI TIẾT NGHỆ THUẬT

Chi tiết nghệ thuật: “là các tiểu tiết của tác phẩm mang sức chứ lớn về cảm

xúc và tư tưởng. Hình tượng nghệ thuật cụ thể, gợi cảm và sống ñộng là nhờ những

chi tiết về phong cảnh, môi trường, chân dung, nội thất, về cử chỉ,phản ánh nội tâm,

hành vi, lời nói” [7, tr. 117]

Trong mỗi tác phẩm văn chương, chi tiết nghệ thuật ñóng vai trò rất lớn, nó

là những yếu tố hình thành và làm nổi bật nội dung tác phẩm. Và với Nam Cao, nhà

văn hiện thực xuất sắc cũng ñã ñể nhiều chi tiết rất ñắt vào làm tăng thêm giá trị

phản ánh của tác phẩm.

Với tác phẩm Chí Phèo, Nam Cao ñã ñể chi tiết nghệ thuật ñặc sắc ñó là “

bát cháo hành”, một bát cháo bình thường, gần gũi ñối với mọi người dân Việt Nam

và khi nó ñược ñưa vào tác phẩm thì trở thành chi tiết có giá trị triết lý về nhiều

mặt, tạo ra sự tác ñộng ñến nội dung mà tác phẩm thể hiện. Bát cháo hành của thị

Nở, do chính tay thị nấu: “ ðang ốm thế thì chỉ ăn cháo hành. Ra ñược mồ hôi thì là

nhẹ nhỗm ngay ñó mà…Thế là vừa sáng thị ñã chạy ñi tìm gạo. Hành thì nhà thị

may lại còn. Thị nấu bỏ vào cái rổ, mang ra cho Chí Phèo”[16, tr. 44]. Bát cháo

hành với cuộc sống của mọi người thì nó là món ăn giản dị, ñời thường vì ai cũng

có người thân, cũng ñược ăn món cháo ấy mỗi khi ñau ốm. Chỉ riêng Chí Phèo,

người nhận bát cháo từ tay thị Nở thì bổng trong lòng dâng lên nhiều suy nghĩ,

nhiều cảm xúc: “ Hết ngạc nhiên thì hắn thấy mắt ươn ướt”[16, tr. 45]. Bởi cuộc ñời

Chí Phèo quá nhiều ñau khổ, mồ côi từ lúc mới ra ñời, và sống ñời lẻ loi giữa cuộc

ñời nên chưa từng ñược ăn món cháo hành giải cảm: “ vì có ai nấu cho ăn ñâu? Mà

còn ai nấu cho mà ăn nữa! ðời hắn chưa bao giờ ñược ñược săn sóc bỏi một bàn

tay “ñàn bà”.[16, tr. 45]. Cứ thế, Chí Phèo lớn lên bằng nghề ăn vạ và dọa nạt: “xưa

nay, nào hắn có thấy ai tự nhiên cho hắn thứ gì . Hắn vẫn phải dọa nạt hay là giật

cướp. Hắn phải làm cho người ta sợ”[16, tr. 45] nên khi nhìn thấy bát cháo hành : “

Hắn nhìn bát cháo bốc khói mà bâng khuâng”[16, tr. 45]

Thị Nở, người phụ nữ xấu xí, dở người nhưng trong mắt Chí Phèo lại có

duyên: “ trông thị thế mà lại có duyên”[16, tr. 45], tình yêu từ sự chân thành không

tính toan, sự chăm sóc bằng tình người của thị Nở ñã thức tỉnh một con người tưởng

ñi ñã chết cả nhân tính, nhân hình, thị ñã khơi gợi tình yêu thương giữa những con

người trong lòng Chí Phèo, trong con người ñã bị tha hóa bởi sự nghiệt ngã của xã

hội, ñưa Chí Phèo trở lại ước mơ: “Hình như có một thời gian hắn ñã ao ước có một

gia ñình nho nhỏ. Chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải, chúng lại bỏ một con lợn

nuôi ñể làm vốn liếng, khá giả hơn thì mua dăm ba sào ruộng làm”[16, tr. 43]

