Luận án Tiến sĩ Hồ Chí Minh Học: Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh - Nội dung và giá trị

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

ĐÀO ĐÌNH TUẤN

NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO HỒ CHÍ MINH -

NỘI DUNG VÀ GIÁ TRỊ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

NGÀNH: HỒ CHÍ MINH HỌC

Hà Nội - 2022

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU 1

Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 6

1.1. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án 6

1.2. Khái quát kết quả nghiên cứu liên quan đến đề tài và những 23

vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu

Chương 2: KHÁI NIỆM VÀ CƠ SỞ HÌNH THÀNH NGHỆ THUẬT 27

LÃNH ĐẠO HỒ CHÍ MINH

2.1. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến luận án 27

2.2. Cơ sở hình thành nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh 37

Chương 3: NỘI DUNG NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO HỒ CHÍ MINH 67

3.1. Nghệ thuật xác định mục tiêu, xây dựng tầm nhìn lãnh đạo 67

3.2. Nghệ thuật thuyết phục đối tượng lãnh đạo 80

3.3. Nghệ thuật tổ chức và sử dụng lực lượng cách mạng 90

3.4. Nghệ thuật sử dụng quyền lực 102

3.5. Nghệ thuật nắm bắt thời cơ 111

3.6. Nghệ thuật xử lý tình huống 123

Chương 4: GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO HỒ CHÍ MINH 132

4.1. Giá trị lý luận 132

4.2. Giá trị thực tiễn 146

KẾT LUẬN 164

DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN 166

QUAN ĐẾN LUẬN ÁN

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 167

DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT

CMVS

: Cách mạng vô sản

CNĐQ

: Chủ nghĩa đế quốc

CNMLN

: Chủ nghĩa Mác - Lênin

CNTB

: Chủ nghĩa tư bản

CNXH

: Chủ nghĩa xã hội

CTQG

: Chính trị quốc gia

ĐCS

: Đảng Cộng sản

ĐLDT

: Độc lập dân tộc

GCCN

: Giai cấp công nhân

GPDT

: Giải phóng dân tộc

NTLĐ

: Nghệ thuật lãnh đạo

NXB

: Nhà xuất bản

SMDT

: Sức mạnh dân tộc

SMTĐ

: Sức mạnh thời đại

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Lãnh đạo là một hoạt động mang tính tất yếu trong quá trình tồn tại và phát triển của xã

hội loài người. Con người cần đến lãnh đạo và lãnh đạo có mặt ở mọi lĩnh vực của đời sống

con người. Trong sự phát triển chung đó, nổi lên những cá nhân với phẩm chất và năng lực

vượt trội, trở thành người dẫn dắt các lực lượng xã hội, quốc gia, dân tộc phát triển, đạt được

những thành tựu nổi bật, trở thành biểu tượng để mọi người ngưỡng mộ, noi theo. Họ đã hình

thành nên NTLĐ đặc sắc để đạt được mục tiêu của tổ chức một cách hiệu quả nhất.

Lý luận và thực tiễn đều chứng minh cách mạng là sự nghiệp to lớn, rất vinh quang

nhưng cũng đầy gian khổ để xóa bỏ những trật tự làm tha hóa con người, đem lại cho con

người tự do và phát triển toàn diện. Bởi vậy, nó gắn với những cuộc đấu tranh quyết liệt,

lúc ngấm ngầm, lúc công khai, vừa ngấm ngầm vừa công khai giữa cái tiến bộ và lạc hậu,

văn minh và bạo tàn để thiết lập những cái mới mẻ, tốt tươi. Muốn giành thắng lợi trong

cuộc đấu tranh đó, đòi hỏi lực lượng cách mạng, nhất là các nhà lãnh đạo, phải nhận thức

và giải quyết rất nhiều vấn đề một cách sáng tạo, linh hoạt, khéo léo để giành được sự ủng

hộ của quần chúng nhân dân. Qua đó, tạo dựng nền tảng vững chắc, tránh được hoặc giảm

bớt những tổn thất, giành thắng lợi từng bước, đi đến thắng lợi hoàn toàn. Bởi vậy, NTLĐ

rất quan trọng đối với cách mạng, luôn cần phải đi sâu nghiên cứu, vận dụng sáng tạo.

Hồ Chí Minh là một nhà hoạt động cách mạng chuyên nghiệp, với thời gian hơn nửa

thế kỷ, là lãnh tụ của cách mạng Việt Nam, chiến sĩ cộng sản quốc tế, có ảnh hưởng to lớn

đến sự phát triển của đất nước và góp phần thúc đẩy sự phát triển của nhân loại. Quá trình

hoạt động cách mạng, Hồ Chí Minh đã thể hiện một NTLĐ đặc sắc, có tính điển hình rất cao.

Người trở thành một nhà lãnh đạo mẫu mực, có sức hút lớn, thông qua việc giải quyết thành

công các vấn đề nảy sinh ở các cấp độ, từ cá nhân, tập thể đến tầm cao và cao nhất của quốc

gia, trong những tình huống hết sức khó khăn, phức tạp và những thời khắc bước ngoặt, sống

còn. Điều đó được thể hiện cả trên phương diện lý luận và thực tiễn. Nghệ thuật lãnh đạo Hồ

Chí Minh đã tạo nên thắng lợi rực rỡ của cách mạng Việt Nam, trở thành một mẫu mực điển

hình, kết tụ thành những giá trị văn hóa không chỉ có tầm vóc dân tộc mà mang tầm thời đại,

có sức sống lâu bền cùng lịch sử. Trong quá trình nghiên cứu về Hồ Chí Minh, mặc dù

NTLĐ của Người được đề cập gián tiếp ở một số nghiên cứu, dưới nhiều góc độ, nhưng

chưa được khái quát, lý giải một cách toàn diện và có hệ thống dưới góc độ Hồ Chí Minh học.

Khi nói đến NTLĐ Hồ Chí Minh, mọi người đều có thể cảm nhận, nhưng chưa định hình

2

được, cảm thấy luôn cần phải học tập, vận dụng nhưng chưa được đúc kết thành chỉnh thể.

Điều nói trên đặt ra và đòi hỏi phải khái quát lý luận, hệ thống hóa cũng như luận giải khái

niệm, nội dung, giá trị của NTLĐ của Người. Qua đó, bổ sung thêm hệ thống tri thức ngành

Hồ Chí Minh học và khoa học lãnh đạo hiện đại, góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo, năng

lực cầm quyền của ĐCS Việt Nam hiện tại và tương lai.

Mặt khác, nghiên cứu NTLĐ Hồ Chí Minh còn là một nội dung cần thiết góp phần xây

dựng, phát triển lý luận NTLĐ của Đảng nói riêng và NTLĐ Việt Nam hiện đại nói chung

với nền tảng là NTLĐ Hồ Chí Minh. Đây là một vấn đề có ý nghĩa lý luận rất thiết thực đối

với Đảng và đội ngũ cán bộ của Đảng trong quá trình lãnh đạo đất nước, địa phương, đơn vị.

Thông qua đó, thúc đẩy nhanh hơn quá trình hiện thực hóa khát vọng xây dựng nước Việt

Nam hùng cường trong điều kiện mới.

Hiện nay, Việt Nam đang ở trong giai đoạn mà tình hình trong nước và thế giới đang

có những biến đổi quan trọng, với sự phức tạp ngày càng cao, đồng thời, có không ít

nghịch lý đang tồn tại. Nhiều vấn đề mới xuất hiện và sẽ xuất hiện cần được làm sáng tỏ,

cần có đối sách phù hợp. Thế giới chuyển biến nhanh chóng, sâu sắc, tiềm ẩn những yếu tố

khó lường; cạnh tranh giữa các nước lớn ngày càng gay gắt, tạo ra những tác động khó dự

đoán đối với các nước nhỏ; những thách thức của an ninh truyền thống và phi truyền thống

nổi lên với với những đặc điểm mới, tác động tới tình hình toàn cầu và mỗi quốc gia…

Công cuộc đổi mới tiếp tục được đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ, với những mục tiêu đặt ra

ngày càng cao, đòi hỏi phải có sự lãnh đạo đúng đắn, hiệu quả hơn. Trước tình hình đó, nếu

Đảng và đội ngũ cán bộ của Đảng không có NTLĐ, không sáng tạo, linh hoạt, khéo léo thì

khó có thể giải quyết thắng lợi những thách thức đang đặt ra cũng như tranh thủ được

những thời cơ đang đến và sẽ đến một cách hiệu quả nhất. Điều nói trên càng đòi hỏi, thôi

thúc chúng ta nghiên cứu sâu sắc hơn về lý luận, để vận dụng sáng tạo NTLĐ Hồ Chí Minh

với những giá trị nổi bật đã được lịch sử kiểm chứng và khẳng định vào điều kiện mới. Qua

đó, tìm thấy khung tham chiếu trong giải quyết những vấn đề hiện tại, trước một bối cảnh

đầy biến động, có nhiều yếu tố khó lường, thời cơ luôn song hành với nguy cơ, lợi ích đi

liền với cạm bẫy.

Thực tiễn phát triển của đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng thời gian qua cho thấy,

bên cạnh những thành tựu to lớn có ý nghĩa lịch sử đã đạt được, một bộ phận cán bộ lãnh

đạo vẫn còn bộc lộ những hạn chế và bất cập nhất định, như tầm nhìn, hoạch định chủ

3

trương, sử dụng quyền lực, dùng người, giải quyết các mối quan hệ, xử lý các tình huống

nảy sinh… có lúc, có nơi chưa tốt làm ảnh hưởng đến sự phát triển của địa phương và đất

nước. Điều này đòi hỏi phải tăng cường bồi dưỡng những tri thức về NTLĐ nói chung và

NTLĐ Hồ Chí Minh nói riêng cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo các cấp, trước hết là cấp chiến

lược. Trên cơ sở đó, góp phần giúp họ thực sự trở thành những những người lãnh đạo có

tâm, có tầm và có tài, kế tục sự nghiệp mà Hồ Chí Minh cũng như các thế hệ đi trước để lại,

đưa cách mạng đạt được những thắng lợi mới.

Những vấn đề trên cho thấy, việc làm sáng tỏ NTLĐ Hồ Chí Minh, không chỉ bổ

sung thêm hệ thống tri thức về Hồ Chí Minh học, góp phần làm nổi bật tầm vóc của Người,

mà còn góp phần thiết thực giải quyết những vấn đề đang đặt ra, trong quá trình phát triển

của Việt Nam và thế giới hiện nay, cả về lý luận và thực tiễn. Từ những lý do trên, nghiên

cứu sinh chọn vấn đề: “Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh - Nội dung và giá trị” làm đề

tài luận án của mình.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Chỉ ra, hệ thống hóa và luận giải nội dung, giá trị của NTLĐ Hồ Chí Minh.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để hoàn thành mục đích đã xác định, luận án thực hiện các nhiệm vụ sau:

Một là, tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án.

Hai là, làm rõ các khái niệm liên quan đến đề tài luận án.

Ba là, làm rõ cơ sở hình thành NTLĐ Hồ Chí Minh.

Bốn là, chỉ ra, hệ thống hóa và phân tích những nội dung cơ bản của NTLĐ Hồ Chí Minh.

Năm là, chỉ ra và phân tích giá trị lý luận và thực tiễn của NTLĐ Hồ Chí Minh.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Nội dung và giá trị của Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Về nội dung: Hệ thống các quan điểm của Hồ Chí Minh về lãnh đạo được thể hiện

trong các tác phẩm của Người cùng với cuộc đời và thực tiễn lãnh đạo cách mạng của Hồ

Chí Minh. Trên cơ sở đó, khai thác làm rõ nội dung và giá trị của NTLĐ Hồ Chí Minh.

4

- Về thời gian: Thời gian Hồ Chí Minh lãnh đạo cách mạng, tập trung vào thời kỳ

1945 - 1969. Để làm rõ giá trị của NTLĐ Hồ Chí Minh, luận án cập nhật những thành tựu

lý luận và thực tiễn của công cuộc đổi mới ở Việt Nam từ năm 1986 đến nay.

- Về không gian: Những nơi Hồ Chí Minh từng tham gia hoạt động lãnh đạo, tập

trung là ở Việt Nam.

4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

4.1. Cơ sở lý luận

Luận án được nghiên cứu trên cơ sở lý luận của CNMLN, tư tưởng Hồ Chí Minh;

đường lối, quan điểm của ĐCS Việt Nam về cách mạng và lãnh đạo cách mạng.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

Trên cơ sở phương pháp luận của CNMLN, luận án sử dụng tổng hợp các phương

pháp ngành Hồ Chí Minh học và liên ngành để thực hiện đề tài. Trong đó, những phương

pháp cụ thể được sử dụng chủ yếu là kết hợp lôgíc và lịch sử, khái quát hóa, hệ thống hóa.

Đồng thời, tùy từng nhiệm vụ nghiên cứu, các phương pháp sẽ được sử dụng với mức độ

ưu tiên khác nhau.

Sử dụng phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu thứ cấp: thu thập, xử lý và đánh giá các

tài liệu, số liệu có liên quan của các công trình đã công bố trong và ngoài nước; sử dụng

phương pháp kết hợp lôgíc và lịch sử để tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án.

Sử dụng các phương pháp khái quát hóa, trừu tượng hóa, kết hợp lôgíc và lịch sử,

hệ thống - cấu trúc, phân tích văn bản, phân tích hành vi, so sánh để làm rõ cơ sở hình

thành NTLĐ Hồ Chí Minh.

Sử dụng phương pháp kết hợp lôgíc và lịch sử, khái quát hóa, hệ thống - cấu trúc để

phân tích, đánh giá các quan điểm, hành động của Hồ Chí Minh, từ đó rút ra NTLĐ của

Người; sử dụng phương pháp trừu tượng hóa, khái quát hóa, kết hợp lôgíc và lịch sử, hệ

thống - cấu trúc, so sánh để làm rõ khái niệm và hệ thống hóa nội dung của NTLĐ Hồ

Chí Minh.

Sử dụng phương pháp nghiên cứu giá trị, khái quát hóa, hệ thống hóa, so sánh để đúc

rút và luận giải giá trị lý luận, thực tiễn của NTLĐ Hồ Chí Minh.

Ngoài ra, luận án sử dụng các phương pháp như: phân tích, tổng hợp, tổng kết thực

tiễn, mô hình hóa, … để luận giải, nhận định, đánh giá và làm rõ nội dung và giá trị của

NTLĐ Hồ Chí Minh.

5

5. Đóng góp mới về khoa học của luận án

Luận án đưa ra và phân tích khái niệm NTLĐ Hồ Chí Minh; đồng thời, làm rõ

cách tiếp cận trong nghiên cứu NTLĐ của Người. Luận án chỉ ra, phân tích cơ sở lý

luận, thực tiễn và nhân tố chủ quan tác động đến hình thành NTLĐ Hồ Chí Minh.

Luận án chỉ ra, khái quát hóa, trình bày một cách có hệ thống nội dung, giá trị lý luận,

giá trị thực tiễn của NTLĐ Hồ Chí Minh, trong đó có giá trị tham chiếu đối với sự

lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và của đội ngũ cán bộ lãnh đạo các cấp ở Việt

Nam hiện nay.

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án

6.1. Ý nghĩa khoa học

Luận án khái quát hóa, hệ thống hóa lý luận và luận giải về NTLĐ Hồ Chí Minh với

tư cách là một đối tượng nghiên cứu độc lập trên các khía cạnh: nội dung và giá trị. Thông

qua đó, góp phần bổ sung vào hệ thống tri thức ngành Hồ Chí Minh học, khoa học lãnh đạo,

đồng thời, góp phần khẳng định tầm vóc và những đóng góp to lớn của Hồ Chí Minh đối

với dân tộc và nhân loại.

6.2. Ý nghĩa thực tiễn

Kết quả của luận án cung cấp những luận cứ khoa học cho việc học tập và làm theo

NTLĐ Hồ Chí Minh và đào tạo đội ngũ cán bộ lãnh đạo trong hệ thống chính trị ở Việt

Nam, góp phần đấu tranh phê phán những quan điểm, nhận thức sai trái, những luận điệu

xuyên tạc, chống phá của các thế lực thù địch về Hồ Chí Minh.

Kết quả của luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, vận

dụng, phát triển NTLĐ Hồ Chí Minh. Qua đó, góp phần phát triển, hiện thực hóa di sản

của Người trong cuộc sống, thúc đẩy sự phát triển của đất nước.

Luận án có thể làm tài liệu phục vụ cho việc nghiên cứu, giảng dạy Hồ Chí Minh học,

đào tạo cán bộ ở các học viện, nhà trường trong cả nước.

7. Kết cấu của luận án

Luận án được kết cấu thành các phần: Mở đầu, 04 chương (12 tiết), kết luận,

danh mục công trình đã công bố của tác giả có liên quan đến luận án và danh mục tài

liệu tham khảo.

6

Chương 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

1.1.1. Nghiên cứu về lãnh đạo và nghệ thuật lãnh đạo

Để xây dựng khung lý thuyết và làm cơ sở cho việc nghiên cứu nội dung và luận giải

giá trị của NTLĐ Hồ Chí Minh, cần phải làm rõ tình hình nghiên cứu về lãnh đạo và

NTLĐ. Số lượng các công trình nghiên cứu về lãnh đạo và NTLĐ ở nước ngoài và trong

nước là rất phong phú, đồ sộ với nhiều hướng tiếp cận theo những trường phái khác nhau.

Dù vậy, các công trình với nội dung đa dạng và phong phú đã tạo nên một diện mạo khá

hoàn chỉnh về lãnh đạo, NTLĐ. Trong sự phong phú nói trên, dưới góc độ tiếp cận nghiên

cứu của luận án, có những công trình sau:

Khoa học lãnh đạo hiện đại [118], đây là kết quả sau một thời gian nghiên cứu lý luận

và tổng kết thực tiễn, nhất là quá trình cải cách mở cửa ở Trung Quốc của hai tác giả Vương

Lạc Phu, Tưởng Nguyệt Thần. Công trình vừa là sự nghiên cứu lý luận vừa là sự tổng kết

thực tiễn kinh nghiệm trong quá trình đào tạo cán bộ lãnh đạo và hoạt động thực tiễn lãnh

đạo ở Trung Quốc. Thông qua đó, các tác giả trình bày những vấn đề cơ bản của lý luận lãnh

đạo như bản chất lãnh đạo, thể chế lãnh đạo; quyết sách trong lãnh đạo; chế định chiến lược

và sách lược hành động cách mạng; biện pháp thực thi nhiệm vụ; NTLĐ và phương sách

dùng người. Có thể nói, công trình đã trình bày khá toàn diện những nội dung chủ yếu của

khoa học lãnh đạo, trong đó chỉ ra các yếu tố thuộc NTLĐ như: nghệ thuật xử sự, khích lệ

tinh thần tích cực của cấp dưới, sử dụng thời gian, họp hội nghị.

Ở phương Tây, vấn đề về lãnh đạo được quan tâm nghiên cứu khá sớm và đạt được

nhiều thành tựu quan trọng. Những thành tựu đó đã được các tác giả Murray Hiebert, Bruce

Klatt trình bày một cách hệ thống trong một công trình khá đồ sộ mang tên The

encyclopedia of leadership (Bách khoa toàn thư về lãnh đạo) [44], với hướng đích cung cấp

những hướng dẫn thực tế, những cách vận dụng các lý thuyết, kỹ năng lãnh đạo cổ điển và

đương đại. Như tên gọi, đây là công trình mà người viết muốn tạo ra một cái nhìn bao quát

về lãnh đạo, trong đó, chủ yếu đi sâu vào nghiên cứu các hướng dẫn và kỹ năng. Theo tác

giả, lãnh đạo là một chủ đề vô cùng phức tạp và đa dạng, bao gồm mọi thứ, từ mối quan hệ

giữa các cá nhân với nhau đến chiến lược của tổ chức. Công trình cũng khẳng định, những

vấn đề lý luận về lãnh đạo và nhà lãnh đạo không phải là vấn đề nhỏ. Trái lại, nó có liên

quan rất nhiều đến sự thành công lâu dài của họ với tư cách là một nhà lãnh đạo, nhất là

7

những công cụ lãnh đạo. Chúng sẽ giúp người lãnh đạo làm chủ các công việc hàng ngày

và có cái nhìn tổng thể về các nguyên tắc cơ bản trong hoạt động của mình. Trên cơ sở

cung cấp những cách thức lãnh đạo hiệu quả, công trình trình bày các công cụ, khái quát

các quan điểm lý thuyết gắn với nó.

Lãnh đạo và quản lý gắn liền với việc giải quyết các mối quan hệ của con người với

nhau. Do đó, muốn đạt hiệu quả cao, quá trình lãnh đạo, quản lý, chủ thể thực hiện phải có

những phương pháp, cách thức phù hợp, sáng tạo. Đó cũng là mục đích chính trong công

trình Lãnh đạo và quản lý một nghệ thuật của Gaston Courtois [14]. Người viết cho rằng

người lãnh đạo và người quản lý tài năng, sáng tạo, có hiệu quả phải nhận thức đúng vị trí,

vai trò, nhiệm vụ và sứ mệnh của mình trong tổ chức và phải luôn luôn xứng đáng với

cương vị đó. Muốn vậy, người lãnh đạo phải có niềm tin vào công việc, hiểu được được ý

nghĩa của quyền lực, có óc quyết đoán, sáng tạo và tinh thần kỷ luật; luôn luôn trau dồi

năng lực thực hiện, biết trầm tĩnh, làm chủ bản thân, có đầu óc thực tế với tầm nhìn xa

trông rộng; hiểu biết con người và có cách ứng xử phù hợp trên cơ sở tình yêu, lòng nhân ái,

sự tôn trọng với người khác. Đồng thời, họ phải giữ vững nguyên tắc công bằng, sự cương

quyết trong hành động trong sự khiêm nhường và gương mẫu. Thông qua những nội dung

đó để được người khác tin yêu, kính phục, đồng lòng đi theo một cách tự nguyện.

Trong công trình Bàn về khoa học và nghệ thuật lãnh đạo [131] tác giả Chu Văn

Thành và Lê Thanh Bình (Đồng Chủ biên) cùng các cộng sự đã đã hệ thống hóa những vấn

đề lý luận cơ bản về khoa học và NTLĐ. Trên cơ sở nghiên cứu kế thừa các lý thuyết lãnh

đạo, NTLĐ đã có, dựa vào quan điểm của CNMLN, công trình đã đi sâu bàn về những vấn

đề cơ bản của khoa học lãnh đạo: lãnh đạo, sự phát triển của các thể chế lãnh đạo, những

vấn đề cơ bản về mối quan hệ giữa người lãnh đạo và người bị lãnh đạo; chức năng và

quyết sách lãnh đạo; lựa chọn và xác lập cơ cấu tổ chức, môi trường lãnh đạo; vấn đề dùng

người trong lãnh đạo và cách thức điều hành, phương pháp lãnh đạo. Công trình cung cấp

cách thức tiếp cận để nghiên cứu vấn đề lãnh đạo một cách khoa học, cách thức phân biệt

với những hoạt động khác có tính tương đồng và xem hoạt động lãnh đạo “là một quá trình

hành vi giữa người lãnh đạo và người bị lãnh đạo thông qua một phương thức nhất định,

kết hợp lại cùng thực hiện một mục tiêu của tổ chức, cũng chính là quá trình vận động làm

cho các yếu tố của hoạt động lãnh đạo liên hệ với nhau và tác động lẫn nhau” [tr.8]. Các tác

giả đã dành ra một chương (chương VIII) để bàn về NTLĐ. Cụ thể: người viết đã chỉ ra

bản chất vai trò của NTLĐ; những đặc trưng của NTLĐ; sự khác nhau giữa quyền thuật -

8

thủ đoạn và NTLĐ; quan điểm của CNMLN về NTLĐ và con đường nâng cao NTLĐ.

Cuốn sách đã cung cấp một cái nhìn tổng quát về NTLĐ dưới góc độ lý luận chung, là cơ

sở để nghiên cứu sinh kế thừa để đi sâu nghiên cứu về NTLĐ và NTLĐ Hồ Chí Minh.

Đi sâu khái quát lý luận những vấn đề lãnh đạo từ thực tiễn lãnh đạo của đội ngũ cán

bộ ở Trung Quốc, thực tiễn nghiên cứu, giảng dạy của bản thân, tác giả Trần Long Văn đã

dành nhiều tâm huyết biên soạn công trình Nghệ thuật lãnh đạo [160]. Cuốn sách đi sâu

phân tích về nghệ thuật của người lãnh đạo từ khởi đầu (lúc mới nhận chức) đến thành

công. Người viết trình bày những vấn đề chính như: phương pháp và nghệ thuật nắm bắt

tình hình của người lãnh đạo khi mới nhận chức, từ đó phân tích quá trình xây dựng và sử

dụng quyền lực lãnh đạo; phương pháp và trình tự quyết sách của người lãnh đạo, trong đó

bàn về việc làm thế nào để xây dựng được tinh thần tập thể trong các đơn vị thuộc quyền;

làm rõ những tố chất của người đứng đầu cần có để vạch đường lối và làm tốt vai trò của

mình; phân tích mối quan hệ, giải quyết mối quan hệ giữa cấp trưởng và cấp phó; vấn đề trí

tuệ cảm xúc của người lãnh đạo. Trong phần cuối của cuốn sách, xuất phát từ lý luận và

thực tiễn, tác giả khái quát quy luật lãnh đạo, mối quan hệ giữa quy luật lãnh đạo và NTLĐ.

Một trong những mục đích khi nghiên cứu về lãnh đạo là làm thế nào để nâng cao

được hiệu quả của hoạt động này và những công cụ cơ bản gì để thực hiện được điều đó.

Trải qua một quá trình nghiên cứu, với mong muốn giải đáp vấn đề nói trên, Max

Landsberg đã cho ra mắt công trình Công cụ lãnh đạo - Tầm nhìn, cảm hứng, động lực [79].

Tư tưởng xuyên suốt và là hạt nhân của cuốn sách là công thức về lãnh đạo: Lãnh đạo =

Tầm nhìn x Cảm hứng x Động lực. Nói cách khác lãnh đạo là phải biết xây dựng tầm nhìn,

truyền cảm hứng và tạo ra động lực, mức độ thực hiện các yếu tố đó đến đâu sẽ quyết định

hiệu quả của lãnh đạo đến đó. Công trình giải thích chi tiết công thức, đề xuất các phương

pháp cho công tác lãnh đạo; phân tích chi tiết về các thành phần trong công thức tổng quát;

trình bày mở rộng về các khía cạnh rộng hơn trong công tác lãnh đạo như giao việc, chọn

đúng thời điểm, quyền lực, văn hóa và phát triển sự nghiệp với tư cách lãnh đạo. Đan xen

vào các nội dung chính nêu trên, tác giả cũng trình bày đặc điểm của công tác lãnh đạo: gần

như luôn luôn liên quan đến đề xướng và dẫn dắt thay đổi; lãnh đạo là một hoạt động hết

sức sáng tạo; lãnh đạo về bản chất là hoạt động giữa các cá nhân; người lãnh đạo luôn trở

nên hiệu quả hơn khi những người liên quan chấp nhận đề xuất của anh ta; người lãnh đạo

phải biết chọn đúng thời điểm.

Một trong những người có nhiều thâm niên nghiên cứu, giảng dạy về lãnh đạo, John

C. Maxwell là tác giả của nhiều cuốn sách nổi tiếng liên quan tới lãnh đạo, quản lý và một

9

trong số đó là công trình 21 nguyên tắc vàng của nghệ thuật lãnh đạo [90]. Theo tác giả,

người lãnh đạo muốn thành công phải biết làm cho hoạt động lãnh đạo của mình có tính

nghệ thuật, phải biết tuân thủ những nguyên tắc. Người viết đã đúc rút ra 21 nguyên tắc

quan trọng để đạt được NTLĐ. Trong đó, tựu chung lại là ở sự nỗ lực chủ quan cao độ của

người lãnh đạo trong nhận thức bản thân, nhiệm vụ, nhận thức bối cảnh, nhận thức đối

tượng. Người lãnh đạo phải nhận thức được bản thân mình, không ngừng phát triển bản

thân, tích cực học hỏi, rút kinh nghiệm trong hoạt động; phải tạo dựng được uy tín với mọi

người, phải hiểu đối tượng lãnh đạo, biết xây dựng, phát triển lực lượng nòng cốt, trở thành

một người có thể kết nối với mọi người; biết chia sẻ, cổ vũ người khác; phải nhận thức

được nhiệm vụ trong sự biến đổi của bối cảnh, không ngừng nỗ lực cố gắng, dám đương

đầu và vượt qua khó khăn và xây dựng được tìm nhìn xa trông rộng.

Ở một góc độ tiếp cận tương tự, tác giả Hướng Phi người Trung Quốc với công trình

Thuật lãnh đạo [115] cũng muốn đi sâu vào những yếu tố, những công cụ, cách thức lãnh

đạo để làm cho hoạt động lãnh đạo thu được kết quả cao nhất. Tác giả bàn về các vấn đề cơ

bản của lãnh đạo như: nguyên tắc, trí tuệ, tài biện luận, quan hệ, nghệ thuật, uy tín, quyết

sách, phương pháp và quyền mưu lãnh đạo. Mặc dù là công trình thiên về tiếp cận lãnh đạo

tư và trong nội dung thiên về phương pháp, thủ thuật, nhưng đã góp phần trình bày một

cách tương đối cơ bản những vấn đề của lãnh đạo học. Qua đó, nó cung cấp những nội

dung có tính nguyên tắc, cách tiếp cận, đánh giá hoạt động lãnh đạo một cách khoa học. Ở

chương V, tác giả tập trung bàn về NTLĐ. Theo Hướng Phi, NTLĐ được thể hiện ở khả

năng quan sát kỹ tâm lý của đối tượng lãnh đạo; ở mối liên lạc tình cảm với người khác

(lấy sự chân thành đối đãi và thu phục người khác, người lãnh đạo phải điều chỉnh được

tình cảm của mình); ở sự kết hợp cương nhu; ở sự chỉ đạo linh hoạt (phù hợp với môi

trường, phù hợp với đối tượng); biết phát huy tiềm năng của cấp dưới (nâng cao sĩ khí, tìm

ra tiềm năng, tạo áp lực phù hợp, khích lệ và tạo cơ hội cho cấp dưới phát huy).

Trên cơ sở đi tìm sự thành công của các nhà lãnh đạo trong lịch sử, Esther Cameron

& Mike Green đã đúc kết những bài học quý báu và trình bày chúng trong công trình Giải

mã thuật lãnh đạo [8]. Các tác giả xem xét thành công của những nhân vật xuất sắc, những

nhà lãnh đạo tài năng đã thực hiện để xác định các nhóm hành vi được hình thành từ các

hình tượng lãnh đạo. Thông qua đó, người viết đưa ra những chỉ dẫn quan trọng để các nhà

lãnh đạo mới có thể định hình phương pháp lãnh đạo riêng của mình dựa trên tình hình cụ

thể và tính cách của bản thân. Hai tác giả cũng nêu lên năm vai trò lãnh đạo có giá trị mà

nhà lãnh đạo có thể thử nghiệm: Lãnh đạo là xúc tác mạnh (thường đặt ra câu hỏi khó, sắc

10

sảo, phát hiện những bất thường, làm việc tốt trong hoàn cảnh khó khăn); tạo động lực và

có tầm nhìn (tạo ra bức tranh hấp dẫn về tương lai, tiếp sức và lôi kéo quần chúng); kết nối

thận trọng (củng cố và thiết lập những quy tắc đơn giản, có trọng tâm để tác động đến

những hoạt động phức tạp và kết nối mọi người); thi hành kiên quyết (kiên trì theo đuổi kế

hoạch, chỉ đạo cho đến khi hoàn thành); người kiến tạo khôn ngoan (là kiến trúc sư, nhà

thiết kế, người đưa ra ý tưởng riêng biệt, tạo ra cơ chế tổ chức). Đồng thời, cuốn sách cung

chỉ ra sự khác nhau giữa nhà lãnh đạo và nhà quản lý.

Khác với các công trình trên, khi nghiên cứu lãnh đạo và NTLĐ một cách khá toàn

diện, thì hai tác giả Nguyễn Hữu Đổng, Nguyễn Thành Trung lại tập trung đi sâu làm rõ

một vấn đề trong hoạt động chính trị thông qua bài viết Các đặc trưng chủ yếu của nghệ

thuật hoạt động chính trị [29]. Các tác giả cho rằng: “những người lãnh đạo phải có nghệ

thuật trong hoạt động của mình, tức giải quyết các công việc, tình huống, biến cố chính trị

một cách sáng tạo, quyết đoán trên cơ sở khoa học, vừa kiên định về nguyên tắc vừa linh

hoạt, nhạy bén, mềm dẻo về phương pháp, nhằm đạt được hiệu quả cao, đồng thời thể hiện

tính chân thực và nhân văn trong hành vi và mục tiêu chính trị của mình” [tr.25]. Đồng thời,

bài viết cũng chỉ ra các đặc trưng của nghệ thuật hoạt động chính trị như: tính sáng tạo, độc

đáo; tính khoa học; tính quyết đoán; tính mềm dẻo, linh hoạt gắn với sự kiên định về

nguyên tắc; tính nhân văn, thuyết phục. Đồng thời, người viết cũng dẫn những minh chứng

lý luận từ trong các quan điểm của V.I.Lênin và Hồ Chí Minh.

Nối tiếp những nghiên cứu về lãnh đạo ở Việt Nam trước đó, một trong những công

trình dày dặn, trình bày một cách có hệ thống về những vấn đề cơ bản về lãnh đạo là

Khoa học lãnh đạo - Lý thuyết và kỹ năng của Nguyễn Bá Dương [20]. Nội dung cuốn

sách đi sâu nghiên cứu những vấn đề cơ bản của khoa học lãnh đạo và người lãnh đạo.

Đó là các vấn đề: bản chất, nhân cách, uy tín, phong cách, phương pháp và các kỹ năng

lãnh đạo. Trong đó, người viết nhấn mạnh những kỹ năng: xác định tầm nhìn, ra quyết

sách, giao tiếp cùng với đó là phương pháp lãnh đạo bằng uy tín, bằng đạo đức trên nền

tảng tri thức, với điểm hạt nhân là khả năng thu hút và sử dụng nhân tài. Khi bàn về

NTLĐ, tác giả cho rằng, NTLĐ là đỉnh cao của lãnh đạo hiệu quả, là ước vọng muốn đạt

tới của bất kỳ nhà lãnh đạo nào. Nó được hiểu là tài vận dụng tổng hòa các yếu tố phẩm

chất, năng lực, các kỹ năng, tính cách cá nhân, quyền lực, địa vị, nắm bắt quy luật khách

quan kết hợp với kinh nghiệm, phương pháp, khả năng tạo ảnh hưởng, truyền cảm hứng

của người lãnh đạo để đạt được hiệu quả cao nhất với hao phí ít nhất. Trên cơ sở kết hợp

lý luận và thực tiễn lãnh đạo cũng như nghiên cứu quá trình hình thành, phát triển NTLĐ,

11

nhìn chung NTLĐ được thể hiện ở năm đặc điểm, bao gồm: tính khoa học, tính sáng tạo,

tính kinh nghiệm, tính linh hoạt và tính thực tiễn. Nó được biểu hiện trước hết là khả năng

quan sát và hiểu người. Hai là, vấn đề dùng người, vì nó quyết định tới sự thành bại của

tổ chức. Ba là, vấn đề ra quyết định. Bốn là, vấn đề ứng xử. Thông qua cuộc sống và các

phương pháp, người lãnh đạo giỏi sẽ nắm bắt, hiểu được cấp dưới và cấp trên, từ đó đưa

ra cách ứng xử phù hợp với mỗi đối tượng. Với cách trình bày sinh động, kết hợp giữa lý

luận và thực tiễn, kết hợp cả xưa và nay, trên nền tảng CNMLN, tư tưởng Hồ Chí Minh,

công trình có ý nghĩa thiết thực trong việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đi sâu

khám phá những vấn đề chủ yếu của lãnh đạo và NTLĐ.

Để cung cấp một cái nhìn tổng quát về lãnh đạo, trên cơ sở đó giúp những nhà lãnh

đạo và những người mong muốn trở thành lãnh đạo có thể tìm thấy trong đó những chỉ dẫn

cần thiết cho hoạt động của mình, Peter G. Northouse đã cho ra đời công trình Leadership:

Theory and practice (Lãnh đạo: Lý thuyết và thực hành) [114]. Cuốn sách đã góp phần hệ

thống hóa quá trình phát triển của khái niệm lãnh đạo từ đầu thế kỷ XX đến thế kỷ XXI,

những phẩm chất cần có của người lãnh đạo cũng như các phương pháp tiếp cận nghiên

cứu về lãnh đạo. Đây là một công trình thâu tóm được các khuynh hướng chủ yếu trong

nghiên cứu về lãnh đạo trên thế giới hiện nay. Nó cho phép những người nghiên cứu có cái

nhìn toàn diện, tổng quát khi tìm hiểu về lãnh đạo với các lý thuyết khác nhau và các cách

thức thực hiện: phương pháp tiếp cận đặc điểm, phương pháp tiếp cận kỹ năng, phương

pháp tiếp cận hành vi, phương pháp tiếp cận tình huống, lý thuyết con đường - mục tiêu, lý

thuyết trao đổi lãnh đạo - thành viên, lãnh đạo chuyển đổi, lãnh đạo đích thực, lãnh đạo đầy

tớ, lãnh đạo thích ứng, phương pháp tiếp cận tâm động học, đạo đức lãnh đạo, lãnh đạo

nhóm, giới và lãnh đạo, văn hóa và lãnh đạo.

Khác những tác giả trên trên, nhằm đi sâu vào một phương diện trong lãnh đạo -

lãnh đạo công, tác giả Phan Huy Đường (Chủ biên) cùng các cộng sự đã cho ra đời công

trình Lãnh đạo các khu vực công [34]. Trong đó, người viết đã đưa ra quan niệm về lãnh

đạo và tập trung vào phân tích các yếu tố cấu thành, tính chất, đặc điểm mục tiêu và các

nội dung của lãnh đạo công. Đồng thời, tác giả cũng đã đi sâu luận giải về phẩm chất,

năng lực nhà lãnh đạo và các yếu tố thuộc về kỹ năng lãnh đạo. Dù công trình mới đề cập

bước đầu nhưng đã đưa ra cách tiếp cận đối với nội dung lãnh đạo công, làm cơ sở để

nghiên cứu NTLĐ: định hướng phát triển hệ thống; xác định mục tiêu của hệ thống; xây

dựng cơ cấu tổ chức bộ máy lãnh đạo thực hiện mục tiêu; dẫn dắt, hướng dẫn thực hiện

mục tiêu; động viên, khích lệ cán bộ, công chức làm việc; giải quyết xung đột; đổi mới.

12

Tác giả cũng đã phân tích những yếu tố cơ bản của NTLĐ từ khái niệm, đặc điểm, nội

dung và các phương pháp vận dụng NTLĐ. Nói về đặc điểm của NTLĐ, công trình chỉ ra

các đặc điểm sau: ra quyết định đúng lúc, phát huy thế mạnh bản thân, huy động sức

mạnh làm việc của tập thể, kiểm soát thời gian, luôn có phương án mới thay thế phương

án cũ hoặc không thích hợp. Đồng thời, người viết cũng chỉ ra ba nội dung cơ bản của

NTLĐ: tôn trọng con người, hiểu được nhu cầu của con người với các động cơ, động lực

thúc đẩy đưa đến sự sáng tạo trong lao động của họ; tạo sự thống nhất, nhân hòa, tin

tưởng giữa lãnh đạo với thành viên cộng đồng, các bộ phận, nhóm trong tổ chức; thiết kế

duy trì môi trường làm việc tốt cho mọi người. Mặc dù dung lượng chưa nhiều và mang

tính chất đại cương, nhưng những nội dung về NTLĐ trong Lãnh đạo các khu vực công

có ý nghĩa gợi mở quan trọng trong định hướng cách tiếp cận nghiên cứu về NTLĐ nói

chung và NTLĐ Hồ Chí Minh nói riêng.

Nhằm đưa ra những phương pháp, kỹ năng để giúp cho người lãnh đạo có thể đạt

được hiệu quả cao nhất trong quá trình lãnh đạo tổ chức, tác giả Đặng Thanh Tịnh đã cho

ra đời công trình Nghệ thuật làm lãnh đạo [143]. Đây là cuốn sách giới thiệu những nghiên

cứu, kinh nghiệm, những phương pháp, thủ pháp để làm việc lãnh đạo, đưa lãnh đạo trở

thành nghệ thuật, giúp người lãnh đạo đạt được thành công trong sự nghiệp. Trong đó, tác

giả nhấn mạnh vào các nội dung: nghệ thuật vận hành quyền lực, nghệ thuật điều hành;

nghệ thuật truyền đạt, giao tiếp; nghệ thuật dùng người; nghệ thuật ứng xử với cấp trên và

cấp dưới; nghệ thuật quản lý, nghệ thuật khen thưởng, phê bình.

Tiếp nối và kế thừa những công trình đã nghiên cứu về lãnh đạo trước đó cả trong và

ngoài nước, đồng thời từ sự khái quát thực tiễn, tác giả Ao Thu Hoài với công trình nghiên

cứu chuyên sâu của mình là Lãnh đạo từ khoa học đến nghệ thuật [47], đã đem đến một

cách nhìn khá toàn diện về lãnh đạo với tư cách là một khoa học và với tư cách là một nghệ

thuật. Tác giả đã khái quát một số quan điểm cơ bản về lãnh đạo trên thế giới. Trong đó,

cuốn sách đã tập trung luận giải những vấn đề chính của khoa học lãnh đạo như lãnh đạo và

người lãnh đạo; uy tín, quyền lực của người lãnh đạo; hiệu quả và cấp độ lãnh đạo; phẩm

chất, nhân cách, năng lực của người lãnh đạo; những vấn đề về phong cách lãnh đạo. Với

cách nhìn đồng đại kết hợp với lịch đại, giữa lý luận với thực tiễn, công trình đem đến một

cái nhìn khá hoàn chỉnh về hoạt động lãnh đạo và các yếu tố cấu thành nó, cùng với đó là

những phương pháp để vận dụng chúng vào trong cuộc sống. Bên cạnh những nội dung cơ

bản về lãnh đạo và người lãnh đạo, tác giả đã bàn về nhiều vấn đề của NTLĐ. Trong đó,

13

NTLĐ được thể hiện qua nghệ thuật thấu hiểu tâm lý, nghệ thuật tạo động lực cho nhân

viên, nghệ thuật xử lý xung đột, nghệ thuật thu hút nhân tài. Công trình đem đến những

kiến thức nền tảng của hoạt động lãnh đạo.

Cũng với cách tiếp cận thiên về các kỹ năng lãnh đạo và đi sâu vào NTLĐ, trên cơ sở

kế thừa phát triển nhiều công trình trước đó, tác giả Nguyễn Thanh Giang (Chủ biên) cùng

với các cộng sự đã cho ra đời công trình Kỹ năng và nghệ thuật lãnh đạo những vấn đề lý

luận và thực tiễn [36]. Cuốn sách đã cung cấp những kiến thức cơ bản về kỹ năng, NTLĐ

và những kinh nghiệm thực tiễn trong lãnh đạo. Từ đó, công trình mong giúp ích cho các

nhà nghiên cứu cũng như các nhà lãnh đạo, quản lý muốn tìm hiểu, phát triển và vận dụng

các kỹ năng lãnh đạo và NTLĐ. Đặc biệt, các tác giả đã đi sâu làm rõ các cách tiếp cận chủ

yếu trong nghiên cứu NTLĐ và quan niệm về nó; chỉ ra những biểu hiện chính của NTLĐ

như nghệ thuật hiểu người và dùng người; nghệ thuật sử dụng quyền lực trong lãnh đạo.

1.1.2. Nghiên cứu về nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh là một đề tài mới, bởi vậy chưa có công trình

nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề này. Các khía cạnh liên quan chủ yếu là được lồng ghép,

đánh giá vào những nội dung trong nghiên cứu tiểu sử, sự nghiệp, tư tưởng, đạo đức, phong

cách và những cống hiến nói chung của Hồ Chí Minh.

Là một trong những người nghiên cứu khá sớm về Hồ Chí Minh, Jean Lacouture

dưới góc độ nghiên cứu tiểu sử đã cho ra đời cuốn sách Ho Chi Minh [77]. Nội dung đã

khắc họa chân dung của một lãnh tụ cách mạng mà tác giả đánh giá là một trong những nhà

cách mạng lỗi lạc nhất trong mọi thời đại, với phẩm chất đạo đức, tài năng vượt trội.

Nghiên cứu tuy không đề cập trực tiếp NTLĐ Hồ Chí Minh, nhưng những nội dung về,

nhân cách tài năng, sự sáng tạo của Hồ Chí Minh trong việc lãnh đạo dân tộc Việt Nam,

nhân dân Việt Nam trong cuộc đấu tranh giải phóng và chống ngoại xâm, xây dựng đất

nước đã góp phần nhất định thể hiện NTLĐ của Người.

Cùng góc độ nghiên cứu tiểu sử những nhà lãnh đạo nổi tiếng trên thế giới, trong đó

có Hồ Chí Minh, Dana Ohlmeyer Lloyd đã xuất bản công trình World leaders past &

present Ho Chi Minh [85]. Tác giả đã khái quát những nét cơ bản về xã hội Việt Nam và

trình bày vắn tắt về tiểu sử của Hồ Chí Minh, qua đó làm nổi bật lên khát vọng chống thực

dân Pháp, GPDT, đem lại tự do và hạnh phúc cho nhân dân của Người. Nhờ tài năng và

khát vọng độc lập không mệt mỏi, Hồ Chí Minh đã vượt qua những nguy hiểm, tích cực

lao động, học tập để tìm đường giải phóng dân tộc. Hồ Chí Minh đã biết gắn kết CNMLN

với truyền thống dân tộc, Người đã tìm ra được phương pháp riêng để giành độc lập cho

14

đất nước mình. Đồng thời, con người đó đã lãnh đạo nhân dân mình đánh thắng các cuộc

chiến tranh của Pháp và có ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc chiến tranh chống Mỹ. Cuốn sách

đi đến khẳng định Hồ Chí Minh “đã thay đổi tiến trình lịch sử trên toàn bộ hai lục địa, nếu

không muốn nói là trên thế giới” (He had changed the course of history on two entire

continents, if not the world” [tr.111].

Là một trong những tác giả nước ngoài quan tâm nghiên cứu về Hồ Chí Minh, Furuta

Motoo đã xuất bản công trình Hồ Chí Minh giải phóng dân tộc và đổi mới [107]. Tác giả

với cách tiếp cận riêng của mình, trên cơ sở lựa chọn những sự kiện và thời gian tiêu biểu

trong cuộc đời Hồ Chí Minh để làm nổi bật chân dung của Người và quá trình thực hiện

công cuộc đổi mới của Việt Nam. Đặc biệt thông qua cuốn sách, tác giả đã khẳng định Hồ

Chí Minh “là một vĩ nhân của thế kỷ XX”, “là Người cầm cờ của phong trào giải phóng

dân tộc - của thế kỷ XX”, “đã gắn chặt cuộc đời và sự nghiệp của mình với đất nước Việt

Nam do chính Người khai sinh”. Đặc biệt ở chương 5: Hồ Chí Minh - nhà lãnh đạo chính

trị, người viết khẳng định, Hồ Chí Minh là một nhà lãnh đạo xuất sắc, có uy tín cao trong

quần chúng và trong ĐCS Việt Nam. Người luôn có một tư duy độc lập, tự chủ, sáng tạo,

biết nắm bắt thời cơ, hóa giải những tình thế phức tạp một cách khéo léo, biết gắn kết cách

mạng Việt Nam với cách mạng thế giới, tập hợp rộng rãi các nhân sĩ trí thức ngoài Đảng

tham gia chính quyền, hình thành được một ban lãnh đạo Đảng ổn định.

Võ Nguyên Giáp (Chủ biên) với công trình Tư tưởng Hồ Chí Minh và con đường

cách mạng Việt Nam [37]. Các tác giả đã trình bày một cách khoa học, toàn diện những vấn

đề lý luận cơ bản về tư tưởng Hồ Chí Minh và con đường cách mạng Việt Nam. Cuốn sách

phân tích một cách có hệ thống những luận điểm sáng tạo lớn của Hồ Chí Minh về đường

lối và phương pháp, về chiến lược và sách lược cách mạng; về tổ chức lực lượng cách

mạng; về tư tưởng quân sự; tư tưởng nhân văn, đạo đức, văn hóa Hồ Chí Minh; phương

pháp luận Hồ Chí Minh. Qua đó, chúng ta thấy được những đóng góp to lớn của Người

trên cả phương diện lý luận và thực tiễn đối với cách mạng Việt Nam. Tuy nhiên, đây là tác

phẩm trình bày một cách tổng quát, nên NTLĐ Hồ Chí Minh chỉ được đề cập ở một số

khía cạnh chung, lúc hiện rõ, lúc ẩn sâu trên nền tảng những sáng tạo, những cách xử lý

xuất sắc các vấn đề nảy sinh trong quá trình lãnh đạo cách mạng của Người.

Đặng Xuân Kỳ (Chủ biên) với công trình Phương pháp và phong cách Hồ Chí Minh

[75]. Các tác giả đã khẳng định những vấn đề có tính phương pháp luận của tư tưởng Hồ

Chí Minh, khái quát hệ thống phương pháp cách mạng Hồ Chí Minh từ lý luận và thực tiễn

hoạt động cách mạng của Người, chỉ ra mối liên hệ giữa phương pháp và phong cách.

15

Trong đó, nhóm tác giả nhấn mạnh đến những phương pháp cách mạng chung nhất và hệ

thống phong cách trên các khía cạnh: tư duy, diễn đạt, làm việc, ứng xử, sinh hoạt. Tuy

những nội dung đó dù chưa đề cập trực tiếp vào NTLĐ, nhưng có ý nghĩa quan trọng trong

nghiên cứu NTLĐ Hồ Chí Minh. Bởi vì, NTLĐ không thể tách rời phương pháp và có liên

hệ với phong cách của cá nhân.

Phan Ngọc Liên, Trịnh Vương Hồng với công trình Hồ Chí Minh chiến sĩ cách mạng

quốc tế [86]. Các tác giả đã trình bày, hệ thống hóa, phân tích những hoạt động quốc tế của

Hồ Chí Minh. Qua đó, người viết đã làm nổi bật vai trò, cống hiến của Hồ Chí Minh như

một người lãnh đạo phong trào GPDT và phong trào cộng sản quốc tế. Cuốn sách tập trung

làm nổi bật công lao của Người với tư cách một chiến sĩ cách mạng quốc tế, thông qua việc

giải quyết các mối quan hệ phức tạp của thời cuộc và đóng góp cho phong trào cộng sản,

công nhân quốc tế và GPDT. Qua đó, công trình đã đề cập tới sự linh hoạt, sáng tạo của Hồ

Chí Minh trong việc nhìn nhận, nắm bắt, phân tích các vấn đề, sự kiện quốc tế, giải quyết

các mối quan hệ của phong trào cách mạng thế giới và giữa cách mạng thế giới, cũng như

các nước có liên quan với cách mạng Việt Nam. Điều đó đã góp phần thể hiện NTLĐ của

Hồ Chí Minh, nhất là trong giải quyết các vấn đề đối ngoại.

William J. Duiker với công trình Hồ Chí Minh - Một cuộc đời [17]. Đây là một

nghiên cứu công phu, khá chi tiết và bám sát cuộc đời Hồ Chí Minh. Dưới góc độ nghiên

cứu tiểu sử, tác phẩm đã trình bày khá tỉ mỉ những tư tưởng và hoạt động thực tiễn của Hồ

Chí Minh. Tác phẩm đã phần nào phác họa được chân dung Hồ Chí Minh với tư cách là

nhà lãnh đạo một quốc gia, một nhà hoạt động cách mạng quốc tế. Người đã rất khéo léo

giải quyết các mối quan hệ chính trị phức tạp của thời cuộc góp phần làm nên chiến thắng

của cách mạng Việt Nam. Những nhận định, đánh giá của người viết về lãnh tụ của cách

mạng Việt Nam cung cấp nhiều gợi mở cho việc nghiên cứu về NTLĐ Hồ Chí Minh. Một

người, theo tác giả, kiên định với hệ tư tưởng của mình, nhưng ít quan tâm tới việc tranh

luận nó mà chú tâm vào giải quyết những vấn đề thực tế.

Là người có nhiều lần tiếp xúc với Hồ Chí Minh, một nhân vật trong bộ máy của

thực dân Pháp, khá am hiểu về Việt Nam, Jean Sainteiny, sau những trải nghiệm của mình,

ông ta đã viết hai tác phẩm Câu chuyện về một nền hòa bình bị bỏ lỡ và Đối diện với Hồ

Chí Minh. Sau này chúng được in chung trong Câu chuyện về một nền hòa bình bị bỏ lỡ

[126]. Công trình đã thể hiện suy nghĩ của tác giả khi ở Việt Nam, về cách mạng Việt Nam

nói chung và Hồ Chí Minh cũng như những suy nghĩ đánh giá của người viết về Hồ Chí

Minh nói riêng. Qua những đánh giá của Jean Sainteiny, chúng ta thấy toát lên được sự

16

ngưỡng mộ của ông dành cho Hồ Chí Minh thông qua việc Người giải quyết các mối quan

hệ trong nước và quốc tế. Dù bị chi phối bởi cách nhìn phương Tây và có những nhận định

mang màu sắc thực dân nhưng công trình cũng đã góp phần khẳng định phẩm chất nhân

cách, tài năng của Hồ Chí Minh trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, điều mà

những người đối diện với vị lãnh tụ của nhân dân Việt Nam không thể phủ nhận.

Hoàng Chí Bảo với công trình Tìm hiểu phương pháp Hồ Chí Minh [2]. Mặc dù điểm

nhấn của công trình là về phương pháp, nhưng tác giả đã đưa ra những khái quát sâu sắc về

con người Hồ Chí Minh. Con người đó trong sự thống nhất với cuộc đời và sự nghiệp; tư

tưởng - phương pháp và phong cách; đạo đức - lối sống và nhân cách của mình. Thông qua

đó, người viết đã khắc họa nên một chân dung lãnh tụ, một nhà hiền triết, một vĩ nhân của

thời đại với những cống hiến lớn lao cho dân tộc và nhân loại. Đồng thời, tác giả khẳng

định hiện nay Hồ Chí Minh vẫn là nguồn cảm hứng khơi gợi sự sáng tạo, khơi gợi khát

vọng và tình cảm trong mỗi con người chúng ta. Cuốn sách gợi mở nhiều vấn đề liên quan

tới sự sáng tạo, năng lực lãnh đạo của Hồ Chí Minh trong giải quyết các mối quan hệ ở các

phạm vi và lĩnh vực khác nhau trong tiến hành cách mạng, ở sự gắn kết tư duy và hành

động, lý luận và thực tiễn. Những phân tích, những đánh giá, nhận định của tác giả có

nhiều gợi mở quan trọng cho việc nghiên cứu NTLĐ Hồ Chí Minh. Nói cách khác, nhiều

vấn đề có liên quan đến NTLĐ được ẩn dấu dưới góc nhìn phương pháp.

Song Thành với công trình Hồ Chí Minh - Nhà tư tưởng lỗi lạc [132]. Đây là một

nghiên cứu về Hồ Chí Minh dưới bình diện nhà tư tưởng. Cuốn sách đã khẳng định những

đóng góp nổi bật của Hồ Chí Minh vào tư tưởng dân tộc, vào kho tàng lý luận cách mạng

nói chung và góp phần bổ sung phát triển CNMLN nói riêng. Không những vậy, những di

sản tư tưởng của Người còn tạo dựng một vị thế nổi bật trong dòng chảy tư tưởng nhân loại.

Những tư tưởng đó không chỉ thể hiện ở những bài nói bài viết mà còn được thể hiện đậm

nét trong quá trình Hồ Chí Minh lãnh đạo cách mạng Việt Nam và tham gia vào phong trào

cách mạng thế giới. Điều đó đã góp phần đưa Người trở thành một nhà cách mạng vĩ đại,

một nhà tư tưởng lỗi lạc, nhà lý luận sáng tạo xuất sắc, nhà lãnh đạo thiên tài của dân tộc

Việt Nam, được nhân loại tiến bộ hết sức ca ngợi. Tác giả đã góp phần chỉ ra nhiều khía

cạnh liên quan tới NTLĐ Hồ Chí Minh, nhất là trong hoạch định đường lối, lực lượng,

phương pháp cách mạng, trong giải quyết những mối quan hệ phức tạp giữa dân tộc và thời

đại, quốc gia và quốc tế, trong xây dựng xã hội mới và những vấn đề chiến lược với sách

lược đấu tranh… Những di sản tư tưởng mà Hồ Chí Minh để lại đang định hình cho sự

17

phát triển của Việt Nam hiện nay và góp phần định hướng cho quá trình giải quyết những

vấn đề mà sự phát triển của nhân loại đang đặt ra.

Trần Đương với công trình Bác Hồ với nhân sĩ, trí thức [32]. Dựa vào vốn tư liệu

phong phú, được chắt lọc từ nhiều nguồn khác nhau, tác giả đã sắp xếp, hệ thống hóa làm

nổi bật mối quan hệ giữa Hồ Chí Minh với các nhân sĩ, trí thức Việt Nam trong đấu tranh

giành độc lập, xây dựng đất nước và kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ.

Thông qua đó, người viết đã làm nổi bật được khả năng thu phục lòng người, năng lực sử

dụng con người, cũng như sức cảm hóa kỳ diệu của Hồ Chí Minh với các nhân sĩ, trí thức.

Người đã thuyết phục họ đem hết tài năng, tâm huyết, vượt qua những thiếu thốn, gian khổ

hi sinh, cống hiến cho nhân dân, cho dân tộc. Đồng thời, những con người đó suốt đời ghi

nhớ, cảm kích trước tấm lòng, tình cảm cũng như tài năng kiệt xuất của Hồ Chí Minh,

không ngừng phấn đấu học tập và làm theo tấm gương của Người.

Phạm Văn Đồng với công trình Hồ Chí Minh - Tinh hoa và khí phách của dân tộc

[31]. Đây là một tập hợp các nghiên cứu của tác giả, trong những khoảng thời gian khác

nhau, tiếp cận trên nhiều góc độ, làm nổi bật con người, tư tưởng, sự nghiệp Hồ Chí Minh.

Người viết phân tích những cống hiến của Hồ Chí Minh với tư cách là một nhà lãnh đạo

cao nhất đã giải quyết thành công những vấn đề lớn của thực tiễn Việt Nam và thế giới đặt

ra. Cuốn sách, giúp người đọc hiểu hơn về Hồ Chí Minh qua sự nhìn nhận của một trong

những người học trò, người cộng sự gần gũi với Người. Từ những đánh giá, những suy tư

và chiêm nghiệm của cố Thủ tướng, Hồ Chí Minh hiện ra như một hình ảnh cao đẹp và

trọn vẹn, một nhà lãnh đạo hiếm có trong lịch sử dân tộc và nhân loại. Những nhận định,

đánh giá, những suy ngẫm, trăn trở của tác giả về nghiên cứu Hồ Chí Minh, về di sản Hồ

Chí Minh có sự gợi mở rất lớn để nghiên cứu sinh đi sâu làm rõ đề tài luận án.

Trần Đình Huỳnh với bài viết Hồ Chí Minh về cách lãnh đạo [66]. Tác giả đã đi sâu

nghiên cứu các quan điểm của Hồ Chí Minh về lãnh đạo. Từ việc trình bày cách hiểu về

khái niệm lãnh đạo, người viết đã làm rõ những yêu cầu của Hồ Chí Minh về người lãnh

đạo: người lãnh đạo phải hiểu thấu, mà muốn hiểu thấu phải biết lắng nghe và chịu khó

lắng nghe người khác để có trí tuệ và sự quyết đoán. Về cách lãnh đạo, bài viết chỉ rõ theo

Hồ Chí Minh cần: ra quyết định đúng; biết tổ chức thi hành các nghị quyết, quyết định;

phải giám sát, kiểm tra việc thi hành các quyết định và kiểm soát cán bộ và biết dùng người

theo một triết luận đúng.

Mạch Quang Thắng (chủ biên) với công trình Hồ Chí Minh - Nhà cách mạng sáng

tạo [134]. Tác giả và các cộng sự đã nghiên cứu một cách có hệ thống những đặc điểm, bản

18

chất, sự vận dụng sáng tạo lý luận của Hồ Chí Minh trong thực tiễn cách mạng Việt Nam.

Qua đó, tập thể tác giả cho thấy sức sống mãnh liệt và những giá trị quý báu - những giá trị

dân tộc và mang tầm vóc thời đại của tư tưởng Hồ Chí Minh nói riêng, di sản Hồ Chí Minh

nói chung trong sự nghiệp đổi mới đất nước hiện nay. Tuy không đi sâu vào nghiên cứu

NTLĐ Hồ Chí Minh, nhưng các tác giả đã góp phần làm rõ sự sáng tạo của Người trong

giải quyết các mối quan hệ trên bình diện lý luận, thực tiễn, những vấn đề chính trị cơ bản,

qua đó phần nào lột tả ở mức độ nhất định NTLĐ Hồ Chí Minh.

Phạm Văn Bảy với công trình Tư tưởng Hồ Chí Minh về khoa học và nghệ thuật

quản lý [3]. Tác giả đã dày công nghiên cứu di sản tư tưởng của Hồ Chí Minh, thông qua

nghiên cứu hồi ký của những người đã được gặp, được công tác với Hồ Chí Minh, cũng

như những ý kiến của chuyên gia nước ngoài về quản lý để hệ thống hóa, góp phần làm rõ

tính nghệ thuật trong quản lý ẩn chứa ở tư tưởng của Người. Mặc dù, bàn về vấn đề nghệ

thuật quản lý nhưng với những tư liệu phong phú, công trình đã có những gợi ý, định

hướng quan trọng để nghiên cứu về lãnh đạo và NTLĐ Hồ Chí Minh.

Phùng Hữu Phú với công trình Bí quyết thành công Hồ Chí Minh [119]. Đây là một

tập hợp các bài nghiên cứu của tác giả qua nhiều năm, trong nhiều vấn đề quan trọng của tư

tưởng Hồ Chí Minh. Người viết đã nêu bật được thành công của Hồ Chí Minh trong nhận

thức và nắm bắt quy luật vận động của lịch sử, sáng tạo trong xử lý mối quan hệ giữa các

lực lượng để xây dựng thành công khối đại đoàn kết dân tộc và đoàn kết quốc tế. Công

trình đã có bàn ở một mức độ nhất định những yếu tố có liên quan trực tiếp tới NTLĐ Hồ

Chí Minh, đặc biệt trên khía cạnh xây dựng và sử dụng lực lượng cách mạng.

Lê Văn Yên với công trình Hồ Chí Minh với chiến lược đại đoàn kết quốc tế trong

cách mạng giải phóng dân tộc [165]. Tác giả đã tập trung phân tích hoạt động của Hồ Chí

Minh để xây dựng mối quan hệ đoàn kết quốc tế trong cách mạng GPDT. Đồng thời, tác

giả cũng phân tích tầm trí tuệ, tầm chiến lược của Người trong giải quyết mối quan hệ dân

tộc và quốc tế, giá trị thực tiễn của vấn đề đối với cách mạng Việt Nam. Cuốn sách đề cập

đến tài năng, tầm nhìn, sự linh hoạt, khéo léo của Hồ Chí Minh trong tạo dựng, cân bằng,

giải quyết các mối quan hệ quốc tế, quan hệ giữa dân tộc và quốc tế. Điều đó đã tạo cho

cách mạng Việt Nam một lối đi phù hợp trước những biến động phức tạp và dữ dội của

thời cuộc. Đồng thời, chúng cũng góp phần thể hiện được tài năng trong chèo lái con

thuyền cách mạng của Hồ Chí Minh.

Trần Nhâm với công trình Hồ Chí Minh nhà tư tưởng thiên tài [111]. Tác giả đã phân

tích luận giải tài năng của Hồ Chí Minh trong giải quyết các mối quan hệ chính trị trên cả

19

phương diện chiến lược và sách lược. Mặc dù, tiếp cận vấn đề từ góc độ phân tích tư tưởng,

nhưng công trình đã đề cập đến nhiều yếu tố liên quan đến NTLĐ Hồ Chí Minh. Những

yếu tố này được thể hiện qua việc giải quyết những vấn đề chiến lược, sách lược của cách

mạng; những tình huống nảy sinh trong thời điểm có tính chất bước ngoặt một cách thiên

tài; trong việc tăng cường bạn đồng minh và phân hóa hàng ngũ kẻ thù; trong việc xây

dựng khối đại đoàn kết dân tộc và việc xây dựng các tổ chức cách mạng trên cả phương

diện lý luận và thực tiễn.

John Callow với bài viết “Tiếng sấm mùa xuân”: Hồ Chí Minh, chủ nghĩa Mác và

nghệ thuật thực tiễn” trong cuốn Di sản Hồ Chí Minh trong thời đại ngày nay [48]. Qua

bài viết của mình, tác giả khẳng định công lao của Hồ Chí Minh đối với quá trình làm

thay đổi thân phận của dân tộc mình, đồng thời góp phần quan trọng vào phong trào cách

mạng thế giới. Hồ Chí Minh không chỉ đơn thuần là nhà lãnh đạo thực tiễn, mà Hồ Chí

Minh còn là nhà lý luận xuất sắc, một nhà lãnh đạo tài ba. Người vạch cho chúng ta con

đường tiến về phía trước, “người tổ chức mọi thắng lợi trong chiến tranh cũng như trong

hòa bình và là “con người làm hồi sinh cả một dân tộc”. Những thành tựu đó không phải

ngẫu nhiên có được mà phải trải qua quá trình hun đúc và thể nghiệm một học thuyết

cách mạng, kiên trì vận dụng học thuyết đó vào thực tiễn. Với tư duy sáng tạo, mạnh dạn

và phóng khoáng như chính bản thân chủ nghĩa Mác, Hồ Chí Minh đã đem lại sự cộng

hưởng thực sự giữa những trào lưu tư tưởng tiên tiến nhất của phương Tây và những

truyền thống bản địa về tính cộng đồng, tinh thần tự cường và lòng trung với đất nước

vốn là những dấu ấn thử vàng của lịch sử Việt Nam”.

Nguyễn Đài Trang với công trình Hồ Chí Minh - Tâm và tài của một nhà yêu

nước [146]. Nội dung cuốn sách tập trung nghiên cứu về quá trình hoạt động đấu tranh

cống hiến trọn đời của nhà yêu nước Hồ Chí Minh. Đó là quá trình hi sinh phấn đấu cho

lẽ phải, cho công lý, cho độc lập, tự do của dân tộc. Công trình vừa phản ánh chân thực

những sự kiện lịch sử về Hồ Chí Minh, đồng thời khẳng định trí tuệ, tài năng, phong cách

của Người - một con người hiện thân của tình yêu thương con người, vì hạnh phúc của

nhân dân và nhân loại. Qua đó, người viết đã phần nào khắc họa NTLĐ Hồ Chí Minh

trong việc giải quyết những vấn đề lớn của cách mạng và những mối quan hệ chính trị

phức tạp trên một nền tảng nhân văn sâu sắc.

E.Côbêlép với tác phẩm Đồng chí Hồ Chí Minh [16]. Công trình được xuất bản lần đầu

vào năm 1985 và được tái bản vào năm 2010. Công trình đã đưa ra những hiểu biết khoa học,

20

chính xác về cuộc đời, sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh, gắn với một thời kỳ lịch sử huy

hoàng của dân tộc và những biến cố lớn lao của thời đại. Đồng thời, cuốn sách cũng đã giúp

người đọc nhận thức về tư tưởng, đạo đức, phong cách của một lãnh tụ thiên tài, người thầy

vĩ đại của cách mạng Việt Nam. Người vẫn sống mãi trong tâm trí của người cộng sản và

nhân loại tiến bộ trên thế giới với tư cách là nhà hoạt động lỗi lạc trong phong trào cộng sản

và phong trào GPDT, nhà mácxít - lêninnít kiên định. Năng lực lãnh đạo, trí tuệ của Hồ Chí

Minh được thể hiện rõ nét qua việc người xử lý khéo léo và sáng tạo nhiều tình huống phức

tạp, đưa cách mạng Việt Nam vượt qua những thời điểm hiểm nghèo.

Nguyễn Hữu Đổng với bài viết Khéo lãnh đạo: nét đặc sắc trong tư tưởng Hồ Chí

Minh về văn hóa lãnh đạo cầm quyền của Đảng [30]. Bài viết khẳng định, nét đặc trưng

chủ yếu trong tư tưởng Hồ Chí Minh về khéo lãnh đạo là tính chân thực và nhân văn là yếu

tố cơ bản để tạo ra “Chân, Thiện, Mỹ” - yếu tố cốt lõi của NTLĐ. Tác giả đã cho rằng tính

nghệ thuật trong hoạt động lãnh đạo của Hồ Chí Minh được thể hiện ở chữ “khéo”. Trên cơ

sở đó, người viết đã đề cập trực tiếp những quan điểm của Hồ Chí Minh về nghệ thuật

trong lãnh đạo. Điều đó góp phần gợi mở cách tiếp cận trong nghiên cứu các quan điểm

của Hồ Chí Minh về NTLĐ, cũng như tìm hiểu về NTLĐ Hồ Chí Minh.

Lại Quốc Khánh (Chủ nhiệm) với đề tài Triết lý chính trị Hồ Chí Minh [72]. Các tác

giả đã khẳng định Hồ Chí Minh là một nhà tư tưởng, nhà lãnh đạo cao nhất của cách mạng

và dân tộc Việt Nam. Bởi vậy, để đảm bảo cho sự nghiệp cách mạng thắng lợi, Hồ Chí

Minh đã phải suy ngẫm đến những vấn đề ở chiều sâu và tầm cao nhất của quá trình đó -

những triết lý đóng vai trò thế giới quan, phương pháp luận, giá trị luận cho toàn bộ hệ

thống tư tưởng Hồ Chí Minh và cho cả cuộc đời hoạt động chính trị của Người (mục tiêu,

giá trị, con đường, chủ thể, phương pháp…). Tuy nghiên cứu dưới góc độ triết lý, nhưng

công trình có ý nghĩa rất thiết thực để luận án kế thừa trong nghiên cứu về NTLĐ Hồ Chí

Minh. Bởi vì, không có nhà lãnh đạo quốc gia nào lại không dựa trên một nền tảng triết lý,

một hệ thống giá nhất định trong quá trình lãnh đạo và NTLĐ của họ sẽ bị chi phối bởi hệ

thống các triết lý đó.

Nguyễn Thị Thanh Dung với công trình Tư duy chính trị Hồ Chí Minh [19]. Tác giả

đã đi sâu nghiên cứu công phu, có hệ thống về sự nghiệp chính trị, những năng lực và tố

chất của lãnh tụ chính trị Hồ Chí Minh. Qua đó, công trình không chỉ giúp mọi người có

thể giải mã được cội nguồn những sáng tạo đặc sắc trong suy nghĩ và hành động chính trị

21

của Hồ Chí Minh trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, mà còn cung cấp cơ sở lý

luận và phương pháp luận cho sự nghiệp đổi mới đất nước hiện nay. Tìm hiểu tư duy chính

trị Hồ Chí Minh là một yếu tố quan trọng để hiểu được sự sáng tạo, linh hoạt, khéo léo

trong quá trình lãnh đạo Hồ Chí Minh.

Luận án Tư tưởng Hồ Chí Minh về lãnh đạo xã hội của Đinh Ngọc Quý [123]. Trong

công trình, tác giả đã phân tích toàn diện về nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về lãnh đạo xã

hội trên các phương diện: mục tiêu, chủ thể, đối tượng, phương pháp và phong cách lãnh

đạo xã hội. Quá trình lãnh đạo xã hội, Hồ Chí Minh đã vận dụng linh hoạt, sáng tạo nhiều

cách thức, phương pháp khác nhau để phát huy vai trò của lực lượng lãnh đạo và khơi dậy

được lòng nhiệt tình cách mạng, trí tuệ và sức mạnh của quần chúng để tạo ra hiệu quả cao

nhất trong hoạt động thực tiễn. Qua đó, công trình đã cung cấp cho đề tài luận án những

khía cạnh quan trọng khi nghiên cứu về NTLĐ Hồ Chí Minh, đó là tư tưởng Hồ Chí Minh

về lãnh đạo, phương pháp lãnh đạo xã hội.

Nguyễn Thế Nghĩa (Chủ biên) với công trình Tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh [108].

Công trình đã hệ thống hóa tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh, với tư cách là một bộ phận cốt

lõi, tác động, chi phối xuyên suốt các tư tưởng khác và quán xuyến toàn bộ sự nghiệp cách

mạng của Người. Các tác giả của cuốn sách đã cung cấp nhiều nội dung quan trọng trong

tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh như lý luận về mục tiêu chính trị và đường lối chính trị của

cách mạng Việt Nam; về quyền lực chính trị và hệ thống chính trị. Đồng thời, người viết

cũng đi sâu phân tích đặc điểm và giá trị ý nghĩa của tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh và

việc vận dụng tư tưởng đó vào đổi mới hệ thống chính trị hiện nay. Qua đó, công trình góp

phần làm rõ một phương diện của nhà chính trị Hồ Chí Minh trên bình diện tư tưởng lý

luận, thể hiện được những khía cạnh quan trọng về NTLĐ Hồ Chí Minh.

Nguyễn Thị Thanh Tâm (Chủ biên) với công trình Tư tưởng Hồ Chí Minh về lãnh

đạo và so sánh với các tiếp cận, lý thuyết hiện đại về lãnh đạo [128]. Tác giả và các cộng

sự đã công phu nghiên cứu, hệ thống hóa các quan điểm của Hồ Chí Minh về lãnh đạo. Đó

là bản chất hoạt động lãnh đạo, chức năng, vị trí vai trò của người lãnh đạo và mối quan hệ

giữa họ với đối tượng lãnh đạo, nhân cách người lãnh đạo, vai trò của yếu tố con người và

văn hóa lãnh đạo, phương thức lãnh đạo. Thông qua đó, người viết đã tiến hành luận giải

và so sánh đối chiếu với các lý thuyết lãnh đạo hiện đại, để thấy được sự tương đồng và

khác biệt. Những nội dung của công trình cho thấy, tư tưởng lãnh đạo của Hồ Chí Minh là

rất sâu sắc, có giá trị lâu bền, có nhiều nội dung tương đồng với các lý thuyết lãnh đạo hiện

22

nay. Mặc dù đi sâu nghiên cứu tư tưởng lãnh đạo Hồ Chí Minh nhưng công trình đã cung

cấp nhiều nội dung quan trọng, gợi mở nhiều vấn đề để nghiên cứu sinh kế thừa và đi sâu

nghiên cứu NTLĐ Hồ Chí Minh.

Alain Ruscio với công trình Hồ Chí Minh: Những bài viết và những cuộc tranh

đấu [125]. Tác phẩm trên cơ sở trình bày tổng hợp những bài viết của Hồ Chí Minh, cùng

những tư liệu quý về Người trong suốt quá trình hoạt động, lãnh đạo cách mạng. Đặc biệt,

công trình qua những tư liệu được đưa ra một cách có hệ thống đã góp phần thể hiện bản

lĩnh, sự kiên định, tinh thần sáng tạo, sự linh hoạt khéo léo, nhân văn của Hồ Chí Minh

trong quá trình vượt qua những khó khăn để theo đuổi mục đích của mình và lãnh đạo

cách mạng Việt Nam.

Tạ Ngọc Tấn với bài viết “Học tập phong cách lãnh đạo Hồ Chí Minh”, trong cuốn

Chủ tịch Hồ Chí Minh với sự nghiệp đổi mới, phát triển và bảo vệ Tổ quốc [60]. Bài viết

trên cơ sở nghiên cứu về cuộc đời lãnh đạo cách mạng của Hồ Chí Minh đã chỉ ra những

điểm nổi bật trong phong cách lãnh đạo Hồ Chí Minh cần phải được học tập. Trong đó, nổi

bật lên các nội dung chủ yếu sau: “lãnh đạo là để đạt được mục đích độc lập cho dân tộc,

hạnh phúc cho nhân dân, mang lại những giá trị mới mẻ, tốt đẹp cho xã hội, cho con

người” [tr.79]; lãnh đạo “là sự nhìn xa trông rộng, làm chủ tình hình, đưa ra những quyết

định đúng đắn trong mọi tình huống, nhất là trong những tình huống phức tạp, khó khăn”

[tr.83]; “lãnh đạo phải thu phục nhân tâm, xây dựng lực lượng, dựa vào dân để thực hiện

thành công mục tiêu cách mạng” [tr.87]; phải biết “đào tạo, rèn luyện, xây dựng và sử dụng

đội ngũ cán bộ, nhất là đội ngũ cán bộ trung kiên là yếu tố hàng đầu bảo đảm thành công

của lãnh đạo” [tr.92]; “người lãnh đạo là thủ lĩnh, người chỉ đường dẫn lối, tấm gương sáng

cho cấp dưới và quần chúng nhân dân noi theo” [tr.95].

Lê Doãn Tá với bài viết “Hồ Chí Minh - Nhà cách mạng phi thường, đại trí, đại

nhân của dân tộc Việt Nam” trong cuốn Chủ tịch Hồ Chí Minh với sự nghiệp đổi mới, phát

triển và bảo vệ Tổ quốc [60]. Tác giả khẳng định, Hồ Chí Minh không chỉ là hình ảnh nổi

bật của một nhà cách mạng trí tuệ phi thường mà còn là một nhà lãnh đạo có lòng nhân ái

cao cả. Trong đó, trí tuệ và tình yêu thương con người gắn bó chặt chẽ với nhau, hòa quyện

vào nhau, làm nên hình ảnh một nhà hoạt động cách mạng mẫu mực. Người viết nhấn

mạnh: “Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh - người suốt đời vì dân, vì nước, biết thời thế mà

biến hóa phù hợp với quy luật của tự nhiên, xã hội và tư duy của con người, đưa cách mạng

Việt Nam tiến bước vững chắc theo con đường cách mạng vô sản” [tr.675].

23

1.2. KHÁI QUÁT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI VÀ

NHỮNG VẤN ĐỀ LUẬN ÁN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU

1.2.1. Khái quát kết quả nghiên cứu liên quan đến đề tài

Dưới nhiều góc độ nghiên cứu khác nhau, các công trình nói trên đã làm sáng rõ

NTLĐ và đề cập đến một mức độ nhất định NTLĐ Hồ Chí Minh. Cụ thể:

Thứ nhất, kết quả nghiên cứu về lãnh đạo và nghệ thuật lãnh đạo

Các công trình đã đề cập một cách khá toàn diện những nội dung về lãnh đạo và NTLĐ,

đã nghiên cứu chỉ ra, phân tích đầy đủ các lí thuyết lãnh đạo điển hình trên thế giới, các

hướng tiếp cận trong nghiên cứu lí thuyết lãnh đạo và NTLĐ. Các khái niệm lãnh đạo,

NTLĐ được đưa ra khá đa dạng, theo nhiều hướng tiếp cận khác nhau. Có khái niệm nhấn

mạnh một đặc điểm nào đó, có khái niệm đề cập khá toàn diện. Trong đó, đáng chú ý là

những khái niệm về NTLĐ được xây dựng trên nền tảng thế giới quan và phương pháp luận

của CNMLN, bao quát được cả lãnh đạo lĩnh vực công và lĩnh vực tư. Những nội dung liên

quan đến lãnh đạo được phân tích chi tiết theo hai hướng: một là, nhấn mạnh về phương

pháp, kỹ năng để lãnh đạo đạt hiệu quả cao; hai là, nhấn mạnh vào các yếu tố cấu thành quá

trình lãnh đạo cũng như nguyên tắc, cách thức tiến hành với từng khâu trong đó.

