Kinh tế tài nguyên môi trường - Đặng Thanh Hà

Chia sẻ: Le Trung Hieu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:87

Thêm vào BST

Báo xấu

227
lượt xem 70
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu môn học Kinh tế tài nguyên môi trường gồm 4 chương. Nội dung trình bày tổng quan về kinh tế tài nguyên môi trường, một số khái niệm cơ bản về kinh tế phúc lợi, phân tích chi phí lợi ích và TNTNMT, kinh tế ô nhiễm và tài nguyên thủy sản.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kinh tế tài nguyên môi trường - Đặng Thanh Hà

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO Tröôøng Ñaïi Hoïc Noâng Laâm KINH TEÁ TAØI NGUYEÂN MOÂI TRÖÔØNG (Taøi lieäu moân hoïc) Ñaëng Thanh Haø 2004 C:\HA\KTTNMT-Handouts 1
CHÖÔNG I TOÅNG QUAN VEÀ KINH TEÁ TAØI NGUYEÂN MOÂI TRÖÔØNG I. GIÔÙI THIEÄU VEÀ MOÂN HOÏC KTTNMT. I.1. Khaùi nieäm. Kinh teá hoïc laø moân hoïc nghieân cöùu nhöõng löaï choïn cuûa caù nhaân vaø xaõ hoäi veà caùch thöùc söû duïng caùc nguoàn taøi nguyeân coù giôùi haïn. - Muïc ñích cuûa vieäc löïa choïn laø ñeå coù theå thoûa maõn cao nhaát nhu caàu trong hieän taïi vaø trong töông lai cuûa caù nhaân vaø xaõ hoäi. - Nhöõng löïa choïn cuûa caù nhaân vaø xaõ hoäi ñöôïc bieåu hieän thaønh nhöõng hieän töôïng vaø nhöõng hoaït ñoäng kinh teá. Kinh teá hoïc nghieân cöùu caùc hieän töôïng vaø caùc hoaït ñoäng naøy treân hai goùc ñoä: moät laø goùc ñoä boä phaän cuaû neàn kinh teá vaø thöù hai laø goùc ñoä cuûa toaøn boä neàn kinh teá. - Kinh teá vi moâ nghieân cöùu caùc boä phaän hôïp thaønh cuûa neàn kinh teá nhö ngöôøi tieâu duøng, ngöôøi saûn xuaát, moät doanh nghieäp, moät nghaønh, moät thò tröôøng. - Kinh teá vó moâ nghieân cöùu neàn kinh teá nhö laø moät toång theå bao goàm taát caû caùc boä phaän hôïp thaønh cuaû noù. Kinh teá vó moâ nghieân cöùu neàn kinh teá vaø söï hoaït ñoäng cuaû neàn kinh teá. - Kinh teá hoïc nghieân cöùu caùc khiaù caïnh cuûa cuoäc soáng kinh teá ñeå traû lôøi caùc caâu hoûi: - Saûn xuaát caùi gì? - Saûn xuaát nhö theá naøo? - Saûn xuaát cho ai? Kinh teá taøi nguyeân moâi tröôøng laø moät boä phaän cuaû kinh teá hoïc nghieân cöùu moái quan heä töông taùc giöõa moâi tröôøng vaø phaùt trieån. Taäp trung vaøo vaán ñeà caùc hoaït ñoäng phaùt trieån kinh teá vaø taùc ñoäng cuûa chuùng ñeán moâi tröôøng. - Con ngöôøi ñaõ nhaän thaáy moâi tröôøng bao goàm nhöõng taøi nguyeân khan hieám vaø coù theå bò caïn kieät. - Caàn nghieân cöùu kinh teá veà vieäc phaân phoái caùc nguoàn taøi nguyeân khan hieám ñoù cho caùc muïc ñích söû duïng khaùc nhau vaø caïnh tranh vôùi nhau. - Khan hieám: khi caàu lôùn hôn cung taïi giaù khaùc khoâng. - Söï phaùt trieån kinh teá nhanh choùng trong vaøi theá kyû qua ñaõ bieán chaát löôïng moâi tröôøng töø choå ñöôïc coi laø moät loaïi haøng hoùa khoâng coù giaù (töï do söû duïng) trôû neân ngaøy caøng khan hieám hôn. - Ñaàu theá kyû: khoâng khí,nöôùc saïch… coù cung lôùn hôn caàu, giaù baèng (o). . Ngaøy nay do con ngöôøi ngaøy caøng taøn phaù moâi tröôøng, chuùng caøng trôû neân khan hieám caû ôû caùc nöôùc phaùt trieån vaø ñang phaùt trieån, caû trong neàn kinh teá tö baûn vaø XHCN. - Moái quan heä cung caàu veà chaát löôïng moâi tröôøng ñaõ thay ñoåi. Nhu caàu veà chaát löôïng moâi tröôøng ngaøy caøng taêng nhanh trong khi ñoù cung laïi giaûm nhanh choùng (do chaát löôïng moâi tröôøng ñang bò giaûm suùt). - Saûn phaåm phuï cuûa quaù trính taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá laø söï gia taêng nhanh choùng caùc chaát gaây oâ nhieãm daãn ñeán vieäc taêng nhanh nhu caàu veà chaát löôïng moâi tröôøng. Khi thu nhaäp C:\HA\KTTNMT-Handouts 2
vaø möùc soáng taêng leân, ngöôøi ta cuõng saün loøng traû nhieàu tieàn hôn cho moät moâi tröôøng soáng toát hôn. - Veà maët cung: taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá cuøng vôùi söï gia taêng daân soá vaø ñoâ thò hoùa laøm giaûm löôïng cung veà khoâng khí, nöôùc saïch vaø khaû naêng haáp thuï chaát thaûi cuaû moâi tröôøng. Do ñoù taêng tröôûng kinh teá ñaõ laøm cho loaïi haøng hoùa chaát löôïng moâi tröôøng trôû thaønh moät loaïi haøng hoùa khan hieám. - Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy, kinh teá coù moät vai troø heát söùc quan troïng. Do chaát löôïng moâi tröôøng trôû neân khan hieám, xaõ hoäi chæ coù theå coù nhieàu loaïi haøng hoùa naøy hôn baèng caùch giaûm ñi moät phaàn löôïng haøng hoùa tieâu duøng vaø dòch vuï mong muoán khaùc. - Coù söï hy sinh (ñöôïc caùi naøy vaø maát caùi kia) giöõa chaát löôïng moâi tröôøng vaø caùc saûn phaåm haøng hoùa , dòch vuï. ÔÛ ñaây coù toàn taïi moät loaïi chi phí cô hoäi (chi phí cô hoäi cuûa vieäc coù chaát löôïng moâi tröôøng cao hôn baèng giaù trò saûn phaån, dòch vuï maát ñi). - Chaát löôïng moâi tröôøng cuõng laø moät saûn phaåm haøng hoùa vaø do ñoù vaán ñeà moâi tröôøng cuõng phaûi ñöôïc coi laø moät vaán ñeà kinh teá. - KTTNMT taäp trung vaøo nghieân cöùu vaán ñeà: laøm theá naøo vaø taïi sao con ngöôøi laøm caùc quyeát ñiinh coù taùc ñoäng aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng vaø taøi nguyeân. - KTTNMT söû duïng caùc coâng cuï phaân tích cuûa kinh teá vi moâ ñeå nghieân cöùu caùc vaán ñeà: Taïi sao moâi tröôøng vaø taøi nguyeân trôû neân suy thoaùi? Nhöõng nguyeân nhaân gaây neân söï suy thoaùi cuûa moâi tröôøng. Haäu quaû cuûa söï suy thoaùi naøy laø gì? Caàn laøm gì ñeå caûi thieän söï suy thoaùi naøy? I.2. Phaïm vi cuûa moân kinh teá TNTNMT - Phaân tích kinh teá caùc vaán ñeà moâi tröông giuùp chuùng ta hieåu roõ nhöõng moái quan heä phöùc taïp cuûa heä thoáng kinh teá. - Töông taùc giöõa kinh teá vaø moâi tröôøng laø töông taùc ña bao goàm nhieàu lónh vöïc giöõa kinh teá phuùc lôïi vaø thuyeát taêng tröôûng. C:\HA\KTTNMT-Handouts 3
