Luận án Tiến sĩ: Sự biểu thị mức độ trong tiếng Việt từ góc nhìn ngôn ngữ học tri nhận

Tiếng Việt sở hữu hệ thống từ ngữ biểu thị mức độ phong phú, đa dạng cho các đặc điểm, phẩm chất và trạng thái của sự vật, hiện tượng. Tuy nhiên, các nghiên cứu trước đây thường tập trung vào bình diện ngữ pháp, ngữ nghĩa theo quan điểm cấu trúc, còn thiếu một công trình độc lập đi sâu khám phá cách người Việt ý niệm hóa mức độ từ góc nhìn ngôn ngữ học tri nhận một cách toàn diện và hệ thống.

Luận án này hướng đến các nhà nghiên cứu ngôn ngữ học, đặc biệt là ngôn ngữ học tri nhận, các nhà Việt ngữ học, sinh viên cao học ngành ngôn ngữ học và những ai quan tâm đến sự phong phú của tiếng Việt và mối quan hệ giữa ngôn ngữ, tư duy và văn hóa.

Luận án tiến sĩ này là công trình nghiên cứu toàn diện về sự biểu thị mức độ trong tiếng Việt từ góc nhìn ngôn ngữ học tri nhận, nhằm làm rõ cách thức và quá trình người Việt ý niệm hóa mức độ của đặc điểm, trạng thái của con người, đồ dùng, thực phẩm và sự việc. Dựa trên các lý thuyết cốt lõi của ngôn ngữ học tri nhận như ý niệm hóa, nghiệm thân, sơ đồ hình ảnh, ẩn dụ ý niệm và hoán dụ ý niệm, luận án đã hệ thống hóa và phân tích các biểu thức ngôn ngữ đa nghĩa và ngữ cố định. Các phát hiện chính bao gồm việc xác định 5 kiểu sơ đồ hình ảnh được người Việt sử dụng phổ biến (vật thể, vật chứa, bộ phận – tổng thể, lực, lên – xuống) và 27 mô hình ý niệm (18 ẩn dụ ý niệm, 9 hoán dụ ý niệm) để biểu thị mức độ cao và cực cao. Nghiên cứu cũng phân tích vai trò của kinh nghiệm và văn hóa dân tộc, đặc biệt là văn hóa vùng miền Nam Bộ, trong việc định hình các ý niệm này, cho thấy sự khác biệt trong cách lựa chọn và tần suất sử dụng sơ đồ hình ảnh giữa tiếng Việt toàn dân và phương ngữ Nam Bộ. Kết quả này không chỉ góp phần làm sâu sắc thêm hiểu biết về cấu trúc ngữ nghĩa tiếng Việt mà còn hé lộ những đặc điểm tri nhận và dấu ấn văn hóa độc đáo của người Việt.