Các công trình đã nêu lên vai trò của NTLĐ đối với hiệu quả công việc của người

lãnh đạo, với sự phát triển của xã hội nói chung và năng lực lãnh đạo của cán bộ nói riêng.

Các tác giả nói trên đều khẳng định sự thống nhất giữa điều kiện khách quan và nhân tố

chủ quan trong NTLĐ, trong đó nhấn mạnh tính năng động, sáng tạo của nhân tố chủ

quan. Bởi vậy, họ cho rằng NTLĐ dù không phải là bẩm sinh đã có, không phải là yếu tố

tiên thiên, là đặc ân của một cá nhân nào đó, nhưng không phải ai giữ cương vị lãnh đạo

là có được NTLĐ và biết làm lãnh đạo một cách sáng tạo, khéo léo. Nếu ai nắm vững

được lý thuyết lãnh đạo, NTLĐ, kiên trì luyện tập, tích lũy kinh nghiệm cùng với hành

động có đạo đức đều có thể vươn lên trở thành người lãnh đạo hoặc khẳng định được vai

trò lãnh đạo của mình trong tổ chức, qua đó hình thành được NTLĐ của bản thân. Nhiều

công trình đã chỉ ra những đặc điểm của NTLĐ như sáng tạo, linh hoạt, khéo léo và các

yếu tố thể hiện NTLĐ như: mục tiêu, tầm nhìn, trong tổ chức và sử dụng con người, trong

giải quyết tình huống, vấn đề hiểu người, dùng người, trong việc sử dụng quyền lực, vị

thế của người lãnh đạo. Những kết quả nghiên cứu nói trên đã góp phần cung cấp khung

lý thuyết để nghiên cứu về NTLĐ Hồ Chí Minh.

24

Thứ hai, kết quả nghiên cứu nội dung của nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh

Các công trình đã nghiên cứu về Hồ Chí Minh dưới nhiều góc độ khác nhau: tiểu sử -

sự nghiệp, nhà tư tưởng, nhà hoạt động cách mạng, nhà lãnh đạo, nhà quản lý trong suốt

tiến trình cách mạng Việt Nam. Qua đó, đã cung cấp một cái nhìn toàn diện về Hồ Chí

Minh - anh hùng GPDT, nhà văn hóa kiệt xuất, lãnh tụ thiên tài của dân tộc Việt Nam,

người chiến sĩ lỗi lạc trong phong trào cách mạng thế giới. Nhiều tác giả đặc biệt nhấn

mạnh đến sự khéo léo, sáng tạo, thiên tài của người lãnh đạo tối cao trên một nền tảng đạo

đức cao thượng và những giá trị nhân văn sâu sắc. Bởi vậy, các công trình đã làm nổi bật

tầm vóc vai trò của nhà lãnh đạo Hồ Chí Minh đối với dân tộc và góp phần thúc đẩy tiến

trình phát triển của nhân loại.

Dù không đề cập một cách trực tiếp, nhưng qua việc nghiên cứu về Hồ Chí Minh,

đánh giá di sản của Người theo góc độ tiếp cận riêng, ở một mức độ nhất định, các công

trình đã góp phần khẳng định một số khía cạnh có liên quan đến nội dung NTLĐ Hồ Chí

Minh. Cụ thể: Người đã xác định đúng đắn con đường cách mạng Việt Nam; làm rõ các

vấn đề về mục tiêu, nhiệm vụ, lực lượng lãnh đạo, động lực, phương pháp cách mạng và

mối quan hệ giữa cách mạng Việt Nam và cách mạng thế giới. Qua đó, đặt cơ sở nền tảng

cho tiến trình phát triển của cách mạng. Các công trình khẳng định, Hồ Chí Minh đã rất

thành công trong xây dựng Đảng, xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc và đoàn kết quốc tế.

Người cũng rất nhạy bén, linh hoạt, sáng tạo trong giải quyết các vấn đề nội trị và ngoại

giao. Những điều đó đã trực tiếp làm nên thắng lợi của cách mạng Việt Nam và khẳng định

tài năng kiệt xuất của Hồ Chí Minh.

Thứ ba, kết quả nghiên cứu giá trị của nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh

Tùy theo góc độ tiếp cận cụ thể, các công trình đều khẳng định những đóng góp của

Hồ Chí Minh trên cương vị là chiến sĩ cách mạng quốc tế, người lãnh đạo cao nhất của

quốc gia vào tiến trình giải phóng và phát triển của dân tộc cũng như sự phát triển của nhân

loại. Điều đó được thể hiện ở cả phương diện lí luận và thực tiễn, dân tộc và nhân loại.

Những đóng góp của Hồ Chí Minh trong quá trình lãnh đạo đã sự kế thừa và phát triển văn

hóa truyền thống, những kinh nghiệm quý báu của cha ông trong quá trình dựng nước và

giữ nước, là sự vận dụng và phát triển sáng tạo CNML, văn hóa nhân loại vào điều kiện

thực tiễn mới của thế giới và đặc thù Việt Nam. Qua đó, góp phần thúc đẩy sự phát triển

của đất nước và nhân loại, để lại những bài học quý báu cho hậu thế. Đồng thời, các công

trình cũng khẳng định sự cần thiết phải học tập và vận dụng sự sáng tạo, linh hoạt, khéo léo

của Người vào trong điều kiện, bối cảnh mới để đưa đất nước vượt qua nguy cơ thách thức,

25

giành lấy thời cơ để tiếp tục phát triển hơn nữa. Thông qua đó, từng bước hiện thực hóa

được mục tiêu cách mạng mà Hồ Chí Minh và ĐCS Việt Nam đã xác định.

Như vậy, đến nay trong số các công trình nghiên cứu về Hồ Chí Minh cũng như di

sản của Người, đã có những công trình đề cập đến một số khía cạnh, phạm vi khác nhau, có

liên quan đến NTLĐ Hồ Chí Minh. Đây là nguồn tài liệu tham khảo quan trọng cho tác giả

khi nghiên cứu thực hiện đề tài luận án. Tuy nhiên, vẫn chưa có công trình nghiên cứu

chuyên biệt, hệ thống, toàn diện về khái niệm, cơ sở hình thành, nội dung và giá trị của

NTLĐ Hồ Chí Minh. Nói cách khác NTLĐ Hồ Chí Minh vẫn là một vấn đề chưa được

khai thác cơ bản và có hệ thống trong di sản của Người.

1.2.2. Những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu

Một là, có rất nhiều công trình nghiên cứu về Hồ Chí Minh, cho đến nay chưa có

công trình nào nghiên cứu NTLĐ của Người một cách trực tiếp và hệ thống. Vì vậy, thế

nào là NTLĐ Hồ Chí Minh, hay nói cách khác, khái niệm NTLĐ Hồ Chí Minh là vấn đề

mà luận án cần đi sâu làm rõ trước hết, dưới góc độ ngành Hồ Chí Minh học.

Hai là, trên cơ sở cách tiếp cận đã xác định và khái niệm đưa ra, luận án sẽ tập trung

phân tích làm rõ cơ sở tư tưởng, lý luận; thực tiễn và nhân tố chủ quan tác động đến hình

thành NTLĐ Hồ Chí Minh. Qua đó, luận án làm rõ của Hồ Chí Minh tiếp thu và tiếp biến

các giá trị văn hóa dân tộc, nhân loại dưới góc độ lãnh đạo và NTLĐ, cũng như việc nhận

thức và chuyển hóa các yêu cầu của thực tiễn thời đại và dân tộc trên nền tảng phẩm chất

và năng lực cá nhân để hình thành nên NTLĐ của Người.

Ba là, trên cơ sở làm rõ khái niệm và cơ sở hình thành của NTLĐ Hồ Chí Minh, luận

án đi sâu nghiên cứu tư tưởng và hoạt động thực tiễn lãnh đạo của Hồ Chí Minh thông qua di

sản mà Người để lại, bằng con đường trực tiếp và gián tiếp. Từ đó, đúc rút, khái quát hóa, hệ

thống hóa, cũng như phân tích để làm rõ các nội dung cơ bản trong NTLĐ Hồ Chí Minh. Cụ

thể là: nghệ thuật xây dựng mục tiêu, tầm nhìn lãnh đạo; nghệ thuật thuyết phục đối tượng

lãnh đạo; nghệ thuật tổ chức và sử dụng lực lượng cách mạng; nghệ thuật sử dụng quyền lực;

nghệ thuật nắm bắt thời cơ và nghệ thuật xử lý các tình huống.

Bốn là, trên cơ sở những vấn đề đã được phân tích, luận giải, đồng thời, gắn với bối

cảnh lịch sử và hiện tại, luận án đánh giá, phân tích giá trị lý luận và thực tiễn của NTLĐ

Hồ Chí Minh. Qua đó góp phần làm khẳng định tầm vóc của NTLĐ Hồ Chí Minh đối với

dân tộc và nhân loại, đối với lịch sử và hiện tại cũng như tương lai. Đồng thời, thông qua sự

luận giải các giá trị, luận án góp phần cung cấp cơ sở khoa học để đẩy mạnh hơn nữa việc

26

nghiên cứu, học tập và vận dụng NTLĐ của Người vào những điều kiện mới, bối cảnh mới,

đưa sự nghiệp cách mạng tiếp tục phát triển.

Tiểu kết chương 1

Qua tổng quan tình hình nghiên cứu cho thấy, quá trình nghiên cứu về NTLĐ và

NTLĐ Hồ Chí Minh đã đạt được kết quả quan trọng về nhiều mặt. Trong đó, những nội

dung về NTLĐ nói chung đã góp phần cung cấp khung lý thuyết, phương pháp cho việc

nghiên cứu NTLĐ Hồ Chí Minh.

Các công trình đều khẳng định trực tiếp hoặc gián tiếp Hồ Chí Minh là một nhà lãnh

đạo, một lãnh tụ vĩ đại của cách mạng Việt Nam, một người có ảnh hưởng lớn đến sự phát

triển của thế giới trong thế kỷ XX và ngay cả khi đã qua đời. Những sáng tạo, sự linh hoạt,

khéo léo trong chèo lái con thuyền cách mạng của Hồ Chí Minh được thể hiện ở cả tư

tưởng và hành động, là nhân tố có ý nghĩa quan trọng hàng đầu tạo nên những chiến thắng

của Việt Nam trong quá trình đấu tranh giành độc lập, bảo vệ Tổ quốc cũng như xây dựng

xã hội mới.

Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu nói trên mới chỉ đề cập đến những khía cạnh

riêng lẻ có liên quan, chưa đề cập trực tiếp đến đề tài NTLĐ Hồ Chí Minh. Nói cách khác,

chưa có công trình nào lấy NTLĐ Hồ Chí Minh làm đối tượng nghiên cứu độc lập. Điều

đó đã đặt ra các vấn đề cần phải tiếp tục được nghiên cứu và luận giải trong các chương

tiếp theo của luận án. Mặc dù vậy, với nhiều cách tiếp cận, cùng nguồn tư liệu phong phú,

nhiều nhận định đánh giá sâu sắc, các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận

án là một yếu tố rất quan trọng để luận án hoàn thành được mục đích, nhiệm vụ nghiên

cứu đã đặt ra.

27

Chương 2

KHÁI NIỆM VÀ CƠ SỞ HÌNH THÀNH

NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO HỒ CHÍ MINH

2.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN

2.1.1. Khái niệm nghệ thuật

Nghệ thuật (艺术) theo chiết tự Hán Việt, “nghệ” là nghề, tài năng, học vấn, kỹ thuật,

tài giỏi, khéo léo; “thuật” có nghĩa là phương pháp, cách thức có tính sáng tạo. Do đó, nghệ

thuật được hiểu là chỉ sự tài giỏi, khéo léo nói chung trong các hoạt động của con người,

nhắm tới cái đẹp. Trong tiếng Anh, nghệ thuật (Art) được hiểu ở nhiều nghĩa: các môn

nghệ thuật, hoạt động nghệ thuật, là kỹ năng làm tốt một việc nào đó.

Theo Từ điển Triết học, nghệ thuật được quan niệm là “Hình thái đặc thù của ý thức

xã hội và hoạt động của con người; phản ánh hiện thực dưới dạng những hình tượng nghệ

thuật; là một trong những phương pháp quan trọng để nắm bắt thế giới bằng hình thức

thẩm mỹ” [159, tr. 380-381]. Như vậy, dưới góc độ triết học, nghệ thuật được xem là một

hình thái ý thức xã hội, một phương diện nhận thức, phản ánh tồn tại xã hội, nghệ thuật

được đề cập đến trong quan hệ với tồn tại xã hội.

Theo Từ điển Tiếng Việt, nghệ thuật được được hiểu ở các nghĩa sau: “1. Hình thái ý

thức xã hội đặc biệt, dùng hình tượng sinh động, cụ thể và gợi cảm để phản ánh hiện thực và

truyền đạt tư tưởng, tình cảm. 2. Phương pháp, phương thức giàu tính sáng tạo” [163, tr.676].

Như vậy, nghệ thuật là một khái niệm đa nghĩa. Trong cuộc sống, khái niệm nghệ thuật

đã vượt ra khỏi ranh giới của ý nghĩa ban đầu là sự khéo léo và vươn tới một sự bao quát

rộng lớn hơn, xâm nhập vào các hoạt động khác nhau của con người. Vì vậy, nghệ thuật thực

tế luôn được nhìn nhận ở nhiều phạm vi, trong nhiều lĩnh vực. Do đó, khi quan niệm về nghệ

thuật cần có cái nhìn lịch sử, cụ thể, với từng lĩnh vực và trong từng đối tượng.

Theo nghĩa đầu tiên và rộng nhất, thường được dùng trong các lĩnh vực của đời sống xã

hội, nghệ thuật chỉ “những hoạt động của con người đạt đến trình độ điêu luyện, khéo léo,

tinh xảo” [21, tr.136]. Nếu theo góc độ tiếp cận này, nghệ thuật gắn liền với tài năng, sự sáng

tạo, sự điêu luyện của con người trong quá trình tạo ra các giá trị vật chất và tinh thần.

Theo nghĩa hẹp hơn, nghệ thuật “dùng để chỉ một loại hoạt động của con người nhằm

sáng tạo ra những sản phẩm vừa có ý nghĩa thực dụng, vừa có khả năng làm đẹp cho đời,

đem lại những khoái cảm thẩm mĩ cho con người… Nói chung, đó là những hoạt động

sáng tạo theo nguyên tắc của cái đẹp” [21, tr.137].

28

Theo nghĩa hẹp nhất, thường dùng trong Mỹ học và Văn học, nghệ thuật dùng để “chỉ

một hoạt động sáng tạo mang tính đặc thù, với mục đích sáng tạo ra những cái đẹp làm

thỏa mãn nhu cầu thẩm mỹ cho con người, ngoài ra nó còn ý nghĩa xã hội sâu sắc. Đây là

một lĩnh vực hoạt động sáng tạo rất đa dạng, được biểu hiện qua nhiều loại hình khác nhau

như: hội họa, điêu khắc, sân khấu, điện ảnh, kiến trúc, múa, văn học, âm nhạc” [21, tr.137].

Như vậy, thực tế cách hiểu về khái niệm nghệ thuật khá linh hoạt, nó không chỉ đơn

thuần nằm trong Mỹ học, thuộc về Mỹ học. Tuy nhiên, dù hiểu theo nghĩa nào, phạm vi

nào thì nói đến nghệ thuật cũng là nói đến cái đẹp (dĩ nhiên sẽ là phiến diện, chật hẹp nếu

xem nghệ thuật chỉ có cái đẹp), cái sáng tạo, khéo léo và độc đáo. Nó thể hiện được sự

thống nhất cao độ giữa khách quan và chủ quan, lý trí và tình cảm, tạo ra những cảm xúc

tích cực cho con người.

Trong Luận án, khái niệm nghệ thuật được tiếp cận theo nghĩa rộng nhất, là nói đến

sự sáng tạo, linh hoạt, khéo léo, tạo ra hiệu quả cao trong các hoạt động của con người. Nói

cách khác nghệ thuật là một khái niệm chỉ sự sáng tạo, linh hoạt, khéo léo tạo ra hiệu quả

cao trong hoạt động của con người ở tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Như vậy,

nghệ thuật gắn liền với hoạt động của con người, nhưng không phải hoạt động nào của con

người cũng đạt đến nghệ thuật. Trong muôn vàn hoạt động phong phú mà cá nhân, cộng

đồng người tiến hành, chỉ có những hoạt động sáng tạo, linh hoạt, khéo léo mới có thể đạt

đến tầm nghệ thuật. Những hoạt động đó đem đến cảm xúc tích cực cho con người, làm

cho con người nhận thấy cái đẹp, cái hài hòa, sự ngưỡng mộ, thích thú cả trong quá trình

sáng tạo (quá trình đem lại hiệu quả cao hơn so cách làm thông thường) cũng như kết quả

của quá trình. Với cách nhìn nhận như vậy, chúng ta sẽ có nghệ thuật thư pháp, nghệ thuật

hùng biện, nghệ thuật đánh cờ, nghệ thuật ngoại giao, nghệ thuật quân sự, NTLĐ, nghệ

thuật quản lý, nghệ thuật cầm quyền, nghệ thuật đàm phán…

2.1.2. Khái niệm lãnh đạo

Lãnh đạo là một chủ đề được nghiên cứu rất nhiều ở cả trong và ngoài nước. Vì vậy,

định nghĩa về nó cũng rất phong phú. Lãnh đạo chiết tự theo nghĩa Hán Việt, “lãnh” (领) là

đứng đầu, nhận lấy, “đạo”（导）là dẫn đường, khai mở, hướng dẫn. Lãnh đạo là đứng đầu

đảm nhận sứ mệnh dẫn dắt người khác đi theo đường hướng nhất định để đạt được mục tiêu.

Trong Từ điển Tiếng Việt, lãnh đạo có nghĩa là “dẫn đường, lèo lái, dìu dắt” [163, tr.474].

Harold Koontz và các cộng sự cho rằng: “Một cách khái quát, lãnh đạo được xác định

như là sự tác động, như là một nghệ thuật, hay một quá trình tác động đến con người sao

29

cho họ tự nguyện và nhiệt tình phấn đấu để đạt được các mục tiêu của tổ chức… Lãnh đạo

là chỉ dẫn, điều khiển, ra lệnh và đi trước” [74, tr.162]. Khái niệm này xem lãnh đạo là một

hoạt động bao chứa cả tính nghệ thuật và tính chỉ huy. Theo Paul Hersey và Ken Blanchard,

lãnh đạo được hiểu “là một quá trình gây ảnh hưởng đến các hoạt động của một cá nhân

hay một nhóm nhằm đạt được mục đích trong tình huống nhất định” [43, tr.120]. Phạm

Ngọc Thanh và các tác giả trong công trình Đổi mới văn hóa lãnh đạo và quản lý ở Việt

Nam hiện nay, cho rằng: “Lãnh đạo là tác động gây ảnh hưởng tích cực tới con người để

phát huy và phối hợp tiềm năng và năng lực của họ nhằm hướng tới hoàn thành mục tiêu

của tổ chức” [129, tr.18]. Cùng với cách tiếp cận trên, Nguyễn Thanh Giang và các cộng sự

quan niệm: “Lãnh đạo là quá trình tác động gây ảnh hưởng đến người khác nhằm khơi dậy

cảm xúc, động lực và cam kết cùng hành động vì mục tiêu chung” [36, tr.14]. Tác giả Ao

Thu Hoài trong công trình của mình nhấn mạnh: “Lãnh đạo là quá trình gây ảnh hưởng đối

với người khác để hiểu và nhất trí về những việc cần phải làm và cách thức thực hiện hiệu

quả, và quá trình hỗ trợ nỗ lực tập thể, cá nhân để hoàn thành các mục tiêu chung” [47,

tr.11-12]. Tác giả Phan Huy Đường trong công trình Lãnh đạo các khu vực công cho rằng:

“lãnh đạo là gây ảnh hưởng (là khả năng thu phục lòng người), là quá trình truyền cảm

hứng, khơi dậy sự nhiệt tình, động lực của con người để họ làm việc một cách tốt nhất

nhằm đạt được các mục tiêu kế hoạch” [34, tr.12]. Các khái niệm nói trên, đều xem lãnh

đạo là một quá trình gây ảnh hưởng của chủ thể lãnh đạo đến đối tượng.

Trong luận án Tư tưởng Hồ Chí Minh về lãnh đạo xã hội, tác giả Đinh Ngọc Quý

quan niệm: “Lãnh đạo là quá trình hành động nhằm đề ra mục tiêu và tạo ảnh hưởng,

hướng dẫn, lôi cuốn những người khác cùng thực hiện thành công mục tiêu đó. Về bản

chất, nội hàm của lãnh đạo bao gồm hai yếu tố: yếu tố thứ nhất là đề ra mục tiêu, yếu tố

thứ hai là tổ chức thực hiện mục tiêu. Lãnh đạo không phải bằng những biện pháp mang

tính chất mệnh lệnh, áp đặt mà là dùng ảnh hưởng, uy tín để hướng dẫn, lôi cuốn người ta

thực hiện mục tiêu” [123, tr.23].

Là một tài liệu có sự kế thừa chọn lọc từ nhiều quan điểm khác nhau và trên cơ sở

phân tích một cách khoa học, chi tiết về lãnh đạo, các tác giả biên soạn Tập tài liệu cao cấp

lý luận chính trị, môn Khoa học lãnh đạo, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh xác

định: “Lãnh đạo là nỗ lực huy động sự cam kết và cống hiến của các bên tham gia thông

qua sức hấp dẫn của tầm nhìn, chiến lược và đạo đức. Lãnh đạo đồng nghĩa với tìm đường

(là quá trình tìm kiếm, xác định mục tiêu mới), dẫn đường (dẫn dắt cá nhân và tổ chức thay

đổi và theo đuổi cách thức mới về hướng một con đường mới) và tạo đường (tạo ra một trật

30

tự mới, một giá trị mới, hay lớn nhất, một xã hội mới). Lãnh đạo, do vậy đồng nghĩa với

tìm kiếm và tạo ra thay đổi. Nó kích thích sự tò mò và sức hấp dẫn bên ngoài để người

khác bị cuốn hút đi theo… Lãnh đạo là nỗ lực thông qua giá trị để tạo ra động lực ở người

khác khiến họ chủ động, tự hào và tự giác cộng lực vì mục tiêu chung. Nó khiến người ta

có được sức mạnh, có sự thôi thúc từ bên trong để hành động, theo đuổi và tự chịu trách

nhiệm về hành trình cũng như kết quả của mình” [49, tr.14-15]. Nhấn mạnh đến nội hàm

của lãnh đạo, Nguyễn Thị Thanh Tâm và các cộng sự cho rằng: “lãnh đạo là quá trình hành

động gây ảnh hưởng đến người khác nhằm khơi dậy cảm xúc và cam kết cùng hành động

vì mục tiêu chung có ý nghĩa xã hội” [129, tr.8-9].

Những khái niệm trên, tuy có khác nhau về một số nội dung cụ thể, nhưng nhìn

chung đều có sự thống nhất trong nhìn nhận bản chất của lãnh đạo. Lãnh đạo trước hết là

một quá trình hành động, tác động và gây ảnh hưởng, truyền cảm hứng tới con người;

lãnh đạo là phải biết đề ra mục tiêu đúng đắn và tổ chức thực hiện thắng lợi mục tiêu;

lãnh đạo là phải lôi cuốn và gắn kết được mọi người, khiến họ tự nguyện đi theo và tích

cực, nỗ lực, tự giác hoàn thành mục tiêu của tổ chức; lãnh đạo là dùng uy tín, là bằng

phẩm chất, năng lực của mình để lôi cuốn, dẫn dắt người khác, chứ không phải bằng

những biện pháp mang tính chất ép buộc, cưỡng bức; lãnh đạo là thiên về dùng quyền lực

mềm chứ không phải là quyền lực cứng. Từ những khái niệm và phân tích trên, có thể

hiểu một cách khái quát, lãnh đạo là tổng thể các hoạt động của chủ thể lãnh đạo nhằm

xác định mục tiêu, thuyết phục, lôi cuốn, tổ chức và dẫn dắt đối tượng lãnh đạo tự nguyện

gắn kết, đồng lòng cống hiến, giải quyết các tình huống nảy sinh nhằm thực hiện thắng

lợi mục tiêu của tổ chức, cộng đồng người (gọi chung là tổ chức).

Lãnh đạo với tư cách là hoạt động của chủ thể lãnh đạo diễn ra trong sự tác động của

các nhân tố: môi trường, bối cảnh; chủ thể lãnh đạo (chủ thể của hoạt động lãnh đạo, gắn

liền với phương pháp, cách thức); đối tượng lãnh đạo và mục tiêu của tổ chức. Sự tác động

của các nhân tố này tạo ra các mối quan hệ trong quá trình lãnh đạo và việc giải quyết

chúng đến mức nào sẽ quyết định đến hiệu quả lãnh đạo, quyết định đến việc có hình thành

được NTLĐ hay không. Trong đó, chủ thể lãnh đạo và đối tượng lãnh đạo là hai nhân tố

trung tâm quan trọng nhất. Với hai nhân tố này, chủ thể lãnh đạo nhìn chung giữ vai trò chủ

động hơn, thể hiện tư tưởng và hành động để lôi cuốn, tạo lợi thế, đạt được sự đồng thuận

tích cực từ đối tượng. Ngược lại, đối tượng lãnh đạo tuy chịu sự tác động chi phối, nhưng

không có nghĩa là họ hoàn toàn bị động, mà họ có thể tạo ra những tác động với nhiều mức

độ khác nhau, khiến người lãnh đạo phải điều chỉnh hoạt động của mình. Thậm chí, trong

31

những tình huống nhất định, khi chủ thể lãnh đạo không còn xứng đáng với cộng đồng, tập

thể thì đối tượng lãnh đạo có thể thay thế người lãnh đạo của mình. Những điều nói trên đòi

hỏi xem xét lãnh đạo phải trên cả hướng tiếp cận quan hệ xã hội (thấy bản chất xã hội) và

tiếp cận hoạt động - nhu cầu (thấy động lực - xu hướng).

Lãnh đạo dưới góc độ tiếp cận của Luận án là lãnh đạo công. Tức là “quá trình tư

duy hành động nhất quán và sáng tạo trong huy động các nguồn lực nhằm hiện thực hóa

tầm nhìn lãnh đạo về phát triển xã hội vì sự thịnh vượng chung và tiếp nối giá trị giữa các

thời đại” [49, tr.24]. Đối tượng của lãnh đạo công rất rộng bao quát cả cộng đồng, địa

phương, quốc gia thậm chí là toàn cầu; lãnh đạo công có tâm điểm là phục vụ lãnh đạo

chính trị, chủ yếu là lãnh đạo chính trị, nhưng không đồng nhất với lãnh đạo chính trị;

lãnh đạo công theo đuổi sự phát triển của toàn thể cộng đồng, xã hội trong tính toàn diện,

tổng thể và lâu dài; do đó, lãnh đạo công có phương thức và công cụ riêng là tầm nhìn,

chiến lược và chính sách công.

2.1.3. Khái niệm nghệ thuật lãnh đạo

Nghiên cứu về NTLĐ có khá nhiều công trình ở cả trong và ngoài nước. Tuy nhiên,

các công trình nghiên cứu ở trong nước lại xây dựng được khái niệm NTLĐ khá hoàn

chỉnh cả về nội hàm và ngoại diên. Theo Chu Văn Thành, Lê Thanh Bình và các cộng sự,

NTLĐ được hiểu: “là năng lực điều hòa nhu cầu cá nhân và nhu cầu tập thể, sáng tạo và

phát huy nội lực của quần chúng, thực hiện nhiệm vụ quần chúng với hiệu quả cao trong

những tình huống nhất định trên cơ sở những tố chất cá nhân như kinh nghiệm, tri thức, sự

mưu lược người lãnh đạo. Nó thể hiện ở mức độ và trình độ thành thục trong xử lý và giải

quyết vấn đề của người lãnh đạo, là sự thể hiện cao độ tính năng động chủ quan của người

lãnh đạo trong hoạt động lãnh đạo” [131, tr.412].

Tác giả Phan Huy Đường cho rằng, NTLĐ là “sự khéo léo của nhà lãnh đạo vận

dụng tri thức, kinh nghiệm, trực quan, nghị lực cá nhân để động viên, khích lệ, khuyến

khích và đặc biệt lôi cuốn, thu hút người khác theo ý mình” [34, tr.108]. Cùng góc độ

tiếp cận, các tác giả của Kỹ năng và nghệ thuật lãnh đạo - Những vấn đề lý luận và thực

tiễn, nhấn mạnh: “nghệ thuật lãnh đạo là tài vận dụng linh hoạt, sáng tạo tri thức, kinh

nghiệm, phẩm chất, phương pháp kỹ năng lãnh đạo phù hợp với điều kiện hoàn cảnh

nhất định nhằm giải quyết hiệu quả và có đạo đức các thách thức lãnh đạo đặt ra” [36,

tr.79]. Trong khi đó, Tập tài liệu cao cấp lý luận chính trị, môn Khoa học lãnh đạo cho

rằng: “nghệ thuật lãnh đạo là quá trình khơi dậy cảm xúc, năng lực nhằm tạo động lực,

đồng thuận và sự tự nguyện của mọi người, bằng các mối quan hệ lãnh đạo, quản lý

32

giữa chủ thể và nhân viên, góp phần thực hiện nhiệm vụ hướng đến mục tiêu của tổ

chức một cách hiệu quả nhất” [49, tr. 152].

Nhìn chung, các khái niệm đều cho rằng NTLĐ là năng lực, trình độ, mức độ thành

thục, khéo léo, nhạy bén, linh hoạt và sáng tạo trong giải quyết các vấn đề nảy sinh, các

mối quan hệ trong quá trình lãnh đạo của chủ thể lãnh đạo. Nó đòi hỏi cao độ sự năng động

chủ quan trong nắm bắt bối cảnh, đối tượng và tìm ra phương thức tác động thích hợp,

khéo léo. Người lãnh đạo phải tìm cách huy động được tối đa sức mạnh của quần chúng,

dẫn dắt họ đi tới mục tiêu của tổ chức nhanh nhất, với hao phí ít nhất, hiểu được cái gì là có

thể và chưa thể trong những giai đoạn nhất định, biết được giới hạn của mình, của người

khác và hoàn cảnh, hạn chế đến mức tối đa những sai sót có thể xảy ra. Lãnh đạo đạt đến

tầm nghệ thuật đòi hỏi rất nhiều yếu tố, trong đó tính năng động chủ quan của người lãnh

đạo có một vai trò đặc biệt quan trọng. Bởi vậy, NTLĐ mang sắc thái cá nhân rất đậm nét.

Mỗi người tùy vào điều kiện, khả năng của mình ai cũng có thể có được NTLĐ.

Nghệ thuật lãnh đạo được hình thành ở những cá nhân, hoặc trong một tập thể lãnh đạo có

sự thống nhất, gắn kết cao. Nó không phải là yếu tố tiên thiên, bẩm sinh mà là một quá

trình nhập thân xã hội, trong đó người lãnh đạo biết phát huy những tố chất của cá nhân và

hấp thụ vốn tri thức nhân loại, các giá trị xã hội, cùng với kinh nghiệm thực tiễn để hình

thành nên NTLĐ của riêng mình.

Quá trình lãnh đạo cách mạng, vấn đề NTLĐ đã được Hồ Chí Minh bàn đến khá

nhiều. Tuy nhiên, Người không dùng cụm từ NTLĐ mà dùng những từ khác có ý nghĩa

tương đương như: “khéo lãnh đạo”, “khéo tập trung ý kiến”, “khéo dùng những cách thức

thi hành”… Với Hồ Chí Minh, biết “khéo” cũng chính là một nghệ thuật, một yếu tố cần có,

cần đạt được của người cán bộ trong công tác. Người cán bộ biết cách làm và khéo làm thì

công việc chóng thành công và ngược lại công việc không chạy, thậm chí thất bại. Bởi vậy,

ở đâu xuất hiện những tấm gương cán bộ lãnh đạo gắn bó với nhân dân, có tính sáng tạo,

biết khéo léo giải quyết các mối quan hệ, thu được hiệu quả cao đều được Người biểu

dương, khen ngợi, nêu gương điển hình tiên tiến. Sự “khéo” theo Hồ Chí Minh phải xuất

phát từ lợi ích của cách mạng, của đất nước và nhân dân, “khéo” là biết cách làm một cách

sáng tạo nhất, phù hợp nhất trên nền tảng đạo đức cách mạng để giúp nhân dân, giúp đất

nước đạt được mục tiêu một cách hiệu quả nhất.

Từ những phân tích nói trên, có thể quan niệm: nghệ thuật lãnh đạo là tổng thể các

hoạt động sáng tạo, linh hoạt, khéo léo của chủ thể lãnh đạo trong xác định mục tiêu, thuyết

33

phục, lôi cuốn, tổ chức và dẫn dắt đối tượng lãnh đạo tự nguyện gắn kết, đồng lòng cống

hiến, giải quyết các tình huống nảy sinh nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu của tổ chức với

hiệu quả cao nhất.

Như vậy, nói đến NTLĐ là nói đến tổng thể các hoạt động nằm trong một quá trình

chủ thể lãnh đạo thực hiện vai trò của mình. Trong quá trình đó, chủ thể lãnh đạo bằng nỗ

lực chủ quan, trên cơ sở nắm bắt sâu sắc điều kiện khách quan để tiến hành hoạt động lãnh

đạo một cách sáng tạo, linh hoạt, khéo léo; huy động cao nhất sức mạnh của quần chúng

trên cơ sở xây dựng được niềm tin, sự đồng lòng, khát vọng cống hiến, tinh thần quyết tâm

của họ một cách có đạo đức để vượt qua khó khăn, thử thách đạt được mục tiêu của tổ chức

với hiệu quả cao nhất và hao phí ít nhất.

Với cách hiểu như trên, NTLĐ luôn gắn với tính khoa học. Bởi vì, NTLĐ chân chính

luôn được hình thành trên một nền tảng tri thức, kinh nghiệm khoa học mà người lãnh đạo

tiếp thu, nghiên cứu và trải nghiệm. Vì vậy, NTLĐ còn được xem là sự kết hợp giữa tri

thức khoa học và kỹ năng lãnh đạo. Lãnh đạo chỉ có thể trở thành nghệ thuật khi nó dựa

trên cái đúng, khi nó nắm bắt được hệ thống tri thức, quy luật về những vấn đề có liên quan

trong hoạt động lãnh đạo và vận dụng nó linh hoạt, sáng tạo trong thực tiễn. Không có tính

khoa học cũng sẽ không có tính nghệ thuật trong lãnh đạo.

Nghệ thuật lãnh đạo luôn đòi hỏi sự sáng tạo. Nghệ thuật là sáng tạo, NTLĐ lại càng

đòi hỏi rất cao sự sáng tạo, bởi đó là quá trình tương tác giữa người với người. Quá trình

lãnh đạo, chủ thể lãnh đạo sẽ gặp phải rất nhiều thách thức trong thực tiễn mà không có

trong sách vở, lý luận cho trước, không chỉ dựa vào những kinh nghiệm lịch sử đã qua hoặc

của người khác mà giải quyết được. Khi đó, bằng năng lực, bằng trí tuệ, vốn hiểu biết, kinh

nghiệm và bản lĩnh của chủ thể lãnh đạo để tạo ra cách giải quyết mới, hoặc biết cải biến

những cách làm cũ vào tình huống mới, hoàn cảnh mới. Đó là lúc mà lãnh đạo đạt tới sự

sáng tạo, vươn tới tầm nghệ thuật. Tính sáng tạo đó làm cho NTLĐ biểu hiện khá đa dạng

và là thước đo rất quan trọng để đánh giá NTLĐ.

Nghệ thuật lãnh đạo luôn đòi hỏi sự mềm dẻo, linh hoạt. Nói đến NTLĐ có nghĩa là

chủ thể lãnh đạo trong quá trình giải quyết các vấn đề, các mối quan hệ lãnh đạo không thể

chỉ hoàn toàn tuân theo những quy tắc, công thức đơn thuần. Mà họ phải trên những

nguyên tắc đã có, căn cứ vào tình hình cụ thể, đối tượng cụ thể, không gian, thời gian, địa

điểm cụ thể để giải quyết linh hoạt, không máy móc, rập khuôn. Nói cách khác, NTLĐ là

phải luôn biết phân tích cụ thể một tình hình cụ thể. Đó là nghệ thuật của những bước đi

34

(biết tiến, lùi, sang ngang đúng lúc), biết tìm ra những giải pháp phù hợp trong những thời

điểm lịch sử quan trọng, biết thỏa hiệp khi cần để đủ sức đứng đứng vững, để rồi tiến.

Nghệ thuật lãnh đạo luôn gắn chặt với thực tiễn. Nghệ thuật lãnh đạo là sản phẩm

của con người trong điều kiện, hoàn cảnh cụ thể. Chính trong quá trình hoạt động thực

tiễn, trong quá trình hình thành, phát triển và giải quyết các vấn đề của từng cá nhân,

cộng đồng mà NTLĐ được hình thành. Và NTLĐ được hình thành cũng không ở đâu

khác ngoài thực tiễn, để thúc đẩy hoạt động thực tiễn của con người. Đồng thời, muốn có

NTLĐ, chủ thể lãnh đạo phải thường xuyên rèn luyện trong thực tiễn, đắm mình vào thực

tiễn, thể hiện hành động trong thực tiễn và tạo ra hiệu quả lãnh đạo cao trong thực tiễn.

2.1.4. Khái niệm nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh

Bất cứ người lãnh đạo nào cũng có thể hình thành cho bản thân một NTLĐ. Tuy

nhiên, tùy theo cương vị đảm nhiệm, điều kiện hoàn cảnh, sức ảnh hưởng mà NTLĐ của

họ sẽ tạo ra sự lan tỏa và sức mạnh khác nhau. Hồ Chí Minh là một nhà lãnh đạo nổi bật

của nhân loại trong thế kỷ XX, một nhà lãnh đạo đồng thời là anh hùng GPDT, nhà văn

hóa kiệt xuất; một lãnh tụ của dân tộc đồng thời là một chiến sĩ cách mạng tiêu biểu trong

phong trào cộng sản và công nhân quốc tế. Người đã giải quyết rất thành công những vấn

đề chiến lược và sách lược của cách mạng Việt Nam, tạo thành một mẫu mực về người

lãnh đạo với tầm ảnh hưởng rộng lớn, được nhân loại ghi nhận và tôn vinh. Trong cuộc

đời lãnh đạo, điều quan tâm của Hồ Chí Minh là làm thế nào để nước được độc lập, dân

được tự do, được sống một đời hạnh phúc, là hòa bình, tình hữu nghị giữa các dân tộc, sự

bảo đảm những quyền cơ bản của dân tộc và con người. Nhưng với việc giải quyết sáng

tạo, linh hoạt, khéo léo những vấn đề chiến lược, sách lược, bằng cuộc đời hoạt động

không mệt mỏi đưa đến thành công rực rỡ cho cách mạng Việt Nam và góp phần quan

trọng vào sự phát triển của loài người, vào cuộc đấu tranh cho những mục tiêu thời đại,

Hồ Chí Minh đã để lại một NTLĐ đặc sắc gắn với chính tên tuổi của mình - NTLĐ Hồ

Chí Minh. Nghệ thuật đó gắn liền với một hình tượng mẫu mực, tạo cho những người

đương thời và hậu thế sự ngưỡng mộ, khâm phục bởi đạo đức, tài năng, bởi sự ứng biến

linh hoạt, xuất thần, bởi sự thành công trong lãnh đạo cách mạng của Hồ Chí Minh.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh là tổng thể các hoạt động sáng tạo, linh hoạt, khéo

léo của Hồ Chí Minh trong quá trình lãnh đạo để xác định mục tiêu, thuyết phục, lôi cuốn,

tổ chức và dẫn dắt đối tượng lãnh đạo tự nguyện gắn kết, đồng lòng cống hiến, giải quyết

các tình huống nảy sinh nhằm giành, giữ độc lập dân tộc, thống nhất Tổ quốc, xây dựng xã

hội mới một cách hiệu quả nhất.

35

Như vậy, NTLĐ Hồ Chí Minh là tổng thể các hoạt động sáng tạo, khéo léo, linh hoạt

trên nền tảng đạo đức cách mạng của Người trong quá trình lãnh đạo. Những hoạt động đó

được biểu hiện trong thực tiễn, nhưng luôn gắn với tư duy, tư tưởng của Người. Điều đó có

nghĩa, NTLĐ Hồ Chí Minh đặt trọng tâm vào hoạt động thực tiễn, vào việc giải quyết các

mối quan hệ, các vấn đề chiến lược, sách lược của cách mạng. Tuy nhiên, những điều nói

trên không làm giảm nhẹ việc nghiên cứu lý luận của Hồ Chí Minh về lãnh đạo, NTLĐ. Bởi

vì, những quan điểm lý luận đó chính là sự đúc kết từ thực tiễn lãnh đạo của Người. Mặt

khác, nó là sự khái quát của Hồ Chí Minh về những kinh nghiệm, bài học lịch sử, những lý

luận mà Người đã nghiên cứu cả trong và ngoài nước, cả trong quá khứ cũng như đương thời.

Nghiên cứu NTLĐ Hồ Chí Minh là nghiên cứu cả quá trình Người lãnh đạo cách

mạng, không phải nghiên cứu một giai đoạn cụ thể nào. Nhưng trong quá trình đó, sẽ có

những thời điểm, giai đoạn mà cách mạng ở trong tình huống hết sức hiểm nghèo, đòi hỏi

sự chèo lái đặc biệt sáng tạo của người lãnh đạo. Vì vậy, nghiên cứu NTLĐ Hồ Chí Minh

phải biết khai thác cả quá trình, đồng thời chú ý đến những điểm nhấn trong quá trình đó.

Nghiên cứu toàn diện sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh nhưng phải chắt lọc những hoạt động

sáng tạo (có cách giải quyết mới, không bị gò bó, không phụ thuộc vào cái đã có và tạo ra

những giá trị mới), linh hoạt (nhanh nhạy trong giải quyết, ứng phó với tình hình thực tế,

khéo kết hợp hài hòa giữa vấn đề chiến lược và sách lược), khéo léo (biết sắp xếp công

việc hiệu quả cao nhất, biết dùng những cử chỉ, hành động, ngôn từ thích hợp với các đối

tượng, hoàn cảnh để tạo ra sự hài lòng, cảm xúc tích cực từ quần chúng) để làm nổi bật

NTLĐ của Người. Nói cách khác, NTLĐ Hồ Chí Minh chính là những sáng tạo, linh hoạt,

khéo léo tạo ra hiệu quả cao trong hoạt động lãnh đạo của Người.

Nghiên cứu NTLĐ Hồ Chí Minh cần phải chú ý đến các phương diện, các cương vị

mà Hồ Chí Minh đảm nhiệm hoặc được thừa nhận: là lãnh đạo cao nhất của Đảng, là người

đứng đầu Nhà nước, người đứng đầu Chính phủ, là lãnh tụ của dân tộc. Các cương vị đó là

thống nhất với nhau tạo thành hình ảnh hoàn chỉnh về nhà lãnh đạo Hồ Chí Minh, nhưng

không đồng nhất, mà có sự khác biệt. Có cương vị, tính lãnh đạo thể hiện rất rõ và đậm nét

(lãnh tụ của Đảng, của dân tộc), nhưng có cương vị, Hồ Chí Minh không chỉ là người lãnh

đạo mà còn là người quản lý cao nhất (Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ). Có vị trí mà

quyền lực Hồ Chí Minh đơn thuần là quyền lực mềm (lãnh tụ của dân tộc), nhưng có

cương vị Người có cả quyền lực mềm và quyền lực cứng. Bởi vậy, tìm hiểu NTLĐ Hồ Chí

Minh phải tìm thấy được tính tổng hòa của các cương vị, nhưng đồng thời phải tách bạch

36

được tính lãnh đạo và tính quản lý một cách tương đối trong quá trình Hồ Chí Minh đảm

nhiệm các chức vụ khác nhau. Dù Hồ Chí Minh đã giữ những cương vị quản lý cao nhất,

nhưng những cương vị đó chủ yếu thiên về tính lãnh đạo, giải quyết những vấn đề ở tầm

chiến lược, tổng thể cao nhất của quốc gia. Bên cạnh đó, ngoài việc giải quyết những công

việc theo quyền hạn của luật pháp quy định về mặt hành chính có tính mệnh lệnh, Hồ Chí

Minh thường chú trọng đến việc sử dụng quyền lực mềm, đến sự thuyết phục. Dù cơ chế

hoạt động ở mỗi chức vụ mà Hồ Chí Minh đảm nhận là khác nhau, nhưng tính lãnh đạo

trong các hoạt động của Người là rất rõ nét, nhất quán dù ở cương vị nào. Vì vậy, cần trừu

tượng hóa để nghiên cứu NTLĐ Hồ Chí Minh, nhấn mạnh, tập trung vào cương vị và vai

trò lãnh đạo của Người, tạm thời ẩn đi những vai trò khác.

Từ thực tế lãnh đạo của Hồ Chí Minh và cách hiểu trên cho thấy NTLĐ Hồ Chí Minh

được thể hiện trong các nội dung: những sáng tạo, linh hoạt, khéo léo trong xác định mục tiêu

xây dựng tầm nhìn lãnh đạo (nghệ thuật xác định mục tiêu, xây dựng tầm nhìn lãnh đạo);

những sáng tạo, linh hoạt, khéo léo trong thuyết phục, lôi cuốn, tổ chức và dẫn dắt đối tượng

lãnh đạo (nghệ thuật thuyết phục quần chúng, làm cho mọi người tin theo và quyết tâm thực

hiện mục tiêu người lãnh đạo vạch ra; nghệ thuật tổ chức và sử dụng lực lượng, nhằm tạo ra

tổng hợp lực cao nhất cho cách mạng; nghệ thuật sử dụng quyền lực, đảm bảo cho quyền lực

phát huy cao nhất hiệu quả mà không bị tha hóa, không gây ra những bất ổn nội bộ liên quan

đến vấn đề quyền lực); những sáng tạo, linh hoạt, khéo léo trong giải quyết các tình huống

nảy sinh (nghệ thuật nắm bắt thời cơ để hành động đúng thời cơ; nghệ thuật xử lý tình huống

xảy ra trong quá trình phấn đấu hiện thực hóa mục tiêu lãnh đạo). Hồ Chí Minh là chủ thể

của NTLĐ, muốn thực hiện được quá trình lãnh đạo có hiệu quả cao nhất, trước hết phải xác

định được mục tiêu, xây dựng tầm nhìn lãnh đạo. Mục tiêu và tầm nhìn đó phải phù hợp với

bối cảnh và đáp ứng được yêu cầu của đối tượng, tạo được sự khác biệt so với những người

đi trước và đương thời. Khi đã xác định được mục tiêu, tầm nhìn thì phải thuyết phục được

đối tượng tin tưởng và quyết tâm đồng lòng thực hiện mục tiêu, tầm nhìn người lãnh đạo đã

vạch ra. Gắn liền với thuyết phục là việc tổ chức, xây dựng lực lượng để thực hiện mục tiêu.

Quá trình đó cũng là quá trình sử dụng quyền lực của người lãnh đạo. Không những vậy, quá

trình lãnh đạo đòi hỏi Hồ Chí Minh phải nắm bắt thời cơ tổ chức thực hiện thắng lợi các

nhiệm vụ và không ngừng giải quyết các tình huống phát sinh.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh phản ánh mối quan hệ giữa Hồ Chí Minh với cộng

sự và nhân dân. Trong đó, Người chủ động thể hiện hành vi của mình để khơi dậy tình cảm,

37

năng lực của người khác, đủ sức thức tỉnh lương tri con người, thức tỉnh mọi người tin vào

bản thân họ, tin vào người khác, tin vào cách mạng và tin vào người lãnh đạo. Thông qua

đó, Hồ Chí Minh dẫn dắt tạo sự đồng thuận và tự nguyện tham gia của cộng sự và quần

chúng. Trong quá trình này, không phải chỉ Hồ Chí Minh giữ vai trò chủ động chi phối và

những người còn lại là thụ động tuân theo, mà Người luôn chú ý phát huy tính năng động,

sáng tạo của mọi người, biết khuyến khích, động viên để tất cả mọi thành viên đều hoàn

thành tốt nhiệm. Qua đó, mỗi người, mỗi tổ chức tự hoàn thiện và phát triển chính mình.

Mục tiêu của NTLĐ Hồ Chí Minh là nhằm giành, giữ ĐLDT, thống nhất nước nhà

và xây dựng xã hội dân chủ mới độc lập, tự do, hạnh phúc. Đây là yếu tố khẳng định tính

cao đẹp, nét đặc sắc trong hoạt động lãnh đạo của Người. Bởi vì, NTLĐ Hồ Chí Minh

nhằm mục đích cao cả, nhân văn là đem lại độc lập, tự do, ấm no, hạnh phúc cho nhân dân,

dân tộc và cho con người. Nghệ thuật đó khơi dậy sức mạnh của dân tộc mình và nhân loại

trên hành trình đấu tranh chống lại cái xấu, cái ác, áp bức và bất công. Đó là NTLĐ đưa

dân tộc tới tương lai tươi sáng, đưa con người tới tự do và phát triển toàn diện, là nghệ thuật

GPDT và con người trong thời đại mới.

2.2. CƠ SỞ HÌNH THÀNH NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO HỒ CHÍ MINH

2.2.1. Cơ sở lý luận

2.2.1.1. Nghệ thuật lãnh đạo truyền thống của dân tộc Việt Nam

Chú trọng phát huy văn hóa truyền thống dân tộc để thực hiện mục tiêu. Nhận thức

được bản sắc văn hóa dân tộc và sức mạnh của nó, các nhà tư tưởng, lãnh tụ của các cuộc

khởi nghĩa, phong trào đấu tranh chống ngoại xâm đã khéo léo khơi dậy lòng tự hào, khơi

dậy cội nguồn văn hóa, khơi dậy sự khác biệt dân tộc - quốc gia để tập hợp, huy động và

đoàn kết nhân dân trong đấu tranh chống ngoại bang. Dù có thành bại, dù có tiến thoái,

nhưng nét chủ đạo của các phong trào đấu tranh là đã biết dùng văn hóa, dùng truyền thống

để cố kết SMDT. Đặc biệt là sau khi thoát khỏi nghìn năm Bắc thuộc, điều này lại càng thể

hiện rõ nét với các vương triều Ngô, Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần, Hậu Lê, Tây Sơn, cùng những

nhân vật lỗi lạc như Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Nguyễn Trãi, Nguyễn Huệ…

Khi tình thế nguy cấp, trước sự tấn công của quân Tống, Lý Thường Kiệt đã sai người ẩn nấp

ở trong đền thờ Trương Hát bên bờ nam bến đò Như Nguyệt, giả làm thần nhân đọc thơ,

khẳng định cuộc chiến đấu chính nghĩa của dân tộc và sự tất yếu bại vong của quân xâm lược.

Trần Quốc Tuấn trước nguy cơ đất nước bị họa ngoại xâm, ông đã soạn Dụ chư tỳ tướng

hịch văn (Hịch tướng sĩ) để khích lệ lòng yêu nước và xây dựng quyết tâm chiến thắng kẻ thù

xâm lược. Trong khởi nghĩa Lam Sơn, nhằm tập hợp lực lượng đánh quân Minh, Lê lợi và

38

bộ chỉ huy cuộc khởi nghĩa vừa đánh giặc, vừa ra sức phủ dụ, chiêu tập nhân dân các xứ và

được nhân dân sôi nổi hưởng ứng, giúp đỡ về mọi mặt, khiến cho mọi người nhận thấy sự

phục hưng “uy nghi của nước cũ”. Vì vậy, lực lượng của quân khởi nghĩa phát triển nhanh

chóng, đẩy quân Minh từ thế chủ động thành bị động, co cụm và cuối cùng là thất bại. Để

khích lệ tinh thần tướng sĩ, sau buổi “thệ sư” trước khi tiến ra Thăng Long đánh quân Thanh,

giữa đêm Giao thừa, Quang Trung đã đọc vang lời hịch quyết tâm đánh tan quân xâm lược,

bảo vệ đất nước và cho chúng biết “Nam quốc anh hùng chi hữu chủ”. Nhờ biết khơi dậy

truyền thống dân tộc, những người đứng đầu, các bậc quân vương, tướng lĩnh đã làm cho

SMDT được phát huy cao độ, giúp dân tộc vượt qua những khó khăn, đánh bại mọi kẻ thù

xâm lược. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Hồ Chí Minh rất chú trọng tới phát huy

truyền thống dân tộc, cả trong đấu tranh giành độc lập và trong chiến tranh giải phóng. Rất

nhiều bài nói, bài viết, Người sử dụng truyền thống vẻ vang, tinh thần oanh liệt trong đấu

tranh dựng nước và giữ nước xuyên suốt chiều dài lịch sử Việt Nam để động viên khích lệ

nhân dân đấu tranh cách mạng. Hồ Chí Minh khẳng định: “Nhân dân ta sẵn có truyền thống

tốt đẹp là lao động cần cù, sinh hoạt giản dị, lại có tinh thần yêu nước nồng nàn. Chúng ta cần

phát huy truyền thống và tinh thần ấy” [100, tr.545].

Thân dân và khoan dung

Thân dân là một nét đặc trưng nổi bật của các nhà tư tưởng tiến bộ và của các vương

triều đang ở giai đoạn phát triển. Nhờ thân dân mà lãnh tụ các phong trào yêu nước, các bậc

đế vương thánh minh đã gắn kết được dân tộc xung quanh mình, lập nên những võ công

hiển hách, những thành tựu văn hóa sáng ngời. Ở họ yêu nước gắn với thương dân, các

vương triều giai đoạn tiến bộ đều coi trọng ý dân và lòng dân, lấy đó làm cơ sở để xây

dựng sự ổn định của xã hội và sự bền vững của vương triều. Lý Thái Tổ đã viết trong

Chiếu dời đô: “trên kính mệnh trời, dưới theo ý dân, nếu có chỗ tiện thì dời đổi” [110,

tr.160]. Lý Thánh Tông vào những ngày trời đông giá rét, nghĩ tới những người trong tù

ngục, khổ sở về gông cùm, chưa biết rõ ngay gian, mà ăn không no bụng, áo không kín

mình, gió rét khổ thân, hoặc có kẻ chết không đáng tội nên hạ lệnh phát chăn chiếu và một

ngày hai lần phát cơm. Trần Hưng Đạo đã khuyên vua Trần phải biết khoan thư sức dân để

làm kế sâu rễ bền gốc, xem đó là thượng sách giữ nước. Đặc biệt trong lịch sử phong kiến,

các Triều Lý, Trần không chỉ mong muốn cho nhân dân thoát khỏi nạn binh đao, giặc cướp

mà còn muốn đưa con người thoát khỏi nỗi khổ thường nhật. Vì vậy, không ít người trong

số họ đã nhường ngôi cho con, xuất gia đi tu để thực hiện ý đồ trên. Với họ một con người

đã ngộ ra chân lý khi gắn mình vào cuộc sống, cũng phải suy nghĩ và hành động theo cuộc

39

sống ấy, để từ đó mà làm tròn bổn phận của mình với xã hội, cũng chính là con đường giác

ngộ: “phàm đã làm vua trong thiên hạ, phải lấy ý muốn của thiên hạ làm ý muốn của mình,

phải lấy tấm lòng của thiên hạ làm tấm lòng của mình” [138, tr.212].

Vua Lê Thánh Tông đã tự răn mình: “Đạo làm vua rất lớn, phải nghiên cứu rất

tinh tường, dưới thì thương yêu dân chúng, trên thì kính trời. Trị dân giữ nước, phải suy

nghĩ các kinh nghiệm trước, giữ lòng trong sạch, ít ham muốn, bỏ trò vui chơi. Tìm

người hiền tài, phát huy văn chương, đức độ, chăm lo võ bị, tôn trọng các tướng súy.

Đuốc sáng soi nơi nơi, biết tình cảnh dân rét hay ấm, miền xuôi, miền ngược, đều vui

hưởng thái bình” [11, tr.992]. Ông khẳng định nhiệm vụ chính trị của vua là an dân,

trong ngoài vỗ yên, lo trước vui sau, là lòng giúp nước. Các bậc minh quân trong lịch sử

Việt Nam, mỗi khi nước gặp thiên tai, hạn hán, dịch bệnh đều cảm thấy phần lỗi ở mình,

từ đó mà ban chiếu tự răn, hoặc thực hiện các biện pháp để giúp đỡ nhân dân. Tư tưởng

thân dân, khoan dung trong việc trị lý quốc gia cũng được thể hiện rất rõ nét trong quan

điểm của những nhà tư tưởng, nhà văn hóa lớn của dân tộc như Nguyễn Trãi, Nguyễn

Bỉnh Khiêm, Lê Quý Đôn, Ngô Thì Nhậm…

Ngay cả trong đấu tranh chống ngoại xâm, dù tội ác của quân xâm lược gây ra là rất

lớn, nhưng với tình thần nhân văn, các bậc đế vương, thống soái luôn tìm cách chiến thắng

mà ít tổn thất nhất. Họ tìm kiếm chiến thắng nhưng không hiếu sát, luôn mở cho quân địch

một đường lui để tắt khói lửa chiến tranh, dẹp bỏ thù hận. Đó là suy nghĩ ở tầm cao chiến

lược: “trả thù báo oán là thường tình của mọi người, mà không thích giết người là bản tâm

của người nhân. Vả lại người ta đã hàng rồi mà còn giết thì việc bất tường không gì không

bằng. Để thỏa lòng giận trong một buổi mà mang tiếng giết người đầu hàng mãi muôn năm,

chi bằng tha mạng cho ức vạn người mà tuyệt mối chiến tranh cho sau này, sử xanh ghi

chép, tiếng thơm muôn đời, há chẳng lớn sao” [110, tr.514]. Tiếp nối tinh thần thân dân và

khoan dung truyền thống, Hồ Chí Minh bộc bạch: “Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham

muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do,

đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành” [94, tr.187]. Suốt đời Hồ Chí

Minh “phấn đấu cho quyền lợi Tổ quốc, và hạnh phúc của quốc dân” [113, tr.272]. Người

cảm thấy mình có lỗi khi người dân còn phải chịu đói, chịu rét, chịu cảnh thất học, đau ốm.

Người tâm niệm: “Mỗi người, mỗi gia đình đều có một nỗi đau khổ riêng và gộp cả những

nỗi đau khổ riêng của mỗi người, mỗi gia đình lại thì thành nỗi đau khổ của tôi” [124,

tr.674]. Bởi vậy, Hồ Chí Minh có một tấm lòng nhân văn sâu sắc và khoan dung hiếm có.

40

Điều đó được thể hiện trong việc ứng xử với nhân dân, với những người lầm đường lạc lối,

với những người ở bên kia chiến tuyến, với văn hóa nhân loại…

Chú trọng xây dựng khối đoàn kết thống nhất trong triều đình và trong nhân dân

Trong việc trị nước, nhân tố được các nhà tư tưởng và các vương triều ở Việt Nam chú

trọng là sự đoàn kết dân tộc. Ngay từ thời kỳ đầu công nguyên, cuộc khởi nghĩa của hai Bà

Trưng đã thu hút được nhiều thành phần dân tộc tham gia trong khối Bách Việt. Lí Bí nhân

lúc lòng dân oán giận sự cai trị của phương Bắc, đã liên kết với các hào kiệt châu quận trong

nước đứng lên khởi nghĩa, đánh đuổi ngoại xâm, xây dựng nên nhà nước Vạn Xuân. Đến khi

nước ta thoát khỏi thời kỳ Bắc thuộc, các triều đại phong kiến rất chú ý đến củng cố sự gắn

kết dân tộc, nhất là việc giải quyết mối quan hệ giữa dân tộc đa số và thiểu số, miền xuôi và

miền ngược. Xem đó là việc vô cùng hệ trọng, không chỉ khi đất nước có chiến tranh mà cả

trong thời bình. Chính sách được đưa ra rất đa dạng, có sự phát triển và sự vận dụng trong

thực tế rất khéo léo như: chính sách nhu viễn (mềm dẻo nơi xa); thông qua quan hệ hôn nhân

qua lại, chú trọng khai thác vị trí của người đứng đầu các dân tộc thiểu số; ban hành các

chính sách kinh tế - xã hội; chú trọng tới đặc điểm riêng của từng tộc người, từng thời điểm,

luật hóa vấn đề dân tộc. Tiêu biểu nhất là nhà Trần trong cuộc kháng chiến chống quân

Mông - Nguyên, cuộc khởi nghĩa Lam Sơn và phong trào Tây Sơn.

Dưới góc độ lực lượng lãnh đạo, tinh thần đoàn kết thống nhất luôn được tích cực xây

dựng. Sự đoàn kết trong nội bộ là cơ sở để đoàn kết toàn dân và thực hiện thắng lợi các nhiệm

vụ đặt ra. Thời nhà Lý nổi bật là có hội thờ đền Đồng Cổ, được tổ chức để vua quan cùng thề

“làm con bất hiếu, làm tôi bất trung, xin thần minh giết chết” [110, tr.171]. Thời Trần, để chống

giặc mạnh, triều đình đã có nhiều phương pháp khác nhau để đoàn kết quan lại và tông thất

như tổ chức Hội nghị Bình Than để bàn kế sách đánh giặc, chia nhau đóng giữ các nơi hiểm

yếu; giải quyết mâu thuẫn trong nội bộ hoàng tộc để tập trung đấu tranh chống nguy cơ giặc

ngoại xâm đang đến gần. Vua Trần sẵn sàng đốt đi chứng cứ của những vương hầu và quan lại

đầu hàng giặc để yên lòng những kẻ phản trắc. Sau này trong khởi nghĩa Lam Sơn có Hội thề

Lũng Nhai giữa những người chỉ huy cao nhất tiến hành, nhằm thể hiện tinh thần đoàn kết, gắn

bó với nhau, quyết tâm đánh đuổi quân Minh khôi phục lại đất nước, làm cho nhân dân được

sinh sống yên bình. Đó là những kinh nghiệm quý báu mà như Hồ Chí Minh đúc kết trong

Lịch sử nước ta: “Vì dân hăng hái kết đoàn, Nên khôi phục chóng giang san Lạc Hồng” [93,

tr.262] khi đất nước mất độc lập và “Trị yên trong nước, đánh tan địch ngoài” [93, tr.261] khi

giữ chính quyền đấu tranh chống ngoại xâm. Và Người khẳng định: “Sử ta dạy cho ta bài học

41

này: Lúc nào dân ta đoàn kết muôn người như một thì nước ta độc lập, tự do. Trái lại lúc nào

dân ta không đoàn kết thì bị nước ngoài xâm lấn” [93, tr.256].

Luôn nêu cao tinh thần độc lập, tự chủ, sáng tạo. Tiếp nối văn hóa truyền thống,

những nhà lãnh đạo đất nước, luôn nêu cao tinh thần độc lập tự chủ, tự lực, tự cường và

đồng thời cũng luôn luôn sáng tạo, thích nghi với những biến đổi để tồn tại. Họ tiêu biểu

cho tinh thần không khuất phục, dẫu rằng trong quá trình đấu tranh có khi thất bại, nhưng

không nản chí. Đó là sự tiếp nối, nuôi dưỡng tinh thần dân tộc trong khẳng định bản sắc

của dân tộc mình và vươn lên ngang hàng với phương Bắc, trong tiếp thu các giá trị bên

ngoài để phát triển đất nước. Những nhân vật nào có tư tưởng hoặc tâm lý khuất phục sức

mạnh của kẻ thù, thiếu gắn bó với nhân dân đều thất bại.

Để chống chọi với âm mưu đồng hóa thâm hiểm, với mưu đồ biến nước ta thành

quận, huyện của các vương triều phong kiến Trung Hoa, những người đứng đầu đất nước

không ngại đương đầu, nhưng khéo léo đánh bại dã tâm đó trên các phương diện để tồn tại

và phát triển. Họ luôn khéo léo hành động cho phù hợp với thực tế, biết người, biết ta, biết

cương, biết nhu, biết lùi, biết tiến. Lý Thái Tổ dời đô ra Thăng Long; Lý Nhân Tông và Lý

Thường Kiệt với tinh thần “tiên phát chế nhân” trong cuộc đấu tranh chống quân Tống xâm

lược; nhà Trần với đường lối hợp lý, đã ba lần đánh bại quân Mông - Nguyên. Đến cuộc

khởi nghĩa lam Sơn, có lúc nghĩa quân lâm vào tình thế vô cùng khốn đốn, nhưng do biết

sáng tạo, biết độc lập tự chủ mà từng bước xoay chuyển tình thế, tiến đến giành thắng lợi

hoàn toàn. Quang Trung với tinh thần thần tốc táo bạo, nhưng cũng rất mưu lược, sáng tạo

đã đánh tan 29 vạn quân Thanh xâm lược. Hồ Chí Minh khẳng định, nước ta: “Đời nào

cũng có người anh hùng mưu cao võ giỏi đứng ra đoàn kết nhân dân đuổi giặc cứu nước.

Đời Trần, quân Nguyên đánh đâu được đấy, chiếm nước Tàu và nửa châu Âu, thế mà ba

lần bị ông Trần Hưng Đạo đánh tan. Bình dân như ông Lê Lợi và ông Nguyễn Huệ đã đánh

đuổi quân Tàu làm cho nước ta độc lập” [93, tr.255].

Tôn trọng và khéo dùng nhân tài. Dân tộc Việt Nam có truyền thống trọng hiền tài, ở bất

kỳ giai đoạn nào, nhân tài luôn được đề cao, sử dụng vào quá trình dựng nước và giữ nước. Lê

Thái Tổ cho rằng: “muốn thịnh trị tất phải được người hiền, được người hiền phải do tiến cử.

Cho nên người làm vua phải lấy việc đó làm đầu” [110, tr.532]. Các bậc minh quân luôn coi

trọng việc cầu hiền, xem đó là việc lớn của quốc gia, là không ngừng bồi đắp nguyên khí của

đất nước và củng cố cho sự bền vững của vương triều. Như Trần Quốc Tuấn khẳng định:

“chim hồng hộc bay được cao là nhờ ở sáu cái lông cánh, nếu không có sáu cái lông cánh ấy thì

42

cũng như chim thường thôi” [110, tr.304]. Những vương triều hưng vượng trong lịch sử dân

tộc luôn gắn liền với việc có nhân tài giúp đỡ và biết đối đãi đúng mức với họ.

Đặc biệt những bậc hiền tài luôn được các vị vua sáng rất trọng dụng, ban cho họ làm

quốc sư, quân sư để họ cùng bàn việc nước. Nhiều người được ban quốc tính, lúc ốm đau được

vua đến thăm tận giường bệnh, khi mất được truy phong tước cao, khi họ phạm sai lầm được

vua khoan thứ, tạo cơ hội để lấy công chuộc tội. Con đường phát triển, lựa chọn nhân tài cũng

rất đa dạng: có thể đào tạo tại gia, tại các nhà chùa, tại các trường học do nhà nước mở hoặc các

trường tư. Việc tiến thân có thể thông qua con đường thi cử, qua sự tiến cử của người khác

hoặc tự tiến cử. Sự phát triển thịnh vượng của các triều vua, sự thành công của các phong trào

đấu tranh chống ngoại xâm đều gắn với việc biết đào tạo nhân tài, khéo sử dụng nhân tài. Tuy

nhiên, lịch sử cũng cho thấy, chỉ có hiền tài mới sử dụng được nhân tài, chỉ có sự đối đãi chân

thành, tinh thần tôn trọng mới có thể quy tụ và tập hợp được nhân tài. Nhân tài của đất nước lúc

nào cũng có, nhưng không phải ai cũng biết sử dụng và có thể sử dụng, chỉ có những người

đứng đầu biết nhìn nhận, đánh giá, sử dụng, khuyến khích, động viên, biết cầu hiền mới có thể

làm cho những nhân tài đó phát huy được tài năng đức độ của mình, mà làm rạng danh dân tộc,

cho sự nghiệp chung cũng như cá nhân. Tiếp nối tinh thần đó, Hồ Chí Minh là một người đặc

biệt quan tâm tới việc phát hiện và sử dụng nhân tài, Người không chỉ trực tiếp tìm kiếm, bồi

dưỡng và còn đòi hỏi các địa phương, các cấp, các ngành phải biết tìm kiếm và sử dụng nhân

tài để thúc đẩy công việc chung, làm cho kháng chiến mau thắng lợi, kiến quốc chóng thành

công. Hồ Chí Minh tâm niệm: “nuôi dạy cán bộ, như người làm vườn vun trồng những cây cối

quý báu. Phải trọng nhân tài, trọng cán bộ, trọng mỗi một người có ích cho công việc chung

của chúng ta” [95, tr.313] và nếu “khéo lựa chọn, khéo phân phối, khéo dùng thì nhân tài càng

ngày càng phát triển càng thêm nhiều” [94, tr.114].

Cương nhu hợp lý trong giải quyết mối quan hệ với các nước láng giềng. Giải quyết

mối quan hệ với các nước láng giềng có một tầm quan trọng đặc biệt cho sự tồn tại và phát

triển của quốc gia. Các bậc quân vương anh minh trong lịch sử đã nhận thức rất sâu sắc vấn

đề này và giải quyết rất khéo léo, có cương, nhu thích hợp để lại nhiều bài học quý báu cho

hậu thế. Trong Lịch triều hiến chương loại chí, Phan Huy Chú đã khái quát: “Trong việc trị

nước, hòa hiếu với nước láng giềng là việc lớn, mà những khi ứng thù lại rất quan hệ,

không thể xem thường” [12, tr.320]. Do nằm ở vị trí đặc biệt, luôn luôn bị nhòm ngó xâm

lược, để tồn tại, cha ông ta, tiêu biểu là những người đứng đầu đã hình thành một lối ứng

xử rất riêng, rất khéo léo, có cứng rắn, có mềm dẻo, có nguyên tắc, có linh hoạt, tùy theo

tương quan lực lượng và tùy tình hình bối cảnh và âm mưu của kẻ thù.

43

Các vương triều Việt Nam đã luôn coi trọng việc giữ gìn môi trường hòa bình, hòa

khí với láng giềng, khiêm nhường với nước lớn, hữu nghị với lân bang, xem việc dụng binh

là bất đắc dĩ, cực chẳng đã, là sự lựa cuối cùng khi mà nền độc lập bị đe dọa bởi hành động

thôn tính của đối phương. Các nhà lãnh đạo quốc gia đã tránh trong cùng một lúc phải đối

phó với nhiều kẻ thù, ổn định nội bộ bên trong để chống kẻ địch bên ngoài; giữ vững

những vấn đề nguyên tắc, nhưng xử lý tình huống lại rất linh hoạt. Trước hết, họ là tìm

cách để tránh nạn binh đao khi có thể tránh, nhưng luôn trong trạng thái chuẩn bị sẵn sàng;

khi chiến tranh nổ ra thì vẫn tìm cách để kết thúc chiến tranh một cách có lợi nhất, khi thấy

tiêu diệt được thì tiêu diệt, khi thấy nghị hòa được thì chủ động nghị hòa, mở cho kẻ thù lối

thoát mà ta vẫn đạt được mục tiêu chiến lược. Vì vậy, họ biết kết hợp linh hoạt các hình

thức đấu tranh để đạt được mục đích là giải phóng dân tộc hoặc giữ nền độc lập. Dù cho có

chiến thắng, nhưng người đứng đầu vẫn không kiêu ngạo. Họ quyết giành chiến thắng

nhưng không rơi vào hiếu thắng, khéo léo dùng phương pháp phù hợp để giữ hòa khí lâu

dài, chấp nhận triều cống, cầu phong với tinh thần “đất nước vẹn toàn là thượng sách, cốt

sao cho dân được an ninh”. Điều đó giúp dân tộc Việt Nam tồn tại và phát triển trước muôn

vàn sức ép, phong ba bão táp của thời cuộc và âm mưu thâm độc của các thế lực bên ngoài.

Trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng, khi phải giải quyết mối quan hệ giữa cách

mạng Việt Nam và cách mạng thế giới, Hồ Chí Minh đã vận dụng rất linh hoạt và sáng tạo

những bài học từ truyền thống của dân tộc. Người vừa hoạch định đường lối, vừa tham gia

trực tiếp hoặc chỉ đạo việc giải quyết nhiều vấn đề đối ngoại, đem đến những thành công

cho cách mạng, giành được sự ủng hộ to lớn của bạn bè quốc tế trong cuộc kháng chiến

chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ. Người khẳng định: “Dân tộc Việt Nam chẳng hạn

phải vạch rõ những phương pháp và những biện pháp riêng của mình… nhưng đồng thời

Đảng chúng tôi cũng hiểu rõ rằng không thể nào hạn chế những hoạt động hiện nay và

tương lai của chúng tôi trong khuôn khổ dân tộc thuần túy, rằng những hoạt động đó có

muôn ngàn sợi dây liên hệ với cuộc đấu tranh chung của thế giới tiến bộ” [100, tr.401].

2.2.1.2. Tinh hoa tư tưởng lãnh đạo của nhân loại

Tinh hoa tư tưởng và kinh nghiệm lãnh đạo phương Đông

Tư tưởng trị quốc của Nho giáo. Trong tư tưởng và kinh nghiệm lãnh đạo phương

Đông mà Hồ Chí Minh tiếp thu, Nho giáo có ảnh hưởng khá lớn đến Hồ Chí Minh ở cả

khía cạnh tư tưởng và hành động. Dù nhìn nhận ở góc độ nào, vẫn khó có thể bác bỏ được

dấu ấn Nho giáo ở Hồ Chí Minh. Vì vậy, Nho giáo là một trong những nhân tố lý luận hình

thành nên NTLĐ Hồ Chí Minh. Hồ Chí Minh đã sử dụng thế giới quan, phương pháp luận

44

của CNMLN để tiếp nhận những hạt nhân hợp lý của Nho giáo về người cầm quyền và

việc trị quốc. Đồng thời, gạt bỏ đi những nội dung không phù hợp, lạc hậu, phản tiến bộ,

hướng những giá trị tích cực của nó vào phục vụ cho hoạt động lãnh đạo của mình: “tuy

Khổng Tử là phong kiến và tuy trong học thuyết của Khổng Tử có nhiều điều không đúng

song những điều hay trong đó thì chúng ta nên học” [96, tr.356].

Khổng Tử và Mạnh Tử đều chủ trương xây dựng một nền chính trị đạo đức, nhân

nghĩa, đạo đức hóa chính trị và hình thành nên ở Nho giáo đường lối “đức trị”. Đường lối

đó được dựa trên nền tảng về đức “Nhân” - hạt nhân trọng hệ thống tư tưởng của Khổng

Tử, là chuẩn tắc cho sự dung hòa giữa tư tưởng chính trị và luân lý đạo đức. Nó là cái gốc

của đạo đức con người, là nền tảng của đạo làm người. Khổng Tử cho rằng: “dẫn dắt bằng

biện pháp chính trị, ổn định bằng hình luật thì dân tránh được lỗi nhưng không biết xấu hổ.

Dẫn dắt bằng đạo đức, ổn định bằng lễ giáo thì dân biết xấu hổ mà lại có khuôn phép chính

đáng” [156, tr.32]. Bởi vậy, “làm chính trị mà dùng đạo đức, ví như sao Bắc Đẩu, ở chỗ

của mình mà các sao khác chầu về” [156, tr.30].

Khổng Tử là người đề cao phẩm chất, trách nhiệm và tấm gương của người cầm

quyền. Ông nhấn mạnh điều căn bản: người cầm quyền phải có đức. Với ông, không có

đức thì không thể thành người được. Nên muốn trị dân, quản nước thì vua làm trọn đạo vua,

tôi làm trọn đạo tôi, cha làm trọn đạo cha, con làm trọn đạo con. Trả lời Quý Khang Tử,

một quý tộc nước Lỗ về chính sự, Khổng Tử cho rằng: “chính trị là làm cho chính đáng.

Ông làm gương chính đáng, ai dám không chính đáng” [156, tr.294] và “nếu ngài không có

lòng tham muốn, dẫu thưởng cho dân, dân cũng không lấy”. Nên với người cầm quyền “ví

thử chính được thân mình rồi, mới theo việc chính trị, có chăng? Không thể chính được

thân mình, thì chính người sao được” [156, tr.315]. Vì vậy: “đến với dân bằng sự trang

trọng, thì dân kính trọng; hiếu thảo, nhân từ thì dân trung thành; đề cao điều thiện mà dạy

dỗ những người kém cỏi, thì dân khuyên nhủ lẫn nhau” [156, tr.48]. Người cầm quyền nếu

giữ thân mình được ngay thẳng thì dù không ra lệnh dân cũng theo, mình không ngay thẳng,

dù ra lệnh, dân cũng không theo. Người trên có hiếu đễ thì dân sẽ kính, người trên hiếu

nghĩa thì dân phục, người trên hiếu tín thì dân ai dám không dụng tình.

Nên để trở thành người cầm quyền có “Nhân” phải ra sức tu thân theo tam cương

(minh minh đức, thân dân, chỉ ư chí thiện), bát mục (cách vật, trí tri, thành ý, chính tâm, tu

thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ). Muốn vậy, người cầm quyền phải khắc kỷ, phục lễ,

thực hiện những điều tốt và tránh những điều xấu cho dân. Trong việc trị quốc họ phải làm

gương trước, phải vất vả vì dân và làm một cách hăng say, không mệt mỏi (tiên chi, lao chi,

45

vô quyện), làm được như thế thì chẳng khác gì sao Bắc Đẩu. Mạnh Tử cũng khẳng định:

làm bậc trên của dân phải biết vui với niềm vui của dân. Vui với niềm vui của dân thì dân

cũng vui với niềm vui của mình, buồn với nỗi buồn của dân thì dân cũng buồn với nỗi buồn

của mình. Cho nên biết “vui cùng thiên hạ, buồn cùng thiên hạ” thì sự nghiệp thành công.

Người cầm quyền đối đãi với dân như thế nào thì dân cũng đối đãi lại như thế.