Kinh teá phuùc Caùc coâng cuï chính Taùc ñoäng veà Taêng tröôûng kinh lôïi vaø phaân tích saùch chi tieâu cuûa phaân phoái cuûa teá vaø caân baèng chi phí lôïi ích chính phuû vaø moái caùc coâng cuï moâi tröôøng lieân heä ñoái vôùi moâi chính saùch tröôøng Taùc ñoäng moâi Chi phí kieåm tröôøng trong KINH TEÁ MOÂI TRÖÔØNG soaùt oâ nhieãm vaø kinh teá thò (ENVIRONMENTAL ECONOMICS) aûnh höôûng ñeán tröôøng vaø kinh moâi tröôøng teá kieåm soaùt Kinh teá söû duïng Phaân tích taùc ñoäng Chính saùch moâi tröôøng, taùc taøi nguyeân kinh teá cuûa oâ nhieãm ñoäng quoác gia vaø quoác teá ñoái vôùi thöông maïi ôû caùc neàn kinh teá phaùt trieån vaø ñang phaùt trieån Hình 1. Caùc khía caïnh nghieân cöùu cuûa kinh teá TNMT. Veà lyù thuyeát, - KTTNMT coù neàn taûng töø kinh teá phuùc lôïi (welfare economics). - Veà maët lyù thuyeát, phaïm vi nghieân cöùu cuaû KTTNMT baogoàm caû lyù thuyeát veà yeáu toá ngoaïi vi, lyù thuyeát haøng hoùa coâng coäng, vaø lyù thuyeát taêng tröôûng vaø phaùt trieån. - Do oâ nhieãm laø moät hieän töôïng ngoaïi vi (externality) laøm ngaên caûn söï hoaït ñoäng coù hieäu quaû cuûa thò tröôøng (taïo ra nhöõng söï sai leäch so vôùi toái öu), KTMT baét ñaàu vôùi lyù thuyeát veà yeáu toá ngoaïi vi. Kinh teá moâi tröôøng lieân quan ñeán vaán ñeà oâ nhieãm trôû thaønh moät nhaùnh ñaëc bieät cuaû kinh teá phuùc lôïi. - Taát nhieân ngoaøi vaán ñeà oâ nhieãm, KTMT cuõng nghieân cöùu veà caùc nguoàn taøi nguyeân khaùc, nhaát laø vaán ñeà baûo toàn taøi nguyeân thieân nhieân.KTMT cuõng bao goàm caùc moâ hình söû dung toái öu taøi nguyeân vaø caùc phöông phaùp baûo toàn taøi nguyeân.. - Khía caïch lyù thuyeát thöù ba trong kinh teá moâi tröôøng lieân quan ñeán vieäc phaân tích vaán ñeà: Lieäu taêng tröôûng/phaùt trieån kinh teá coù treân cô sôû hy sinh (chi phí) moâi tröôøng hay khoâng? Toác ñoä phaùt trieån kinh teá caàn ôûø möùc naøo? Coù theå caét giaûm oâ nhieãm xuoáng ôû möùc baèng khoâng hay khoâng? C:\HA\KTTNMT-Handouts 4
Veà maët thöïc tieãn: - Kinh teá TNMT quan taâm ñeán caùc bieän phaùp, chính saùch söû duïng beàn vöõng TNTNMT, caùc coâng cuï kinh teá nhö thueá, trôï giaù, quyõ moâi tröôøng, giaáy pheùp xaû thaûi coù theå mua baùn ñöôïc… coù theå söû duïng ñeå kieåm soaùt oâ nhieãm. - Nghieân cöùu taùc ñoäng cuûa caùc heä thoáng kinh teá (tö baûn, XHCN) ñeán moâi tröôøng. - Kinh teá moâi tröôøng ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng, nhaát laø trong phaân tích chi phí lôïi ích caùc döï aùn. - Ngoaøi ra vaán ñeà bình ñaúng cuõng laø vaán ñeà quan troïng ñöôïc quan taâm trong kinh teá moâi tröôøng. Trong phaân tích chi phí lôïi ích, phaân tích caùc chieán löôïc kieåm soaùt oâ nhieãm vaø huyû hoaïïi moâi tröôøng, vaán ñeà taùc ñoäng ñeán phaân phoái cuõng caàn phaûi ñöôïc nghieân cöùu. Caâu hoûi ñaët ra laø ai nhaän ñöôïc lôïi ích vaø ai phaûi gaùnh chòu chi phí? Ai laø ngöôøi coù quyeàn: ngöôøi gaây oâ nhieãm hay ngöôøi bò oâ nhieãm? Hieäu quaû (efficiency) vaø bình ñaúng (equity) laø hai chæ soá veà keát quaû cuaû hoaït ñoäng kinh teá. II. LÒCH SÖÛ CUOÄC TRANH LUAÄN VEÀ MOÂI TRÖÔØNG. Moái lo ngaïi veà moâi tröôøng tröôùc naêm 1973 - Trong nhöõng naêm 60 vaø 70 ñaõ coù moái lo ngaïi thöïc söï veà moâi tröôøng. - Neàn kinh teá theá giôùi buøng noå phaùt trieån cho ñeán khi noå ra cuoäc khuûng hoaûng daàu löûa naêm 1973. - Quan ñieåm phoå bieán cho raêng taêng tröôûng kinh teá seõ tieáp tuïc. - Moái lo ngaïi veà moâi tröôøng thôøi kyø cuoái thaäp nieân 60 vaø ñaàu thaäp nieân 70 chuû yeáu xuaát phaùt töø caùc nhaø sinh thaùi hoïc vaø caùc nhaø khoa hoïc veà moâi tröôøng. - Hoï lo ngaïi veà nhöõng xu höôùng söû duïng caùc nguoàn löïc moâi tröôøng cuaû haønh tinh vaø sôï raêng heä sinh thaùi seõ khoâng theå hoã trôï ñöôïc cho daân cö treân theá giôùi ñöôïc nöõa. - Hoï khoâng tin raèng coù theå phoái hôïp taêng tröôûng kinh teá vôùi vieäc baûo veä moâi tröôøng, vaø cho raèng giöõa taêng tröôûng kinh teá vaø baûo veä moâi tröôøng phaûi ñaùnh ñoåi caùi naøy laáy caùi kia. Hoäi nghò “Moâi tröôøng soáng 72” taïi Xtochom (Thuïy Ñieån) - Naêm 1972, hoäi nghò cuûa lieân hieäp quoác veà moâi tröôøng cuûa con ngöôøi vôùi tieâu ñeà “Moâi tröôøng soáng 72” ñöôïc toå chöùc taïi Thuïy Ñieån. - Hoäi nghò taäp trung vaøo nhöõng nhu caàu cuûa con ngöôøi ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, thaûo luaän veà möùc an ninh löông thöïc caàn thieát, nhaø ôû vöõng chaéc, nöôùc an toaøn, vaø keá hoaïch hoaù gia ñình (vì taêng daân soá ñöôïc coi laø vaán ñeà lôùn). - Hoäi nghò noùi chung khoâng tranh luaän veà baûo veä moâi tröôøng. Caâu laïc boä Roma - Ñaõ thu thaäp döõ lieäu vaø söû duïng caùc moâ hình treân maùy ñieän toaùn ñeå laøm cô sôû cho laäp luaän cuaû hoï. - Cho raèng neáu nhö quaù trình taêng tröôûng cuaû neàn kinh teá theá giôùi cöù tieáp tuïc nhö noù ñaõ töøng dieãn ra, thì söï taêng tröôõng naøy seõ nhaân leân theo soá muõ vaø xaõ hoäi seõ suïp ñoå. - Nhìn nhaän quaù trình taêng daân soá nhö laø vaán ñeà chuû yeáu. C:\HA\KTTNMT-Handouts 5
- Ñaõ chæ ra nhöõng haäu quaû cuaû taêng tröôûng kinh teá lieân tuïc vaø laäp luaän raèng coù toàn taïi nhöõng giôùi haïn ñoái vôùi taêng tröôûng vì daân cö treân theá giôùi seõ khoâng theå khaéc phuïc ñöôïc caùc haäu quaû. - Keát luaän raèng caàn phaûi coù söï thay ñoåi cô baûn trong thaùi ñoä cuaû xaõ hoäi. - Döï ñoaùn moät vieãn caûnh chung bi quan: nhìn thaáy söï ñaùnh ñoåi giöõa taêng tröôûng kinh teá vaø baûo veä moâi tröôøng. Keå töø nhöõng naêm 1980 - Neàn kinh teá theá giôùi, phaàn naøo do khuûng hoaûng daàu löûa, ñaõ khoâng taêng tröôûng nhö Caâu laïc boä Roma vaø caùc nhoùm khaùc döï ñoaùn. - Suy thoaùi kinh teá lan roäng, vaø nhöõng laäp luaän uûng hoä vieäc giaûm taêng tröôûng kinh teá thôøi kyø ñaàu nhöõng naêm 70 ñaõ khoâng coøn cô sôû vì taêng tröôûng theo soá muõ ñaõ khoâng xaûy ra. - Ngöôøi ta lo ngaïi vì suy thoaùi kinh teá vaø ít quan taâm hôn ñeán moâi tröôøng. Trong nhöõng naêm 80, moâi tröôøng moät laàn nöõa thu huùt ñöôïc söï quan taâm lôùn trong chöông trình nghò söï. Ñaõ dieãn ra moät soá thay ñoåi: - Moái lo ngaïi veà moâi tröôøng ñöôïc ñaët ra döôùi aùnh saùng cuaû caùc baèng chöùng khoa hoïc. Giôø daây, noù khoâng coøn ñôn giaûn laø moái lo ngaïi veà con ngöôøi (taêng daân soá), maø söï lo ngaïi veà moâi tröôøng ñaõ ñöôïc nhìn roäng hôn vaø ngaøy caøng ñöôïc coi nhö moät vaán ñeà khoa hoïc. Ví duï: röøng ñang bò maát daàn, taàng OÂzoân ñang trôû neân ngaøy caøng moûng vaø döï baùo veà söï thay ñoåi khí haäu toaøn caàu. - Ngöôøi ta thöøa nhaän raèng suy thoaùi moâi tröôøng laø moät vaán ñeà ñoái vôùi toaøn theå daân cö treân theá giôùi. - Ngöôøi ta quan taâm ñeán phöông thöùc phaùt trieån kinh teá