Chi tiết bát cháo hành không chỉ làm Chí Phèo trở về bản chất hiền từ, mà

còn làm cho thị Nở nhìn thấy ñược những mặt tốt của Chí, một con người bị xã hộ

xem thường: “ôi sao mà hắn hiền , ai dám bảo ñó là cái thằng Chí Phèo vẫn ñập

ñầu, rạch mặt mà ñâm chết người? ðó là cái bản tính của hắn, ngày thường bị lấp

ñi” [16, tr. 46]. ðồng thời, bát cháo hành ñã làm cho người phụ nữ xấu xí như thị

Nở trở nên ñẹp, cái ñẹp tâm hồn của người phụ nữ quê mùa nơi thôn dã.

Bát cháo hành giản dị là vậy, nhưng qua ngòi bút của Nam Cao nó lại có giá

trị lớn lao ñối với cuộc sống con người. Những số phận người như Chí và thị Nở từ

lâu ñã bị xã hộ ñào thải, khinh miệt thì nay, từ bát cháo ñã khơi gợi cho họ bản tính

tốt vốn bị xã hội vùi dập, nó ñã ñem những con người cô ñơn, bị xã hội khinh rẽ ñể

ñến với nhau, cho nhau hạnh phúc tình người. và cũng ở chi tiết này, Nam Cao ñã

thể hiền lòng thương người của nhà văn chân chính ñối với người dân, với ñất nước

trước Cách mạng tháng Tám 1945.

Hay với chi tiết Chí Phèo ñến nhà Bá Kiến lần cuối, với một yêu cầu khiến

cho Bá Kiến vô cùng kinh ngạc “ Tao muốn làm người lương thiện”[16, tr. 51], một

yêu cầu không những Bá Kiến bất ngờ mà tác giả cũng khiến người ñọc phải sửng

sốt bởi những lần trước mục ñích Chí tìm Bá Kiến chỉ vì tiền ñể phục vụ sự nghiện

ngập say sưa của hắn. Lần này, Chí Phèo lại ñòi thứ mà lẽ tự nhiên ai cũng có, chỉ

riêng Chí là không, hay vì Chí ñã bị xã hội tước ñoạt ñi mà ñại diện là Bá Kiến.

Chí Phèo dù bị xem như con quỹ dữ của làng Vũ ðại nhưng ước mơ làm

người tốt, trở về cuộc sống lương thiện thì ñã có từ lâu. Ngay những lời say sưa khi

mua chịu rượu của Chí vẫn hiện lên một tính cách rất rõ ràng và ñứng ñắn: “ Hôm

nay ông không có tiền; nhà mày bán chịu cho ông một chai. Tối ông mang tiền ñến

trả”[16, tr. 29]. Nhưng với sự thống trị của chế ñộ phong kiến, sự gian xảo của lão

Bá Kiến thì Chí Phèo ñã không thể thực hiện ñược cái mong muốn của mình, ñể rồi

ñến bước ñường cùng phải làm theo cách của con người bị tha hóa ñể ñòi lương

thiện cho mình.

Qua các chi tiết trên, Nam Cao như muốn nói lên ước mơ về con người

lương thiện, mong muốn cho nhân vật của mình trở về với bản tính tốt của họ dù

cho xã hội ñang tha hóa, rối ren. Và ñồng thời, Nam Cao cũng nói lên sự xót xa

trước số phận tăm tối của con người trong xã hội ñương thời.

Tóm lại, với những chi tiết nghệ thuật trong tác phẩm của Nam Cao ñã giúp

nhà văn tái hiện hình ảnh làng quê Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám 1945,

làng quê tù túng, cùng quẫn và qua ñó cũng thể hiện sự quan tâm , ñồng cảm của

nhà văn Nam Cao ñối với người nông dân trong cuộc sống u tối lúc bấy giờ.

Cũng với sự kết hợp chặt chẽ, tài tình của bút pháp tài năng của nhà văn xuất

sắc với nghệ thuật không gian, thời gian, tâm lý, tính cách nhân vật tiêu biểu cho

giai ñoạn văn học hiện thực, ñã hình thành nên một phong cách nhà văn hiện thực

xuất sắc của văn học Việt Nam hiện ñại.