Nho giáo đề cao vai trò của nhân dân đối với sự tồn tại của chính quyền. Khổng Tử

xem dân là gốc của nước, nhất là niềm tin của dân. Ông cho rằng, người cầm quyền không

được để mất niền tin của dân, bởi vì dân không tin không đứng vững được (dân vô tín bất

lập). Khổng Tử coi trọng việc dưỡng dân hơn cả việc bảo vệ xã tắc, ông đòi hỏi phải đánh

thuế nhẹ cho dân, sai khiến dân phải hợp thời phải làm sao đem lợi cho dân mà dân không

oán. Phát triển tư tưởng trên, Mạnh Tử cho rằng dân là quý nhất, sau đến xã tắc và cuối

cùng với đến nhà vua (dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh) Điều mà sau này Hồ Chí

Minh nhắc lại: “Mạnh Tử là một lý luận gia cách mạng của thế hệ ông bởi vì ông là tác giả

đầu tiên của câu nói: “Dân là tất thảy, vua không là gì cả”” [92, tr.455]. Bên cạnh đó,

Khổng Tử và Mạnh Tử cũng rất coi trọng sự linh hoạt trong việc giải quyết các vấn đề của

đời sống xã hội. Mạnh Tử cho rằng người cầm quyền không chỉ nắm vững đường lối, mà

còn phải biết quyền biến, không nên cứng nhắc, chấp nhất, không nên vì một mà bỏ trăm,

vì sự cứng nhắc đó rất hại đạo lý. Cho nên: “chỉ có lòng thiện thôi, cũng chưa đủ sức làm

công việc chính trị. Chỉ có luật pháp thôi thì những luật pháp này cũng không đủ sức để

người ta tuân theo” [150, tr.657-658]. Mạnh Tử nhấn mạnh, người cầm quyền phải luôn

suy xét mình để sửa đổi, không nên quy kết cho người mà luôn xem mình đã đủ lòng nhân

chưa, đủ trí tuệ mưu lược chưa, đủ cung kính chưa. Vì vậy, “Bậc làm vua trước hết phải

giữ cho mình chính trực ngay thẳng, sau đó người thiên hạ mới theo về” [150, tr.661]. Quá

trình lãnh đạo Hồ Chí Minh cũng rất đề cao vấn đề đạo đức - đạo đức cách mạng, là gốc

của người cách mạng, là yếu tố có ý nghĩa sống còn đối với Đảng để lãnh đạo nhân dân.

Người cũng luôn đề cao vai trò của nêu gương và suốt đời gương mẫu đi đầu, nói đi đôi với

làm, dĩ đức phục nhân, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Nếu Khổng tử cho rằng dân “vô

tín bất lập” thì Hồ Chí Minh cũng đặc biệt quan tâm tới việc củng cố niềm tin trong nhân

dân, làm dân tin, dân phục dân yêu thì cách mạng sẽ thắng lợi.

Quan niệm tích cực trong xử thế của Phật giáo. Là một người thuấn nhuần văn hóa

dân tộc, lại được tiếp xúc với Phật giáo khá sớm, từ chính văn hóa quê hương và những

người thân trong gia đình, nên những tư tưởng của Phật giáo đã sớm tác động đến Hồ Chí

Minh. Đặc biệt, Hồ Chí Minh đã có thời gian chú tâm tìm hiểu Phật giáo. Khi còn hoạt

46

động ở Thái Lan, Người từng khoác áo cà sa, đàm đạo triết lý nhà Phật với các bậc chân sư,

vận động kiều bào đóng góp xây chùa. Bên cạnh đó, sau khi đất nước giành được độc lập,

trở thành người lãnh đạo cao nhất của quốc gia, Hồ Chí Minh đã giành nhiều thời gian

thăm hỏi, viết thư, tiếp chuyện các tăng ni, Phật tử và bàn về giáo lý của đức Phật trong

điều kiện mới. Vì vậy, Phật giáo cũng là một chất liệu tạo nên NTLĐ Hồ Chí Minh, đặc

biệt là tư tưởng “vô ngã vị tha” và “lạc lợi quần sinh”.

Cụ thể hơn là tư tưởng từ bi, bác ái, vị tha, cứu khổ cứu nạn, thương người như thể

thương thân, sẵn sàng hi thân mình để cứu chúng sinh khỏi bể khổ trầm luân “vô ngã vị tha”,

một tình yêu bao la đối với muôn loài, một triết lý sống “dĩ chúng tâm vi kỷ tâm”. Đó là nếp

sống trong sạch, giản dị, chú ý giữ gìn và chăm lo làm điều thiện để “lạc lợi quần sinh”. Đặc

biệt, trong Phật giáo chứa đựng tư tưởng dân chủ, bình đẳng, với Phật không có đẳng cấp

trong dòng máu đỏ và giọt nước mắt cùng mặn. Đức Phật đã khẳng định rằng con người ai

cũng có Phật tính, “ta là phật đã thành, chúng sinh là phật sẽ thành”. Bên cạnh đó, Phật giáo

cũng có quan điểm rất riêng về quyền lực, về sự thành bại, được mất trong cuộc sống. Quyền

lực trong quan điểm của Phật giáo là quyền lực mang đến hạnh phúc cho chúng sinh chứ

không phải là gây đau khổ. Nếu ai có tâm từ bi và động lực thúc đẩy phụng sự bởi tâm từ bi,

thì người đó sẽ luôn tìm thấy hạnh phúc ở sự dâng hiến cho việc giải thoát chúng sinh, đủ khả

năng vượt qua những cám dỗ đời thường của danh lợi vật chất. Trong quan điểm của Phật

giáo, quyền lực chỉ thực sự có sức mạnh khi nó là biểu hiện tình thương, của trí tuệ, của sự

“vô ngã” để đi đến vị tha, cho người chứ không phải vì mình, cho mình.

Bên cạnh đó, đạo xử thế của Phật giáo còn nổi bật với tư tưởng “lục hòa”. Đây là sáu

phương pháp cư xử với nhau để đi đến sự hòa hợp giữa vật chất và tinh thần. Thông qua

“hòa” để cùng nhau tiến bước trên con đường giải thoát, tiến tới những điều tốt đẹp, chí

thiện, chí mĩ. “Hòa” nhằm đem lại lợi ích cho tất cả, hạnh phúc cho tất cả để không còn kèn

cựa lẫn nhau, so bì giữa ta và người. Người lãnh đạo biết “hòa” sẽ thành công, vì tạo được

sự đồng tâm, nhất trí của nhân quần. Lục hòa bao gồm: thân hòa đồng trú (thân hòa cùng ở),

khẩu hòa vô tranh (lời nói không tranh cãi), ý hòa đồng duyệt (ý hòa cùng vui), giới hòa

đồng tu (giới hòa cùng tu), kiến hòa đồng giải (nếu hiểu biết thì giải bày cho nhau cùng

hiểu), lợi hòa đồng quân (lợi cùng chia đều nhau). Những điều nói trên đã được Hồ Chí

Minh tiếp thu trong quá trình lãnh đạo cách mạng. Vì vậy, trong NTLĐ của Người có vận

dụng những quan điểm xử thế của Phật giáo.

Phép xử thế và đạo trị quốc của Lão Tử. Trước tác của Lão Tử được trình bày ngắn

gọn trong Đạo Đức Kinh, gồm 81 chương, nhưng tư tưởng tỏa ra từ đó thì sâu xa, rộng

47

lớn. Nó đã xâm nhập vào Việt Nam và là một bộ phận góp phần hình thành truyền

thống “Tam giáo đồng nguyên” trong văn hóa dân tộc. Bởi vậy, những trí thức Việt

Nam truyền thống thường am hiểu cả Nho, Phật, Lão. Đạo đức kinh cũng được họ nắm

vững, vận dụng theo nhiều cách khác nhau. Sinh ra trong một gia đình nhà Nho, am

hiểu văn hóa Việt Nam, có thời gian dài hoạt động cách mạng ở Trung Quốc, hiểu sâu

văn hóa Trung Hoa, chắc chắn Hồ Chí Minh cũng không nằm ngoài xu hướng trên. Khi

bàn về lịch sử Trung Quốc cuối đời Chu, Hồ Chí Minh có nhắc đến Lão Tử “là sự xuất

hiện 3 vĩ nhân - Khổng Tử, Lão Tử và Mạnh Tử” [92, tr. 455], nhưng Người hiếm khi

trích dẫn quan điểm của ông. Do đó, chúng ta thấy rằng, ảnh hưởng của tư tưởng Lão

Tử không rõ ràng như của Khổng Tử, ít thể hiện về mặt tư tưởng mà chủ yếu thể hiện

trong hành động, trong ứng xử của Hồ Chí Minh.

Là một người ưu tư về thời thế, thấm nhuần sâu sắc những quy luật của tự nhiên,

trong một bối cảnh xã hội loạn lạc, chiến tranh liên miên, Lão Tử muốn tìm ra những

phương pháp trị quốc, an dân, để có thể điều hòa sự phát triển nhân loại, cùng chung hưởng

thái bình. Tuy có không ít hạn chế, nhưng ông để lại nhiều tư tưởng có giá trị tích cực trong

đạo xử thế và trị quốc. Theo Lão Tử, người đứng đầu đất nước, người cầm quyền trị dân

phải có năng lực, giản dị, chất phác, ít riêng tư và không tham dục. Vì người giản dị thì

luôn biết tiết chế bản thân, ít ham muốn về vật chất nên thân tâm được trong sạch, nhẹ

nhàng, không vướng bận bởi những dục vọng tầm thường, nên cao thượng. Theo ông,

những người ít dục vọng lãnh đạo, quản lý đất nước có hiệu quả hơn những người khác và

chỉ có những người trong sạch mới có thể làm gương cho thiên hạ. Lão Tử nhấn mạnh,

những người đứng đầu đất nước phải biết vì dân, đem lại hạnh phúc cho dân, làm khuôn

phép cho mọi người học tập, làm gương sáng cho mọi người noi theo. Họ phải là những

người “làm mà không cậy công, công nghiệp thành rồi mà không ở lại, không muốn phô

bày tài đức của mình” [157, tr.385], phải luôn biết bao dung và công bằng, biết lấy lòng của

quần chúng làm lòng của mình, lấy đức thiện để ở với người thiện, lấy đức tin để ở với

người đáng tin và kể cả những người không đáng tin để được tin, biết dùng người không bỏ

sót một ai, dám gánh vác việc nước, nhất là khi khó khăn, tai họa.

Lão Tử nhắc nhở, trị quốc là việc lớn nên phải thận trọng trong lời nói và việc làm,

phải làm sao để luôn cẩn thận “như nấu cá nhỏ”, “vuông vắn mà không gây tổn thương,

liêm khiết mà không gây họa, thẳng thắn mà không bêu rếu, sáng láng mà không chói

chang” [157, tr.300]. Ông chủ trương công bằng, bình đẳng, cùng chung sống hòa bình, coi

vạn vật như nhau không phân biệt quý tiện, sang hèn.

48

Theo Lão Tử, mọi người, nhất là người cầm quyền trong cuộc sống phải biết tiết

kiệm, khiêm cung, tri túc, tri chỉ. Nếu cai trị mà không chính đáng thì “điều chính đáng trở

nên kỳ quặc, điều thiện hảo trở nên quái gở” [157, tr.300]. Do đó, người cai trị phải biết

làm cho mọi người yêu mình mà không sợ mình, luôn biết gắn kết mọi người, làm cho họ

nhường nhịn nhau. Người giỏi cai trị là “không chia cắt”, không nên tỏ mình sáng thì sẽ

sáng, không tự nhận mình là phải thì sẽ rực rỡ, không tự cho mình có công thì sẽ có công,

không tự khoe mình thì sẽ đứng đầu. Những quan điểm về xử thế của Lão Tử chúng ta có

thể thấy một phần nào đó trong cuộc sống đời thường và hoạt động lãnh đạo của Hồ Chí

Minh. Cuộc đời của Người toát lên các đức tính: từ, kiệm, khiêm, cung, tri túc, tri chỉ,

hướng tới sự cân bằng trong cuộc sống, gần gũi chan hòa với thiên nhiên và giải quyết các

mối quan hệ chú trọng sự hài hòa, không thái quá, không bất cập.

Cuộc đời hoạt động cách mạng và chủ nghĩa Tam dân của Tôn Trung Sơn

Trong quá trình hoạt động cách mạng, nhất những năm ở Trung Quốc, Hồ Chí

Minh đã để tâm tìm hiểu về con người và tư tưởng của Tôn Trung Sơn, chủ yếu là về chủ

nghĩa Tam dân. Chủ nghĩa Tam dân đề cập đến ba vấn đề lớn là chủ nghĩa dân tộc, chủ

nghĩa dân quyền và chủ nghĩa dân sinh với những nội dung cụ thể khá phong phú. Những

quan điểm tích cực trong đó không chỉ ảnh hưởng đến sự hình thành tư tưởng Hồ Chí

Minh nói chung, mà còn tác động quan trọng tới việc hình thành NTLĐ Hồ Chí Minh.

Trước hết, Hồ Chí Minh tìm thấy ở Tôn Trung Sơn một khát vọng lớn về giải

phóng đất nước và nhân dân mình. Như Tôn Trung Sơn đã nói: “phàm công việc nếu

thuận theo lẽ trời, phù hợp với nhân tình, thích hợp với trào lưu thế giới, đáp ứng đòi

hỏi của nhân dân, lại được các bậc tiên tri, tiên giác quyết chí thực hiện thì ắt thành

công” [127, tr.15]. Cả cuộc đời ông lấy cách mạng làm thiên chức duy nhất để thực hiện

“cái chí khôi phục Trung Hoa, sáng lập Dân quốc”, xây dựng xã hội dân quyền, giải

quyết những vấn đề bức bách của dân sinh, thực hiện kế sách “vất vả một thời, nhàn

nhã muôn đời”. Cùng với đó, quá trình lãnh đạo cách mạng, Tôn Trung Sơn cũng luôn

hướng về cái mới, cái tiến bộ, sẵn sàng điều chỉnh phương pháp và đường lối nếu thấy

có lợi nhất cho đất nước và nhân dân. Ông luôn đề cao tinh thần bác ái “thiên hạ vi

công”. Điều đó tạo cho Hồ Chí Minh những ấn tượng tốt đẹp về ông, đánh giá cao

những giá trị nhân văn ở con người và tư tưởng Tôn Trung Sơn.

Không những vậy, chủ nghĩa Tam dân cũng được Hồ Chí Minh tiếp thu để vận dụng vào

quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam. Hồ Chí Minh có thời điểm đã “để hết tâm lực nghiên

49

cứu chính trị Trung Quốc” [140, tr.88] và tập trung vào ba nguyên tắc dân tộc độc lập, dân

quyền tự do và dân sinh hạnh phúc. Những quan điểm của Tôn Trung Sơn trong mục đích,

phương pháp tiến hành cách mạng đã được Hồ Chí Minh tiếp thu và chuyển hóa vào quá trình

lãnh đạo đất nước và góp phần hình thành nên NTLĐ Hồ Chí Minh. Đó là những quan điểm

về chủ nghĩa dân tộc: thức tỉnh nhân dân làm cách mạng, xây dựng đoàn kết dân tộc; về mối

quan hệ giữa cách mạng dân tộc và cách mạng thế giới; về tinh thần tự lực cánh sinh “chỉ dựa

vào người, không dựa vào mình như vậy, khác nào thầy bói nói dựa” [127, tr.130]; về tinh thần

quốc tế “cứu trợ kẻ yếu, nâng đỡ kẻ sắp ngã”, đoàn kết với các dân tộc bị áp bức để tiêu diệt

CNĐQ, xây dựng “một nền thống trị đại đồng”; về việc xây dựng đất nước “biết đuổi theo xu

thế của thế giới, học tập chỗ mạnh của nước ngoài, tất có thể đi xa hơn nước ngoài trong những

gì mà ta học được ở họ” [127, tr.159]. Đó là những quan điểm về dân quyền: xây dựng một

nền chính trị dân quyền, dân chủ, phải giao chính quyền cho nhân dân, thực hiện chính thể dân

quyền, mọi việc đều do nhân dân làm chủ và chính quyền là để phục vụ nhân dân, kết hợp

được vai trò làm chủ của nhân dân với phát huy được sức năng động, sáng tạo của chính quyền,

để mọi người đều lấy phục vụ làm mục đích chứ không phải lấy tước đoạt làm mục đích. Đó là

những quan điểm về dân sinh: quan tâm chăm lo đời sống nhân dân, phải có những biện pháp

thích hợp với tình hình thực tế để vừa thúc đẩy phát triển kinh tế đất nước, vừa nâng cao đời

sống của nhân dân, ngăn ngừa những bệnh hoạn trong xã hội do sự chênh lệch giàu nghèo quá

mức nhằm hướng tới mục tiêu là để cho nhân dân cả nước “đều có bình yên sung sướng,

không bị khổ sở do tài sản phân phối không hợp lý công bằng”, để làm sao “dân hữu, dân trị,

dân hưởng”; nhà nước vừa chăm lo nhu cầu cho nhân dân nhưng nhân dân cũng phải hoàn

thành hết nghĩa vụ của mình thì tự nhiên nhu cầu cơ bản của người dân được đáp ứng. Hồ Chí

Minh đã nhiều lần đề cập đến chủ nghĩa Tam dân, nhất là những năm đầu sau Cách mạng

tháng 8/1945. Tại phiên bế mạc, kỳ họp thứ 2 Quốc hội Khóa I, Hồ Chí Minh khẳng định:

“Chính phủ cố gắng làm theo đúng ba chính sách: Dân sinh, Dân quyền và Dân tộc. Chúng ta

không mong gì hơn nhưng chúng ta không chịu gì kém” [94, tr.491]. Trong Lời kêu gọi thi đua

ái quốc, Người tiếp tục nhắc lại: “chúng ta thực hiện: Dân tộc độc lập, Dân quyền tự do, Dân

sinh hạnh phúc, Ba chủ nghĩa mà nhà đại cách mạng Tôn Văn đã nêu ra” [95, tr. 557].

Bên cạnh tư tưởng Nho giáo, Phật giáo, Lão Tử, Tôn Trung Sơn, Hồ Chí Minh còn

tiếp thu một kho tàng tư tưởng trị quốc và xử thế phong phú khác ở phương Đông. Những

tư tưởng đó được chuyển tải qua các bộ chính sử, qua những tác phẩm văn học hoặc qua

những trước tác của nhiều nhà tư tưởng khác. Điều này được thể hiện, khẳng định qua di

sản mà Hồ Chí Minh để lại, kể cả thông qua văn bản, thông qua hành động, qua những câu

50

chuyện kể về Người. Nhiều điển tích xưa, nhiều câu chuyện cũ được Hồ Chí Minh vận

dụng sáng tạo trong quá trình lãnh đạo đất nước, chèo lái con thuyền cách mạng Việt Nam.

Đó là những tư tưởng của Mặc Tử, Quản Tử, Phạm Trọng Yêm…, tư tưởng trong Đường

thi, Tống thi, các tiểu thuyết chương hồi, đến những tác phẩm văn học cận hiện đại khác…

Vốn kiến thức trị quốc, an dân ở trong đó rất phong phú, là sự tổng kết, đánh giá, sự chiêm

nghiệm đúc rút hàng ngàn năm phát triển của lịch sử, đồng thời cũng là nguồn chất liệu quý

báu để góp phần hình thành nên NTLĐ Hồ Chí Minh.

Tinh hoa tư tưởng và kinh nghiệm lãnh đạo phương Tây

Là một người có thời gian sống và hoạt động khá dài ở phương Tây, Hồ Chí Minh

đã tiếp thu một kho tàng tri thức phong phú, mới lạ so với phương Đông, cùng với đó là

những kinh nghiệm trong tổ chức đời sống xã hội. Trong đó có tư tưởng và kinh nghiệm

lãnh đạo xã hội. Với tinh thần ham học hỏi, bên cạnh công việc lao động và tham gia sinh

hoạt ở các hội nhóm, Hồ Chí Minh rất chăm chỉ đi thư viện đọc sách. Người “thích đọc

Sếchxpia (Shakespeare), Đíchken (Dickens) bằng tiếng Anh, …, Huygô (Hugo), Dôla

(Zola) bằng tiếng Pháp. Anatôn Phơrăngxơ (Anatole France) và Lêông Tônxtôi có thể nói

là những người đỡ đầu văn học cho ông Nguyễn” [140, tr.47-48]. Bên cạnh đó, Hồ Chí

Minh còn tích cực nghiên cứu kiến thức về kinh tế, văn hóa, lịch sử… các nước trên thế

giới, tìm hiểu các tư tưởng, học thuyết chính trị phương Tây thời Phục Hưng, cận đại nhất

là các tác phẩm của Giăng Giắccơ RútXô, S.Đ. Môngtexkiơ, Vônte và của nhiều nhà tư

tưởng khác về cách mạng Pháp, cách mạng Mỹ... Tất cả những điều đó đã giúp Hồ Chí

Minh tìm thấy những chỉ dẫn, những kinh nghiệm quý cũng như phương pháp để lãnh

đạo nhân dân, lãnh đạo cách mạng. Điều đó đủ để phát triển trong Hồ Chí Minh “khả

năng phân tích, tạo cho ông sự mềm dẻo và tính tò mò nghiên cứu để vận dụng suốt đời”

[126, tr.418]. Nó đã trở thành một nhân tố tạo nên NTLĐ Hồ Chí Minh. Cụ thể:

Tư tưởng và kinh nghiệm lãnh đạo phương Tây đã góp phần luận giải mối quan hệ giữa

cá nhân và cộng đồng. Trong đó, lợi ích của cá nhân, quyền lợi của cá nhân gắn với cộng đồng

xã hội và chỉ có được trong cộng đồng xã hội. Vì vậy mọi người phải luôn chăm lo tới cộng

đồng, xã hội để con người cá nhân mưu cầu hạnh phúc qua đó. Muốn vậy, mọi người phải xây

dựng một thể chế chính trị phù hợp với yêu cầu phát triển của xã hội, mang tính khách quan, nó

phải gộp được những ưu điểm và tránh được những nhược điểm của các chính thể khác nhau,

để bảo đảm cho sự phát triển ổn định của xã hội, theo hướng vươn tới những cái chung khách

quan hơn, phục vụ cho đa số và vì đa số chứ không phải là một người hay một nhóm người.

Quá trình đó, phải lựa chọn lực lượng lãnh đạo quốc gia một cách cẩn trọng, đó có thể là những

51

cá nhân hoặc một tập thể nhưng phải hội tụ được trí tuệ, sự khôn ngoan của mọi người, của giai

cấp, dân tộc, thậm chí là nhân loại. Do đó, sức mạnh của nhà nước phải giống như sự áp đặt

của trí tuệ phổ biến, của trí tuệ nhân quần mà mọi người hiểu và tuân theo vì chính lợi ích của

họ, để tồn tại và phát triển chứ không phải là sự cưỡng bức thô bạo.

Khẳng định vai trò của nhân dân trong nền chính trị mới. Trong đó quyền lực nhà

nước có nguồn gốc từ nhân dân và để phục vụ nhân dân, để điều hòa, phối hợp tạo ra sự

phát triển chung của xã hội. Nó cũng chính là yếu tố để mỗi cá nhân có thể tồn tại, phát

triển và mưu cầu hạnh phúc cho bản thân mình mà không làm phương hại đến sự phát triển

chung của xã hội và cá nhân khác. Nói cách khác, thiết chế chính trị được thiết lập phải

thực sự vì mục đích làm sao cho mọi người trong cộng đồng ngày càng ấm no, hạnh phúc

hơn. Một số nhà tư tưởng phương Tây đã nhìn thấy được tính hai mặt của quyền lực chính

trị. Nên để đảm bảo cho nó thực sự vì mục đích chung - công lợi mà không bị tha hóa, họ

đã đặt ra vấn đề và xây dựng cơ chế để kiểm soát quyền lực, giữ cho nó là quyền lực công

và không chuyển hóa thành quyền lực cá nhân, hoặc một nhóm nhỏ cầm quyền.

Tư tưởng và kinh nghiệm lãnh đạo phương Tây đề cao vai trò của thủ lĩnh chính trị.

Theo đó, họ phải là những người tiêu biểu cho cộng đồng, biết đề cao lợi ích chung, tập

trung được trí tuệ của mọi người trong xã hội và gắn kết họ để tạo ra một sự thống nhất xã

hội. Đó phải là những người tiên phong, hiểu biết và nắm được các nhân tố thúc đẩy xã hội,

thúc đẩy hoạt động của con người, để trên cơ sở đó có biện pháp tác động phù hợp. Người

lãnh đạo không chỉ có vốn học vấn cao mà còn phải có tính khí phù hợp, phải luôn kiểm

soát được bản thân và nêu gương cho người khác và nêu gương cho xã hội.

Tựu chung lại, những tư tưởng, kinh nghiệm lãnh đạo phương Tây có ảnh hưởng lớn

đến Hồ Chí Minh là tư tưởng dân chủ, nhân quyền, dân quyền, pháp quyền, nhân văn.

Cùng với đó là những kinh nghiệm Người được chứng kiến, tiếp thu thông qua sống và

hoạt động ở phương Tây. Tuy nhiên, Hồ Chí Minh luôn tiếp thu những giá trị tích cực đó

một cách có phê phán, sáng tạo trên nền tảng CNMLN và thực tiễn Việt Nam. Hồ Chí

Minh cũng là người góp phần làm cho chúng trở thành hiện thực sau khi đã lột bỏ đi tính

chất tư sản và những thâm ý bên trong mang tính chất thủ đoạn.

Hồ Chí Minh đã nói với Lacouture: “Một dân tộc như dân tộc (Pháp) của ông, một

dân tộc đã đem lại cho thế giới nền văn học của tự do, sẽ luôn luôn thấy ở chúng tôi

những người bạn… Chao ôi! Nếu ông biết được là hàng năm, tôi say sưa đọc Hugo và

Michelet đến thế nào! Những tiếng nói ấy không ai có thể làm được, đó là tiếng nói của

52

dân chúng các ông giống như dân chúng tôi” [46, tr.156]. Chính Lacouture cũng nhận xét

rằng Hồ Chí Minh “có những dấu hiệu rõ ràng về những mối liên hệ tri thức và chính trị”

với nhân dân Mỹ [46, tr.150]. Bởi vậy, “trái với nhiều lãnh tụ cách mạng châu Á khác,

Hồ Chí Minh đã đi vào cuộc đời chính trị, tự đào tạo và tự trưởng thành ở châu Âu, nhất

là qua những năm ở Pháp” [46, tr.150].

2.2.1.3. Thế giới quan, phương pháp luận và quan điểm về nghệ thuật lãnh đạo

của chủ nghĩa Mác - Lênin

Ảnh hưởng có tính chất bao trùm của CNMLN đến Hồ Chí Minh là thế giới quan,

phương pháp luận. Đây chính là lăng kính giúp Hồ Chí Minh nhìn nhận, đánh giá sự vật, hiện

tượng, là công cụ nhận thức và cải tạo thế giới. Đến với CNMLN, tư tưởng Hồ Chí Minh, con

người Hồ Chí Minh đều thay đổi có tính chất bước ngoặt. Nhờ đứng trên nền tảng thế giới

quan, phương pháp luận của CNMLN, Hồ Chí Minh đã biết xem xét, chắt lọc những giá trị

tiến bộ trong kho tàng văn hóa nhân loại, đồng thời biết phân tích, tổng kết thực tiễn, phát triển

lý luận và vận dụng sáng tạo lý luận vào thực tiễn. Trên cơ sở đó, làm cho hoạt động lãnh đạo

của mình luôn có sự sáng tạo và đạt hiệu quả cao. Không những vậy, thế giới quan, phương

pháp luận của CNMLN còn là yếu tố giúp cho Người luôn dự báo được sự vận động của tình

hình, dự đoán đúng thời cơ, biết chuẩn bị và chớp thời cơ đúng lúc. Chủ nghĩa Mác - Lênin

thấm vào từng suy nghĩ và hành động của Hồ Chí Minh, có ảnh hưởng rất lớn tới việc hình

thành NTLĐ ở Người. Học thuyết đó gắn liền với tính sáng tạo, khéo léo, linh hoạt trong quá

trình lãnh đạo của Hồ Chí Minh. Hồ Chí Minh “căn cứ vào chủ nghĩa Mác - Lênin mà xem xét

các vấn đề, quy định phương châm, đường lối và kế hoạch, để động viên quần chúng lao động

đấu tranh, để giành lấy thắng lợi cho cách mạng” [115 tr.292], “dùng chủ nghĩa Mác - Lênin

mà nghiên cứu tình hình chính trị và kinh tế hiện thời” [115, tr.293]. Hồ Chí Minh vừa tiếp thu

CNMLN ở phương pháp luận chung, vừa tiếp thu những chỉ dẫn, những cách thức trong quá

trình lãnh đạo cách mạng, xử lý tình huống và xây dựng đất nước.

Trên cơ sở phân tích quá trình phát triển của xã hội, CNMLN đã vạch ra quy luật phát

triển của xã hội loài người. Trong dòng chảy tất yếu đó, CNTB sẽ bị thay thế bởi chủ nghĩa

cộng sản mà giai đoạn thấp là CNXH, lực lượng có sứ mệnh lịch sử là GCCN. Các nhà

kinh điển cũng vạch ra những nhiệm vụ lớn mà GCCN và nhân dân lao động cần thực hiện

để đi tới thắng lợi cuối cùng. Tuy nhiên, các ông cũng nhận thấy và dự báo trước sự gay go,

phức tạp và vô cùng khó khăn của cuộc CMVS. Bởi vậy, để chiến thắng, GCCN phải xây

dựng được bộ tham mưu chiến đấu của mình - chính đảng cách mạng - nơi tập hợp những

53

con người ưu tú của giai cấp, đủ sức lãnh đạo phong trào. Các ông cũng chỉ ra sự cần thiết,

những người lãnh đạo phải trau dồi được phương pháp và hình thành NTLĐ để biết ứng

biến, đối phó với tất cả mọi tình huống, mọi sự biến chuyển của cuộc đấu tranh.

Theo CNMLN, những người lãnh đạo, Đảng cách mạng phải xây dựng được khối

đoàn kết đông đảo giữa GCCN và nhân dân lao động, lấy liên minh công - nông làm

nòng cốt, lôi kéo tối đa lực lượng trung gian. Trong đó, GCCN phải giữ vai trò lãnh đạo,

thông qua Đảng Cộng sản, làm cho phong trào không chỉ thu hút được sức mạnh giai cấp,

SMDT mà còn còn phải xây dựng được khối đoàn kết quốc tế trên tinh thần quốc tế vô

sản. Đồng thời, cùng với quá trình phát triển, củng cố lực lượng của mình, người lãnh đạo

phải biết sử dụng lực lượng một cách phù hợp, sáng tạo, không được tả khuynh hay hữu

khuynh; phải biết phân tích thấu đáo tình hình khách quan và nhân tố chủ quan, không

ngừng phát huy tính năng động chủ quan để chớp thời cơ, dùng bạo lực cách mạng, lật đổ

sự thống trị của giai cấp tư sản, thiết lập nên chuyên chính của GCCN và nhân dân lao

động. Trên cơ sở nắm được chính quyền, lực lượng cách mạng phải biết khéo léo sử dụng

sức mạnh của nó để tổ chức xây dựng xã hội mới, tập hợp và thuyết phục, lôi cuốn ngày

càng đông đảo quần chúng nhân dân vào xây dựng, quản lý nhà nước. Lực lượng cách

mạng phải thiết lập được nền dân chủ mới, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, giải

quyết có hiệu quả các vấn đề xã hội, cũng như có chính sách phù hợp, hiệu quả trong xử

lý vấn đề dân tộc, tôn giáo. Chính đảng của GCCN phải không ngừng hoàn thiện phương

pháp và NTLĐ, đặc biệt là xây dựng được đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý có trình độ

cao, có bản lĩnh, có tinh thần phục vụ, yêu thương đồng chí, yêu thương nhân dân.

V.I.Lênin khẳng định NTLĐ, quản lý “không phải từ trên trời rơi xuống và cũng không

phải do thần thánh ban cho; một giai cấp nào đó không phải vì là một giai cấp tiên tiến, mà trở

thành có khả năng quản lý ngay tức khắc được”, vì vậy “phải biết cách nắm lấy, thu phục và lợi

dụng được những điều hiểu biết và sự đào luyện của giai cấp trước chúng ta, khéo lợi dụng tất

cả những cái đó cho sự thắng lợi của giai cấp chúng ta”[82, tr.293]. Người cũng căn dặn, do

hoàn cảnh bắt buộc, nên ngay cả chính đảng cách mạng nhất của GCCN cách mạng nhất cũng

“cần phải thực hành thỏa hiệp; vấn đề là ở chỗ phải biết cách thông qua tất cả những sự thỏa

hiệp đó mà giữ gìn, củng cố, tôi luyện và phát triển sách lược cách mạng, tổ chức cách mạng, ý

thức cách mạng, sự quyết tâm, sự chuẩn bị của giai cấp công nhân và của đội tiên phong có tổ

chức của nó, tức đảng cộng sản” [82, tr.336]. Trong báo cáo chính trị tại Đại hội Đại biểu toàn

quốc lần thứ II của Đảng, Hồ Chí Minh nhắc lại tinh thần của V.I.Lênin “Nếu có lợi cho cách

54

mạng thì dù phải thoả hiệp với bọn kẻ cướp, chúng ta cũng thoả hiệp” [97, tr.28]. V.I.Lênin

nhắc nhở những người cách mạng phải biết vận dụng hết sức linh hoạt, sáng tạo những biện

pháp đấu tranh để giành thắng lợi: “Trong tình hình các giai cấp khác có chút ít biến đổi ngoài

ý muốn của chúng ta, khiến chúng ta phải đề ra một hình thức hoạt động mà chúng ta đặc biệt

không nắm được, chúng ta lại không biết sử dụng được mọi thủ đoạn đấu tranh thì chúng ta sẽ

có cơ gặp thất bại lớn - đôi khi thậm chí là một thất bại quyết định nữa. Nếu chúng ta biết sử

dụng tất cả những thủ đoạn đấu tranh thì chúng ta nhất định thắng” [83, tr.101-102].

Đặc biệt, V.I.Lênin căn dặn những người lãnh đạo, đảng lãnh đạo phải biết “nghệ

thuật mềm dẻo, biết tính đến những điều kiện khách quan đã thay đổi mà nhanh chóng và

đột nhiên thay đổi sách lược, chọn một con đường khác để đi tới đích của chúng ta, nếu

con đường cũ, trong một thời gian nhất định nào đó, xem ra không thích hợp nữa, không

đi theo được nữa” [84, tr.189]. Bởi vậy, V.I.Lênin rất đề cao việc giải quyết sáng tạo mối

quan hệ giữa chiến lược và sách lược, giữa tính nguyên tắc và sự mềm dẻo, linh hoạt.

Người chỉ rõ, chỉ có thể thắng một kẻ địch mạnh hơn bằng một sự nỗ lực hết sức lớn và

trong đó có một điều kiện bắt buộc là: “phải lợi dụng một cách hết sức tỉ mỉ, hết sức

chăm chú, hết sức cẩn thận, hết sức khôn khéo bất cứ một “rạn nứt” bé nhỏ nhất nào giữa

các kẻ thù, bất cứ những mâu thuẫn bé nhỏ nhất nào về lợi ích giữa giai cấp tư sản các

nước, giữa các tập đoàn hay các hạng tư sản khác nhau ở trong từng nước, cũng như phải

lợi dụng mọi khả năng dù bé nhỏ nhất để có được một bạn đồng minh mạnh về số lượng,

dù đó là bạn đồng minh tạm thời, bấp bênh, có điều kiện, ít chắc chắn và ít đáng tin cậy.

Người nào không hiểu được chân lý ấy thì cũng chẳng hiểu gì về chủ nghĩa Mác, nói

chung cũng chẳng hiểu gì về chủ nghĩa xã hội khoa học hiện đại” [83, tr.69]. Sau này, khi

Hồ Chí Minh đánh giá về những biện pháp phải áp dụng để giữ vững chính quyền cách

mạng sau Cách mạng tháng 8/1945, đã thể hiện tinh thần của V.I.Lênin: “Lúc đó, Đảng

không thể do dự. Do dự là hỏng hết, Đảng phải quyết đoán mau chóng, phải dùng những

phương pháp - dù là những phương pháp đau đớn - để cứu vãn tình thế” [97, tr.27].

Nghệ thuật lãnh đạo trong quan niệm của CNMLN, gắn với cái thiện, gắn với chính

nghĩa. Nó mưu cầu lợi ích cho số đông, cho cộng đồng, quốc gia, dân tộc, vì sự tiến bộ của

xã hội trong những giai đoạn lịch sử nhất định. Những sự sáng tạo, linh hoạt, khéo léo thể

hiện trong NTLĐ đều phải phù hợp với sự tiến bộ xã hội. Vì vậy, để trở thành người lãnh

đạo có NTLĐ phải có đạo đức, những phương tiện, thủ pháp, cách thức, sự quyền biến của

họ phải đáp ứng được yêu cầu cấp thiết mà sự phát triển của xã hội đặt ra.

55

Tựu chung lại, theo các nhà kinh điển sáng lập CNMLN, trong quá trình lãnh đạo cách

mạng, NTLĐ của các lãnh tụ và các chính đảng của GCCN phải đạt đến và đạt được sự thống

nhất giữa tính giai cấp, dân tộc và nhân loại; thống nhất giữa tính khoa học và cách mạng;

thống nhất giữa việc nắm bắt quy luật với xác định, sử dụng phương pháp và chủ nghĩa nhân

văn cao cả; thống nhất giữa tính kiên định về nguyên tắc và tính mềm dẻo về sách lược.

Cùng với lý luận, một phương diện khác rất quan trọng mà CNMLN đề cập đến

đối với quá trình lãnh đạo cách mạng là tấm gương của những người đứng đầu, của đội

ngũ cán bộ và đảng viên cộng sản trước quần chúng nhân dân. Thực tế, C.Mác và

Ph.Ăngghen, V.I.Lênin chính là những tấm gương tiêu biểu nhất về điều đó. Nói về

V.I.Lênin, Hồ Chí Minh có một sự kính trọng đặc biệt, xem là người thầy của mình. Hồ

Chí Minh đánh giá: “Không phải chỉ thiên tài của Người, mà chính là tính coi khinh sự

xa hoa, tinh thần yêu lao động, đời tư trong sáng, nếp sống giản dị, tóm lại là đạo đức vĩ

đại và cao đẹp của người thầy, đã ảnh hưởng lớn lao tới các dân tộc châu Á và đã khiến

cho trái tim của họ hướng về Người, không gì ngăn cản nổi” [91, tr.317].

2.2.2. Cơ sở thực tiễn

2.2.2.1. Thực tiễn Việt Nam

Trong giai đoạn Hồ Chí Minh hoạt động cách mạng, thực tiễn Việt Nam có những biến

đổi rất quan trọng, mang tính chất bước ngoặt. Nó đã đó tác động trực tiếp đến nhận thức và

hành động của Hồ Chí Minh trong lãnh đạo, đồng thời, đặt ra những vấn đề lớn đòi hỏi Hồ

Chí Minh với tư cách là người lãnh đạo cao nhất của cách mạng Việt Nam phải giải quyết để

đưa cách mạng đến thành công. Thực dân Pháp xâm lược Việt Nam, triều đình phong kiến

nhà Nguyễn đã từng bước đầu hàng. Việt Nam từ một nước phong kiến độc lập trở thành

một nước thuộc địa. Dưới sự cai trị của thực dân Pháp và tay sai, nhân dân Việt Nam cực khổ

trăm bề, một cổ hai tròng áp bức. Đánh giá về điều này, Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: Về

chính trị nhân dân không có quyền tự do dân chủ, bị ràng buộc bởi những luật pháp dã man

và chính sách “chia để trị”… Về kinh tế thực dân Pháp và tay sai bóc lột nhân dân đến tận

xương tủy, cướp ruộng đất, vơ vét tài nguyên, đặt ra hàng trăm thứ thuế vô lý… Về văn hóa -

xã hội, chúng duy trì một chính sách ngu dân triệt để, lập ra nhà tù nhiều hơn trường học, duy

trì một nền giáo dục đồi bại và xảo trá, đàn áp dã man các phong trào đấu tranh, hủy hoại

giống nòi người dân thuộc địa bằng thuốc phiện, rượu cồn, tạo ra một sự nghi kỵ và sự bất

bình đẳng sâu sắc trong xã hội… Đó là một chế độ mà theo Hồ Chí Minh: “Người Âu hưởng

mọi tự do và ngự trị như người chủ tuyệt đối; còn người bản xứ thì bị bịt mõm và bị buộc dây

dắt đi, chỉ có quyền phải phục tùng, không được kêu ca” [91, tr.11]. Toàn thể dân tộc Việt

56

Nam rên xiết dưới gót giày thống trị của thực dân Pháp. Yêu cầu giải phóng và phát triển của

dân tộc được đặt ra cấp bách và là vấn đề chi phối lớn nhất, là đòi hỏi mà bất cứ lực lượng

lãnh đạo nào cũng phải nhận thức và tìm cách giải quyết.

Trong bối cảnh đó, nhân dân Việt Nam đã không ngừng vùng lên đấu tranh. Mặc dù

các phong trào yêu nước diễn ra sôi nổi với nhiều cách thức, con đường khác nhau, nhưng

đều không vượt qua được đàn áp của kẻ thù. Vì vậy, đầu thế kỷ XX, phong trào yêu nước

Việt Nam lâm vào khủng hoảng đường lối. Sự thất bại đó đặt ra những câu hỏi lớn trong

vấn đề GPDT, làm thế nào để giành được độc lập là vấn đề thường trực trong tâm trí những

người Việt Nam yêu nước lúc bấy giờ. Nó đòi hỏi phải tìm ra con đường mới, cách làm

khác với con đường và cách làm đã được các nhà yêu nước Việt Nam thực hiện. Sự tồn

vong của dân tộc Việt Nam đặt ra vô cùng bức thiết, đến mức tại Đại hội lần thứ XVIII của

Đảng Xã hội Pháp, Hồ Chí Minh phải kêu gọi: “Nhân danh toàn thể loài người, nhân danh

tất cả các đảng viên xã hội, cả phái hữu lẫn phái tả, chúng tôi kêu gọi: Các đồng chí, hãy

cứu chúng tôi” [91, tr.35].

Dưới sự cai trị của thực dân Pháp, Việt Nam có nhiều biến đổi quan trọng. Thực dân

Pháp thực hiện chính sách “chia để trị”, “dùng người Việt trị người Việt” để dễ bề thực thi

việc chia rẽ sự đoàn kết dân tộc nhưng vẫn quan tâm tăng cường sự thống nhất của bộ máy

thực dân cai trị trên toàn Đông Dương nói chung và Việt Nam nói riêng. Bên cạnh đó để

phục vụ cho mục đích cai trị của mình, thực dân Pháp vẫn duy trì hệ thống chính quyền

phong kiến nhà Nguyễn, nhưng toàn bộ quyền hành quyết định nằm trong tay người Pháp.

Phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa được du nhập vào Việt Nam, trong khi đó, cách thức

bóc lột theo lối cũ vẫn được duy trì tạo nên một phương thức bóc lột thuộc địa nhằm bảo đảm

thu được lợi nhuận tối đa. Những chuyển biến về kinh tế, chính trị dẫn đến những chuyển

biến về xã hội. Cơ cấu xã hội cổ truyền phương Đông bị phá vỡ, thay vào đó là một cơ cấu

xã hội mới thực dân phong kiến. Các giai cấp, tầng lớp cũ vẫn còn, nhưng giờ đây đã xuất

hiện thêm những giai cấp, tầng lớp mới: GCCN, giai cấp tư sản, tầng lớp trí thức mới. Các

lực lượng mới này tuy là sản phẩm của chế độ thực dân với sự du nhập của phương thức sản

xuất tư bản chủ nghĩa, nhưng đã nhanh chóng ảnh hưởng tới sự phát triển của xã hội Việt

Nam, nhất là GCCN và tầng lớp trí thức “Tây học” tiến bộ. Những biến đổi trên, đòi hỏi

những người lãnh đạo các phong trào đấu tranh phải có sự nhìn nhận mới, cách thức đánh giá

mới cả về âm mưu, thủ đoạn của thực dân Pháp và tay sai cũng như thái độ chính trị của các

giai cấp, tầng lớp cũ và mới để có cách thức xử lý phù hợp, nhằm đạt được mục tiêu đề ra.

Hồ Chí Minh đã phát hiện thấy “đằng sau sự phục tùng tiêu cực, người Đông Dương giấu

57

một cái gì đang sôi sục, đang gào thét và sẽ bùng nổ một cách ghê gớm, khi thời cơ đến. Bộ

phận ưu tú có nhiệm vụ phải thúc đẩy cho thời cơ đó mau đến” [91, tr.40].

Những biến đổi nói trên làm cho xã hội Việt Nam lúc này bị chi phối bởi hai mâu

thuẫn lớn là mâu thuẫn dân tộc và mâu thuẫn giai cấp. Mâu thuẫn dân tộc là bao trùm, chi

phối, gay gắt nhất, nó vừa là mâu thuẫn cơ bản, vừa là mâu thuẫn chủ yếu. Sự phân hóa xã

hội thời bấy giờ đã đặt ra cho chủ thể lãnh đạo các phong trào yêu nước, phong trào cách

mạng những yêu cầu mới về vấn đề tập hợp lực lượng, xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc

để giải quyết thành công việc GPDT và xây dựng xã hội mới. Đã có nhiều cách làm khác

nhau, nhưng trước Hồ Chí Minh chưa có cách nào thành công, việc khơi dậy tinh thần dân

tộc, tập hợp toàn dân là một vấn đề chưa tìm được câu trả lời phù hợp nhất. Hồ Chí Minh

nhận định: “Việc lớn chưa thành không phải vì đế quốc mạnh, nhưng một là vì cơ hội chưa

chín, hai là vì dân ta chưa hiệp lực đồng tâm” [112, tr.230].

Nhận thức được sự biến đổi và đòi hỏi của thực tiễn, Hồ Chí Minh đã chủ động triệu

tập và chủ trì Hội nghị thành lập ĐCS Việt Nam vào đầu năm 1930. Đến đây, Người không

những phải phát huy vai trò lãnh đạo của cá nhân mà còn phải quan tâm đến việc xây dựng,

chỉnh đốn Đảng, làm cho Đảng với tư cách là một tổ chức lãnh đạo cao nhất ngày càng

vững mạnh, phát triển để hoàn thành sứ mệnh với dân tộc và nhân dân. Nhờ đó, ĐCS đã trở

thành ngọn cờ tập hợp lực lượng, trở thành lực lượng duy nhất có đủ khả năng, uy tín để

lãnh đạo toàn dân tộc. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, cách mạng Việt Nam đã vượt qua muôn

vàn khó khăn và không ngừng phát triển.

Cách mạng tháng 8/145 thành công, thực tiễn đất nước có sự chuyển biến mang tính

chất bước ngoặt, nhân dân Việt Nam đã giành được độc lập và trở thành người làm chủ

nước nhà. Tuy nhiên, sau đó đất nước lại phải đương đầu với cả thù trong, giặc ngoài, nhất

là đói, nạn dốt và âm mưu lật đổ chính quyền mới của các thế lực bên ngoài cũng như sự

trở lại xâm lược của thực dân Pháp. Muôn vàn sự biến, trong một thời gian ngắn, với rất

nhiều vấn đề liên quan đến sự sinh tử, tồn vong của cách mạng và vận mệnh dân tộc, đòi

hỏi cần phải có một sự lãnh đạo sáng suốt, khéo léo. Những vấn đề đó đặt ra những thách

thức to lớn đối Hồ Chí Minh với tư cách là nhà lãnh đạo cao nhất. Tuy nhiên, với tài, đức

của mình, Người đã cố kết được sức mạnh của toàn Đảng, toàn dân và chèo lái con thuyền

cách mạng Việt Nam, đưa đất nước vượt qua giai đoạn hiểm nguy nhất. Ngay sau đó, cả

nước lại bước vào cuộc kháng chiến chống Pháp, với rất nhiều bất lợi. Làm sao để giữ

vững chính quyền non trẻ, giải quyết được những vấn đề cấp bách về kinh tế, văn hóa, xã

hội, đưa đất nước thoát khỏi bối cảnh “chiến đấu trong vòng vây”, đánh thắng cuộc xâm

58

lược của thực dân Pháp là những vấn đề rất lớn, đặc biệt hệ trọng đặt ra đối với chủ thể lãnh

đạo mà trực tiếp là Hồ Chí Minh. Nó đòi hỏi người lãnh đạo phải vô cùng sáng tạo, khéo

léo để xử lý những việc chưa có tiền lệ, trong tình thế rất khó khăn, mới có thể thành công.

Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp thắng lợi, Việt Nam bước vào giai đoạn phát

triển mới. Đất nước bị chia cắt làm hai miền sau Hiệp định Giơnevơ (năm 1954). Theo Hiệp

định, sau hai năm, Việt Nam sẽ tiến hành hiệp thương tổng tuyển cử đi tới thống nhất đất

nước. Tuy nhiên, để thực hiện chiến lược toàn cầu của mình, Mỹ nhanh chóng hất cẳng Pháp,

dựng lên chính quyền tay sai Ngô Đình Diệm ở miền Nam Việt Nam, với âm mưu chia cắt

lâu dài Việt Nam, biến miền Nam thành tiền đồn chống chủ nghĩa cộng sản ở Đông Nam Á.

Do vậy, cách mạng Việt Nam lúc này có những nét mang tính chất đặc thù. Miền Bắc hoàn

toàn được giải phóng, hoàn thành cách mạng DTDCND và đi lên xây dựng CNXH. Trong

khi đó, miền Nam vẫn phải tiếp tục cuộc đấu tranh chống đế quốc Mỹ và tay sai. Điều đó đòi

hỏi vừa phải đẩy mạnh xây dựng CNXH ở miền Bắc, vừa phải tiếp tục tiến hành cách mạng

DTDCND ở miền Nam. Việt Nam phải đụng đầu với một đế quốc mạnh nhất thế giới, một

sen đầm quốc tế, trong khi đó những mối quan hệ quốc tế đang diễn ra rất phức tạp, có hòa

hoãn, có đấu tranh, có thỏa hiệp… Vấn đề đánh thắng Mỹ, giải phóng miền Nam thống nhất

đất nước và xây dựng miền Bắc XHCN thành hậu phương lớn cho cuộc đấu tranh thống nhất

nước nhà là vấn đề trung tâm chi phối thời điểm này. Điều đó có nghĩa là thực tiễn cách

mạng, đất nước có những thay đổi căn bản, đòi hỏi chủ thể lãnh đạo, mà trước hết là Hồ Chí

Minh phải có những điều chỉnh và những trù tính mới trong quá trình lãnh đạo để có thể chèo

lái toàn dân tộc đạt được những thắng lợi mới, trong một bối cảnh mới.

2.2.2.2. Thực tiễn thế giới

Thực tiễn nhân loại trong quá trình Hồ Chí Minh hoạt động cách mạng đã xảy ra

những biến động dữ dội làm thay đổi bộ mặt thế giới và có ảnh hưởng sâu sắc đến cách mạng

Việt Nam. Hồ Chí Minh cũng khẳng định tình hình thế giới có liên quan mật thiết với cách

mạng Việt Nam và người lãnh đạo khi định ra chủ trương, chính sách phải hiểu biết tình hình

thế giới, phải biết “nhìn quanh chân trời”. Thực tế, Người luôn theo dõi sát sao tình hình quốc

tế để đưa ra những đối sách giải quyết phù hợp, nhằm thúc đẩy cách mạng trong nước và thế

giới phát triển. Đó cũng là quá trình Hồ Chí Minh giải quyết sáng tạo, khéo léo, tinh tế những

vấn đề phức tạp, nhằm tranh thủ tối đa nguồn lực bên ngoài cho cách mạng Việt Nam và tìm

ra được con đường đi, cách đi phù hợp nhất để thực hiện mục tiêu đã xác định.

Chủ nghĩa tư bản từ giai đoạn tự do cạnh tranh đã chuyển sang giai đoạn CNĐQ từ

cuối thế kỷ XIX. Đi liền với quá trình đó là sự đẩy mạnh xâm chiếm thuộc địa ở khắp mọi

59

nơi. Điều này làm cho mâu thuẫn giữa CNĐQ và các nước thuộc địa ngày càng thêm gay

gắt. Phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc ngày càng phát triển, trong đó châu Á là một

điển hình. Quá trình này được Hồ Chí Minh nghiên cứu một cách sâu sắc và đã phản ánh

trong rất nhiều bài nói, bài viết của mình.

Cách mạng tháng Mười Nga (1917) thành công đã mở ra một thời đại mới và tạo ra

những ảnh hưởng sâu sắc trên toàn cầu, đồng thời nó cũng phá vỡ tính thống nhất thế giới của

CNTB ở mắt khâu yếu nhất. Đây là cuộc cách mạng có ảnh hưởng to lớn tới tình hình thế giới,

thúc đẩy phong trào đấu tranh của GCCN, nhân dân lao động và các dân tộc bị áp bức phát

triển, nhất là ở phương Đông. Cách mạng tháng Mười cũng mở ra sự chuyển hướng các phong

trào đấu tranh GPDT theo khuynh hướng vô sản và tạo ra một mâu thuẫn lớn của thời đại là

mâu thuẫn giữa CNXH và CNTB. Cuộc cách mạng này cũng ảnh hưởng sâu sắc đến quá trình

hoạt động, lãnh đạo cách mạng của Hồ Chí Minh, cả về tư tưởng và hành động, chiến lược và

sách lược, con đường và phương pháp…. Hồ Chí Minh nhận thấy, cách mạng Việt Nam muốn

thắng lợi phải “đi theo con đường Cách mạng Tháng Mười đã vạch ra, …vận dụng vào thực

tiễn những bài học đã học được” [91, tr.467]. Điều mà sau này Người đã đánh giá: “Giống như

mặt trời chói lọi, Cách mạng Tháng Mười chiếu sáng khắp năm châu, thức tỉnh hàng triệu hàng

triệu người bị áp bức, bóc lột trên trái đất. Trong lịch sử loài người chưa từng có cuộc cách

mạng nào có ý nghĩa to lớn và sâu xa như thế” [105, tr.387].

Trong thế kỷ XX, loài người đã chứng kiến hai cuộc chiến tranh thế giới thảm khốc,

phơi bày trần trụi bộ mặt thật của CNĐQ, để lại những hậu quả to lớn cho nhân loại, nhất là

nhân dân lao động. Tuy nhiên, chiến tranh cũng tạo ra những điều kiện cho cách mạng. Do

biết tranh thủ thời cơ, nhiều nước thuộc địa đã đấu tranh giành được độc lập. Bên cạnh đó,

hệ quả mà các cuộc chiến tranh tạo ra là sự thiết lập các trật tự thế giới: trật tự Vécxây -

Oasinhtơn và trật tự Yanta. Đây là trục chính chi phối thế giới trong gần một thế kỷ. Chúng

có điểm chung là sự chi phối, cạnh tranh gay gắt của các các nước lớn, các siêu cường. Vì

vậy, nó làm cho tình hình thế giới vận động rất phức tạp và đa dạng. Những trật tự thế giới

đó phản ánh cuộc đấu tranh gay gắt, quyết liệt giữa các lực lượng, sự va đập giữa các mâu

thuẫn thời đại, trong từng cặp mâu thuẫn với nhau và trong nội bộ từng mặt đối lập tạo nên

mâu thuẫn. Trong sự phức tạp đó, muốn dân tộc tranh thủ được sức mạnh của thời đại, giữ

được sự độc lập, tự chủ mà không bị biến thành quân cờ trong tay các cường quốc, đòi hỏi

người lãnh đạo phải vô cùng nhạy bén, sáng tạo và hết sức khéo léo.

Sau chiến tranh thế giới thứ II kết thúc, Mĩ giàu lên một cách nhanh chóng, trở thành một

siêu cường, có ưu thế tuyệt đối trên tất cả các mặt trong thế giới tư bản và toàn cầu. Lợi dụng

60

ưu thế đó, Mĩ ra sức lôi kéo, tập hợp lực lượng phản động thế giới nhằm ngăn chặn phong trào

cách mạng, nhất là phong trào GPDT và chủ nghĩa cộng sản. Để thực hiện chiến lược của mình,

Mĩ tìm cách vực dậy các nước đồng minh, nhưng vẫn kiềm chế, kiểm soát, để bảo đảm phụ

thuộc vào Mỹ và không vượt qua Mỹ. Tuy nhiên, sau khi khôi phục lại nền kinh tế, các nước tư

bản từng bước tìm cách hạn chế bớt sự phụ thuộc vào Mỹ, tìm kiếm các định chế, xây dựng

các mối quan hệ riêng, cạnh tranh với Mỹ. Vì vậy, trong nội bộ các nước tư bản vừa có sự

thống nhất, vừa có sự cạnh tranh, các nước đó vừa muốn dựa vào Mỹ, nhưng cũng lợi dụng

Mỹ để phát triển và bảo đảm an ninh. Sự đan xen lợi ích và mục tiêu khác nhau, làm cho nội bộ

hệ thống các nước tư bản có nhiều bất đồng. Mặc dù vậy, nhìn nhận một cách tổng quát, các

nước đế quốc, các lực lượng phản động quốc tế, dù có những mâu thuẫn nhất định, nhưng luôn

tìm cách để phục hồi và nâng cao vai trò của mình, phản kích mạnh mẽ các lực lượng cách

mạng và tiến bộ trên thế giới, nhất là các nước XHCN và phong trào GPDT.

Sau chiến tranh thế giới thứ II, CNXH từ một nước đã phát triển thành một hệ thống và

có ảnh hưởng sâu rộng đến tình hình thế giới. Uy tín và ảnh hưởng của Liên Xô ngày càng

tăng. Sự hình thành hệ thống các nước XHCN đã làm thay đổi mối quan hệ giữa các dân tộc,

xuất hiện một kiểu quan hệ mới, khác về bản chất so với các nước tư bản chủ nghĩa. Tuy

nhiên, trong quá trình tồn tại, hệ thống các nước XHCN cũng đã xảy ra những mâu thuẫn,

dẫn đến sự ly khai và bất hòa của một số nước như Liên Xô với Nam Tư, Anbani và Trung

Quốc. Cùng theo CNMLN, các chính đảng lãnh đạo các nước XHCN đều khẳng định trong

quá trình hoạch định chính sách phải tôn trọng những quy luật chung, đồng thời cũng phải

quan tâm tới đặc thù từng nước. Mặc dù vậy, khi thực hiện, một số nước lại quá nhấn mạnh

đến cái chung, một số nước lại nhấn mạnh đến cái riêng, đặc thù, nên xem nhẹ nghĩa vụ quốc

tế. Cùng với đó, nhiều vấn đề khác phát sinh, dẫn đến mâu thuẫn giữa gia tăng giữa một số

nước trong hệ thống XHCN. Điển hình nhất là giữa Liên Xô và Trung Quốc. Từ mối quan hệ

đồng minh đến xem nhau như kẻ thù, từ việc tranh luận công khai về đường lối đến nói xấu,

bôi nhọ lẫn nhau và đỉnh điểm là xung đột vũ trang và tìm cách, lôi kéo, tập hợp lực lượng về

phía mình. Điều này ảnh hưởng đến phong trào cách mạng toàn thế giới và ảnh hưởng trực

tiếp đến cách mạng Việt Nam. Tình hình trên luôn được Hồ Chí Minh theo dõi và có những

định hướng quan trọng để giải quyết tình hình một cách hợp lý nhất trên cơ sở CNMLN, có

lý, có tình. Người nói: “Người làm chính trị cương vị càng cao thì càng phải bình tĩnh... Mục

đích của ta là vì đoàn kết. Vì đoàn kết mà phải tranh đấu. Tranh đấu để đi đến đoàn kết chứ

không nói xấu ai...” Người lưu ý: “Phải làm sao cho trong Đảng và trong nhân dân giữ được

61

lòng yêu mến và biết ơn các nước bạn anh em..., đó là “thiên kinh địa nghĩa”, đồng thời

không nên coi sự bất đồng là chuyện lạ” [57, tr.361].

Thế kỷ XX, phong trào GPDT có sự phát triển mạnh mẽ. Điều này làm rung chuyển,

dẫn đến sự sụp đổ từng bước của hệ thống thuộc địa của CNTD, ảnh hưởng nghiêm trọng

đến quyền lợi của các nước tư bản đế quốc. Để đạt được mục đích của mình, các nước đế

quốc đã không từ bất cứ thủ đoạn nào, nên nhiều nước từng bị nô dịch về hình thức là được

độc lập nhưng về thực chất lại rơi vào hình thức thuộc địa kiểu mới. Nhiều nước chìm vào

nội chiến hoặc bị cuốn vào những cuộc chiến tranh đẫm máu. Cùng với đó, cuộc đấu tranh

của GCCN và nhân dân lao động các nước tư bản vì tự do, dân chủ, cải thiện đời sống và

phản đối chiến tranh đã diễn ra sôi nổi, rộng lớn, ĐCS ở một số nước tư bản có được tiếng

nói quan trọng trong đời sống chính trị. Có thể nói rằng sau chiến tranh thế giới lần thứ II,

các lực lượng hòa bình, dân tộc, dân chủ trên thế giới đã tiến công mạnh mẽ vào CNĐQ và

các lực lượng phản cách mạng với rất nhiều hình thức phong phú, đa dạng và đa tính chất.

Đánh giá về điều này, Hồ Chí Minh cho rằng: “Khu vực hoà bình ngày càng mở rộng.

Phong trào giải phóng dân tộc ngày càng lên cao. Chủ nghĩa thực dân cướp nước ngày càng

tan rã. Nói tóm lại, tình hình thế giới có lợi cho ta” [119, tr.422].

Như vậy, sự vận động của nhân loại trong thời gian Hồ Chí Minh lãnh đạo cách

mạng rất phức tạp, bối cảnh thế giới diễn ra trong sự đan xen, giằng xé giữa các mâu thuẫn

của thời đại: mâu thuẫn giữa CNTB và CNXH; mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản và vô sản;

mâu thuẫn giữa các dân tộc thuộc địa và CNĐQ; mâu thuẫn giữa các nước tư bản với nhau.

Các mâu thuẫn này lại dẫn đến, chi phối hàng loạt các mâu thuẫn không cơ bản khác. Sự

vận động của một màng lưới các mâu thuẫn tạo nên bức tranh thế giới hết sức phức tạp. Tất

cả những vấn đề trên đều tác động tới cách mạng Việt Nam và Việt Nam trong thế kỷ XX

có giai đoạn trở thành nơi hội tụ của những mâu thuẫn thời đại. Hồ Chí Minh là Người lãnh

đạo cao nhất của cách mạng, những biến động của thế giới đều được Người nắm bắt, đánh

giá, cẩn thận, để đưa ra những đối sách phù hợp, giúp cách mạng Việt Nam đứng vững và

đi lên trong một thế giới đầy phong ba bão táp. Có thể nói, việc nắm bắt, luận giải từng

mâu thuẫn để tìm ra đối sách phù hợp cho cách mạng Việt Nam là một trong những yếu tố

làm nên nét đặc sắc trong quá trình lãnh đạo của Hồ Chí Minh.

2.2.3. Nhân tố chủ quan Hồ Chí Minh

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh là sản phẩm tổng hòa của điều kiện khách quan và

nhân tố chủ quan, mang đậm dấu ấn của nhân tố chủ quan. Nếu nhân tố khách quan đóng

vai trò là điều kiện tiền đề, thì việc nhìn nhận, tiếp thu chuyển hóa cũng như giải quyết các

62

vấn đề đặt ra trong đó lại phụ thuộc vào nhân tố chủ quan. Nói cách khác, nhân tố chủ quan

là cái có ý nghĩa quyết định trực tiếp đến việc hình thành NTLĐ Hồ Chí Minh trên cơ sở

điều kiện khách quan.

2.2.3.1. Lòng yêu nước, thương dân sâu sắc và tình cảm phong phú

Sinh ra trong một gia đình nhà Nho giàu lòng yêu nước, được tiếp thu những giá

trị văn hóa của quê hương, lòng yêu nước, thương dân ở Hồ Chí Minh được hình thành

từ rất sớm và phát triển ngày càng sâu sắc. Tấm lòng đó không chỉ đạt đến mà còn vượt

xa lòng mong mỏi của nhân dân về một người lãnh đạo từ xưa đến nay. Từ thuở thiếu

thời, Hồ Chí Minh đã trăn trở, đau xót với nỗi thống khổ của nhân dân và thân phận của

dân tộc dưới sự thống trị của thực dân Pháp và tay sai: “Nhân dân Việt Nam trong đó có

ông cụ thân sinh ra tôi, lúc này thường tự hỏi nhau ai sẽ là người giúp mình thoát khỏi

ách thống trị của Pháp. Người này nghĩ là Anh, có người lại cho là Mỹ. Tôi thấy phải đi

ra nước ngoài xem cho rõ. Sau khi xem xét họ làm ăn ra sao, tôi sẽ trở về giúp đồng bào

tôi” [50, tr.30]. Điều đó tạo thành động lực mãnh liệt thôi thúc Người ra đi tìm đường

cứu nước, giải phóng nhân dân, khiến Người chấp nhận mọi sự hi sinh, thiệt thòi về

phương diện cá nhân: “Những khi tôi phải ẩn nấp nơi núi non, hoặc ra vào chốn tù tội,

xông pha sự hiểm nghèo - là vì mục đích đó. Đến lúc nhờ quốc dân đoàn kết, tranh

được chính quyền, uỷ thác cho tôi gánh việc Chính phủ, tôi lo lắng đêm ngày, nhẫn

nhục cố gắng - cũng vì mục đích đó. Ngày nay, vâng lệnh Chính phủ, theo ý quốc dân,

tôi phải xa xôi ngàn dặm, tạm biệt đồng bào, cùng với đoàn đại biểu qua Pháp - cũng vì

mục đích đó. Bất kỳ bao giờ, bất kỳ ở đâu, tôi cũng chỉ theo đuổi một mục đích, làm

cho ích quốc lợi dân” [94, tr.272]. Đó là điểm tựa để Hồ Chí Minh tin tưởng và vượt

qua muôn vàn khó khăn trên hành trình tranh đấu để mang về cho dân tộc độc lập, tự do,

hạnh phúc. Cuộc đời của Hồ Chí Minh, như chính Người nói chỉ có một ham muốn,

ham muốn tuột bậc là làm sao cho đất nước hoàn toàn độc lập, nhân dân được hoàn

toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành.

Ở Hồ Chí Minh yêu nước gắn với yêu dân, yêu nhân loại đau khổ. Nhưng Người

không chỉ yêu thương mà còn vì yêu thương đó mà suốt đời tận tụy đấu tranh, cống hiến. Hồ

Chí Minh làm gì, với cách thức nào, cũng đều là mưu hạnh phúc cho loài người, mưu phúc

lợi cho xã hội. Vì những mưu cầu cao cả, lớn lao như vậy mà Hồ Chí Minh quyết tâm - như

Người nói: “Tôi hiến cả đời tôi cho dân tộc tôi” [105, tr.674]. Vì vậy, lòng nhân ái Hồ Chí

Minh cũng gắn liền với đạo đức cao thượng nhất, sâu sắc nhất. Hồ Chí Minh là một trong ít

những vĩ nhân mà cuộc đời là hiện thân cao đẹp của đạo đức và hoạt động lãnh đạo của

63

Người cũng dựa trên một nền tảng đạo đức cách mạng, suốt đời vì dân tộc, nhân dân và nhân

loại. Bởi vậy, khi thấy mình không còn được phục vụ Tổ quốc, cách mạng và nhân dân lâu

hơn, nhiều hơn nữa, Người cảm thấy tiếc nuối.

Không những vậy, Hồ Chí Minh còn là người có tính cảm phong phú và cao thượng.

Sự từng trải với kinh nghiệm thực tiễn phong phú đã góp phần làm nên sự phong phú trong

đời sống tinh thần của Người. Bởi vậy, Hồ Chí Minh dễ thấu hiểu và thấu cảm người khác,

nhất là tư tưởng và tình cảm của người dân Việt Nam. Hồ Chí Minh luôn quan tâm tình cảm

của đối tượng lãnh đạo, đồng thời biết vận dụng sức mạnh của tình cảm để thúc đẩy hoạt

động của mọi người và nâng cao hiệu quả của quá trình lãnh đạo.

2.2.3.2. Bản lĩnh chính trị vững vàng, tư duy độc lập, tự chủ, sáng tạo

Là người có lập trường kiên định, nhất quán, Hồ Chí Minh không hề dao động trong

bất kỳ tình huống nào. Suốt quá trình hoạt động cách mạng, không ít lần phải đối mặt với

hiểm nguy sinh tử, không ít lần bị dụ dỗ, mua chuộc, đe dọa bằng nhiều hình thức khác

nhau, nhưng Người vẫn trung thành với mục tiêu, lý tưởng đã chọn. Quá trình hoạt động

cách mạng, dù có những lần bị hiểu nhầm từ những người đồng chí trong Quốc tế Cộng

sản, những người vốn đã từng là học trò của mình, từng bị yêu cầu tự phê bình, kiểm điểm

nhưng Hồ Chí Minh vẫn vững niềm tin vào tương lai, vào những di huấn của các nhà kinh

điển sáng lập CNMLN. Một mặt, Người phục tùng các quy định của tổ chức, nhưng mặt

khác, Người kiên trì, chờ đợi, biết tìm thời điểm, hoàn cảnh thích hợp để chứng minh và

thực hiện quan điểm của mình. Ngay cả khi phong trào cộng sản và công nhân quốc tế có

những bất đồng sâu sắc, thậm chí chia phe nhóm, Hồ Chí Minh vẫn tìm ra cách để thực

hiện được mục tiêu của cách mạng Việt Nam một cách rất hợp lý. Bản lĩnh đó gắn liền với

một trí tuệ sắc sảo và tư duy độc lập, tự chủ, sáng tạo. Người luôn có một sự nhạy bén lạ

thường với những diễn biến nhanh chóng của tình hình, có tầm nhìn xa về thời cuộc, dự

báo được những biến đổi của nó nên luôn kịp thời ứng phó, chủ động trước hoàn cảnh.

Hồ Chí Minh dám vượt qua những suy nghĩ và cách làm thông thường trên cơ sở phẩm

chất và tài năng của bản thân. Người giải quyết những vấn đề xảy ra với một tinh thần kiên

quyết nhưng mềm dẻo, kiên định bảo vệ cái đúng, bảo vệ chân lý, giữ vững các quan điểm và

chính kiến của mình trên cơ sở lợi ích chung của dân tộc, nhân dân và phong trào cách mạng.

Hồ Chí Minh luôn có sự sáng tạo trong lãnh đạo, nắm bắt vấn đề ở tầm bản chất, quy luật,

biết tìm sự tương đồng và khác biệt, mâu thuẫn nội tại, trù tính những bước đi, cách làm phù

hợp để giải quyết chúng. Điều này làm cho Người luôn có được tinh thần đổi mới, không bao

giờ chấp nhận sự rập khuôn, sáo mòn, bê nguyên xi những kinh nghiệm, cách làm cũ mà

64

không tính đến sự thay đổi của tình hình. Ở Hồ Chí Minh sự kiên định và đổi mới sáng tạo

luôn đi đôi với nhau, giữ vững với những nguyên tắc, nhưng luôn biết vận dụng chúng, phát

triển chúng phù hợp với điều kiện tình hình cụ thể từng nơi, từng lúc.

2.2.3.3. Hiểu biết sâu rộng và kinh nghiệm thực tiễn phong phú

Nghệ thuật lãnh đạo có quan chệ chặt chẽ với vốn tri thức và kinh nghiệm thực tiễn,

chúng tỉ lệ thuận với hiệu quả trong hoạt động lãnh đạo. Ở Hồ Chí Minh, vốn tri thức tiếp

thu được là rất phong phú, đa dạng, bao gồm cả cổ kim, Đông Tây trên nhiều lĩnh vực khác

nhau. Cuộc đời của Người là tấm gương học hỏi không ngừng. Bằng con đường tự học là

chủ yếu, Người đã tranh thủ mọi nơi để lĩnh hội tri thức nhân loại, thông thạo nhiều ngôn

ngữ, làm giàu trí tuệ của mình bằng vốn văn hóa của loài người. Hồ Chí Minh có sự am

hiểu sâu sắc văn hóa dân tộc mình và văn hóa nhân loại trên nhiều phương diện, đồng thời

biết chắt lọc chúng để làm thành vốn riêng của cá nhân, tạo nên nét đặc sắc riêng và hiếm

có nhà lãnh đạo trên thế giới đạt được. Trong thực tế Hồ Chí Minh biết sử dụng và sử dụng

thành thạo rất nhiều ngoại ngữ như Pháp, Anh, Nga, Trung, Đức, Ý… và nhiều ngôn ngữ

khác, chưa kể tiếng các dân tộc thiểu số. Đồng thời, Người cũng hiểu biết những nền văn

hóa tiêu biểu của nhân loại ở cả phương Đông và Tây.

Bên cạnh đó, hiếm nhà cách mạng nào cùng thời trên thế giới có sự trải nghiệm thực

tiễn phong phú như Hồ Chí Minh. Trong một khoảng thời gian dài, không gian rộng lớn,

loại hình hoạt động đa dạng, Người trải qua nhiều cương vị, nếm đủ mùi khổ ải, gian truân,

với những cung bậc cảm xúc khác nhau, gánh vác những trọng trách lớn lao trong những

lúc khó khăn nhất. Người ở trong cuộc của những biến động lớn mà nhân loại trải qua hàng

nửa thế kỷ. Hồ Chí Minh cũng là nhà lãnh đạo bôn ba nhiều nhất, làm nhiều nghề nhất, có

sự hiểu biết sâu sắc nhất về vấn đề thuộc địa, có kiến thức sâu rộng về tình hình thế giới,

hiểu rõ những nước tư bản chủ yếu, đồng thời cũng là nhà lãnh đạo có sự gắn bó mật thiết

với với nhân dân, với bạn bè, đồng chí và nhân loại cần lao. Vì vậy, Hồ Chí Minh có sự

đồng cảm sâu sắc với nhân dân, hiểu thấu được những thân phận con người, những cảnh

đời, số phận, hiểu rõ bạn và thù. Nói cách khác, vốn sống là một yếu tố làm cho Hồ Chí

Minh có tầm nhìn thời đại, tầm nhìn toàn cầu cả bề rộng và chiều sâu. Thực tiễn đã rèn

luyện Hồ Chí Minh một cách toàn diện, đó cũng là điều mà Hồ Chí Minh vượt lên nhiều

nhà cách mạng đương thời và các bậc tiền bối. Người thấy rõ tầm quan trọng của việc nắm

vững tình hình thực tế, người thật, việc thật. Nên sau này dù là Chủ tịch nước, Chủ tịch

Đảng, Hồ Chí Minh vẫn luôn sâu sát cơ sở, thường xuyên chủ động nắm tình hình bằng

nhiều hình thức khác nhau. Chỉ tính riêng trong giai đoạn 1955 - 1965, Người đã có khoảng

65

700 chuyến đi xuống cơ sở để thăm các địa phương, các đơn vị sản xuất, các tầng lớp nhân

dân..., ở các vùng miền, để động viên, thăm hỏi, kiểm tra công việc. Như vậy, trung bình

một năm Hồ Chí Minh đi xuống cơ sở khoảng 60 lần.

2.2.3.4. Ý chí và nghị lực phi thường

Một trong những yếu tố làm nên nhà lãnh đạo lớn là ý chí và nghị lực của họ. Ở Hồ Chí

Minh điều này càng thể hiện đậm nét. Sinh ra trong một gia đình nhà Nho nghèo yêu nước,

có cuộc sống như những người dân thường, nên ngay từ nhỏ Hồ Chí Minh đã trải qua cuộc

sống của người dân lao động và từng bước hình thành nên nghị lực lớn sau này. Từ thuở niên

thiếu, Người đã biết giúp đỡ gia đình vượt qua những khó khăn, dù thiếu thốn, dù phải trải

qua nhiều mất mát, nhưng đã không ngừng vươn lên, nuôi chí lớn quyết giúp dân, giúp nước.

Vượt qua những khó khăn của cộng sống, kiên định với hoài bão đã chọn, quyết tâm ra đi tìm

đường cứu nước với hai bàn tay trắng, với tinh thần: “sẽ làm việc… sẽ làm bất cứ việc gì để

sống và để đi” [140, tr.16]. Suốt 30 năm bôn ba hải ngoại, trải qua rất nhiều gian khổ, chịu

đựng biết bao gian nguy, thậm chí có những lúc cái chết cận kề… nhưng với nghị lực của

mình, Người vẫn vượt qua tất cả, vững tin vào tương lai của cách mạng và sức mạnh tất

thắng của nhân dân. Ngay cả khi ở trong nhà tù của chế độ Tưởng Gới Thạch, Hồ Chí Minh

vẫn thể hiện một phong thái ung dung tự tại: “Thân thể ở trong lao, Tinh thần ở ngoài lao;

Muốn nên sự nghiệp lớn, Tinh thần càng phải cao” [93, tr. 305], vẫn luôn luôn giữ vững tinh

thần lạc quan: “Sự vật vần xoay đà định sẵn, Hết mưa là nắng hửng lên thôi” [93, tr.450].

Cuộc đời Hồ Chí Minh tiêu biểu cho tinh thần “phú quý bất năng dâm, bần tiện bất năng di,

uy vũ bất năng khuất”. Vì vậy, không có khó khăn gian khổ nào có thể lay chuyển được ý chí,

niềm tin của Người, không có thế lực nào có thể làm cho Người từ bỏ được mục tiêu theo

đuổi. Ý chí và niềm tin cùng nghị lực phi thường đã góp phần làm nên thành công của Hồ

Chí Minh và gắn liền với đó là thành công cách mạng Việt Nam, đưa Hồ Chí Minh trở thành

một nhà lãnh đạo nổi bật của thời đại, một biểu tượng, một người truyền cảm hứng cho cuộc

đấu tranh giải phóng của nhân loại tiến bộ và các dân tộc bị chà đạp.

Có thể nói, những phẩm chất nhân cách tiêu biểu ở Hồ Chí Minh luôn gắn kết chặt

chẽ với nhau, hòa quyện vào nhau, thúc đẩy lẫn nhau, tạo nên đặc sắc riêng có trong con

người Hồ Chí Minh. Sự tổng hòa đấy làm nên một sự khác biệt, một sự vượt trội của Hồ

Chí Minh so với những cá nhân khác, những nhà lãnh đạo khác. Qua đó, tạo cho Người

một nền tảng vững chắc để nắm bắt, tiếp biến và giải quyết được những đòi hỏi của điều

kiện khách quan, tạo nên một nhà lãnh đạo đạo mẫu mực của dân tộc và nhân loại.

66

Tiểu kết chương 2

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh là tổng thể các hoạt động sáng tạo, khéo léo, linh

hoạt của Hồ Chí Minh trong quá trình lãnh đạo để xác định mục tiêu, thuyết phục, lôi cuốn,

tổ chức và dẫn dắt đối tượng lãnh đạo tự nguyện gắn kết, đồng lòng cống hiến, giải quyết

các tình huống nảy sinh. Nói đến NTLĐ Hồ Chí Minh là nói đến tổng thể những hoạt động

sáng tạo, khéo léo, linh hoạt được biểu hiện ở cả tư tưởng và hành động trong cuộc đời lãnh

đạo của Người.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh không phải được hình thành ngay một lúc mà là

một quá trình lâu dài trong sự tương tác giữa điều kiện khách quan và tính năng động, sáng

tạo của nhân tố chủ quan. Trên nền tảng thế giới quan, phương pháp luận cũng như những

quan điểm về NTLĐ của CNMLN, Hồ Chí Minh không ngừng tiếp thu, tiếp biến, phát

triển NTLĐ truyền thống của dân tộc Việt Nam; tinh hoa tư tưởng và kinh nghiệm lãnh đạo

của nhân loại cả phương Đông và phương Tây; thực tiễn Việt Nam và thế giới. Đồng thời,

đó cũng là quá trình Người vận dụng và phát triển sáng tạo tư tưởng chính trị và NTLĐ của

các nhà kinh điển sáng lập CNMLN vào hoạt động lãnh đạo của bản thân trong từng điều

kiện, bối cảnh lịch sử cụ thể.