maø caùc nöôùc ñang phaùt trieån seõ theo ñuoåi (ñaëc bieät laø baèng caùch nghieân cöùu caùc nöôùc coâng nghieäp môùi ôû Ñoâng Nam aù). Phaùt trieån beàn vöõng - Nhöõng moái lo ngaïi noùi treân ñaõ daãn ñeán vieäc thaønh laäp Uûy ban theá giôùi veà moâi tröôøng vaø phaùt trieån, coøn goïi laø Uûy ban Brundland. - Baûn baùo caùo coù teân goïi laø “Baùo caùo Brundland” naêm 1987 cuûa Uûy ban theá giôùi veà moâi tröôøng vaø phaùt trieån ñaõ phoå caäp thuaät ngöõ “phaùt trieån beàn vöõng”. - Baûn baùo caùo cuûa Pearce cuõng ñoùng moät vai troø quantroïng trong nhöõng coá gaéng nhaèm xaùc ñònh phaùt trieån beàn vöõng coù theå coù yù nghóa gì treân thöïc teá. - Laàn naøy caùc coá gaéng ñaõ ñöôïc ñöa ra nhaèm phoái hôïp taêng tröôûng kinh teá vôùi baûo veä moâi tröôøng. Nhieàu nhaø kinh teá moâi tröôøng ñaõ trôû neân tích cöïc trong cuoäc tranh luaän. Nhöõng ñieåm chính cuaû hai baùo caùo: Baùo caùo Brundland: - Phaùt trieån kinh teá vaø phaùt trieån moâi tröôøng laø khoâng theå taùch rôøi. - Phoå caäp thuaät ngöõ “phaùt trieån beàn vöõng” - Xen xeùt phaân chia Baéc-nam. - Noùi chung laïc quan C:\HA\KTTNMT-Handouts 6
Baùo caùo cuaû Pearce: - Laäp luaän raèng hieåu bieát kinh teá hoïc laø caàn thieát ñeå hieåu ñöôïc lhaùi nieäm phaùt trieån beàn vöõng. - Coá chöùng minh raèng phaùt trieån beàn vöõng laø vieäc khaû thi, thöïc tieãn vaø coù theå ñaït ñöôïc. - Baûo veä sinh thaùi laø vieäc laøm toát ñoái vôùi neàn kinh teá: baûo veä moâi tröôøng seõ taïo theâm vieäc laøm vaø nhöõng thò tröôøng môùi. - Cho raèng vaán ñeà chuû yeáu laø nguoàn löïc moâi tröôøng khoâng ñöôïc quyù troïng vaø khoâng ñöôïc ñaùnh giaù moät caùch roõ raøng trong neàn kinh teá, laäp luaän raèng caàn phaûi ñöa moái quan taâm veà moâi tröôøng vaøo caùc quyeát ñònh kinh teá. - AÙp duïng quan ñieåm phoøng ngöaø trong quaûn lyù moâi tröôøng. - Tin vaøo khaû naêng vaø hieäu quaû cuaû quaûn lyù trong vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà moâi tröôøng, neáu nhö quaûn lyù ñöôïc thöïc hieän moät caùch ñuùng ñaén. - Laäp luaän raèng neàn kinh teá caàn bao haøm caû moâi tröôøng, ôû ñaây khoâng coù söï ñaùnh ñoåi giöõa taêng tröôûng kinh teá vaø baûo veä moâi tröôøng. “Hoäi nghò caáp cao traùi ñaát” taïi Rio - Söùc eùp töø phía caùc nhoùm coâng daân quan taâm ñeán moâi tröôøng treân khaép theá giôùi taêng leân trong nhöõng naêm gaàn ñaây ñaõ daãn ñeán söï thöøa nhaän ôû nhöõng caáp chính trò cao nhaát veà söï phuï thuoäc laãn nhau giöõa moâi tröôøng vaø phaùt trieån. - Söï thöaø nhaän naøy ñöôïc chính thöùc hoaù taïi hoäi nghò cuaû lieân hieäp quoác veà moâi tröôøng vaø phaùt trieån (UNCED) taïi Rio de Janeiro thaùng 6 naêm 1992. - Taïi cuoäc hoäi nghò ñöôïc goïi laø “Hoäi nghò caáp cao traùi ñaát” naøy, caùc chính phuû vaø caùc toå chöùc phi chính phuû quoác teá ñaõ nhaát trí Chöông trình ngò söï 21 vaø tuyeân boá Rio veà moâi tröôøng vaø phaùt trieån vaø cam keát ñöa tieâu chuaån moâi tröôøng vaøo caùc chính saùch, caùc quy trình vaø hoaït ñoäng phaùt trieån cuaû hoï. - Ñaây laø moät ñieåm khôûi ñaàu noåi baät trong suoát quaù trình laâu daøi vaø vaãn ñang tieáp dieãn nhaèm baûo veä moâi tröôøng toaøn caàu. III. VAI TROØ CUAÛ TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN MOÂI TRÖÔØNG TRONG NEÀN KINH TEÁ 1. Moâ hình kinh teá coå ñieån: • Moâ hình: P C U K - Saûn xuaát (P) vôùi muïc ñích saûn xuaát ra haøng hoùa tieâu duøng (C) vaø haøng hoaù cho saûn xuaát –voán (K). K ñöôïc duøng cho saûn xuaát haøng tieâu duøng trong töông lai. Muïc ñích tieâu duøng deå taïo neân söï thoûa maõn/söï höõu duïng (U) hay phuùc lôïi. - Ñaây laø daïng moâ hình tuyeán tính. - Moâ hình coøn thieáu yeáu toá taøi nguyeân moâi tröôøng vaø chöa chuù yù ñeán vaán ñeà MT. C:\HA\KTTNMT-Handouts 7
3. Moâ hình neàn kinh teá tuaàn hoaøn. • Theâm yeáu toá taøi nguyeân thieân nhieân (R) vaøo ta coù moâ hình ñaày duû hôn ( tuy nhieân vaãn thieáu). R P C - Moâ hình coù theâm R (taøi nguyeân thieânnhieân), vaø ñaõ ñeà caäp ñeán chöùc naêng ñaàu tieân cuûa taøi nguyeân moâi tröôøng ñoù laø chöùc naêng cung caáp ñaàu vaøo (input) cho heä thoáng saûn xuaát. - Moâ hình naøy vaãn chöa ñaày ñuû, vaãn coøn thieáu veà vaán ñeà caùc saûn phaåm chaát thaûi sinh ra. Tieáp tuïc môû roäng moâ hình: - Ta coù chaát thaûi (W) bao goàm: chaát thaûi sinh ra trong quaù trình saûn xuaát (Wp), sinh ra trong tieâu duøng (Wc), vaø ngay caû taøi nguyeân thieân nhieân cuõng sinh ra löôïng chaát thaûi (Wr). - Môû roâng moâ hình ta coù: R P C Wr Wp Wc • Moái quan heä giöaõ taøi nguyeân thieân nhieân vaø toång caùc chaát thaûi taïi moät thôøi ñieåm: - Boû qua yeáu toá K ta coù: Toång löôïng chaát thaûi (W) trong moãi thôøi kyø baèng löôïng taøi nguyeân thieân nhieân döôïc söû duïng. R = W = Wr + Wp + Wc - Ñoù laø theo ñònh luaät nhieät ñoäng hoïc- ñònh luaät thöù nhaát: Vaät chaát vaø naêng löôïng khoâng töï maát ñi maø chæ bieán ñoåi töø daïng naøy sang saïng khaùc. - Ñònh luaät naøy cho thaáy ta khoâng theå taïo neân hay laøm bieán ñi vaät chaát hay naêng löôïng. Ta söû duïng baát cöù taøi nguyeân naøo thì noù seû keát thuùc ôû ñaâu ñoù trong heä thoáng moâi tröôøng (ôû moät daïng khaùc), chuùng khoâng bò trieät tieâu ñi. Chuùng chæ bò hao moøn hay bò chuyeån ñoåi sang daïng khaùc. - Ví duï Coal than ñaù->ñoát ->sinh ra nhieät, so2. • Treân ñaây vaãn chæ laø daïng tuyeán tính. Moâ hình chuyeån sang heä thoáng tuaàn hoaøn khi ta theâm yeáu toá taùi söû duïng (r ). R P C W r Moâi tröôøng laø nôi nhaän chaát thaûi Taïi sao khoâng theå thu hoài taát caû caùc chaát thaûi? - Ñònh luaät thöù hai ñoäng nhieät hoïc: khoâng theå thu hoài 100% vaät chaát vaø naêng löôïng sau khi cheá bieán vaø bieán ñoåi. - Theo ñòng luaät naøy: khoâng theå thu hoài 100% chaát thaæ (W) ñeå quay laïi chu trình. - Phaàn chaát thaûi khoâng theå thu hoài ñöôïc seõ ñi ñaâu? Chuùng ñi vaøo trong moâi tröôøng. C:\HA\KTTNMT-Handouts 8