Nguyễn Văn Hạnh nhận xét: “Trong tác phẩm của Nam Cao, con người sống

trong một xã hội thật dùng dằng, cay nghiệt, hoàn cảnh cứ như muốn nghiền nát

con người ñi, nhưng con người vẫn không chịu khuất phục, vẫn cố ngoi lên ñể sống,

ñể bộc lộ tính cách, ñể làm người. Cuộc ñấu tranh khi quyết liệt, khi âm thầm của

con người với hoàn cảnh và với chính bản thân mình ñể tìm tòi lối ra, ñể vươn tới

ánh sáng, giữ gìn các giá trị nhân bản ngay trong những hoàn cảnh sống tưởng như

không thể nào chịu ñựng nổi, niềm tin của tác giả vào thiện căn của con người, khát

khao của tác giả về cuộc sống xứng ñáng, lương thiện, tất cả những ñiều này làm

cho những trang viết của Nam Cao bao giờ cũng thấm ñượm, lan tỏa sự ấm áp cuả

tình người, của hi vọng, mặc dù nhà văn nhiều lúc ñã trình bày sự thật của cuộc

sống ñến mức trần trụi, không thương tiếc” [1, tr. 138]

PHẦN KẾT LUẬN

Làng quê là ñề tài gần gũi, thân quen trong các tác phẩm văn học từ xưa ñến

nay. ðến giai ñoạn văn học hiện ñại các nhà văn cũng khồng ngừng khai thác ñề tài

về làng quê trong những sáng tác của mình. Các nhà văn tiêu biểu cho dòng văn

học lãng mạn như: Thạch Lam, Hoàng ðạo, Nhất Linh…và các nhà văn hiện thực

phê phán như: Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan… ñến Nam Cao thì hình ảnh làng

quê ñã ñược làm nổi bật và phong phú thêm.

Trong sáng tác của Nam Cao, ông ñã khai thác hình ảnh làng quê bằng sự

phối hợp từ nội dung ñến nghệ thuật trong từng tác phẩm. Ở nội dung, nhà văn Nam

Cao ñã miêu tả khung cảnh làng quê tù túng, bế tắc, hắt hiu bao bọc quanh cuộc

sống nhỏ nhoi của con người.

Trong xã hội ñó, con người sống với nhau bằng nhiều mối quan hệ phức tạp

giữa những người dân là tình cảm xóm giềng, gắn bó, yêu thương. Về bọn ñịa chủ,

quan lại là mối quan hệ lợi dụng ,vụ lợi chờ ñợi cơ hội triệt tiêu lẫn nhau. Và phổ

biến nhất trong xã hội là mối quan hệ giữ thống trị vơi người dân, là mối quan hệ

gay gắt và căng thẳng thường xuyên xảy ra trong xã hộ, ñặc biệt là ở chốn thôn quê,

và ở mối quan hệ này thì người dân thấp cổ bé họng là ñối tượng bị bóc lột nhiều

nhất. Về mặt nghệ thuật, Nam Cao ñã có sự kết hợp thành công, ñiêu luyện giữa

thời gian nghệ thuật và không gian nghệ thuật của khung cảnh làng quê và trong

làng quê ñó sẽ tồn tại nhiều con người với nhiều cá tính cũng như tính cách khác

nhau tạo nên một cộng ñồng ña dạng, phức tạp.

Chính từ những mối quan hệ phức tạp, rối ren ñang tồn tại, Nam Cao như

muốn cất lên tiếng nói của nhà văn chân chính ñầy lòng nhân ñạo trước số phận của

con người. Nam Cao ñã vạch ra từng lối mòn, từng con ñường làng ñến những mái

nhà rách nát chốn làng quê ñể soi rọi từng cảnh ñời, từng số phận con người mà tiêu

biểu là người nông dân, tầng lớp chịu nhiều bất công trong xã hội. Và cũng từ ñó,

Nam Cao ñã tố cáo hiện thực xã hội bất công dưới sự thống trị của bọn phong kiến

ñối với con người trong giai ñoạn trước Cách mạng.