Tuy nhiên, NTLĐ Hồ Chí Minh còn là sản phẩm của nhân cách Hồ Chí Minh. Nhân

cách Hồ Chí Minh là nơi tiếp nhận và chuyển hóa các giá trị khách quan để hình thành

NTLĐ của Người. Hay nói cách khác, điều kiện khách quan được lắng đọng và thẩm thấu

qua nhân cách Hồ Chí Minh để tạo thành những nội dung và giá trị đặc sắc riêng trong

NTLĐ của Người. Như vậy, từ những phân tích trong chương 2, nói cách khác là qua việc

làm rõ khái niệm và những nhân tố tác động tới việc hình thành NTLĐ Hồ Chí Minh là cơ

sở để luận án xác định và luận giải nội dung cũng như giá trị của NTLĐ Hồ Chí Minh ở

những chương tiếp theo.

67

Chương 3

NỘI DUNG NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO HỒ CHÍ MINH

3.1. NGHỆ THUẬT XÁC ĐỊNH MỤC TIÊU, XÂY DỰNG TẦM NHÌN LÃNH ĐẠO

3.1.1. Nắm bắt trúng bối cảnh, xác định đúng vấn đề đặt ra

Hồ Chí Minh là một trong những nhà lãnh đạo thành công, tiêu biểu hàng đầu của

nhân loại trong thế kỷ XX, một thế kỷ mà loài người có những biến động dữ dội và toàn

diện nhất trong quá trình tồn tại, phát triển đến nay. Sự thành công đó bắt đầu từ việc Hồ

Chí Minh nắm bắt trúng bối cảnh tình hình dân tộc và nhân loại, xác định trúng mục tiêu,

xây dựng được tầm nhìn lãnh đạo và chuyển hóa thành mục tiêu, tầm nhìn của dân tộc

mình, làm cho toàn dân tộc đồng lòng theo đuổi, thực hiện nó. Mục tiêu đó là độc lập, tự do,

hạnh phúc, dân chủ, phú cường; tầm nhìn đó là giành độc lập dân tộc, để đi lên CNXH và

cao hơn nữa là chủ nghĩa cộng sản. Tất cả được gắn chặt vào trong các cuộc đấu tranh

GPDT, giải phóng giai cấp và giải phóng con người.

Mục tiêu và tầm nhìn lãnh đạo bao giờ cũng là sản phẩm kết hợp giữa điều kiện

khách quan và nhân tố chủ quan. Trong đó, người lãnh đạo nhận thức được khát vọng của

bản thân trên cơ sở sự thức tỉnh cá nhân thông qua quá trình nắm bắt và nhận thức bối cảnh.

Nó là điều kiện tiên quyết, yếu tố cơ bản để trở thành người lãnh đạo và hình thành NTLĐ.

Sự khác biệt của Hồ Chí Minh so với rất nhiều người yêu nước đương thời là nhận thức

trúng bối cảnh để xác định đúng vấn đề đang đặt ra trong cuộc đấu tranh để GPDT và nhân

dân. Khi Hồ Chí Minh đang hành động để tìm lời giải cho việc cứu nước, cứu dân thì

không ít thanh niên khác thờ ơ với thời cuộc, hoặc không dám rời bỏ quê nhà vì không có

phương tiện, người có phương tiện lại rơi vào biếng nhác, một số người may mắn hơn,

được xuất dương đi học thì chỉ mong lấy chút ít học vấn để phục vụ cho chính quyền thực

dân, hoặc để đơn thuần là thỏa mãn tính tò mò của tuổi trẻ. Tất nhiên, trong số đó vẫn có

không ít người tiến bộ, lo lắng về số phận của dân tộc mình và cảnh ngộ của nhân dân

nhưng lại chưa đủ dũng khí làm đại sự, mà nếu có đủ dũng khí thì lại không biết cách làm

sao cho thành công. Xuất phát từ thực tế của dân tộc, Hồ Chí Minh đã sớm xác định rõ mục

tiêu, cách đi, cách sống, cách hoạt động để cứu nước, giúp đồng bào.

Người khẳng định: “tự do cho đồng bào tôi, độc lập cho Tổ quốc tôi, đấy là tất cả

những điều tôi muốn, đấy là tất cả những gì tôi hiểu” [140, tr.65]. Với Hồ Chí Minh, độc lập

cho Tổ quốc gắn liền với tự do của nhân dân, GPDT phải gắn liền với giải phóng nhân dân.

Khác với một số người chỉ đơn thuần đấu tranh cho ĐLDT mà không chú ý giải phóng, giải

quyết lợi quyền thiết thân cho nhân dân, hoặc một số người lại mong thức tỉnh, giải phóng

68

được đồng bào khỏi lầm lạc trong khi vẫn là thân phận thuộc địa. Hồ Chí Minh đã xác định

khát vọng của mình trên cơ sở hiểu rõ được khát vọng của nhân dân, hay nói cách khác, khát

vọng của Người là sự phản ánh khát vọng, mong mỏi, nhu cầu của dân tộc và nhân dân Việt

Nam - khát vọng giải phóng, độc lập và phát triển. Hồ Chí Minh đã biết nuôi dưỡng khát

vọng đó, lấy nó làm lẽ sống cuộc đời và biết tìm kiếm cách thức thực hiện phù hợp, sáng tạo.

Đây là điều mà những người khác, trước và cùng thời với Hồ Chí Minh không làm được.

Quá trình Hồ Chí Minh xác định mục tiêu, xây dựng tầm nhìn lãnh đạo cũng là quá

trình Người luôn bám sát với mọi biến đổi của thực tiễn, nhạy cảm với sự vận động của bối

cảnh xung quanh ở các cấp độ từ nhỏ đến phạm vi quốc gia, quốc tế. Trong đó, Hồ Chí Minh

luôn nhìn toàn cảnh để tìm ra các khuynh hướng, các chiều hướng vận động chủ yếu, mà các

chiều hướng đó thường thể hiện qua các phong trào đấu tranh, các lực lượng xã hội. Điều đó,

giúp Người khắc phục được sự phiến diện của một số nhà yêu nước Việt Nam đương thời,

đánh giá chuẩn xác cái được và chưa được của các phong trào để tìm ra cái thiếu sót, vấn đề

cần giải quyết và cách thức giải quyết. Hồ Chí Minh đã rất nhạy bén trong xác định đúng,

trúng mâu thuẫn, trên cơ sở đó đi sâu phân tích mâu thuẫn, nắm bắt được bản chất, đặc điểm

của từng mâu thuẫn (tính phổ biến, tính riêng biệt) và tìm ra cách thức giải quyết nó. Người

chỉ rõ: “cần phải học được cách ấy, mới phân tích đúng lịch sử cách mạng, hiện trạng cách

mạng, và suy đoán được tương lai của cách mạng” [97, tr. 566].

Hồ Chí Minh nhận thấy cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp của nhân dân Việt Nam tuy

sôi nổi, chia tách thành nhiều con đường, cách thức khác nhau, thậm chí là mâu thuẫn nhau,

nhưng đều thất bại. Những người đứng đầu các phong trào đó đã không kịp nhận ra để thay đổi

trước khi quá muộn. Điều đó cho thấy, chưa hiểu rõ tình hình, nắm bắt không trúng vấn đề thì

người lãnh đạo dù nỗ lực bao nhiêu cũng khó có thể thành công. Phan Bội Châu tuy đến Nhật,

mong dựa vào Nhật để đánh Pháp, nhưng ông lại không hiểu Nhật, hay nói cách khác là không

hiểu CNĐQ, ảo tưởng vào thứ “đồng văn, đồng chủng”. Tầm mắt của ông bị bó buộc vào các

nước Á Đông, bối cảnh Á Đông, khi nhận thấy những luồng gió mới từ nước Nga, có cảm tình

với CNXH thì đã không kịp. Mục tiêu đấu tranh của ông là đánh đuổi Thực dân Pháp, làm cho

đất nước độc lập, nhưng ông gặp không ít những băn khoăn, mâu thuẫn trước những biến

chuyển của thời cuộc, có những lúc bế tắc, dao động, tưởng chừng như không thấy đường ra.

Hồ Chí Minh thì khác, nhờ bôn ba khắp nơi trên thế giới, với phương pháp không ngừng so

sánh lý luận với thực tiễn, Người đã thấy được bộ mặt thật của CNĐQ, thấy được sự thống khổ

của các dân tộc bị áp bức và nhân dân lao động khắp năm châu. Bối cảnh mà Hồ Chí Minh

nắm bắt là bối cảnh toàn cầu với tất cả những gam màu của nó, với bộ mặt thật của nó.

69

Phan Châu Trinh đến Pháp, sống thời gian khá dài ở Paris, nơi được V.I.Lênin xem là

“trung tâm liên minh thế giới của bọn đế quốc” [81, tr.209], nhưng ông lại không phát hiện

được tính hai mặt của CNĐQ. Không chỉ vậy, Paris còn đầy rẫy những mâu thuẫn, những

cảnh đối nghịch, một bên hoa lệ của những triệu phú kếch xù, một bên thì nghèo đói xác xơ

của những người lao động; một bên là những biệt thự hoành tráng, một bên là những khu ổ

chuột ẩm thấp; một bên là những người đeo đầy trang sức, một bên là những người thất

nghiệp nằm co quắp trên đường, trong những khu chợ. Ngược lại, Hồ Chí Minh khi sang

phương Tây, thâm nhập sâu vào cuộc sống của những người lao động, Người đã tiếp cận đến

bản chất của CNTB. Phan Châu Trinh dù có thời gian hàng chục năm sống ở đó, nhưng quan

điểm giải quyết vấn đề của dân tộc của ông vẫn không thay đổi, mong muốn dựa vào Pháp

thực hiện những cải cách xã hội, lật đổ chế độ phong kiến. Năm 1922, ông vẫn khẳng định:

“Từ xưa tới nay tôi cứ cho cái phương pháp của tôi có nhiều sự hay hơn nhiều cái dở, vì rằng

nước mình trên có chánh phủ bảo hộ trông, dưới là một bầy quan lại tham nhũng, học thức

trong đám dân chúng kém cỏi, thì còn gì tốt lành bằng cái tôi dựa vào cái lý thuyết nhân

quyền mà cổ động sĩ khí dân tình, tôi thực hành cái phương pháp ấy thì tôi làm cái lối khẩu

thuyết vô bằng mà hô hào quốc dân đồng bào đồng tâm hiệp lực, kết đoàn hợp xã, dân tình

thức tỉnh, kháng thuế cự sưu, tố giác quan lại tham nhũng, lại bất hợp tác từ cái này đến cái

nọ, đến chừng đông tay vỗ nên bộp mà đoạt lại lợi quyền” [148, tr.102-103].

Trong khi đó, nhận thức của Hồ Chí Minh đã vượt lên rất xa, ngay từ năm 1920

Người viết: “Đã từ lâu, chủ nghĩa tư bản phương Tây như con rắn nhiều đầu, thấy châu Âu

là nơi quá chật hẹp để bóc lột và máu của vô sản châu Âu không đủ dồi dào để thoả mãn

thèm khát, nó bèn vươn những cái vòi khủng khiếp của nó tới khắp nơi của quả đất. Bọn tư

bản Anh, Đức hoặc Pháp, tất cả đều tương xứng nhau… Nước Pháp thì, núp sau lá cờ ba

sắc tự do, bình đẳng, bác ái, đang đưa vào các thuộc địa của nó rượu, thuốc phiện, mại dâm

và gieo rắc nghèo đói, lụn bại và chết chóc cho dân bản xứ bên cạnh sự giàu sang kiếm

được bằng cách bất lương của nó” [91, tr.31]. Hồ Chí Minh đã thấy được tầm quan trọng

của những thuộc địa, những vệ tinh đối với CNTB, vì không có chúng CNTB không thể

tồn tại. Cho nên: “Ngày nay không còn là lúc phải đặt vấn đề Đảng có cần hay không cần

có một chính sách thuộc địa, bởi ngày nay không thể có sự tách biệt giữa thuộc địa và chính

quốc, giữa vô sản ở nơi này và vô sản ở nơi kia” [91, tr.33].

Đi đến bất cứ đâu, Hồ Chí Minh cũng quan sát, nắm bắt, phân tích, rất chú trọng

nghiêm cứu, tìm hiểu thực tế, nhất là những cảnh đối lập. Vì vậy, trong sự phân tích, đánh

giá của Người, sự trái ngược trong xã hội tư bản, giữa chính quốc với thuộc địa, giữa các

70

nước tư bản với nhau hiện lên nổi bật. Chính sự trải nghiệm thực tiễn, CNMLN và tư chất

cá nhân đã đem đến cho Hồ Chí Minh sự nhạy bén trong nhìn nhận vấn đề. Người nhận

thấy sự không triệt để của cách mạng tư sản và tính triệt để của cách mạng tháng Mười

Nga. Vì vậy, Hồ Chí Minh khẳng định: “chỉ có chủ nghĩa cộng sản mới cứu nhân loại,

đem lại cho mọi người không phân biệt chủng tộc và nguồn gốc sự tự do, bình đẳng, bác

ái, đoàn kết, ấm no trên quả đất, việc làm cho mọi người và vì mọi người, niềm vui, hòa

bình, hạnh phúc, nói tóm lại là nền cộng hoà thế giới chân chính, xóa bỏ những biên giới

tư bản chủ nghĩa cho đến nay chỉ là những vách tường dài ngăn cản những người lao

động trên thế giới hiểu nhau và yêu thương nhau” [91, tr.496].

Không dừng lại ở đó, Hồ Chí Minh còn đi sâu phân tích đặc điểm, tình hình, bối cảnh

của xã hội phương Đông nói chung, Đông Dương nói riêng và luận chứng cho việc chủ nghĩa

cộng sản có thể áp dụng được ở đây. Đó là bối cảnh một nước thuộc địa phong kiến, với văn

hóa, con người và những mâu thuẫn nội tại khác với phương Tây. Thực tiễn cuộc sống và lý

luận tiên tiến đã giúp cho Hồ Chí Minh cách tiếp cận vấn đề phù hợp. Ngay cả khi tìm thấy con

đường cách mạng, Hồ Chí Minh vẫn chú trọng phân tích tình để tìm cách vận dụng một cách

sáng tạo những điều đó vào trường hợp của dân tộc mình. Đến Chánh cương vắn tắt, con

đường và mục tiêu của cách mạng Việt Nam đã được khẳng định là làm: “tư sản dân quyền

cách mạng và thổ địa cách mạng để đi tới xã hội cộng sản” [93, tr.1]. Đó cũng chính là hợp

điểm giữa khát vọng bản thân Người với mong muốn của nhân dân, dân tộc và thời đại. Như

vậy, Hồ Chí Minh đã xác định được mục tiêu xuyên suốt, tầm nhìn bao quát cho sự phát triển

của xã hội Việt Nam mà tất cả những giai đoạn về sau, khi xác định mục tiêu cụ thể, những

tầm nhìn cụ thể, Người đều nhất quán tinh thần đó. Điều này vừa là bản lĩnh, vừa là trí tuệ sáng

tạo của Hồ Chí Minh. Trong khi Đại hội VI của Quốc tế Cộng sản vẫn xác định vấn đề ruộng

đất là mấu chốt của cách mạng dân chủ tư sản ở thuộc địa và đòi hỏi quá trình thực hiện cách

mạng phải tiến hành nhiệm vụ dân chủ song song với vấn đề GPDT thì Hồ Chí Minh đã cho

rằng cần phải phải đặt nhiệm vụ dân tộc lên trước nhiệm vụ chống phong kiến và vấn đề ruộng

đất. Không những vậy, trong mục tiêu cách mạng của Người, thực hiện nhiệm vụ dân tộc

không thuần túy chỉ là chống đế quốc mà còn bao gồm chống cả một bộ phận phong kiến tay

sai phản động nhất, tức là nó đã bao gồm một phần nhiệm vụ dân chủ.

Trên cơ sở mục tiêu tổng quát, tùy từng thời kỳ, giai đoạn, tùy vào sự biến đổi của tình

hình, Hồ Chí Minh luôn có sự điều chỉnh mục tiêu của cách mạng cho phù hợp. Với Hồ Chí

Minh, “nhằm vào mục đích giải phóng dân tộc, chúng ta sẽ dùng mọi thủ đoạn cách mạng,

mọi phương pháp thích hợp để làm cho toàn dân tộc vùng lên” [93, tr.646]. Đó cũng là cách

71

thức xác định và hiện thực hóa mục tiêu lãnh đạo xuyên suốt của Hồ Chí Minh khi chưa

giành được chính quyền, cũng như khi nước nhà đã giành được độc lập, xây dựng xã hợi mới

hoặc trong chiến tranh giải phóng. Nhất quán với mục tiêu bao trùm, Người luôn biết cụ thể

hóa cho phù hợp với từng giai đoạn, sát với tình hình thực tế, để đạt mục tiêu chung từ mục

tiêu cụ thể, đạt mục tiêu xa từ những mục tiêu gần. Và những mục tiêu đó luôn trong một

chỉnh thể thống nhất, quan hệ chặt chẽ với nhau, không phải phép cộng giản đơn.

3.1.2. Gắn kết nối thời gian và kết nối xã hội

Nghiên cứu quá trình lãnh đạo cách mạng của Hồ Chí Minh, chúng ta thấy rằng, khi xác

định mục tiêu, xây dựng tầm nhìn lãnh đạo, Người đã gắn chặt giữa kết nối thời gian (quá khứ -

hiện tại - tương lai) và kết nối xã hội (cá nhân và tập thể, dân tộc và nhân loại). Với Hồ Chí

Minh, “xem quá khứ, nhất là xem hiện tại để hiểu biết và suy đoán tương lai. Có thế mới nhận

định tình hình, mới nhận xét sự việc xảy ra được đúng đắn” [102, tr.15]. Trong xây dựng mục

tiêu và tầm nhìn lãnh đạo, Hồ Chí Minh luôn gắn kết giữa hiện tại và tương lai. Người đã lấy

hoàn cảnh hiện tại (của cá nhân và tập thể, dân tộc và nhân loại) để xây dựng mục tiêu cho

tương lai (tương lai cá nhân và tập thể, dân tộc và nhân loại) trên cơ sở giải quyết được những

vấn đề hiện tại, lấy tương lai để dẫn dắt mục tiêu hiện tại, định hướng cho hiện tại. Ở chiều

ngược lại, mục tiêu hiện tại qua mỗi thời điểm, giai đoạn là từng bước đi cụ thể để đạt đến mục

tiêu tương lai, là cái phải đạt được để đi đến cái sẽ đạt được. Nhưng dù hiện tại hay tương lai

Hồ Chí Minh luôn có sự gắn kết với quá khứ, với những gì đã qua. Điều đó không chỉ giúp cho

mục tiêu lãnh đạo được toàn diện hơn mà còn tìm được nguồn sức mạnh, bài học từ quá khứ

để hoạch định mục tiêu hiện tại và tương lai. Do đó, mục tiêu, tầm nhìn lãnh đạo ở Hồ Chí

Minh vừa có trước mắt, vừa có lâu dài, có xuyên suốt mà cũng có cụ thể, cụ thể ở đây là cụ thể

của cái xuyên suốt và cái xuyên suốt được thực hiện bằng cái cụ thể. Hồ Chí Minh khẳng định

với bạn bè quốc tế: “nhìn lại quá khứ, nhân dân chúng tôi có thể tự hào chính đáng về con

đường đã qua. Nhưng nhân dân chúng tôi cũng và nhất là hướng về tương lai và thấy được

những việc còn phải làm” [100, tr.114].

Hồ Chí Minh nhận thấy nhu cầu và nguyện vọng của nhân dân rất đa dạng và không

ngừng vận động, phát triển theo những chiều hướng khác nhau giữa các giai cấp, tầng lớp,

dân tộc, tôn giáo… Trong đó có vấn đề trước mắt, vấn đề lâu dài, có vấn đề cơ bản, chủ yếu

và không cơ bản, thứ yếu. Tạo được sự đồng thuận của toàn dân với mục tiêu của cách mạng

là điều không đơn giản, vừa phải làm cho mọi người thấy lợi ích thiết thân hàng ngày được

đáp ứng mà vẫn không thỏa mãn dừng lại, biết vươn lên mục tiêu cao hơn. Hồ Chí Minh đã

xác định phải “làm cho mọi người thấy hết thắng lợi, khả năng và khó khăn của ta, thấy rõ

72

khả năng của ta to lớn hơn khó khăn nhiều, làm sao cho mọi người vui vẻ, hăng hái làm tròn

nhiệm vụ, vì khi nhân dân vui vẻ, hăng hái thì mọi khó khăn sẽ vượt được” [103, tr.25].

Đồng thời, lại phải biết định hướng nhân dân vươn tới những mục tiêu dài hơn, những lý

tưởng cao đẹp mà không rơi vào phiêu lưu, làm ẩu, chủ quan duy ý chí.

Những nhà yêu nước trước Hồ Chí Minh, cùng thời với Hồ Chí Minh, thậm chí sau Hồ

Chí Minh, có người trong xác định mục tiêu đấu tranh đã không gắn kết nhuần nhuyễn giữa

quá khứ, hiện tại và tương lai. Có người chỉ chú ý đến cái trước mắt, chỉ quan tâm tới vấn đề

giành ĐLDT, nhưng lại không xét đến nhu cầu, lợi ích của các giai cấp, tầng lớp nhân dân,

nhất là nông dân nên không huy động được sức mạnh to lớn của họ. Vì vậy, độc lập không

gắn với dân chủ, ấm no, hạnh phúc. Có người dù nhận thức được sự cần thiết phải huy động

được sức mạnh của nhân dân, nhưng họ chỉ thấy cái hiện thực đời sống của họ, mà không

thấy được vai trò và tiềm năng của họ, nên không xác định đúng vị trí của GCCN và giai cấp

nông dân, không đánh giá đúng sức mạnh của hai giai cấp cơ bản trong sự nghiệp đấu tranh

chống thực dân và phong kiến. Vì vậy, họ mong có toàn dân tham gia nhưng lại chưa hiểu

sâu sắc về dân. Có những người mong muốn cho dân tộc được phát triển, trình độ nhân dân

được nâng lên, những cái tệ hại của chế độ phong kiến bị xóa bỏ, nhưng họ lại không thấy

rằng để làm việc đó thì cần phải giành được ĐLDT, nếu không có độc lập thì không có cơ sở

thực tế để nâng cao dân trí và chăm lo cho dân sinh. Có những người, vì lòng căm thù quân

xâm lược và bọn tay sai, nhưng thiếu đường lối và phương pháp đúng đắn mà chọn cách ám

sát, làm liều nên dù phải hi sinh nhiều của, nhiều người mà sự nghiệp vẫn không thành công.

Có người nhận thấy được vai trò của truyền thống, cố gắng khơi dậy truyền thống dân tộc để

đạt được mục tiêu trong hiện tại, nhưng lúng túng về phương pháp, không tạo được sự lan tỏa

tinh thần cách mạng trong nhân dân dù nhiệt tâm có thừa... Như vậy, những quan điểm đó

chưa đồng bộ, chưa có được cái nhìn xuyên suốt để tạo ra một chiến lược nhất quán. Đồng

thời, ngay cả những người có cái nhìn thực tế thì cũng chưa nhận thức được bản chất vấn đề

xã hội Việt Nam bấy giờ mà chỉ thấy cái hiện thực bên ngoài, cảm tính. Quá khứ, hiện tại và

tương lai chưa có sự gắn kết trong mục tiêu, tầm nhìn lãnh đạo.

Hồ Chí Minh không chỉ thấu hiểu được mong muốn của quần chúng nhân dân, nhất là

nhân dân lao động, mà Người còn thấy được khát vọng của toàn dân tộc. Bởi vậy, Người chọn

đi theo con đường CMVS, đó không chỉ là con đường phù hợp nhất để giải phóng nhân dân

một cách thực sự, lâu dài, vĩnh viễn mà còn là con đường xây dựng nền hòa bình, hữu nghị trên

thế giới. Nhưng để làm được điều đó, vấn đề trước mắt là giành ĐLDT. Nhưng giành được độc

lập rồi phải tiến lên xây dựng xã hội mới, một xã hội thực sự dân chủ, trong đó dân là chủ và

73

dân làm chủ, để từ GPDT vươn tới giải phóng giai cấp, giải phóng con người, tạo điều kiện cho

con người phát triển toàn diện - tiến lên CNXH. Người cho rằng “Chúng ta tranh được tự do,

độc lập rồi mà dân cứ chết đói, chết rét, thì tự do, độc lập cũng không làm gì. Dân chỉ biết rõ

giá trị của tự do, của độc lập khi mà dân được ăn no, mặc đủ” [94, tr.175].

Từ khi về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng (1941), trên cơ sở phân tích tình hình, đánh

giá thái độ của các giai cấp, tầng lớp và nguyện vọng của nhân dân, Hồ Chí Minh đã cùng với

ĐCS Việt Nam hoàn chỉnh việc chuyển hướng chỉ đạo chiến lược, điều chỉnh nhiệm vụ, xem

nhiệm vụ GPDT, giành độc lập là nhiệm vụ trước tiên của cách mạng Đông Dương. Như vậy,

việc hoàn chỉnh “thay đổi chiến lược” từ việc thực hiện cách mạng tư sản dân quyền (với hai

nhiệm vụ phản đế và phản phong), đến xác định rõ tính chất của cách mạng Đông Dương là

cách mạng GPDT, đề cao, xem đó là nhiệm vụ cấp bách nhất, cốt yếu nhất trong giai đoạn

trước mắt là hết sức sáng suốt. Đó là sự vận dụng, gắn kết giữa cái hiện tại và cái tương lai

trong một điều kiện cụ thể trên con đường CMVS. Cùng với đó, Hồ Chí Minh và Đảng đã điều

chỉnh mô hình chế độ mới sau khi giành ĐLDT, từ thành lập chính phủ công nông binh sang

thành lập chế độ dân chủ cộng hòa, xây dựng chế độ dân chủ mới cho toàn thể dân tộc. Không

những vậy, Người còn trực tiếp chỉ đạo xây dựng khu giải phóng, vừa để tạo lực, tạo thế và

tranh thời khi thời cơ đến, giành ĐLDT vừa để tạo dựng một mô hình nhà nước mới trên thực

tế. Trong đó, nhân dân được rèn luyện để tiến lên giành, giữ chính quyền, cán bộ được bồi

dưỡng để sau này xây dựng chế độ mới khi nước nhà giành được độc lập.

Khi đất nước bị chia cắt làm hai miền, mục tiêu của cách mạng lại được Hồ Chí Minh

và Đảng điều chỉnh cho phù hợp với tình hình mới: “miền Bắc hoàn toàn giải phóng, ta đã

bước vào thời kỳ quá độ tiến dần lên chủ nghĩa xã hội. Chúng ta tiếp tục nhiệm vụ cách

mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở miền Nam và đấu tranh thống nhất nước” [101, tr.91].

Người nhắc nhở “điều cần chú ý là không thể đem tình hình miền Nam tách rời tình hình

nước ta và tình hình thế giới. Dù thế nào, ta cũng phải đưa miền Bắc tiến lên chủ nghĩa xã

hội một cách vững vàng. Phải thấy đấu tranh ở miền Nam gay go, phức tạp nhưng đồng

thời cũng phải thấy ta nhất định giải phóng được miền Nam. Trong cục bộ, ta phải thấy hết

khó khăn nhưng về toàn diện phải thấy ta nhất định thắng, thuận lợi là căn bản” [58, tr.163].

Như vậy, trong mục tiêu lãnh đạo, Hồ Chí Minh luôn xác định rõ mục tiêu xuyên suốt, lâu

dài chi phối toàn bộ tiến trình cách mạng, chi phối toàn bộ sự nghiệp lãnh đạo của mình.

Nhưng tùy thời điểm, theo sự vận động của tình hình, Người luôn biết điều chỉnh, xác định

những mục tiêu cụ thể, trong từng giai đoạn để vừa đáp ứng được yêu cầu, đòi hỏi của toàn

dân tộc và của từng giai cấp, tầng lớp. Thông qua đó để lôi cuốn, thúc đẩy mọi người, từng

74

bước đạt được nó và trên cơ sở đó xây dựng hệ mục tiêu lãnh đạo theo thứ bậc, theo từng

giai đoạn để đạt đến mục tiêu tổng quát.

Tầm nhìn lãnh đạo của Hồ Chí Minh về có bề rộng, có chiều sâu và tầm xa, nên khi

hành động Người luôn căn cứ vào khả năng hiện có, điều kiện thực tế. Khả năng điều

kiện này sẽ cho phép giải quyết được những nhiệm vụ cao hơn và không rơi vào vụn vặt,

hay quá sa đà vào những vấn đề nhỏ mà làm ảnh hưởng đến vấn đề lớn. Người biết khi

nào, cái nào cần tiệm tiến và cái nào cần nhảy vọt, “phải phát huy tính tích cực và tính

sáng tạo của quần chúng, nắm vững thực tế, chớ nóng vội, chớ kiêu căng” [102, tr.55].

Bên cạnh việc đẩy mạnh xây dựng CNXH ở miền Bắc và đấu tranh thống nhất nước nhà,

Hồ Chí Minh vẫn luôn quan tâm, chú ý nắm bắt những vấn đề thực tế, chăm lo cuộc sống

thường nhật cho người dân. Tại cuộc họp Bộ Chính trị bàn về công tác kiểm tra kế hoạch

nhà nước năm 1962 (30/7), Người chỉ rõ: “Từ ngày hòa bình lập lại năm nào cũng thấy

có thuận lợi, có khó khăn và năm nào cũng không đạt kế hoạch. Tình hình mỗi ngày một

căng thẳng. Ta phải tìm cách nào, nếu cần có thể giảm bớt một phần xây dựng để giải

quyết vấn đề ăn và mặc cho nhân dân được tốt hơn nữa, đừng để cho tình hình đời sống

căng thẳng quá. Vấn đề con người là hết sức quan trọng. Nhà máy cũng rất cần có thêm,

có sớm, nhưng cần hơn là con người” [57, tr.202-203].

Trong xác định mục tiêu và tầm nhìn lãnh đạo, Hồ Chí Minh không chỉ chú trọng tính

kết nối về thời gian, mà đặc biệt quan tâm đến khía cạnh kết nối xã hội giữa cá nhân với tập

thể, dân tộc với nhân loại để tạo ra khả năng lôi cuốn được cao nhất sức mạnh của quần,

dân tộc và SMTĐ vào cuộc đấu tranh cách mạng. Hồ Chí Minh nắm bắt được nhu cầu,

khát vọng của quần chúng, hiểu rõ tình cảnh của các dân tộc bị áp bức, thấy được điều

mong mỏi của người lao động ở khắp mọi nơi. Bởi vậy, mục tiêu và tầm nhìn lãnh đạo của

Người đã phản ánh được nguyện vọng của cá nhân, của tập thể, cộng đồng và rộng hơn nữa

là nhân loại cần lao. Mỗi người dân yêu nước, mỗi nhóm, mỗi tập thể, giai tầng đều tìm

thấy lợi ích, quyền lợi thiết thân trong mục tiêu mà Hồ Chí Minh đặt ra.

Nhu cầu, lợi ích của quần chúng nhân dân là vô cùng đa dạng, phong phú. Vì vậy,

người lãnh đạo cần phải tìm ra mẫu số chung mà mỗi người, mỗi nhóm người đều nhận thấy

sự cần thiết phải theo đuổi thực hiện mục tiêu của tổ chức, của dân tộc. Thực tế trong việc

hoạch định mục tiêu, Hồ Chí Minh tìm ra điểm chung mà tất cả mọi người Việt Nam yêu

nước đều cần đến. Đó là khát vọng độc lập, tự do, thoát khỏi gông xiềng của chế độ thực dân

phong kiến, trở thành người làm chủ cuộc đời, vận mệnh của mình, làm chủ đất nước; là

những lợi quyền mỗi người đều mong muốn được hưởng (mưu cầu hạnh phúc), trong một

75

nước dân chủ cộng hòa mà bấy lâu chưa từng được đáp ứng ở dưới chế độ thực dân phong

kiến. Mục tiêu lãnh đạo của Hồ Chí Minh vừa phản ánh được nét đặc thù của cuộc cách

mạng GPDT theo con đường CMVS ở phương Đông, vừa phản ánh được sự mong mỏi của

mỗi người dân và toàn dân tộc suốt một thời gian dài sống trong đêm trường nô lệ: độc lập,

tự do, hạnh phúc, dân chủ cũng như những nhu cầu của cuộc sống thường nhật.

Nếu sự kết hợp cá nhân và tập thể đã huy động được SMDT, thì sự kết hợp giữa dân tộc

và nhân loại đã làm cho mục tiêu lãnh đạo mà Hồ Chí Minh xác định hoàn chỉnh, toàn diện,

bao quát và có tầm nhìn xa hơn. Với “mục đích là giải phóng các dân tộc yếu, sau tiến lên làm

cách mạng thế giới, sẽ giải phóng toàn nhân loại khỏi ách đế quốc chủ nghĩa và tư bản chủ

nghĩa” [92, tr.513], Hồ Chí Minh đặt sự phát triển của dân tộc trong dòng chảy thời đại mới mà

nhân loại tạo ra, thấy được đầy đủ ưu thế, sức mạnh của dân tộc mình và tranh thủ được SMTĐ

để giải quyết vấn đề dân tộc. Hồ Chí Minh đã giải quyết hài hòa, không tuyệt đối hóa yếu tố

dân tộc hay yếu tố nhân loại trong mục tiêu lãnh đạo. Người nhận thấy dân tộc cần giải phóng

nhưng phải vươn tới mục tiêu thời đại, đi theo con đường thời đại đang mở ra - thời đại CMVS,

để cùng chiến đấu cho hòa bình, độc lập, dân chủ và tiến bộ xã hội. Dù nằm trong thời đại

CMVS, thời đại quá độ lên CNXH nhưng Việt Nam trước hết phải giải quyết vấn đề dân tộc,

phù hợp với đặc thù dân tộc. Sự kết hợp đó đã giúp cách mạng Việt Nam phát huy tối đa sức

mạnh bên trong và thu hút được sự ủng hộ của không chỉ các nước thuộc khối xã hội chủ nghĩa,

mà cả nhân dân ở các nước tư bản cũng như ở các thuộc thế giới thứ ba.

Nhờ kết hợp dân tộc với nhân loại, mục tiêu và tầm nhìn lãnh đạo Hồ Chí Minh bao chứa

được cả cái chung và cái riêng, vận mệnh dân tộc được đặt trong xu thế, tiến trình phát triển

của nhân loại. Vì vậy, nó không chỉ hấp thụ được SMTĐ mà còn định hướng cho sự phát triển

của dân tộc ở hiện tại và tương lai. Điều đó lý giải vì sao cách mạng Việt Nam gắn bó được với

trào lưu của thời đại, tranh thủ được sự ủng hộ to lớn về vật chất và tinh thần của nhân dân tiến

bộ thế giới, không phân biệt chế độ xã hội. Sự thành công trong kết hợp cá nhân và tập thể, dân

tộc và nhân loại để xác định mục tiêu, tầm nhìn lãnh đạo của Hồ Chí Minh đã góp phần thay

đổi một cách triệt để tiến trình phát triển của dân tộc Việt Nam. Nó đáp ứng và phù hợp với

mong muốn của mỗi cá nhân, cộng đồng, cả dân tộc và nhân loại tiến bộ, nên mục tiêu lãnh

đạo khi đặt ra luôn có sức hiệu triệu, khả năng tập hợp lực lượng rất cao.

3.1.3. Nắm vững cái tất yếu và không ngừng tạo ra các điều kiện để thực

hiện cái tất yếu

Nhận thức được cái tất yếu và biểu hiện của nó trong từng giai đoạn cụ thể cũng

như cách thức để thực hiện nó, là một điểm rất đặc sắc trong NTLĐ Hồ Chí Minh. Đó là

76

một trong những yếu tố làm nên thành công của Người trong xác định mục tiêu, xây

dựng tầm nhìn lãnh đạo. Hồ Chí Minh không rơi vào thái quá hay bất cập mà luôn có sự

kết hợp hài hòa giữa tình cảm nồng nàn và lý trí sáng suốt. Người nghiên cứu, phân tích

đi đến những kết luận khoa học trong lãnh đạo dựa trên các khả năng phát triển của lịch

sử với tất cả những điều kiện của nó.

Nắm bắt được quy luật xã hội là một vấn đề không đơn giản, nhưng Hồ Chí Minh

vừa nắm được quy luật chung vừa thấy được biểu hiện cụ thể của nó trong tính phong phú,

muôn màu muôn vẻ với những khả năng và chiều hướng khác nhau. Cái tất yếu là cái

không tránh khỏi, nhất thiết phải xảy ra, khi điều kiện chín muồi thì nó chắc chắn xảy ra.

Tất yếu mang tính quy luật thép. Nhưng trong xã hội, tính tất yếu luôn là tương đối, có điều

kiện, gắn liền với nhận thức và hành động của con người, nói cách khác đó là tất yếu “được

sinh thành”. Vì vậy, trong đời sống xã hội nó hoàn toàn không biểu hiện ra giống tính tất

yếu trong tự nhiên mà luôn gắn với hoạt động của con người. Tiến trình đấu tranh để giải

phóng, phát triển đất nước, dân tộc khỏi chế độ thực dân phong kiến là cái tất yếu, nhưng

tiến hành nó như thế nào, cách thức, phương pháp, bước đi gì thì nó lại mang tính có thể

gắn với những điều kiện nhất định, vì đây là quá trình chưa có tiền lệ lịch sử.

Cái có thể là cái thực hiện được trong một bối cảnh, điều kiện, thời gian cụ thể, là bước

đi, những nấc thang trong từng giai đoạn để đạt được cái tất yếu. Nó là biểu hiện của cái tất

yếu xã hội trong những bối cảnh cụ thể. Trong trường hợp này, điều kiện này nó diễn ra như

thế này, nhưng trong trường hợp khác, điều kiện khác nó lại diễn ra kiểu khác, nhưng nó

không phải là cái có thể hiểu theo nghĩa chủ quan, bất chấp tất cả, cố làm để dẫn đến thất bại.

Trong xây dựng mục tiêu, tầm nhìn lãnh đạo, nhận thức được quy luật phát triển của tổ chức,

đất nước, nhân loại là cái tất yếu (tất yếu được nhận thức), cái mà do sự vận động nội tại của

sự vật ắt sẽ dẫn đến, là cái phải giành được nếu muốn đi đến thắng lợi cuối cùng. Nhưng nắm

vững những điều kiện thực hiện cái tất yếu cũng rất quan trọng, mà nếu không thực hiện

được nó, không qua nó, không giành lấy nó thì sẽ không thực hiện được cái tất yếu. Tuy

nhiên, cái có thể (với nghĩa là cái tất yếu đủ các điều kiện để hiện thực hóa trong một bối

cảnh cụ thể) và tất yếu trong mục tiêu lãnh đạo chỉ có ý nghĩa tương đối, tồn tại trong một

phạm vi nhất định, trong mối quan hệ cụ thể, thực tế vận động của xã hội, chúng có thể

chuyển hóa cho nhau, không nhất thành bất biến.

Mục tiêu của Hồ Chí Minh là GPDT và giải phóng nhân dân, nhưng trước tình hình

các phong trào yêu nước đều thất bại thì bước đầu tiên là phải tìm ra con đường khác,

phương pháp khác để thực hiện mục tiêu đó. Là một người có tư duy nhạy bén, sắc sảo,

77

sáng tạo, Hồ Chí Minh hiểu rõ cách mạng là một sự nghiệp to lớn, không thể thực hiện

một sớm, một chiều, không chỉ dựa vào ý chí và lòng can đảm. Người đúc rút những kinh

nghiệm thành bại của dân tộc mình và các dân tộc khác trên thế giới, bắt tay chuẩn bị

từng yếu tố cho sự thành công của cách mạng. Sau khi tìm thấy con đường, phương pháp

cứu nước, Hồ Chí Minh tiến hành chuẩn bị thực lực cho cách mạng. Người khẳng định:

“trở về nước, đi vào quần chúng, thức tỉnh họ, tổ chức họ, đoàn kết họ, huấn luyện họ,

đưa họ ra đấu tranh giành tự do độc lập” [91, tr.209]. Để đảm bảo cách mạng thắng lợi,

phải đi theo con đường CMVS, đó là cái tất yếu. Nhưng có hàng loạt vấn đề quan trọng

được đặt ra cần phải giải quyết như là những nấc thang để vươn tới mục tiêu. Hồ Chí

Minh đã nắm bắt và thực hiện từng bước, xây dựng dần các nhân tố, đó là cái có thể.

Cách mạng muốn thành công phải có Đảng lãnh đạo - là cái tất yếu, nhưng trong điều

kiện Việt Nam, muốn thành lập Đảng phải thông qua tổ chức trung gian, phải dựa vào

SMDT để sinh thành, chứ không chỉ sức mạnh của giai cấp - là cái có thể.

Cách mạng Việt Nam phải đi theo con đường CMVS mới thành công. Nhưng Hồ

Chí Minh cũng nhận thấy điều kiện của nước Nga khác với Việt Nam, nên phải luận

chứng cho tính tất yếu có thể áp dụng và cách thức áp dụng CNMLN vào một nước thuộc

địa phong kiến. Quá trình đó, đòi hỏi phải nhận thức: “Mác đã xây dựng học thuyết của

mình trên một triết lý nhất định của lịch sử, nhưng lịch sử nào? Lịch sử châu Âu. Mà

châu Âu là gì? Đó chưa phải là toàn thể nhân loại” [91, tr.509-510]. Vì vậy, “cũng không

thể cấm bổ sung “cơ sở lịch sử” của chủ nghĩa Mác bằng cách đưa thêm vào đó những tư

liệu mà Mác ở thời mình không thể có được” [91, tr.509]. Về điều này V.I.Lênin căn dặn:

“các đồng chí hiện đang có một nhiệm vụ mà xưa kia những người cộng sản trên toàn thế

giới không có: trong khi dựa vào lý luận và thực tiễn chung của chủ nghĩa cộng sản, các

đồng chí vừa phải thích ứng với những điều kiện đặc biệt mà các nước châu Âu không có,

vừa phải học cách vận dụng được lý luận và thực tiễn ấy vào nơi mà quần chúng chủ yếu

là nông dân, nơi mà nhiệm vụ cần phải giải quyết không phải là đấu tranh chống tư bản,

mà là đấu tranh chống những tàn tích thời trung cổ” [81, tr.372].

Dù thấy được tính tất yếu đi theo con đường CMVS ở Việt Nam, nhưng do điều kiện,

hoàn cảnh, kết cấu kinh tế - xã hội… khác với phương Tây, nên con đường đó phải mang

tính đặc thù Việt Nam. Việt Nam là một nước thuộc địa, mâu thuẫn dân tộc vừa là mâu thuẫn

cơ bản, vừa là chủ yếu, nó bao trùm và chi phối các mâu thuẫn xã hội khác. Ở đây, sự phân

hóa giai cấp chưa thật sự sâu sắc như ở phương Tây, trong khi mọi người đều chịu chung nỗi

khổ nhục mất nước, do đó không phải đấu tranh giai cấp mà chủ nghĩa dân tộc mới là động

78

lực lớn của đất nước. Với tính tất yếu là đi theo con đường CMVS, nhưng cái có thể trước

hết là GPDT. Mặc dù vậy, cái có thể vẫn phải nằm trong dòng cái tất yếu, có nghĩa GPDT

phải trên lập trường GCCN, theo sự chỉ dẫn của CNMLN, dưới sự lãnh đạo của GCCN

thông qua đội tiền phong là Đảng Cộng sản, để đi tới CNXH và chủ nghĩa cộng sản. Mặt

khác, GPDT theo con đường CMVS mới có thể huy động tối đa SMDT, kết hợp SMDT và

SMTĐ, đủ sức đánh bại kẻ thù và xây dựng xã hội mới.

Nhưng giành được độc lập cũng chưa thể tiến lên ngay CNXH mà cần phải xây dựng

chế độ dân chủ mới, xem đó là nấc thang trung gian, một hình thức quá độ để đi lên xây dựng

CNXH. Người khẳng định: “Từ cộng sản nguyên thủy đến chế độ nô lệ, đến chế độ phong

kiến, đến chế độ tư bản, đến chủ nghĩa xã hội (cộng sản) - nói chung thì loài người phát triển

theo quy luật nhất định như vậy. Nhưng tùy hoàn cảnh, mà các dân tộc phát triển theo con

đường khác nhau. Có nước thì đi thẳng đến chủ nghĩa xã hội (cộng sản) như Liên Xô. Có nước

thì phải kinh qua chế độ dân chủ mới, rồi tiến lên chủ nghĩa xã hội (cộng sản)” [98, tr.293].

Mục tiêu cách mạng Việt Nam chia làm nhiều cấp độ, có nhiều bước trung gian, trên cơ sở

mục tiêu tổng quát, mục tiêu chung của từng thời kỳ để xác định mục tiêu cho từng lĩnh vực

kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, con người. Trong mỗi lĩnh vực Hồ Chí Minh đều kết hợp

được cái tất yếu và cái có thể. Trong đó, các mục tiêu cần được thực hiện dần dần, hướng tới

cái mong muốn nhưng phải đứng vững trên mảnh đất hiện thực: “lòng mong muốn của chúng

ta cũng phải có điều độ. Ta làm cái gì thì làm, được chắc thì ta mới làm và cố gắng ta làm”

[100, tr.564]. Vì vậy, “kế hoạch phải thiết thực, phải làm được. Chớ làm kế hoạch đẹp mặt, to

tát, kể hàng triệu nhưng không thực hiện được” [95, tr.81]. Những cách xử lý của Hồ Chí Minh

trong lãnh đạo luôn luôn thiết thực, thể hiện tầm nhìn xa ngay trong vấn đề cụ thể. Người chấp

nhận ở một mức độ nhất định, trong một phạm vi có thể, sự tồn tại của những yếu tố bất lợi, để

thực hiện được mục tiêu lớn lâu dài. Hồ Chí Minh muốn xây dựng một chế độ mới thực sự của

dân, do dân, vì dân, thật sự trong sạch, liêm chính và phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân,

nhưng thực tế khó có thể đạt được ngay một lúc. Do đó, vấn đề đặt ra trước hết là phải bảo đảm

cho nó tồn tại, bảo đảm cho nó hợp pháp, bảo đảm cho nó có sức mạnh của sự đoàn kết toàn

dân, phải làm cho nó thoát khỏi tư tưởng phong kiến để thấm nhuần tư tưởng dân chủ mới, từ

đó mới có thể làm cho nó phát triển đến tầm mong muốn.

Về kinh tế, những mục tiêu kinh tế được Hồ Chí Minh vạch ra ngay từ đầu trong Hội

nghị thành lập Đảng, trong Chương trình Việt Minh… Đó là những yếu tố cần thiết để xây

dựng nền kinh tế mới, trong một chế độ mới. Tuy nhiên, sau khi giành được độc lập, mục tiêu

đó có những nội dung chưa thực hiện được ngay, mà cái phải làm được lúc này là chấm dứt

79

nạn đói, chuẩn bị nguồn lực cho cuộc kháng chiến chống ngoại xâm. Mục tiêu cải cách ruộng

đất phải rải ra, tiến hành từ thấp lên cao. Cùng với sự phát triển của cuộc kháng chiến chống

thực dân Pháp, nó được thực hiện từng bước, từng vùng và đến khi miền Bắc được giải phóng

hoàn toàn thì nó được thực hiện đại trà. Sau khi hoàn thành cải cách ruộng đất và cải tạo

XHCN chưa thể tiến hành ngay việc đẩy mạnh phát triển công nghiệp nặng, mà quá trình xây

dựng nền kinh tế theo Hồ Chí Minh là “ra sức phát triển nông nghiệp, giải quyết được vấn đề

lương thực, phát triển công nghiệp nhẹ tự cung tự cấp được phần lớn hàng tiêu dùng và bước

đầu xây dựng công nghiệp nặng là cơ sở cho nền kinh tế độc lập” [104, tr.565].

Về văn hóa, để cách mạng phát triển bền vững, nhân dân được giải phóng thực sự

phải xây dựng một nền văn hóa cao, ai cũng biết đọc, biết viết, để mỗi người dân hiểu

quyền tự do dân chủ, biết sử dụng quyền tự do dân chủ, vươn lên trở thành những công

dân tốt, có ích cho nước nhà. Nhưng đối với hoàn cảnh Việt Nam, điều chỉ có thể làm

được ngay sau khi giành được độc lập là xóa nạn mù chữ (vì có tới 95% dân số mù chữ -

hậu quả của chính sách ngu dân), sau đó mới có thể tạo dựng được nền tảng vững chắc

thực hiện để những bước tiếp theo của vền văn hóa mới, phát triển giáo dục phổ thông,

giáo dục đại học, để mỗi người dân Việt Nam biết làm chủ bản thân, làm chủ đất nước, tự

giải phóng mình và giải phóng dân tộc, giải phóng đồng bào.

Về xã hội, cách mạng tất yếu phải hướng tới xây dựng một xã hội công bằng, bình

đẳng, không có áp bức, bóc lột bất công, ai làm nhiều hưởng nhiều, ai làm ít hưởng ít, ai

không làm không hưởng, trừ những đối tượng chính sách. Nhưng thực tế tình hình chưa

cho phép làm được điều đó, nên Hồ Chí Minh phải thực hiện từng bước theo tiến trình phát

triển của cách mạng. Đặc biệt khi đất nước còn phải chịu những tàn dư của chế độ cũ, thì

cần phải phát triển nền kinh tế nhiều thành phần để xây dựng nền tảng vật chất cho xã hội

mới, thông qua đó để không ngừng nâng cao đời sống nhân dân và khắc phục sự nghèo nàn

lạc hậu, từng bước đạt được mục tiêu của CNXH.

Như vậy, Hồ Chí Minh luôn nắm vững quy luật, quan sát toàn diện, nhìn xa và rộng

nhưng cũng luôn thiết thực. Người biết đạt đến cái tất yếu bằng những những việc có thể

làm trên cơ sở tôn trọng khách quan và phát huy cao độ tính năng động chủ quan, biết cân

xứng giữa nguồn lực và mục tiêu, mong muốn với năng lực. Vì nhận thức được cái tất

yếu nên Người nắm được khả năng gần, khả năng xa và biết đi từng bước để giành thắng

lợi. Tuy nhiên, Hồ Chí Minh không dừng lại ở việc nhận thức và thúc đẩy quần chúng

thực hiện những điều có thể trong những giai đoạn cụ thể, mà bất cứ lúc nào Người cũng

tìm mọi cách đem đến cho cộng sự và nhân dân niềm tin, dũng khí, trí tuệ để giúp họ làm

80

được những điều phi thường, vượt qua được những khó khăn tưởng chừng không thể

vượt qua nổi. Nói cách khác, Hồ Chí Minh biết khơi dậy được sức mạnh tiềm ẩn trong

quần chúng, thúc đẩy quần chúng, nên Người đã mở rộng được giới hạn của cái có thể.

Biết làm được cái có thể trong hoàn cảnh cụ thể là tài năng, nhưng biết mở rộng biên độ

của cái có thể thì đó thuộc về những người kiệt xuất. Hồ Chí Minh đã cho thấy, trong những

điều kiện hoàn cảnh lịch sử nhất định, con người chỉ có thể làm được những việc mà bối cảnh

cho phép với những mức độ khác nhau. Nhưng nếu người lãnh đạo biết phát huy cao nhất tính

năng động chủ quan của bản thân và của quần chúng, mà không rơi vào chủ quan duy ý chí, thì

quần chúng có thể phát huy cao nhất sức mạnh của mình trong sự nghiệp đấu tranh cách mạng

để giành được những thắng lợi to lớn hơn, vĩ đại hơn. Và giới hạn mở rộng đó thuộc về nghệ

thuật của người lãnh đạo, mà Hồ Chí Minh là một điển hình. Cũng chính vì vậy, những đội

quân xâm lược Việt Nam luôn bị bất ngờ trước sự kháng cự dũng cảm, bền bỉ, sáng tạo của

nhân dân Việt Nam, khiến cho những dự đoán ban đầu của chúng không thể thực hiện được.

Dưới sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh, dân tộc Việt Nam đã không ngừng mở rộng cái có thể của

mình và nhờ sự mở rộng đó mà họ vượt qua được những thử thách to lớn để tồn tại và phát

triển, tạo ra những kỳ tích trong thế kỷ XX. Như vậy, nhờ có nghệ thuật xác định mục tiêu, xây

dựng tầm nhìn lãnh đạo, Hồ Chí Minh đã trở thành người đầu tiên tìm thấy, xác định đúng mục

tiêu, con đường cách mạng, hoạch định chính xác những vấn đề chiến lược và sách lược, tạo

dựng nền tảng cho toàn bộ thắng lợi sau này của cách mạng Việt Nam.

3.2. NGHỆ THUẬT THUYẾT PHỤC ĐỐI TƯỢNG LÃNH ĐẠO

3.2.1. Nắm bắt sự tương đồng và khác biệt, giải quyết hài hòa lợi ích chung và

lợi ích riêng

Điều tạo ra thành công của Hồ Chí Minh trong thuyết phục đối tượng lãnh đạo là

biết tìm ra sự tương đồng và khác biệt thông qua sự quan sát khéo léo và tinh tế. Đây

chính là quá trình Hồ Chí Minh nắm bắt để thấu hiểu đặc điểm của đối tượng và dựa trên

những đặc điểm đó để có những cách thức thuyết phục phù hợp: “Đến một địa phương

nào, cần phải đi thăm các cụ phụ lão, các người phụ trách, rồi đi thăm các nhà đồng bào

để gây cảm tình, và để hiểu biết tình hình địa phương” [95, tr.192]. Tìm sự tương đồng,

Người nhấn mạnh đến lợi ích chung; nhấn mạnh sự giống nhau trong thân phận, trong

vận mệnh, trong khát vọng, trong lịch sử, truyền thống văn hóa… Tìm sự khác biệt, Hồ

Chí Minh biết cụ thể hóa, thậm chí cá biệt hóa những đặc điểm của từng cá nhân, nhóm

người, của từng giai tầng, với những đặc điểm khác nhau về văn hóa, lối sống, nhận thức

81

về lợi ích… để tuyên truyền cho phù hợp, đảm bảo khả năng thuyết phục cao nhất: “dân

hiểu, dân nhớ, dân theo, dân làm” [95, tr.191].

Nhờ quan sát mà Hồ Chí Minh thấy được đặc điểm của nhân dân là hay so sánh, so

sánh quá khứ với hiện tại, toàn bộ với bộ phận, khu vực này với khu vực khác, cán bộ này

với cán bộ khác, so sánh với nhau. Người dựa trên đặc điểm đó để làm nổi bật các vấn đề

cấp bách của cách mạng, sử dụng nhiều hình ảnh, so sánh ví von để diễn tả bản chất những

vấn đề lý luận phức tạp bằng những gì gần gũi với công việc thường ngày, làm cho mọi

người dễ hiểu, dễ nhớ và dễ làm theo. Đó là cách thức đem học thuyết của chủ nghĩa cộng

sản dịch ra tiếng nói của dân tộc để tuyên truyền cách mạng, là “quan tâm làm sao cho việc

tuyên truyền chủ nghĩa cộng sản được tiến hành trong mỗi nước, và tuyên truyền sao cho

nhân dân hiểu được” [81, tr.373], là “thức tỉnh tính tích cực cách mạng của quần chúng lao

động, dù trình độ của họ như thế nào” [81, tr.373]. Nắm bắt được đặc điểm của dân chúng,

Hồ Chí Minh sử dụng những ngôn từ bình dị, gắn với đời sống hàng ngày, không đao to

búa lớn, khéo chuyển những vấn đề trừu tượng thành cụ thể, những vấn đề phức tạp thành

đơn giản, giúp cho mọi người hiểu được những nội dung chiến lược, lớn lao nhưng lại biết

thực hiện nó bằng công việc hàng ngày. Đó là cách tuyên truyền thiết thực, đúng lúc, đúng

chỗ, chú trọng tính hiệu quả thực tế.

Người phát hiện và chia quần chúng thành các nhóm, các hạng để thông qua quần

chúng thuyết phục chính quần chúng. Người nhận thấy, quần chúng tuy đông nhưng có thể

chia làm ba hạng: hăng hái, hạng vừa, hạng kém. Trong đó, hạng giữa là đông hơn cả, hai

hạng còn lại thì ít hơn. Hồ Chí Minh tập trung xây dựng nhóm trung kiên, xây dựng những

hạt nhân nòng cốt, làm cho họ thật sự là những cá nhân tiêu biểu, thông qua họ kéo tính

tích cực của nhóm giữa lên cao và nâng đỡ nhóm kém. Hồ Chí Minh dùng những cá nhân

ưu tú, những người thật, việc thật để lan tỏa phong trào cách mạng trong nhân dân. Như

vậy, Người rất chú trọng tới việc nắm đặc điểm của đối tượng lãnh đạo, lúc thì nhấn mạnh,

khai thác tương đồng, khi thì cho thấy sự khác biệt, lúc thì kết hợp cả hai và chủ yếu dùng

cả hai tùy theo những mục tiêu, nhiệm vụ, đối tượng, thời điểm, hoàn cảnh cụ thể. Nhưng

dù khía cạnh nào thì đều nhằm tạo ra sự đồng tâm, tinh thần đoàn kết của nhân dân, phát

huy cao nhất vai trò, khả năng của họ vào sự nghiệp cách mạng. Người khuyên: “không

nên chỉ hô hào thợ thuyền, dân cày chung chung. Không nên nói vô sản giai cấp một cách

cứng nhắc. Trước mắt chúng ta phải đánh đổ thực dân Pháp, giải phóng dân tộc. Cho nên,

phải khơi dậy lòng yêu nước của mọi người. Đối với anh em binh lính, ta nên khêu gợi nỗi

82

nhớ nhà, nhớ quê hương, rồi chuyển sang khêu gợi lòng yêu nước, thương nòi. Như thế

mới đi vào lòng người ta được” [51, tr.17-18].

Đánh giá sự tương đồng và khác biệt còn là cơ sở để Hồ Chí Minh có thể lường trước

mức độ của sự khác biệt, trên cơ sở đó tìm cách phân tích, đánh giá và tìm cách khai thác

nó, dùng nó để tăng tương đồng. Sự thành công của Hồ Chí Minh trong thuyết phục quần

chúng là đã nhận thức rất thấu đáo vấn đề đồng và dị, kết hợp tài tình đồng và dị. Hồ Chí

Minh cho chúng ta thấy, không chỉ tương đồng mới dễ cầu đồng mà khéo léo khai thác sự

khác biệt vẫn có thể tăng tương đồng.

Trong nắm bắt sự tương đồng và khác biệt của đối tượng lãnh đạo, Hồ Chí Minh rất

chú ý nhận thức và giải quyết hài hòa lợi ích chung và lợi ích riêng. Lợi ích là cơ sở xác

lập mối quan hệ giữa người với người, là cái để gắn kết các thành viên trong xã hội, cũng

là cái để thỏa mãn nhu cầu của con người. Bởi vậy, giành và bảo vệ lợi ích hợp pháp,

chính đáng là động lực mạnh mẽ nhất thôi thúc con người hành động. Lợi ích xuất hiện

trong mọi mặt hoạt động của xã hội, nó rất phong phú, đa dạng. Nhưng để giải quyết, cân

bằng được nó thì không đơn giản, đòi hỏi các chủ thể, nhất là người đứng đầu phải thật sự

khéo léo, tinh tế, sáng tạo.

Trong thực tế, lợi ích cá nhân bao giờ cũng đóng vai trò rất lớn, vì nó đáp ứng nhu cầu

trực tiếp của mỗi người. Bởi vậy, trong thời đại nào con người cũng hành động vì lợi ích của

mình. Do đó, lợi ích cá nhân là cơ sở, động lực trực tiếp tạo ra tính tích cực của con người,

còn lợi ích cộng đồng, tập thể, xã hội thể hiện vai trò qua lợi ích cá nhân. Giải quyết hài hòa

lợi ích chung và lợi ích riêng có ý nghĩa rất quan trọng, nó tạo cơ sở cho sự phát triển ổn định

của tổ chức và đất nước. Qua đó, làm cho lợi ích cá nhân được đáp ứng mà không làm tổn

hại đến lợi ích của tập thể, cộng đồng, đồng thời làm cho lợi ích tập thể, cộng đồng được thực

hiện hiệu quả nhất mà không làm mất đi khả năng đáp ứng lợi ích cá nhân.

Nắm vững đặc điểm của người dân Việt Nam, nhất là người nông dân - rất chú trọng

tính thiết thực, cụ thể dù là trong kinh tế, chính trị, văn hóa, lý luận..., Hồ Chí Minh nhấn

mạnh: “nhân dân cần trông thấy lợi ích thiết thực (lợi ích gần và lợi ích xa, lợi ích riêng và lợi

ích chung, lợi ích bộ phận và lợi ích toàn cuộc). Đối với nhân dân, không thể lý luận suông,

chính trị suông” [97, tr.176]. Điều đó khẳng định, muốn thuyết phục, huy động nhân dân phải

đặc biệt chú ý đến vấn đề lợi ích thiết thân của họ. Trong quá trình lãnh đạo Hồ Chí Minh đã

nắm bắt màng lưới lợi ích và giải quyết chúng một cách hài hòa. Điểm nổi bật ở Người là

khi nhấn mạnh đến lợi ích chung, vẫn huy động được sức mạnh của mỗi cá nhân trong khối

83

đại đoàn kết dân tộc. Hồ Chí Minh hướng mọi người tập trung cho mục tiêu chung trên cơ

sở thấu hiểu hoàn cảnh, mong muốn của họ. Người thông qua việc xác lập mục tiêu, xây

dựng tầm nhìn đã giúp quần chúng và mỗi cá nhân nhận ra cách thức thông qua lợi ích

chung để đạt được lợi ích riêng. Bên cạnh đó, Người luôn thấu hiểu và quan tâm đến lợi ích

riêng của mỗi người. Khi điều kiện cho phép, phù hợp với hoàn cảnh, Hồ Chí Minh thể

hiện một cách rất cụ thể. Bù lại sự thiếu thốn về vật chất, Người luôn thể hiện sự quan tâm

chu đáo về mặt tinh thần, nhất là sự ghi nhận, quan tâm, động viên, khích lệ.

Hồ Chí Minh chú trọng tìm kiếm những điểm chung, nâng nó lên, làm cho mọi

người đều hiểu, đều thấy. Sau đó dùng tương đồng để khắc chế dị biệt, lấy lợi ích chung

để dẫn dắt lợi ích riêng, để cố kết các thành phần xã hội, các lực lượng, thay vì khoét sâu

sự khác biệt. Với nhãn quan lãnh đạo sắc bén, Hồ Chí Minh nhận thấy sự thống nhất dân

tộc, sự đoàn kết toàn dân mới tạo ra động lực thực sự mạnh mẽ, bền vững để chiến thắng

mọi khó khăn trở ngại, chiến thắng mọi kẻ thù xâm lược. Hồ Chí Minh lấy lịch sử để

chứng minh, khi nào dân tộc doàn kết thì đất nước được độc lập tự do, khi nào dân ta

không đoàn kết thì bị nước ngoài xâm lấn. Vì vậy, tìm ra điểm tương đồng để cố kết dân

tộc, tìm ra lợi ích chung để quy tụ sức mạnh toàn dân, để giữ cho khối đại đoàn kết hướng

tâm, đồng thuận với sự lãnh đạo ĐCS Việt Nam, là điểm then chốt trong xây dựng, tập

hợp lực lượng của Hồ Chí Minh. Người phê phán một số cán bộ chỉ biết “bênh vực lớp

này, chống lại lớp khác, không biết làm cho các từng lớp nhân nhượng lẫn nhau, hoà

thuận với nhau…” [94, tr. 65]. Người khuyên dân ta phải nhớ chữ “đồng”, là “đồng tình,

đồng sức, đồng lòng, đồng minh” [93, tr. 266].

Nhưng điều đó không có nghĩa là Hồ Chí Minh chỉ chú ý đến tương đồng, chỉ biết tương

đồng mà bỏ qua dị biệt. Kêu gọi đoàn kết gắn bó, nhưng không có nghĩa là một chiều, mà đoàn

kết phải gắn với đấu tranh để tiến bộ. Đối với Hồ Chí Minh, không phải cứ dị biệt là mâu thuẫn,

là đối kháng, mà phải nhận rõ từng vấn đề, từng mối quan hệ, “phải xét thái độ của các giai cấp

và tầng lớp xã hội Việt Nam…, để định phương châm, chính sách cho đúng” [97, tr. 391]. Với

những những lực lượng khác nhau, những mâu thuẫn khác nhau, những dị biệt cụ thể Hồ Chí

Minh luôn có cách xử lý riêng tùy theo vấn đề và tình hình. Người cho rằng không phải cứ:

“nghe người ta nói giai cấp đấu tranh, mình cũng ra khẩu hiệu giai cấp đấu tranh. Mà không xét

hoàn cảnh nước mình như thế nào để làm cho đúng” [95, tr. 312]. Vì vậy: “trong lúc cần toàn

dân đoàn kết mà chủ trương giai cấp đấu tranh là một điều ngu ngốc. Việc gì cũng phải đúng

với địa điểm, điều kiện và thì giờ mới thành công” [96, tr. 528].

84

Sự tương đồng và dị biệt trong lợi ích của nhân dân là một tồn tại khách quan, nếu chỉ

chăm chú đến lợi ích chung mà bỏ quên hoặc xem nhẹ lợi ích riêng thì khó có thể duy trì

đại cục lâu dài, ngược lại thì sẽ phá vỡ khối đại đoàn kết dân tộc, hủy hoại sự nghiệp chung.

Khi kêu gọi chống chủ nghĩa cá nhân, Hồ Chí Minh vẫn nhắc nhở mọi người phân biệt chủ

nghĩa cá nhân với lợi ích cá nhân, những lợi ích cá nhân chính đáng phải được tôn trọng và

phải từng bước được quan tâm, đáp ứng phù hợp với sự phát triển của cách mạng, điều

kiện của đất nước. Trong Di chúc, Người xác định khi cuộc kháng chiến chống Mỹ thắng

lợi, nước nhà thống nhất thì Đảng và Chính phủ phải có kế hoạch thật tốt để không ngừng

nâng cao đời sống nhân dân. Trong đó, vấn đề lợi ích của các giai tầng được nhấn mạnh

với những quan tâm cụ thể, những hướng dẫn chi tiết. Hồ Chí Minh nhận thấy phải biết tập

trung cho cái chung, lợi ích chung, nhưng khi lợi ích chung nào đó đã đạt được và chuyển

sang một trạng thái mới thì phải có cách giải quyết mới với những lợi ích riêng. Bởi vì, khi

lợi ích riêng bị nén lại phục vụ cho lợi ích chung nào đấy và khi cái chung đó đạt được thì

cái riêng sẽ bung ra, phải chủ động nhìn nhận, chủ động giải quyết. Đó cũng là phương

thức để đưa cách mạng phát triển lên một giai đoạn mới.

3.2.2. Đặt mình vào vị trí của quần chúng, lấy lòng quần chúng làm lòng mình,

lấy mình làm gương cho quần chúng

Một trong những yếu tố làm nên sự thành công của Hồ Chí Minh trong thuyết phục

quần chúng chính là sự gắn bó với họ, là biết đặt mình vào vị trí của người khác. Nhờ vậy,

Người hiểu được hoàn cảnh, mong muốn, tiềm năng của đối tượng, động viên được quần

chúng, làm cho họ vượt qua những giới hạn thường ngày để vươn tới những điều lớn lao.

Quần chúng vượt qua nỗi sợ hãi kẻ thống trị và sự tự ti để đấu tranh chống lại cái xấu, cái

ác, giải phóng cho chính mình và cho dân tộc. Hồ Chí Minh đã sống cuộc đời của quần

chúng, trải qua những khó khăn, gian khổ như quần chúng và mang một ước mơ, khát vọng

gộp được ước mơ, khát vọng của quần chúng. Những lời bộc bạch, những bức thư thăm

hỏi, động viên… của Người thể hiện rất rõ điều đó. Những lời nói, hành động của Hồ Chí

Minh đều toát lên được sự đồng cảm, gần gũi với mọi người. Điều Hồ Chí Minh mong

muốn cũng là điều quần chúng mong muốn nên họ theo Người. Nhân dân tìm thấy ở Hồ

Chí Minh nơi gửi gắm những gì mà họ đang hướng tới, lấy Người làm điểm tựa để vươn

tới một cuộc sống tốt đẹp hơn, cao thượng hơn. Điều này được thể hiện qua muôn vàn

thành tích mà mỗi cá nhân, tập thể, địa phương dâng lên Hồ Chí Minh.

Biết đặt mình vào vị trí của quần chúng nên Hồ Chí Minh hiểu được quần chúng,

nhưng không chỉ dừng lại ở hiểu, mà Người còn đi xa hơn, sâu hơn. Người đã lấy lòng quần

85

chúng làm lòng mình. Khi xác định những vấn đề căn bản trong lãnh đạo, Hồ Chí Minh đã

đứng trên cơ sở lợi ích của nhân dân, của dân tộc. Hiểu mọi người, lấy suy nghĩ của mọi

người làm của mình là cách Hồ Chí Minh tạo nên một lực hút lôi cuốn quần chúng. Người

nói: “Mỗi người, mỗi gia đình đều có một nỗi đau khổ riêng và gộp cả những nỗi đau khổ

riêng của mỗi người, mỗi gia đình lại thì thành nỗi đau khổ của tôi” [105, tr.674]. Cách thức

của Hồ Chí Minh khi thuyết phục quần chúng là: hiểu vấn đề (hiểu tinh thần, bản chất nội

dung cần thuyết phục); tìm cách phù hợp để chuyển tải vấn đề đến đối tượng (cụ thể hóa nội

dung, đối tượng, các điều kiện khác, hiểu văn hóa); thái độ khi thuyết phục (mềm mỏng,

khéo léo, hòa mình vào quần chúng); gương mẫu thực hành.

Gắn bó với nhân dân nên Hồ Chí Minh hiểu ý dân, hiểu lòng dân. Việc xưng hô

của Người không rơi vào xáo rỗng, nguyên tắc mà linh hoạt phù hợp với cách nói của

quần chúng, văn hóa của dân tộc, tạo được sự bình đẳng, không gây nên khoảng cách

về chức vụ, địa vị. Điều này làm cho Hồ Chí Minh có sự gắn bó mật thiết với đồng bào

như người trong gia đình, gia tộc. Đó chính là nghệ thuật, là sự tinh tế, khéo léo trong

việc lựa chọn ngôn ngữ giao tiếp, thể hiện sự hài hòa, hợp lý, đi vào lòng người (lúc là

tôi, là Bác, là anh, là cháu…).

Người tác động từ gần đến xa, từ nhỏ đến lớn, từ cái thường nhật đến cái cao cả, từ

trong ra ngoài. Trước hết, là khơi gợi từ gia đình, gia cảnh, rồi từ đó nâng lên tình cảm quê

hương, từ quê hương nâng lên thành tình yêu nước, yêu thương nhân loại bị áp bức, bóc lột.

Hồ Chí Minh đã vận dụng khéo léo mối quan hệ riêng - chung, gia đình - làng xóm - quốc

gia - quốc tế. Qua đó, Người khích lệ, mở rộng, tăng cường tình cảm, tư tưởng và quyết

tâm hành động của nhân dân. Hồ Chí Minh định hướng cho họ biết tìm hạnh phúc riêng

trong hạnh phúc chung, biết hưởng hạnh phúc riêng nhưng phải quan tâm đến hạnh phúc

chung, phải sống xứng đáng với thân phận một con người và vươn lên để sống cuộc sống

của một con người chân chính, trong độc lập, tự do.

Người lãnh đạo đặt được mình vào quần chúng thì mới có thể lấy lòng quần chúng

làm lòng mình, nhưng làm được điều đó trong thực tế là điều không đơn giản. Nếu không

khéo léo, không tinh tế, không có sự hiểu biết sâu sắc nhân dân thì người lãnh đạo không

thể biết đặt mình vào quần chúng. Dù họ có đặt được mình vào đó mà nếu không có đạo

đức cao cả, không có tấm lòng độ lượng khoan dung, không có khát vọng dấn thân, dâng

hiến cuộc đời cho nhân quần thì cũng không thể lấy lòng quần chúng làm lòng mình. Hồ

Chí Minh không chỉ biết đặt mình mà còn khéo đặt mình vào quần chúng để trở thành

người của quần chúng. Hồ Chí Minh lấy điều nhân dân mong muốn, nhân dân ước ao để

86

gộp lại, nâng lên thành lý tưởng sống, khát vọng sống và động lực thôi thúc hành động. Bởi

vậy, “Hồ Chí Minh là một con người phi thường và xuất chúng. Tuy nhiên, khi gặp Hồ Chí

Minh, mọi người cảm thấy như thân thuộc từ lâu, dễ dàng nói chuyện, cởi mở, tự nhiên,

không chút nào cách bức” [31, tr.200-201].

Hồ Chí Minh luôn lấy mình làm gương, nói đi đôi với làm, nói ít làm nhiều, có khi làm

mà không nói để cho mọi người noi theo. Hồ Chí Minh hiểu rằng đối với người phương

Đông, thì một tấm gương sống có giá trị hơn hàng trăm bài diễn văn tuyên truyền. Hồ Chí

Minh chỉ rõ, muốn người khác làm theo thì bản thân mình phải làm mực thước cho người

khác bắt chước, muốn người khác chính thì mình phải chính trước. Do đó, nhân dân không

chỉ nghe lời Hồ Chí Minh nói, mà còn thấy việc Hồ Chí Minh làm nên họ tin và niềm tin đó

lan tỏa theo thời gian, trở thành niềm tin của dân tộc đối với người đứng đầu. Hồ Chí Minh

như sông sâu, biển lớn đã tập hợp được xung quanh mình cả một dân tộc, tuyệt đại đa số

những người yêu nước. Người nhắc nhở cán bộ, đảng viên muốn tiến bộ, được nhân dân kính

trọng, tin yêu thì không được tự kiêu tự mãn, phải luôn luôn khiêm tốn trước nhân dân, làm

cho nhân dân tin mình. Sự thành công của Hồ Chí Minh trong thuyết phục quần chúng là

thành công của tinh thần nhân văn cách mạng, của sự khoan dung, lòng nhân ái, ở sự tự

nguyện hiến dâng bằng những phương pháp khéo léo để lay động tâm can con người, làm

cho quần chúng luôn tin và theo mình.

3.2.3. “Biết làm học trò dân” để lãnh đạo nhân dân

Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Hồ Chí Minh luôn tâm niệm mình là người

đầy tớ của nhân dân, suốt đời phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Là lãnh đạo cao nhất,

nhưng Hồ Chí Minh không bao giờ tự cho mình đứng trên hay đứng ngoài mà luôn đứng

trong và đồng hành với nhân dân. Với quan điểm: “lực lượng của dân chúng nhiều vô

cùng… có lực lượng dân chúng việc to tát mấy, khó khăn mấy làm cũng được. Không có,

thì việc gì làm cũng không xong. Dân chúng biết giải quyết nhiều vấn đề một cách giản

đơn, mau chóng, đầy đủ, mà những người tài giỏi, những đoàn thể to lớn, nghĩ mãi không

ra” [95, tr.335], nên Người luôn chú trọng học dân. Người phê bình suy nghĩ của một số

cán bộ “cho dân là dốt không biết gì, mình là thông thái tài giỏi” [95, tr.335], không thèm

học, không thèm bàn bạc với dân chúng. Vì vậy mà công việc thường thất bại, nếu có

chút thành công thì cũng chỉ là nhất thời.

Hồ Chí Minh biết học cách làm, cách suy nghĩ, cách nói của nhân dân, qua đó mà tự

đúc kết thành cách của riêng mình, để thuyết phục họ, vận động họ, thức tỉnh họ tham gia

đấu tranh cách mạng. Sự thuyết phục của Hồ Chí Minh luôn có hiệu quả cao vì biết nhắm

87

đúng thời điểm, trúng vấn đề, đúng đối tượng trên cơ sở hiểu đối tượng. Việc học dân được

Hồ Chí Minh tiến hành nhuần nhuyễn từ việc gần gũi đến lắng nghe, thấu hiểu. Từ đó,

Người đem những điều quan sát được, những hiểu biết đã có, chắt lọc, chuyển hóa để xây

dựng chủ trương, đường lối và phổ biến trở lại quần chúng, cổ động, giáo dục, tổ chức và

dựa vào nhân dân để thực hiện nguyện vọng chính đáng của nhân dân.

Điều đó làm cho sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh luôn có tính sáng tạo, linh hoạt,

thiết thực cao và có khả năng quy tụ được người khác. Mọi người không thấy xa cách,

vì người lãnh đạo luôn biết lắng nghe, gần gũi; mọi người không tự ti vì tìm thấy

trong sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh, họ được đóng góp một phần nào đó, dù là nhỏ bé.

Dĩ nhiên cái học của Hồ Chí Minh là cái học của người lãnh đạo, học nhân dân để hiểu

nhân dân, biết cách lãnh đạo nhân dân và phát huy được tối đa sức mạnh tiềm ẩn ở bên

trong họ, cả về phương diện tinh thần và thể chất. Đó cũng là quá trình Hồ Chí Minh hiểu

rõ được tâm trạng của quần chúng để gắn kết với quần chúng và làm cho quần chúng gắn

kết với nhau thành một khối thống nhất. Sự thấu cảm của Hồ Chí Minh với nhân dân

không chỉ dừng lại ở sự đau xót, cảm thông, chia sẻ mà như là người trong cuộc.

Vì vậy, Hồ Chí Minh nói ra được điều mà nhân dân muốn nói và làm những việc mà

nhân dân mong muốn người lãnh của mình làm. Đó là sự lãnh đạo mà như không lãnh đạo. Hồ

Chí Minh đã đúc kết: “Không học hỏi dân thì không lãnh đạo được dân. Có biết làm học trò

dân, mới làm được thầy học dân” [96, tr.432]. Điều đó không chỉ chứa đựng chất trí tuệ mà

còn là cả tinh thần nhân văn cao cả. Nói là trí tuệ vì Hồ Chí Minh đã biết gạn lọc những kinh

nghiệm hay, cách làm tốt, những quan điểm đúng của nhân dân để hình thành nên đường lối

lãnh đạo. Người biết làm giàu cho trí tuệ của mình bằng sự cầu thị, sự trân trọng để học hỏi

người khác, giống như biển lớn nhận nước từ muôn sông đổ vào. Nói là nhân văn vì đó là kết

quả tất yếu của việc trọng dân, tin dân, thấu hiểu được vai trò của nhân dân đối với sự tiến bộ

của xã hội và sự sinh thành ra mỗi cá nhân, dù cá nhân đó có vĩ đại và kiệt xuất đến đâu. Biết

làm học trò dân nên Hồ Chí Minh đạt tới tầm “thầy học dân”, trở thành người “thầy học dân”

mẫu mực. Vì vậy, mỗi lời nói, bài viết của Hồ Chí Minh đã toát lên được điều ước ao suy nghĩ

của quần chúng, mọi người đều hiểu, đều tin và quyết tâm làm theo.