- Moâi tröôøng coù khaû naêng tieáp nhaän chaát thaûi vaø chuyeån ñoåi chuùng trôû laïi daïng sphaåm khoâng coù haïi hay höõu ích veà maët sinh thaùi. Ñaây laø khaû naêng haáp thuï cuûa moâi tröôøng- laø moät chöùc naêng thöù hai cuûa moâi tröôøng thieân nhieân. - Khaû naêng haáp thuï chaát thaûi cuûa moâi tröôøng khoâng phaûi laø voâ haïn, maø coù giôùi haïn nhaát ñònh. Neáu ta thaûi chaát thaûi vöôït quaù möùc gaây thieät haò cho khaû naêng haáp thuï cuûa moâi tröôøng thì chöùc naêng tieáp nhaän chaát thaûi cuûa moâi tröôøng seõ bò giaûm suùt. Neáu giöõ möùc thaûi ôû ñuùng möùc, MT seõ tieáp nhaän chaát thaûi vaø chuyeån ñoåi chaát thaûi trôû laïi heä thoáng kinh teá. - Taøi nguyeân thieân nhieân (R) coù hai daïng: - Taøi nguyeân coù theå bò can kieät: taøi nguyeân naøy baûn thaân noù khoâng töï taùi taïo (Ví duï: than ñaù, daàu löûa, khoaùng saûn…) - Taøi nguyeân taùi taïo ñöoïc: laø taøi nguyeân töï baûn thaân noù coù theå taùi taïo laïi ñöôïc (ví duï röøng, thuyû saûn…). Muoán söû duïng beàn vöõng loaïi taøi nguyeân naøy caàn söû duïng/khai thaùc ôû möùc khoâng vöôït quaù khaû naêng taùi taïo cuûa chuùng. Goïi: h=toác ñoä thu hoaïch/khai thaùc; y= naêng xuaát cuaû taøi nguyeân. Neáu hy voán taøi nguyeân seõ suy giaûm (-) Toång theå moâ hình neàn kinh teá tuaàn hoaøn seõ laø: (+) R P C (+) U ER RR (-) (-) (+) h>y h>y h
• y = yield (naêng xuaát taêng theâm) • h = harvest (saûn löôïng thu hoaïch) • (+) = taêng. • (-) = giaûm. - Moâ hình naøy coøn ñöôïc goïi laø moâ hình caân baèng vaät chaát (material balance model) - Qua moâ hình cho ta thaáy 3 chöùc naêng cuûa taøi nguyeân moâi tröôøng: - Cung caáp taøi nguyeân cho sxuaát - Haáp thuï chaát thaûi - Cung caáp söï höõu duïng tröïc tieâp ch con gnöôøi. - Ñoù laø nhöõng chöùc naêng kinh teá vaø coù giaù trò kinh teá. Neáu ta mua, baùn treân thò tröôøng chuùng cuõng caàn phaûi coù giaù lôùn hôn 0 (döông). - Moái nguy hieåm gaây neân söï ñoái söû sai laàm moâi tröôøng thieân nhieân laø ôû choã chuùng ta khoâng nhaän thaáy giaù (giaù trò) cuaû caùc chöùc naêng ñoù cuaû moâi tröôøng. - KTTNMT caàn chæ ra caùc giaù trò ñoù cuaû TNTNMT. IV. NHÖÕNG NGUYEÂN NHAÂN GAÂY NEÂN SUY THOAÙI MOÂI TRÖÔØNG Caùc nhaø kinh teá giaûi thích söï huyû hoaïi TNTNMT thoâng qua khaùi nieäm sai laàm trong chính saùch vaø sai soùt cuûa thò tröôøng. 1. Sai soùt cuaû thò tröôøng (market failure) hay söï khoâng hoaøn thieän cuûa thò tröôøng (market imperfection) Thò tröôøng töï do: - Thò tröôøng töï do laø nhöõng thò tröôøng trong ñoù khoâng coù söï can thieäp cuaû chính phuû. Caùc caù nhaân treân thò tröôøng töï do töï do theo ñuoåi nhöõng lôïi ích rieâng cuûa hoï vaø coá gaéng laøm nhöõng ñieàu toát nhaát cho baûn thaân maø hoï coù theå laøm ñöôïc trong ñieàu kieän khoâng coù baát kyø söï hoã trôï hoaëc söï can thieäp naøo cuaû chính phuû. - YÙ töôûng cho raèng heä thoáng nhö vaäy coù theå giaûi quyeát ñöôïïc taát caû caùc vaán ñeà: saûn xuaát caùi gì, saûn xuaát nhö theá naøo vaø saûn xuaát cho ai laø moät trong nhöõng chuû ñeà laâu ñôøi nhaát cuaû kinh teá hoïc, coù nghuoàn goác töø Adam Smith, moät nhaø kinh teá hoïc–nhaø trieát hoïc noåi tieáng ngöôøi Xcoátlen maø taùc phaåm cuaû oâng: cuoán saùch “Söï giaøu coù cuaû caùc daân toäc (1776) ñeán nay vaãn ñöôïc coi laø kinh ñieån. - Smith laäp luaän raèng caùc caù nhaân trong khi theo ñuoåi nhöõng lôïi ích rieâng cuûa hoï seõ bò daãn daét “döôøng nhö bôûi moät baøn tay voâ hình” tôùi choã laøm nhöõng ñieàu coù lôïi cho toaøn theå xaõ hoäi. C:\HA\KTTNMT-Handouts 10
Thò tröôøng hoaït ñoäng nhö theá naøo: - Thò tröôøng laø taäp hôïp nhöõng cô cheá maø qua ñoù nhöõng ngöôøi baùn vaø ngöôøi mua tieáp xuùc vôùi nhau ñeå trao ñoåi caùc haøng hoùa vaø dòch vuï. - Thò tröôøng ñònh ra nhöõng möùc giaù ñaûm baûo sao cho löôïng haøng maø ngöôøi ta muoán mua baèng vôùi löôïng haøng maø ngöôøi ta muoán baùn. Giaù caû vaø saûn löôïng khoâng theå xem xeùt taùch rôøi nhau. - Cô cheá cô baûn cuûa thò tröôøng laø töï ñieàu tieát. Thay ñoåi dieãn ra thoâng qua söï thay ñoåi giaù caû. - Ñeå hieåu quaù trình naøy moät caùch ñaày ñuû hôn, ta coù theå söû duïng moät moâ hình thò tröôøng ñieån hình trong ñoù caàu theå hieän haønh vi ngöôøi mua vaø cung theå hieän haønh vi ngöôøi baùn. Thoâng qua nghieân cöùu taùc ñoäng qua laïi giöõa cung vaø caàu ta coù theå thaáy ñöôïc thò tröôøng hoaït ñoäng nhö theá naøo treân thöïc teá. D S Px Qx Sô ñoà cung vaø caàu cô baûn - Caàu: laø löôïng haøng hoaù maø ngöôøi mua muoán mua taïi moãi möùc giaù. Trong nhöõng ñieàu kieän nhö nhau, giaù caøng thaáp thì löôïng caàu caøng lôùn. Moái quan heä giöõa giaù vaø löôïng caàu theå hieän treân ñoà thò qua ñöôøng caàu. Ñöôøng caàu coù ñaëc tính doác xuoáng. - Cung: laø löôïng haøng hoaù maø ngöôøi baùn muoán baùn taïi moãi möùc giaù. Trong nhöõng ñieàu kieän nhö nhau, giaù caøng cao thì löôïng cung caøng lôùn. Treân ñoà thò, ñöôøng cung theå hieän moái quan heä giöaõ giaù vaø löôïng cung. Ñöôøng cung doác leân. - Thò tröôøng cung vöøa ñuû caàu (hay thò tröôøng ôû traïng thaùi caân baèng) khi möùc giaù treân thò tröôøng khieán löôïng cung baèng caàu. - Taïi nhöõng möùc giaù thaáp hôn so vôùi möùc caân baèng, caàu seõ cao quaù möùc (cung thieáu huït), vaø tình traïng naøy töï noù seõ laøm taêng giaù. Taïi nhöõng möùc giaù cao hôn so vôùi möùc caân baèng, cung seõ dö thöøa vaø tình traïng naøy töï noù seõ laøm giaûm giaù. - Treân thò tröôøng töï do nhöõng sai leäch cuaû giaù so vôùi möùc caân baèng coù xu höôùng töï ñieàu chænh. Vì sao thò tröôøng thaát baïi trong vieäc baûo veä TNTNMT? • Moät neàn kinh teá thaønh ñaït phuï thoäc vaøo moät thò tröôøng hoaït ñoäng hoaøn haûo trong ñoù thò tröôøng ñöa ra caùc tín hieäu veà söï khan hieám töông ñoái cuûa caùc loaïi taøi nguyeân thieân nhieân khaùc nhau thoâng qua giaù caû cuaû chuùng treân thò tröôøng vaø phaân phoái chuùng vaøo nôi coù giaù trò söû duïng cao nhaát. • Neáu moâi tröôøng bò tieâu duøng quaù nhieàu (Vduï-röøng bò chaët phaù quaù nhieàu, coù quaù nhieàu caù bò ñaùnh baét, coù quaù nhieàu chaát thaûi ñöôïc thaûi suoáng soâng hoà…) Thì ñaây chính laø daáu hieäu cho C:\HA\KTTNMT-Handouts 11
