BỘ GIÁO DỤC
VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC
VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
NGUYỄN CHI MAI
ĐIỀU TRA, ĐÁNH GIÁ TIỀM NĂNG SỬ DỤNG CÂY CÓ
ĐỘC CỦA CÁC NHÓM DÂN TỘC THIỂU SỐ,
TỈNH QUẢNG TRỊ
LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC
Hà Nội – 2025
BỘ GIÁO DỤC
VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC
VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
NGUYỄN CHI MAI
ĐIỀU TRA, ĐÁNH GIÁ TIỀM NĂNG SỬ DỤNG CÂY CÓ
ĐỘC CỦA CÁC NHÓM DÂN TỘC THIỂU SỐ,
TỈNH QUẢNG TRỊ
LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC
Ngành: Thực vật học
Mã số: 9.42.01.11
Xác nhận của Học viện
Khoa học và Công nghệ
Người hướng dẫn
(Ký, ghi rõ họ tên)
PGS.TS. Ninh Khắc Bản
Hà Nội – 2025
LOI CAM DOAN
Toi xin cam doan
lu~
an: "Di~u tra, danh gia ti~m nang sir d\lng cay c6
dQc
cua cac nh6m dan t9c thi~u s6, tinh Quang Tri" la cong trlnh nghien cuu cua rieng
toi, du6i S\l hu6ng ddn khoa h9c cua PGS. TS. Ninh
Kh!c
Ban. Lu~n an sir d\lng
thong tin trich ddn
tu
nhi~u ngu6n tham khao khac nhau va cac thong tin trich
d!n
duqc ghi ro ngu6n g5c. Cac k~t qua nghien cuu duqc cong
bf>
chung v6i cac tac gia
khac va da
duqc
sv
nhdt tri cua
df>ng
tac gia khi dua vao lu~n an. Cac
sf>
li~u,
k~t
qua
dugc trinh bay trong lu~n
an
la trung thvc va chua tung duqc cong
bf>
trong
b!t
ky
m9t cong trinh nao. Lu~n an dugc hoan
that1h
trong thoi gian toi lam nghien c(ru sinh
t~i H9c vi~n Khoa
hQc
va Cong ngh~, Vi~n Han lam Khoa
hQc
va Cong ngh~ Vi~t
Nam.
Ha
N9i,
ngay
ih
thang
~
niim 2025
Tac gia
loin
an
(Ky
va
ghi
ro
hp
ten)
Nguy€n Chi Mai
LOI
CAMON
D~
hoan thien
duqc
lu~n an nay,
d!u
tien toi mu6n bay
t6
long cam
cm
sau s~c
d~n thdy hu6ng ddn PGS. TS. Ninh Kh~c Ban.
ThAy
da
giup
du
toi dinh hu6ng nghien
CU'U,
danh nhi€u thoi gian
hu6ng
ddn nghien
cuu
sinh
th\l'C
hi~n cac CUQC ph6ng
v!n
di€u tra d€ thu
duqc
nhi€u thong tin hiiu ich, va luon t~o dieu ki~n,
d(>ng
vien
d~
toi
th\l'C
hi~n t6t cac nghien
C\IU
trong lu~n
an.
Toi
xin
chan thanh cam
cm
Ban Lanh
d~o
Vi~n H6a h9c, Ban Lanh d~o H9c
vi~n Khoa
hQc
va
Cong ngh~, Khoa Sinh h9c, Phong Dao
~o
cua H9c vi~n Khoa h9c
va
Cong
ngh~
da
t~o di€u ki~n thu~n lqi d€ toi co th€ hoan thanh
duqc
lu~n an.
Toi xin chan thanh cam
cm
TS.