3.2.4. Dùng văn hóa của đối tượng để thuyết phục đối tượng

Để thuyết phục đối tượng lãnh đạo, có nhiều cách khác nhau, trong đó Hồ Chí Minh chú

trọng dùng văn hóa của đối tượng để thuyết phục đối tượng. Với nhân dân ta, Người dùng văn

hóa dân tộc để thuyết phục đồng bào, đem đến một sự lan tỏa mạnh mẽ, tạo ra hiệu quả cao.

Hồ Chí Minh rất chú trọng tới việc sử dụng văn hóa dân gian để đưa đường lối vào trong nhân

88

dân. Bởi vì, văn hóa dân gian gắn với tâm thức dân tộc và chính trị đi qua tâm thức dân tộc sẽ

có sức lan tỏa lớn và lâu bền. Người Việt Nam rất thích so sánh và Hồ Chí Minh cũng phát

hiện ra điều này: “đặc điểm rõ nhất trong tư tưởng của dân chúng là họ hay so sánh” [95, tr.335]

nên rất chú ý đến việc sử dụng điều này để tuyên truyền cách mạng, vì nó gắn với lối suy nghĩ

của đông đảo nhân dân nên dễ hiểu, dễ nhớ. Có nhà nghiên cứu nhận thấy rằng, người Việt

Nam rất yêu thơ, thích làm thơ và gần như làm gì, hay nói gì cũng kèm theo thơ hoặc những lời

có vần điệu. Hồ Chí Minh cũng vậy, rất hay dùng thơ hoặc những đoạn văn vần trong các bài

nói, bài viết của mình. Về vấn đề này, nhà nghiên cứu Vũ Ngọc Khánh cho rằng: “ở địa vị cầm

đầu đất nước, ông đã có những sáng kiến để tạo cái mới mà lại rất phù hợp với truyền thống.

Thành ra chuyện “kim” mà phong vị “cổ”. Chuyện “cổ” mà rất “kim”. Vì thế ông được lòng

dân” [71, tr.214]. Hồ Chí Minh làm cho mọi người nhớ đến những vần thơ chúc tết đầu năm

mỗi khi tết đến, xuân về. Hồ Chí Minh cũng làm cho mọi người nhớ đến tết trồng cây vào đầu

năm mới. Chúc tết đầu năm là phong tục cổ truyền của dân tộc, nhưng hiếm có ông vua nào

chúc tết dân, nếu có chỉ là chúc nhau trong triều đình và ra các chiếu chỉ, nhưng không tạo

thành phong tục. Ngược lại, chỉ có Hồ Chí Minh mới làm cho việc chúc tết trở thành một nét

văn hóa, thành truyền thống mà khi chuẩn bị giao thừa mọi nhà đều mong ngóng. Mỗi lời chúc

tết của Hồ Chí Minh, vừa mang ý nghĩa chúc nhau những điều tốt đẹp đầu xuân, nhưng nó

cũng là một sự đánh giá, tổng kết nhiệm vụ chính trị, đề ra phương hướng cho năm mới và

động viên mọi người thực hiện. Như vậy, sự tài tình của Hồ Chí Minh là đã làm cho toàn dân

nhận nhận thức rõ tình hình, nhiệm vụ chính trị, xây dựng niềm tin vào thắng lợi và quyết tâm

hành động qua những câu thơ chúc tết hết sức ngắn gọn mà đi vào lòng người.

Khi còn ở khu vực Hoa Nam (Trung Quốc), với tên gọi là cụ Trần, Hồ Chí Minh đã

từng nhận lời bà con Việt kiều, gọi hồn cho những người tử vong do trúng phải bom của

phát xít Nhật. Nhưng qua buổi lễ, Người đã khéo léo và tinh tế giác ngộ bà con kiều bào.

Nhờ am hiểu đời sống tinh thần và nghi lễ của nhân dân, Hồ Chí Minh đã sắp xếp buổi lễ

chu đáo và chính Người đã đọc bài văn cầu hồn. Nội dung của nó vừa phù hợp với yếu tố

tâm linh nhưng vừa có tác dụng thức tỉnh, dẫn dắt mọi người đi theo cách mạng. Do khéo

khơi dậy những tình cảm trong lòng quần chúng, buổi cầu hồn đã trở thành một cuộc tuần

hành biểu thị quyết tâm chống phát xít Nhật của những người còn sống. Không phải lãnh tụ

cách mạng, hay một người mácxít nào cũng làm được điều này như Hồ Chí Minh. Một

người trung thành với CNMLN nhưng lại thực hiện thành thục một buổi lễ cầu hồn, một

việc tưởng chừng duy tâm nhưng lại duy vật biện chứng.

89

Khác với nhiều nhà lãnh đạo trên thế giới, nhất là ở phương Tây - thường rất chú

trọng đến khía cạnh hùng biện khi tuyên truyền, Hồ Chí Minh không như vậy. Nắm bắt đặc

điểm của người dân Việt Nam nên một mặt quan tâm về lý lẽ, mặt khác Hồ Chí Minh rất

chú ý tác động đến mặt tình cảm. Người Việt Nam trong cuộc sống, trong ứng xử và hành

động thường chú trọng những giá trị cộng đồng, có nhu cầu được quan tâm, thăm hỏi, động

viên từ người khác. Do đó, Hồ Chí Minh khi thuyết phục đồng bào rất quan tâm tới sợi dây

liên kết tình cảm gia đình, làng xóm, cộng đồng, dân tộc. Cái lý thiết thực, cái tình chân

thành, gần gũi là một trong những yếu tố làm nên thành công của Hồ Chí Minh trong quá

trình thuyết phục quần chúng.

Hồ Chí Minh đề cao CNMLN, nhưng Người không thuyết giáo một cách hàn lâm, trừu

tượng. Người biết, trình độ học vấn của nhân dân ta còn hạn chế, nên giải thích những quan

điểm của C.Mác và Ph.Ăngghen, V.I.Lênin một cách rất dung dị, phù hợp với điều kiện,

hoàn cảnh và nhận thức của từng đối tượng. Khiến cho mọi người ra sức thực hành CNMLN

mà không tự biết. Bản chất của CNMLN, qua cách nói, cách viết của Hồ Chí Minh đi vào

nhận thức con người, vào thực tiễn rất tự nhiên. Những quan điểm, đường lối của Đảng được

thể hiện một cách dễ hiểu, dễ nhớ, vì vậy mà dễ làm và khi dân biết làm theo đường lối đó thì

cách mạng thành công. Trong nhiều bài nói, bài viết của mình, Người hay dùng các hình thức

ca dao, hò vè, thơ, lẩy Kiều… và làm cho nó biến hóa, thể hiện được những thông điệp chính

trị muốn chuyển tải đến nhân dân. Có thể khẳng định rằng: “Những thành công của nhà cách

mạng, nhà lãnh tụ, vị Chủ tịch Đảng và Chủ tịch nước: Hồ Chí Minh, có thể cắt nghĩa bằng

nhiều nguyên nhân nhưng nguyên nhân quan trọng hơn cả, cốt yếu hơn cả là Cụ Hồ rất được

lòng dân. Còn có thể khẳng định thêm rằng, đối chiếu sử sách cùng tình hình thế giới, trong

nước và thời đại này, ông Hồ được lòng dân hơn bất cứ người nào trước ông và ngay cả bây

giờ sau khi ông mất. Được lòng dân Việt Nam và còn được lòng dân thế giới. Dân không bác

bỏ ở ông một điều gì. Cái gì ở ông cũng được quần chúng chấp nhận, hoan nghênh và tôn

vinh. Ông đã liên tục suốt già nửa thế kỷ, đứng đầu một tập thể lãnh đạo, khi bí mật, khi công

khai, cả phía chính quyền và phía đoàn thể. Tất nhiên, không tránh khỏi, lúc này hay lúc khác,

trong cái tập thể ấy có cá nhân này hay tổ chức kia đã phạm sai lầm, buộc ông phải tự kiểm

điểm, nhận lỗi trước quần chúng. Nhưng dù vậy, nhân dân không nhập ông Hồ với những

người mà họ trách cứ” [71, tr.101].

Vì vậy, trong lòng nhân dân, Hồ Chí Minh là người lãnh đạo vẹn toàn nhất, mẫu mực

và đáng kính nhất, trở thành một biểu tượng hội tụ giá trị văn hóa bền vững. Một người

“tiên phong trong việc hướng nhận thức của mình đón lấy những lý tưởng mới nhất và cao

90

đẹp nhất của thời đại và vận dụng nó để vạch đường chỉ lối cho cuộc cách mạng giải phóng

dân tộc của thời đại. Tiên phong trong ý nghĩa tạo ra một thế hệ quần chúng mới triệt để

hành động cách mạng theo lý tưởng của mình” [78, tr.30].

3.3. NGHỆ THUẬT TỔ CHỨC VÀ SỬ DỤNG LỰC LƯỢNG CÁCH MẠNG

3.3.1. Thành tín, khoan dung, nhận biết đúng người, xếp người đúng việc, kết hợp

dụng với dưỡng

Muốn tập hợp, quy tụ, sử dụng được người khác thì người lãnh đạo phải tạo được

niềm tin chân thành ở những đối tượng lãnh đạo. Họ phải tạo ra được sự nhất quán giữa nói

và làm, biết đặt lợi ích chung lên trên lợi ích riêng. Hồ Chí Minh không chỉ tạo ấn tượng

cho người được tiếp xúc, cho đối tượng lãnh đạo về sự chân thành, mà còn thuyết phục họ

bằng những lý lẽ khoa học, bằng sự nhất quán xuyên suốt trong cuộc đời hoạt động cách

mạng của mình. Người hiểu rằng: “Bất kỳ việc gì dù nhỏ mà không có tín tâm và quyết tâm

thì cũng không làm được. Có tín tâm và quyết tâm thì việc dù to dù nhỏ cũng làm được”

[98, tr.4]. Vì vậy, việc tạo dựng niềm tin từ trong nhân dân, trong đội ngũ cán bộ, đảng viên

và trong bạn bè quốc tế là vấn đề được Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm. Nhưng Người làm

việc đó bằng sự chân thành, không phải giả tạo, không phải là thủ đoạn mị dân như một số

người đứng đầu từ trước đến nay vẫn dùng để tranh thủ sự ủng hộ nhất thời của quần chúng

để đạt được mục tiêu, lợi ích của cá nhân. Niềm tin mà Hồ Chí Minh tạo ra trong thực tế và

được cuộc sống chứng minh là sâu sắc, lâu bền, nó vượt qua giới hạn của không gian và

thời gian. Hồ Chí Minh là biểu tượng của sự đảm bảo, của sự tin tưởng, đồng thời là biểu

tượng minh chứng cho người lãnh đạo khi đạt được lòng tin ở mọi người.

Có được điều đó là do Hồ Chí Minh luôn thương yêu, kính trọng, tin tưởng nhân dân,

luôn lấy dân làm gốc, xem dân là gốc, là nền tảng của thắng lợi, là ở tấm lòng đấu tranh cho

những giá trị toàn nhân dân loại, cho sự giải phóng loài người. Từ khi là một thanh niên yêu

nước, cho đến khi ở trên đỉnh cao của quyền lực, Hồ Chí Minh vẫn luôn xem mình là người

đầy tớ phục vụ nhân dân, một người lính vâng mệnh quốc dân ra trận. Người gắn bó với cuộc

sống của nhân dân, đồng cam cộng khổ với nhân dân, nhiều khi rất khó phân biệt đâu là vị Chủ

tịch nước đâu là người dân bình thường. Hồ Chí Minh luôn hòa nhập vào cuộc sống của người

dân một cách rất tự nhiên, từ cử chỉ, hành động, cũng như trong lời nói. Qua đó tạo nên một sự

gắn bó thân mật, gần gũi của quần chúng với lãnh đạo của mình nhưng vẫn tràn đầy sự kính

trọng. Hồ Chí Minh hòa mình vào quần chúng, khám phá ra sức mạnh và vẻ đẹp tiềm ẩn của

nhân dân, để từ đó biết tập hợp, phát huy sức mạnh của mọi người. Nhân dân tìm thấy ở Người

điểm tựa, niềm tin, động lực, hi vọng vươn tới tương lai. Do đó, họ hướng về Người. Trừ

91

những kẻ đi ngược lại với quyền lợi dân tộc, tuyệt đại đa số nhân dân đều tin vào lời nói, việc

làm của Hồ Chí Minh và Người trở thành một biểu tượng cao đẹp của nền chính trị mới.

Thành tín mà Hồ Chí Minh có là kết quả của một quá trình không ngừng lo lắng cho

dân, vì dân. Là giá trị được sinh thành từ sự tranh đấu của lãnh tụ để cho mỗi người được

sống trong độc lập, tự do, ấm no, hạnh phúc, nhưng luôn đặt thân mình ra sau nhân dân. Hồ

Chí Minh xem ý dân là ý trời, “dân muốn gì ta phải làm nấy”, “Nghị quyết gì mà dân chúng

cho là không hợp thì để họ đề nghị sửa chữa. Dựa vào ý kiến của dân chúng mà sửa chữa cán

bộ và tổ chức của ta” [95, tr. 337-338]. Với Hồ Chí Minh, những thiếu sót vụng về, những

việc làm chưa chuẩn của nhân dân luôn được thông cảm và thấu hiểu. Nhưng Người không

quên, mà trái lại, luôn nghĩ đến trách nhiệm của mình, trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, đảng

viên, chưa làm hết, làm tròn phận sự phục vụ nhân dân, để vừa học dân, vừa giúp dân hiểu

được cái tốt, cái xấu, cái chính, cái tà, cái đúng, cái sai. Những gì mọi người chưa hiểu, Hồ

Chí Minh kiên trì, khéo léo giải thích, biết chọn lựa cách thức, địa điểm, thời giờ để thuyết

phục với một thái độ phấn khởi, cầu thị, nhẫn nại, không nóng vội, không miệt thị, chê trách

quần chúng. Ngay trước khi về với thế giới người hiền, Hồ Chí Minh vẫn lo lắng, nghĩ đến

điều có lợi cho dân: “Suốt đời tôi hết lòng hết sức phục vụ Tổ quốc, phục vụ cách mạng,

phục vụ nhân dân. Nay dù phải từ biệt thế giới này, tôi không có điều gì phải hối hận, chỉ tiếc

là tiếc rằng không được phục vụ lâu hơn nữa, nhiều hơn nữa. Sau khi tôi đã qua đời, chớ nên

tổ chức điếu phúng linh đình, để khỏi lãng phí thì giờ và tiền bạc của nhân dân” [105, tr. 623].

Không chỉ thành tín mà điều làm nên sự thành công của Hồ Chí Minh còn là lòng

khoan dung. Lòng khoan dung của Hồ Chí Minh tạo ra sức cảm hóa, lay động lương tri,

nhân tình, nhân tính, đi đến được nơi sâu thẳm của trái tim con người. Điều đó làm cho mỗi

người phải băn khoăn, suy nghĩ và điều chỉnh hành vi của mình để hướng tới cái tốt đẹp,

cái tươi sáng, hướng tới tình thân ái giữa người với người. Thật chí lý khi cho rằng: “Cụ Hồ

là một người xây dựng lương tri, xây dựng khi nó thiếu, tái tạo khi nó mất; Cụ thức tỉnh kẻ

u mê, ân cần đỡ dậy người trượt ngã, biến vạn ức người dân bình thường thành anh hùng

vô danh và hữu danh trong lao động, trên chiến trường, trong ngục tối, trước máy chém. Để

hiểu tại sao sức mạnh kỹ thuật của Mỹ có giới hạn trước con cháu Cụ Hồ“ [40, tr.364].

Theo Hồ Chí Minh, con người không phải là thần thánh, ai cũng có cái tốt và cái xấu,

cái hay và cái dở, người cách mạng phải biết làm cho cái tốt, cái hay nảy nở như hoa mùa

xuân, cái xấu, cái dở mất dần đi và mất hẳn. Nên Hồ Chí Minh rất tôn trọng nhân cách con

người. Đối với đồng bào, Hồ Chí Minh cũng chỉ rõ: “Năm ngón tay cũng có ngón vắn

92

ngón dài. Nhưng vắn dài đều họp nhau lại nơi bàn tay. Trong mấy triệu người cũng có

người thế này thế khác, nhưng thế này hay thế khác đều dòng dõi của tổ tiên ta. Vậy nên ta

phải khoan hồng đại độ. Ta phải nhận rằng đã là con Lạc cháu Hồng thì ai cũng có ít hay

nhiều lòng ái quốc” [94, tr. 280].

Hồ Chí Minh đã biết khéo léo lôi cuốn, sử dụng những người trước đây phục vụ

trong chính quyền cũ, đối xử khoan hồng với những người chống đối, với tù binh và hàng

binh, cũng như có một tấm lòng khoan dung tôn giáo hiếm có. Hồ Chí Minh luôn giành

tình thương yêu cho đồng bào, đồng chí. Trong tình thương yêu đó, ai cũng tìm thấy có chỗ

của mình, bởi vì họ không bị bỏ sót, bỏ quên. Họ được Hồ Chí Minh sắp xếp cho những vị

trí chiến đấu, việc làm tùy theo khả năng của mỗi người, đồng thời, chăm lo chu đáo cả về

đời sống vật chất và tinh thần. Người vừa nghiêm khắc, vừa yêu thương và không ngừng

dìu dắt. Đối với những ai trót rơi vào cái xấu, cái ác, trót làm việc xấu, việc ác, Hồ Chí

Minh vẫn luôn bao dung, khoan hồng, luôn vui mừng và sẵn sàng chào đón họ trở về với

đại gia đình dân tộc như những đứa con vì hoàn cảnh mà lạc bầy, mà phải làm những việc

có lỗi với nhân dân. Hồ Chí Minh nói những lời, làm những việc mà mỗi người dân mong

muốn, chinh phục được nhân sĩ, trí thức, thuyết phục được những người còn phân vân, do

dự, trân trọng mỗi con người, nâng niu từng nhân cách. Với Hồ Chí Minh “Dùng người

cũng như dùng gỗ. Người thợ khéo thì gỗ to, nhỏ, thẳng, cong, đều tuỳ chỗ mà dùng được”

[95, tr.88]. Cụ Huỳnh Thúc Kháng là một chí sĩ yêu nước có uy tín lớn trong nhân dân,

từng bị thực dân Pháp và đày đi Côn Đảo. Khi đang là chủ bút của Báo Tiếng Dân, Cụ

được Hồ Chí Minh mời ra giúp nước, nhưng đã từ chối với lý do tuổi cao, sức yếu và thời

tiết xấu (thực ra là Cụ vẫn còn chưa thật tin tưởng Chính phủ mới). Đến khi nhận được điện

mời lần thứ hai của Hồ Chí Minh, Cụ tuy nhận lời, nhưng vẫn chưa hết hoài nghi. Tuy

nhiên, chỉ sau lần tiếp xúc đầu tiên với Người, Cụ đã hăng hái và đem hết tâm huyết đảm

nhiệm các chức vụ được giao. Khi Hồ Chí Minh đi thăm Pháp Cụ còn được tin tưởng trao

quyền Chủ tịch Chính phủ với lời dặn: “dĩ bất biến ứng vạn biến”. Cụ Bùi Bằng Đoàn, là

Thượng thư Bộ Hình của triều đình Bảo Đại. Cụ đã được Hồ Chí Minh và Chính phủ cách

mạng cử làm Trưởng ban Thanh tra đặc biệt của Chính phủ, sau được bầu làm Trưởng ban

Thường trực Quốc hội của nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa khóa I. Cụ đã tận tâm, tận lực

cống hiến cho sự nghiệp cách mạng và là một trong những người có sự xướng họa thơ văn

rất hợp với Hồ Chí Minh. Một trường hợp khác là Phan Kế Toại, ông vốn là Khâm sai đại

thần Bắc Bộ của triều Nguyễn, sau khi chế độ phong kiến Việt Nam sụp đổ, với chính sách

93

đại đoàn kết dân tộc và trọng dụng nhân tài, Hồ Chí Minh đã đề nghị với Hội đồng Chính

phủ bổ nhiệm ông làm Quyền Bộ trưởng Bội Nội vụ, sau là Bộ trưởng Bộ Nội vụ, Phó Thủ

tướng Chính phủ. Trên các cương vị được giao, Phan Kế Toại đã tận tụy vì dân vì nước, có

nhiều đóng góp quan trọng cho cách mạng. Ngay cả Vĩnh Thụy (Bảo Đại), từ chỗ lo lắng

cho số phận của bản thân và gia đình đã chuyển sang sự hàm ơn Hồ Chí Minh, ông đã

được mời làm “Cố vấn tối cao của Chính phủ”. Một ông vua bị cách mạng lật đổ, chỉ

khoảng một tháng sau khi ra Hà Nội, đã tự tay viết thư khoe với mẹ mình về tình thương

của người đứng đầu Chính phủ mới: “Cụ Hồ tốt lắm! Con ra đây được Cụ thương lắm! Cụ

thương con như con! Ả (tức là mẹ) cứ yên tâm. Không phải lo chi cho con cả” [62, tr.117].

Từ quan điểm mọi việc trong xã hội đều do người làm ra, Hồ Chí Minh rất chú trọng

tới việc nhìn nhận, đánh giá và sử dụng con người. Thành công của Hồ Chí Minh với tư cách

là người lãnh đạo cao nhất của quốc gia thể hiện ở việc biết người, dùng người và xây dựng

con người. Với tinh thần dùng người vì sự tiến bộ của con người, biết người để dùng người,

sửa mình để dùng người, Hồ Chí Minh luôn quan tâm bố trí, sắp xếp, sử dụng để mỗi người

có thể phát huy được khả năng thế mạnh của bản thân đồng thời khắc phục, hoàn thiện

những mặt còn hạn chế. Bởi vậy, việc dùng người ở Hồ Chí Minh là một thái độ, quan niệm,

cách ứng xử với con người. Hồ Chí Minh sử dụng, bố trí ai vào việc gì đều dựa trên phẩm

chất, năng lực của người đó, để họ phát huy cao nhất sở trường của mình. Đồng thời, Người

giúp họ từng bước khắc phục được những sở đoản, phát triển những tố chất sẵn có, thực hiện

công việc được giao một cách hiệu quả nhất và từng bước hoàn thiện nhân cách. Không

những vậy, việc dùng người ở Hồ Chí Minh còn xuất phát từ lợi ích của cách mạng, của dân

tộc để bố trí những người tài đức, xây dựng những người tiên phong, đầu tàu, tiêu biểu của

một hay nhiều lĩnh vực, qua đó góp phần thúc đẩy phong trào chung tiến lên. Hồ Chí Minh

không phải là thánh nhân nhưng luôn biết dụng nhân, những người được Hồ Chí Minh tin

tưởng, sử dụng, nhất là những cán bộ ở cấp cao nhất đều là những con người xuất chúng,

được lịch sử, nhân dân ghi nhận, bạn bè quốc tế đánh giá cao. Trong số đó, có những cá nhân

do đích thân Hồ Chí Minh lựa chọn, bồi dưỡng, có những người do Hồ Chí Minh phát hiện

từ phong trào cơ sở, nhưng khi được bố trí họ đều phát huy tốt nhất khả năng của mình.

Sự hiểu biết con người của Hồ Chí Minh vừa bao quát vừa cụ thể, cái bao quát và cái

cụ thể không mâu thuẫn nhau mà hỗ trợ nhau hiệu quả, làm cho sự hiểu biết đó thêm sâu

sắc. Vì vậy, Hồ Chí Minh luôn nhìn nhận, đánh giá, sử dụng con người trong tính toàn diện:

“không chỉ xem ngoài mặt mà còn phải xem tính chất của họ. Không chỉ xem một việc,

94

một lúc mà phải xem toàn cả lịch sử, toàn cả công việc của họ… nhận xét cán bộ không

nên chỉ xét ngoài mặt, chỉ xét một lúc, một việc, mà phải xét kỹ cả toàn bộ công việc của

cán bộ… Người ở đời, ai cũng có chỗ tốt và chỗ xấu. Ta phải khéo nâng cao chỗ tốt, khéo

sửa chữa chỗ xấu cho họ” [95, tr. 318].

Hồ Chí Minh luôn sửa mình để biết người, sửa mình để dùng người. Người cho rằng,

biết người là khó, nhưng biết mình cũng không dễ, mà biết được mình thì phải thắng được

mình. Nếu không thắng được mình thì không thể đánh giá đúng và sử dụng con người: “Đã

không tự biết mình thì khó mà biết người, vì vậy muốn biết đúng sự phải trái ở người ta, thì

trước phải biết đúng sự phải trái của mình. Nếu không biết sự phải trái ở mình, thì chắc

không thể nhận rõ người cán bộ tốt hay xấu… Muốn biết rõ cán bộ, muốn đối đãi một cách

đúng đắn các hạng người, trước hết phải sửa những khuyết điểm của mình. Mình càng ít

khuyết điểm thì cách xem xét cán bộ càng đúng” [95, tr. 317].

Trong lãnh đạo Hồ Chí Minh rất coi trọng tự phê bình và phê bình và hiếm có lãnh

đạo nào nghiêm túc, chân thành thực hiện tự phê bình và tích cực khéo léo phê bình như

Hồ Chí Minh. Hồ Chí Minh đặt ra nguyên tắc để sửa mình và luôn luôn tự soi, tự sửa, vừa

để hoàn thiện bản thân, vừa để làm gương cho người khác. Xuyên suốt những năm tháng

lãnh đạo cách mạng, không hề thấy bất cứ việc gì mà Hồ Chí Minh chỉ yêu cầu người khác

thực hiện trong khi mình không làm. Tự sửa mình đem lại cho chính bản thân Người một

sự chiêm nghiệm sâu sắc, để từ chính sự thấu triệt bản thân đi đến thấu hiểu người khác.

Hay nói đúng hơn là đi từ sự hiểu mình để hiểu người, ứng xử với người như muốn người

ứng xử với mình. Bởi vậy, Hồ Chí Minh để lại một ấn tượng sâu sắc đến từ sự đồng cảm,

thấu hiểu, quan tâm và tôn trọng.

Biết mình, biết sửa mình, biết lắng nghe nên Hồ Chí Minh luôn đặt mình vào

quần chúng, vào đồng chí, đồng bào vào sự nghiệp cách mạng chung. Bởi vậy, Người

giữ được phẩm chất của một người cách mạng chân chính, không rơi vào sự sùng bái

cá nhân. Ai khi gặp Hồ Chí Minh đều có những ấn tượng sâu sắc, thậm chí không ít

người đã biết tự sửa mình, thức tỉnh, bỏ bớt những cái chưa đúng để tự hoàn thiện,

tích cực cống hiến cho sự nghiệp cách mạng. Hồ Chí Minh là người thúc đẩy, người

đồng hành, người dẫn đường soi sáng.

Biết nhân tài là khó, sử dụng đúng nhân tài cũng không dễ, nhưng để nhân tài càng sinh

sôi, nảy nở và tự mỗi nhân tài không ngừng phát triển tài năng thì lại càng khó hơn. Vì vậy,

Hồ Chí Minh không chỉ phát hiện, sử dụng mà còn qua nhân tài để phát hiện nhân tài, dùng

95

nhân tài để phát hiện nhân tài, bồi dưỡng nhân tài và chinh phục nhân tài. Kết hợp sử dụng

với bồi dưỡng là cách thức làm cho nhân tài khi đến với Hồ Chí Minh, họ luôn gắn với

Người, gắn với sự nghiệp mà Người phấn đấu, dù điều kiện vật chất khó khăn thiếu thốn.

Theo Hồ Chí Minh, nuôi dạy cán bộ phải: “như người làm vườn vun trồng những cây cối

quý báu. Phải trọng nhân tài, trọng cán bộ, trọng mỗi một người có ích cho công việc chung

của chúng ta” [95, tr.313]. Người chú trọng xây dựng lực lượng nòng cốt, từ lực lượng này

để phát triển phong trào và bồi dưỡng cán bộ. Đồng thời, Hồ Chí Minh chú ý săn sóc những

cán bộ mới, nhất là những người hăng hái nhưng lý luận còn thiếu, kinh nghiệm còn ít.

Không chỉ xem xét kỹ lưỡng trước khi sử dụng, mà Hồ Chí Minh đặc biệt chú ý

khích lệ lòng tự tin, tự trọng ở mỗi người. Thấy điều hay, việc tốt thì kịp thời khuyến khích;

thấy việc khó, lưỡng lự thì kịp thời thúc đẩy, cổ vũ; thấy lời nói và việc làm chưa đúng thì

kịp thời uốn nắn, nhắc nhở để không “tích tiểu thành đại”. Đồng thời, Người không ngừng

nâng cao tinh thần dám phụ trách, dám làm việc, dám chịu trách nhiệm để họ thêm hăng

hái, thêm gắng sức mà không rơi vào kiêu căng, tự mãn, tự phụ.

Công cuộc xây dựng đất nước và kháng chiến cần rất nhiều nhân tài, nên bên cạnh

đào tạo mới, Hồ Chí Minh chú trọng sử dụng đội ngũ quan lại trong chế độ cũ, thuyết phục

những nhà trí thức lớn về nước phục vụ Tổ quốc. Họ đã trở thành những nhà khoa học đầu

ngành, những anh hùng lao động, anh hùng lực lượng vũ trang, đảm nhiệm nhiều trọng

trách trong bộ máy nhà nước. Sự đối đãi của Hồ Chí Minh giành cho họ là bằng sự chân

thành của một người dại diện cho dân tộc, bằng sự mong mỏi của nhân dân. Dù cuộc sống

vật chất rất khó khăn, nhưng Hồ Chí Minh thuyết phục được họ thông qua việc khơi dậy

tinh thần dân tộc, tinh thần vì nghĩa lớn và thông qua chính cuộc đời của mình. Người tôn

trọng, đề cao tài năng, nghề nghiệp của họ, tạo điều kiện cho họ được cống hiến, làm cho

họ suốt đời gắn bó với Tổ quốc, với nhân dân, với cách mạng. Bởi vậy, không ít người có

học vấn uyên thâm, quyền cao chức trọng trong chế độ cũ, những người đang có cuộc sống

rất giàu sang, có công việc tốt... sẵn sàng từ bỏ “nhung lụa” mà họ đang có hoặc có thể có...

để đi theo Hồ Chí Minh tham gia vào sự nghiệp chung của dân tộc, dù họ biết là muôn vàn

cực khổ, khó khăn, thậm chí hi sinh tính mạng của cá nhân và gia đình.

3.3.2. Sử dụng toàn diện, phát huy tối đa, khéo phân phối và biết kết hợp

Cách mạng là sự nghiệp to lớn, đầy khó khăn, gian khổ mà không có bất cứ cá nhân, anh

hùng hay nhóm người nào có thể thực hiện được. Để phát huy sức mạnh tối đa của mỗi người,

của các giai tầng và toàn dân tộc, Hồ Chí Minh đã khéo léo sử dụng toàn diện. Việc sử dụng

96

lực lượng toàn diện ở Hồ Chí Minh có nhiều cấp độ khác nhau. Toàn diện ở đây không chỉ là

bộ phận người mà còn là lĩnh vực hoạt động của con người. Hồ Chí Minh luôn cố gắng không

bỏ sót một ai, tuy vậy luôn biết ai có thể làm gì và làm ở vị trí nào. Tài năng của Hồ Chí Minh

không chỉ là biết nhận ra vai trò của từng lực lượng, từng con người, mà còn biết phối hợp để

kết hợp, khơi dậy và cộng hưởng sức mạnh của cả dân tộc. Vì vậy, sử dụng toàn diện lực lượng

đã đem lại sức mạnh tối đa, phát huy tối đa trên cơ sở biết phân phối và kéo kết hợp.

Hồ Chí Minh thường dùng hình ảnh chiếc đồng hồ để thể hiện việc dùng người. Bộ máy

của cách mạng cũng vậy, có nhiều người, nhiều bộ phận khác nhau, có chủ yếu có thứ yếu,

nhưng luôn cần nhau, bộ phận nào có chức phận của bộ phận ấy. Người lãnh đạo biết sắp xếp

công việc thì nhân sự tuy đông, việc tuy nhiều nhưng không rối. Hồ Chí Minh luôn căn cứ vào

đức tài để sử dụng, trên nền tảng đạo đức, người có tài to thì dùng vào việc to, tài nhỏ dùng vào

việc nhỏ, tùy tài để dùng người, dùng người để bổ khuyết lẫn nhau, để giúp nhau và đồng thời

cũng là cách tạo nên sự cân bằng trong bộ máy. Qua đó đảm bảo được sự lãnh đạo toàn diện,

mà người ở trung tâm điều phối là Hồ Chí Minh. Dùng người ở Hồ Chí Minh đạt đến tầm nghệ

thuật vì ở đó hội tụ sự kết hợp khéo léo giữa nhìn nhận, đánh giá, sắp xếp, phân phối trên tinh

thần vì sự tiến bộ của con người, vì sự phát triển của cách mạng, tùy theo từng bối cảnh, tình

thế và toát lên tinh thần không có người thừa, không có ai vô dụng, vì việc mà dùng người. Hồ

Chí Minh hiểu con người không có ai toàn diện, miễn là họ có nền tảng đạo đức và có thể làm

được những việc nhất định thì Hồ Chí Minh luôn biết sắp xếp, sử dụng để làm sao những con

người đó có thể tạo nên sức mạnh toàn diện cho tổ chức. Việc các cá nhân khác nhau là một

điều đương nhiên, còn làm cho những cá nhân khác nhau tạo thành một tập thể vững mạnh,

biết vì cái chung mà làm việc, không vì khác biệt mà phá vỡ đại cục, biết phát huy tối đa sức

mạnh của mình và tập thể là tài năng của Hồ Chí Minh. Hồ Chí Minh kết hợp cả những người

ngoài Đảng và trong Đảng; người dân tộc đa số và thiểu số, trí thức cũ và mới; người trong

nước và ngoài nước; những người trong bộ máy của chế độ phong kiến cũ và lớp cán bộ được

hình thành trong phong trào đấu tranh cách mạng; những cán bộ được đào tạo trong nước và

nước ngoài... trong bộ máy chính quyền từ Trung ương đến địa phương. Vì vậy, chính quyền

cách mạng tuy còn rất non trẻ, chưa quen “kỹ thuật hành chính”, gặp muôn vàn khó khăn

nhưng đã đáp ứng được đòi hỏi của lịch sử, tạo nên nền tảng vững chắc cho sự phát triển của

nước Việt Nam dân Chủ Cộng hòa giai đoạn tiếp theo.

Hồ Chí Minh sử dụng lực lượng toàn diện trên cơ sở phát huy sức mạnh của thời đại.

Cách mạng Việt Nam muốn thắng lợi, phải có lực lượng bên ngoài và bên trong, bên trong

97

nỗ lực và bên ngoài ủng hộ. Sự ủng hộ đó là những đóng góp về mặt tinh thần, trang bị lý

luận, kinh nghiệm, đào tạo cán bộ, phối hợp các lực lượng để tạo thuận lợi nhất cho phong

trào cách mạng bên trong phát triển. Bên cạnh đó, nó còn tạo ra tổng hợp lực để phân tán,

triệt tiêu dần dần sức mạnh của thực dân, đế quốc. Nói cách khác, Hồ Chí Minh đã đặt cách

mạng Việt Nam trong dòng chảy thời đại, gắn với phong trào cách mạng thế giới, dùng lực

lượng bên ngoài để thúc đẩy lực lượng bên trong, hỗ trợ lực lượng bên trong.

Ngay sau khi cách mạng Tháng 8/1945 thành công, dân tộc ta bước vào hai cuộc

kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, vấn đề sử dụng lực lượng bên ngoài để

hỗ trợ cho lực lượng cách mạng trong nước càng được Hồ Chí Minh đẩy lên một bước cao

hơn, toàn diện hơn, gắn với bối cảnh mới. Bối cảnh thuận lợi hơn trước đây, nhưng cũng

xuất hiện nhiều vấn đề mới cần phải xử lý hơn. Dù vậy, sự toàn diện trong sử dụng lực

lượng trong và ngoài vẫn được Hồ Chí Minh giữ vững trên cơ sở phát huy triệt để tính chất

thời đại, lực lượng thời đại, khai thác triệt để mâu thuẫn thời đại, đưa Việt Nam trở thành

nơi thức tỉnh lương tri thời đại.

Hồ Chí Minh sử dụng lực lượng toàn diện trên cơ sở phát huy tối đa sức mạnh của khối

đại đoàn kết toàn dân tộc. Các giai cấp, lực lượng yêu nước, có tinh thần dân tộc, đều được Hồ

Chí Minh trân trọng, tạo điều kiện để họ đóng góp vào sự nghiệp chung. Người giúp các giai

cấp, tầng lớp nhận thấy được sự cần thiết phải phấn đấu, hi sinh cho lợi ích dân tộc, dù vẫn còn

những vấn đề tồn tại nhất định, biết gác lại những bất đồng nhỏ cho mục tiêu, lợi ích lớn bao

trùm. Khai thác tất cả những lực lượng có thể khai thác, sử dụng tất cả những lực lượng có thể

sử dụng là điểm nổi bật trong vấn đề sử dụng lực lượng của Hồ Chí Minh: “đoàn kết tất cả

những người thật sự yêu Tổ quốc, yêu hoà bình, không phân biệt họ thuộc đảng phái nào, tôn

giáo nào, từng lớp nào và quá khứ họ đã hợp tác với phe nào” [100, tr.119]. Vì vậy, dù dân tộc

Việt Nam mới thoát khỏi chế độ thuộc địa, bước vào xây dựng xã hội mới với muôn vàn khó

khăn, trong điều kiện phải chống lại sự xâm lược của hai đế quốc hàng đầu thế giới, nhưng lĩnh

vực nào chúng ta đều có những có nhân tài lỗi lạc, với tài năng, sở trường của mình, họ đã góp

phần tạo nên những chiến thắng trên các mặt trận. Hồ Chí Minh đã sử dụng những yếu tố chưa

toàn diện để tạo ra một tập thể lãnh đạo toàn diện, một dân tộc đủ sức đương đầu, đánh thắng

những cuộc chiến tranh xâm lược. Trong khối đoàn kết đó, Hồ Chí Minh xác định rõ vai trò

của các lực lượng, có lực lượng hạt nhân lãnh đạo, có lực lượng nòng cốt, có lực lượng toàn

dân, có lực lượng quốc tế. Mỗi lực lượng đều có những hình thức tổ chức phù hợp nhằm vừa

phát huy được vai trò của mỗi lực lượng vừa tạo ra được sự gắn kết, phối hợp liên hoàn mà lực

lượng hạt nhân lãnh đạo giữ vai trò điều phối chung.

98

Hồ Chí Minh sử dụng lực lượng toàn diện thông qua việc thực hiện chiến tranh toàn

dân, toàn diện. Điều này tạo ra sức mạnh cao nhất góp phần khắc phục những khó khăn đang

có, làm cho kẻ thù phải chiến đấu với cả một dân tộc, nên dù chúng mạnh về quân sự, về

kinh tế, nhưng không thể thắng được sức mạnh của sự đoàn kết toàn dân. Không những vậy,

Hồ Chí Minh còn điều phối, chỉ đạo để cho các mặt trận đấu tranh được thực hiện một cách

nhịp nhàng, hỗ trợ lẫn nhau. Hồ Chí Minh còn sử dụng lực lượng toàn diện thông qua kiến

thiết toàn diện, tìm kiếm, trân trọng và sử dụng tất cả những người có lợi chung cho đất nước

không phân biệt thành phần dân tộc, giai cấp, lứa tuổi, giới tính, tôn giáo… miễn là có lòng vì

nước vì dân, mong muốn góp phần nhỏ bé vào xây dựng nước nhà. Theo Hồ Chí Minh việc

dùng nhân tài không nên quá khắt khe mà điều quan trọng là họ không phản bội lại Tổ quốc,

nhân dân, không phải Việt gian, có lòng trung thành với đất nước. Họ có tài to thì dùng vào

việc to, tài nhỏ thì dùng vào việc nhỏ, có năng lực ở mặt nào thì dùng vào mặt đấy. Quá trình

kiến thiết nước nhà, xây dựng nền chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội mới sẽ làm cho thế mạnh

của mỗi người, mỗi lực lượng được phát huy triệt để trên từng nội dung, lĩnh vực.

Bên cạnh đó, Người rất chú trọng tới việc xây dựng cơ chế phù hợp. Trên cương vị là

người lãnh đạo cao nhất, Hồ Chí Minh đã có những định hướng, chỉ đạo cụ thể để đảm bảo

sự thống nhất, vận hành xuyên suốt trong quá trình điều hành đất nước từ Trung ương

xuống đến địa phương. Với quan niệm cách mạng cũng như một bộ máy, phải có người

làm việc này, người làm việc khác, nhưng việc nào cũng cần thiết quan trọng, bất kỳ việc to

hay việc nhỏ, đều trực tiếp hoặc gián tiếp ảnh hưởng đến cách mạng. Người đã nhanh

chóng chấn chỉnh, kịp thời đưa ra các hướng dẫn cho hoạt động của chính quyền các địa

phương, của cán bộ cấp dưới khi dùng người chưa đúng, khiến cho có nơi, người tuy đông

nhưng việc không chạy, nhân tài tuy có nhưng không biết dùng, phân công bố trí công việc

không hợp lý. Hồ Chí Minh không chỉ phân tích, đánh giá, nhìn nhận thấu đáo về cán bộ,

mà còn tìm cách làm cho các bộ phận phối hợp với nhau một cách hiệu quả nhất, đồng thời

luôn gây tình thân ái với nhau để tạo sự đoàn kết. Vì vậy, các lực lượng vừa có sự phân

công theo đặc thù, vừa có sự kết nối chặt chẽ để tạo thành một chỉnh thể, mỗi bộ phận đều

nỗ lực hết mình trên vị trí, cương vị được giao nhưng không ảnh hưởng mà trái lại còn thúc

đẩy công việc chung. Hồ Chí Minh phát huy sức mạnh của mọi người không đơn thuần là

ở việc quan tâm, chăm lo đời sống của họ, ở việc thỏa mãn những lợi ích thiết thực mà còn

ở sự bố trí, sắp xếp, xây dựng mối quan hệ đoàn kết trên tinh thần tất cả vì lợi ích chung.

Người sử dụng triệt để những cuộc gặp, những bữa cơm thân mật một cách rất tinh tế nhằm

giúp mọi người hiểu, gắn bó và giúp đỡ lẫn nhau.

99

3.3.3. Sáng tạo trong xây dựng các tổ chức cách mạng

Cách mạng cần có lực lượng, tuy nhiên lực lượng phải được tổ chức một cách chặt

chẽ. Chỉ khi xây dựng được tổ chức thì sức mạnh của cách mạng mới tập trung và lý luận

mới có thể xâm nhập vào thực tiễn, trở thành sức mạnh vật chất. Sự chặt chẽ, tính liên hoàn,

quy mô của các tổ chức tỉ lệ thuận với thành công của phong trào cách mạng. Sự kết hợp

giữa lý luận khoa học, cùng hệ thống tri thức tổng hợp với kinh nghiệm thực tiễn phong

phú đã tạo nên sự sáng tạo của Hồ Chí Minh trong xây dựng các tổ chức cách mạng, phù

hợp với thực tiễn Việt Nam.

Người luôn có sự linh hoạt trong kết hợp cái phổ biến với cái đặc thù, giữa lý luận và

thực tiễn, nhạy bén với sự biến đổi của tình hình để kịp thời giải quyết. Tận dụng hạt nhân

của tổ chức cũ, cải tạo nó để xây dựng tổ chức mới; hình thành, củng cố hạt nhân, đi từ

điểm đến diện, từ trong ra ngoài; lúc co (giải tán về hình thức, hoạt động bí mật), lúc duỗi

(công khai, mở rộng, phát triển), kết hợp cùng lúc cả co và duỗi, vừa co vừa duỗi… Dùng

tổ chức để phát triển lực lượng của mình, đồng thời trói buộc, phân tán, làm tan rã lực

lượng của địch; kết hợp chặt chẽ giữa hợp và phân, toàn thể và bộ phận; xây dựng tổ chức

gắn với tạo thế và lập thế. Kết hợp ngay từ đầu và xuyên suốt việc xây dựng toàn diện với

trọng tâm trọng điểm, xây dựng đến đâu chắc đến đó. Sự ra đời và phát triển của ĐCS Việt

Nam và Mặt trận dân tộc thống nhất là minh chứng rõ nét cho điều đó.

Với ĐCS Việt Nam, Hồ Chí Minh đã tiến hành hàng loạt các vấn đề từ tư tưởng,

chính trị, tổ chức, đạo đức, cán bộ để chuẩn bị cho việc thành lập. Khi điều kiện chín muồi,

Người đã chủ động hợp nhất các tổ chức cộng sản để thành lập Đảng vào đầu năm 1930.

Quá trình đó, Hồ Chí Minh đã thực hiện được sự kết hợp sự kết hợp giữa CNMLN với

phong trào công nhân và phong trào yêu nước, cùng với sự nhạy bén của mình trong nhận

định tình hình. Trên nền tảng lý luận chung, Hồ Chí Minh đã tìm ra cơ sở hiện thực trong

dân tộc (nơi mà GCCN chiến số lượng ít trong dân cư, nơi mà mâu thuẫn dân tộc là bao

trùm, chi phối, nơi mà chủ nghĩa dân tộc là một động lực lớn của đất nước), bổ sung và làm

phong phú thêm công thức của V.I.Lênin về sự ra đời của chính đảng của GCCN, đồng

thời đưa ra quan điểm riêng về việc thành lập ĐCS ở Việt Nam, cũng như những nước có

điều kiện tương đồng. Hồ Chí Minh nhận thấy CNMLN kết hợp với phong trào công nhân

và phong trào yêu nước sẽ hình thành một lực lượng to lớn, nhân lên gấp bội sức mạnh của

Đảng. Ở đó sức mạnh của Đảng được dẫn dắt bởi lý luận tiên tiến, trên nền tảng sức mạnh

giai cấp, dân tộc và trở thành đội tiên phong của giai cấp, của dân tộc. Sau khi thành lập hạt

100

nhân là Cộng sản đoàn, Hồ Chí Minh nhận thấy ở Việt Nam chưa thể thành lập ngay một

ĐCS như ở các nước phương Tây, vì với đặc thù của đất nước, nơi tuyệt đại đa số là nông

dân, nơi có tới 95% dân số mù chữ và rất ít người biết về chủ nghĩa cộng sản. Bởi vậy, để

đi đến thành lập ĐCS phải qua bước trung gian là thành lập một tổ chức cách mạng theo

khuynh hướng mácxít để từng bước đưa CNMLN vào trong nhân dân. Không những vậy,

căn cứ vào tình hình thực tế, Người còn chủ động, sáng tạo tiến hành hợp nhất các tổ chức

cộng sản để thành lập ĐCS Việt Nam mà không trông chờ, ỷ lại vào Quốc tế Cộng sản.

Có thời điểm, để tránh mũi nhọn chống phá của kẻ thù vào Đảng, trong tình hình

chính trị phức tạp, Hồ Chí Minh và Trung ương Đảng đã chủ trương hoạt động kín đáo và

hiệu quả, thậm chí tuyên bố “tự giải tán” nhưng thực chất là rút vào hoạt động bí mật, vẫn

phát triển hệ thống, tổ chức và tuyển thêm đảng viên. Sau này, Hồ Chí Minh đã đánh giá:

“Lúc đó, Đảng không thể do dự. Do dự là hỏng hết, Đảng phải quyết đoán mau chóng, phải

dùng những phương pháp - dù là những phương pháp đau đớn - để cứu vãn tình thế... sự

thật là Đảng rút vào bí mật... Đảng vẫn lãnh đạo chính quyền và nhân dân. Chúng ta nhận

rằng việc Đảng tuyên bố giải tán (sự thật là vào bí mật) là đúng” [97, tr.27].

Cùng với xây dựng được tổ chức hạt nhân lãnh đạo, Hồ Chí Minh đã quan tâm xây

dựng Mặt trận dân tộc thống nhất. Trên cơ sở nghiên cứu sâu về lý luận, đúc kết kinh

nghiệm thực tiễn từ hoạt động của bản thân và của Quốc tế Cộng sản, Hồ Chí Minh đã từng

bước định hình việc xây dựng Mặt trận dân tộc thống nhất một cách hệ thống, từ lý luận

đến thực tiễn, từ mô hình chung của Quốc tế Cộng sản đến mô hình ở Việt Nam. Ngay

trong Chánh cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt do Người khởi thảo đã vạch ra sự cần thiết

phải xây dựng Mặt trận nhằm đoàn kết toàn dân để tranh đấu cho sự nghiệp GPDT. Sau

này, nhiều hình thức Mặt trận đã được đề ra và tổ chức trong thực tiễn. Mặc dù tên gọi khác

nhau nhưng về thực chất là nơi quy tụ mọi tổ chức, cá nhân yêu nước, nơi tập hợp người

Việt Nam, không chỉ ở trong nước mà cả ở nước ngoài dù họ ở bất cứ ở đâu miễn có tấm

lòng hướng về quê hương, mong muốn phục vụ cho đất nước. Dù trực tiếp hay gián tiếp

lãnh đạo cách mạng, Hồ Chí Minh đều có những chỉ dẫn về vấn đề hoạt động, chiến lược,

sách lược của Mặt trận. Đặc biệt, từ khi về nước, trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam,

Hồ Chí Minh đã nhanh chóng nắm bắt tình hình, chỉ đạo thành lập Mặt trận Việt Minh, đưa

Mặt trận phát triển lên một bước mới. Tuy nhiên, việc thành lập Mặt trận Việt Minh là một

quá trình được suy ngẫm rất công phu và được tiến hành từ điểm đến diện. Người đã chỉ

101

đạo thí điểm xây dựng Mặt trận Việt Minh nhiều nơi ở tỉnh Cao Bằng và đem lại những kết

quả hết sức tích cực. Lấy đó làm cơ sở để đi đến tổ chức Mặt trận Việt Minh rộng khắp

trong cả nước, có ý nghĩa trực tiếp đối với thắng lợi của Cách mạng tháng 8/1945.

Khi nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa được thành lập, Hồ Chí Minh nhận thấy sự cần

thiết phải tập hợp tất cả mọi cá nhân, tổ chức chưa tham gia Việt Minh. Để củng cố khối đại

đoàn kết dân tộc, lôi kéo những thành phần, đảng phái yêu nước và những người yêu nước

không thuộc đảng phái, không phân biệt giai cấp, tôn giáo, xu hướng, dân tộc, cùng theo đuổi

mục tiêu làm cho nước Việt Nam độc lập - thống nhất - dân chủ - phú cường, Người đã cho

thành lập Hội Liên hiệp quốc dân Việt Nam (gọi tắt là Liên Việt). Điều này đã đáp ứng được

yêu cầu tập hợp lực lượng cách mạng trong giai đoạn mới và thu hút được đông đảo nhân

dân. Đồng thời, nó góp phần đập tan âm mưu chia rẽ, kích động của bọn phản động Việt

Quốc, Việt Cách, thực dân Pháp cũng như quân Tưởng. Đây là việc làm thể hiện sự nhạy bén,

sáng tạo của Hồ Chí Minh để tăng cường hậu thuẫn cho chính quyền nhân dân, liên hiệp

được các lực lượng đảng phái với Việt Minh. Đó chính là bước đi để củng cố, mở rộng tăng

cường lực lượng cho cách mạng trong giai đoạn đặc biệt phức tạp.

Trong kháng chiến chống Mỹ, để tạo dựng lực lượng lớn nhất nhằm đấu tranh

thống nhất nước nhà; gạt bỏ những lo ngại của Liên Xô và Trung Quốc, chủ động hạn

chế phạm vi chiến tranh (nếu xảy ra). Đồng thời, để tranh thủ được sự đồng tình của

nhân dân thế giới, nhất là thế giới thứ ba và đánh tan luận điệu xuyên tạc của Mỹ -

Diệm về cái gọi là “sự xâm lăng của cộng sản”, Hồ Chí Minh và Đảng ta đã chủ trương

thành lập Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam (12/1960) để tập hợp các

tầng lớp nhân dân, các tổ chức và mọi người Việt nam yêu nước, cùng nhau chống Mỹ

cứu nước. Sau này thêm Liên minh các lực lượng Dân tộc, Dân chủ và Hòa bình Việt

Nam (20/4/1968) với mục đích gắn kết phong trào đấu tranh yêu nước của giới sinh

viên, học sinh, trí thức, đồng bào tôn giáo, công thương gia, nhân sĩ dân chủ tại các

thành thị miền Nam. Qua đó, từng bước tăng cường lực lượng của cách mạng và làm

suy yếu lực lượng của kẻ địch, tạo cho chúng ta có nhiều phương án hơn để lựa chọn

các giải pháp, cách thức tăng cường lực, thế trong cuộc kháng chiến chống Mỹ.

Có thể nói rằng, trước Hồ Chí Minh, các nhà kinh điển CNMLN chưa đề cập sâu tới

vấn đề đoàn kết dân tộc mà chủ yếu đề cập đến vấn đề liên minh giai cấp và liên minh giữa

các giai cấp cần lao trong nội bộ quốc gia, liên minh giữa giai cấp vô sản chính quốc với

cách mạng giải phóng thuộc địa, nhưng chưa thấy hết được vấn đề dân tộc, chưa đặt ra vấn

102

đề đại đoàn kết dân tộc trong Mặt trận dân tộc thống nhất. Điều đó cũng dễ hiểu, bởi vì vấn

đề chính mà các ông quan tâm trong thực tiễn Phương Tây là vấn đề giai cấp chứ không

phải vấn đề dân tộc. Hồ Chí Minh trên cơ sở lý luận CNMLN, kết hợp với thực tiễn Việt

Nam đã đưa ra và hoàn chỉnh hệ thống lý luận về Mặt trận dân tộc thống nhất, đồng thời

thực hiện nó một cách sáng tạo trong thực tiễn. Qua sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh, các tổ

chức cách mạng được hình thành một cách có hệ thống, từ xác định vị trí vai trò, nguyên

tắc xây dựng, hoạt động và mối quan hệ; đồng thời, được tổ chức một cách khoa học chặt

chẽ, nhưng luôn hoạt động một cách linh hoạt. Mặt trận trong NTLĐ Hồ Chí Minh không

chỉ đơn thuần là vấn đề lực lượng được tổ chức, cách sử dụng lực lượng mà còn là giải

pháp tổ chức để giải quyết các vấn đề chính trị.

3.4. NGHỆ THUẬT SỬ DỤNG QUYỀN LỰC

3.4.1. Giải quyết sáng tạo mối quan hệ giữa quyền lực cá nhân, quyền lực tập

thể và quyền lực nhân dân

Để tạo ra nhận thức đúng đắn cho mình cũng như cho đội ngũ cán bộ các cấp, Hồ Chí

Minh đã làm rõ nguồn gốc quyền lực của cá nhân, tập thể và nhân dân. Trên cơ sở đó,

Người xây dựng thái độ mới trong sử dụng quyền lực, hạn chế tiêu cực do sự tha hóa quyền

lực gây ra. Hồ Chí Minh chỉ rõ, trong chế độ cộng hòa dân chủ, quyền lực thuộc về nhân

dân, nhân dân là người có quyền lực cao nhất, nhân dân là ông chủ nắm chính quyền, cán

bộ, đảng viên từ Chủ tịch nước trở xuống đều là người đầy tớ phục vụ nhân dân. Quyền lực

của mỗi người cán bộ là do nhân dân ủy thác. Nhân dân thông qua mỗi người cán bộ, thông

qua bộ máy chính quyền để thực hiện nguyện vọng và ý chí của mình. Bởi vậy, quyền lực

của cá nhân, tập thể là từ nhân dân mà ra và nhân dân cũng có quyền thu lại nó khi thấy

người đại diện của mình không còn xứng đáng nữa. Điều này có ý nghĩa quan trọng nhằm

khắc phục những hạn chế trong nhận thức về quyền lực ở một nước phương Đông, mới

thoát khỏi chế độ thực dân phong kiến để xây dựng tinh thần dân chủ mới.

Hồ Chí Minh hiểu rất rõ nguồn gốc quyền lực của bản thân là do “đồng bào ủy thác”,

Người hiểu rõ điều kiện để được nhân dân tin yêu, đồng sự kính trọng và đi theo sự lãnh đạo

của mình. Trước hết, Hồ Chí Minh tuân thủ nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá

nhân phụ trách. Nhưng việc tuân thủ đó không máy móc: “không phải vấn đề gì nhỏ nhặt, vụn

vặt, một người vẫn có thể giải quyết được, cũng đưa ra bàn - mới là tập thể lãnh đạo. Nếu làm

như vậy, là hiểu tập thể lãnh đạo một cách quá máy móc. Kết quả là cứ khai hội mà hết ngày

giờ. Những việc bình thường, một người có thể giải quyết đúng, thì người phụ trách cứ cẩn

103

thận giải quyết đi. Những việc quan trọng, mới cần tập thể quyết định” [95, tr.620]. Đồng thời,

Hồ Chí Minh luôn biết tranh thủ ý kiến đóng góp của mọi người, thuyết phục mọi người bằng

lý lẽ khoa học và nhân văn. Khi được phân công nhiệm vụ, Người luôn nỗ lực hết sức để hoàn

thành tốt nhất. Nếu có thiếu sót, khuyết điểm, Hồ Chí Minh chủ động, chân thành nhận lỗi

trước đồng bào, quy công cho tập thể, nhận thiếu sót về mình: “những thành công là nhờ đồng

bào cố gắng. Những khuyết điểm kể trên là lỗi tại tôi” [94, tr.191]. Cộng sự và cấp dưới của

Người dám nói thẳng, nói thật và trí tuệ của họ cũng được phát huy tối đa. Khi Hồ Chí Minh

không còn nữa, thì những học trò vẫn kế tục và phát huy được di sản của Người trong lãnh đạo.

Hồ Chí Minh làm cho đồng chí, đồng bào hiểu được rằng dù làm ở đâu, làm việc gì, cương vị

nào nếu hoàn thành tốt nhiệm vụ, giữ được đạo đức cách mạng đều là vẻ vang. Người giáo dục,

rèn luyện cấp dưới phải biết hi sinh, gác lại lợi ích cá nhân vì lợi ích của tập thể, không nảy sinh

tham vọng quyền lực. Người chỉ rõ, làm cán bộ cũng là làm công bộc của dân, là người phục

vụ nhân dân, cương vị càng cao thì trách nhiệm trước dân và nước càng lớn, càng phải tự đặt ra

những yêu cầu cao hơn đối với bản thân. Hồ Chí Minh luôn cho rằng mình có được vị trí cao là

do tập thể tín nhiệm, nhân dân ủy thác, nên phải làm tròn tốt nhất nhiệm vụ. Làm cán bộ không

phải là để thăng quan phát tài, vinh thân phì gia mà là đem tài năng, tâm huyết, sức lực làm cho

nước được độc lập, dân được ấm no, tự do, hạnh phúc và biết làm chủ nước nhà.

Hồ Chí Minh thấu suốt được quan hệ giữa tập thể (Ban Chấp hành Trung ương Đảng,

Bộ Chính trị, Ban Bí thư), nhân dân với quyền lực cá nhân (Hồ Chí Minh) và trách nhiệm của

cá nhân trong tập thể, với tập thể, với nhân dân. Suy cho cùng quyền lực của mỗi người cán bộ

là để phục vụ nhân dân, phục vụ dân tộc, không phải là để phục cho bản thân hay cho một

nhóm người nào. Quyền lực mà Hồ Chí Minh có, đến từ sự ngưỡng mộ, niềm tin yêu của đồng

sự và nhân dân, từ sự kính phục của bạn bè và và sự tôn trọng của địch thủ. Quyền lực của Hồ

Chí Minh nằm ở cá nhân nhưng không vì cá nhân, nằm trong một người nhưng luôn vì mọi

người, xu hướng vận động của quyền lực đó là để lo cho mọi người. Quyền lực của Hồ Chí

Minh là để phục vụ cách mạng, khi thấy cần thiết phải bồi dưỡng đội ngũ cán bộ kế cận, khi

thấy những học trò mình đủ sức đảm đương công việc, Người trao quyền nhiều hơn cho cấp

dưới và bản thân thì rút về phía sau để theo dõi và giúp đỡ. Hồ Chí Minh vừa tăng cường chia

sẻ quyền lực với các cộng sự, phát huy cao nhất khả năng, phẩm chất, tính chủ động sáng tạo

của họ, nhưng chính sách lớn mà Người đề ra luôn được thực thi nhất quán và tập trung. Đó

chính là một mâu thuẫn trong sử dụng quyền lực lãnh đạo mà Người đã giải quyết thành công.

Thực tế, có những nhà lãnh đạo luôn sợ mất quyền lực nên tìm cách để giữ quyền lực và phản

104

ứng dữ dội khi thấy quyền lực của mình bị đe dọa. Điều đó đã để lại những hậu quả nặng nề về

sau cho đất nước. Hồ Chí Minh không như vậy. Người đã đào tạo được một đội ngũ cộng sự,

trung thành nhưng luôn sáng tạo, thấm nhuần con đường mà Người vạch ra, phương pháp mà

Người định hướng. Hồ Chí Minh hiểu họ, tôn trọng họ và họ luôn yêu mến và tôn trọng Người.

Vì nhận thức thấu đáo về quyền lực, cùng với nhân cách cao thượng, nên ở Hồ Chí Minh,

quyền lực tập trung nhưng không trở thành độc đoán, khi Người giao quyền cho cấp dưới và

cộng sự nó cũng không mất đi sự tập trung trong thực hiện các mục tiêu.

Hồ Chí Minh nhận được quyền lực từ tập thể và nhân dân, nhưng Người luôn dùng

quyền lực đó để xây dựng tập thể và mưu cầu hạnh phúc cho nhân dân. Không ít cán bộ vì

những việc làm chưa đúng, đã được Hồ Chí Minh trực tiếp phê bình, nhưng khéo léo, nhân

văn, phê bình việc chứ không phê bình người, phê bình một cách chân thành, đúng thời

điểm, đúng lúc, đúng cách, đúng đặc điểm đối tượng. Nhờ đó, những người có lỗi nhanh

chóng nhận ra lỗi lầm của mình, không oán trách và luôn ghi nhớ để không tái phạm,

không làm Hồ Chí Minh phiền lòng. Người chú trọng sử dụng quyền lực mềm (bằng uy tín,

đạo đức, bằng sự thuyết phục, bằng sự gương mẫu, bằng sự thông tuệ cá nhân) để sửa cái

sai, cái chưa đúng. Nói như vậy, không phải Hồ Chí Minh không sử dụng quyền lực cứng

(những quy định mang tính hành chính, pháp lý, mệnh lệnh mang tính cưỡng bức, ép

buộc), nhưng đó không phải là nét chủ đạo. Người biết kết hợp giữa quyền lực cứng và

mềm trên cơ sở phân tích tình hình cụ thể, đối tượng cụ thể, coi trọng xây dựng niềm tin,

lòng trung thành của cộng sự, khơi dậy năng lực, tiềm năng của cấp dưới.

Vì vậy, nền chính trị do Hồ Chí Minh đứng đầu, được Hồ Chí Minh và những học trò

của Người dẫn dắt, đã luôn thể hiện rõ đặc trưng là một chế độ dân chủ mới, mà ở đó nhân

dân thực sự là người chủ nước nhà. Dẫu rằng, nó vẫn còn chịu ảnh hưởng không ít tàn dư

của chế độ cũ và trong điều kiện đặc thù chiến tranh. Đối với Hồ Chí Minh, ý dân là ý trời,

dân muốn gì ta phải làm nấy. Nói ý dân là ý trời, nhà nước của dân, do dân, vì dân không

phải là mới nếu xét về mặt câu từ, nhưng ở Hồ Chí Minh những quan điểm đó có sự thống

nhất với hiện thực, thống nhất lời nói và việc làm, tri và hành ở người lãnh đạo cao nhất của

quốc gia. Điều đó giúp cho cuộc cách mạng ở Việt Nam, chế độ mới ở Việt Nam phản ánh

sinh động lý tưởng của nhân loại, lý tưởng CNMLN, khát vọng của dân tộc và thời đại.

Quyền lực ở Hồ Chí Minh được sử dụng một cách đúng đắn, sáng tạo. Đó không chỉ đơn

thuần là sử dụng đúng quyền lực được ủy thác theo chức vụ, mà còn là quyền lực toát lên

từ nhân cách cao thượng, không đao to búa lớn nhưng rất hiệu quả, tác động rất sâu sắc,

105

biết trao quyền khi cần, biết mềm, biết cứng rất linh hoạt. Với tư cách là người đứng đầu,

Hồ Chí Minh đã giữ được quyền lực của mình và trong ban lãnh đạo không bị tha hóa.

Hồ Chí Minh suốt đời chính tâm, tu thân, hiến dâng cuộc đời cho sự nghiệp đấu tranh

chung, không ngại hiểm nguy, không ham phú quý, không sợ uy quyền, không khuất phục

trước bất kỳ một kẻ địch nào. Hồ Chí Minh duy trì sự nhất quán đó từ đầu đến cuối. Dường

như mọi cám dỗ của quyền lực, phú quý đều bất lực trước Hồ Chí Minh. Mọi người Việt

Nam yêu nước chân chính đều mong muốn Hồ Chí Minh giữ vị trí cao nhất, mà không sợ

điều đó sẽ sinh ra chuyên quyền, độc đoán hay sùng bái cá nhân. Quyền lực mà Hồ Chí

Minh có là thứ quyền lực đích thực, quyền lực đến một cách tự nhiên, bằng chính cuộc đời,

nhân cách, sự hi sinh quên mình và chủ nghĩa nhân văn cao cả. Quyền lực ở Hồ Chí Minh

chưa bao giờ bị tha hóa, ngược lại thông qua việc Người sử dụng quyền lực, mọi người

hiểu được thứ quyền lực chân chính ở người lãnh đạo cao nhất. Nếu trước đây Nho giáo

thường nhắc đến những thánh nhân làm khuôn mẫu như Đường Nghiêu, Ngu Thuấn,

Thành Thang, Chu Công… nhưng Hồ Chí Minh còn làm được nhiều hơn thế, trở thành

một biểu tượng quán xuyến cổ kim, một hiện thực sống động trong xã hội hiện đại. Vì hiểu

sâu sắc quyền lực cá nhân, nên suốt đời Hồ Chí Minh có quyền lực. Khi Người mất đi rồi

thì quyền lực đó vẫn hiện hữu trong cuộc sống. Những thế hệ sinh ra sau đó vẫn ngưỡng

mộ, đại bộ phận vẫn tự nguyện, noi theo tấm gương và đi theo con đường của Hồ Chí Minh.

Hồ Chí Minh dùng quyền lực lãnh đạo để tác động đến đối tượng như một sức

mạnh văn hóa. Có người khẳng định: “thế giới này đã có lãnh tụ như Lênin và Hồ Chí

Minh không bị tha hóa bởi quyền lực. Tôi chưa đàm luận gì về nhận xét này, nhưng qua

đó cũng cảm nhận được sức mạnh ghê gớm của quyền lực và càng khâm phục đạo đức,

bản lĩnh của Bác Hồ” [40, tr. 770].

3.4.2. Khéo thực hành dân chủ, quyết đoán nhưng không độc đoán

Với quan niệm thực hành dân chủ là chiếc chìa khóa vạn năng để giải quyết mọi khó

khăn, trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Hồ Chí Minh đã sử dụng nó rất khéo léo và tinh

tế, đạt đến tầm văn hóa cao. Người luôn duy trì một phong thái cởi mở, chân thành và luôn

biết tranh thủ ý kiến của người khác trên tinh thần thực sự cầu thị. Người triệt để tuân thủ

nguyên tắc của tổ chức kể cả khi hoạt động ở nước ngoài hay trong nước. Hồ Chí Minh

không bao giờ cho mình là người giỏi nhất, dù xét về phưng diện cá nhân, Người có sự

vượt trội so với cá nhân khác. Với Hồ Chí Minh, ai cho mình là giỏi nhất thì đó là người

dốt nhất, không những không tiến bộ mà còn thoái bộ. Hồ Chí Minh hiểu rằng, mỗi người

106

dù giỏi đến đâu, thì cũng bị hạn chế bởi khả năng và điều kiện của mình, nên có những cái

sẽ không biết được hoặc biết không đến nơi. Vì vậy, Người luôn biết lắng nghe, quan sát,

tiếp thu ý kiến của đồng sự và nhân dân và để mọi người tin tưởng nói ra suy nghĩ, đánh giá,

nhận định của mình. Hồ Chí Minh khẳng định: “NƯỚC TA LÀ NƯỚC DÂN CHỦ. Bao

nhiêu lợi ích đều vì dân. Bao nhiêu quyền hạn đều của dân. Công việc đổi mới, xây dựng là

trách nhiệm của dân. Sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc là công việc của dân. Chính quyền

từ xã đến Chính phủ trung ương do dân cử ra. Đoàn thể từ Trung ương đến xã do dân tổ

chức nên. Nói tóm lại, quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân” [96, tr.232].

Dân là người chủ nước nhà, bởi vậy mọi công việc liên quan đến đất nước, đến cuộc

sống của nhân dân phải được dân bàn bạc thông qua các hình thức dân chủ. Khi bàn bạc,

chính quyền phải giải thích cho dân hiểu, từ đó để lắng nghe ý kiến đóng góp, phản hồi của

nhân dân, học hỏi kinh nghiệm, cách làm của nhân dân. Việc nước là việc chung, không

phải là việc của một cơ quan, đoàn thể, hay cá nhân nào. Người nhắc nhở: “Làm việc gì

cũng phải có quần chúng. Không có quần chúng thì không thể làm được” [105, tr.279].

Nếu biết lắng nghe dân, sẽ học được nhiều sáng kiến để giải quyết công việc và khi đó nói

dân sẽ nghe. Việc gì có quần chúng tham gia bàn bạc, khó mấy cũng trở nên dễ dàng, “dễ

mười lần không dân cũng chịu, khó trăm lần dân liệu cũng xong”. Vì vậy, “thực hành dân

chủ là cái chìa khóa vạn năng có thể giải quyết mọi khó khăn” [105, tr.325]. Thực hành dân

chủ là để “cho nhân dân biết hưởng quyền dân chủ, biết dùng quyền dân chủ của mình,

dám nói, dám làm” [105, tr.293]. Nhưng để thực hành dân chủ thực sự hiệu quả phải khéo

thi hành, “khéo đây không phải là cái lối khéo bề ngoài, mà khéo có nghĩa là phải thực sự

trung thành, tôn kính, thương yêu dân” [97, tr.270], khéo trên cơ sở hiểu quan điểm đường

lối, hiểu dân để làm cho dân hiểu, dân tin, dân theo.

Người lãnh đạo muốn thúc đẩy phong trào cách mạng tiến lên thì phải luôn luôn

đứng ở đỉnh cao của trí tuệ. Mà muốn đứng ở đỉnh cao của trí tuệ, họ phải tập hợp được

trí tuệ của mọi người, để khái quát lý luận, đưa ra những chiến lược, sách lược đúng đắn.

Hồ Chí Minh chỉ rõ, dân chủ, hăng hái và sáng kiến có mối quan hệ chặt chẽ với nhau:

“Có dân chủ mới làm cho cán bộ và quần chúng đề ra sáng kiến. Những sáng kiến đó

được khen ngợi, thì những người đó càng thêm hăng hái và người khác cũng học theo.

Và trong khi tăng thêm sáng kiến và hăng hái làm việc, thì những khuyết điểm lặt vặt,

cũng tự sửa chữa được nhiều” [95, tr.284].

107

Nếu người lãnh đạo biết cách thực hành dân chủ “để cho mọi người có gì nói hết, cái

đúng thì nghe, cái không đúng thì giải thích, sửa chữa” [95, tr.284] thì sẽ làm cho mọi người

đều thoải mái, hoạt bát mà có thể dập tắt được bệnh “không nói trước mặt, chỉ nói sau lưng”,

“trong Đảng im tiếng, ngoài Đảng nhiều mồm”, “thậm thà thậm thụt” và những thói xấu

khác. Hồ Chí Minh hiểu rằng, một người mà trong đầu đã uất ức, bất mãn, thì lời hay, lẽ phải

cũng khó mà lọt vào. Nếu tháo được cái uất ức bất mãn ra thì những lời hay, lẽ phải dễ dàng

lọt vào óc họ và việc đó chỉ có thể thông qua thực hành dân chủ. Nếu cán bộ có quyết tâm

đem lại lợi ích cho quần chúng, chịu khó học hỏi quần chúng, đầu óc chịu khó suy nghĩ, tay

chịu khó làm, thì nhất định quần chúng sẽ hăng hái phấn đấu, đem hết trí tuệ sức lực và tâm

huyết ra để hoàn thành nhiệm vụ. Khéo thực hành dân chủ chính là khéo dùng chiếc “chìa

khóa vạn năng” để giải quyết các vấn đề khó khăn, nó không đơn thuần là tuân thủ quy trình,

mà đòi hỏi cao sự sáng tạo của người lãnh đạo trong thực hiện. Hồ Chí Minh không chỉ tiêu

biểu về thực hành dân chủ mà còn làm cho nó được vận dụng nhuần nhuyễn trong thực tế.

Hồ Chí Minh biết và khéo phát huy dân chủ, biết cách khơi gợi cho đối tượng phát huy

khả năng, sáng kiến trong công việc, làm cho mọi người tin ở bản thân, tin lẫn nhau và tin vào

cách mạng. Hồ Chí Minh hiểu mọi người, tôn trọng mọi người, tin tưởng mọi người, chia ngọt

sẻ bùi, gần gũi gắn bó với mọi người, khiêm nhường trước mọi người. Thực hành hành dân

chủ ở Hồ Chí Minh có cả lý và cả tình, vươn tới tầm thấu lý đạt tình, làm cho cái lý và cái tình

cộng hưởng với nhau trên cơ sở sự khẳng định: “dân rất tốt. Lúc họ đã hiểu thì việc gì khó khăn

mấy họ cũng làm được, hy sinh mấy họ cũng không sợ” [95, tr.286]. Nếu người lãnh đạo khéo

giải thích vận động nhân dân, thì nhân dân sẽ nhiệt tình, hăng hái giúp đỡ. Hồ Chí Minh luôn

nêu cao tinh thần tự phê bình và phê bình, sẵn sàng nhận lỗi khi có khuyết điểm, đồng thời luôn

mong muốn người khác góp ý cho mình một cách chân thành nhất. Người nói: “Trước kia,

việc gì cũng từ “trên dội xuống”. Từ nay việc gì cũng phải từ “dưới nhoi lên”[95, tr.338]. Vì

vậy, khéo thực hành dân chủ cũng chính là khéo “đưa chính trị vào giữa dân gian”. Nó là yếu

tố bảo đảm sự bền vững của chế độ chính trị và thắng lợi của sự nghiệp cách mạng. Tuy nhiên,

trong những điều kiện đặc biệt, việc sử dụng quyền lực cần có sự linh hoạt, nhạy bén và quyết

đoán của người đứng đầu. Hồ Chí Minh trên cơ sở quyền lực được ủy thác, Người nhanh

chóng quyết định những biện pháp, cách thức giải quyết các tình huống đột xuất để không lỡ

thời cơ, không mất đi thời điểm tốt nhất để giải quyết vấn đề. Phát huy tối đa tinh thần dân chủ,

cân nhắc cẩn trọng các vấn đề, nhưng khi nhận thấy điều kiện chín muồi, Hồ Chí Minh không

do dự chần chừ, mà luôn quyết đoán, với tinh thần trách nhiệm cao nhất.

108

3.4.3. Chú trọng dùng đạo đức thu phục đối tượng lãnh đạo

Trong sử dụng quyền lực, Hồ Chí Minh luôn chú trọng đến sức mạnh của đạo đức. Bởi

vì, đối với Hồ Chí Minh đó cũng là một cách tạo ra và duy trì quyền lực, vận hành quyền lực,

làm cho lời nói và việc làm của mình có sức thuyết phục cao, có ảnh hưởng tích cực đến

quần chúng. Người khẳng định: “trước mặt quần chúng, không phải ta cứ viết lên trán chữ

“cộng sản” mà ta được họ yêu mến. Quần chúng chỉ quý mến những người có tư cách, đạo

đức. Muốn hướng dẫn nhân dân, mình phải làm mực thước cho người ta bắt chước” [96,

tr.16]. Người hiểu cách mạng là một sự nghiệp vô cùng gian khổ, lâu dài, luôn đối mặt với

những thách thức, có nhiều hiểm nguy và có thể phải hi sinh tính mạng. Trong bối cảnh đó,

nếu người lãnh đạo không tiêu biểu về đạo đức thì quần chúng sẽ không theo, không thuyết

phục được mọi người và do đó, cách mạng khó có thể thành công. Hồ Chí Minh nắm rất rõ

đặc điểm của người phương Đông, nên nếu không có sự gương mẫu về đạo đức cũng sẽ mất

đi tính lãnh đạo, là nguồn cơn của quan liêu mệnh lệnh, của đặc quyền, đặc lợi, của độc đoán

chuyên quyền… Bởi vậy, quần chúng yêu mến cán bộ không phải ở chức vụ hay cái danh họ

mang, mà ở tư cách đạo đức, ở sự mực thước, ở tấm gương trong thực tế làm việc. Hồ Chí

Minh suốt đời tu dưỡng đạo đức cách mạng, tu dưỡng để hoàn thiện mình, dùng đạo đức để

chinh phục mọi người. Người nêu gương trong việc lớn, việc nhỏ, trong việc công và đời tư.

Việc thực hành đạo đức là máu thịt ở Hồ Chí Minh, do đó bản thân Người luôn hiện hữu như

là tấm gương đạo đức. Điều đó tạo ra sự lôi cuốn rất lớn ở đối tượng lãnh đạo, làm cho họ

luôn tin yêu, cảm phục và quyết tâm đi theo sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh. Đây là một nét rất

đặc sắc trong NTLĐ Hồ Chí Minh.

Hồ Chí Minh thường dùng việc làm của mình, dùng những tỉ dụ để nhắc nhở người

khác, làm cho mọi người tự soi lại chính bản thân mà thức tỉnh, xóa đi cái chưa tốt, vun đắp

cho cái chưa hoàn thiện để trở nên trong sáng hơn, xứng đáng với nhân dân, với cách mạng.

Tấm gương đạo đức và việc làm của Người đã trở thành mệnh lệnh không lời đối với cấp

dưới. Hồ Chí Minh không khoe khoang, không tự mãn, không bao giờ cho mình là chân lý là

duy nhất đúng, không thể sai lầm. Bởi vậy, Hồ Chí Minh tạo ra sự nể phục, kính trọng từ

đồng sự, cấp dưới và nhân dân. Điều đó khiến cho người có quyền lực bền vững. Hồ Chí

Minh luôn đề cao đạo đức nhưng không bắt người khác phải nhất loạt theo mình một cách

máy móc. Người luôn mong họ phải tùy hoàn cảnh, cương vị mà vận dụng cho phù hợp,

khéo léo, trên cơ sở vì lợi ích của nhân dân, dân tộc và nhân loại đau khổ. Vì vậy, dù Hồ Chí

Minh ăn mặc giản dị nhưng trong hoạt động ngoại giao Người yêu cầu cán bộ cấp dưới phải

ăn mặc sao cho tương xứng, giữ vững thể diện, không được theo Người một cách máy móc.