thaáy thò tröôøng ñang sai soùt trong vieäc ñöa ra caùc tín hieäu (giaù caû) veà söï khan hieám ñang ngaøy caøng taêng cuaû caùc taøi nguyeân thieân nhieân moâi tröôøng ñoù. • Nhìn veà phiaù caàu thì ta thaáy söï söû duïng quaù möùc taøi nguyeân thieân nhieân &MT. • Nhìm veà phiaù cung: roõ raøng ta cuõng thaáy coù daáu hieäu cuaû söï sai soùt cuaû thò tröôøng. Con ngöôøi ít hoaëc khoâng ñaàu tö vaøo vieäc baûo veï tnguyeân thnhieâMT (Vd: vaøo ñaàu tö troàng röøng, baûo veä thuù vaät hoang daõ, caù, laøm saïch nguoàn nöôùc soâng hoà…). Vôùi nhieàu nguyeân nhaân, thò tröôøng ñaõ khoâng khuyeán khích vaøo vieäc ñaàu tö vaø baûo veä TN TNMT. • Söï sai soùt cuaû thi tröôøng coù theå do nhieàu yeáu toá gaây neân. Nhieàu sai laàm trong quaûn lyù vaø söû duïng TN TNMT vì lyù do: - Thò tröôøng hoaït ñoäng sai soùt - Thò tröôøng bò boùp meùo - Söï vaéng boùng cuaû thò tröôøng (khoâng coù thò tröôøng cho saûn phaåm, haøng hoaù ñoù) • Giaù caû do caùc thò tröôøng naøy taïo neân ñaõ khoâng phaûn aùnh ñuùng chi phí vaø lôïi ích xaõ hoäi thöïc söï cuaû vieäc söû duïng caùc nguoàn TN TNMT naøy. • Giaù caû ñaõ ñöa ra thoâng tin sai leäch veà möùc ñoä khan hieám vaø ñaõ khoâng taïo neân ñoäng löïc ñaàu ñuû cho vieäc quaûn lyù vaø söû duïng coù hieäu quaû cung nhö vieäc baûo veä TN TNMT. • Nhöõng nguyeân nhaân gaây neân sai soùt cuaû thò tröôøng goàm coù: - Yeáu toá ngoaïi vi ( externalities) - TN TNMT khoâng ñöôïc ñònh giaù vaø vaéng boùng thò tröôøng cho chuùng - Chi phí dao dòch (transaction cost) - Quyeàn sôû höõu (property rights) - Suï sao nhaõng vaø khoâng chaéc chaén ( ignorance & uncertainty) - Taàm nhìn ngaén haïn (short-sightedness) - Tính khoâng ñaûo ngöôïc (irreversibility) a. Yeáu toá ngoaïi vi ( externalities) • Aûnh höôøng ngoaïi vi laø nhöõng aûnh höôûng do hoaït ñoäng cuûa moät thöïc theå (ñôn vò, caù nhaân) gaây neân moät caùch khoâng yù thöùc ñoái vôùi moät hay nhieàu thöïc theå khaùc (caùc caù nhaân, xí nghieäp khaùc..). Aûnh höôûng ngoaïi vi xuaát hieän khi moät quyeát ñònh saûn xuaát hay tieâu duøng cuûa moät moät thöïc theå (ñôn vò, caù nhaân) taùc ñoäng tröïc tieáp tôùi vieäc saûn xuaát hay tieâu duøng cuaû moät hay nhieàu thöïc theå khaùc (caùc caù nhaân, xí nghieäp khaùc..) maø khoâng baèng giaù caû thò tröôøng. • VD moät xí nghieäp thaûi chaát thaûi phaùt sinh trong quaù trình sxuaát cuûa mình ra moät khuùc soâng ñang ñöôïc duøng laáy nöôùc sinh hoaït,hay söû duïng cho caùc muïc ñích khaùc gaây neân nhöõng aûnh höôûng phuï laøm giaûm söùc khoeû, lôïi ích hay taêng phí toån cho nhöõng ngöôøi naøy. Chaát thaûi, tieáng oàn, nhaïc, vöôøn hoa (aûnh höôûng ngoaïi vi coù ích vaø coù haïi) • Goïi Uj laø haøm höõu duïng cuaû caù nhaân j ta coù theå ñònh nghóa aûnh höôûng ngoaïi vi nhö sau: Aûnh höôûng ngoaïi vi xuaát hieän (toàn taïi) khi maø phuùc lôïi (welfare) cuûa moät/moät soá caù nhaân (j) khoâng nhöõng chæ bò taùc ñoäng bôûi nhöõng hoaït ñoäng (Xnj) do chính hoï kieåm soaùt, maø coøn bò aûnh höôûng bôûi moät soá caùc hoaït ñoäng (Xmk) do nhöõng ngöôøi khaùc (k) kieåm soaùt. Uj = Uj ( X1j , X2j , … Xnj , Xmk ) j≠k ( Hoaït ñoäng cuaû caù nhaân j ) (Hoaït ñoäng cuûa caù nhaân k) C:\HA\KTTNMT-Handouts 12
• AÛnh höôûng ngoaïi vi coù lieân quan (a relevant externality) Moät aûnh höôûng ngoaïi vi ñöôïc goò laø coù lieân quan (relevant) khi maø ngöôøi bò aûnh höôûng khoâng baøng quan ñoái vôùi noù. Aûnh höôûng ngoaïi vi coù lieân quan xuaát hieän khi maø ngöôøi bò aûnh höôûng (caù nhaân thöù 1) bò aûnh höôûng bôûi hoaït ñoäng cuaû ngöôøi khaùc (caù nhaân thöù 2) vaø caù nhaân thöù nhaát muoán caù nhaân thöù 2 thay ñoåi hoaït ñoäng cuaû anh ta. • AÛnh höôûng ngoaïi vi coù lieân quan Pareto (a Pareto-relevant externality): toàn taïi khi maø coù theå thay ñoåi hoaït ñoäng Xmk cuaû caù nhaân k baèng caùc naøo ñoù laøm cho phuùc lôïi cuaû ngöôøi bò aûnh höôûng (caù nhaân j) ñöôïc caûi thieän hôn maø khoâng laøm cho phuùc lôïi cuaû ngöôøi gaây ra (caù nhaân k) bò thieät haïi ñi. Aûnh höôûng ngoaïi vi coù lieân quan Pareto chæ coù theå toàn taïi khi neàn kinh teá vaãn chöa ñaït ñeán möùc coù hieäu quaû toái öu Pareto (Pareto efficient). Töùc laø vaãn coù tieàm naêng ñeå caûi thieän Pareto. • Aûnh öôûng ngoaâi vi khoâng kinh teá (khoâng mong muoán ): toàn taïi khi maø ngöôøi bò taùc ñoäng (caù nhaân j) bò thieät haïi bôûi hoaït ñoäng (Xmk) cuaû caù nhaân k vaø coù mong muoán laøm giaûm möùc ñoä cuaû hoaït ñoäng naøy. • AÛnh höôûng ngoaïi vi coù kinh teá (mong muoán): laø aûnh höôûng ngoaïi vi trong ñoù caù nhaân j bò aûnh höôûng coù lôïi (ñöôïc caûi thieän hôn) do coù hoaït ñoäng Xmk cuaû caù nhaân k vaø do ñoù mong muoán taêng möùc ñoä cuaû hoaït ñoäng naøy cuaû caù nhaân k leân. • Ta coù theå thaáy coù caùc loaïi aûnh höôûng ngoaïi vi xuaát hieän trong trong tieâu duøng, trong saûn suaát, vaø coù theå coù caû trong saûn xuaát laãn tieâu duøng. • Trong kinh teá hoïc, ñieàu naøy coù nghiaõ laøcaùc yeáu toá nghoaïi vi xuaát hieän khi chi phí (lôïi ích) caù nhaân khaùc vôùi chi phí (lôïi ích ) xaõ hoäi cuaû taát caû caùc beân bò aûnh höôûng. • Chi phí caù nhaân + yeáu toá ngoaïi vi (chi phí ngoaïi vi) = chi phi xaõ hoäi (taát caû caùc chi phí maø xaõ hoâi phaûi gaùnh chòu do saûn xuaát gaây ra) • Lôïi ích caù nhaân + yeáu toá ngoaïi vi (lôïi ích ngoaïi vi) = lôïi ích xaõ hoäi (toaøn boâ lôïi ích maø xaõ hoäi coù ñöôïc) • Yeáu toá ngoaïi vi laø moät khaùi nieäm höõu ích giuùp ta hieåu ñöôïc vaán ñeà baûo veä moâi tröôøng. Nhieàu haønh hoaù, dòch vuï moâi tröôøng coù theå ñöôïc moâ taû laø yeáu toá ngoaïi öùng. Vaán ñeà ôû ñaây laø do ta ñaõ khoâng coù heä thoáng giaù caû hoaït ñoäng hieäu quaû. • Thò tröôøng ñaõ khoâng ñöa ra ñöôïc caùc tín hieäu veà phí toån cuaû caùc aûnh höôûng ngoaïi vi naøy vaø ñaõ khoâng ñöa döôïc ngöôïc trôû laïi cho ngöôøi ñaõ gaây ra noù vaø buoäc hoï phaûi gaùnh chòu. Töùc laø ñaõ khoâng taïo ñöôïc ñoäng löïc laøn cho ngöôøi gaây ra aûnh höôûng ngoaïi vi naøy buoäc hoï phaûi laøm giaûm caùc aûnh höôûng ngoaïi vi ñoù. • Taò sao ta khoâng coù heä thoáng gía caû hoaït ñoäng hieäu quaû? Do thieáu quyeàn sôû höõu ñaày ñuû, do ñoù khoâng coù thò tröôøng hoaøn thieän hoaëc thò tröôøng khoâng toàn taïi vaø khoâng coù heä thoáng giaù caû coù hieäu quaû. Ñieàu naøy daãn ñeán keát quaû laø khoâng ñaït ñöôïc möùc toái öu maø xaõ hoäi mong muoán. • Nhieäm vuï cuûa caùc nhaø laøm chính saùch la øcaàn coù gaéng noäi hoùa caùc aûnh höôûng ngoaïi vi (internalizing externalities) baèng caùc baét buoäc ngöôøi gaây ra chuùng phaûi töï gaùnh chòu toaøn boä C:\HA\KTTNMT-Handouts 13