Tr!n
My
Linh -Pho truong phong Phong
Nghien
cU'U
sinh v~t bi€n vi nhiing trq giup thi~t thgc tu h9c thu~t, kinh phi d~n nhfrng
vein
d€ khac trong qua trinh ti~n hanh lu~n an. Toi ciing xin cam
cm
cac d6ng nghi~p
cong tac a Phong Nghien cuu sinh v~t bi€n, Phong Nghien
cU'U
cclu
true
cua
Vi~n Hoa
h9c, Phong Tai nguyen thvc
v~t
cua Vi~n Sinh h9c v~t
da
h6 trq toi th\l'c hi~n cac
nghien
cU'U
va
di€u tra,
d€
toi co th~ hoan thanh lu~n
an
m9t each
t6t
nhclt.
L~
an
duqc h6 trq thvc hi~n
tu
d\I an DTCB "Di€u tra, tri thuc ban
dja
v€
su
dl)ng tai nguyen cay thu6c cua c9ng d6ng dan
t<)c
Van Ki€u
va
Pa
Ko, Tinh Quang
Tri, Vi~t Nam",
ma
s6 UQDTCB.03/21-23, do PGS.TS. Ninh Kh~c Ban lam
chu
nhi~m
d\l'
an.
D~c bi~t, toi mu6n gui loi bi€t
cm
chan thanh d€n TS. Nguy~n
Tuong
Van
va
gia dinh
da
luon sat canh, d9ng vien va h6
trq
toi giai quy€t m9i kho khan d6 hoan
thanh lu~n an.
Ha
N9i, ngay :;); thang 3 nam 2025
Tac gia lui,n an
(Ky
va ghi ro hp ten)
Nguy~n Chi Mai
i
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT ................................................................. v
DANH MỤC HÌNH .................................................................................................. vi
DANH MỤC BẢNG ............................................................................................... viii
MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1
Chương 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ........................................................................ 5
1.1. KHÁI NIỆM VÀ ẢNH HƯỞNG NGUY HẠI CỦA THỰC VẬT CÓ ĐỘC .. 5
1.2. LỊCH SỬ SỬ DỤNG VÀ ỨNG DỤNG LOÀI THỰC VẬT CÓ ĐỘC ........... 7
1.2.1. Sử dụng và ứng dụng loài thực vật có độc trong y học ................................. 7
1.2.2. Thực vật có độc sử dụng làm vũ khí và thực thi công lý ............................ 11
1.2.3. Thực vật có độc sử dụng làm thức ăn .......................................................... 13
1.2.4. Thực vật có độc sử dụng làm thuốc trừ sâu sinh học và đánh bắt cá .......... 14
1.2.5. Thực vật có độc sử dụng trong các hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng ........... 15
1.3. TÌNH HÌNH ĐIỀU TRA VÀ NGHIÊN CỨU VỀ LOÀI THỰC VẬT CÓ ĐỘC
TRÊN THẾ GIỚI ...................................................................................................... 17
1.3.1. Tình hình điều tra tri thức về loài thực vật có độc ...................................... 18
1.3.2. Tình hình nghiên cứu về loài thực vật có độc ............................................. 21
1.3.2.1. Xác định loài trong các nghiên cứu về loài thực vật có độc ....................... 21
1.3.2.2. Các nghiên cứu về sàng lọc hoạt tính sinh học của loài thực vật có độc .... 23
1.3.2.3. Các nghiên cứu phân lập các hợp chất tự nhiên sử dụng các phân đoạn có
hoạt tính sinh học ...................................................................................................... 26
1.4. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LOÀI THỰC VẬT CÓ ĐỘC Ở VIỆT NAM .. 27
1.5. ĐẶC ĐIỂM KHU VỰC NGHIÊN CỨU ........................................................ 29
1.5.1. Đặc điểm tự nhiên ........................................................................................ 29
1.5.2. Đặc điểm dân tộc học .................................................................................. 31
1.5.3. Tri thức bản địa của người Pa Kô và Vân Kiều .......................................... 33
Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........................................ 36
2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ........................................................................ 36
2.1.1. Địa điểm, thời gian điều tra ......................................................................... 36
2.1.2. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................. 36
2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................................. 37
2.2.1. Hóa chất thiết bị ........................................................................................... 37