109

Hồ Chí Minh ăn uống đạm bạc nhưng lại yêu cầu đối xử với tù binh rộng rãi hơn. Người sinh

hoạt tiết kiệm nhưng nhưng không keo kiệt bủn xỉn, việc gì vì dân, vì nước cần chi thì tốn

mấy cũng phải chi, việc gì không cần thiết thì kiên quyết không chi...

Hồ Chí Minh rèn mình thành Nhân và giúp người khác thành Nhân. Vì vậy, bất kỳ ai

đều có thể tìm thấy ở cuộc đời Hồ Chí Minh, ở đạo đức Hồ Chí Minh những khía cạnh cần

thiết cho mình học tập noi theo. Vì biết nêu gương, khéo dùng “mệnh lệnh không lời”, nên

“mệnh lệnh” của Người nhẹ nhàng mà sâu sắc, như một chất men văn hóa làm chuyển hóa

tư tưởng, hành động của đối tượng lãnh đạo theo Chân - Thiện - Mỹ; thể hiện tình yêu

thương con người, chất trí tuệ, bởi vậy mà thấm rất sâu và tồn tại rất lâu. Nếu chỉ có nhân

cách mới giáo dục được nhân cách thì lãnh đạo đích thực cũng vậy. Lãnh đạo trước hết là

phải thu hút người khác bằng nhân cách, để người khác phục mình, đi theo mình, trung

thành với mình, tận tâm, tận lực thực hiện khát vọng của tổ chức.

Hồ Chí Minh hiểu mỗi người có sở trường, sở đoản riêng, mỗi người có điều kiện sống,

nhu cầu, khát vọng và tính cách khác nhau, nên không yêu cầu mọi người phải nhất loạt như

nhau. Hồ Chí Minh mong muốn qua lời nói, bài viết, việc làm của mình giúp cán bộ, đảng

viên thấy phải luôn làm những điều phù hợp với đạo đức mới, với lòng mong muốn của nhân

dân. Không chỉ suốt đời tu dưỡng theo đạo đức cách mạng để cho mọi người noi theo, mà

trên cương vị người lãnh đạo cao nhất, Hồ Chí Minh đã rất chú trọng lấy sức mạnh của đạo

đức qua những tấm gương người tốt ,việc tốt để xây dựng con người, xây dựng tổ chức. Xây

dựng xã hội mới cần có những con người mới, những con người mới sẽ là những tấm gương

cho người khác noi theo, là những minh chứng sống động trong thực tế đời sống. Đó như lời

khẳng định, mỗi người hoàn toàn có thể trở nên tốt đẹp, trở thành những người có ích, có

đóng góp cho Tổ quốc, cho nhân dân nếu họ biết cố gắng phấn đấu và không ngừng phấn

đấu. Sự tôn vinh những cá nhân, tập thể tiêu biểu của Hồ Chí Minh, của toàn xã hội như một

thứ quyền lực mềm, một sức mạnh dẫn dắt mọi người vươn tới những điều tốt đẹp, biết làm

những việc tốt đẹp. Hồ Chí Minh không chỉ nêu gương mà luôn trân trọng, tôn vinh những

tấm gương để tạo ra một hiệu ứng xã hội mạnh mẽ.

Chủ nghĩa xã hội không phải được xây dựng bằng những sắc lệnh từ trên ban xuống,

mà bằng sự nỗ lực phấn đấu, sáng tạo của hàng triệu con người. Do đó, muốn có sự nỗ lực

của quần chúng nhân dân thì không đơn giản chỉ là giáo dục, thức tỉnh, tập hợp, mà cần phải

làm cho quần chúng tin vào chính mình, tin vào người khác, thấy được những tấm gương

trong đời thực, nhất là ở đạo đức của người đứng đầu. Thông qua nêu gương đạo đức để mỗi

người tự giác sửa mình, tự giáo dục lẫn nhau và biến nó thành một phong trào quần chúng.

110

3.4.4. Luôn truyền cảm hứng, khuyến khích, động viên và thúc đẩy sự nỗ lực

của đối tượng lãnh đạo

Dù ở cương vị cao nhất, có quyền lực lớn nhất, nhưng Hồ Chí Minh luôn chọn cách

tiếp cận rất nhân văn là khuyến khích, động viên mọi người. Cách làm đó tạo ra động lực

và cảm hứng cho người khác, qua đó thúc đẩy nỗ lực cao nhất của cá nhân và tập thể. Điều

này có được bởi vì Hồ Chí Minh thấu hiểu con người, tin tưởng, tôn trọng con người. Theo

Hồ Chí Minh, đã là con người thì ai cũng yêu điều lành, ghét sự dữ, ai cũng muốn phấn đấu

vươn tới những cái tốt đẹp, ai cũng sẵn trong mình sức mạnh tiềm ẩn. Điều quan trọng là

người lãnh đạo phải làm cho nó được bộc lộ, tỏa sáng trong thực tiễn. Hồ Chí Minh sẵn

sàng và bao giờ cũng sẵn lòng lắng nghe ý kiến của mọi người, ngay cả khi rất bận nhưng

vẫn dành thời gian tiếp dân, lắng nghe ý kiến của họ, dù là những bậc đại tri thức hay

những người dân thường. Qua đó, Người thấu hiểu, thấu hiểu rồi điều chỉnh bản thân và

cộng sự của mình cho phù hợp. Không những vậy, Hồ Chí Minh luôn khuyến khích, hoan

nghênh họ, chỉ cho họ cách làm, những con đường để phấn đấu và mong muốn được lắng

nghe ý kiến đóng góp nhiều hơn nữa. Hồ Chí Minh là nhà lãnh đạo luôn muốn lắng nghe,

biết lắng nghe. Những điều hợp lý được Người tiếp thu vào quá trình lãnh đạo của mình.

Hồ Chí Minh cũng rất chú ý sử dụng các hình thức động viên. Đó có thể là lời khen ngợi, là

bức thư thăm hỏi, là gửi quà bánh, tặng huy hiệu, tặng áo, tặng hoa quả, là nụ hôn đầy tình

thương yêu… tùy theo đối tượng, bối cảnh, điều kiện. Dù là những món quà nhỏ, hay đơn

giản chỉ là những lời nói, nhưng nó lại có sức động viên lớn, làm cho mọi người nhớ mãi

và không ngừng phấn đấu để xứng đáng với Hồ Chí Minh.

Hồ Chí Minh vạch tầm nhìn từ nhỏ đến lớn, từ gần đến xa tùy từng đối tượng, từng

thời điểm. Người nói rõ những điều lợi và hại, thế giới và trong nước, từ xưa và nay, làm rõ

nó trong bối cảnh hiện thực với những con người hiện thực. Hồ Chí Minh khẳng định với

nhân dân: mọi người làm được thì mình cũng làm được, bạn làm được thì ta cũng làm được,

cha ông chúng ta làm được thì bây giờ chúng ta cũng làm được, đồng bào nhiều nơi tích

cực làm được thì ta cũng làm được. Qua đó xây dựng sự tự tin và nỗ lực của mọi người,

hướng mọi người vươn tới tương lai. Trong nhiều bài nói, bài viết, Người kết hợp nguồn

cảm hứng được tạo ra từ lý tưởng, từ lịch sử với cảm hứng được tạo ra từ hiện thực, từ đó

khơi dậy cảm hứng muốn làm, thích làm và cố gắng làm của mọi người.

Hồ Chí Minh vạch ra hàng loạt vấn đề vừa có tính khuyến khích, vừa có tính nhắc nhở,

vừa có tính vạch đường: tình hình thế giới, đất nước, dân tộc, đồng bào, cha mẹ, vợ, con, anh

em, bè bạn… Vì vậy, ta phải làm gì, làm như thế nào, quá trình đó có phải cố gắng ra sao. Do

111

đó, ở bên cạnh Hồ Chí Minh, dưới sự dẫn dắt của Hồ Chí Minh quần chúng đều thấy có sức

mạnh và được Người tiếp thêm sức mạnh. Dù rằng, việc Hồ Chí Minh làm chỉ là để họ tin vào

chính bản thân, tin vào tương lai, tin vào sức mạnh của sự đoàn kết và trí tuệ của con người

trong cuộc đấu tranh chống thực dân, đế quốc, chống nghèo nàn lạc hậu. Nếu trước đây, cũng

người dân đấy họ tự ti thì bây giờ họ tự tin, nếu trước đây họ cam chịu số phận thì giờ đây họ

biết vươn lên làm chủ số phận. Nếu trước đây, họ nghĩ rằng chỉ một số ít người, nhờ vào sự

ủng hộ của một sức mạnh siêu nhiên nào đấy mới làm được, thì bây giờ họ thấy chính bản thân

họ bằng tinh thần đoàn kết, bằng niềm tin và tinh thần lạc quan cách mạng, dưới sự dẫn dắt của

lãnh tụ, họ cũng làm được. Họ trở thành những anh hùng, những thánh nhân trong ngay đời

thường chứ không phải trong câu chuyện kể ngày xưa truyền lại.

Sự khéo động viên, khích lệ của Hồ Chí Minh, khiến cho ai ở bên cạnh Người đều

thấy mình được yêu thương, biết yêu thương chứ không phải là sự thương hại. Chẳng cần

phải tuyên truyền một sức mạnh thần thánh nào, mà bằng sự cảm nhận, bằng hình ảnh thực

tế, mọi người thấy mình trong sáng hơn khi ở bên Hồ Chí Minh. Một thứ tình cảm không

phải theo kiểu con chiên giành cho vị thánh như trong tôn giáo mà là tình cảm thân thuộc

như trong gia đình, gia tộc. Ở đó không tồn tại một thứ năng lực siêu nhiên nào, mà chỉ đơn

thuần là sự khéo léo, sáng tạo, chân thành và tấm lòng cao thượng của Hồ Chí Minh. Hồ

Chí Minh là cảm hứng, là động lực thúc đẩy biết bao người vươn tới để hoàn thiện bản thân,

trong cuộc đấu tranh chống lại mọi áp bức, bóc lột, bất công, để xây dựng một tương lai tốt

đẹp bằng chính sự nỗ lực của mình. Những điều nói trên như một thứ quyền lực mềm có

tác động mạnh mẽ, lâu bền, vượt qua những giới hạn thông thường.

3.5. NGHỆ THUẬT NẮM BẮT THỜI CƠ

3.5.1. Nắm được xu hướng vận động của thực tiễn trong sự tác động qua lại của

lực - thế - thời

Thời cơ là hợp điểm chín muồi của điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan cho

phép hoạt động nào đó của mỗi người, nhóm người, tập đoàn người có thể diễn ra thuận

lợi nhất và giành thắng lợi. Đối với hoạt động lãnh đạo cách mạng, vấn đề thời cơ càng

có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Bởi vì, nó liên quan tới thành bại, tới vận mệnh, sinh

mệnh, tiền đồ của hàng triệu con người, của cả một dân tộc. Nguyễn Trãi cho rằng:

“Được thời, có thế, thì đổi được, mất làm còn, hóa được, nhỏ làm lớn. Mất thời và thiếu

thế, thì đang mạnh đổi ra yếu, đang yên chuyển thành nguy. Đổi chóng thật như trở bàn

tay” [145, tr.541-542]. Phan Bội Châu từng viết: “Phàm mọi việc trong thiên hạ đều

không thể đương nổi một chữ Thời” [10, tr.172]. V.I.Lênin khi nói về thời cơ, khẳng định:

112

“Lịch sử sẽ không tha thứ cho những người cách mạng có thể thắng lợi hôm nay (và chắc

chắn sẽ thắng lợi hôm nay) mà lại để chậm trễ; vì để đến ngày mai, không khéo họ sẽ mất

nhiều, không khéo họ sẽ mất tất cả” [80, tr. 571]. Hồ Chí Minh cũng nhấn mạnh: “Làm

cách mệnh phải biết dựa vào thời cơ và phải nhìn chung phong trào mọi nơi, mọi chốn,

mới chắc thắng” [51, tr.191]. Tuy nhiên, thời cơ không dễ để nhận biết, phải có tư duy

biện chứng, tuy duy tổng hợp đa chiều mới có thể phát hiện ra. Nhưng phát hiện được rồi,

chưa hẳn đã thành công nếu không biết hành động và không kiên quyết hành động. Dự

báo thời cơ - chuẩn bị cho thời cơ - thúc đẩy thời cơ - giành thời cơ gắn chặt với nhau.

Thực hiện được chúng trong một thế liên hoàn, để khi hành động là thắng lợi thuộc về

nghệ thuật nắm bắt thời cơ. Những thành công trong cuộc đời lãnh đạo cách mạng của

Hồ Chí Minh và của cách mạng Việt Nam đều gắn liền với nghệ thuật nắm bắt thời cơ.

Xã hội luôn vận động theo quy luật, quy luật đó vận hành một cách khách quan mà

không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của bất kỳ một cá nhân hay nhóm người nào. Tuy

nhiên, con người có thể nhận thức, nắm bắt nó để vận dụng vào nâng cao hiệu quả hoạt

động của mình. Sự vận động của quy luật xã hội được biểu hiện ở tính xu hướng, ở chiều

hướng vận động của thực tiễn, trong sự tác động biện chứng giữa các yếu tố, các lực lượng,

trong đó có lực - thế - thời.

Vấn đề lực, thế, thời là không mới trong tư duy chính trị, quân sự phương Đông, nhưng

nó cũng chưa bao giờ cũ. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Hồ Chí Minh đặc biệt chú ý

ba nhân tố này. Người đã nhìn thấy sự hạn chế của các bậc tiền bối trong việc nhận thức lực,

thế, thời, nên tuy lòng yêu nước có thừa nhưng sự nghiệp không thành công. Theo Hồ Chí

Minh, muốn giành chiến thắng trong cuộc đấu tranh cách mạng, trước hết phải có lực lượng,

đó là cả lực lượng vật chất và tinh thần của mỗi cá nhân, mỗi giai tầng, mỗi quốc gia và trên

cả phạm vi thế giới. “Thế” là nói về không gian, hình thái bố trí lực lượng, phương tiện trên

từng vùng, từng hướng chiến lược, từng địa bàn. Nó là tổng thể hoàn cảnh, điều kiện cùng

với xu thế vận động, khả năng phát triển của các bên dựa vào để phát huy sức mạnh trong

cuộc đấu tranh. “Thời” là tình hình trong nước, thế giới thuận lợi cho cách mạng, là thời gian,

thời điểm để thực hiện các nhiệm vụ, kế hoạch. Khi bàn về thời, Hồ Chí Minh rất chú ý đến

vấn đề thời gian, vì thời gian cũng là lực lượng. Thời cơ có thể đến rất nhanh, thậm chí đến

đột ngột và cũng có thể mất đi rất nhanh. Nên phải biết chớp lấy thời cơ, nhanh chóng hành

động giành thời cơ. Thời cơ có thể do sự năng động chủ quan thúc đẩy các nhân tố khách

quan đem đến, cũng có thể do sai lầm của đối phương hoặc tác động từ bên ngoài vào. Sự

113

vận động của thời cơ trong thực tiễn là rất phức tạp do sự vận động, tương tác của điều kiện

khách quan và nhân tố chủ quan tạo thành, nên việc nắm bắt nó và hành động kịp với nó là

vấn đề không đơn giản, đòi hỏi rất cao tính năng động chủ quan của người lãnh đạo.

Quá trình lãnh đạo, Hồ Chí Minh luôn xem lực - thế - thời trong một thể thống

nhất, tác động lẫn nhau, có thể chuyển hóa cho nhau, lấy cái này tác động cái kia, thúc

đẩy cái kia và ngược lại để tạo ra tổng hợp lực lớn nhất cho cách mạng. Người đã ra sức

tìm và tạo lực, dựa vào lực để tạo thế, dựa vào thế để tăng lực, dựa vào lực thế thúc đẩy

thời, dùng lực và thế đúng thời, do đó lực, thế ngày càng tăng, tạo nên thành công trong

các quyết sách của mình.

Trước Hồ Chí Minh, có người chủ trương dựa vào Nhật để đuổi Pháp hoặc dựa vào

Pháp để thực hiện những cải cách xã hội, lật đổ chế độ phong kiến nhà Nguyễn, hoặc có

người chủ trương thuần túy dựa vào quân sự, thủ hiểm một vùng để chống Pháp… đều là

những cách làm thiếu lực, không có thế mà cũng chẳng hợp thời. Quá trình hoạt động cách

mạng, Hồ Chí Minh nhận thấy sự tương đồng trong cảnh ngộ của các dân tộc bị áp bức, sự

bóc lột tàn nhẫn ở khắp nơi của bọn thực dân, đế quốc. Hồ Chí Minh nhận thấy phong trào

cách mạng tuy có phát triển nhưng ở nhiều nơi chưa có thế, dù lực lượng về mặt tiềm năng

là vô cùng to lớn nếu so sánh về diện tích, dân số, tài nguyên giữa thuộc địa và chính quốc

nhưng chưa biết phát huy. Chỉ khi đến với CNMLN, tầm nhận thức về lực, thế, thời của Hồ

Chí Minh mới thực sự có sự nhảy vọt về chất.

Xét về lực, Hồ Chí Minh đã nhận thấy lực lượng to lớn của phong trào cộng sản và công

nhân quốc tế, phong trào GPDT, phong trào đấu tranh cho hòa bình, dân sinh, dân chủ trên thế

giới. Người nhận thấy cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam không đơn độc, nhưng lại chưa

được biết đến. Do vậy, Hồ Chí Minh đã hoạt động rất tích cực để gia tăng thế và lực cho cách

mạng. Một mặt, Người đặt cách mạng Việt Nam vào quỹ đạo của cách mạng thế giới, làm cho

nhân dân thế giới hiểu biết và quan tâm đến số phận của các dân tộc thuộc địa, trong đó có Việt

Nam. Mặt khác, Người tìm cách phát triển lực lượng trong nước, trước hết là lực lượng lãnh

đạo, vì đây là lực lượng có vai trò quan trọng nhất và cũng là nhân tố đang rất cần ở các dân tộc

thộc địa để khơi dậy được sức sống, tinh thần cách mạng đang tiềm ẩn trong quần chúng nhân

dân, đoàn kết họ, tổ chức họ đấu tranh lật đổ sự thống trị của thực dân, đế quốc và tay sai. Trên

cơ sở đó quy tụ được SMDT và đón nhận được SMTĐ tác động vào.

Xét về thế, ngay từ rất sớm Hồ Chí Minh đã nhận thấy sự chi phối toàn cầu của

CNĐQ. Nhưng qua chiến tranh thế giới lần thứ I, Cách mạng tháng 10 Nga, chiến tranh

114

thế giới lần thứ II, cũng như khi hệ thống XHCN được thiết lập cùng với sự phát triển

mạnh mẽ của cách mạng thế giới, Hồ Chí Minh đã từng bước nắm bắt sự thay đổi của đại

thế toàn cầu, thế khu vực và trong nước. Điều đó làm cho lực của CNĐQ bị phân tán, thế

toàn cầu của chúng bị phá vỡ, ngược lại lực và thế của cách mạng ngày càng tăng. Ở khu

vực, Hồ Chí Minh nhận thấy sự phát triển mạnh mẽ của phong trào cách mạng châu Á,

nhận định trong tương lai đây sẽ là một nơi đóng vai trò rất quan trọng đối với cách mạng

của thế giới và làm suy yếu nghiêm trọng thế, lực của CNĐQ, thực dân. Ở trong nước,

qua một thời gian dài kiên trì chuẩn bị về mọi mặt, lực lượng cách mạng đã có sự phát

triển rất nhanh và rộng khắp, tạo thành một thế liên hoàn khắp cả nước, cho phép khi thời

cơ đến, cách mạng có thể nổ ra ở tất cả các vùng miền.

Như vậy, Hồ Chí Minh đã dựa vào thế, lực của thời đại để xác định, xây dựng và

phát triển thế, lực trong nước, định hình đường lối xây dựng lực lượng đúng đắn. Do đó,

Hồ Chí Minh thành công hơn những người khác về vấn đề này. Người phát triển lực

lượng luôn đi đôi với tạo thế, xây dựng lực lượng đi đôi với bố trí lực lượng, dùng lực

để tạo thế, dựa vào thế để tăng lực, bảo đảm cho cách mạng phát triển rộng khắp, tạo ra

thế không thể bị phá vỡ trước sự đàn áp của kẻ thù. Tất nhiên thế và lực luôn được Hồ

Chí Minh gắn chặt với thời, sử dụng vào thời điểm thuận lợi nhất để lực và thế phát huy

được tối đa, khiến cho thời trở thành thế, lực. Nên với một lực lượng toàn dân, với thế

bố trí rộng khắp, có trọng tâm, trọng điểm, được sử dụng vào lúc thời cơ chín muồi đã

tạo ra một sức mạnh áp đảo hoàn toàn kẻ địch. Vì vậy, Cách mạng tháng 8/1945 ở Việt

Nam diễn ra nhanh chóng và thành công vang dội. Hồ Chí Minh và ĐCS Việt Nam đã

biết sử dụng lực lượng mạnh nhất, thế lớn nhất lúc bấy giờ vào một thời điểm đối

phương yếu nhất, hoang mang nhất, phân tán nhất.

3.5.2. Nắm vững cái then chốt, chủ động trù tính

Trong xã hội, điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan luôn vận động, thời cơ với tư

cách là hệ quả của nó cũng vận động không ngừng và luôn tiềm ẩn những yếu tố đột biến,

bất ngờ. Trong đó luôn có những vấn đề, sự kiện, nhân tố then chốt mà sự vận động của nó

sẽ bộc lộ hoặc chi phối thời cơ. Nó cho phép lực lượng của ta có thể thấy trước được sự

phát triển của tình hình, dự kiến được các khả năng, xác định được phương hướng, những

việc phải làm để đẩy thời cơ và giành thời cơ khi nó tới. Tuy nhiên, nắm bắt được cái then

chốt trong muôn vàn sự biến đổi là không dễ dàng, đòi hỏi người lãnh đạo phải có tư duy

hết sức nhạy bén, sáng tạo, phương pháp đúng đắn và cả kinh nghiệm tích lũy được. Nhờ

115

nắm bắt được cái then chốt, nên Hồ Chí Minh biết chủ động trù tính, chờ thời cơ nhưng

không phiêu lưu, làm ẩu, cũng không chậm trễ, chần chừ, để lỡ, mất thời cơ. Người phê

phán những hành động phiêu lưu, ám sát làm liều vì: “chính sách khủng bố là chính sách

của những người thất vọng, những người nản chí. Trái lại, trong khi làm việc để giải phóng

Tổ quốc, để thay đổi một chế độ, người ta phải có can đảm, luôn luôn có can đảm, và hy

vọng, luôn luôn hy vọng… chỉ có lực lượng của toàn dân mới có thể giải phóng dân tộc

khỏi ách áp bức của bọn thống trị bạo ngược. Chứ cá nhân hành động thì dù cho những cá

nhân ấy anh dũng thế nào cũng không đi đến kết quả” [140, tr.102].

Hồ Chí Minh chú trọng tính toán các xu thế phát triển khác nhau, so sánh tương quan

giữa các lực lượng, những yếu tố ảnh hưởng tới thời cơ. Đặc biệt, Người chú trọng đến các

sự kiện chính trị, quân sự, kinh tế có thể hoặc chắc chắn xảy ra trên trường quốc tế hoặc

bên phía kẻ địch mà nếu ta có thể tận dụng được sẽ rất thuận lợi để đạt mục đích của cách

mạng. Vì dự đoán được thời cơ, Hồ Chí Minh luôn theo sát để đánh giá những nhân tố tác

động đến nó, xem chúng đạt đến mức nào, cái gì còn thiếu, để hoạch định kế sách thúc đẩy

nhân tố chủ quan phát triển nhằm làm cho thời cơ nhanh chín muồi. Trong đó, nhìn một

cách tổng quát là phát triển thế, lực cách mạng đi đôi với làm suy yếu thế, lực đối phương.

Hồ Chí Minh dự báo để chuẩn bị, chuẩn bị để thúc đẩy tình hình, qua đó tạo được sự chủ

động hành động, đến lượt nó, sự chủ động này sẽ tạo ra sự thay đổi trong tương quan so

sánh lực lượng, nhanh dẫn đến thời cơ.

Người nhận thấy thực trạng của phong trào cách mạng trên thế giới vào đầu thế kỷ XX,

nhất là tình hình ở các thuộc địa. Các dân tộc thuộc địa có sức mạnh nhưng không biết khơi

dậy và phát huy sức mạnh đó, họ không có một sự lãnh đạo thống nhất, một tổ chức chặt chẽ…

Họ lúng túng trong vấn đề tìm đường giải phóng hoặc chấp nhận thân phận nô lệ dưới sức

mạnh đàn áp của thực dân. Bởi vậy, Hồ Chí Minh chú ý thức tỉnh các dân tộc thuộc địa, thức

tỉnh nhân dân lao động ở chính quốc, nhất là các chính đảng của GCCN, tạo thành một khối

đoàn kết quốc tế vững chắc. Tạo ra sự phối hợp, giúp đỡ lẫn nhau trong hành động. Vì CNĐQ

có tính quốc tế, chúng phối hợp với nhau rất chặt chẽ để thống trị thế giới, nên theo Hồ Chí

Minh chỉ có thể thắng chúng bằng sự đoàn kết, phối hợp, giúp đỡ lẫn nhau một cách chân

thành, chặt chẽ, giữa những người cách mạng, giữa những người lãnh đạo trên khắp thế giới.

Ở Việt Nam, khi cuộc đấu tranh của 600 công nhân Sài Gòn - Chợ Lớn nổ ra năm 1922,

Hồ Chí Minh đã nhận thấy đó là một “dấu hiệu của thời đại”. Với việc thành lập Hội Việt Nam

Cách mạng Thanh niên, Người dự báo “là quả trứng, mà từ đó nở ra con chin non cộng sản”

116

[93, tr.14]. Từ những năm 20 của thế kỷ XX, Hồ Chí Minh đã nhận định cách mạng Việt Nam

phải kết liễu bằng một cuộc khởi nghĩa vũ trang. Đặc biệt những sự biến trong thập niên 30, 40

tiếp theo, đã tạo cơ sở cho Người đánh giá ngày càng rõ hơn về vấn đề thời cơ của cách mạng

Việt Nam. Hồ Chí Minh nhận thấy những biến đổi mau lẹ của tình hình, nhất là nguy cơ chiến

tranh thế giới đang cận kề và đó có thể là thời cơ tốt cho Việt Nam giành độc lập. Người biết

phát xít Đức sớm muộn cũng tấn công Liên Xô, khi đó phe phát xít sẽ thất bại, lúc đó cách

mạng Việt Nam sẽ có thời cơ. Khi nước Pháp bị Đức chiếm đóng, Hồ Chí Minh cho rằng:

“việc Pháp mất nước là một cơ hội thuận lợi cho cách mạng Việt Nam. Ta phải tìm mọi cách

để về nước ngay để tranh thủ thời cơ. Chậm trễ lúc này là có tội với cách mạng” [51, tr.99].

Đồng thời, Người chỉ thị cho Phạm Văn Đồng và Võ Nguyên Giáp không đi lên Diên An như

kế hoạch ban đầu mà dừng lại ở Quế Lâm để tìm cách về nước, tranh thủ thời cơ và chỉ đạo

đưa hoạt động cách mạng về sát biên giới Việt Trung. Năm 1941, Hồ Chí Minh đã dự đoán

1945 Việt Nam độc lập, dự báo Nhật và Pháp sẽ bắn nhau, phát xít Nhật sẽ thất bại, quân Đồng

Minh sẽ vào Đông Dương, khi đó sẽ là thời cơ cho cách mạng Việt Nam.

Dự báo được tình hình, Hồ Chí Minh và các cộng sự đã chủ động chuẩn bị một

cách toàn diện: chuẩn bị căn cứ địa; chuẩn bị lực lượng (lực lượng lãnh đạo - nhất là đội

ngũ cán bộ, thành lập Mặt trận Việt Minh, xây dựng lực lượng quân sự, chủ động liên lạc

với Đồng Minh, sắm sửa vũ khí...), bố trí lực lượng trên các địa bàn, các hướng; đẩy

mạnh công tác tuyên truyền; tích cực liên lạc với Đồng minh. Năm 1944, khi nghe báo

cáo tình hình và chủ trương của Liên tỉnh ủy Cao - Bắc - Lạng, Hồ Chí Minh đã hoãn

phát động chiến tranh du kích trong liên tỉnh. Người nhận định: “Chủ trương phát động

chiến tranh du kích ở Cao - Bắc - Lạng là mới chỉ căn cứ vào tình hình địa phương mà

chưa căn cứ vào tình hình cụ thể trong cả nước, mới chỉ thấy bộ phận mà chưa thấy toàn

cục... Bây giờ thời kỳ cách mạng hòa bình đã qua, nhưng thời kỳ toàn dân khởi nghĩa

chưa tới. Nếu bây giờ chúng ta vẫn chỉ hoạt động bằng hình thức chính trị thì không đủ

để đẩy mạnh phong trào đi tới. Nhưng phát động khởi nghĩa vũ trang thì quân địch sẽ tập

trung đối phó” [38, tr.140-141]. Hồ Chí Minh hiểu rõ, khi tình hình đã thay đổi, thì cần

phải tìm một hình thức thích hợp mới để có thể thực hiện được mục tiêu. Điều đó đã trực

tiếp dẫn tới thắng lợi của Cách mạng tháng 8/1945.

Sau khi giành được chính quyền, cách mạng phải đối phó với thù trong, giặc ngoài. Hồ

Chí Minh đã phân tích cụ thể từng đối tượng cũng như từng mối quan hệ của chúng, trên cơ

sở đó dự báo hành động của đối phương với cách mạng Việt Nam. Đồng thời, biết sớm

117

muộn cuộc chiến với thực dân Pháp cũng sẽ xảy ra trên phạm vi toàn quốc, nên Hồ Chí Minh

đã chỉ đạo cho các lực lượng tích cực chuẩn bị, chủ động tất cả các phương án đối phó với

từng loại kẻ địch khác nhau. Vì vậy, khi toàn quốc kháng chiến bùng nổ, chúng ta đã cầm

chân được thực dân Pháp trong các thành thị một thời gian đủ dài để di chuyển các lực lượng,

cơ sở vật chất ra vùng căn cứ an toàn. Người cũng dự báo chính xác về âm mưu và hành

động của Pháp trong quá trình phát triển của cuộc kháng chiến, thấy rất sớm mưu đồ của đế

quốc Mỹ và khẳng định đó sẽ là kẻ thù tương lai của nhân dân Việt Nam. Sau khi nhận tin

chiến thắng Điện Biên Phủ, Hồ Chí Minh đã cho rằng: “Đây chỉ là chiến thắng bước đầu thôi.

Chiến tranh chưa kết thúc đâu… Không khéo chuyến này ta phải đánh nhau với Mỹ, còn lâu

dài đấy, gian khổ đấy. Đừng có tếu…” [45, tr.39]. Ngay từ năm 1960, Người đã dự báo về

thời điểm việc thống nhất đất nước: “Toàn dân ta đoàn kết nhất trí, bền bỉ đấu tranh, thì chậm

lắm là 15 năm nữa, Tổ quốc ta nhất định sẽ thống nhất, Bắc - Nam nhất định sẽ sum họp một

nhà” [45, tr.53]. Hồ Chí Minh cũng nhận định chính xác về việc đế quốc Mỹ sẽ sử dụng B52

đánh ra Hà Nội: “Sớm muộn rồi đế quốc Mỹ cũng sẽ đưa B52 ra đánh Hà Nội, rồi có thua

mới chịu thua. Phải dự kiến trước mọi tình huống càng sớm càng tốt” [45, tr.41-42]. Điều đó

giúp cho chúng ta có sự chủ động trước trong việc xây dựng kế hoạch, chuẩn bị lực lượng,

phương tiện, thế trận để làm nên một “Điện Biên phủ trên không” sau này. Những dự báo

của Người có ý nghĩa quan trọng, định hướng cho những bước đi và sự chuẩn bị chu đáo của

cách mạng Việt Nam. Qua đó, từng bước đánh bại các chiến lược của đế quốc Mỹ và tay sai,

hoàn thành được cách mạng DTDCND trong cả nước.

Do nắm được các yếu tố then chốt chi phối tình hình, Hồ Chí Minh đã dự báo đúng

thời cơ, hành động đúng, nhờ hành động đúng, đạt được mục tiêu đặt ra và sự vận động tiếp

theo của tình hình có thể dự báo được. Dự báo đó sẽ tạo đà cho hành động tiếp theo trong

tương lai. Chúng tạo thành một mạch nối tiếp nhau theo sự phát triển không ngừng của cách

mạng: dự báo đúng - hành động đúng - chớp được thời cơ - thành công - dự báo đúng (tương

lai) - hành động đúng (tương lai) - chớp được thời cơ (tương lai) - thành công (tương lai).

Tuy nhiên, Hồ Chí Minh hiểu quá trình đó không phải diễn ra một chiều, theo một khuynh

hướng với một khả năng, mà thực tế nó rất phức tạp. Bởi vậy, Người luôn rất cẩn trọng, đánh

giá từng nhân tố trong một chỉnh thể, tìm ra hướng đi và cách đi hiệu quả nhất.

3.5.3. Khéo nắm bắt và tận dụng mâu thuẫn để thúc đẩy thời cơ

Nắm bắt mâu thuẫn, tận dụng mâu thuẫn, tác động vào mâu thuẫn để thúc đẩy thời cơ

là thể hiện trí tuệ, sự nhạy bén, sáng tạo của người lãnh đạo. Xã hội luôn vận động trong

118

một màng lưới các mối quan hệ, với rất nhiều mâu thuẫn khác nhau. Trong đó, có những

mâu thuẫn cơ bản chi phối tiến trình chung, có những mâu thuẫn chủ yếu nổi lên trong một

thời điểm nhất định và những mâu thuẫn không cơ bản, thứ yếu. Cách mạng phải giải quyết

rất nhiều mâu thuẫn, không chỉ có mâu thuẫn bên ngoài, với đối tượng của cách mạng mà

còn có những mâu thuẫn bên trong lực lượng cách mạng và bên trong của bên đối địch. Dĩ

nhiên tính chất của các mâu thuẫn đó là không giống nhau, vì vậy cách thức giải quyết

cũng khác nhau. Xét ở góc độ mâu thuẫn, thì sự vận động của mâu thuẫn thông qua sự

thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập, cũng là sự vận động của thời cơ, khi nó đạt

đến điểm nút để tạo ra bước nhảy chính là lúc thời cơ chín muồi.

Lợi dụng mâu thuẫn để thúc đẩy thời cơ không chỉ có ý nghĩa khi ta yếu và đối thủ

mạnh, mà ngay cả khi ta và đối thủ ngang tài, ngang sức, thậm chí ta mạnh hơn. Bởi vì, nếu

biết nắm bắt và tận dụng mâu thuẫn của đối phương, ta có thể đỡ tốn công sức mà vẫn đạt

được mục tiêu dễ dàng hơn, nhanh hơn. Trong quá trình lãnh đạo, Hồ Chí Minh đã nắm bắt

các mâu thuẫn từ nhỏ đến lớn, trên phạm vi toàn cầu. Từ đó, để tác động vào một mặt hoặc

cả hai mặt đối lập của mâu thuẫn, thúc đẩy nó phát triển để tạo ra thời cơ.

Người nhận thấy mâu thuẫn sâu sắc giữa nhân dân thuộc địa với bọn thực dân, đế

quốc và nếu như làm cho nhân dân thuộc địa thức tỉnh và đoàn kết cùng chống kẻ thù

chung thì lực lượng cách mạng sẽ vô cùng to lớn, khi đó tương quan lực lượng sẽ thay

đổi, tạo ra thời cơ cho Việt Nam và những nước khác giành độc lập. Để thực hiện điều

này, Hồ Chí Minh tích cực tuyên truyền vận động, thức tỉnh nhân dân các nước thuộc địa.

Người làm cho họ thấy được tội ác của bọn thực dân, nguyên nhân của những đau khổ

mà họ đang phải gánh chịu, sức mạnh của sự đoàn kết, mục tiêu vươn tới ở tương lai khi

đánh đổ được ách áp bức, để “khơi sâu thêm mâu thuẫn giữa những kẻ áp bức và bị bóc

lột với người bị áp bức và bị bóc lột” [93, tr.64]. Vì vậy, Hồ Chí Minh là người tiên

phong trong việc lập ra những tổ chức nhằm đoàn kết các dân tộc thuộc địa như Hội Liên

hiệp các dân tộc thuộc địa, Hội Liên hiệp các dân tộc bị áp bức Á - Đông, điều đó góp

phần làm sâu sắc thêm mẫu thuẫn dân tộc, giai cấp vốn đã âm ỉ chờ dịp bùng nổ ở các

nước thuộc địa. Trong Báo cáo của Việt Nam gửi Quốc tế Cộng sản, Hồ Chí Minh nhấn

mạnh: “Nếu chúng tôi có thể mở rộng Mặt trận thống nhất các dân tộc bị áp bức, có thể

lợi dụng mâu thuẫn giữa các nước đế quốc thì tiền đồ tươi sáng là có thể nhìn thấy được”

[93, tr.204]. Đối với trong nước, Hồ Chí Minh đã tích cực tuyên truyền lý luận cách mạng,

khơi dậy tinh thần dân tộc, tố cáo tội ác của bọn thực dân và tay sai… khơi sâu thêm lòng

119

căm thù của nhân dân với bọn cướp nước và bán nước, thúc đẩy mâu thuẫn dân tộc đối

kháng lên đến đỉnh điểm, tạo ra thời cơ cách mạng.

Hồ Chí Minh luôn chủ trương tìm kiếm những bạn đồng minh, dù chỉ là bấp bênh, tạm

thời, thoáng qua và có điều kiện. Người đã chủ động bắt tay với mọi lực lượng yêu nước, có

tinh thần dân tộc, đảng phái, tôn giáo, dân tộc, giới tính, lứa tuổi, phe nhóm … miễn là họ có

nguyện vọng cứu nước, làm cho nước được độc lập thì cần phải lôi kéo, không lôi kéo được

thì cũng không để cho họ ngả sang phía đối nghịch. Những năm đầu của thập niên 40, thế kỷ

XX, tình hình Đông Dương nói chung và Việt Nam nói riêng có những diễn biến phức tạp,

mau chóng, các mâu thuẫn đan chéo nhau. Hồ Chí Minh và ĐCS Việt Nam đã chủ trương

đẩy mâu thuẫn dân tộc giữa dân tộc Việt Nam với quân xâm lược lên một bước, đồng thời,

khoét sâu mâu thuẫn giữa thực dân Pháp và phátxít Nhật. Trong bối cảnh đó, Hội nghị Trung

ương 8 của Đảng (5/1941) được tổ chức do Hồ Chí Minh chủ trì. Trên cơ sở nghiên cứu

đánh giá thấu đáo tình hình, Hội nghị đã đặt lên hàng đầu vấn đề GPDT, thông qua hàng loạt

vấn đề quan trọng của cách mạng, trong đó có việc khoét sâu mâu thuẫn của địch, phát triển

lực lượng của ta. Với sự ra đời của Nghị quyết Trung ương 8 và Mặt trận Việt Minh, đã tạo

ra khả năng rộng rãi nhất để tập hợp lực lượng chống thực dân Pháp và phátxít Nhật. Nó có ý

nghĩa lớn trong khoét sâu mâu thuẫn hàng ngũ kẻ thù, phân hóa, cô lập chúng và bè lũ tay sai.

Không chỉ Nhật và Pháp mâu thuẫn nhau mà bè lũ tay sai của chúng cũng vậy. Chúng ra sức

đấu đá, công kích lẫn nhau, nếu như biết lợi dụng sẽ làm lực lượng của chúng ngày càng suy

yếu, trong khi lực lượng của ta ngày càng phát triển. Dưới sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh, việc

lợi dụng mâu thuẫn trong nội bộ kẻ thù được thực hiện rất linh hoạt. Lúc thì lợi dụng mâu

thuẫn giữa Nhật và Pháp cũng như bọn tay sai của chúng, lúc thì lợi dụng mâu thuẫn giữa

bọn thân Nhật với nhau, hoặc giữa bọn Pháp theo phái Đờ Gôn và bọn Pháp theo phátxít.

Trong nội bộ từng đối tượng, cách thức cũng rất linh hoạt: lúc thì giữa bọn dân sự và bọn

quân sự, lúc thì giữa bọn quân sự với bọn quân sự… làm như vậy không phải là để ủng hộ

lực lượng này chống lại lực lượng kia mà là để chúng đánh lẫn nhau và cùng suy yếu tạo cơ

hội cho ta lôi kéo lực lượng về phía cách mạng.

Điển hình của việc lợi dụng mâu thuẫn để thúc đẩy thời cơ hành động, tạo ra khoảng

thời gian có lợi cho cách mạng là vào những năm 1945 - 1946, khi Hồ Chí Minh là người

đứng đầu chính quyền cách mạng non trẻ đã cùng với Đảng giải quyết hàng loạt mâu thuẫn

giữa cách mạng với quân Tưởng và thực dân Pháp cùng bọn tay sai của chúng. Ngay cả

việc lựa chọn thời điểm ký Hiệp định Sơ bộ 6/3/1946, là một trong những điển hình về việc

Hồ Chí Minh nắm bắt mâu thuẫn thúc đẩy thời cơ ký kết. Sau khi kí Hiệp ước Hoa - Pháp,

120

Pháp rất muốn nhanh chóng tiến ra miền Bắc để thay thế quân Tưởng, nhưng chúng cũng

thấy được ý chí và lực lượng của ta, nếu dùng vũ lực sẽ vấp phải sự kháng cực mạnh, vì

vậy cần phải tìm một giải pháp phù hợp để chúng có thể vào miền Bắc một cách thuận lợi.

Không những vậy, lúc này quân Tưởng đang hiện diện rất đông và thực tế chúng chẳng vội

gì để rút đi. Bên cạnh đó, chúng còn ép Pháp phải đạt được thỏa thuận với Chính phủ Liên

hiệp kháng chiến của Hồ Chí Minh (có thành phần tay sai quân Tưởng tham gia). Mặt khác,

Hồ Chí Minh đã chú trọng khai thác mâu thuẫn giữa các nhóm trong quân Pháp (giữa

những người có đầu óc thực tế và phái diều hâu). Như vậy, cả quân Tưởng và Pháp đều

muốn có thỏa hiệp với chính phủ Hồ Chí Minh và chính phủ Hồ Chí Minh cũng muốn thỏa

hiệp với Pháp. Trong khi đó, Jean Sainteny, người trực tiếp tham gia đàm phán với ta cũng

bị thúc giục phải nhanh chóng đạt được thỏa thuận để cho quân Pháp có thể đổ bộ, đồng

thời để cho quân Tưởng biết việc này, qua đó tạo thuận lợi cho quân Pháp vào miền Bắc.

Vì ngày 6/3 là hạn cuối của nước thủy triều cho phép tàu lớn cập cảng Hải Phòng, nếu

chậm thì quân Pháp sẽ phải lênh đênh ngoài biển. Rất nhiều vấn đề mà trước đây Pháp

khăng khăng giữ nguyên, như đòi việc quân Pháp phải được đón tiếp thân thiện, không hạn

chế về thời gian, về số lượng, thì nay trong tình thế cấp bách, ta đã ép Pháp thay đổi, có hạn

chế về số lượng và thời gian, không những vậy quân Pháp phải rút dần và rút hết trong 5

năm. Những điều này đã được ghi trong phụ khoản của Hiệp định mà người đi đàm phán

cũng chưa kịp xin ý kiến của Paris. Sau này chính phủ Pháp mới biết vấn đề (13/6).

Tóm lại, sau Hiệp ước Hoa - Pháp, thực dân Pháp muốn cho quân ra Bắc, muốn đổ

bộ cho kịp lúc thủy triều thuận lợi. Nhưng chúng lại bị quân Tưởng ngăn cản và quân

Tưởng đòi thỏa thuận với ta, trong khi lực lượng Pháp cũng muốn có thỏa thuận với chính

phủ Hồ Chí Minh nên đã thúc giục lực lượng ta đàm phán. Ta dĩ nhiên muốn kí kết với

Pháp để thực hiện mục tiêu của mình. Tuy vậy, Pháp không chịu xuống nước trong một số

vấn đề, do đó, đây là thời điểm thuận lợi nhất để Việt Nam có thể đạt được mục tiêu tạm

thời mà hạn chế được những đòi hỏi tối đa của quân Pháp. Hồ Chí Minh đã nhanh chóng

chọn điểm chín muồi để gỡ nút thắt làm “hài lòng” ở mức độ nhất định cả Pháp, Tưởng và

ta trong tam giác quan hệ lúc bấy giờ. Qua đó cho phép Việt Nam một lúc không phải

đương đầu với nhiều kẻ thù, dù cùng một lúc trên có nhiều kẻ thù trên đất nước. Nó cho

phép chúng ta ép được Pháp phải nhân nhượng, giữ được sự chủ động chiến lược, có thời

gian để củng cố chính quyền non trẻ, củng cố những thành quả mà nhân dân đã đạt được và

tính toán những bước đi tiếp theo khi tình hình có những chuyển biến mới.

121

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, vấn đề khai thác mâu thuẫn trong nội bộ

đối phương, cũng như mâu thuẫn giữa các lực lượng của Hồ Chí Minh và ĐCS Việt Nam đạt

đến một tầm cao mới. Hồ Chí Minh không chỉ nhận thức rõ mâu thuẫn giữa các lực lượng

trên đất nước Việt Nam mà còn đặt nó trong hệ thống mâu thuẫn toàn cầu, mâu thuẫn thời

đại. Người dựa vào đó để làm cho cuộc kháng chiến của nhân dân Việt Nam trở thành một

biểu tượng đấu tranh, thành nơi hội tụ sức mạnh của các lực lượng tiến bộ. Còn đối với Mỹ

chúng ta khoét sâu mâu thuẫn trong nội bộ giữa đế quốc Mỹ với nhân dân Mỹ, giữa Mỹ và

tay sai, giữa đế quốc Mỹ và tay sai với nhân dân miền Nam. Khi bàn về vấn đề này Hồ Chí

Minh nhấn mạnh: “cả bọn ấy mâu thuẫn với nhau và mâu thuẫn với nhân dân. Nhân dân

không ưa cả Diệm lẫn Hinh. Diệm trở thành vật chướng ngại đối với Pháp. Hinh theo Pháp

nhưng vẫn tìm cách chống lại Pháp. Nếu Mỹ tung tiền ra thì sẽ nắm được Hinh” [54, tr.429]

và “Mỹ muốn tổ chức lực lượng cho Diệm, phân tán lực lượng của Hinh, Cao Đài, Hòa

Hảo… phải khoét sâu mâu thuẫn nội bộ của địch, phải lôi kéo chúng chống lại Mỹ - Diệm”

[54, tr.434]. Bên cạnh đó, Người nhấn mạnh đến vấn đề tuyên truyền, cả ở trong nước và

quốc tế, đến việc lợi dụng những sự kiện lớn của nước Mỹ, nhất là khi bầu cử tổng thống,

đến những rạn nứt dù nhỏ nhất giữa Mỹ và các nước khác. Tại Hội nghị Bộ Chính trị bàn về

tình hình đấu tranh chính trị ở miền Nam và một số công tác khác vào tháng 4/1966, Hồ Chí

Minh tiếp tục nhấn mạnh phải “triệt để lợi dụng mâu thuẫn trong hàng ngũ địch để đưa ra

những khẩu hiệu đấu tranh thích hợp; trước hết phải tập hợp lực lượng, chú ý lực lượng của

các giáo phái” [58, tr.313-314]. Đó cũng là một cách thức xuyên suốt cuộc kháng chiến

chống Mỹ, qua đó góp phần suy giảm thế lực của Mỹ, từng bước đánh sập ý chí xâm lược

của Mỹ, tạo thời cơ để đánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào.

3.5.4. Nhạy bén chớp thời cơ

Nắm bắt thời cơ là để hành động và hành động sẽ thành công khi chớp được thời cơ.

Vì vậy, thời cơ có tạo thành sức mạnh hay không là do hành động của con người. Nếu con

người chủ động trong nắm bắt và kiên quyết hành động khi thời cơ đến thì sẽ thành công.

Ngược lại, nếu nắm bắt thời cơ mà không hành động, hoặc chần chừ, chậm trễ để thời cơ

trôi qua thì nó không có ý nghĩa gì, có khi lại làm tình hình trở nên bất lợi cho cách mạng,

đang thắng thành bại, đang mạnh thành yếu, đang chủ động thành bị động. Bởi vậy, sự

nhạy bén của Hồ Chí Minh trong chớp thời cơ hành động có ý nghĩa rất quan trọng, là một

yếu tố thể hiện rõ nét NTLĐ của Người.

Khi được nghe báo cáo và nắm được tình hình hoạt động của các tổ chức cộng sản,

cuối năm 1929, Hồ Chí Minh đã từ Xiêm gấp rút đi Hương Cảng, đồng thời gửi thư về nước

122

mời các đại biểu đến Hương Cảng để bàn việc hợp nhất. Điều này đã trực tiếp dẫn đến sự ra

đời của ĐCS Việt Nam, tạo ra bước ngoặt trong tiến trình phát triển của cách mạng Việt

Nam. Nhờ theo dõi sát sao tình hình, nắm bắt được sự vận động của các nhân tố trong từng

điều kiện hoàn cảnh, Hồ Chí Minh đã thấy được thời điểm tốt nhất, thời điểm chín muồi của

thời cơ trong Cách mạng tháng 8/1945. Những nhân tố và sự vận động của chúng dẫn đến

thời cơ đã được Hồ Chí Minh trình bày rất rõ trong tác phẩm Con đường giải phóng. Đó là

khi lực lượng đế quốc thống trị lung lay, không đủ sức giữ vững địa vị của chúng như trước

nữa; đó là, có một cao trào cách mạng của quảng đại quần chúng do dân chúng đói khổ, căm

tức tới cực điểm, quyết hi sinh nổi dậy để tranh đấu với đế quốc đến cùng, vì hiểu rằng ngồi

yên cũng chết; đó là, có một chính đảng cách mạng lãnh đạo, chính đảng ấy lập được một

đoàn thể cách mạng kiên quyết, có một chính sách đúng, có một lực lượng khá, đủ sức lãnh

đạo dân chúng khởi nghĩa và được dân chúng ủng hộ.

Hồ Chí Minh không những nắm vững những vấn đề lý luận về thời cơ mà còn thấy

được sự vận động của tình huống trong thực tiễn. Người có những đề nghị mạnh mẽ lên

Quốc tế Cộng sản để thôi nhiệm vụ làm nghiên cứu sinh ở Liên Xô nhằm nhanh chóng về

nước hoạt động. Người đã chủ động từ Tây Bắc xuống vùng Hoa Nam (Trung Quốc) để tìm

đường về nước khi nhận thấy thời cơ thuận lợi đã đến. Bởi vậy, từ khi Nhật - Pháp bắn nhau,

Nhật hất cẳng Pháp để độc chiếm Đông Dương, khi Nhật liên tiếp thua trận trước quân Đồng

Minh và đứng trước khả năng bị tiêu diệt; đồng thời, nắm được thông tin về hành động của

các nước lớn trong khối Đồng Minh sau khi đánh bại Nhật, Hồ Chí Minh đã nhận thấy: “lúc

này thời cơ thuận lợi đã tới, dù hi sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải

kiên quyết giành cho được độc lập” [38, tr.224]. Theo Đại tướng Võ Nguyên Giáp, ngay từ

tháng 7/1945, Hồ Chí Minh đã giục chuẩn bị cho kịp hai hội nghị quan trọng là Hội nghị toàn

quốc của Đảng và Quốc dân Đại hội. Đồng thời chỉ rõ: “Có thể còn thiếu một số đại biểu nào

đó chưa về kịp cũng họp, nếu không thì không kịp được với tình hình chung” [38, tr.224].

Vào đầu tháng 8/1945, mặc dù còn rất mệt, nhưng để tận dụng thời cơ, chỉ đạo tốt các

công việc, lực lượng, Người vẫn cố gắng tham gia các hội nghị quan trọng, chỉ đạo những

công việc cần kíp và viết Thư kêu gọi tổng khởi nghĩa. Trong đó, Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Giờ

quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta

mà tự giải phóng cho ta. Nhiều dân tộc bị áp bức trên thế giới đang ganh nhau tiến bước

giành quyền độc lập. Chúng ta không thể chậm trễ. Tiến lên! Tiến lên! Dưới lá cờ Việt

Minh, đồng bào hãy dũng cảm tiến lên!” [93, tr.596].

123

Có lẽ hơn bất cứ một cá nhân nào khác, Hồ Chí Minh là người mong muốn đất

nước được độc lập, nhưng cũng hơn ai hết Hồ Chí Minh là người chuẩn bị cho nó lâu dài

nhất, kiên trì nhất, sáng tạo nhất. Người chờ thời cơ, nhưng không chờ một cách bị động,

mà vừa chờ vừa thúc đẩy thời cơ, vừa nắm được thời điểm bước ngoặt để chớp lấy thời

cơ. Sự thành công của cách mạng Việt Nam là điển hình cho việc kiên quyết hành động

khi thời cơ tới. Hồ Chí Minh biết chọn những thời điểm phù hợp nhất để thực hiện một

hành động hay quyết sách nào đó kể cả trong lãnh đạo chính trị, lãnh đạo chiến tranh,

lãnh đạo công tác ngoại giao. Hồ Chí Minh đã lựa chọn thời cơ để ký Hiệp định Sơ bộ

6/3/1946 và Tạm ước 14/9/1946 vào những thời điểm mà sự căng kéo của hai bên đạt đến

độ tối đa, khi đạt đến độ tới hạn mà cách mạng thu được lợi ích cao nhất nhưng không dẫn

đến đổ bể. Nhưng khi phát động Toàn quốc kháng chiến, Hồ Chí Minh lựa chọn điểm thời

gian mà mâu thuẫn của toàn thể nhân dân ta với thực dân Pháp xâm lược được đẩy lên đỉnh

điểm, đòi hỏi phải có một phương thức giải quyết mới, cao hơn. Khi đó lực lượng cách

mạng đã có sự chuẩn bị chu đáo, khi dã tâm của thực dân Pháp đã bộc lộ hoàn toàn, lòng

căm thù của nhân dân lên cao độ, đảm bảo giữ được bất ngờ và quyền chủ động trong hành

động. Trong kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, Hồ Chí Minh luôn lựa chọn những

thời điểm phù hợp nhất, khi điều kiện khách quan và chủ quan cho phép kiên quyết, táo bạo

tiến hành các bước đi chiến thuật và chiến lược nhằm giải quyết những vấn đề đối nội và

đối ngoại để thu được lợi ích cao nhất cho đất nước.

3.6. NGHỆ THUẬT XỬ LÝ TÌNH HUỐNG

3.6.1. Kiên định nguyên tắc, linh hoạt, mềm dẻo về sách lược, thực hiện “dĩ bất

biến ứng vạn biến”

Giải quyết sáng tạo mối quan hệ giữa nguyên tắc và sách lược là một trong những biểu

hiện rõ nhất của nghệ thuật giải quyết tình huống. Đây là điều không đơn giản, mà phải có

một tinh thần sáng tạo rất cao, bản lĩnh vững vàng và sự linh hoạt trong tư duy cũng như

hành động. Hồ Chí Minh xác định rất rõ: “Mục đích bất di bất dịch của ta vẫn là hòa bình,

thống nhất, độc lập, dân chủ. Nguyên tắc của ta thì phải vững chắc, nhưng sách lược của ta

thì linh hoạt” [98, tr.555]. Nhìn xuyên suốt quá trình lãnh đạo của Người, chúng ta thấy rằng

vấn đề nguyên tắc không phải chỉ có một cấp độ, mà có nhiều cấp độ khác nhau, tùy theo

mối quan hệ phải giải quyết. Ở phạm vị bao trùm, thì độc lập, tự do, hạnh phúc, dân chủ hay

nói cách khác là ĐLDT và CNXH là mục tiêu lớn nhất, chi phối nhất, tất cả những vấn đề

khác đều xếp sau và phải phục vụ cho mục tiêu trên. Nhưng không chỉ có vậy, ngay cả trong

những vấn đề cụ thể, Người cũng luôn xác định những điểm căn bản cần phải giữ. Trong giải

124

quyết tình huống, Hồ Chí Minh luôn nắm được điểm chủ yếu, biết giới hạn các bước đi, đi

bước nào, đi như thế nào, đi đến đâu được Hồ Chí Minh xác định rất rõ. Do đó, Người có

một sự chủ động cao, có thể linh hoạt, khéo léo lựa chọn các phương pháp, cách làm cụ thể,

thậm chí tạo ra những cách làm chưa có tiền lệ. Cách giải quyết của Người cương, nhu đúng

mực, vừa cứng như cán cung, vừa dẻo như cánh cung.

Nhưng nếu chỉ thấy Hồ Chí Minh kiên định về nguyên tắc thì chưa đủ mà cần thấy một

khía cạnh khác, đó là Người giữ vững cả những vấn đề sách lược khi đã được xác định. Bởi

vì, sách lược dù là có tính tạm thời, nhưng đó là cái đã được suy nghĩ thấu đáo, là những

phương án, giải pháp có tính chất tình thế, là điều cần phải làm trong một điều kiện hoàn

cảnh nhất định, không phải là tùy tiện, ngẫu hứng. Hồ Chí Minh giữ vững sách lược sau khi

đã chọn là giữ vững giải pháp để giải quyết tình huống hiệu quả nhất trong một điều kiện cụ

thể. Điều này được Người thể hiện rất rõ trong những năm 1945 - 1946 khi giải quyết mối

quan hệ giữa cách mạng Việt Nam với quân Tưởng, quân Pháp và các lực lượng có liên quan.

Lúc đầu Hồ Chí Minh chủ trương hòa với Tưởng để đánh Pháp, thực hiện “Hoa Việt thân

thiện”. Nhưng khi Pháp và Tưởng thỏa hiệp với nhau qua Hiệp ước Hoa - Pháp ngày

28/02/1946, thì Hồ Chí Minh và ĐCS Việt Nam lại chủ trương hòa với Pháp để đuổi quân

Tưởng. Những sách lược đó là đúng đắn trong một phạm vi thời gian, không gian nhất định

và với thời gian, không gian đó thì phải giữ vững sách lược đã lựa chọn. Để quân Tưởng và

tay sai khỏi kiếm cớ sách nhiễu, đồng thời cũng không làm lớn vấn đề khiến chúng có thể lợi

dụng can thiệp, Hồ Chí Minh chủ trương cách thức giải quyết những vụ xung đột giữa bộ đội,

nhân dân ta và chúng là “dàn xếp sao cho đại sự thì thành tiểu sự và tiểu sự thì thành vô sự”

[52, tr.157]. Ngay cả việc chấp nhận nhường cho Việt Quốc, Việt Cách 70 ghế trong Quốc

hội khóa I không qua bầu cử, việc kí Hiệp định sơ bộ 6/3 và Tạm ước 14/9 với thực dân Pháp

đều là những giải pháp tình thế, để nước Việt Nam mới có điều kiện thuận lợi hơn, nhằm

củng cố chính quyền non trẻ, có thời gian chuẩn bị mọi mặt trước khi bước vào một cuộc

chiến tranh với Pháp mà Người biết chắc chắn là không tránh khỏi. Điều này làm cho

Nghiêm Kế Tổ cũng phải thừa nhận rằng sự khôn khéo của Việt Minh thật là vô bờ bến. Để

đạt được mục đích cách mạng, Hồ Chí Minh có lúc đã phải dùng “chính sách Câu Tiễn”.

Người từng nói: “Phân có dơ không? Nhưng dùng bón lúa tốt, thì có dùng không?… trước

khi uống nước mắm, xin anh hãy nghĩ đến cái khát cháy họng đã… Kiên nhẫn không phải là

ngoan ngoãn, dễ bảo, đó là một hình thức đấu tranh” [16, tr.389].

Trong xử lý tình huống, Hồ Chí Minh luôn quán triệt tinh thần “dĩ bất biến ứng vạn

biến”, lấy cái bất biến (cái không thay đổi) - những vấn đề cơ bản, những lợi ích sống còn,

125

những nhân tố có ý nghĩa trụ cột, những cái “chốt” của sự vật để ứng phó với cái vạn biến

(muốn vàn biến đổi có thể xảy ra). Nhưng còn một khía cạnh nữa, đó là khi người lãnh

đạo xử lý tình huống phải luôn phải giữ được sự thanh khiết, bình tĩnh, sáng suốt, kiên

định về tư tưởng nhằm đối phó với muôn vàn tình huống gặp phải để tìm ra cách giải

quyết phù hợp nhất. Đối với Hồ Chí Minh, muốn làm chủ được tình huống, giải quyết

được tình huống, không chỉ biết tìm ra và lấy cái bất biến để ứng phó với cái vạn biến của

sự vật, hiện tượng mà còn là giữa được cái tâm tĩnh, tấm lòng kiên định, sự “giản dị, lão

thực, hiền minh” mà ứng phó với muôn vàn sóng gió của cuộc đời và thời cuộc.

3.6.2. Giữ vững đại cục, làm chủ tình hình, biết thắng từng bước

Hồ Chí Minh lãnh đạo cách mạng Việt Nam trong một thời kỳ đặc biệt, đầy khó khăn,

gian khổ với những biến động lớn lao, những bước ngoặt làm thay đổi vận mệnh dân tộc,

nhân dân và mỗi cá nhân. Tuy nhiên, việc có lớn có nhỏ, mức độ quan trọng khác nhau, tình

huống và các mối quan hệ xã hội cũng vậy… Hồ Chí Minh luôn nắm vững đại cục, nắm

vững những yếu tố cơ bản, sống còn mà xử lý các vấn đề, tình huống khác nảy sinh. Vì nắm

vững được bản chất vấn đề, nắm vững được cái cơ bản của tình huống nên Hồ Chí Minh

luôn giữ được sự chủ động trong tư duy, nhờ nắm được những lực lượng căn bản, có thế căn

bản nên Người giữ được chủ động trong thực tiễn. Trước muôn vàn sức ép, cách mạng Việt

Nam dưới sự dẫn dắt của Hồ Chí Minh vẫn giữ được chính quyền cách mạng, giữ được sự

ủng hộ to lớn của nhân dân, lại có sự bố trí lực lượng trên cả nước, góp phần tạo ra một thế

liên hoàn rộng khắp… khiến kẻ địch dù đông, cũng đều phải dè chừng và không thực hiện

được những mưu đồ lúc ban đầu.

Hồ Chí Minh chủ động chọn thời điểm phát động toàn quốc kháng chiến, chủ động

chấp nhận cuộc chiến tranh với Pháp. Dù lúc đầu ta như “châu chấu đá voi”, nhưng nhờ nắm

được yếu tố cơ bản, có tính quyết định, nên Hồ Chí Minh hoàn toàn tin tưởng vào vào thắng

lợi trong tương lai “nhưng mai voi sẽ bị lòi ruột ra”. Nói cách khác, Hồ Chí Minh tính được,

nắm được các yếu tố để thắng nên Người biết cách thắng, dù lúc đầu xét về tương quan lực

lượng thuần túy một mặt nào đó có thể bất lợi cho cách mạng. Dù đế quốc Mỹ là một siêu

cường, với sức mạnh vật chất hoàn toàn áp đảo, bất cứ nước nào cũng phải lo sợ khi phải đối

đầu, nhưng Người khẳng định nếu xâm lược Việt Nam, Mỹ sẽ thất bại: “với sự đoàn kết

chặt chẽ và đấu tranh kiên quyết của nhân dân miền Nam, với sự đoàn kết nhất trí của

nhân dân cả nước trong sự nghiệp đấu tranh cho hòa bình thống nhất Tổ quốc, được

sự ủng hộ của nhân dân yêu chuộng hòa bình trên thế giới, chắc chắn rằng cuối cùng

nhất định đế quốc Mỹ sẽ thất bại, nhân dân Việt Nam sẽ thắng lợi” [103, tr.517].

126

Hồ Chí Minh luôn nắm lấy điểm mấu chốt trong tình thế, nhạy cảm với mọi biến đổi,

nắm được cái sợi dây xuyên suốt, cái tạo ra và chi phối tình hình nên không bất ngờ. Vì vậy,

Hồ Chí Minh làm chủ tình hình, cục diện chung, giống như người chơi cờ có cái nhìn bao

quát bàn cờ, để giữ cho mình có được đại thế, với những con cờ quan trọng nhất, ở những

vị trí then chốt nhất. Người nắm rõ tương quan lực lượng giữa các bên, dự báo được chiều

hướng phát triển của tình hình, luôn biết cách có được sự chủ động trong giải quyết tình

huống (dù có thể bị đẩy vào thế bị động), giữ được lợi ích căn bản nhất, thành quả chủ yếu.

Đồng thời, Hồ Chí Minh biết chờ thời cơ, chọn thời cơ và khi đủ điều kiện sẽ thúc đẩy giải

quyết vấn đề ở một mức độ cao hơn.

Nhờ nắm vững đại cục, làm chủ được tình hình nên Hồ Chí Minh biết thắng từng

bước. Trong quyết sách có ngắn, có dài, có bước sang ngang, thậm chí là phải tạm thời

bước lùi nhưng Người luôn giữ được đại cục. Mặc dù, phải giải quyết hàng loạt vấn đề

với những hoàn cảnh khác nhau, nhưng Người không bị rối, không bao giờ bị chệch

hướng mà luôn biết vượt qua để đạt tới mục tiêu. Hồ Chí Minh khi cần thủ có thể giữ

vững, khi cần công có thể thắng lợi, việc nhiều mà không rối, biết được cái nào quan

trọng hơn, cấp bách hơn, cái nào cần làm trước cái, nào cần làm sau, cái nào liên hệ ảnh

hưởng đến cái nào và như thế nào, nên dù phải nhân nhượng, thỏa hiệp Người vẫn chiến

thắng. Hồ Chí Minh đã thực hiện xuất sắc lười căn dặn của V.I.Lênin: “Tinh thần tuyệt

đối trung thành với lý tưởng chủ nghĩa cộng sản phải được kết hợp với nghệ thuật biết

thực hành tất cả những thỏa hiệp thực tiễn cần thiết, tất cả những sự quanh co, lựa chiều,

ngoắt ngoéo chữ chi, dung hòa và rút lui v.v” [83, tr.100]. Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng

khẳng định: “Với sự nhạy cảm đặc biệt về chính trị, Hồ Chí Minh thường đánh giá đúng

đắn những điểm bước ngoặt, từ đó quyết định rất sáng suốt khôn khéo, khi tạm thời hòa

hoãn để giữ gìn và củng cố lực lượng, khi kiên quyết khởi thế tiến công, kịp thời chuẩn bị

lực lượng tung vào những trận chiến đấu mang tính chất quyết định” [166, tr.55].

3.6.3. Biết tìm ra điểm cân bằng, hành động trong khoảng cân bằng

Mặc dù luôn vận động, nhưng ở trạng thái nhất định, sự vật hiện tượng sẽ đạt được

điểm cân bằng và xung quanh điểm cân bằng ở một phạm vi nhất định sẽ là khoảng cân

bằng. Nó là phạm vi không tối ưu như điểm cân bằng, rộng hơn điểm cân bằng, dễ đạt hơn

điểm cân bằng nhưng vẫn có được một sự ổn định tương đối chưa phá vỡ sự hài hòa. Đó là

phạm vi cho phép giải quyết tình huống đúng mức giữa các thái cực, đúng độ, không rơi

vào thái quá hoặc bất cập, quá tả hoặc quá hữu. Hồ Chí Minh là nhà cách mạng, mà cách

mạng thì phải thay cũ đổi mới, phải phá vỡ những trật tự nô dịch, những trật tự áp bức bóc

127

lột con người để xây dựng trật tự mới tốt đẹp. Nhưng ở đây, xét dưới góc độ xử lý tình

huống trong lãnh đạo, Hồ Chí Minh lại rất chú ý tới sự cân bằng để không rơi vào tả

khuynh hoặc hữu khuynh.

Một yếu tố để lại ấn tượng sâu đậm ở Hồ Chí Minh đối với mọi người là giải quyết hài

hòa các mối quan hệ, cả trong nội trị và ngoại giao. Có được điều đó là do Hồ Chí Minh biết

tìm ra điểm cân bằng và hành động trong khoảng cân bằng. Khoảng cân bằng đó không phải

theo kiểu thủ tiêu đấu tranh, bảo trì mâu thuẫn (vì cách mạng là phải giải quyết mâu thuẫn, phải

phá vỡ sự cân bằng cũ), mà là để không rơi vào cực đoan khi giải quyết tình huống. Về cơ bản,

Hồ Chí Minh nắm được sự toan tính của các nước trong vấn đề cách mạng Việt Nam, cả về

phía bạn đồng minh hay kẻ thù, nắm chắc vị thế của mình và thực lực của cách mạng trong các

mối quan hệ. Với quan điểm “cái gì thái quá cũng không tốt” [95, tr.300], nên trong lãnh đạo

Hồ Chí Minh chú trọng tới sự hài hòa, không thái quá, không bất cập, khi phát hiện cán bộ cấp

dưới hoặc nhân dân có sự cực đoan trong giải quyết các vấn đề cách mạng Người đều kịp thời

nhắc nhở. Có những vấn đề nắm chưa sâu, chưa sát để dẫn đến những hậu quả không đáng có,

Người đều chân thành nhận lỗi trước nhân dân và kiên quyết sửa sai.

Trong đoàn kết dân tộc, Hồ Chí Minh tìm được mẫu số chung là lợi ích dân tộc, mà ở

đó mỗi cá nhân yêu nước đều thấy mình có ích cho sự nghiệp chung, không ai cảm thấy bị bỏ

rơi. Vì vậy, cuộc cách mạng ở Việt Nam do Hồ Chí Minh lãnh đạo thu hút được tuyệt đại đa

số nhân dân tham gia, không phân biệt giai cấp, thành phần, dân tộc, tôn giáo, lứa tuổi, giới

tính, vùng miền. Cũng trên cơ sở lợi ích dân tộc, Người đã sử dụng đội ngũ cán bộ rất đa

dạng, có những người là đảng viên và không đảng viên, có những người là quan chức trong

triều đình phong kiến, có những người là trí thức cựu học, có người là Tây học, có người dân

tộc đa số và thiểu số, có trong nước, có nước ngoài… Sự cân bằng đó của Hồ Chí Minh tạo

ra một thế vững chắc cho cách mạng, tạo cho Đảng một nền tảng xã hội rộng lớn. Qua đó,

mọi người đều thấy Hồ Chí Minh, ĐCS Việt Nam đại diện cho toàn thể dân tộc, chiến đấu

dưới ngọn cờ của Hồ Chí Minh và ĐCS Việt Nam là chiến đấu cho lợi ích dân tộc, trong đó

có lợi ích của mình… Người cân bằng giữa lý luận và thực tiễn, cái chung và cái riêng, dân

tộc và giai cấp, quốc gia và quốc tế, cân bằng giữa kinh tế - chính trị - văn hóa - xã hội trong

phát triển đất nước… trong mỗi mặt lại có những cân bằng cụ thể giữa các nội dung.

Trong đối ngoại, Hồ Chí Minh nhận thấy sự ủng hộ giữa các nước anh em là rất quý

báu, có ý nghĩa quan trọng đối với thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Người nhận thấy rõ

nguồn cơn của vấn đề nội bộ phong trào cách mạng thế giới. Với tinh thần quốc tế vô sản

trong sáng, trên lập trường CNMLN, có lý, có tình, Người đã tham gia tích cực và việc hạn

128

chế bớt mâu thuẫn Xô - Trung và ở một mức độ nhất định cách làm của Hồ Chí Minh cũng

tạo được thiện cảm của hai bên. Mặt khác, Hồ Chí Minh hiểu rõ vị trí, ảnh hưởng của Liên

Xô và Trung Quốc, cũng như hiểu được những toan tính của từng nước tới lợi ích của dân

tộc mình. Trên cơ sở khẳng định những vấn đề chung phù hợp với CNMLN, Người đã kiên

định đường lối riêng, kiên định cách làm của riêng, giải thích và tìm cách giải quyết những

khúc mắc, lo lắng của cả Liên Xô và Trung Quốc. Vì vậy, Việt Nam trong một tình thế bị

“kẹt” giữa các thế lực khác nhau, đã biết cân bằng được hai nước lớn nhất trong khối XHCN.

Trong khi hai nước có lúc coi nhau như kẻ thù, nhưng Việt Nam vẫn giữ được sự độc lập

trong đường lối cũng như trong hoạt động thực tiễn. Về vấn đề này, “Hồ Chí Minh đã giao

trách nhiệm cho ngành ngoại giao và chỉ thị cho các đại sứ nước ta ở nước ngoài là khi nói

chuyện với các nhà ngoại giao Liên Xô, tuyệt đối không được phát biểu gì ảnh hưởng đến

Trung Quốc; khi nói chuyện với các nhà ngoại giao Trung Quốc, cũng tuyệt đối không phát

biểu gì ảnh hưởng đến Liên Xô, mà chỉ được nói những điều góp phần tăng cường đoàn kết

Xô - Trung. Thêm nữa, khi các đại diện của hai nước nói trên tiếp xúc với các đại diện ngoại

giao Việt Nam mà có điều gì không có lợi cho đoàn kết thì cần giữ thái độ bình tĩnh, không

tỏ thái độ đứng về bên này chống bên kia” [5, tr. 211].

Hàng năm, Việt Nam vẫn cử các đoàn đại biểu cấp cao đi thăm các nước XHCN và

đều có dừng chân ở Matxcơva và Bắc Kinh để trao đổi các vấn đề cần thiết và thông báo

tình hình, tranh thủ viện trợ kinh tế và quân sự. Giáo sư Trần Văn Giàu cho rằng: “Còn

trong đời biết bao nhiêu việc mâu thuẫn có thực mà nếu người không làm chủ thì ra đối

kháng, nếu làm chủ thì ra hài hòa. Chính ở đây Hồ Chí Minh là một nhân vật “hiền triết”,

một “triết nhân” được ca tụng như là người tự nhiên có tài làm nên sự kết hợp” [166, tr.89].

3.6.4. “Lo gần lo xa”, phòng vấn đề khi nó chưa có, giải quyết vấn đề khi nó còn nhỏ

“Lãnh đạo phải biết lo gần lo xa” là điều mà Hồ Chí Minh nhắc nhở đội ngũ cán bộ

lãnh đạo các cấp, đồng thời cũng là điều mà Hồ Chí Minh đúc rút ra từ quá trình lãnh đạo

và được Người thể hiện một cách nhất quán. Thực tế từ khi là người thanh niên ra đi tìm

đường cứu nước, đến khi trưởng thành, trở thành người lãnh đạo cao nhất của quốc gia, nhà

hoạt động cách mạng có ảnh hưởng và uy tín lớn trên thế giới nhưng Hồ Chí Minh vẫn

luôn lo nghĩ chu toàn những vấn đề từ nhỏ tới lớn.

Vì lo nghĩ một cách chu toàn, nên Người luôn có được sự chủ động cao trong công việc,

có được phương án hợp lý nhất, hiệu quả nhất. Cách mạng là vô cùng phức tạp, các vấn đề

xuất hiện ở mọi cấp độ, có thể là mọi lúc, mọi nơi, có thể là có trước sau, nhưng nhiều khi là

đồng loạt. Nếu người lãnh đạo không biết khéo léo, chủ động tính toán, nắm bắt, dự liệu thì

129

việc nhỏ có thể hóa to, đang chủ động có thể thành bị động, đang thành lại bại. Ngược lại, nếu

khéo trù tính thì việc to có thể hóa nhỏ, đang thế thủ có thể thành thế công, đang nguy có thể

chuyển thành an. Sự thành công trong lãnh đạo của Hồ Chí Minh là do luôn phân tích, dự báo

cặn kẽ tình hình, xây dựng được các phương án. Sự linh hoạt, chủ động, nhạy bén của Hồ Chí

Minh trong giải quyết tình huống là kết quả của một sự nghiên cứu công phu, suy nghĩ tường

tận, nắm được bản chất và quy luật vận động của các vấn đề, đồng thời, là kết quả của sự tôi

luyện, trải nghiệm trong thực tiễn. Hồ Chí Minh biết nắm vấn đề, hiểu được quy luật để cân

nặng nhẹ, tính gần xa, dò nông sâu, biết cương nhu, tiến thoái, cẩn trọng nhưng không cầu toàn.

Hồ Chí Minh thấy được sự khởi đầu của một việc quan trọng từ những việc bình

thường, khởi đầu của một việc lớn từ việc nhỏ. Người hiểu được sự việc phát triển như thế

nào, tính chất của nó ra sao, nên thường nhắc nhở, khi xem xét vấn đề, không phải cứ thấy

nhỏ mà khinh, thấy nhẹ mà xem thường, thấy quen mà chủ quan, phải biết trông người mà

ngẫm đến ta, trông xưa mà ngẫm đến nay, lúc an vui không quên lúc nguy khốn, lúc nguy

khốn phải nghĩ đến lúc thành công. Người đã không ít lần phê bình, nhắc nhở cán bộ không

được chủ quan, phải tránh mắc phải “bệnh cận thị” không trông xa, thấy rộng, những vấn

đề to tát không nghĩ đến mà chỉ chăm chăm nghĩ đến việc tỉ mỉ, đồng thời cũng phải tránh

khuynh hướng chỉ nghĩ đến những cái viễn vông, to tát mà không làm được việc thiết thực.

Ngay từ tháng 10/1943, khi bàn về khẩu hiệu “đánh Pháp, đuổi Nhật” và tình hình thế

giới thứ II, Người đã giải thích: “Hiện nay chúng ta nêu cao khẩu hiệu đánh Pháp đuổi

Nhật là đúng. Đánh Nhật bảo vệ dân ta, tiêu hao lực lượng địch đến mức có thể, góp phần

với Đồng minh tiêu diệt chúng. Nhưng chúng ta phải thấy rằng, phát xít Đức, Ý, Nhật nhất

định thua. Vì vậy ta không đánh Nhật, Nhật cũng phải cút. Mà kẻ thù chính tương lai và lâu

dài của ta là đế quốc thực dân Pháp. Quyền lợi của tư bản độc quyền thực dân Pháp bám

chặt ở nước ta gần một thế kỷ, không dễ gì chúng chịu nhả ra. Tuyên bố của Đờ Gôn ở

Angiêri đã chứng tỏ điều đó, vì vậy, chúng ta cần phải cảnh giác cao độ và chuẩn bị mọi

mặt sẵn sàng ứng phó…” [33, tr.48]. Ngay cả khi đã giành được chính quyền, các lực

lượng của Trung ương chuyển về Hà Nội, nhưng Hồ Chí Minh vẫn giao nhiệm vụ cho một

bộ phận cán bộ ở lại Việt Bắc, để cùng với đồng bào tiếp tục xây dựng, củng cố căn cứ, vì

Người biết chúng ta sẽ phải trở lại đây trong một cuộc đối đầu tương lai với thực dân Pháp.