caùc phí toån do hoaït ñoäng cuaû hoï gaây ra ñoái vôùi ngöôøi khaùc (nguyeân taéc ngöôøi gaây ra oâ nhieãn phaûi traû). • Hai caùch coù theå noäi hoùa caùc aûnh höôûng ngoaïi vi: - Buoäc ngöôøi gaây ra aûnh höôûng ngoaïi vi phaûi traû tröïc tieáp phí toån. - Buoäc ngöôøi gaây ra aûnh höôûng ngoaïi vi phaûi xaây döïng/laép ñaët caùc thieát bò ñeå kieån soaùt caùc aûnh höôûng ngoaïi vi maø hoï gaây ra. b. TN TNMT khoâng ñöôïc ñònh giaù vaø vaéng boùng thò tröôøng cho chuùng • Moät nguyeân nhaân khaùc gaây neân sai soùt cuaû thò tröôøng laø do vaán ñeà nhieàu taøi nguyeân TNMT ñaõ khoâng ñònh ñöôïc giaù vaø do ñoù chuùng khoâng ñöôïc mua baùn treân thò tröôøng, khoâng toàn taïi thò tröôøng cho chaát löôïng moâi tröôøng. (ví duï khoâng coù thò tröôøng cho chöùc naêng haáp thuï caùc chaát thaûi cuaû soâng hoà, vuøng ñaát ngaäp öôùt, chöùc naêng loïc, haáp thuï caùc chaát khí gaây hieäu öùng nhaø kính cuaû röøng, moät quaù trình gaây neân hieän töông khí haäu toaøn caàu noùng daàn leân, …). • Nhieàu TN TNMT ñöôïc xaõ hoäi ñaùnh giaù cao nhö khoâng khí trong laønh, caûnh quan ñeïp, haáp daãn, söï ña daïng phong phuù cuaû nguoàn tai nguyeân ñoäng thöïc vaät… ñaõ khoâng ñöôïc mua vaø baùn treân thò tröôøng. • Neáu khoâng coù bieän phaùp haïn cheá thì caùc caù nhaân seõ khoâng coù ñoäng löïc ñeå giaûm möùc söû duïng caùc taøi nguyeân TNMT ñoù vaø cuõng khoâng ñaàu tö vaøo vieäc baûo toàn vaø phaùt trieån chuùng. Nhieàu taøi nguyeân TNMT khoâng ñònh ñöôïc giaù do tính chaát taøi saûn coâng coäng cuaû chuùng, do tính khoâng ñoäc chieám trong söû duïng hoaêïc do tính khoâng loaïi tröø trong tieâu duøng. Tính chaát taøi saûn coâng coäng cuaû moät soá taøi nguyeân: • Trong moät soá tröôøng hôïp, caùc taøi nguyeân thieân nhieân khoâng ñònh ñöôïc giaù do chuùng laø caùc taøi saûn coâng coäng vaø vieäc buoäc chi leä phí söû duïng chuùng raát khoù khaên hoaëêc khoâng theå laøm ñöôïc. • Taøi saûn coâng coäng laø loaïi taøi saûn saün saøng cho moïi ngöôøi söû duïng vaø khoâng theå ngaên caûn baát cöù ai khoâng ñöôïc söû duïng chuùng. Keát quaû laø khoâng theå naøo ñaùnh leä phí söû duïng loaïi taøi saûn naøy ñöôïc. Ñieàu naøy daãn ñeán laø seõ khoâng coù lôøi neáu moät caù nhaân naøo ñaàu tö vaøo vieäc baûo veä vaø phaùt trieån nguoàn taøi nguyeân coâng coäng naøy do khoâng theå naøo buø laïi chi phí ñaàu tö töø vieäc thu leä phí söû duïng chuùng. Vaø cuõng khoâng coù ñoäng löïc naøo ngaên vieäc moïi ngöôøi söû duïng chuùng. Tính khoâng ñoäc chieám trong söû duïng : Raát nhieàu loaïi haøng hoaù taøi nguyeân coù ñaëc tính naøy. • Taïi sao tính khoâng ñoäc chieám trong söû duïng laïi gaây neân söï khoâng hieäu quaû trong söû duïng? Ñaây laø tình traïng khoâng ai coù theå ngaên caûn ngöôøi khaùc söû duïng taøi nguyeân ñoù maø khoâng phaûi traû tieàn. Khi maø khoâng ñoäc chieám vaø loaïi tröø ngöôøi khaùc khoâng ñöôïc söû duïng, thì khoâng theå thu tieàn cho vieäc söû duïng taøi nguyeân ñoù, daãn ñeán tình traïng laø taøi nguyeân ñoù khoâng coù giaù vaø do ñoù khoâng coù taùc duïng khuyeán khích vieäc quyeát ñònh veà phaân phoái söû duïng taøi nguyeân moät caùch toái öu. • Trong töôøng hôïp haøng hoaù TN TNMT thuoäc loaïi haøng hoaù coù ñaëc tính khoâng ñoäc chieám, khoâng theå loaïi tröø ngöôùi khaùc söû duïng thì thoâng thöôøng vieäc phaân phoái söû duïng taøi nguyeân ñoù seõ daãn ñeán keát quaû laø: C:\HA\KTTNMT-Handouts 14
- Möùc cung seõ quaù thaáp so vôùi möùc toái öu yeâu caàu (do khoâng ai muoán ñaàu tö vaøo saûn suaát chuùng. - Khai thaùc vaø söû duïng quaù möù so vôùi möùc söû duïng toái öu. - Ñaàu tö quaù thaáp vaøo vieäc baûo toàn vaø quaûn lyù taøi nguyeân TNMT. • Vaäy neáu ta ñaõ bieát laø tính khoâng loaïi tröø (ñoäc chieám) daãn ñeán vieäc söû duïng khoâng coù hieäu quaû nguoàn TN TNMT thì taïi sao chuùng ta vaãn ñeå cho tình traïng naøy saûy ra? Lyù do laø: - moät soá TN TNMT vaãn coøn thuoäc loaïi haøng hoaù coù ñaëc tính khoâng loaïi tröø trong söû duïng do nhöõng lyù do veà vaên hoaù vaø chính trò. - moät soá TN TNMT vaãn coøn thuoäc loaïi haøng hoaù coù ñaëc tính khoâng loaïi tröø trong söû duïng do baûn chaát ñaëc tính cuaû chuùng. Nhieàu tröôøng hôïp chi phí xaùc ñònh, ñaûm baûo vaø thi haønh quyeàn sôû höõu ñoái vôùi chuùng quaù cao so vôùi lôïi ích thu döôïc. Do ñoù toát nhaát laø ñeå cho noù keùm hieäu quaû hôn laø aùp duïng vaø thi haønh quyeàn sôû höõu. Tính khoâng loaïi tröø trong tieâu duøng • Coù nhöõng loaïi haøng hoaù moät khi ñaõ saûn xuaát ra thì coù cho moïi ngöôøi söû duïng maø khoâng coù söï loaïi tröø trong tieâu duøng. Söï tieâu duøng cuaû moät caù nhaân khoâng laøm aûnh höôûng ñeá vieäc tieâu duøng haøng hoaù ñoù cuaû moät caù nhaân khaùc. Do ñoù nhieàu caù nhaân vaà coù theå tieâu duøng haøng hoaù naøy maø khoâng phaûi traû tieàân vaø ngöôøi khaùc vaãn coù theå höôûng thuï sau khi caù nhaân khaùc ñaõ tieâu duøng haøng hoaù naøy. • Vduï: xem caûnh qua ñeïp, thaêm moät ñiaï ñieåm haáp daãn • Vôùi haøng hoaù khoâng coù caïnh tranh trong tieâu duøng thì chi phí caän bieân cho söï taêng theâm moät caù nhaân ngöôøi tieâu duøng nöaõ laø baèng khoâng. Do ñoù khoù aùp duïng nguyeân taéc toái öu ñeå quaûn lyù vaø söû duïng chuùng vaø do ñoù khoâng khuyeán khích caùc caù nhaân ñaàu tö ñeå baûo veä vaø phaùt trieån. c. Quyeàn sôû höõu (property rights) • Ñeå hoaït ñoäng hoaøn haûo, thò tröôøng caàn phaûi ñöôïc trôï giuùp baèng caùc theå cheá, ñaëc bieät laø quyeàn sôû höõu. • Noùi chung, khi maø quyeàn sôû höõu coù ñaëc tính roõ raøng (clear), loaïi tröø (exclusive), baûo ñaûm (secure), thöïc thi (enforcable), vaø chuyeån giao ñöôïc (transferable) thì ngöôøi sôû höõu chuùng môùi coù ñoäng cô ñeå baûo toàn vaø phaùt trieån nguoàn taøi nguyeân cuaû hoï. • Neáu moät soá caùc ñieàu kieän treân bò thieáu maát ñi thì ñoäng cô naøy seû bò maát ñi. d. Söï sao nhaõng vaø khoâng chaéc chaén (ignorance and uncertainty) • Söï sao nhaõng vaø khoâng chaéc chaén cuõng laøm caûn trôø chöùc naêng hoaït ñoäng cuaû thò tröôøng. • Chöùc naêng cuaû thò tröôøng laø ñöa ra nhöõng thoâng tin baùo hieäu veà söï khan hieám cuaû TN TNMT. • Vaán ñeà laø do caùc quaù trình moâi tröôøng ñaõ khoâng ñöôïc hieåu bieát moät caùch ñaày ñuû vaø caùc thay ñoåi theo thôøi gian cuaû moâi tröôøng coù theå cuõng khoâng ñöôïc nhaän bieát ñaáy ñuû ñeå ñònh giaù cho caùc hoaït ñoäng. C:\HA\KTTNMT-Handouts 15