Một chủ nghĩa hiện thực, một bút pháp hiện thực Nam Cao, một giọng ñiệu

Nam Cao- ñó là nét in dấu và nổi ñậm lên trên những trang văn Nam Cao ñầu

những năm 40 khiến cho Nam Cao không lặp lại những nhà văn như Ngô Tát Tố,

Nguyễn Công Hoan,Vũ Trọng Phụng,…và ñưa Nam Cao lên hàng ñầu dòng văn

học hiện thực Việt Nam ñang ñi vào chặng cuối – trước khi vào bản lề cách mạng.

Nam cao trung thành với quan niệm viết văn của mình, cùng với ý thức tạo

một chất giọng riêng, không giẫm lại người khác, ñể thấy trên những năm tháng ñi

vào ñời văn của Nam Cao là một sự dồn nén biết bao bất công, và nỗ lực cho một sự

nghiệp không lẫn với ai. Những năm tháng chung thành với một hướng ñi không

nghiêng ngã, không vấp ngã, luôn biết cách cày xới ñể biến hóa và tự khẳng ñịnh

mình. ðể có Nam Cao như hôm nay ta có.

Khóa luận tốt nghiệp Văn học: Làng quê Việt Nam trong sáng tác của Nam Cao trước Cách mạng tháng Tám 1945

Chủ đề:

Tiểu luận văn học

TR¦êng ®¹i häc vâ tr−êng to¶n KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CHUYÊN NGÀNH VĂN HỌC LÀNG QUÊ VIỆT NAM TRONG SÁNG TÁC CỦA NAM CAO TRƯỚC CÁCH MẠNG THÁNG TÁM 1945

HUỲNH THỊ LÀI Hậu Giang, tháng 05 năm 2013

TR¦êng ®¹i häc vâ tr−êng to¶n KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CHUYÊN NGÀNH VĂN HỌC LÀNG QUÊ VIỆT NAM TRONG SÁNG TÁC CỦA NAM CAO TRƯỚC CÁCH MẠNG THÁNG TÁM 1945

LỜI CẢM TẠ

٭٭٭٭٭٭٭

MỤC LỤC

LỜI CẢM TẠ ........................................................................................i

LỜI CAM ðOAN ..................................................................................ii

PHIẾU ðÁNH GIÁ LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ..............................iii

.................................................................................................................iv

.................................................................................................................v

MỞ ðẦU ................................................................................................1

1.LÍ DO CHỌN ðỀ TÀI.........................................................................1

2. LỊCH SỬ VẤN ðỀ .............................................................................2

3. MỤC ðÍCH, YÊU CẦU .....................................................................5

4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ..................................................................5

5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......................................................6

CHƯƠNG I: ..........................................................................................7

MỘT SỐ VẤN ðỀ CHUNG.................................................................7

1.1. VÀI NÉT VỀ TÁC GIẢ NAM CAO.................................................... 7

CHƯƠNG 2: BỨC KÍ HỌA VỀ LÀNG QUÊ VIỆT NAM

TRONG SÁNG TÁC CỦA NAM CAO TRƯỚC CÁCH MẠNG

THÁNG TÁM 1945...............................................................................22

2.1. CẢNH LÀNG QUÊ VIỆT NAM TRONG SÁNG TÁC CỦA NAM

CHƯƠNG 3: NHỮNG YẾU TỐ NGHỆ THUẬT KHẮC HỌA

HÌNH ẢNH LÀNGQUÊ TRONG NHỮNG SÁNG TÁC CỦA

NAM CAO TRƯỚC CÁCH MẠNG THÁNG TÁM 1945................51

3.1.THỜI GIAN NGHỆ THUẬT, KHÔNG GIAN NGHỆ THUẬT ....... 51

PHẦN KẾT LUẬN

TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................... i

PHẦN MỞ ðẦU

CHƯƠNG 1:

MỘT SỐ VẤN ðỀ CHUNG

1.1. VÀI NÉT VỀ TÁC GIẢ NAM CAO

CHƯƠNG II

BỨC KÍ HỌA VỀ LÀNG QUÊ VIỆT NAM TRONG SÁNG TÁC CỦA

NAM CAO TRƯỚC CÁCH MẠNG THÁNG TÁM 1945

CHƯƠNG III

NHỮNG YẾU TỐ NGHỆ THUẬT KHẮC HỌA HÌNH ẢNH LÀNG

QUÊ TRONG NHỮNG SÁNG TÁC CỦA NAM CAO TRƯỚC CÁCH

MẠNG THÁNG TÁM 1945

PHẦN KẾT LUẬN

Tài liệu liên quan

Bài tiểu luận: Công tác tự đánh giá tại trường Mầm non Sunflower - Thành phố Thái Bình - Thái Bình năm học 2022-2023

Luận văn tốt nghiệp: Đối sánh hình tượng nhân vật nữ thời chiến trong hai truyện ngắn “Những ngôi sao xa xôi” của Lê Minh Khuê và “Người sót lại của rừng cười” của Võ Thị Hảo

Khóa luận tốt nghiệp: Bước đầu tìm hiểu câu đơn đặc biệt trong tiểu thuyết ‘‘Búp sen xanh’’ của Sơn Tùng

Tiểu luận cuối kì môn Tư duy sáng tạo và thiết kế ý tưởng

Tóm tắt Khóa luận tốt nghiệp: Tổ chức và hoạt động của thanh tra chính phủ

Khóa luận tốt nghiệp: Kháng nghị giám đốc thẩm trong tố tụng hành chính ở Việt Nam

Khóa luận tốt nghiệp: Tổ chức và hoạt động của Thanh tra Sở Giao thông Vận tải Hà Nội

Khoá luận tốt nghiệp: Thực hiện chính sách thi đua, khen thưởng tại Ủy ban nhân dân quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội

Khoá luận tốt nghiệp: Tổ chức và thiết kế chương trình du lịch tại Công ty tổ chức Sự kiện và Du lịch Xanh

Tiểu luận môn Luật so sánh: Phân tích các đặc trưng cơ bản của họ pháp luật Hồi giáo và chỉ ra những xu hướng phát triển của họ pháp luật này trong bối cảnh xã hội hiện nay

Tài liêu mới

Bài tiểu luận: Nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng

Đồ án tốt nghiệp: Lập kế hoạch truyền thông đại chúng cho chương trình Tết vì người nghèo năm 2013 tại thành phố Đà Nẵng

Bài tiểu luận: Khảo sát một di tích lịch sử - văn hóa

Đề tài nghiên cứu khoa học: Ảnh hưởng của việc sử dụng mạng xã hội Facebook đến học tập và đời sống của sinh viên hiện nay

Bài tập lớn: Cơ sở thiết kế quần áo

Bài tiểu luận: Giới thiệu Trường Đại học Công Thương TP.HCM

Bài tập lớn: Rèn luyện nghiệp vụ sư phạm

Bài tập lớn: Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức và sự vận dụng của Đảng ta ở Việt Nam hiện nay

Khóa luận tốt nghiệp: Hành trình đi tìm bản ngã trong tiểu thuyết “Biên niên ký chim vặn dây cót” của Haruki Murakami

Bài tập lớn: Thực hành và diễn xướng văn học dân gian Việt Nam

Bài tập lớn: Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân và sự vận dụng của Đảng ta ở Việt Nam hiện nay

Bài tập lớn: Ảnh hưởng của môi trường học tập đạo đức đến hành vi công dân trong lớp học của sinh viên

Bài tiểu luận: Đánh giá tổ chức, quản lý công tác văn thư, lưu trữ tại Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam

Bài tiểu luận: Làm rõ bước đi, biện pháp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam theo quan điểm Hồ Chí Minh, vận dụng vào công cuộc đổi mới kinh tế ở nước ta hiện nay

Tiểu luận Kinh tế chính trị Mác-Lênin: Xây dựng chuỗi cung ứng trong các doanh nghiệp Việt Nam

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Giới thiệu