Người căn dặn cán bộ của ta: “Giữa ta và Pháp nhất định sẽ có đánh nhau. Các chú giữ

được hòa bình càng lâu càng có lợi cho ta. Nhưng phải tích cực chuẩn bị chiến tranh. Đánh

nhau thì nhân dân ta phải quyết thắng” [33, tr.48-49]. Nên khi cuộc kháng chiến chống thực

dân Pháp bùng nổ trên toàn quốc, chúng ta đã có căn cứ địa vững vàng.

130

Không những vậy, Người còn chỉ đạo vận chuyển cơ sở vật chất, trang bị, nhu yếu

phẩm, trong đó có muối lên Việt Bắc, nhanh chóng chỉ thị cho các cơ quan chức năng kịp

thời đón ông Vi Văn Định từ Lạng Sơn về Hà Nội, để tránh cho Cụ khỏi bị bọn thực dân

Pháp lợi dụng có thể dẫn đến những tổn hại cho cách mạng. Hồ Chí Minh cũng đã nhận định

khá chính xác về cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp qua tác phẩm Giấc ngủ mười năm

viết năm 1949. Người đã tính toán được các giai đoạn của cuộc kháng chiến, về việc Pháp

được một đế quốc khác giúp, dự báo về trận đánh lớn cuối cùng có quy mô rất lớn và ác liệt,

quân ta thắng lớn, quân Pháp thất bại và phải thương lượng, đàm phán với ta.

Đối với Hồ Chí Minh, cái lo của người lãnh đạo không phải là lo cho tiền đồ cá nhân

mà đó là lo cho sự phát triển của tổ chức, cho hạnh phúc của nhân dân, cho tiền đồ cách

mạng và sự hưng vong của quốc gia. Cái lo để làm sao thực hiện được mục tiêu của cách

mạng với sự hi sinh ít nhất, mà vẫn đứng vững trước muôn vàn khó khăn. Hồ Chí Minh phát

hiện và giải quyết vấn đề từ rất sớm, khi nó mới hình thành. Nhạy cảm với mọi biến đổi nên

Người nhìn ra chiều hướng của vấn đề, vì vậy, có thể lựa chọn cách xử lý phù hợp. Một là

thúc đẩy, nuôi dưỡng, khuyến khích nó phát triển khi nó là tích cực, hai là triệt tiêu nó. Với

trường hợp thứ nhất, Hồ Chí Minh nuôi dưỡng nhân tố mới, những cách làm hay và khuyến

khích sáng tạo ngay từ ban đầu… Với trường hợp thứ hai, là những vấn đề gây bất ổn cho xã

hội, bất lợi cho cách mạng, có khả năng cản trở sự phát triển của đất nước. Bởi vậy: “Hồ Chí

Minh là người luôn nhằm hiệu quả thiết thực, dám nghĩ và dám làm những việc lạ lùng,

nhưng không viễn vông, không ảo tưởng, không nóng vội” [166, tr.60].

Nhờ biết trù tính cặn kẽ nên có kế hoạch chu đáo, Hồ Chí Minh giữ được sự điềm tĩnh

lạ thường, sự việc càng khó khăn Người càng điềm tĩnh. Dưới sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh,

con thuyền cách mạng Việt Nam vẫn thẳng tiến về phía trước, dù gặp phải muôn vàn thác

ghềnh. Như Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đúc kết: “Hồ Chí Minh là người năng động, linh

hoạt trong ứng biến, minh triết và thanh thản trong tâm hồn và phong độ. Hoàn cảnh càng

nguy hiểm, khó khăn, Hồ Chí Minh càng bình tĩnh, sáng suốt. Giải pháp đúng đắn đến thần

tình thường bật ra trong một phản ứng tự nhiên, như từ trực giác cách mạng” [166, tr.61].

Hồ Chí Minh lấy “tĩnh” để chế “động”. Người điềm tĩnh nắm bắt sự biến đổi trên cơ

sở hiểu được quy luật vận động, phát triển của sự vật hiện tượng. Hồ Chí Minh thấy được

nhu cầu của sự thay đổi trong xã hội, trên cơ sở vạch ra các phương án để định hướng cho

sự cân bằng mới. Từ đó, thông qua các cộng sự, từng bước tác động tới toàn xã hội, từng

bước chuyển hóa từ cái cũ sang cái mới, để tạo lập sự cân bằng mới một cách vững chắc.

131

Bởi vậy, nhìn chung Hồ Chí Minh bao quát được quá trình phát triển tổng thể của xã hội,

hoạch định được những phương hướng lớn cho quá trình phát triển một cách lâu dài.

Tiểu kết chương 3

Nội dung NTLĐ Hồ Chí Minh là một hệ thống gồm nhiều yếu tố cấu thành. Đó là nghệ

thuật xác định mục tiêu và xây dựng tầm nhìn lãnh đạo, nghệ thuật thuyết phục đối tượng; nghệ

thuật tổ chức và sử dụng lực lượng, nghệ thuật sử dụng quyền lực, nghệ thuật nắm bắt thời cơ

và nghệ thuật xử lý tình huống. Thành công của Hồ Chí Minh trong quá trình lãnh đạo cách

mạng, trước hết là ở xác định mục tiêu và xây dựng tầm nhìn lãnh đạo. Sở dĩ làm được điều đó

là vì Hồ Chí Minh đã nắm bắt trúng bối cảnh và xác định đúng vấn đề đặt ra, khéo léo gắn chặt

kết nối thời gian và kết nối xã hội, đảm bảo cho mục tiêu có tính toàn diện, cân đối và phù hợp

với tình hình thực tế. Bên cạnh đó, Người đã nắm vững cái tất yếu và không ngừng tạo ra điều

kiện để giải quyết cái tất yếu.

Trên cơ sở xây dựng được mục tiêu và tầm nhìn lãnh đạo, Hồ Chí Minh đã tích cực thuyết

phục đối tượng lãnh đạo. Người đã khéo léo nắm bắt sự tương đồng và khác biệt, nhất là về lợi

ích; biết đặt mình vào quần chúng, lấy lòng quần chúng làm lòng mình, lấy mình làm gương cho

quần chúng; “biết làm học trò dân” để lãnh đạo nhân dân và dùng văn hóa của đối tượng để

thuyết phục đối tượng. Từ đó, Hồ Chí Minh tổ chức và sử dụng lực lượng. Người luôn thành tín,

khoan dung, nhận biết đúng người, xếp người đúng việc, kết hợp sử dụng với bồi dưỡng; sử

dụng toàn diện, phát huy tối đa, khéo phân phối và biết kết hợp; sáng tạo trong xây dựng các tổ

chức cách mạng. Quá trình tổ chức và sử dụng lực lượng là quá trình Hồ Chí Minh không ngừng

nhận thức và vận hành quyền lực lãnh đạo, nhất là giải quyết sáng tạo mối quan hệ giữa quyền

lực cá nhân, tập thể và nhân dân; phù hợp với từng đối tượng, hoàn cảnh, trường hợp; khéo thực

hành dân chủ, không độc đoán nhưng quyết đoán; coi trọng việc dùng đạo đức thu phục đối

tượng lãnh đạo; luôn biết khuyến khích, động viên và khéo thúc đẩy nỗ lực của mọi người.

Trong nắm bắt thời cơ, Hồ Chí Minh đã nắm được xu hướng vận động của thực tiễn

trong sự tác động tổng hợp của lực - thế - thời; nắm vững then chốt và chủ động trù tính;

khéo nắm bắt và tận dụng mâu thuẫn để thúc đẩy thời cơ và nhạy bén chớp thời cơ. Khi

giải quyết các tình huống nảy sinh trong quá trình lãnh đạo, Hồ Chí Minh luôn giữ vững

nguyên tắc, linh hoạt về sách lược thực hiện “dĩ bất biến ứng vạn biến”; giữ vững đại cục,

làm chủ tình hình, biết thắng từng bước; biết tìm ra điểm cân bằng, hành động trong

khoảng cân bằng; biết lo gần lo xa, phòng vấn đề khi nó chưa có, giải quyết vấn đề khi nó

còn nhỏ. Những nội dung đó là một chỉnh thể thống nhất, có mối quan hệ chặt chẽ với nhau,

bổ trợ nhau, thể hiện một cách khá toàn diện NTLĐ Hồ Chí Minh.

132

Chương 4

GIÁ TRỊ CỦA NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO HỒ CHÍ MINH

4.1. GIÁ TRỊ LÝ LUẬN

4.1.1. Đã phát triển lên một tầm cao mới nghệ thuật lãnh đạo truyền thống Việt Nam

Ở Việt Nam, hiếm có một nhà lãnh đạo khai thác yếu tố dân tộc nhiều và sâu sắc như

Hồ Chí Minh. Từ NTLĐ của Người, có thể nhận thấy dấu ấn tư tưởng lãnh đạo và kinh

nghiệm trị quốc của tiền nhân khá đậm nét. Chúng đều hiện ra một cách tự nhiên và hài hòa,

hợp với bối cảnh, đúng với đối tượng, tạo cho Hồ Chí Minh sự gắn kết mật thiết với dân

tộc, gần gũi với nhân dân như người trong gia đình, gia tộc.

Trong lịch sử dân tộc, không ít những nhân vật lỗi lạc đã chú trọng khai thác yếu tố

truyền thống để chống giặc ngoại xâm và kêu gọi nhân dân xây dựng nước nhà, xây dựng

triều đại. Điều đó luôn mang lại những hiệu quả tích cực. Tuy nhiên, nó dường như chỉ là

một cách thức mang tính thời đoạn, mà không thể hiện như một chiến lược xuyên suốt ở

người đứng đầu và bản thân người đứng đầu quốc gia cũng không thể hiện được một cách

nhất quán trong suốt cuộc đời.

Ngược lại, NTLĐ Hồ Chí Minh biểu hiện sâu sắc của chủ nghĩa yêu nước, yêu nước

và biết tìm cách để cứu nước, xây dựng đất nước. Vì vậy, NTLĐ Hồ Chí Minh cũng chính

là nghệ thuật cứu nước, nghệ thuật dựng nước và nghệ thuật giữ nước. Yêu nước một cách

mãnh liệt nhưng đầy khéo léo, tỉnh táo và sáng tạo, vì vậy Người hiện thực hóa được lý

tưởng cứu nước, cứu dân. Hồ Chí Minh yêu nước, vì nước, vì dân, nhưng đó tuyệt nhiên

không phải là cái bộc phát nhất thời, không phải theo kiểu “tử vì đạo”, “không thành công

thì cũng thành nhân”, hoặc ám sát, làm liều. Không những vậy, NTLĐ Hồ Chí Minh còn là

nghệ thuật cứu dân, giải phóng nhân dân một cách triệt để, làm cho nhân dân trở thành

người làm chủ của nước nhà, để dân được hưởng tự do, hạnh phúc thực sự, chứ không phải

thứ tự do và hạnh phúc giả dối mà những kẻ thống trị thường hay rêu rao.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh đã làm cho tinh thần yêu nước Việt Nam được phát

triển lên một tầm cao mới, tiếp nối và vượt lên tất cả những giai đoạn huy hoàng trong lịch sử

trước đây; làm cho mọi người Việt Nam yêu nước đều thấy tự hào, đều thấy vinh dự được

chiến đấu dưới ngọn cờ lý tưởng do Hồ Chí Minh dẫn dắt. Không những vậy, NTLĐ Hồ Chí

Minh còn làm cho chủ nghĩa yêu nước truyền thống không chỉ tỏa sáng trong chống giặc ngoại

xâm, bảo vệ Tổ quốc mà cả trong xây dựng đất nước. Dưới sự lãnh đạo của Người, sức mạnh

lịch sử được phát huy tối đa trong hiện tại, chủ nghĩa yêu nước kết hợp với chủ nghĩa quốc tế

trong sáng, truyền thống dân tộc kết hợp hài hòa với CNMLN và đạt đến đỉnh cao mới nhờ có

133

CNMLN, yêu nước gắn với yêu CNXH. Nhân dân Việt Nam không chỉ yêu dân tộc mình mà

còn tôn trọng độc lập, tự do của dân tộc khác, biết đấu tranh cho hạnh phúc của nhân loại cần

lao, cho những dân tộc bị chà đạp. Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh đã làm cho tinh thần yêu

nước của mỗi người dân đều được thực hành vào những công việc hàng ngày, yêu nước từ

những việc thường nhật, yêu nước từ những hành động thiết thực trong lao động, học tập, công

tác và chiến đấu. Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh đã đem đến cho chủ nghĩa yêu nước một

diện mạo mới, một sức sống mới và tầm ảnh hưởng mới, tạo ra một lực hút to lớn lôi cuốn

những người yêu tự do, hòa bình, yêu cái thiện của nhân loại. Đồng thời, nó tạo ra động lực

mạnh mẽ, giúp cho con người vượt qua được những giới hạn đời thường để vươn tới những cái

phi thường. Chủ nghĩa yêu nước Việt Nam đã vươn tới tầm thời đại, trở thành một biểu tượng

của thời đại và đạt đến tầm vóc mới về chất - chủ nghĩa yêu nước thời đại Hồ Chí Minh.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh cũng góp phần nâng tầm đoàn kết của dân tộc cả

bề rộng và chiều sâu. Trong lịch sử dân tộc, Hồ Chí Minh là một trong những người lãnh

đạo đứng đầu phong trào, lãnh đạo quốc gia có sức lôi cuốn, gắn kết nhân dân hết sức

mạnh mẽ. Người không chỉ đặt truyền thống đoàn kết dân tộc trên một nền tảng tư tưởng

mới, một lập trường giai cấp mới, mà còn ở tấm lòng, ở sự khéo léo chân thành để khơi dậy

được từ trong sâu thẳm mỗi người dân lòng yêu nước, tinh thần tương thân tương ái, hình

bóng cha ông, cội nguồn dân tộc. Sự giúp đỡ lẫn nhau của mỗi người dân trong tình thân ái,

nghĩa đồng bào đã kết hợp với tính khoa học trong tiến hành đoàn kết, trong việc nhận thức

các yếu tố để cố kết dân tộc, gắn kết các giai tầng. Qua NTLĐ của Hồ Chí Minh, sự đoàn

kết dân tộc vừa có cội nguồn lịch sử sâu xa, vừa có sự chỉ dẫn của lý luận tiên tiến, gắn với

hiện thực cuộc sống, phù hợp với dòng chảy của thời đại. Đó là một quá trình mà Hồ Chí

Minh đã làm hết sức công phu, tỉ mỉ, toàn diện, không chỉ đơn thuần là kêu gọi, mà là thức

tỉnh, giáo dục, rèn luyện, tổ chức và tiến hành các phong trào thực tiễn. Vì vậy, khối đoàn

kết dân tộc mà Hồ Chí Minh xây dựng đã vượt qua tất cả những gì mà sự đoàn kết trong

lịch sử đã đạt được. Người làm cho các giai cấp, tầng lớp biết nhân nhượng, đoàn kết với

nhau dưới ngọn cờ đại nghĩa của dân tộc, lôi cuốn được các lực lượng có khuynh hướng

chính trị khác nhau, có tinh thần dân tộc để chiến đấu cho dân tộc. Hồ Chí Minh làm cho

họ biết gác lại những bất đồng thường nhật để phục vụ cho đất nước.

Hồ Chí Minh đã thực hiện rất xuất sắc tinh thần “cầu đồng tồn dị”, “hòa nhi bất

đồng” trên lập trường CNMLN. Cũng bởi vậy, biên độ đoàn kết dân tộc được mở rộng tối

đa và gắn với đoàn kết quốc tế. Dưới sự lãnh đạo tài tình của Hồ Chí Minh, cuộc chiến đấu

của nhân dân Việt Nam từ “trong vòng vây”, đã từng bước vươn lên, khẳng định và trở

134

thành nơi hội tụ tình đoàn kết của nhân loại tiến bộ. Hồ Chí Minh đã làm cho cuộc chiến

đấu của dân tộc mình nhận được sự ủng hộ to lớn của bạn bè quốc tế, dù họ thuộc chế độ

chính trị nào, dù họ có theo và yêu chủ nghĩa cộng sản hay không, vì họ tìm thấy ở cuộc

đấu tranh mục tiêu của thời đại. Trong lịch sử nhân loại, nhất là thế kỷ XX, không phải

cuộc đấu tranh chính nghĩa nào cũng nhận được sự ủng hộ lớn lao như cuộc đấu tranh của

nhân dân Việt Nam. Tất cả những điều nói trên gắn với sự lãnh đạo tài tình của Hồ Chí

Minh và Hồ Chí Minh là người làm nên sự khác biệt đó. Loài người tiến bộ tin vào Hồ Chí

Minh, mỗi người dân Việt Nam yêu nước thấy vinh dự, tự hào được chiến đấu dưới sự lãnh

đạo của Hồ Chí Minh, trung thành với Người. Vì vậy, họ đem hết tất cả tinh thần và lực

lượng, sức sáng tạo để đi theo Hồ Chí Minh. Họ biết quý mạng sống của mình nhưng họ

sẵn sàng hi sinh vì dân tộc, họ quyết tử để Tổ quốc quyết sinh, có những thiếu niên còn

nhận thấy khi chiến đấu dưới ngọn cờ của Người thì “ở tù chính trị là một danh dự”.

Với NTLĐ Hồ Chí Minh, tinh thần khoan dung nhân ái của dân tộc phát triển đạt tới

một chất lượng mới. Lối sống tình nghĩa được nâng lên thành tình nghĩa đồng bào, tình đồng

chí, tình năm châu bốn biển. Nhân dân ta biết thương yêu, gắn bó với nhau một cách bền chặt,

với tinh thần vô tư, trong sáng trên một lập trường mới để cùng nhau chiến thắng những khó

khăn gian khổ do giặc nội xâm và ngoại xâm gây ra. Cũng những con người đó, giai tầng đó,

nhưng dưới sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh họ đã trở nên cao thượng lạ thường, họ cảm thấy

mình lớn lên cùng dân tộc, được đứng trong hàng ngũ dân tộc để chiến đấu cho sự sinh tồn

của dân tộc. Họ biết thương yêu, biết mong mỏi, hi vọng, luôn luôn hi vọng cho nhân dân

cần lao ở những nơi khác và cảm thấy vui mừng khi mà ở đâu đó trên thế giới, cuộc đấu

tranh của những dân tộc bị áp bức, của những người bị áp bức giành thắng lợi.

Nghe theo lời kêu gọi của Hồ Chí Minh, làm theo gương Hồ Chí Minh, nhân dân

ta đã đối xử nhân ái với những người lầm đường lạc lối, tử tế với những tù binh, hàng

binh. Không phải họ không biết căm thù những kẻ đã đem bom đạn giày xéo quê hương,

giết hại người thân và đồng bào, phá hoại tài sản của mình, mà vốn dĩ họ là những

người dân chân chất, thật thà, vì bị áp bức mà phải đấu tranh. Nhân dân được Hồ Chí

Minh khơi dậy tình cảm cao đẹp từ cội nguồn văn hóa dân tộc ẩn sâu trong tâm hồn.

Bởi vậy, họ vị tha, bao dung. Dưới sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh con người Việt Nam

sống với nhau tình nghĩa hơn, trước đây đã vậy, giờ đây càng vậy. Đó là tình nghĩa của

những con người cùng chung dân tộc, tình nghĩa của những người cùng mục tiêu lý

tưởng, họ gắn bó với nhau từ người lãnh đạo cao nhất đến những người dân bình

thường, biết đặt sự nghiệp chung lên lợi ích cá nhân.

135

Trong lịch sử dân tộc đã có không ít những bậc minh quân, những nhà tư tưởng tiến bộ

đã đề cao thân dân. Nhưng thân dân đó là thân dân của Nho giáo, trên lập trường phong kiến.

Nó không phải vì người dân hoặc vươn tới những giá trị dân chủ. Dù có đánh giá: đẩy thuyền

cũng là dân, lật thuyền cũng là dân, để nói về vai trò của nhân dân trong tạo dựng sự hưng

thịnh hoặc tiêu vong của những vương triều, nhưng chưa vươn tới quan hệ hữu cơ, tác dụng

tương hỗ, thúc đẩy lẫn nhau như Hồ Chí Minh: “Nếu không có nhân dân thì Chính phủ không

đủ lực lượng. Nếu không có Chính phủ, thì nhân dân không ai dẫn đường. Vậy nên Chính phủ

với nhân dân phải đoàn kết thành một khối” [94, tr.64]. Hồ Chí Minh đã đem đến một hình ảnh

hoàn toàn mới về người đứng đầu đất nước. Hồ Chí Minh yêu dân, thương dân, suốt đời vì dân,

nhưng đó tuyệt nhiên không phải là tình yêu của bề trên ban cho người dưới, tình thương yêu

ban phát, hay của những người ở ngoài trông vào. Đó là tình thương yêu, sự đồng cảm của

những người cùng cảnh ngộ, người trong cuộc của tất cả những biến động, tất cả những đau

thương mà dân tộc và nhân dân phải gánh chịu. Tấm lòng của Hồ Chí Minh với nhân dân rất

sâu sắc, chân thành và đạt đến tầm cao mới trong quan hệ giữa lãnh đạo và nhân dân. Nghệ

thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh là để xây dựng một xã hội trong đó nhân dân là chủ, yêu thương,

gắn bó với nhau để không ngừng thúc đẩy, động viên lẫn nhau vươn lên, trước hết là tự giúp

mình, tự khẳng định mình, tự làm chủ mình rồi vươn lên giúp đỡ đồng bào, làm chủ đất nước,

làm chủ xã hội. Từ thân dân truyền thống đã phát triển thành của dân, do dân, vì dân. Ý dân là

ý trời, dân không phải là thiên tử trong chế độ mới mà dân chính là trời, là nhân nghĩa, là chân

lý. Thương yêu nhân dân ở Hồ Chí Minh là vừa làm người lãnh đạo vừa làm người đầy tớ

trung thành, tận tụy, là hết lòng, hết sức phục vụ nhân dân. Đi liền với đó là sự tôn trọng, gắn

bó, thấu hiểu, là biết thâu tóm được khát vọng của nhân dân mà biến thành chủ trương đường

lối, thành hành động để mưu hạnh phúc cho nhân dân, mưu phúc lợi cho xã hội. Đó là điều mà

tư tưởng thân dân truyền thống không có được, chưa vươn tới được.

Bên cạnh đó, NTLĐ Hồ Chí Minh cũng đã phát triển kinh nghiệm trong dựng nước

và giữa nước của các vương triều phong kiến Việt Nam cả trong đối nội và đối ngoại.

Trước hết, Người luôn giữ được tinh thần độc lập, tự chủ và sáng tạo trong quá trình lãnh

đạo đất nước. Thời đại Hồ Chí Minh, cách mạng đặt ra những thử thách to lớn hơn trước

đây. Các mối quan hệ phức tạp, đa dạng hơn, tình huống đặt ra nhiều, mức độ khó khăn cao

hơn. Nhưng kế thừa tinh thần tự lực, tự cường của dân tộc, Hồ Chí Minh từ rất sớm đã

nhận thấy, các dân tộc muốn được giải phóng phải trông cậy vào sức mạnh của chính mình,

đồng thời phải kết hợp với SMTĐ để tạo nên sức mạnh tổng hợp. Người độc lập, tự chủ

136

nhưng không cứng nhắc mà rất sáng tạo, linh hoạt trong từng tình huống để đem lại lợi ích

cho dân tộc, nhân dân và sự nghiệp cách mạng toàn thế giới.

Hồ Chí Minh kiên định mục tiêu đã chọn và làm cho nhân dân thế giới hiểu rõ mục tiêu

đó, gắn nó với lương tri loài người tiến bộ, làm cho nhân dân thế giới hiểu được nguyện vọng

chân chính của nhân dân Việt Nam, cảm thông và ủng hộ cuộc đấu tranh của nhân dân Việt

Nam. Sự khéo léo chân thành và sáng tạo của Hồ Chí Minh trong đối ngoại đã phát huy được

lối ứng xử khôn khéo của cha ông trong giải quyết những mối quan hệ chồng chéo của thời

đại, đưa cách mạng vượt qua muôn vàn khó khăn. Người giải quyết đúng đắn mối quan hệ

giữa các nước trong khối XHCN, trong khi nhiều nước có mâu thuẫn sâu sắc. Hồ Chí Minh

lúc cương lúc nhu, lúc tiến, lúc thoái, lúc hợp, lúc phân, linh hoạt biến hóa theo thời, thế trên

những nguyên tắc cơ bản, có lý, có tình. Hồ Chí Minh trở thành một mẫu mực của một nhà

lãnh đạo mà sự kiên định đi liền với linh hoạt trong tư duy cũng như hành động. Sự linh hoạt,

sáng tạo trong lãnh đạo là điều cần có đối với bất cứ nhà lãnh đạo nào, đặc biệt điều đó càng

có ý nghĩa khi một nước nhỏ, đất không rộng người không đông lại bị “kẹt” trong những

mâu thuẫn thời đại, là nơi tranh giành ảnh hưởng của các cường quốc trên thế giới. Với

những nước như Việt Nam, trong hoàn cảnh Việt Nam ở thế kỷ XX, thì sự linh hoạt, sáng tạo

đó có ý nghĩa sống còn. Cái “vạn biến” để giữ được cái “bất biến” đã đưa NTLĐ Hồ Chí

Minh tới tầm cao của sự sáng tạo trong lãnh đạo, chứa đựng, phản ánh được những tinh hoa

của những anh hùng dân tộc, những minh quân, nhà tư tưởng trong lịch sử Việt Nam. Nhờ

vậy: “khối đại đoàn kết do Bác Hồ xây dựng đã thắng: từ em bé đến cụ già, người Kinh đến

người Thượng, người các dân tộc, từ đảng viên cộng sản đến những tín đồ tôn giáo, người

lao động và trí thức, cho đến một số người đang trong bộ máy của kẻ thù… đều một lòng

một dạ trung thành với Tổ quốc, với Chủ tịch Hồ Chí Minh” [40, tr.586].

Hồ Chí Minh cho thấy, muốn trở thành người lãnh đạo quy tụ được SMDT, trước hết

phải luôn có tấm lòng vì dân tộc, vì nhân dân, nhưng không được rơi vào chủ nghĩa dân tộc

hẹp hòi. Đồng thời, người đó phải am hiểu sâu sắc văn hóa dân tộc mình, để dùng văn hóa

dân tộc mà truyền đạt, thức tỉnh gắn kết nhân dân. Hồ Chí Minh làm cho lịch sử hiện hình

trong hiện tại, truyền thống gắn kết với hiện đại, tinh thần gắn kết với vật chất, làm sáng lên

lương tri và lòng khao khát vươn tới cái cao thượng, được làm điều chân chính vì dân tộc,

vì mọi người và cũng là vì mình của những người Việt Nam yêu nước. Hồ Chí Minh lấy

dân tộc để thúc đẩy, lấy dân tộc để gắn kết, lấy dân tộc để ràng buộc, trên tinh thần nhân

văn cao cả đủ sức tạo nên chữ “đồng” trong những cái “dị”, vươn tới cái “đại đồng” trong

137

khi vẫn còn “tiểu dị”. Dĩ nhiên trong lịch sử, không phải chỉ mình Hồ Chí Minh làm được

điều này, điều Hồ Chí Minh vượt lên là biết kế thừa cách làm truyền thống, nhưng đã vận

dụng, nâng nó lên một tầm mới trong giải quyết các vấn đề của dân tộc ở một thời đại mới,

rất khác, cao hơn và phức tạp hơn trước đó về mọi mặt.

4.1.2. Bổ sung, phát triển quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về nghệ thuật lãnh đạo

Ảnh hưởng của CNMLN đến NTLĐ Hồ Chí Minh là rất sâu sắc, nhất là ở thế giới

quan và phương pháp luận, trong đó nổi bật là phép biện chứng duy vật. Trên cơ sở lý luận

của các nhà kinh điển sáng lập CNMLN, Hồ Chí Minh đã vận dụng sáng tạo và góp phần

phát triển CNMLN nói chung và những quan điểm về NTLĐ nói riêng. Quá trình lãnh đạo

cách mạng, Hồ Chí Minh đã góp phần cụ thể hóa lý luận NTLĐ mácxít vào một điều kiện

lịch sử mới. Không những vậy, qua thực tiễn, Người đã góp phần củng cố, làm sáng tỏ và

xác lập những vấn đề lý luận mới được hình thành từ chính hoạt động lãnh đạo của mình.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh đã cụ thể hóa lý luận NTLĐ của CNMLN, góp phần

khẳng định tính đúng đắn, cách mạng, làm cho nó có một sức sống mới. Những chỉ dẫn của

V.I.Lênin đã được Hồ Chí Minh tiếp thu, vận dụng một cách tài tình vào quá trình giành, giữ

chính quyền và xây dựng xã hội mới. Hồ Chí Minh đã giải quyết rất thành công trong từng

bước đi để đảm bảo cho cách mạng Việt Nam phát triển vững chắc và không ngừng thắng lợi.

Những quan điểm của CNMLN về NTLĐ được thể hiện một cách sinh động qua thực tiễn Hồ

Chí Minh chèo lái con thuyền cách mạng ở một nước phương Đông thuộc địa, nơi còn chịu

ảnh hưởng rất nặng nề của chế độ phong kiến. Xuất phát từ thực tế, dưới sự chỉ đạo của lý luận

khoa học, Hồ Chí Minh đã từng bước thức tỉnh, xây dựng lực lượng, thành lập nên một chính

đảng cách mạng, một khối đại đoàn kết dân tộc vững chắc trên nền tảng truyền thống văn hóa

và thành phần dân cư khác với phương Tây. Đó là một thành công vượt bậc của Hồ Chí Minh.

Đảng do Người sáng lập, khối đại đoàn kết do Người tích cực xây dựng đã lập nên những kỳ

tích mang tầm vóc nhân loại và vẫn không ngừng phát triển trong điều kiện mới.

V.I.Lênin chỉ ra rằng: “Nghệ thuật của nhà chính trị (và sự hiểu biết đúng đắn của một

người cộng sản về nghĩa vụ của mình) là phán đoán đúng đắn những điều kiện nào và thời cơ

nào thì đội tiên phong của giai cấp vô sản có thể cướp chính quyền; có thể sử dụng sự ủng hộ

đầy đủ của những tầng lớp khá rộng rãi trong GCCN và quần chúng lao động không phải vô

sản, trong và sau khi cướp chính quyền; có thể sau đó, giữ vững, củng cố, mở rộng quyền

thống trị của mình bằng cách giáo dục, huấn luyện, lôi kéo ngày càng đông đảo quần chúng

lao động” [83, tr.43]. Trong thực tế, Hồ Chí Minh đã chủ động dự báo thời cơ từ rất sớm, dự

138

đoán chính xác đến thần tình những bước ngoặt của lịch sử, từ đó, chuẩn bị các điều kiện cần

thiết để chớp thời cơ, cùng toàn Đảng, toàn dân làm nên cuộc Cách mạng tháng 8/1945 vĩ đại

- một điển hình cho việc chuẩn bị và tiến hành khởi nghĩa, một mẫu mực về giành thời cơ

giống như V.I.Lênin trong Cách mạng tháng 10 Nga. Và sau đó bằng một loạt biện pháp

khác nhau, Người nhanh chóng quy tụ được SMDT để bẻ gãy được âm mưu của kẻ thù,

đánh bại từng đối tượng trong thế phải đối phó với thù trong, giặc ngoài, biết giành thắng lợi

từng bước tiến tới thắng lợi hoàn toàn. Hồ Chí Minh đã làm cho lý luận lãnh đạo và NTLĐ

mácxít được thể hiện sinh động ở một nước phương Đông, thông qua giải quyết những vấn

đề thực tiễn Việt Nam. Những vấn đề chiến lược, sách lược, những cách thức xử lý tình

huống đều được Hồ Chí Minh thực hiện xuất sắc trong điều kiện mới, bối cảnh mới.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh góp phần phát triển lý luận NTLĐ của CNMLN. Bất

cứ lý luận nào cũng là sản phẩm của thời đại, là sự phản ánh thực tiễn, kế thừa lý luận có trước.

Lý luận NTLĐ lãnh đạo CNMLN cũng xuất phát từ thực tiễn cuộc sống và thực tiễn lãnh đạo.

Nó hướng dẫn hành động của những người cách mạng, nhất là những người đứng đầu. Nhưng

ngược lại, chính thực tiễn lãnh đạo, thông qua việc giải quyết những vấn đề của cuộc sống sẽ

cung cấp thêm chất liệu, kinh nghiệm làm phong phú và phát triển lý luận đã có. Nghệ thuật

lãnh đạo Hồ Chí Minh đã bổ sung kinh nghiệm trong giải quyết những vấn đề chưa có tiền lệ ở

một đất nước đặc thù như Việt Nam, trong những tình huống hết sức khó khăn. Hồ Chí Minh

đã làm giàu thêm cách thức giành và giữ chính quyền trong điều kiện một nước mà nông dân

chiếm tuyệt đại đa số dân cư, trong bối cảnh mà di hại của chế độ thực dân phong kiến là rất

nặng nề, trong điều kiện kẻ thù có mặt ở khắp cả nước và ở sát ngay cả cơ quan lãnh đạo cao

nhất, nếu xử lý không khéo, chúng sẽ phối hợp với nhau tiêu diệt cách mạng. Hồ Chí Minh đã

thể hiện bản lĩnh, một trí tuệ phi thường trong việc xử lý đồng thời hàng loạt vấn đề nội trị và

ngoại giao, cả trước mắt và lâu dài, mà chỉ cần sơ suất là “cái sảy nảy cái ung”.

Người đã không ngừng chăm lo vun đắp các nhân tố bảo đảm cho thắng lợi của

cách mạng Việt Nam, giải quyết thành công các mối quan hệ lớn như dân tộc và giai

cấp, quốc gia và quốc tế, ĐLDT và CNXH, kháng chiến và kiến quốc… Hồ Chí Minh

cung cấp bài học kinh nghiệm quý trong việc giải quyết bất đồng giữa các quốc gia,

trong việc xử lý mối quan hệ với các nước, nhất là các nước lớn, khi các nước đều có

tác động quan trọng và trực tiếp tới Việt Nam. Qua đó tạo cho Hồ Chí Minh một nét

riêng, một biểu tượng của nhà lãnh đạo tiêu biểu, thành công hàng đầu trong thế kỷ XX

và trong lịch sử nhân loại. Đồng thời, Người để lại các cách thức xử lý những vấn đề

139

của cách mạng, dù là vấn đề chiến lược hay sách lược, dù là vấn đề đột xuất hay là

những vấn đề đã được dự kiến… cho những nhà lãnh đạo Việt Nam, thậm chí là trên

thế giới có thể vận dụng vào quá trình lãnh đạo quốc gia.

Như vậy, từ những chỉ dẫn về NTLĐ của CNMLN, Hồ Chí Minh đã vận dụng sáng

tạo vào lãnh đạo cách mạng Việt Nam, qua đó góp phần khẳng định sức sống, tính khoa

học, cách mạng, nhân văn của lý luận NTLĐ mác xít. Đồng thời, Người cũng bổ sung

một cách toàn diện lý luận đó thông qua các bài nói, viết và chỉ đạo thực tiễn của mình: từ

việc xác định mục tiêu, xây dựng tầm nhìn; xây dựng lực lượng cách mạng; đến sử dụng

quyền lực, nắm bắt thời cơ và xử lý tình huống. Trong mỗi vấn đề đều có thể nghiên cứu,

đúc kết thành lý luận, qua đó làm cho hệ quan điểm của CNMLN về NTLĐ phát triển

phong phú ở nhiều chiều cạnh.

Không những vậy, NTLĐ Hồ Chí Minh còn góp phần bổ sung, làm phong phú lý luận

NTLĐ của CNMLN bằng việc chuyển hóa những tư tưởng và kinh nghiệm lãnh đạo của nhân

loại. Những tư tưởng, kinh nghiệm lãnh đạo của nhân loại mà Hồ Chí Minh tiếp thu, đã được

vận dụng sáng tạo vào trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam. Vì vậy, thực tế trong giải

quyết các vấn đề cả đối nội và đối ngoại, mọi người đều thấy toát lên từ lời nói, cử chỉ, hành

động của Hồ Chí Minh nét văn hóa của cả phương Đông, phương Tây một cách rất hài hòa,

như là gạch nối văn hóa trong lãnh đạo. Vốn tri thức sâu rộng đã giúp Hồ Chí Minh hóa giải

một cách tài tình nhiều tình huống phức tạp. Những ai không thích Người, cũng không dễ tìm

được những sai lầm trong lời nói hay hành động cụ thể nào để có thể phê phán. Những ai chưa

có cảm tình thì qua tiếp xúc, qua hiểu biết sự nghiệp, cuộc đời Hồ Chí Minh trở thành có cảm

tình, chí ít cũng là thấy sự phù hợp trong cách xử lý các vấn đề của Hồ Chí Minh. Còn những

người ủng hộ thì càng thêm yêu mến, kính trọng. Mọi người đều nhận thấy nét hiện đại, tính

duy lý, đồng thời cũng thấy được sự minh triết, sự uyên thâm, quyền biến trong NTLĐ của Hồ

Chí Minh. Hồ Chí Minh đã đưa vào những nội dung mới, nâng những tư tưởng, kinh nghiệm

lãnh đạo của nhân loại lên một bước. Những phạm trù “dĩ bất biến ứng vạn biến”, “dĩ chúng

tâm vi kỷ tâm”, lực, thế, thời, mưu, thiên thời, địa lợi, nhân hòa, tri túc, tri chỉ, tri thời, tri biến…

được thể hiện rất rõ nét nhưng trong một bối cảnh mới, làm sâu sắc hơn những cái tinh túy

trong ứng xử của người xưa. Vì vậy, NTLĐ Hồ Chí Minh đậm chất duy vật biện chứng, nhưng

vẫn thấp thoáng tinh thần văn hóa phương Tây cận hiện đại, tư tưởng Khổng Mạnh, tinh thần

Lão Tử, triết lý của đạo Phật, hạt nhân hợp lý của chủ nghĩa Tam dân và rất nhiều những tư

tưởng khác. Nhưng không dừng lại ở đó, NTLĐ Hồ Chí Minh còn là sự vượt gộp, một sự tổng

hòa, những giá trị nói trên và tạo ra một chất mới, một chất riêng với bản sắc Hồ Chí Minh và

140

đặc sắc Việt Nam. Nghệ thuật lãnh đạo của Người ở một mức độ nhất định chính là NTLĐ của

một nhà mácxít có sự tích hợp NTLĐ nhân loại trong thời đại mới.

Từ NTLĐ của Hồ Chí Minh cho thấy, để kết hợp được SMDT với SMTĐ cần phải

nhận thức được dân tộc mình, thời đại mình (bối cảnh, xu hướng, lực lượng chi phối, vai

trò của các nhân tố). Trên cơ sở đó, lực lượng lãnh đạo phải tích cực, chủ động đưa dân tộc

hội nhập cùng trào lưu thời đại, dựa vào trào lưu đó để khơi dậy sức mạnh bên trong, dùng

sức mạnh bên ngoài để nâng cao sức mạnh tổng hợp, chứ không phải để thay thế sức mạnh

bên trong. Và điều đó cũng gắn chặt với vai trò của lãnh tụ, của chính đảng cách mạng,

bằng sự năng động chủ quan, giải quyết những vấn đề phát sinh để có thể kết hợp được

SMDT và SMTĐ. Qua đó, chúng ta có thể thấy những đóng góp quan trọng của NTLĐ Hồ

Chí Minh trong việc hiện thực hóa và làm phong phú thêm NTLĐ mácxít.

4.1.3. Trở thành nền tảng cho nghệ thuật lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam

và góp phần hình thành nghệ thuật lãnh đạo Việt Nam hiện đại

Trong thế kỷ XX, Việt Nam là một hiện tượng nổi bật của nhân loại, từ ít được biết

đến, không có tên trên bản đồ thế giới, trở thành một biểu tượng của thời đại. Một dân tộc

đất không rộng, người không đông, kinh tế nghèo nàn lạc hậu, cơ sở vật chất hết sức yếu

kém nhưng đã chủ động giành được chính quyền trên phạm vi cả nước, điều mà nhiều

nước có cùng điều kiện không làm được. Một nước lần lượt đánh bại sự xâm lược của các

cường quốc trên thế giới, cũng là một nước nhận được sự đồng tình, ủng hộ to lớn của nhân

loại tiến bộ và ngay trong lòng những nước đi xâm lược. Đó là một kỳ tích, một biểu hiện

rực rỡ của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, sự thắng lợi của lương tri và trí tuệ con người.

Những thắng lợi đó gắn liền với Hồ Chí Minh, cụ thể hơn là NTLĐ của Người.

Chính NTLĐ Hồ Chí Minh là nhân tố quan trọng bậc nhất tạo nên một Việt Nam lẫy lừng,

làm cho thế giới đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác. Hồ Chí Minh đã làm cho lý

luận khoa học xâm nhập vào thực tiễn, phát huy tối đa sức mạnh trong thực tiễn. Hồ Chí

Minh đã khơi dậy SMDT ở mức độ cao nhất trong thế kỷ XX, biến những con người bình

thường thành những anh hùng vô danh, hữu danh trong lao động, trên chiến trường, trong

ngục tối, trước máy chém. Người không ngừng chăm lo toàn diện cho cách mạng, suy tính

cẩn thận trước sau, không ngừng sáng tạo, đổi mới. Vì vậy, khi Hồ Chí Minh không thể

phục vụ cách mạng, phục vụ nhân dân được nữa, thì sự nghiệp mà Người khởi xướng, xây

dựng vẫn tiếp tục phát triển, giành những được những thành tựu mới.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh đã trở thành cơ sở cho NTLĐ của ĐCS Việt Nam.

Hồ Chí Minh vừa là người sáng lập và rèn luyện Đảng trở thành một đảng cách mạng chân

141

chính, đồng thời cũng là lãnh đạo cao nhất. Bởi vậy, ảnh hưởng của Hồ Chí Minh đến quá

trình lãnh đạo và đội ngũ cán bộ, đảng viên của Đảng là rất lớn. Trên cơ sở vừa thấm nhuần,

vừa vận dụng sáng tạo và phát triển NTLĐ Hồ Chí Minh, ĐCS Việt Nam đã không ngừng

phát triển tính độc lập, tự chủ và tinh thần sáng tạo trong việc hoạch định và tổ chức thực

hiện thắng lợi đường lối lãnh đạo của mình. Đảng vừa lãnh đạo vừa đúc rút kinh nghiệm từ

thực tiễn để nâng cao năng lực, nâng cao sức sáng tạo, tìm ra những vấn đề có tính quy luật

trong quá trình phát triển của cách mạng Việt Nam, làm cơ sở khoa học để hoạch định đường

lối lãnh đạo, đồng thời không ngừng khắc phục những mặt chưa hoàn chỉnh, làm cho quá

trình lãnh đạo của Đảng ngày càng chính xác, hệ thống, chặt chẽ, cụ thể. Trên cơ sở NTLĐ

Hồ Chí Minh, ĐCS Việt Nam đã luôn tích cực, chủ động, nhạy bén với sự biến đổi của tình

hình, lãnh đạo sát, đúng đưa cách mạng Việt Nam vượt qua những khó khăn, thách thức và

giành thắng lợi. Dù trong lãnh đạo giành chính quyền, kháng chiến kiến quốc, lãnh đạo chiến

tranh hoặc xây dựng xã hội mới… Đảng luôn xác định đúng trúng mục tiêu, nhiệm vụ; đồng

thời, làm cho mục tiêu, nhiệm vụ đó thuấn nhuần vào nhân dân, tổ chức nhân dân đấu tranh

cách mạng, kết hợp được SMDT với SMTĐ, tạo ra tổng hợp lực cao nhất cho cách mạng.

Không những vậy, trên cơ sở NTLĐ Hồ Chí Minh, ĐCS Việt Nam đã xây dựng mình thành

một tổ chức thống nhất ý chí và hành động, nhạy bén trong nắm bắt thời cơ và xử lý tình

huống. Điều đó góp phần làm cho Đảng trở thành một đảng cách mạng chân chính, luôn tiến

cùng thời đại và là nhân tố hàng đầu quyết định thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Do đó,

NTLĐ Hồ Chí Minh trở thành nền tảng, nhân tố cốt lõi cho NTLĐ của Đảng.

Không những vậy, NTLĐ Hồ Chí Minh còn trở một mẫu hình để xây dựng nên NTLĐ

Việt Nam hiện đại. Nghệ thuật lãnh đạo của Người không chỉ phù hợp với lý luận NTLĐ

đương đại mà còn thể hiện đặc sắc văn hóa Việt Nam. Nghệ thuật lãnh đạo đó không chỉ có ý

nghĩa trong lãnh đạo công mà còn hữu ích trong lãnh đạo tư. Đồng thời, NTLĐ của Người

cũng là cơ sở để bồi dưỡng nâng cao năng lực lãnh đạo cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo các cấp

ở Việt Nam hiện nay. Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh có tính hệ thống, được thể hiện ở

nhiều nội dung, đồng thời được minh chứng rõ nét trong thực tiễn. Vì vậy, trên cơ sở nghiên

cứu NTLĐ của Người, có thể khái quát và hệ thống hóa thành NTLĐ Việt Nam hiện đại

hoặc NTLĐ Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh.

Nghiên cứu NTLĐ Hồ Chí Minh, để xây dựng lý luận lãnh đạo Việt Nam hiện đại,

không chỉ góp phần khẳng định công lao của Người mà còn là để học tập, vận dụng vào

trong bối cảnh mới, với từng đối tượng cụ thể, nhằm thực hiện mục tiêu phát triển đã đặt ra.

Qua NTLĐ Hồ Chí Minh, chúng ta có thể khái quát thành các vấn đề có tính nguyên tắc

142

trong NTLĐ và mối quan hệ của chúng; khái quát được các yếu tố hình thành NTLĐ Việt

Nam, mà trong đó yếu tố mang tính đặc thù là văn hóa dân tộc, truyền thống dựng nước và

giữ nước. Đồng thời NTLĐ Hồ Chí Minh cũng là cơ sở để xác định những vấn đề cơ bản

của NTLĐ Việt Nam hiện đại. Đó là:

Chúng ta cần vận dụng NTLĐ Hồ Chí Minh vào điều kiện hiện đại để xây dựng lý

thuyết về nghệ thuật xác định mục tiêu, tầm nhìn lãnh đạo và cách thức vận dụng vào trong

xây dựng mục tiêu, tầm nhìn lãnh đạo hiện nay. Nó cần thể hiện được sự nhạy bén trong

nắm bắt bối cảnh, kết hợp được hiện tại và tương lai trong một chiến lược lớn, tổng thể, bao

chứa được cái tất yếu và có độ linh động trong từng bước đi, từng giai đoạn lịch sử, tùy

theo sự phát triển của tình hình. Mục tiêu và tầm nhìn đó phải được xây dựng trên cơ sở

khách quan khoa học, tính toán, cân nhắc cẩn trọng và phải thể hiện được các chiều, tầng

lợi ích, các mối quan hệ từ hẹp đến rộng, từ gần đến xa, từ quá khứ, hiện tại tương lai, cả cá

nhân và tập thể, dân tộc và nhân loại. Qua đó có thể lường trước những thách đố của lịch sử,

tránh được những sai sót, vấp váp trên đường đi và kiên định mục tiêu đó trước những sóng

gió của thời đại, của đời sống chính trị quốc tế. Điều này gắn rất chặt với việc xác định vấn

đề thời đại, vì chỉ có dựa trên cơ sở hiểu biết những đặc điểm cơ bản của một thời đại,

chúng ta mới có thể tính đến những đặc điểm chi tiết của đất nước.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh là cơ sở để chúng ta xác định rõ các vấn đề lý

thuyết trong nghệ thuật thuyết phục đối tượng lãnh đạo, cụ thể hơn là nhân dân Việt Nam.

Từ đó, không ngừng củng cố phát triển khối đại đoàn kết dân tộc, khơi dậy được tiềm năng,

sức mạnh của nhân dân vào quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, cũng như tạo dựng

niềm tin vào sự lãnh đạo của ĐCS Việt Nam, vào con đường phát triển của dân tộc. Sự

thành công của Hồ Chí Minh trong thuyết phục quần chúng chính là hình mẫu để khái quát,

hệ thống hóa lý luận về vấn đề này trong NTLĐ Việt Nam hiện đại. Điều đó cũng đòi hỏi

cần phải tiếp tục nghiên cứu vấn đề một cách có hệ thống, thực hành một cách sáng tạo hơn

nữa để khơi dậy được sự đồng thuận xã hội, tạo dựng niềm tin tưởng của toàn thể dân tộc

vào quá trình phát triển của đất nước và sự thắng lợi của cách mạng Việt Nam.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh là cơ sở để chúng ta tìm ra những phương pháp

thích hợp, cách làm khéo léo nhất, để có thể huy động và tập hợp tối đa lực lượng cách

mạng theo phương châm “thêm bạn bớt thù”, để không một ai bị bỏ rơi, bị bỏ lại phía sau,

bị bỏ sót trong nghiệp chung của dân tộc. Qua đó, mỗi cá nhân đều tìm thấy sự tôn trọng,

môi trường để phát triển, hoàn thiện và thấy hạnh phúc, tự hào khi được cống hiến cho

cộng đồng, cho dân tộc. Những thành công trong xây dựng, tập hợp, sử dụng lực lượng

143

cách mạng của Hồ Chí Minh là cơ sở thực tiễn để hình thành lý luận về vấn đề nói trên,

trong điều kiện mới ở Việt Nam. Tuy nhiên, sự biến đổi của thực tiễn đã làm xuất hiện

những vấn đề mới trong việc tập hợp lực lượng ở cả trong và ngoài nước, nhưng những yếu

tố có tính phương pháp và phương pháp luận mà Hồ Chí Minh đã vạch ra vẫn là kim chỉ

nam cho chúng ta trong nhìn nhận, đánh giá và giải quyết vấn đề tập hợp lực lượng.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh cung cấp một hình mẫu về việc sử dụng có hiệu

quả quyền lực trong lãnh đạo. Dưới sự lãnh đạo của Người, quyền lực luôn được sử dụng

để phục vụ Tổ quốc phục vụ nhân dân, nhất là ở tấm gương của người đứng đầu trong

thái độ đối với quyền lực, ở việc phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực. Điều đó

tạo ra sự nhịp nhàng, sự vận hành ăn khớp giữa các cơ quan, các bộ phận trong điều kiện

đặc biệt của đất nước. Đây là cơ sở để chúng ta xây dựng nên những luận điểm khoa học

về nghệ thuật sử dụng quyền lực cho người lãnh đạo hiện nay, đảm bảo được quyền lực

không bị tha hóa và phát huy được hiệu quả cao nhất trong việc đem lại lợi ích cho đất

nước, tự do, hạnh phúc cho nhân dân.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh là cơ sở để xây dựng lý luận về nắm bắt thời cơ

trong lãnh đạo. Vấn đề thời cơ là vấn đề không mới trong tư tưởng lãnh đạo thế giới, cũng

như trong NTLĐ của các vĩ nhân. Tuy nhiên, ở mỗi người lãnh đạo, mỗi thời điểm thì sự

vận dụng nó không nhất loạt như nhau. Bên cạnh những vấn đề có tính nguyên tắc chung

thì việc nắm và bắt thời cơ đòi hỏi sự sáng tạo rất cao của người lãnh đạo trong phân tích cụ

thể một tình hình cụ thể. Với sự xuất sắc trong dự báo, nắm bắt thời cơ, Hồ Chí Minh xứng

đáng là một trong những nhân vật tiêu biểu của nhân loại về vấn đề này. Và điều đó không

chỉ là ví dụ để ngợi ca, mà phải được nghiên cứu sâu hơn nữa để hình thành nghệ thuật

nắm bắt thời cơ. Dù biết rằng Hồ Chí Minh có những tố chất đặc biệt để có thể làm được

việc đó, nhưng không phải là sự thần bí, mà là có điều kiện, có phương pháp, dựa trên kinh

nghiệm sống, sự hiểu biết sâu rộng, sự chủ động, nhạy bén trong nắm bắt tình hình.

Xử lý tình huống gắn liền với quá trình lãnh đạo, nhưng để xử lý nó một cách hiệu

quả nhất thì không phải người lãnh đạo nào cũng có thể thực hiện được. Có không ít nhà

lãnh đạo có thể giải quyết thành công tình huống lúc này nhưng lại không thành công ở

thời điểm khác. Có những người khi đấu tranh với kẻ thù thì rất tỉnh táo, nhưng khi bước

vào quá trình lãnh đạo xây dựng đất nước lại có những nhìn nhận, đánh giá không đúng để

lại những hậu quả nặng nề cho quốc gia và cả phong trào cách mạng quốc tế. Trong khi đó,

tình huống xảy ra luôn thiên biến vạn hóa, trong điều kiện hiện đại nó chứa đựng nhiều yếu

tố bất ngờ, vượt qua những dự báo thông thường. Vì vậy, rất cần một hình mẫu để rút ra

144

những vấn đề cần phải làm, cách thức mà người lãnh đạo cần phải tuân thủ trong xử lý tình

huống, cả đối nội và đối ngoại. Hồ Chí Minh thực sự là một mẫu hình hiếm có, nhất quán

xuyên suốt trong cả cuộc đời hoạt động cách mạng. Người đã phải trải qua rất nhiều hoàn

cảnh khác nhau, xử lý thành công vô vàn tình huống, để lại sự ngưỡng mộ và khâm phục

sâu sắc không chỉ từ nhân dân, từ bạn bè quốc tế mà còn từ chính đối thủ. Bởi vậy, nghệ

thuật xử lý tình huống của Hồ Chí Minh trong lãnh đạo thực sự là một kho tàng vô cùng

phong phú, điển hình, có tính phương pháp và phương pháp luận rất cao, cần phải được đi

sâu tìm hiểu, đúc kết để vận dụng sáng tạo vào bối cảnh hiện nay.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh, bên cạnh những nội dung cơ bản nói trên còn có

nhiều những nội dung khác cần đi sâu nghiên cứu để có thể tiếp tục hệ thống hóa, tạo thành

một diện mạo hoàn chỉnh về phương diện lý luận. Qua đó góp phần hình thành nên những

yếu tố nền tảng của NTLĐ Việt Nam hiện đại. Và NTLĐ Việt Nam hiện đại xét về cơ bản

cũng chính là NTLĐ Hồ Chí Minh được vận dụng, bổ sung, phát triển trong điều kiện mới.

4.1.4. Tạo nên hình mẫu một nhà lãnh đạo kiệt xuất của dân tộc, trở thành

khung tham chiếu cho đội ngũ cán bộ cán bộ lãnh đạo các cấp

Trong lịch sử nhân loại, nhiều người đứng đầu quốc gia hay phong trào đã hình thành

được NTLĐ, biết sáng tạo ra NTLĐ và chính NTLĐ là một nhân tố cơ bản giúp họ lưu danh

sử sách, được hậu thế ngưỡng mộ và đi sâu nghiên cứu. Hồ Chí Minh là nhà lãnh đạo cao nhất

của quốc gia, có tầm ảnh hưởng thế giới, một người đã để lại dấu ấn trên nhiều châu lục, đảm

nhiệm nhiều chức vụ quan trọng trong phong trào cách mạng quốc tế và phải đối mặt với muôn

vàn hiểm nguy. Từ hai bàn tay trắng, đi đến hồi sinh một dân tộc, tái tạo một quốc gia, góp

phần xây dựng phong trào cách mạng ở nhiều nơi trên thế giới. Ở bất kỳ cương vị nào, thực

hiện nhiệm vụ gì, Hồ Chí Minh đều hoàn thành xuất sắc, có nhiều đóng góp quý báu về lý luận

và thực tiễn, thúc đẩy phong trào tiến lên. Đó là những thành tích phi thường, không thể phủ

nhận. Vì vậy, NTLĐ Hồ Chí Minh là một hình mẫu rất tiêu biểu.

Hồ Chí Minh đã trở thành một biểu tượng, một nhà lãnh đạo lý tưởng của nhân loại

tiến bộ. Với những dấu ấn để lại, những cống hiến trong suốt cuộc đời, Người xứng đáng

được vinh danh là một trong những nhà lãnh đạo xuất sắc hàng đầu mà lịch sử đã sản sinh

ra. Một con người đã làm nên một sự nghiệp lẫy lừng từ điểm xuất phát gần như không có

gì, trong điều kiện một đất nước bị tàn phá nặng nề, bị bóc lột đến kiệt quệ nhưng lại trở

thành nơi thu hút sự chú ý của nhân loại hàng mấy thập kỷ. Một đất nước không ngừng

vươn lên từ những mất mát đau thương, từ thân phận nô lệ đã đánh bại những đội quân,

những đế quốc mạnh nhất thế giới, trở thành biểu tượng của thời đại.

145

Những điều đó tạo nên khoái cảm thẩm mĩ, sự ngưỡng mộ lâu bền của mọi người đối

với Hồ Chí Minh. Nó không đơn thuần là ở trí tuệ, sự sáng tạo, khéo léo phi thường của Hồ

Chí Minh mà còn ở đạo đức, phong cách, ở sự nhất quán giữa nói và làm, giữa trước và sau,

khi khó khăn gian khổ cũng như khi có điều kiện, khi hoạt động bí mật đến khi công khai, từ

người bình thường trở thành người có chức vụ cao nhất. Thật hiếm có nhà lãnh đạo nào vẫn

duy trì một sự thống nhất, một phong thái xuyên suốt cuộc đời như Người.

Hồ Chí Minh có niềm tin mãnh liệt vào sự tất thắng của chính nghĩa, của cách mạng

và giá trị con người. Người gửi gắm niềm tin vào trí tuệ, nghị lực, sức mạnh và khả năng

sáng tạo vô tận của nhân dân. Hồ Chí Minh cũng để lại một chủ nghĩa nhân văn cao đẹp

vượt khỏi tầm dân tộc, khỏi tầm vóc của một giai đoạn lịch sử mà vươn tới tầm quốc tế,

tầm nhân loại, ở mãi với nhân loại. Vì vậy, ước mơ và khát vọng của Hồ Chí Minh về một

thế giới hòa bình, hợp tác, hữu nghị hoàn toàn không phải là khẩu hiệu mà là sự cô đọng cả

lý trí, nghĩa tình và hành động. Nó không phải là lời xáo rỗng về chính trị như ai đó nói

nhưng không làm, mà luôn được thể hiện rõ nét trong hành động của Người.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh tạo ra những cảm xúc tích cực, làm cho mọi người

ngưỡng mộ, đồng thời làm cho chính tâm hồn họ trong sáng hơn, biết gạt bỏ những cái tầm

thường để vươn tới xứng đáng với dân tộc, với thời đại và với lãnh tụ mà họ yêu quý. Hồ Chí

Minh không chỉ là người lãnh đạo của quá khứ mà còn của hiện tại và tương lai, một mẫu

người mà có thể đáp ứng khắt khe nhất những đòi hỏi của quần chúng về lãnh tụ của mình. Từ

cuộc đời, tư tưởng và hành động của nhà lãnh đạo Hồ Chí Minh, chúng ta thấy một sự thống

nhất đến hoàn hảo giữa các khía cạnh trái ngược nhau, mà nếu chỉ suy nghĩ siêu hình sẽ không

thể hiểu được. Đó là cái bình thường và cái phi thường, giữa một nhiệt tâm cháy bỏng với một

sự điềm tĩnh đến lạ thường, cẩn trọng nhưng quyết đoán, đơn giản nhưng sâu sắc, khiêm

nhường nhưng luôn được đứng cao, quên mình nhưng lại còn mãi… Nhà nghiên cứu Vũ Ngọc

Khánh cho rằng: “Ông đã rất khắc kỷ, rất chính tâm, lúc hoạt động cách mạng cũng như lúc

được sở ngôi cao. Ông từ chối sự sùng bái cá nhân, không bao giờ đi tìm những cái trang sức

cho quyền lực của mình. Nếp sống ở ông hồn nhiên chân thật với đôi dép cao su, với những

quả cà nhưng không ai thấy là gượng gạo hay cố ý. Ông đã nêu tấm gương sáng, tuyệt đẹp giữa

thế kỷ XX, có lẽ khiến cho ai đó khoác áo lãnh tụ đồng thời với ông trên thế giới này phải suy

ngẫm. Có ông, những người cách mạng những đảng viên chân chính được bảo vệ uy tín. Ông

đã tiêu biểu cho sự trong sáng của con người, của Đảng, của dân tộc” [71, tr.240].

146

Như vậy, Hồ Chí Minh hội tụ những phẩm chất tiêu biểu của nhà lãnh đạo mọi thời

đại: lý tưởng cao cả, nghị lực lớn lao, trí tuệ uyên bác, cầu thị không ngừng, luôn sáng tạo

và khéo léo trong mọi hoàn cảnh; biết gắn mình với quần chúng, tập hợp được quần chúng

xung quanh mình; dám đương đầu với thử thách dù nó lớn đến đâu và biết vượt qua những

khuôn thước cũ một cách khéo léo giữa vô vàn sức ép của thời cuộc. Hồ Chí Minh là nhà

lãnh đạo khi sống được yêu mến, ngưỡng mộ, khi mất vẫn được thành kính tôn vinh. Đó là

một nhà lãnh đạo kết hợp được cả yếu tố cá nhân mình với dân tộc và thời đại, trở thành

biểu tượng cho nhân dân, dân tộc và thời đại của mình.

Giáo sư Hồ Đắc Di, một người có nhiều gắn bó với Hồ Chí Minh đã viết: “Càng sống

lâu, càng suy ngẫm, càng hiểu biết rộng, càng thấu cổ kim đông tây ta càng thấy rõ Bác Hồ

của chúng ta quả là bậc vĩ nhân của các vĩ nhân… Lời nói của chúng ta có sâu xa đẹp đẽ đến

đâu chăng nữa, cũng không thể nào nói lên đầy đủ tầm vóc của Người. Có lẽ chính lịch sử

mới đủ sức nói lên tầm vóc đó. Điều kì diệu của Bác Hồ là: Người là bậc thánh nhân xuất

chúng nhưng lại không xa rời nhân dân đại chúng, là nhân vật thần thoại truyền kỳ nhưng lại

gần gũi biết bao đối với những con người bình thường, nhỏ bé, bất hạnh. Người có ảnh

hưởng sâu xa đến tâm tư, tình cảm của mỗi người chúng ta, trẻ cũng như già” [32, tr.104].

Những điều nói trên đã được những học trò và cộng sự của Hồ Chí Minh học tập và

làm theo trong quá trình cùng với Người lãnh đạo cách mạng. Hiện nay, mẫu hình nhà lãnh

đạo Hồ Chí Minh đã trở thành khuôn mẫu, khung tham chiếu cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo

các cấp học hỏi, vận dụng sáng tạo vào trong quá trình lãnh đạo đất nước, địa phương đơn vị

để thực hiện thắng lợi các mục tiêu đã xác định. Mỗi người cán bộ lãnh đạo có thể dựa vào

NTLĐ mà Hồ Chí Minh để lại để phấn đấu trở thành những người lãnh đạo có tầm, có tài, có

tâm, có bản lĩnh trong thời đại mới. Thông qua đó, để góp phần xây dựng đất nước Việt Nam

ngày càng đàng hoàng hơn, to đẹp hơn.

4.2. GIÁ TRỊ THỰC TIỄN

4.2.1. Khơi dậy sức mạnh dân tộc, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời

đại, góp phần làm nên thắng lợi của cách mạng Việt Nam

Với sự sáng tạo, linh hoạt, khéo léo trên một nền tảng đạo đức cao cả, Hồ Chí Minh

đã truyền cảm hứng cho những người cộng sự và nhân dân. Từ nhận thức, niềm tin của

chính mình, Người đã lan tỏa niềm tin đến họ. Qua đó, Hồ Chí Minh với cuộc đời hoạt

động không mệt mỏi, với sự phấn đấu, cống hiến cho dân tộc, nhân dân đã giúp cho mọi

người tin vào sức mạnh của bản thân, của cộng đồng trên cơ sở, thúc đẩy họ vượt qua nỗi

147

sợ trước kẻ thù mà “rũ bùn đứng dậy”, bằng sức mạnh của đại đoàn kết đánh đổ chế độ áp

bức bóc lột, kiến tạo nên chế độ mới trong đó mình là chủ và làm chủ. Với NTLĐ của

mình, Hồ Chí Minh trở thành cội nguồn cảm hứng, thành hình ảnh tiêu biểu cho sự mong

muốn của nhân dân ở người lãnh đạo, là biểu tượng cho các dân tộc và nhân loại tiến bộ

trong cuộc đấu tranh chống mọi áp bức, bất công để đạt được những mục tiêu của thời đại.

Bởi vậy, trong những chân dung của những nhân vật xuất chúng, ảnh hưởng sâu sắc sự

biến đổi của nhân loại trong thế kỉ XX, có hình ảnh Hồ Chí Minh.

Kể từ khi Việt Nam bị thực dân Pháp xâm lược và trở thành thuộc địa của Pháp, bên

cạnh những cuộc đấu tranh cũ vẫn còn tiếp diễn, thì những cuộc đấu tranh mới, theo khuynh

hướng mới dần xuất hiện. Sau khi các cuộc đấu tranh theo khuynh hướng phong kiến, có các

phong trào đấu tranh theo khuynh hướng dân chủ tư sản. Mặc dù diễn ra rộng khắp và khá

liên tục nhưng kết cục là thất bại. Điều đó có nhiều nguyên nhân cả khách quan và chủ quan,

nhưng lý do quan trọng là những người lãnh đạo phong trào chưa biết cách để tạo dựng được

khối đại đoàn kết dân tộc, chưa phát huy được truyền thống đoàn kết của cha ông trong điều

kiện mới, chưa biết kết hợp sức mạnh của dân tộc với sức mạnh bên ngoài, sức mạnh của

thời đại. Ngược lại, Hồ Chí Minh từ khi ra đi tìm đường cứu nước đã có cái nhìn toàn diện cả

về dân tộc mình và về thời đại, vì vậy đã tạo ra sự thay đổi một cách căn bản trong cách nhìn

nhận vấn đề và trong việc tạo ra sức mạnh tổng hợp cho cách mạng Việt Nam.

Cùng với sự nhận thức sâu sắc về dân tộc mình, để củng cố thêm những suy nghĩ đã có,

Hồ Chí Minh không ngừng lao động, quan sát, nắm bắt và đánh giá để rút ra những bài học cần

thiết. Người từ dân tộc ra đi để nhận thức thời đại và từ việc nhận thức thời đại quay trở về điều

chỉnh nhận thức về dân tộc. Dưới ánh sáng của CNMLN, Hồ Chí Minh đã nhận thức sâu sắc về

SMDT, nguồn sức mạnh tiềm ẩn lâu nay nhưng biết bao bậc cha anh chưa biết khơi dậy. Đồng

thời làm cho nó tỏa sáng lên một tầm cao mới, trong dòng chảy thời đại, trong sự nhận thức một

cách khoa học về việc xây dựng và tập hợp lực lượng. Chính sự trải nghiệm thực tiễn, bằng sự

dấn thân của mình làm cho Hồ Chí Minh hiểu rõ hơn về bạn và thù, Người nhận thấy trong lòng

những nước được xem là kẻ thù vẫn có rất nhiều người bạn. Người nhận thấy, trong cuộc đấu

tranh của mình, nhân dân Việt Nam không đơn độc, có rất nhiều các dân tộc cùng cảnh ngộ.

Nhưng vấn đề khiến cho điều đó chưa phát huy được sức mạnh của sự “đồng bệnh tương liên” là

thiếu sự hiểu biết và thiếu sự tin cậy lẫn nhau. Vì vậy, Hồ Chí Minh đã tìm cách xóa đi những hố

sâu của sự cách biệt và nghi kị, để làm cho các dân tộc thuộc địa, làm cho giai cấp vô sản và nhân

dân lao động thế giới xích lại gần nhau trong cuộc đấu tranh chống kẻ thù chung.

148

Hồ Chí Minh đã đặt cách mạng Việt Nam vào quỹ đạo cách mạng thế giới, nhưng đặt

một cách tích cực, chủ động với tư cách là người khởi xướng, người liên kết và tinh thần tự lực

cao. Qua đó, hình ảnh một dân tộc ở vùng viễn đông xa xôi, một xứ thuộc địa của Pháp nằm

trong cái tên gọi chung Indochina, ngày càng được chú ý hơn, nhiều người hiểu hơn về dân tộc

Việt Nam. Đặt cách mạng Việt Nam vào cách mạng thế giới là điều kiện thuận lợi để tiếp thu

SMTĐ, nhưng nó không đến một cách tự nhiên nếu người lãnh đạo không khéo giải quyết mối

quan hệ. Người hiểu công cuộc giải phóng của một dân tộc trước hết phải trông cậy vào bản

thân mình, một dân tộc không tự lực cánh sinh thì không xứng đáng được độc lập. Dựa trên

những yếu tố thuận lợi nhất định do cách mạng thế giới tạo ra, Hồ Chí Minh đã tiến hành hàng

loạt bước đi để xây dựng lực lượng cách mạng trong nước. Nhờ vậy, Người đã thiết lập được

các mối quan hệ, tìm thấy lực lượng bên ngoài, thông qua bên ngoài, tiếp thu những giá trị bên

ngoài để xây dựng lực lượng bên trong, lấy lực lượng bên trong làm nền tảng để kết hợp với

môi trường, điều kiện, lực lượng bên ngoài. Sự kết hợp đó không đơn thuần là tư tưởng, là lý

luận mà còn là sự ủng hộ về con người, vật chất. Nhờ tìm kiếm sự gắn kết dân tộc mình với thế

giới, Hồ Chí Minh đến được với CNMLN, nhờ đến với CNMLN, với phong trào cộng sản và

công nhân quốc tế, Hồ Chí Minh đã có sự nhảy vọt về chất. Dựa trên lý luận khoa học, cùng

với đặc thù dân tộc, NTLĐ Hồ Chí Minh đã vượt qua những bậc tiền bối trước đây. SMDT

được nhìn nhận một cách đúng đắn, toàn diện, trên tinh thần độc lập tự chủ. SMTĐ được thấu

hiểu từ trong bản chất, không còn là cái nhìn cảm tính bề ngoài như một số nhà yêu nước trước

đó. Những mối quan hệ giữa dân tộc và giai cấp, quốc gia và quốc tế được Hồ Chí Minh giải

quyết ở tầm cao nhất, đạt tới sự kết hợp tối ưu, hài hòa, không thái quá cũng không bất cập.

Dưới sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh, lần đầu tiên trong lịch sử dân tộc, cuộc chiến đấu

chống ngoại xâm nhận được sự ủng hộ to lớn của bạn bè quốc tế và cũng lần đầu tiên những

người dân Việt Nam, những người lính cách mạng thấm nhuần tinh thần “giúp bạn là tự giúp

mình”, tinh thần quốc tế vô sản trong sáng. Vì vậy, thực dân Pháp và đế quốc Mỹ không phải

chỉ chiến đấu với dân tộc Việt Nam mà còn phải chiến đấu với nhân dân tiến bộ thế giới,

trong đó có nhân dân chính nước họ. Lý giải sức mạnh tạo nên thắng lợi của cách mạng Việt

Nam trong thế kỷ XX phải thấy được sự kết hợp SMDT với SMTĐ thông qua NTLĐ Hồ

Chí Minh, trong những cách thức của Người để gắn cách mạng trong nước với thế giới. Đi

liền với điều đó là quá trình đấu tranh chống lại những quan điểm không đúng với tinh thần

của chủ nghĩa quốc tế vô sản, tinh thần dân tộc hẹp hẹp hòi, vị kỷ, tư tưởng sô vanh và mọi

biểu hiện của chủ nghĩa giáo điều cũng như cơ hội xét lại. Vì vậy, cách mạng Việt Nam vẫn

149

giữ được hướng đi đúng của mình, trước rất nhiều sức ép khác nhau, vẫn đứng vững trên lập

trường CNMLN, có lý, có tình. Nhờ NTLĐ Hồ Chí Minh, cách mạng Việt Nam hấp thụ

được tối đa SMTĐ, hòa nhập cùng với thời đại, đồng thời bằng cuộc chiến đấu của mình, dân

tộc Việt Nam đã trở thành một biểu tượng của thời đại, góp phần thức tỉnh lương tri thời đại.

Nhờ NTLĐ Hồ Chí Minh, cách mạng Việt Nam đã giải quyết thành công rất nhiều

các mối quan hệ phức tạp giữa các giai cấp, tầng lớp trong xã hội, giữa nội bộ lực lượng

lãnh đạo, giữa người lãnh đạo và nhân dân… qua đó làm cho sự đoàn kết của dân tộc Việt

Nam phát triển lên một mức độ chưa từng có, tạo nên nội lực to lớn. Dưới sự lãnh đạo của

Hồ Chí Minh, bất cứ ai có tấm lòng vì nước, vì dân đều được trân trọng, đều được tin tưởng

và được khẳng định mình. Vì vậy, dù gặp hay chưa gặp, dù miền Bắc hay miền Nam, dù

dân tộc đa số hay thiểu số, dù người miền núi, nông thôn hay thành thị đều ngưỡng mộ tài

năng và đức độ của Hồ Chí Minh. Họ tin rằng dưới sự dẫn dắt của Người, tất yếu cách

mạng sẽ thắng lợi. Rất nhiều người dân Việt Nam dù không hiểu những lý luận sâu xa, trừu

tượng, nhưng NTLĐ Hồ Chí Minh đã giúp họ, làm cho họ tin vào xã hội mới, phấn đấu

không ngừng để xây dựng một chế độ mà họ tin và thấy sẽ thay đổi cuộc đời của họ, gia

đình họ, đồng bào họ, sẽ đưa họ thoát khỏi áp bức và tăm tối.

Với NTLĐ Hồ Chí Minh, nhiều vấn đề học búa được luận giải và cách mạng Việt

Nam tìm được đường đi, cách giải quyết phù hợp để thêm bạn, bớt thù, cân bằng được lợi

ích, thoát khỏi thế khó xử, vừa có lợi cho đất nước vừa có lợi cho phong trào chung. Vì vậy,

NTLĐ Hồ Chí Minh là một mẫu mực trong giải quyết mối quan hệ giữa việc kết hợp

SMDT với SMTĐ cả về phương diện lý luận và thực tiễn. Đó là một sự kết hợp khéo léo

và chân thành, tiêu biểu cho đạo đức trong chính trị và tinh thần cách mạng chân chính.

Qua đó, NTLĐ Hồ Chí Minh đóng góp một phần của mình vào quá trình hiện thực hóa

những mục tiêu của thời đại vì hòa bình, ĐLDT, dân chủ và tiến bộ xã hội.

4.2.2. Góp phần xây dựng nhiều thế hệ cán bộ lãnh đạo mẫu mực của cách

mạng Việt Nam

Nhận thức được yêu cầu tất yếu và sự khó khăn, gian khổ lâu dài của cách mạng, Hồ

Chí Minh đặc biệt chú trọng bồi dưỡng lực lượng kế cận về mọi phương diện, để họ tiếp

tục thực hiện con đường mà Người đã đi, mục tiêu mà Người đã chọn, đưa cách mạng đến

thắng lợi. Hồ Chí Minh ra sức giáo dục, rèn luyện và yêu cầu mỗi cán bộ phải không ngừng

phấn đấu để trở thành người đầy tớ trung thành và sáng tạo của nhân dân. Với một cuộc đời

“oanh liệt, đầy gian khổ hy sinh, vô cùng cao thượng và phong phú, vô cùng trong sáng và

đẹp đẽ” [105, tr.626], Hồ Chí Minh đã để lại một NTLĐ mẫu mực, tạo cho người tiếp nhận

150

những rung cảm về cái chân, thiện, mĩ, về tính linh hoạt, sáng tạo đầy khéo léo. Đó cũng là

mực thước để người cán bộ học tập và noi theo.

Quần chúng là chủ nhân của lịch sử. Quần chúng vào từng thời điểm nhất định đã sản

sinh ra những con người tiêu biểu, trở thành những người dẫn dắt phong trào, người cầm lái

con thuyền cách mạng. Tài năng của họ góp phần đem lại những chiến thắng có tính chất

bước ngoặt, thúc đẩy sự nghiệp của quần chúng phát triển lên những giai đoạn mới. Hồ Chí

Minh là một con người như vậy. Tất cả những thắng lợi của cách mạng Việt Nam đều trực

tiếp hoặc gián tiếp gắn với Hồ Chí Minh. Điều này đã ảnh hưởng sâu sắc đến những cộng

sự, những học trò của Người, khi họ đảm nhận những cương vị quan trọng mà Hồ Chí

Minh trao lại hoặc bố trí. Họ đã tiếp bước, giương cao ngọn cờ mà Người để lại, cùng với

dân tộc hoàn thành thắng lợi sự nghiệp giải phóng, đấu tranh và xây dựng, đánh bại những

đế quốc to, thống nhất nước nhà, vượt qua những khó khăn, thử thách, đổi mới thành công,

không ngừng đưa đất nước phát triển theo con đường đã được Hồ Chí Minh vạch ra.

Trong thực tế, những người được Hồ Chí Minh dìu dắt, giúp đỡ, có thời gian gắn

bó với Người, đều là những cán bộ kiên trung, tiêu biểu về đạo đức và tài năng. Họ cảm

phục Hồ Chí Minh, đặc biệt là đạo đức cao thượng, trí tuệ siêu quần và cách ứng xử

mẫu mực. Họ cảm thấy niềm vinh dự lớn khi được ở dưới sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh,

cảm thấy vui sướng khi được Người chỉ bảo. Hồ Chí Minh đã xây dựng một đội ngũ

cán bộ có tinh thần “dĩ công vi thượng”, luôn biết vì lợi ích của dân tộc và nhân dân,

không ngại khó khăn gian khổ, đoàn kết gắn bó chặt chẽ với nhau và tìm ra những giải

pháp phù hợp để tháo gỡ vấn đề.

Trước hết, với những kinh nghiệm phong phú, phương pháp khoa học và sự quan sát

tinh tường, Hồ Chí Minh đã phát hiện ra những nhân tài cho quốc gia. Trên cơ sở đó,

Người không ngừng quan tâm, chăm lo, bồi dưỡng, giúp đỡ họ cả về vật chất và tinh thần,

cả về phương diện đời sống cũng như công việc, tin tưởng họ, giao cho họ nhiều trọng

trách trong các cơ quan Đảng, Nhà nước, Mặt trận, Quân đội, các đơn cơ quan nghiên cứu

khoa học, giáo dục đào tạo… Hình ảnh nhà lãnh đạo Hồ Chí Minh tạo ra sự cảm kích sâu

sắc, hấp dẫn lôi cuốn và cảm hóa những nhà trí thức, những nhân sĩ, những quan lại trong

chế độ cũ, những chức sắc tôn giáo, thủ lĩnh các dân tộc ít người nặng lòng với dân tộc. Đó

đều là những con người có dấu ấn tiêu biểu trong tiến trình lịch sử Việt Nam cận, hiện đại:

Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp, Nguyễn Khánh Toàn, Trần Huy Liệu,

Trần Văn Giàu, Đặng Thai Mai, Tôn Quang Phiệt, Hồ Đắc Di, Tạ Quang Bửu, Trần Đại

151

Nghĩa, Huỳnh Thúc Kháng, Bùi Bằng Đoàn, Phan Kế Toại, Phạm Khắc Hòe, Trần Văn

Lai, Hồ Đắc Điềm… Hồ Chí Minh khiến cho họ nhận thấy rằng: “chúng ta tìm từ đâu ra

niềm tin và hi vọng nếu không phải từ sự suy ngẫm đầy cảm kích về con người ấy, con

người có số phận phi thường đã hoàn toàn xả thân vì nước trong gần nửa thế kỷ qua, con

người hôm nay đang cầm đũa chỉ huy dàn nhạc giao hưởng của chúng ta” [32, tr.10].