e. Taàm nhìn ngaén haïn (short-sightedness) • Taàm nhìn ngaén haïn laøm traàm troïng theâm vaán ñeà huyû hoaïi TN TNMT. • Ña soá caùc caù nhaân coù taàm nhìn keá hoaïch ngaén haïn theo nghiaõ hoï chuù yù nhieàu ñeán vaán ñeà taøi chính vaø möùc soáng xaûy ra trong töông lai gaàn hôn laø trong töông lai xa. • Chính quyeàn coù khaû naêng coù taàm nhìn daøi haïn hôn nhöng nhieàu khi cuõng bò aûnh höôûng do nhieàu yeáu toá khaùc. • Keát quaû cuaû caùch nhìn ngaén haïn laø chi phí vaø caû lôïi ích daøi haïn thöôøng bò trieát khaáu vôùi möùc trieát khaáu cao vaø caùc döï aùn veà moâi tröôøng thöôøng bò ñaùnh giaù thieân leäch. f. Tính khoâng theå ñaûo ngöôïc (irreverible) • Thò tröôøng cuõng sai soùt khi caùc quaù trình MTröôøng coù tính khoâng ñaûo ngöôïc. • Khi töông lai khoâng chaéc chaén thì giaù trò cuaû vieäc ñeå laïi caùc phöông aùn phaùt trieån trong töông lai coøn khoâng roõ raøng. • Vduï Xaây ñaäp thuûy ñieän seõ phaù maát ñòa ñieåm coù tính lòch söû, kieán truùc, caûnh quan seõ bò maát- -> do ñoù maát ñi phöông aùn söû duïng chuùng trong tröông lai. Moät khi ñaõ xaây döïng ñaäp thuûy ñieän thì ñieàu naøy khoâng ñaûo ngöôïc laïi ñöôïc. • Thò tröôøng ñaõ sao nhaõng giaù trò löaï choïn (option value) cuûa TNTNMT khi ñoái vôùi quyeát ñònh xaây ñaäp thuyû ñieän. • XH caøng phaùt trieån thì giaù trò löïa choïn (giaù trò cho vieäc gìn giöõ TN TNMT cho vieäc söû duïng trong töông lai) caøng cao. 2. SAI LAÀM CUAÛ CHÍNH PHUÛ (hay CHÍNH PHUÛ THAÁT BAÏI TRONG VAÁN ÑEÀ MOÂI TRÖÔØNG NHÖ THEÁ NAØO) Taïi sao chính phuû can thieäp: • Nhöõng sai soùt cuaû thò tröôøng cho thaáy khoâng theå döaï hoaøn toaøn vaøo thò tröôøng töï do ñeå baoû veä TNTNMT. Thò tröôøng ñaõ thaát baïi trong nhieàu tröôøng hôïp do: khoâng coù thò tröôøng toàn taïi, khoâng coù heä thoáng giaù caû coù hieäu quaû cho caùc dòch vuï, haøng hoaù TNTNMT, do aûnh höôûng ngoaïi taùc, töï do tieáp caän ñoái vôùi TN TNMT, … • Do ñoù caàn coù söï can thieäp cuaû chính phuû vaøo thò tröôøng ñeå baûo veä nhöõng naïn nhaân chòu aûnh höôûng ngoaïi taùc naøy vaø ñeå söaû chöõa nhöõng sai soùt cuûa thò tröôøng. • Chính quyeàn cuõng caàn can thieäp trong tröôøng hôïp TN TNMT bò taøn phaù, huyû hoaïi do khoâng coù ai laø chuû thöïc söï TN TNMT naøy. • Chính phuû caàn can thieäp ñeå quaûn lyù TN TNMT, ñöa ra caùc quy ñònh, ñònh cheá khoâng cho pheùp saû chaát thaûi vöôït quaù möùc cho pheùp, khoâng khai thaùc TN TNMT quaù möùc… Tuy nhieân trong nhieàu tröôøng hôïp chính quyeàn cuõng thaát baïi khi can thieäp do: 1. ÔÛ moät soá quoác gia, chính quyeàn coù theå chuyeân cheá vaø chæ quan taâm ñeán quyeàn lôïi cuaû moät nhoùm ngöôøi trong xaõ hoäi. 2. Chính quyeàn khoâng coù ñuû thoâng tin C:\HA\KTTNMT-Handouts 16
3. Boä maùy chính quyeàn quan lieâu, coù ít ñoäng cô roõ reät ñeå haønh ñoäng vì lôïi ích cuaû coäng ñoàng. • Taïi nhieàu quoác gia, baûn thaân chính quyeàn chöa phaûi laø ngöôøi baûo veä hoaøn haûo lôïi ích xaõ hoäi vaø nhieàu tröôøng hôïp chính quyeàn coù nhöõng taùc ñoäng vaøo thò tröôøng vaø coøn laøm cho vaán ñeà theâm traàm troïng. • Sai laàm khoâng chæ do sai laàm trong quaù trình ñieàu chænh nhöõng leäch laïc, thieân leäch cuaû thò tröôøng maø coøn do vieäc ñöa ra caùc chính saùch, bieän phaùp môùi, thay vì caûi thieän nhöõng sai leäch cuaû thò tröôøng thì nhöõng bieän phaùp, chính saùch naøy laïi gaây neân nhöõng leäch laïc môùi treân thò tröôøng hoaëc laøm cho traàm troïng theâm nhöõng leäch laïc hieän coù. • Moät soá ví duï veà sai laàm trong chính saùch: - Thuyû lôïi phí quaù thaáp - Trôï giaù naêng löôïng - Trôï giaù thuoác BVTV - Thueá khuyeán khích & trôï caáp tín duïng cho phaùt trieån ngaønh chaên thaû gia suùc - Teä quan lieâu trong caáp quyeàn söû duïng ñaát - Caûi caùch ruoäng ñaát nöaû vôøi, taïo neân söï khoâng an toaøn , chaéc chaén veà quyeàn sôû höõu ñaát - Thueá khai thaùc goå thaáp. - Quoác höõu hoaù röøng maø khoâng coù bieän phaùp quaûn lyù toát. V. KHAÙI NIEÄM VEÀ PHAÙT TRIEÅN BEÀN VÖÕNG • Phaùt trieån beàn vöõng: laø moät loaïi hình phaùt trieån môùi, loàng gheùp quaù trình saûn xuaát vôùi baûo toàn taøi nguyeân thieân nhieân vaø naâng cao chaát löôïng moâi tröôøng. Phaùt trieån beàn vöõng caàn phaûi ñaùp öùng caùc nhu caàu cuûa theá heä hieän taïi maø khoâng phöông haïi ñeán khaû naêng cuaû caùc theá heä töông lai trong vieäc ñaùp öùng nhöõng nhu caàu cuûa hoï. • Khi cuoán Taøi nguyeân chung cuûa chuùng ta do uûy ban Brundland xuaát baûn naêm 1987, khaùi nieäm phaùt trieån beàn vöõng trôû thaønh tieâu ñieåm cho caùc cuoäc thaûo luaän veà moâi tröôøng vaø phaùt trieån. Khaùi nieäm naøy ñaõ ñöôïc hieäp hoäi quoác teá veà baûo toàn thieân nhieân ñöa ra naêm 1980 nhöng coøn haïn bò giôùi haïn trong laõnh vöïc cuaû caùc nhaø baûo toàn thieân nhieân va do ñoù chæ coù aûnh höôûng raát haïn cheá ñeán caùch suy nghó cuaû caùc chính quyeàn vaø caùc cô quan taøi trôï. • Khaùi nieäm naøy xuaát hieän khi vaán ñeà moâi tröôøng trôû thaønh vaán ñeà haøng ñaàu cuaû caùc cuoäc baøn luaän veà chính trò. • Moâi tröôøng vaø phaùt trieån kinh teá laø hai muïc tieâu coù khaû naêng hoaø hôïp hay hoã trôï cho nhau thoâng qua phaùt trieån beàn vöõng . • Coù moái nguy hieåm laø khaùi nieäm phaùt trieån beàn vöõng coù theå bò hieåu sai leäch. Tuy nhieân, vieäc khaúng ñònh coù moái quan heä töông hoã giöõa moâi tröôøng vaø phaùt trieån kinh teá, ít nhaát buoäc caùc nhaø laøm chính saùch phaûi tìm kieám giaûi phaùp hoaø hôïp thoâng qua vieäc thieát keá caùc döï aùn phaùt trieån moät caùch caån troïng hay qua caûi caùch chính saùch kinh teá. C:\HA\KTTNMT-Handouts 17
