VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
NGUYỄN THỊ HẰNG NGA
KÍNH NGỮ TRONG TIẾNG NHẬT VÀ NHỮNG BIỂU HIỆN
TƯƠNG ĐƯƠNG TRONG TIẾNG NHẬT
Ngành: Ngôn ngữ học so sánh, đối chiếu
Mã số: 9 22 20 24
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC
Người hướng dẫn khoa học:
PGS. TS. Hoàng Anh Thi
Hà Nội, 2023
LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng
được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Hà nội, ngày tháng năm 2023
Tác giả luận án
Nguyễn Thị Hằng Nga
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .............................................................................................................................. 1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ
THUYẾT.............................................................................................................................. 7
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu kính ngữ ............................................................. 7
1.1.1. Tổng quan nghiên cứu kính ngữ trong tiếng Nhật ................................................... 7
1.1.2. Tổng quan nghiên cứu kính ngữ tiếng Nhật trong mối quan hệ với lịch sự ......... 14
1.2. Cơ sở lý thuyết ........................................................................................................... 19
1.2.1. Khái niệm kính ngữ tiếng Nhật .............................................................................. 19
1.2.2.Phân loại kính ngữ tiếng Nhật .................................................................................... 21
1.2.3. Một số đặc điểm ngôn ngữ và văn hóa giao tiếp liên quan kính ngữ tiếng
Nhật ........................................................................................................................... 34
1.2.4. Cơ sở lý thuyết về ngôn ngữ học đối chiếu ..................................................... 41
1.3. Tiểu kết chương 1 ...................................................................................................... 42
CHƯƠNG 2: CÁC PHƯƠNG THỨC NGỮ PHÁP BIỂU THỊ KÍNH NGỮ TIẾNG
NHẬT VÀ TƯƠNG ĐƯƠNG TRONG TIẾNG VIỆT ............................................. 44
2.1. Các phương thức ngữ pháp biểu thị kính ngữ tiếng Nhật ................................ 44
2.1.1. Phương thức sử dụng tiền tố biểu thị kính ngữ tiếng Nhật................................... 44
2.1.2. Phương thức sử dụng hậu tố biểu thị kính ngữ trong tiếng Nhật ......................... 56
2.1.3. Phương thức sử dụng tiền tố kết hợp hậu tố biểu thị kính ngữ tiếng Nhật ................ 65
2.2. Các biểu hiện ngữ pháp tương đương trong tiếng Việt ...................................... 77
2.2.1. Phương thức sử dụng cấu trúc chủ-vị thể hiện lịch sự trong tiếng Việt ......... 78
2.2.2. Phương thức sử dụng tình thái từ thể hiện lịch sự trong tiếng Việt ................ 79
2.2.3. Tổ hợp lịch sự trong tiếng Việt ....................................................................... 81
2.3. Đối chiếu các phương thức ngữ pháp biểu thị kính ngữ trong tiếng Nhật với
những biểu hiện tương đương trong tiếng Việt ........................................................... 84
2.3.1. Sự khác biệt về tần suất sử dụng các phương thức ngữ pháp ......................... 84
2.3.2. Sự khác biệt về các dạng thức trong các phương thức ngữ pháp ................... 86
2.4. Tiểu kết chương 2 ...................................................................................................... 88
CHƯƠNG 3: CÁC PHƯƠNG THỨC TỪ VỰNG BIỂU THỊ KÍNH NGỮ TIẾNG
NHẬT VÀ TƯƠNG ĐƯƠNG TRONG TIẾNG VIỆT ............................................. 90
3.1. Các phương thức từ vựng biểu thị kính ngữ trong tiếng Nhật .......................... 90
3.1.1.Từ xưng hô biểu thị kính ngữ trong tiếng Nhật ....................................................... 90
3.1.2.Từ đồng nghĩa lịch sự biểu thị kính ngữ trong tiếng Nhật ............................... 96
3.1.3. Từ Hán-Nhật biểu thị kính ngữ trong tiếng Nhật ................................................. 104
3.2. Các biểu hiện từ vựng thể hiện lịch sự trong tiếng Việt ......................................... 106
3.2.1. Từ xưng hô thể hiện lịch sự trong tiếng Việt ....................................................... 106
3.2.2.Từ đồng nghĩa lịch sự thể hiện lịch sự trong tiếng Việt ................................. 110
3.2.3.Từ Hán-Việt thể hiện lịch sự trong tiếng Việt ................................................ 111
3.3. Đối chiếu các phương thức từ vựng biểu thị kính ngữ trong tiếng Nhật và
tương đương trong tiếng Việt ............................................................................... 113
3.3.1. Đối chiếu kính ngữ từ ngữ xưng hô trong tiếng Nhật và tương đương trong
tiếng Việt. ................................................................................................................ 113
3.3.2. Đối chiếu kính ngữ từ ngữ đồng nghĩa trong tiếng Nhật và tương đương trong
tiếng Việt ................................................................................................................. 117
3.3.3. Đối chiếu kính ngữ từ Hán-Nhật và tương đương trong tiếng Việt .............. 119
3.4. Tiểu kết chương 3 .................................................................................................... 123
CHƯƠNG 4: KHẢO SÁT TRƯỜNG HỢP CHUYỂN DỊCH KÍNH NGỮ TIẾNG
NHẬT SANG TIẾNG VIỆT QUA MỘT SỐ TÁC PHẨM VĂN HỌC NHẬT BẢN
VÀ BẢN DỊCH TIẾNG VIỆT ..................................................................................... 125
4.1. Mô tả khảo sát .......................................................................................................... 125
4.1.1. Phạm vi và mục đích khảo sát ....................................................................... 125
4.1.2. Cách thức tiến hành khảo sát ........................................................................ 125
4.2. Kết quả khảo sát ...................................................................................................... 126
4.2.1. Mô tả chung tình hình chuyển dịch kính ngữ trong các tác phẩm ................ 126
4.2.2. Chuyển dịch kính ngữ bằng từ ngữ xưng hô ................................................. 128
4.2.3 Chuyển dịch kính ngữ bằng cấu trúc chủ-vị .................................................. 133
4.2.4. Chuyển dịch kính ngữ bằng tình thái từ ........................................................ 134
4.2.5. Cách chuyển dịch kính ngữ bằng từ ngữ đồng nghĩa lịch sự ....................... 136
4.2.6 Chuyển dịch kính ngữ bằng từ gốc Hán......................................................... 137
4.2.7. Chuyển dịch kính ngữ bằng tổ hợp lịch sự ................................................... 137
4.3. Tiểu kết chương 4 .................................................................................................... 138
KẾT LUẬN ..................................................................................................................... 139
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN
QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ................................................................................. 143
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 144
PHỤ LỤC......................................................................................................................... 155
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BD
Bản dịch
BG
Bản gốc
CTPN
Chủ thể phát ngôn
CTTN
Chủ thể tiếp ngôn
KNN
Khiêm nhường ngữ
LSN
Lịch sự ngữ
TKN
Tôn kính ngữ
N
Danh từ
V
Động từ
ADJ
Tính từ
ADV
Trạng từ