Nhờ sự dẫn dắt của Hồ Chí Minh, với niềm tin vào Hồ Chí Minh không ít người

trước đây còn băn khoăn trước lịch sử, dù muốn cống hiến cho dân tộc, nhưng chưa tìm

được ánh sáng dẫn đường, thì giờ đây họ trở thành những con người tiên phong, những

danh nhân, những cán bộ, những nhà khoa học nổi tiếng trong nước và quốc tế, trở thành

những người có công với cách mạng, được nhân dân, dân tộc ghi nhận tôn vinh. Tiêu biểu

như Trần Đại Nghĩa, Trần Hữu Tước, Tôn Thất Tùng, Đặng Văn Ngữ, Lương Đình Của,

Nguyễn Xiển, Hồ Đắc Di, Tạ Quang Bửu, Nguyễn Văn Huyên, Đào Duy Anh, Trần Đức

Thảo, Trần Duy Hưng… Vì vậy, chúng ta thấy rằng “dường như Bác Hồ kính yêu của

chúng ta quan tâm đến từng tri thức, nhân sĩ đã có lòng đi với cách mạng được Người chăm

sóc, động viên, khích lệ và để lại trong lòng họ những ấn tượng tốt đẹp, những tình cảm ấm

áp không bao giờ phai” [32, tr.22]. Có rất nhiều người tiếc nuối trong cuộc đời mình chưa

được gặp Hồ Chí Minh, dù vậy họ đã phấn đấu để xứng đáng với Hồ Chí Minh, với dân tộc.

Thật hiếm có một nhà lãnh đạo nào tạo ra những rung động xâu xa và thúc đẩy những hành

động mãnh liệt ở người khác như Hồ Chí Minh, dù họ là ai, từ người dân thường đến bậc

đại tri thức, Tây học hay cựu học, từ người nông dân bình thường hay là những danh Nho,

quan lại, già hay trẻ… Nhờ Hồ Chí Minh mà họ đã thành danh trong lịch sử, sống một

cuộc đời đầy ý nghĩa, thành những con người chân chính của dân tộc, nhờ họ mà sự nghiệp

của Hồ Chí Minh, của dân tộc Việt Nam thành công.

Không những vậy, bằng chính tấm gương của mình, bằng những giá trị để lại

trong cuộc đời lãnh đạo cách mạng, bằng sự dìu dắt tận tình, Hồ Chí Minh đã xây dựng

nên một thế hệ những người cộng sản xuất chúng, những người học trò đảm đương xuất

sắc những cương vị chủ chốt của quốc gia, những người đã không phụ niềm tin của Hồ

Chí Minh, đưa sự nghiệp cách mạng không ngừng phát triển. Trong đó, tiêu biểu nhất

phải kể đến những người như Trường Chinh, Lê Duẩn, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên

Giáp. Đó là nghệ thuật chọn người, dùng người của Hồ Chí Minh, nghệ thuật bồi dưỡng,

xây dựng hạt nhân lãnh đạo, để lại những bài học vô cùng quý giá về việc phát hiện, lựa

chọn, sử dụng và bồi dưỡng nhân tài cho hậu thế.

152

Trường Chinh là người nhiều lần được bầu làm Tổng Bí thư đều trong những hoàn

cảnh đặc biệt và lần nào cũng hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, với những quyết định sáng tạo

đi vào lịch sử. Ông là một tấm gương sáng về một người lãnh đạo chủ chốt tài, đức kiêm

toàn, thận trọng khiêm nhường, tôn trọng sự thật, dám làm dám chịu, vì tập thể sẵn sàng

nhận trách nhiệm về mình. Trường Chinh đã nêu tấm gương sáng về học tập và làm theo

Hồ Chí Minh, đặc biệt là khi ở cương vị người lãnh đạo cao nhất, khi cần phải đưa ra

những quyết định quan trọng liên quan tới vận mệnh của Đảng, của dân tộc.

Tổng Bí thư Lê Duẩn, người được Hồ Chí Minh điều động từ miền Nam ra để giúp

công tác xây dựng Đảng sau khi đồng chí Trường Chinh thôi giữ cương vị Tổng Bí thư. Là

một cán bộ được Hồ Chí Minh chọn trong bối cảnh đặc biệt, đến bản thân ông vẫn không

hiểu tại sao mình lại có được điều đó, trong khi đó vẫn có rất nhiều nhân tài khác có thể

đảm nhiệm những công việc lớn. Thực tế, Hồ Chí Minh đã rất tin tưởng vào Lê Duẩn,

Người nhận thấy ông là một lãnh đạo tài năng từ rất sớm, đồng thời cũng là người có sự

gắn bó lâu dài và am hiểu tình hình miền Nam, có khả năng giải quyết tốt vấn đề miền

Nam ở tầm chiến lược nhất. Và không phụ sự ủy thác, tin tưởng đó, trong kháng chiến

chống Mỹ cứu nước, tài năng của Lê Duẩn được bộc lộ, phát triển đến đỉnh cao, thể hiện

một nhà lãnh đạo kiệt xuất, một tư duy biện chứng vô cùng sáng tạo, một người đứng đầu

mẫu mực. Cùng với sự lãnh đạo của ông, tập thể lãnh đạo của Đảng đã hoàn thành xuất sắc

sứ mệnh lãnh đạo công cuộc kháng chiến chống Mỹ, hoàn thành đại nghiệp thống nhất Tổ

quốc, đưa đất nước bước sang một giai đoạn phát triển mới.

Thủ tướng Phạm Văn Đồng là người có thời gian gắn bó lâu dài và trực tiếp với Hồ

Chí Minh. Bởi vậy, ông đã học tập được rất nhiều từ Người, nhất là trong hoạt động

ngoại giao, quản lý nhà nước và quản lý kinh tế. Ở lĩnh vực nào, Thủ tướng đều có những

đóng góp quan trọng cho cách mạng và cho đất nước, trở thành một nhà lãnh đạo tiêu

biểu, một nhà ngoại giao xuất sắc, nhà văn hóa lớn của dân tộc. Qua nhiều tác phẩm của

Phạm Văn Đồng, chúng ta thấy sự ảnh hưởng của Hồ Chí Minh đến ông là rất sâu sắc.

Đồng thời, ông cũng rút ra được rất nhiều nội dung giá trị về con người, tư tưởng, đạo

đức, phong cách và vai trò của Hồ Chí Minh với cách mạng Việt Nam, cách mạng thế

giới. Cuộc đời Phạm Văn Đồng từ khi tiếp xúc với Hồ Chí Minh, đến khi về cõi vĩnh

hằng vẫn miệt mài học tập và làm theo Người, coi việc cống hiến cho Đảng, cho nhân

dân, cho đất nước là niềm hạnh phúc. Ông có tình cảm thắm thiết với đồng bào và bè bạn

năm châu, mẫu mực trong cả việc công lẫn đời tư.

153

Đại tướng Võ nguyên Giáp, người học trò thân thiết của Hồ Chí Minh, nhà lãnh đạo

quân sự lỗi lạc của dân tộc, một vị tướng lừng danh thế giới. Ông đã được Hồ Chí Minh

phát hiện và trao giữ nhiều cương vị quan trọng cả về quân sự, nội chính, ngoại giao, nhất

là giai đoạn tiền Khởi nghĩa tháng 8/1945 và giai đoạn mới thành lập chính quyền. Nhưng

tài năng và đức độ của Võ Nguyên Giáp phát triển đến đỉnh cao gắn với lĩnh vực quân sự,

trở thành một thiên tài quân sự, một danh tướng trong lịch sử nhân loại, đại tướng của nhân

dân, đại tướng của hòa bình. Điều đó, dĩ nhiên là gắn với tài năng của cá nhân, nhưng

không thể không kể đến sự tin tưởng, giáo dục, giúp đỡ của Hồ Chí Minh dành cho ông.

Võ Nguyên Giáp đã thấm nhuần lời dạy “dĩ công vi thượng” cũng như những lời căn dặn

cụ thể về đạo làm tướng, thấm nhuần cách cư xử của Hồ Chí Minh trong lãnh đạo đất nước.

Và thực thế cho thấy, chất lãnh đạo, tinh thần lãnh đạo Hồ Chí Minh được thể hiện xuyên

suốt cuộc đời hoạt động chính trị, cầm quân của Võ Nguyên Giáp. Hồ Chí Minh đã phát

hiện và ra sức bồi dưỡng ông và điều đó có ý nghĩa trực tiếp với những thắng lợi quân sự

trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, làm cho tên tuổi Võ

Nguyên Giáp bất hủ. Đồng thời từ những thành công và cuộc đời ông hậu thế sẽ càng thấy

được thiên tài của Hồ Chí Minh trong việc sử dụng nhân tài, trong nghệ thuật dùng người.

Đó là những người tiêu biểu cho một thế hệ vàng mà dân tộc Việt Nam đã sản sinh ra

trong thế kỷ XX, là những tinh hoa của dân tộc, nhiều người trở thành nhân vật tầm cỡ thế

giới. Tất cả họ, ít hoặc nhiều đều gắn với sự cảm hóa, phát hiện, bồi dưỡng của Hồ Chí

Minh. Họ suốt đời cảm mến Hồ Chí Minh, kính phục tài năng và đức độ của Người, ra sức

học tập và phấn đấu theo Người. Những con người đó đã đấu tranh không mệt mỏi cho độc

lập, thống nhất của dân tộc, tự do, hạnh phúc của nhân dân, suốt đời cống hiến cho cách

mạng. Đồng thời, họ cũng là những tấm gương sáng chói về lòng trung thành, về ý chí và

tinh thần cách mạng tiến công, về chí tiến thủ, về tinh thần dám làm và dám chịu trách

nhiệm, về tình yêu thương đồng chí, đồng bào và nhân loại đau khổ, về lòng thủy chung

sâu sắc với bè bạn năm châu. Đó là những tư duy lớn, sáng tạo xuất sắc, những nhà hoạt

động mẫu mực trong đấu tranh, giải phóng, xây dựng và đổi mới. Họ cũng là những người

để lại những di sản lớn với những dấu ấn không thể mờ phai trong lịch sử Việt Nam.

Không những vậy, NTLĐ Hồ Chí Minh đã được nhiều đồng chí lãnh đạo Đảng,

Nhà nước học tập, vận dụng. Qua đó, tiếp tục chèo lái con thuyền cách mạng Việt Nam

vượt qua những khó khăn mới, trong bối cảnh mới, đầy biến động và có tính bước ngoặt

để đưa đất nước vững bước trên con đường đổi mới vì ĐLDT gắn liền với CNXH, vì

dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, tiến tới phồn vinh, hạnh phúc.

154

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh không chỉ là những giá trị đã qua mà sẽ luôn hiện

hữu, là một nhân tố quan trọng giúp sức cho các nhà lãnh đạo Việt Nam hiện tại và

tương lai lãnh đạo đất nước thành công. Qua đó tạo nên những thành tựu mới, tiếp nối

những thành quả đã đạt được của các thế hệ đi trước.

Hiện nay, NTLĐ Hồ Chí Minh vẫn còn nguyên vai trò trong việc nâng cao năng lực

cho đội ngũ cán bộ các cấp, để họ biết vượt qua những khó khăn, thử thách, trở thành

những người lãnh đạo, người đầy tớ trung thành, sáng suốt của nhân dân. Nghệ thuật lãnh

đạo Hồ Chí Minh trở thành những chuẩn mực, những giá trị khách quan để mỗi người cán

bộ học tập và làm theo một cách sáng tạo. Đó là cách để trở thành người kế tục xứng đáng

với sự nghiệp, ngọn cờ, di sản mà Hồ Chí Minh để lại. Đó là cách vươn tới trở thành những

lãnh đạo kiểu C.Mác - V.I.Lênin - Hồ Chí Minh trong thời đại mới. Có như vậy, cuộc cách

mạng mà chúng ta đang tiến hành sẽ không ngừng phát triển, đi tới thắng lợi cuối cùng là

xây dựng thành công CNXH và chủ nghĩa cộng sản. Trên đường dài muôn dặm và đầy khó

khăn đó, NTLĐ Hồ Chí Minh hiện ra như những cẩm nang thần kỳ, với những kinh

nghiệm, bài học vô giá cho việc lãnh đạo đất nước, địa phương, đơn vị. Đồng thời, giúp

những người đủ năng lực gánh vác sứ mệnh lịch sử mới, luận giải được những thách đố của

thời cuộc, giải quyết sáng tạo các mối quan hệ để giành thắng lợi cho cách mạng Việt Nam.

4.2.3. Một nhân cơ bản tố cấu thành năng lực lãnh đạo, cầm quyền và văn hoá

lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam

Là người sáng lập và rèn luyện ĐCS Việt Nam thành một Đảng chân chính, trong

suốt cuộc đời mình, Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm tới năng lực lãnh đạo và sức chiến

đấu của Đảng, để Đảng có thể hoàn thành được sứ mệnh lịch sử với dân tộc và góp phần

vào sự nghiệp cách mạng thế giới. Dưới sự dẫn dắt của Người, ĐCS Việt Nam thật sự trở

thành một đảng tiêu biểu cho đạo đức và văn minh, là trí tuệ, lương tâm, danh dự của dân

tộc và thời đại. Đảng đã hoàn thành được sứ mệnh lịch sử lớn lao, lãnh đạo toàn dân

giành ĐLDT, đánh thắng hai cuộc chiến tranh xâm lược của thực dân Pháp và đế quốc

Mỹ, thống nhất nước nhà, tiến hành thành công sự nghiệp đổi mới đưa đất nước phát triển

theo định hướng XHCN.

Trên cơ sở NTLĐ Hồ Chí Minh, nhân cách của lãnh tụ đã cộng hưởng với tài đức của

tập thể lãnh đạo, của toàn Đảng, làm cho Đảng luôn giữ được bản chất của mình, luôn luôn

xứng đáng là người lãnh đạo, người đầy tớ thật trung thành của nhân dân, dân tộc. Vì vậy,

lãnh tụ tuy xuất chúng nhưng vẫn luôn phát huy được trí tuệ của quần chúng mà không áp

155

đặt ý kiến của mình cho người khác. Trái lại, những người dưới quyền tuy đặc biệt kính

trọng, tin tưởng Hồ Chí Minh, nhưng không vì thế mà rơi vào tệ sùng bái cá nhân, bị động

trước công việc và hoàn cảnh. Nhờ NTLĐ Hồ Chí Minh mà ĐCS Việt Nam trở thành một

lực lượng lãnh đạo hùng mạnh bởi sự đoàn kết gắn bó trong nội bộ, biết phát huy trí tuệ của

mỗi người để gom góp làm thành trí tuệ tập thể, đủ sức lãnh đạo dân tộc vượt qua mọi khó

khăn, gian khổ, đánh bại mọi kẻ thù. Bởi vậy, có thể khẳng định rằng, chính NTLĐ Hồ Chí

Minh đã đem đến cho ĐCS Việt Nam một sức mạnh to lớn, mà ở đó trên và dưới, tập thể

và cá nhân thống nhất ý chí, hành động. Cùng với đó, tinh thần sáng tạo, đổi mới luôn là

một trong những nét đặc trưng nổi bật.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh đã thấm vào NTLĐ của ĐCS Việt Nam, trở thành

hạt nhân NTLĐ của Đảng. Mặc dù những điều đó không đồng nhất nhưng là thống nhất,

đặc biệt là trong những năm Hồ Chí Minh trực tiếp lãnh đạo cách mạng. Nghệ thuật lãnh

đạo Hồ Chí Minh góp phần nâng cao bản lĩnh, trí tuệ cho Đảng, giúp Đảng luôn tỉnh táo,

sáng tạo và khéo léo trong giải quyết các vấn đề đối nội, đối ngoại. Nhờ sự nhạy bén, sáng

tạo của Hồ Chí Minh, mà ngay từ khi ra đời, ĐCS Việt Nam đã có được đường lối đúng,

phương pháp đúng và qua những biến động của thời cuộc, qua sự vận động của thực tiễn,

những quan điểm của Người ngày càng được khẳng định. Trên cơ sở NTLĐ Hồ Chí Minh,

ĐCS đã có những điều chỉnh đúng đắn trong cách lãnh đạo, trong những chỉ đạo cụ thể,

từng bước vượt qua những thử thách và sự khủng bố của kẻ thù để ngày càng lớn mạnh

hơn. Nhờ NTLĐ Hồ Chí Minh, đội ngũ cán bộ chủ chốt của Đảng được xây dựng về mọi

mặt cả về lý luận, hoạt động thực tiễn, đạo đức cũng như bản lĩnh, thành những nhân vật

tiêu biểu của dân tộc, đồng thời là những yếu nhân tiếp tục chèo lái con thuyền cách mạng

sau khi Hồ Chí Minh qua đời. Trong những con người đó, ảnh hưởng của Hồ Chí Minh

đến họ, là vô cùng sâu sắc, mà điều quan trọng nhất là tấm lòng, tinh thần sáng tạo, trách

nhiệm với nước, với dân, vì thắng lợi của cách mạng.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh đã góp phần giúp cho Đảng luôn có bản chất cách

mạng và tính tiền phong của mình. Nhờ có lý luận tiên phong, đường lối đúng đắn, tổ chức

chặt chẽ và rộng khắp, có kỷ luật nghiêm minh, có đội ngũ cán bộ, đảng viên tiên phong sáng

tạo… ĐCS Việt Nam đã trở thành người lãnh đạo không thể thay thế của dân tộc. Đảng có

mặt ở mọi nơi, gắn bó với đồng bào cả nước, lúc thuận lợi, khi khó khăn, lúc thất bại tạm thời

hay khi thành công đều đứng ở nơi đầu sóng, ngọn gió, tiên phong đi đầu. Dưới sự dẫn dắt và

giáo dục của Hồ Chí Minh, mỗi đảng viên của Đảng đều kiên trì, bền bỉ tuyên truyền giác

156

ngộ, tập hợp và tổ chức nhân dân, lãnh đạo nhân dân đấu tranh, làm cho nhân dân phát huy

được sức mạnh tối đa của mình. Dưới ngọn cờ Hồ Chí Minh, do làm theo Hồ Chí Minh, mỗi

cán bộ, đảng viên của Đảng đã gắn kết được toàn dân tộc, làm cho toàn dân trở thành một

khối thống nhất, một sức mạnh mà không thế lực nào có thể quật ngã hay bẻ cong. Mỗi đảng

viên đều gắn bó máu thịt với nhân dân, được nhân dân che chở, đùm bọc, luôn xung phong

trong cuộc đấu tranh, không lùi bước trước sự đàn áp dã man của quân thù, sau mỗi lần vượt

qua khó khăn thì càng mạnh mẽ hơn, sáng tạo hơn. Bởi vậy, nhân dân tin theo Đảng, đồng

thời tích cực, chủ động, sáng tạo thực hiện đường lối của Đảng.

Tất cả những điều đó đã khẳng định năng lực lãnh đạo của ĐCS Việt Nam, khẳng định

tính tất yếu lãnh đạo cách mạng của Đảng mà không một lực lượng chính trị nào có thể thay

thế. Vì vậy, Đảng giữ được vai trò của mình, củng cố năng lực cầm quyền, tiếp tục được

nhân dân tin tưởng và bạn bè quốc tế nể trọng. Tuy bối cảnh hiện nay đã có nhiều thay đổi

bước ngoặt so với thời Hồ Chí Minh còn sống, nhưng NTLĐ của Người vẫn tiếp tục soi sáng

cho sự lãnh đạo của ĐCS Việt Nam. Việt Nam đang phấn đấu để đến giữa thế kỷ XXI trở

thành một nước phát triển theo định hướng XHCN. Nhưng con đường đó chứa đựng muôn

vàn khó khăn, cạm bẫy có thể dẫn đến chệch hướng trong vòng xoáy của thời cuộc. Những

thách thức mới không ngừng nảy sinh, những yếu tố bất ngờ không ngừng xuất hiện, trong

đó có nhiều vấn đề đe dọa đến sự phát triển ổn định, bền vững của đất nước. Quá khứ, hiện

tại, tương lai là một dòng chảy liên tục về mặt thời gian, nhưng lại không phải là một con

đường thẳng tắp về mặt xã hội. Chúng ta phải luôn hướng về phía trước, nhưng cũng phải

luôn suy ngẫm về những gì đã xảy ra và đang xảy ra, để thấy được thuận lợi và khó khăn,

biết phát huy tối đa sức mạnh của mình cũng như lường trước và chuẩn bị chu đáo để chiến

thắng các lực cản. Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh sẽ tiếp tục soi sáng cho cách mạng Việt

Nam, cho sự lãnh đạo của ĐCS Việt Nam để thực hiện các điều nói trên.

Nghệ thuật lãnh đạo của Người cho phép chúng ta phân định được những thái cực

đối lập trong quá trình lãnh đạo, hay nói đúng hơn là xác định được ranh giới giữa tính

kiên định về nguyên tắc với bệnh bảo thủ, giáo điều; giữa tính sáng tạo, linh hoạt với cơ

hội xét lại; giữa việc xuất phát và tôn trọng thực tế khách quan với không ngừng phát huy

nhân tố chủ quan; giữa phát huy nhân tố chủ quan với bệnh chủ quan duy, ý chí; giữa

việc tiếp thu di sản nhân loại với việc lai căng mất gốc; giữa việc giữ gìn giá trị truyền

thống với việc bảo thủ trì trệ… để đi tới sự hài hòa, cân bằng không rơi vào sự thái quá

hay bất cập. Đó cũng là cơ sở để giải quyết các mối quan hệ lớn trong quá trình phát triển

157

ở Việt Nam hiện nay: “Giữa đổi mới, ổn định và phát triển; giữa đổi mới kinh tế và đổi

mới chính trị; giữa tuân theo các quy luật thị trường và bảo đảm định hướng xã hội chủ

nghĩa; giữa phát triển lực lượng sản xuất và xây dựng, hoàn thiện từng bước quan hệ sản

xuất xã hội chủ nghĩa; giữa nhà nước, thị trường và xã hội; giữa tăng trưởng kinh tế

và phát triển văn hoá, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo vệ môi trường; giữa xây

dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; giữa độc lập, tự chủ và hội nhập

quốc tế; giữa Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý và nhân dân làm chủ;… mối quan hệ giữa

thực hành dân chủ và tăng cường pháp chế, bảo đảm kỷ cương xã hội” [26, tr.39].

Thắng lợi của công cuộc đổi mới đã đem lại cho Việt Nam một cơ đồ, tiềm lực, vị thế,

uy tín to lớn, là minh chứng hùng hồn cho sự lãnh đạo của một Đảng cách mạng chân

chính, được tôi luyện và không ngừng trưởng thành trong thực tiễn. Dù vẫn còn những hạn

chế, bất cập, nhưng những bước đi, cách làm trong mấy chục năm vừa qua đã thể hiện sự

vận dụng sáng tạo di sản Hồ Chí Minh vào bối cảnh mới, trong đó có NTLĐ của Người.

Nếu tư tưởng Hồ Chí Minh đã trở thành một bộ phận cấu thành nền tảng tư tưởng của

Đảng, thì NTLĐ Hồ Chí Minh cũng đã trở thành nền tảng, cẩm nang chỉ đạo các hoạt động

lãnh đạo, các cách thức giải quyết những vấn đề đối nội và đối ngoại của Việt Nam.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh cũng là một nhân tố làm nên văn hóa Đảng. Dưới

sự giáo dục, rèn luyện của Hồ Chí Minh, ĐCS Việt Nam đã trở thành một Đảng cách mạng

chân chính, chắc chắn, một đảng tiêu biểu cho những giá trị cách mạng cao đẹp. Hồ Chí

Minh với tư cách là nhà lãnh đạo đi tới đâu thì hình ảnh, danh tiếng, uy tín của ĐCS Việt

Nam cũng đi tới đó. Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh đã trở thành một sức mạnh nội sinh

của Đảng, làm cho Đảng ngày càng trong sạch, vững mạnh trong quá trình phát triển và

luôn sáng tạo, khéo léo linh hoạt trong quá trình lãnh đạo. Đồng thời, đó cũng là nhân tố

làm cho nhân dân tin tưởng, bảo vệ, giúp đỡ, ủng hộ Đảng vì đó là Đảng do Hồ Chí Minh

sáng lập và rèn luyện, không ngừng hi sinh phấn đấu vì nhân dân và dân tộc. Bởi vậy, ĐCS

Việt Nam có được sức mạnh bên trong để tự bảo vệ và sẽ luôn luôn vững mạnh nếu thấm

nhuần NTLĐ Hồ Chí Minh.

4.2.4. Truyền cảm hứng, góp phần thúc đẩy các dân tộc thuộc địa, phụ thuộc

đấu tranh tự giải phóng và phát triển

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh không chỉ có giá trị sâu sắc với cách mạng Việt

Nam mà còn tác động, ảnh hưởng đến quốc tế. Điều này được minh chứng qua rất nhiều

những bài viết, những đánh giá của các tập thể và cá nhân thuộc các chế độ xã hội khác

158

nhau về Hồ Chí Minh, trước đây cũng như hiện nay. Trong đó, khía cạnh tài năng, tinh thần

sáng tạo, sự khéo léo, những phẩm chất nổi bật của Người trong lãnh đạo, chèo lái cách

mạng Việt Nam - NTLĐ Hồ Chí Minh, đã tạo ra nguồn cảm hứng tích cực thúc đẩy sự đấu

tranh vì sự tiến bộ, vì những giá trị con người ở nhiều quốc gia, nhất là những nước thuộc

địa và phụ thuộc. Điều nói trên được thể hiện ở nhiều phương diện trong thực tiễn: chiến sĩ

cách mạng quốc tế (nhất là khi Hồ Chí Minh các cương vị lãnh đạo trong các Hội và tổ

chức của Quốc tế Cộng sản) và nhà lãnh đạo cách mạng Việt Nam. Với tư cách là một

chiến sĩ cách mạng quốc tế, từng giữ những cương vị lãnh đạo khác nhau, NTLĐ Hồ Chí

Minh đã đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển phong trào cách mạng ở thuộc địa,

nhất là thuộc địa của Pháp. Bằng sự nhạy bén trong nắm bắt tình hình, mong muốn tạo ra

sự đoàn kết, gắn bó giữa các dân tộc thuộc địa trong cuộc đấu tranh chống kẻ thù chung,

thức tỉnh nhân dân chính quốc, Hồ Chí Minh đã tìm hiểu và nghiên cứu một cách sâu sắc

về chủ nghĩa thực dân và đưa nó ra trước ánh sáng. Bằng việc đó, Hồ Chí Minh đã khơi

dậy lòng căm thù và tinh thần đoàn kết đấu tranh của các dân tộc bị áp bức. Người lên án

và cùng với nhân loại tiến bộ kết án, thi hành bản án với chủ nghĩa thực dân. Qua việc sáng

lập ra Hội Liên hiệp thuộc địa, Hội liên hiệp các dân tộc bị áp bức cho thấy sự nhạy bén,

sáng tạo trong hoạt động thực tiễn của Hồ Chí Minh để hiện thực hóa những tư tưởng về

vấn đề dân tộc và thuộc địa. Đồng thời, việc đó đã bộc lộ năng lực lãnh đạo của Hồ Chí

Minh. Người trở thành một nhân vật chủ chốt của các Hội, có khả năng liên kết những

nhân vật tiêu biểu của một số thuộc địa Pháp và ở Á Đông để thành lập một tổ chức thống

nhất. Hồ Chí Minh đã làm cho cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam có bạn bè ở các

thuộc địa và các thuộc địa cũng hiểu hơn về lịch sử, địa lý, xã hội cũng như truyền thống

đấu tranh của dân tộc Việt Nam. Ở chiều ngược lại, nhân dân Việt Nam hiểu hơn về tình

hình các nước thuộc địa khác trên thế giới, nhất là của Pháp, qua đó gắn kết bền chặt hơn

trong cuộc đấu tranh chung, thấy được sự thống nhất về lợi ích trước kẻ thù của mình.

Dù tồn tại trong thời gian không dài, nhưng Hội Liên hiệp thuộc địa cũng đã tạo được

tiếng vang và để lại nhiều dấu ấn trong đấu tranh cách mạng. Đồng thời, Hội cũng là một

minh chứng cho khả năng của Hồ Chí Minh từ nhận thức lý luận đến công tác tổ chức,

công tác tuyên truyền. Bằng những hoạt động và đóng góp của mình, Hồ Chí Minh đã

vươn lên thành người lãnh đạo của Hội Những người Việt Nam yêu nước. Bằng uy tín của

mình, thông qua sự tích cực, nhiệt tình, hăng hái trong mọi công việc, Hồ Chí Minh đã

vươn lên trở thành người lãnh đạo thực sự của Hội Liên hiệp thuộc địa. Người khởi xướng

159

và hoạch định những vấn đề có ý nghĩa chiến lược trong công tác cách mạng ở các thuộc

địa, trong việc gắn cách mạng giải phóng thuộc địa với CMVS ở chính quốc. Bằng những

việc làm đó, Hồ Chí Minh không chỉ đưa cách mạng Việt Nam gắn sâu hơn với cách mạng

thế giới, mà còn đem đến cho phong trào cách mạng thế giới một cách nhìn toàn diện, thực

tế hơn, để những người lãnh đạo phong trào có nhận thức đúng đắn, thúc đẩy cách mạng

phát triển, cổ vũ các dân tộc thuộc địa đứng lên đấu tranh giải phóng.

Với năng lực lãnh đạo nổi trội, hoạt động trong phong trào cách mạng thế giới của Hồ

Chí Minh rất hiệu quả. Đồng thời, Người xây dựng niềm tin cho những nhà lãnh đạo Quốc

tế Cộng sản và các tổ chức trực thuộc của nó về sức mạnh của các dân tộc thuộc địa một

khi được thức tỉnh: “tất cả những nước rộng lớn ấy ngày nay đều đang ở dưới ách của chủ

nghĩa tư bản và chủ nghĩa đế quốc. Và mặc dù số lượng của họ đáng lẽ phải làm cho họ có

sức mạnh, các dân tộc bị áp bức đó vẫn chưa thực sự mưu đồ tự giải phóng khỏi ách đó và

vì họ chưa hiểu giá trị của sự đoàn kết quốc tế, nên họ chưa biết đoàn kết nhau lại để đấu

tranh. Họ chưa có những sự liên hệ giữa các nước họ với nhau, như các dân tộc châu Âu và

châu Mỹ. Họ có sẵn một sức mạnh to lớn mà họ chưa biết” [91, tr.323].

Với tư cách là một chiến sĩ cách mạng quốc tế, một phái viên của Quốc tế Cộng sản,

bằng tất cả sự cố gắng, sáng tạo của mình, Hồ Chí Minh đã góp phần quan trọng gây dựng và

phát triển phong trào cách mạng ở nhiều khu vực nhất là Trung Quốc và Đông Nam Á. Đặc

biệt, với thắng lợi của Cách mạng tháng 8/1945 và hai cuộc kháng chiến chống thực dân

Pháp và đế quốc Mỹ, hình ảnh Việt Nam ngày càng nổi bật trên khắp thế giới. Việt Nam trở

thành hình mẫu để học tập, là nguồn động viên các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc vùng lên

đấu tranh giải phóng chính mình. Trong đó có NTLĐ Hồ Chí Minh - một nhân tố trực tiếp

làm nên thắng lợi của cách mạng và nhân dân Việt Nam. Nói cách khác, NTLĐ Hồ Chí

Minh, qua hình ảnh cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam, đã trở thành nguồn cổ vũ, bài

học kinh nghiệm quý báu, giúp các dân tộc nhược tiểu vươn lên chống áp bức, nô dịch,

cường quyền. Vì vậy, NTLĐ Hồ Chí Minh đã truyền cảm hứng cho cuộc đấu tranh của một

bộ phận không nhỏ những người bị áp bức trên thế giới. Những cách thức đấu tranh giải

phóng và bảo vệ đất nước của nhân dân Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh đã

được học tập và vận dụng trong quá trình đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân, đế quốc của

nhiều dân tộc thuộc địa và phụ thuộc.

Bởi vậy, Báo Thế giới hằng ngày (Mỹ), số ra ngày 20/9/1969 nhận định: “trong quá

trình cống hiến vào sự nghiệp giải phóng đồng bào mình thoát khỏi các lực lượng chiếm

160

đóng của nước ngoài, Hồ Chí Minh đã đóng góp một cách vô tư cho mục tiêu giải phóng dân

tộc và cách mạng xã hội chủ nghĩa và chính nhờ đó mà Người trở thành một biểu tượng anh

hùng và cách mạng trên toàn thế giới… Hồ Chí Minh là một trong những nhân vật vĩ đại

nhất của thời đại chúng ta. Cuộc đời và tác phẩm của Người còn sống mãi để thôi thúc những

thế hệ tiếp nối và những thế hệ chưa chào đời. Nhà lãnh đạo Việt Nam vĩ đại này đã để lại

một di sản gợi cảm thôi thúc lòng người và thúc đẩy những hoạt động lớn lao trong sự nghiệp

tự do và chủ nghĩa cộng sản trong các nhà cách mạng trên thế giới” [205, tr. 400].

Bên cạnh đó, những cuộc tiếp xúc, những chuyến thăm của Hồ Chí Minh với các

đoàn quốc tế và nhiều quốc gia cũng có một ý nghĩa quan trọng trong việc truyền cảm

hứng, cung cấp những lời khuyên hữu ích cho họ trong giải phóng và xây dựng đất nước,

nhất là các quốc gia đang đấu tranh với chủ nghĩa đế quốc hoặc tìm cách thoát khỏi nó.

Vì vậy, NTLĐ Hồ Chí Minh góp phần tạo ra nguồn cảm hứng cho nhân dân nhiều nước

có cuộc sống chính trị và theo những quan điểm chính trị không giống nhau, nhưng đã

đoàn kết với nhau bằng sự khâm phục cuộc đấu tranh của Việt Nam và thông qua tấm

gương Việt Nam. Hồ Chí Minh là nhà lãnh đạo đã có những cống hiến quan trọng vào

phong trào GPDT và tiến trình cách mạng thế giới, vào việc góp phần củng cố các lực

lượng hòa bình, dân chủ, tiến bộ trên thế giới. Như Kateb Yacine đã viết: “Trong tất cả

các chiến sĩ của phong trào cộng sản, đối với tôi, đó là con người vĩ đại nhất, vì ông đã

biết sống như một con người giản dị, và chết như ông đã sống: vừa là nhà thơ, vừa là

chiến sĩ, không có bất kỳ dấu vết nào của sự ích kỷ và kiêu ngạo dân tộc. Ông là người

thừa kế trực tiếp của Lênin, và nếu không có một con người như ông, các nước thuộc địa

sẽ không bao giờ tìm thấy sức mạnh để đứng lên”[125, tr.485].

Không những vậy, bằng sự chân thành của một người cách mạng chân chính, suốt đời

vì sự phát triển của phong trào chung, bằng sự khéo léo của mình, Hồ Chí Minh đã góp phần

nhất định vào việc hàn gắn, hạn chế những mâu thuẫn trong nội bộ phong trào cộng sản và

công nhân quốc tế. Khi sức khỏe còn cho phép, người sẵn sàng làm trung gian hòa giải

những bất đồng giữa các nước lớn XHCN, nhất là Liên Xô và Trung Quốc. Điều này đã gây

được thiện cảm cho những nhà lãnh đạo cao nhất của cả hai nước, Mao Trạch Đông gọi

Người là “sứ giả của hòa bình”, còn N.Khơrútsốp đánh giá: “Mỗi lời nói của ông như dựa

vào niềm tin là về nguyên tắc tất cả mọi người cộng sản đều là anh em cùng giai cấp, họ chỉ

có thể tỏ ra trung thực và chân thành với nhau thôi. Hồ Chí Minh quả thực là một “trong các

vị thánh” của chủ nghĩa cộng sản” [142, tr.129]. Trong quá trình lãnh đạo, Người chú ý khai

161

thác tình cảm chân chính của nhân dân thế giới, không chỉ ở các dân tộc có cùng cảnh ngộ

mà ngay ở những nước tư bản, những nước đang xâm lược Việt Nam, trong bối cảnh đối

kháng hai phe rất gay gắt. Trong khi đấu tranh ủng hộ cuộc chiến đấu của nhân dân Việt

Nam, phản đối sự xâm lược và tội ác của thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, chính họ cũng đã

lớn lên cùng với thời đại và thúc đẩy thời đại phát triển theo những giá trị nhân văn, giá trị

con người. Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh thông qua những hoạt động sáng tạo, linh hoạt,

khéo léo đã làm rung chuyển hệ thống thuộc địa, nhất là thuộc địa của Pháp, góp phần vẽ lại

bản đồ thế giới và thúc đẩy lịch sử phát triển theo hướng tiến bộ.

Nhưng không chỉ có vậy, với tư cách là di sản của một người đã góp phần định hình

thế giới trong thế kỷ XX, NTLĐ Hồ Chí Minh còn để lại những kinh nghiệm quý báu cho

cuộc đấu tranh của các dân tộc nhỏ yếu hiện nay. Nhân loại đã, đang chứng kiến những đổi

thay có tính chất bước ngoặt từ cuối thế kỷ XX đến nay. Dù “hòa bình, hợp tác và phát

triển vẫn là xu thế lớn, song cũng đứng trước nhiều trở ngại, khó khăn, thách thức” [26,

tr.30]. Tình hình thế giới đã, đang và sẽ còn những biến đổi nhanh chóng, phức tạp, khó

lường, nhất là những thách thức đến từ tham vọng của các nước lớn và an ninh phi truyền

thống. Bởi vì, nguyên nhân gây ra chúng vẫn tồn tại và có sự tương tác với nhau ngày càng

phức tạp. Trong bối cảnh chung đó, các cường quốc vẫn tiếp tục chi phối cục diện thế giới.

Nhân loại đã chứng kiến nhiều nghịch lý và sẽ còn tiếp tục chứng kiến những nghịch lý đó

tồn tại, đồng thời sẽ có những nghịch lý mới nảy sinh. Loài người vẫn đang tiến về phía

trước trong sự biến động không ngừng, trong sự đấu tranh gay gắt vừa ngấm ngầm, vừa

công khai của các thế lực khác nhau, tạo nên một bức tranh nhiều gam màu đan xen, tạo

nên một sự khó khăn cho việc nhận định tình hình và hoạch định chính sách lãnh đạo trước

mắt cũng như lâu dài. Nhân loại như một “bàn cờ thế” không ngừng dịch chuyển. Sự cạnh

tranh, toan tính ích kỷ, cùng tham vọng chi phối, khống chế khu vực và toàn cầu của một

số nước lớn đã, đang làm bóp méo và xuyên tạc nhiều giá trị toàn nhân loại. Không ít

những giá trị cao cả được nhân danh, mượn cớ, làm biến tướng để thực hiện những ý đồ

xấu xa. Địa chính trị nước lớn, chủ nghĩa cường quyền làm cho lợi ích của các dân tộc nhỏ,

yếu bị đe dọa nghiêm trọng, rơi vào ảnh hưởng của chủ nghĩa thực dân mới đầy tinh vi và

vòng xoáy của sự lệ thuộc, nợ nần, đói nghèo bạo lực, bất công.

Trong bối cảnh đó, những quốc gia yếu thế không chỉ phải tìm cách tăng cường nội

lực mà còn cần phải có một đối sách hết sức khéo léo, phù hợp, sáng tạo trong giải quyết

các mối quan hệ ở bên trong và bên ngoài. Những người lãnh đạo đất nước phải có NTLĐ

162

để chèo lái dân tộc mình vượt qua được những thách thức của thời đại và sức ép của các

nước khác, giữ vững được nền độc lập, sự ổn định và phát triển. Khi đó, NTLĐ Hồ Chí

Minh sẽ có vai trò quan trọng như một “cẩm nang” giúp cho những dân tộc dễ bị tổn

thương có cách thức tự bảo vệ, tìm được hướng đi đúng đắn, đường đi rõ ràng cho hiện tại

và tương lai. Là “cẩm nang” chung thì ai cũng có thể sử dụng, nhưng không phải ai cũng sử

dụng thành công nếu không có tài ứng biến, vận dụng sáng tạo, không biết phân tích cụ thể

một tình hình cụ thể. Tuy nhiên, để có thể thực hiện được theo hình mẫu NTLĐ Hồ Chí

Minh, những người đứng đầu quốc gia phải có tấm lòng vì nhân dân, vì dân tộc vì sự tiến

bộ của nhân dân loại một cách thực sự. Họ biết đem lại lợi ích cho dân tộc mình, nhưng

cũng phải tôn trọng lợi ích ủa các dân tộc khác.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh không chỉ là nghệ thuật để một dân tộc giành và

giữ ĐLDT và phát triển bền vững mà còn là nghệ thuật để tiến tới xây dựng một thế giới

hòa bình, hợp tác, một thế giới thực sự vì con người từ trong bản chất chứ không phải ở

những khẩu hiệu. Bởi vậy, khi nhân loại vẫn không ngừng tiến về phía trước, thì hình ảnh

của Hồ Chí Minh vẫn đang hiện hữu và NTLĐ của Người vẫn được sử dụng như một cách

thức giành chiến thắng. Đó là chiến thắng dựa trên một nền tảng nhân văn, nhân đạo, vì

những mục tiêu nhân văn, nhân đạo như chính con người và cuộc đời đấu tranh của Hồ Chí

Minh. Đó hoàn toàn không phải là những toan tính ích kỷ, xấu xa, đen tối, giả dối vì lợi ích

của một bộ phận cầm quyền hoặc phục vụ cho mưu đồ bành trướng, bá quyền, dân tộc sô

vanh hoặc vị kỷ. Vì vậy, có rất nhiều người là lãnh đạo, nhưng không phải ai cũng có được

một NTLĐ chân chính, để thật sự vươn tới những mục tiêu của thời đại như Hồ Chí Minh

vì họ thiếu một nền tảng tinh thần nhân văn của thời đại.

Tiểu kết chương 4

Được hình thành và toả sáng trong thực tiễn, NTLĐ Hồ Chí Minh đã tạo dựng một

hình mẫu về nhà lãnh đạo kiệt xuất nhất của dân tộc, là một trong những nhà lãnh đạo tiêu

biểu nhất của thời đại. Không những vậy, NTLĐ của Người còn để lại những giá trị sâu sắc

cả về lý luận và thực tiễn cần phải được học tập, kế thừa, phát huy trong điều kiện mới.

Xét về phương diện giá trị lý luận, NTLĐ Hồ Chí Minh đã góp phần phát triển lên

một tầm cao mới NTLĐ truyền thống Việt Nam; bổ sung, phát triển quan điểm của

CNMLN về NTLĐ, là cơ sở cho nghệ thuật lãnh đạo của ĐCS Việt Nam và góp phần hình

thành NTLĐ Việt Nam hiện đại; tạo nên hình mẫu một nhà lãnh đạo kiệt xuất của dân

tộc, là khung tham chiếu cho đội ngũ cán bộ cán bộ lãnh đạo các cấp.

163

Xét về phương diện thực tiễn, NTLĐ Hồ Chí Minh đã góp phần khơi dậy SMDT, kết

hợp một cách xuất sắc SMDT với SMTĐ, tạo nên sức mạnh tổng hợp cho cách mạng Việt

Nam; xây dựng được nhiều thế hệ cán bộ lãnh đạo mẫu mực; là một nhân tố tạo thành năng

lực lãnh đạo, cầm quyền, văn hóa của ĐCS Việt Nam và soi sáng sự lãnh đạo của Đảng

trong tình hình mới; đồng thời, truyền cảm hứng và góp phần thúc đẩy các dân tộc thuộc

địa, phụ thuộc đấu tranh tự giải phóng và phát triển.

Cùng với độ lùi thời gian, chúng ta càng có điều kiện nhìn nhận sâu hơn, rõ hơn, toàn

diện hơn về giá trị to lớn của NTLĐ Hồ Chí Minh. Dù giai đoạn hiện nay đã có những thay

đổi mang tính chất bước ngoặt, nhưng với những giá trị bền vững cùng thời gian, NTLĐ

của Người vẫn là “cẩm nang” giúp những người cách mạng và nhân dân Việt Nam tìm

thấy cách thức ứng xử phù hợp trước mọi tình huống, mọi biến đổi của thời cuộc để đi tới

thắng lợi cuối cùng.

164

KẾT LUẬN

Là một nhà lãnh đạo cách mạng Việt Nam suốt nửa thế kỷ, là một chiến sĩ cách mạng

lỗi lạc trong phong trào cách mạng quốc tế, Hồ Chí Minh đã để lại một NTLĐ độc đáo.

Mặc dù vậy, NTLĐ Hồ Chí Minh vẫn chưa được nghiên cứu một cách thấu đáo và có hệ

thống, để tạo dựng một nhận thức tương đối hoàn chỉnh. Tuy nhiên, các công trình nghiên

cứu có liên quan đã cung cấp những chỉ dẫn quý báu cả về mặt nội dung và phương pháp

để đi sâu nghiên cứu NTLĐ của Người. Đây là một nội dung mới và khó, do đó khi nghiên

cứu cần phải có cái nhìn đa diện, tổng hợp từ nhiều góc độ khác nhau. Phải dựa trên

phương pháp luận của CNMLN, làm rõ được những yếu tố mang tính nghệ thuật trong quá

trình lãnh đạo của một cá nhân đặc biệt, tiêu biểu, một anh hùng GPDT, nhà văn hóa kiệt

xuất. Có nghĩa NTLĐ Hồ Chí Minh cần phải được nhìn ở cả góc độ tổng hợp, trên nền tảng

Hồ Chí Minh học. Đó là nghiên cứu ở trình độ lý luận cao, để làm sáng tỏ một phương diện

của di sản Hồ Chí Minh trong quá trình lãnh đạo cách mạng; nghiên cứu sự sáng tạo, khéo

léo, linh hoạt của Người để chèo lái con thuyền cách mạng Việt Nam, chứa đựng ở sự

nghiệp, sự thống nhất, tương tác giữa cá nhân - dân tộc - thời đại, giữa tư tưởng - đạo đức -

phong cách, giữa lý luận - thực tiễn, nói và làm, tư tưởng và hành động.

Với cách tiếp cận đó, NTLĐ Hồ Chí Minh được hiểu là tổng thể các hoạt động sáng tạo,

linh hoạt, khéo léo của Người trong quá trình lãnh đạo để xác định mục tiêu, thuyết phục, lôi

cuốn, tổ chức và dẫn dắt đối tượng lãnh đạo tự nguyện gắn kết, đồng lòng cống hiến, giải quyết

các tình huống nảy sinh nhằm giành, giữ độc lập dân tộc, thống nhất Tổ quốc, xây dựng xã hội

mới một cách hiệu quả nhất. Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh được hành thành không phải

một lúc mà là một quá trình, thông qua những hoạt động sáng tạo, linh hoạt, khéo léo trong

lãnh đạo, trong sự tác động biện chứng giữa điều kiện khách quan với nhân tố chủ quan. Nghệ

thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh có sự kế thừa NTLĐ truyền thống của dân tộc Việt Nam, tinh hoa

tư tưởng và kinh nghiệm lãnh đạo của phương Đông và phương Tây; thế giới quan, phương

pháp luận và những quan điểm của CNML về NTLĐ; thực tiễn Việt Nam và thế giới. Không

chỉ vậy, NTLĐ Hồ Chí Minh còn là sản phẩm của nhân tố chủ quan Hồ Chí Minh, với những

phẩm chất nhân cách vượt trội, Hồ Chí Minh đã tiếp thu chắt lọc, chuyển hóa những điều kiện

khách quan để tạo nên sự sáng tạo, linh hoạt, khéo léo trong quá trình lãnh đạo của mình.

NTLĐ Hồ Chí Minh hàm chứa nhiều nội dung phong phú. Trong đó, nổi bật là: nghệ

thuật xác định mục tiêu và tầm nhìn lãnh đạo, thuyết phục đối tượng lãnh đạo, tổ chức và sử

dụng lực lượng cách mạng, sử dụng quyền lực, nắm bắt thời cơ, xử lý tình huống. Trong xác

định mục tiêu và xây dựng tầm nhìn lãnh đạo, sự sáng tạo, linh hoạt, khéo léo của Hồ Chí

165

Minh thể hiện ở việc nắm bắt trúng bối cảnh, xác định đúng vấn đề đặt ra; gắn kết chặt chẽ

giữa chiều thời gian và chiều xã hội; nắm vững cái tất yếu và không ngừng tạo ra các điều kiện

để thực hiện cái tất yếu. Trong thuyết phục đối tượng lãnh đạo, Hồ Chí Minh đã khéo quan sát,

nắm bắt sự tương đồng và khác biệt trong đối tượng nhất là về lợi ích; biết đặt mình vào quần

chúng, lấy lòng quần chúng làm lòng mình, lấy mình làm gương cho quần chúng; biết làm học

trò dân để lãnh đạo nhân dân; dùng văn hóa của đối tượng để thuyết phục đối tượng. Trong

nghệ thuật tổ chức và sử dụng lực lượng, Hồ Chí Minh luôn thành tín, khoan dung, nhận biết

đúng người, xếp người đúng việc, kết hợp sử dụng với bồi dưỡng; sử dụng toàn diện, phát huy

tối đa, khéo phân phối và biết kết hợp, sáng tạo trong xây dựng các tổ chức cách mạng. Trong

nghệ thuật sử dụng quyền lực, Người đã giải quyết sáng tạo mối quan hệ giữa quyền lực cá

nhân, quyền lực tập thể và quyền lực nhân dân; khéo thực hành dân chủ, quyết đoán nhưng

không độc đoán; chú trọng dùng đạo đức thu phục đối tượng lãnh đạo; luôn truyền cảm hứng,

khuyến khích, động viên và thúc đẩy sự nỗ lực của đối tượng lãnh đạo. Trong nghệ thuật nắm

bắt thời cơ, Hồ Chí Minh đã nắm được xu hướng vận động của thực tiễn với sự tác động qua

lại của lực - thế - thời; nắm vững cái then chốt, chủ động trù tính; khéo nắm bắt và tận dụng

mâu thuẫn để thúc đẩy thời cơ; nhạy bén chớp thời cơ. Trong nghệ thuật xử lý tình huống,

Người kiên định nguyên tắc, linh hoạt, mềm dẻo về sách lược, thực hiện “dĩ bất biến ứng vạn

biến”; giữ vững đại cục, làm chủ tình hình, biết thắng từng bước; biết tìm ra điểm cân bằng,

hành động trong khoảng cân bằng; “lo gần lo xa”, phòng vấn đề khi nó chưa có, giải quyết vấn

đề khi nó còn nhỏ. Các nội dung trên nằm trong một thể thống nhất, tác động biện chứng với

nhau và được thể hiện đậm nét trong quá trình lãnh đạo của Hồ Chí Minh.

Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh có giá trị lý luận và thực tiễn sâu sắc. Nghệ thuật đó

đã góp phần phát triển lên một tầm cao mới NTLĐ truyền thống của dân tộc Việt Nam; góp

phần bổ sung, phát triển quan điểm NTLĐ của CNMLN; tạo nên cơ sở hình thành NTLĐ

của Đảng và NTLĐ Việt Nam hiện đại và hình mẫu một nhà lãnh đạo kiệt xuất của dân tộc,

là khung tham chiếu cho đội ngũ cán bộ cán bộ lãnh đạo các cấp. Thực tế sự nghiệp cách

mạng Việt Nam và thế giới đã chứng minh, NTLĐ Hồ Chí Minh đã khơi dậy SMDT, kết

hợp SMDT với SMTĐ, góp phần quan trọng vào thắng lợi của cách mạng Việt Nam; góp

phần xây dựng một thế hệ cán bộ lãnh đạo mẫu mực của cách mạng; trở thành một trong

những nhân tố cấu thành, nâng cao năng lực lãnh đạo, cầm quyền và văn hoá lãnh đạo của

ĐCS Việt Nam; đồng thời, truyền cảm hứng và góp phần thúc đẩy các dân tộc thuộc địa, phụ

thuộc đấu tranh tự giải phóng.

166

CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN

1. Đào Đình Tuấn (2020), “Hồ Chí Minh tạo lực, tạo thế, tranh thời cho

cách mạng Việt Nam trong hành trình từ Liên Xô về nước (1938-1941)”, Tạp

chí Thông tin khoa học lý luận chính trị, số 11+12 (70), tr.89-95.

2. Đào Đình Tuấn (Thành viên) (2021), Sự thống nhất biện chứng giữa tư

tưởng, đạo đức và phong cách Hồ Chí Minh, NXB Quân đội Nhân dân, Hà Nội.

3. Đào Đình Tuấn (2021), “Phương pháp của Hồ Chí Minh trong xác định

con đường cách mạng Việt Nam - Giá trị và ý nghĩa”, Tạp chí Thông tin khoa

học lý luận chính trị, số 4 (74), tr.84-89.

4. Đào Đình Tuấn (2021), “Góp phần tìm hiểu nghệ thuật nắm bắt thời cơ

trong lãnh đạo của Hồ Chí Minh”, Tạp chí Lý luận Chính trị và Truyền thông,

Chuyên đề số 4/2021, tr.25-28.

5. Đào Đình Tuấn (2021), “Hồ Chí Minh ra đi tìm đường cứu nước với sự

vượt qua chính mình của dân tộc Việt Nam”, trong Nguyễn Hữu Lập (Chủ

biên), Hồ Chí Minh với con đường phát triển của Việt Nam - Những vấn đề lý

luận và thực tiễn, NXB Quân Đội nhân dân, Hà Nội, tr.101-114.

6. Đào Đình Tuấn (2022) “Những quan điểm sáng tạo của Hồ Chí Minh

trong quá trình thành lập ĐCS Việt Nam”, Tạp chí Thông tin khoa học lý luận

chính trị, số 1 (83), tr.28-33.

7. Đào Đình Tuấn (2022), “Nghệ thuật tập hợp và sử dụng lực lượng cách

mạng của Hồ Chí Minh”, Tạp Chí Lý luận chính trị, số Chuyên đề quý I/2002,

tr.89-94.

8. Đào Đình Tuấn (2022), “Nghệ thuật lãnh đạo Hồ Chí Minh”, Tạp chí

Thông tin khoa học xã hội, số 4 (472), tr.53-60.

9. Đào Đình Tuấn (2022), “Nghệ thuật của Hồ Chí Minh trong “đưa chính

trị vào giữa dân gian””, Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 9 (177), tr.60-67.

167

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Phạm Ngọc Anh (Chủ biên) (2009), Triết lý phát triển Hồ Chí Minh Giá trị lý luận và

thực tiễn, NXB CTQG, Hà Nội.

2. Hoàng Chí Bảo (2004), Tìm hiểu phương pháp Hồ Chí Minh, NXB Lý luận chính trị,

Hà Nội.

3. Phạm Văn Bảy (2009), Tư tưởng Hồ Chí Minh về khoa học và nghệ thuật quản lý,

NXB Lao Động, Hà Nội.

4. Nguyễn Khánh Bật (2010), Sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác -

Lênin của Hồ Chí Minh và ĐCS Việt Nam trong cách mạng giải phóng dân tộc, NXB

CTQG, Hà Nội.

5. Nguyễn Đình Bin (Chủ biên) (2002), Ngoại giao Việt Nam 1945 - 2000, NXB CTQG,

Hà Nội.

6. Phạm Văn Bính (Chủ biên) (2007), Phương pháp dân chủ Hồ Chí Minh, NXB CTQG,

Hà Nội.

7. Edward McNall Burns (2008), Văn minh phương Tây Lịch sử và văn hóa, NXB Từ

điển bách khoa, Hà Nội.

8. Esther Cameron & Mike Green (2013), Giải mã thuật lãnh đạo, NXB Văn hóa -

Thông tin, Hà Nội.

9. Peter Cavocoressi (2007), Chính trị thế giới sau năm 1945, NXB Lao động, Hà Nội.

10. Phan Bội Châu (1990), Toàn tập, tập 1, NXB Thuận Hóa, Huế.

11. Doãn Chính (Chủ biên) (2015), Lịch sử triết học phương Đông, NXB CTQG, Hà Nội.

12. Phan Huy Chú (2014), Lịch triều hiến chương loại chí (tập 5), NXB Trẻ, Hà Nội.

13. Phạm Hồng Chương (2004), Tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ, NXB Lý luận chính

trị, Hà Nội.

14. Gaston Courtois (2002), Lãnh đạo và quản lý một nghệ thuật, NXB Lao động - Xã hội,

Hà Nội.

15. Stephen R. Covey (2012), Nghệ thuật lãnh đạo theo nguyên tắc, NXB Tổng hợp

Thành phố Hồ Chí Minh, Hồ Chí Minh

16. E. Côbêlép (2010), Đồng chí Hồ Chí Minh, NXB Chính trị - Hành chính, Hà Nội.

17. William J. Duiker (2001), Hồ Chí Minh - Một cuộc đời (Bản dịch tiếng Việt của Bộ

Ngoại giao), NXB Hyperion, New York.

18. Nguyễn Đăng Dung (2007), Ý tưởng về một nhà nước chịu trách nhiệm, NXB Đà Nẵng.

168

19. Nguyễn Thị Thanh Dung (2016), Tư duy chính trị Hồ Chí Minh, NXB Lý luận chính

trị, Hà Nội.

20. Nguyễn Bá Dương (2014), Khoa học lãnh đạo - Lý thuyết và kỹ năng, NXB CTQG, Hà Nội.

21. Lê Văn Dương, Lê Đình Lục, Lê Hồng Vân (2003), Mĩ học đại dương (Giáo trình đại

học), NXB Giáo dục, Hà Nội.

22. ĐCS Việt Nam (2002), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 2, NXB CTQG, Hà Nội.

23. ĐCS Việt Nam (2000), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 7, NXB CTQG, Hà Nội.

24. ĐCS Việt Nam (2011), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, NXB CTQG,

Hà Nội.

25. ĐCS Việt Nam (2016), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, NXB CTQG,

Hà Nội.

26. ĐCS Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 1, NXB

CTQG sự thật, Hà Nội.

27. ĐCS Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 2, NXB

CTQG sự thật, Hà Nội.

28. Trần Bạch Đằng (2007), Đến với tư tưởng Hồ Chí Minh, NXB Trẻ, Thành phố

Hồ Chí Minh.

29. Nguyễn Hữu Đổng, Nguyễn Thành Trung (2014), “Các đặc trưng chủ yếu của nghệ

thuật hoạt động chính trị”, Tạp chí Khoa học Xã hội Việt Nam, (7 (80)), tr.25-30.

30. Nguyễn Hữu Đổng (2014), “Khéo lãnh đạo: nét đặc sắc trong tư tưởng Hồ Chí Minh về văn

hóa lãnh đạo, cầm quyền của Đảng”, Tạp chí Khoa học Xã hội Việt Nam, (10 (83)), tr.3-12.

31. Phạm Văn Đồng (2008), Hồ Chí Minh - Tinh hoa và khí phách của dân tộc, NXB

CTQG, Hà Nội.

32. Trần Đương (2007), Bác Hồ với nhân sĩ, trí thức, NXB Thông Tấn, Hà Nội.

33. Trần Đương (2008), Hồ Chí Minh nhà dự báo thiên tài, NXB Thanh niên, Hà Nội.

34. Phan Huy Đường (Chủ biên) (2016), Lãnh đạo các khu vực công, NXB Đại học quốc

gia Hà Nội, Hà Nội.

35. Bernard B. Fall (1968), Ho Chi Minh on Revolution, Published by The New American library.

36. Nguyễn Thanh Giang (Chủ biên) (2020), Kỹ năng và nghệ thuật lãnh đạo - Những vấn

đề lý luận và thực tiễn, NXB Lý luận Chính trị, Hà nội.

37. Võ Nguyên Giáp (Chủ biên) (2003), Tư tưởng Hồ Chí Minh và con đường cách mạng

Việt Nam, NXB CTQG, Hà Nội.

38. Võ Nguyên Giáp (2018), Những chặng đường lịch sử, NXB CTQG, Hà Nội.

169

39. Trần Văn Giàu (2001), Tuyển tập, NXB Giáo dục, Hà Nội.

40. Trần Văn Giàu (2010), Vĩ đại một con người, NXB CTQG, Hà Nội.

41. David Hamberstam (1971), Ho, Randoom House, New York.

42. Nguyễn Hùng Hậu (Chủ biên) (2012), Triết lý “Dĩ bất biến, ứng vạn biến” trong tư

tưởng Hồ Chí Minh, NXB CTQG - Sự thật, Hà Nội.

43. Paul Hersey, Ken Blanchard (2002), Quản trị hành vi tổ chức, NXB Thống kê, Hà Nội.

44. Murray Hiebert, Bruce Klatt (2001), The encyclopedia of leadership, NXB McGraw-

Hill, New York.

45. Trung Hiền (2006), Những tiên tri thiên tài của Bác Hồ, NXB Nghệ An, Nghệ An.

46. Phan Văn Hoàng (Sưu tầm) (2018), Hồ Chí Minh chân dung và di sản, NXB Tổng hợp

Thành phồ Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh.

47. Ao Thu Hoài (2019), Lãnh đạo từ khoa học đến nghệ thuật, NXB Thông tin truyền

thông, Hà Nội.

48. Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh (2010), Di sản Hồ Chí Minh

trong thời đại ngày nay, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế kỷ niệm 120 năm ngày sinh

Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2010), NXB Chính trị - Hành chính, Hà Nội.

49. Học viện CTQG Hồ Chí Minh (2015), Tập tài liệu cao cấp lí luận chính trị, Môn Khoa

học lãnh đạo, NXB Lý luận Chính trị, Hà Nội.

50. Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Viện Hồ Chí Minh và các Lãnh tụ của Đảng (2016),

Hồ Chí Minh Biên niên tiểu sử, tập 1, NXB CTQG sự thật, Hà Nội.

51. Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Viện Hồ Chí Minh và các Lãnh tụ của Đảng (2016),

Hồ Chí Minh Biên niên tiểu sử, tập 2, NXB CTQG sự thật, Hà Nội.

52. Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Viện Hồ Chí Minh và các Lãnh tụ của Đảng (2016),

Hồ Chí Minh Biên niên tiểu sử, tập 3, NXB CTQG sự thật, Hà Nội.

53. Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Viện Hồ Chí Minh và các Lãnh tụ của Đảng (2016),

Hồ Chí Minh Biên niên tiểu sử, tập 4, NXB CTQG sự thật, Hà Nội.

54. Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Viện Hồ Chí Minh và các Lãnh tụ của Đảng (2016),

Hồ Chí Minh Biên niên tiểu sử, tập 5, NXB CTQG sự thật, Hà Nội.

55. Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Viện Hồ Chí Minh và các Lãnh tụ của Đảng (2016),

Hồ Chí Minh Biên niên tiểu sử, tập 6, NXB CTQG sự thật, Hà Nội.

56. Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Viện Hồ Chí Minh và các Lãnh tụ của Đảng (2016),

Hồ Chí Minh Biên niên tiểu sử, tập 7, NXB CTQG sự thật, Hà Nội.

170

57. Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Viện Hồ Chí Minh và các Lãnh tụ của Đảng (2016),

Hồ Chí Minh Biên niên tiểu sử, tập 8, NXB CTQG sự thật, Hà Nội.

58. Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Viện Hồ Chí Minh và các Lãnh tụ của Đảng (2016),

Hồ Chí Minh Biên niên tiểu sử, tập 9, NXB CTQG sự thật, Hà Nội.

59. Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Viện Hồ Chí Minh và các Lãnh tụ của Đảng (2016),

Hồ Chí Minh Biên niên tiểu sử, tập 10, NXB CTQG sự thật, Hà Nội.

60. Học viện CTQG Hồ Chí Minh - Ban Tuyên giáo Trung ương Đảng - Tỉnh ủy Nghệ An

(2020), Chủ tịch Hồ Chí Minh với sự nghiệp đổi mới, phát triển và bảo vệ Tổ quốc,

NXB CTQG sự thật, Hà Nội.

61. Vũ Đình Hòe (2001), Pháp quyền nhân nghĩa Hồ Chí Minh, NXB Văn hóa thông tin,

Trung tâm Văn hóa ngôn ngữ Đông Tây, Hà Nội.

62. Phạm Khắc Hòe (1987), Từ Triều đình Huế đến chiến khu Việt Bắc, NXB Thuận Hóa, Huế.

63. Dương Hồng - Vương Thành Trung - Nhiệm Đại Viện - Lưu Phong (Chú dịch), Trần Trọng

Sâm, Kiều Bách Vũ Thuận (biên dịch) (2003), Tứ Thư, NXB Quân đội nhân dân, Hà Nội.

64. Nguyễn Khắc Huỳnh (2006), Ngoại giao Việt Nam phương sách và nghệ thuật đàm

phán, NXB CTQG, Hà Nội.

65. Nguyễn Khắc Huỳnh (2011), Ngoại giao Việt Nam - Góc nhìn và suy ngẫm, NXB

CTQG - Sự thật, Hà Nội.

66. Trần Đình Huỳnh (2008), “Hồ Chí Minh về cách lãnh đạo”, Tạp chí Xây dựng Đảng,

(9), tr.5-8.

67. Trần Đình Huỳnh và các cộng sự (2013), Hồ Chí Minh anh hùng giải phóng dân tộc,

danh nhân văn hóa thế giới (2 tập), NXB Hà Nội, Hà Nội.

68. Trần Đình Huỳnh và Nguyễn Thị Tố Uyên (2018), Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng

Đảng và chính quyền Nhà nước, NXB Lý luận Chính trị, Hà Nội.

69. Nguyễn Văn Hưởng (2016), Phán xét - Các nước lớn đã can thiệp vào Chiến tranh

Việt Nam như thế nào? (Lưu hành nội bộ), NXB Công an nhân dân, Hà Nội.

70. Hellmut Kapfenberger (2010), Hồ Chí Minh biên niên sử, NXB Thế giới, Hà Nội.

71. Vũ Ngọc Khánh (1999), Minh triết Hồ Chí Minh, NXB Văn hóa - Thông tin.

72. Lại Quốc Khánh (Chủ nhiệm) (2015), Triết lý chính trị Hồ Chí Minh, Đề tài khoa học

mã số QG.13.17, Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội.

73. Nguyễn Văn Khoan (2004), Bác Hồ ở Hoa Nam, NXB Công an nhân dân, Hà Nội.

171

74. Harold Koontz, Cyril O’Donnel, Heinz Weihrich (1992), Những vấn đề cốt yếu của

quản lý, tập 2, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội.

75. Đặng Xuân Kỳ (Chủ biên) (1997), Phương pháp và phong cách Hồ Chí Minh, NXB

CTQG, Hà Nội.

76. Vũ Kỳ (2005), Thư ký Bác Hồ kể chuyện, NXB CTQG, Hà Nội.

77. Jean Lacouture (1967), Ho Chi Minh, NXB Le Seuil.

78. Nguyễn Lai (2007), Hồ Chí Minh tầm nhìn ngôn ngữ, NXB Lao động, Hà Nội.

79. Max Landsberg (2007), Công cụ lãnh đạo Tầm nhìn, cảm hứng, động lực, NXB Trẻ,

Thành phố Hồ Chí Minh.

80. V.I.Lênin (2005), Toàn tập, tập 34, NXB CTQG, Hà Nội.

81. V.I.Lênin (2005), Toàn tập, tập 39, NXB CTQG, Hà Nội.

82. V.I.Lênin (2005), Toàn tập, tập 40, NXB CTQG, Hà Nội.

83. V.I.Lênin (2005), Toàn tập, tập 41, NXB CTQG, Hà Nội.

84. V.I.Lênin (2006), Toàn tập, tập 44, NXB CTQG, Hà Nội.

85. Dana Ohlmeyer Lloyd (1986), Worl leaders past & present Ho Chi Minh, Chelsea

house publishers, Newyork.

86. Phan Ngọc Liên, Trịnh Vương Hồng (2000), Hồ Chí Minh chiến sĩ cách mạng quốc tế,

NXB CTQG, Hà Nội.

87. Phan Ngọc Liên (2010), Chiến sĩ quốc tế Hồ Chí Minh hoạt động thực tiễn và lý luận

cách mạng, NXB CTQG, Hà Nội.

88. Lưu Văn Lợi (2004), Ngoại giao Việt Nam, NXB Công an nhân dân, Hà Nội.

89. Đinh Xuân Lý (Chủ biên) (2005), Tìm hiểu vai trò của Hồ Chí Minh đối với sự nghiệp

cách mạng Việt Nam, NXB CTQG, Hà Nội.

90. John C. Maxwell (2008), 21 nguyên tắc vàng của nghệ thuật lãnh đạo, NXB Lao động

Xã hội, Hà Nội.

91. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 1, NXB CTQG, Hà Nội.

92. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 2, NXB CTQG, Hà Nội.

93. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 3, NXB CTQG, Hà Nội.

94. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 4, NXB CTQG, Hà Nội.

95. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 5, NXB CTQG, Hà Nội.

96. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 6, NXB CTQG, Hà Nội.

97. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 7, NXB CTQG, Hà Nội.

98. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 8, NXB CTQG, Hà Nội.

172

99. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 9, NXB CTQG, Hà Nội.

100. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 10, NXB CTQG, Hà Nội.

101. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 11, NXB CTQG, Hà Nội.

102. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 12, NXB CTQG, Hà Nội.

103. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 13, NXB CTQG, Hà Nội.

104. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 14, NXB CTQG, Hà Nội.

105. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 15, NXB CTQG, Hà Nội.

106. Phạm Quang Minh (2018), Quan hệ tam giác Việt Nam, Liên Xô, Trung Quốc trong

cuộc kháng chiến chống Mỹ (1954-1975), NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.

107. Furuta Motoo (1997), Hồ Chí Minh giải phóng dân tộc và đổi mới, NXB CTQG, Hà Nội.

108. Nguyễn Thế Nghĩa (Chủ biên) (2018), Tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh, NXB CTQG

sự thật, Hà Nội.

109. Nhiều tác giả (2004), Hồ Chí Minh một nhân cách hoàn hảo, NXB Công an nhân dân,

Hà Nội.

110. Nhiều tác giả (2013), Đại Việt sử ký toàn thư, NXB Thời đại, Hà Nội.

111. Trần Nhâm (2011), Hồ Chí Minh nhà tư tưởng thiên tài, NXB CTQG, Hà Nội.

112. Nguyễn Dy Niên (2009), Tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh, NXB CTQG, Hà Nội.

113. Vũ Dương Ninh (2016), Cách mạng Việt Nam trên bàn cờ quốc tế lịch sử và vấn đề,

NXB CTQG, Hà Nội.

114. Peter G. Northouse (2016), Leadership: Theory and practice (Lãnh đạo: Lý thuyết và

thực hành), NXB SAGE Publications, the United States of America.

115. Hướng Phi (2009), Thuật lãnh đạo, NXB Từ điển Bách khoa, Hà Nội.

116. Bùi Đình Phong (Chủ biên) (2014), Bản lĩnh chính trị Hồ Chí Minh, NXB Lý luận

chính trị, Hà Nội.

117. Bùi Đình Phong (2020), Nghiên cứu Hồ Chí Minh một số công trình tuyển chọn (3 tập),

NXB Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh.

118. Vương Lạc Phu, Tưởng Nguyệt Thần (2000), Khoa học lãnh đạo hiện đại, NXB

CTQG, Hà Nội.

119. Phùng Hữu Phú (2010), Bí quyết thành công Hồ Chí Minh, NXB CTQG, Hà Nội.

120. Lý Việt Quang, Trần Thị Hợi (Đồng chủ biên) (2019), Phong cách lãnh đạo,

quản lý Hồ Chí Minh - Giá trị lý luận và thực tiễn, NXB CTQG sự thật, Hà Nội.

121. Lê Minh Quân (2009), Tư tưởng chính trị của C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin và Hồ

Chí Minh, NXB CTQG, Hà Nội.

173

122. Hoàng Kim Quế, Nguyễn Đăng Dung (Đồng Chủ biên) (2016), Lịch sử tư tưởng chính

trị - pháp lý, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.

123. Đinh Ngọc Quý (2017), Tư tưởng Hồ Chí Minh về lãnh đạo xã hội, Luận án Tiến sĩ

Chính trị học, Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Hà Nội.

124. Trương Hữu Quýnh, Đinh Xuân Lâm, Lê Mậu Hãn (Đồng chủ biên) (2008), Đại

cương lịch sử Việt Nam toàn tập, NXB Giáo dục, Hà Nội.

125. Alain Ruscio (2020), Hồ Chí Minh: Những bài viết và những cuộc tranh đấu, NXB

CTQG sự thật, Hà Nội.

126. Jean Sainteny (2003), Câu chuyện về một nền hòa bình bị bỏ lỡ, NXB Công an nhân

dân, Hà Nội.

127. Tôn Trung Sơn (1995), Chủ nghĩa Tam dân, Viện Thông tin khoa học xã hội, Hà Nội.

128. Nguyễn Thị Thanh Tâm (Chủ biên) (2018), Tư tưởng Hồ Chí Minh về lãnh đạo và so

sánh với các tiếp cận, lý thuyết hiện đại về lãnh đạo, NXB Lý luận Chính trị, Hà Nội.

129. Phạm Ngọc Thanh (Chủ biên), (2013), Đổi mới văn hóa lãnh đạo và quản lý ở Việt

Nam hiện nay, NXB CTQG, Hà Nội.

130. Đoàn Duy Thành (2011), Một số cảm nhận về tư tưởng - hành động của Hồ Chí Minh,

NXB CTQG, Hà Nội.

131. Chu Văn Thành, Lê Thanh Bình (2004), Bàn về Khoa học và nghệ thuật lãnh đạo,

NXB CTQG, Hà Nội.

132. Song Thành (2005), Hồ Chí Minh - Nhà tư tưởng lỗi lạc, NXB CTQG, Hà Nội.

133. Song Thành (Chủ biên) (2010), Hồ Chí Minh - Tiểu sử, NXB CTQG, Hà Nội.

134. Mạch Quang Thắng (Chủ biên) (2009), Hồ Chí Minh nhà cách mạng sáng tạo, NXB

CTQG, Hà Nội.

135. Mạch Quang Thắng (2010), Hồ Chí Minh - Con người của sự sống, NXB CTQG, Hà Nội.

136. Mạch Quang Thắng (2010), Nhân cách Hồ Chí Minh, NXB CTQG, Hà Nội.

137. Lê Sỹ Thắng (1997), Lịch sử tư tưởng Việt Nam (tập 2), NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.

138. Nguyễn Tài Thư (Chủ biên) (1993), Lịch sử tư tưởng Việt Nam tập 1, NXB Khoa học

Xã hội, Hà Nội.

139. Lê Văn Tích (Chủ biên) (2010), Hồ Chí Minh với cuộc đấu tranh vì hòa bình và tiến bộ

của nhân loại, NXB CTQG, Hà Nội.

140. Trần Dân Tiên (2015), Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch, NXB

CTQG - Sự thật, Hà Nội.

174

141. Trần Nam Tiến (Chủ biên) (2008), Lịch sử quan hệ quốc tế hiện đại (1945-2000),

NXB Giáo dục, Thành phố Hồ Chí Minh.

142. Chu Đức Tính (2013), Sức cảm hóa Hồ Chí Minh, NXB CTQG, Hà Nội.

143. Đặng Thanh Tịnh (2017), Nghệ thuật làm lãnh đạo, NXB Phụ nữ, Hà Nội.

144. Brian Tracy (2018), Thuật lãnh đạo, NXB Thế giới, Hà Nội.

145. Nguyễn Trãi (2001), Toàn tập, NXB Văn hóa thông tin, Hà Nội.

146. Nguyễn Đài Trang (2010), Hồ Chí Minh tâm và tài của một nhà yêu nước, NXB

CTQG, Hà Nội.

147. Hoàng Trang, Phạm Ngọc Anh (Đồng chủ biên) (2000), Tư tưởng Hồ Chí Minh về độc

lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, NXB Lao Động, Hà Nội.

148. Phan Châu Trinh (2005), Toàn tập, tập 3, NXB Đà Nẵng, Đà Nẵng.

149. Nguyễn Phú Trọng (Chủ biên) (2011), Những mối quan hệ cần được giải quyết tốt

trong quá trình đổi mới đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, NXB CTQG, Hà Nội.

150. Vương Thành Trung, Dương Hồng Văn, Nhiệm Đại Viện, Lưu Phong (Chú dịch),

Trần Trọng Sâm, Kiều Bắc Vũ Thuận (Biên dịch) (2006), Tứ thư, NXB Quân đội nhân

dân, Hà Nội, 2003.

151. Yên Ngọc Trung (2020), Triết lý hành động Hồ Chí Minh, NXB CTQG sự thật, Hà Nội.

152. Trần Trọng Trung (2005), Nhà Trắng với cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam, NXB

CTQG, Hà Nội.

153. Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn quốc gia, Ủy ban Quốc gia UNESCO của

Việt Nam (1995), Chủ tịch Hồ Chí Minh Anh hùng giải phóng dân tộc nhà văn hóa lớn,

NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.

154. Trần Minh Trưởng (2014), Những quan điểm nguyên tắc ứng xử trong quan hệ quốc tế

của Hồ Chí Minh và sự vận dụng của Đảng trong tình hình mới, NXB CTQG, Hà Nội.

155. Đào Đình Tuấn (2019), Phong cách ứng xử Hồ Chí Minh, NXB CTQG sự thật, Hà Nội.

156. Lý Minh Tuấn (2010), Tứ thư bình giải, NXB Tôn Giáo, Hà Nội.

157. Lý Minh Tuấn (2019), Lão Tử Đạo đức kinh giải luận, NXB Trẻ, TP. Hồ Chí Minh.

158. Hoàng Tùng (1998), Từ tư duy truyền thống đến tư tưởng Hồ Chí Minh, NXB CTQG,

Hà Nội.

159. Từ điển Triết học (1986), NXB Tiến bộ, Matxcơva.

160. Trần Long Văn (2005), Nghệ thuật lãnh đạo, NXB CTQG, Hà Nội.

161. Văn phòng Trung ương Đảng (2009), Trường Chinh - Những bài nói, bài viết về Chủ

tịch Hồ Chí Minh, Hà Nội.

175

162. Viện Lịch sử quân sự Việt Nam (2004), Sự nghiệp và tư tưởng quân sự của Chủ tịch

Hồ Chí Minh, NXB Quân đội nhân dân, Hà Nội.

163. Viện Ngôn ngữ học (2003), Từ điển Tiếng việt, NXB Đà Nẵng, Trung tâm Từ điển học,

Đà Nẵng.

164. Phạm Xanh (2002), Hồ Chí Minh dân tộc và thời đại, NXB CTQG, Hà Nội.

165. Lê Văn Yên (2010), Hồ Chí Minh với chiến lược đại đoàn kết quốc tế trong cách mạng

giải phóng dân tộc, NXB CTQG, Hà Nội.

166. Nguyễn Như Ý (Chủ biên) (2005), Hồ Chí Minh tác gia, tác phẩm và nghệ thuật ngôn

từ, NXB Giáo dục.