Phaùt trieån kinh teá vaø taêng tröôûng kinh teá • Chuùng ta caàn phaân bieät roõ hai khaùi nieäm naøy. Phaùt trieån coù theå hieåu laø moät söï thay ñoåi/chuyeån ñoåi daãn ñeán moät söï caûi thieän hay tieán boä. Roõ raøng noù ñoøi hoûi phaûi coù moäi söï thay ñoåi hay chuyeån ñoåi. • Moät neàn kinh teá laøm taêng möùc thu nhaäp (thöïc söï) treân moät ñaàu ngöôøi theo thôøi gian maø khoâng traûi qua quaù trình chuyeån ñoåi cô caáu kinh teá vaø xaõ hoäi cuaû noù thöôøng khoù ñöôïc coi laø ñang phaùt trieån. • Phaùt trieån kinh teá nhaèm ñaït ñöôïc moät loaït caùc muïc tieâu xaõ hoäi. Do caùc muïc tieâu naøy thay ñoåi theo thôùi gian, phaùt trieån kinh teá caàn phaûi hieåu laø moät quaù trình. Moät xaõ hoäi trong quaù trình phaùt trieån kinh teá thöôøng traûi qua nhöõng thay ñoåi sau: • Tieán boä trong höôûng thuï (Caûi thieän trong thoaû maõn, phuùc lôïi cuaû caùc caù nhaân trong xaõ hoäi). Moät yeát toá chính ñeå caûi thieän phuùc lôïi laø caûi thieän taêng thu nhaäp treân moät ñaàu ngöôøi. Yeáu toá khaùc cuõng quan troïng trong vieäc caûi thieän phuùc lôïi laø chaát löôïng moâi tröôøng. Phuùc lôïi cuaû nhoùm, khu vöïc baát lôïi nhaát trong xaõ hoäi caàn phaûi ñöôïc chuù trong nhieàu hôn trong xaõ hoäi dang phaùt trieån. Neáu phuùc lôïi chung cuaû xaõ hoäi döôïc caûi thieän nhöng trong khi ñoù phuùc lôïi cuaû nhoùm bò baát lôïi nhaát trong xaõ hoäi ñoù bò thieät haïi/giaûm suùt ñi thì coù theå noùi laø xaõ hoäi ñoù chöa phaùt trieån. • Thay ñoåi tieán boä trong ñaøo taïo, söùc khoûe vaø chaát löôïng soáng noùi chung. Phaùt trieån kinh teá bao goàm söï tieán boä veà kyõ naêng, kieán thöùc, khaû naêng vaø söï löaï choïn. • Töï tin vaø töï troïng vaø taêng tính ñoäc laäp. • Phaùt trieån kinh teá bao haøm nghiaõ roäng hôn laø taêng tröôûng kinh teá. • Taêng tröông kinh teá thöôøng ñöôïc coi laø taêng thu nhaäp quoác daân treân ñaàu ngöôøi (hay coù khi laø taêng möùc tieâu duøng treân ñaàu ngöôøi). • Söï phaân bieät giöõa taêng tröôûng vaø phaùt trieån raát quan troïng ñeå hieåu roõ söï khaùc bieät giöaõ phaùt trieàn kinh teá beàn vöõng vaø taêng tröôûng kinh teá beàn vöõng. Taát nhieân giöaõ chuùng coù moái lieân heä vôùi nhau. Moät xaõ hoäi neáu khoâng duy trì vaø caûi thieän thu nhaäp treân ñaàu ngöôøi thì khoù coù theå phaùt trieån ñöôïc. Tuy nhieân neáu nhö noù ñaït taêng tröôûng kinh teá döaï treân chi phí/phí toån cuûa caùc boä phaän chính trò , taàng lôùp khaùc trong xaõ hoäi thì söï phaùt trieån naøy ñang gaây neân toån haïi. Moâi tröôøng vaø phaùt trieån • Chaát löôïng moâi tröôøng vaø dòch vuï do moâi tröôøng thieân nhieân cung caáp raát quan troïng cho quaûn lyù kinh teá vaù keá hoaïch phaùt trieån. Caàn hieåu ñaày ñuû caùc chöùc naêng cuûa taøi nguyeân thieân nhieân vaø moâi tröôøng. • Caùc chöùc naêng ñoù bao goàm: • Aûnh höôûng tröïc tieáp laøm taêng chaât löôïng cuoäc soáng. (höôûng thuï caûnh quan ñeïp, hoaït ñoäng giaûi trí…). • Aûnh höôûng giaùn tieáp ñoái vôùi chaát löôïng cuoäc soáng: oâ nhieãm khoâng khí, nöôùc, tieáng oàn laøm giaûn phuùc lôïi, aûnh höôûng ñeán söùc khoeû, giaûm khaû naêng lao ñoäng vaø do ñoù aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng kinh teá. • Aûnh höôûng tröïc tieáp vaøo thu nhaäp quoác daân: Chi phí baûo veä moâi tröôøng, C:\HA\KTTNMT-Handouts 18
• Aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán hoaït ñoäng kinh teá: Cung caáp nguyeân vaät lieäu, naêng löôïng söû duïng trong quaù trình saûn xuaát – ví duï than ñaù, daàu löaû, khí, khoaùng saûn, goã,…, haáp thuï chaát thaûi. • Duy trì heä thoáng hoã trôï cho cuoäc soáng cuaû con ngöôøi: chöùc naêng baûo veä nguoàn nöôùc, loïc saïch nöôùc, taàng oâ zoân baûo veä con ngöôøi khoûi taùc haïi cuaû tia cöïc tím… • Toùm laïi, taøi nguyeân thieân nhieân moâi tröôøng coù ba chöùc naêng kinh teá chính: noù cung caáp söï höõu duïng tröïc tieáp cho con ngöôøi, cung caáp nguyeân lieäu ñaàu vaøo cho quaù trình hoaït ñoäng kinh teá, vaø noù cung caáp dòch vuï hoã trôï duy trì cuoäc soáng. Ba chöùc naêng naøy lieân quan tröïc tieáp ñeán phaùt trieån beàn vöõng. Phaùt trieån beàn vöõng vaø vaán ñeà bình ñaúng • Vaán ñeà bình ñaúng (trong cuøng moät theá heä vaø giöõa caùc theá heä) cuõng laø vaán ñeà quan troïng caàn giaûi quyeát ñeå ñaït ñöôïc phaùt trieån beàn vöõng. • Bình ñaúng trong cuøng moät theá heä: Bình ñaúng giöaõ caùc caù nhaân, nhoùm trong moät quoác gia, giöaõ caùc quoác gia trong moât thôøi ñieåm. • Bình ñaúng giöaõ caùc theá heä (lieân theá heä): Thoaû maõn nhu caàu cuaû theá heä hieän taïi maø khoâng ñöôïc laøm maát ñi khaû naêng cuaû theá heä mai sau nhaèm thoaû maõn nhu caàu cuaû hoï. - Phaùt trieån beàn vöõng cuõng caàn phaân bieät khaùc vôùi phaùt trieån toái öu. Phaùt trieån beàn vöõng laø moät quaù trình phaùt trieån laøm taêng moät caùch lieân tuïc (hay ít nhaát laø duy trì) phuùc lôïi cuaû con ngöôøi theo thôøi gian. - Ta cuõng caàn hieåu theâm veà khaùi nieäm duy trì (survivability) laø söï duy trì toàn taïi möùc soáng toái thieåu töùc möùc döôùi ñoù xaõ hoäi khoâng toàn taïi ñöôïc. - Ñöôøng phaùt trieån toái öu coù theå khoâng phaûi laø ñöôøng phaùt trieån beàn vöõng hoaëc ñöôøng duy trì möùc soáng toái thieåu vaø ñöôøng phaùt trieån beàn vöõng cuõng coù theå khoâng phaûi laø döôøng toái öu. - Minh hoaï: Ñöôøng phaùt trieån toái öu, beàn vöõng, vaø duy trì. Phuùc lôïi xaõ hoäi W Wmin 0 Thôøi gian (t) C:\HA\KTTNMT-Handouts 19
a) Ñöôøng phaùt trieån coù theå laø toái öu nhöng khoâng beàn vöõng vaø khoâng duy trì. Phuùc lôïi xaõ hoäi W Wmin 0 Thôøi gian (t) b) Ñöôøng phaùt trieån coù theå toái öu nhöng khoâng beàn vöõng maêc daàu noù coù theå duy trì.cuoäc soáng. Phuùc lôïi xaõ hoäi W Wmin 0 Thôøi gian (t) c) Ñöôøng phaùt trieån coù theå khoâng toái öu nhöng beàn vöõng vaø duy trì cuoäc soáng. • Ñeàn buø giöaõ caùc theá heä: • Ñeàn buø giöaõ caùc theá heä nhö theá naøo? • Coù theå coù hai caùch: taïo neân quyõ lieân theá heä vaø baûo toàn löôïng tö baûn khoâng suy giaûm. • Quyõ lieân theá heä: Ñeå ñaûm baûo theá heä trong töông lai khoâng bò thieät haïi/keùm ñi caàn phaûi coù moät cô cheá cho vieäc chuyeån giao taøi nguyeân cho theá heä töông lai. Moät cô cheá chuyeån dòch coù theå laø baèng tieàn maët. Coù theå duøng trong phaân tích chi phí lôïi ích trong caùc döï aùn trong ñoù moãi döï aùn phaûi tính theâm phaàn tieàn ñeå deàn buø cho theá heä trong töông lai. Tuy nhieân do söï khoâng chaéc chaén trong vaán ñeà aûnh höôûng lieân theá heä neân caùch naøy ít coù yù nghiaõ trong thöïc teá. • Baûo toàn löôïng tö baûn khoâng suy giaûm: Chuùng ta coù nhieàu loaïi tö baûn nhö: - Tö baûn nhaân taïo (Km): Maùy moùc thieát bò, nhaø xöôûng, xí nghieäp, döôøng xaù, cô sôû haï taàng… C:\HA\KTTNMT-Handouts 20