Luận án Tiến sĩ Luật học: Giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:258

Thêm vào BST

Báo xấu

63
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cơ cấu của Luận án gồm phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục, Luận án có 4 chương: Chương 1 - Tổng quan nghiên cứu liên quan đến luận án; Chương 2 - Những vấn đề lý luận về giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự; Chương 3 - Những quy định của Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam về giám đốc thẩm và thực trạng giám đốc thẩm; Chương 4 - Các giải pháp nâng cao hiệu quả giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Luật học: Giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN TRUNG KIÊN GIÁM ĐỐC THẨM TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2020
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN TRUNG KIÊN GIÁM ĐỐC THẨM TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM Ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số : 9380104 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Văn Huyên HÀ NỘI - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Trung Kiên
MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1. Tình hình nghiên cứu trong nƣớc ........................................................................ 9 1.2. Tình hình nghiên cứu ngoài nƣớc ....................................................................... 22 1.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án và những vấn đề tập trung nghiên cứu trong luận án ................................................................................... 27 1.4. Câu hỏi và giải thuyết nghiên cứu ....................................................................... 30 Chương 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁM ĐỐC THẨM TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ 2.1. Khái niệm giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự ................................................ 32 2.2. Ý nghĩa của thủ tục giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự .................................. 44 2.3. Các tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện của thủ tục giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự ................................................................................................................ 46 2.4. Các yếu tố tác động đến thủ tục giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự................ 48 2.5. Mô hình giám đốc thẩm trong các thiết chế tƣ pháp hình sự quốc tế và tố tụng hình sự của một số quốc gia trên thế giới ................................................................... 50 Chương 3 NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ GIÁM ĐỐC THẨM VÀ THỰC TRẠNG GIÁM ĐỐC THẨM 3.1. Pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về giám đốc thẩm ....................................... 65 3.2. Thực trạng giám đốc thẩm ................................................................................... 96 Chương 4 CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIÁM ĐỐC THẨM TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ 4.1. Phƣơng hƣớng đổi mới, hoàn thiện, nâng cao hiệu quả giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự ................................................................................................................ 116 4.2. Yêu cầu đổi mới, hoàn thiện, nâng cao hiệu quả giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự ........................................................................................................................ 117 4.3. Những giải pháp nâng cao chất lƣợng giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự ...... 120 KẾT LUẬN 149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ 151 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự BLHS Bộ luật hình sự HLPL Hiệu lực pháp luật VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao TANDTC Tòa án nhân dân tối cao VKSND Viện kiểm sát nhân dân TAND Tòa án nhân dân TAQS Tòa án quân sự HĐGĐT Hội đồng giám đốc thẩm TANDCC Tòa án nhân dân cấp cao VKSNDCC Viện kiểm sát nhân dân cấp cao
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Xét xử vụ án hình sự là giai đoạn trung tâm, quan trọng nhất của hoạt động TTHS. Trong giai đoạn này, Tòa án nhân danh quyền lực Nhà nƣớc, trên cơ sở pháp luật, kiểm tra tính có căn cứ, hợp pháp của toàn bộ các quyết định đã đƣợc các cơ quan tiến hành tố tụng ban hành trong quá trình khởi tố, điều tra, truy tố; thông qua hoạt động điều tra trực tiếp tại phiên tòa, kết quả tranh tụng tại phiên tòa sẽ đánh giá một cách khách quan, đầy đủ chứng cứ và các tình tiết trong vụ án với mục đích cuối cùng là tuyên một bản án, quyết định công minh, có căn cứ, đúng pháp luật, bảo đảm không làm oan ngƣời vô tội, không bỏ lọt tội phạm. Vì vậy, chất lƣợng xét xử, tính chính xác, hợp pháp trong các bản án, quyết định của Tòa án phản ánh chất lƣợng của hoạt động tƣ pháp, uy tín của Nhà nƣớc. Tòa án đƣợc coi là tƣợng trƣng cho công lý. Tòa án nhân danh công lý và dựa vào công lý nên phải hoạt động “nhƣ một ngƣời đứng giữa, trung lập, không phụ thuộc vào bên nào” [111, tr.43] và chỉ tuân theo pháp luật. Tuy nhiên, hoạt động xét xử của Tòa án “có tính đặc thù, đó là hoạt động tƣ duy của thẩm phán trong việc áp dụng pháp luật” [111, tr.43]. Thẩm phán cũng là con ngƣời nên không thể tránh đƣợc sai lầm trong nhận thức hoặc bị ảnh hƣởng bởi các yếu tố bên ngoài nhƣ chính trị, dƣ luận, các vấn đề tôn giáo, chính trị, xã hội, những tác động, cám dỗ vật chất và tinh thần từ phía những ngƣời có liên quan đến vụ án... Trong TTHS, Tòa án có quyền quyết định các vấn đề liên quan đến tài sản, tự do, danh dự, thậm chí tính mạng của con ngƣời. Vì vậy, những sai lầm trong quyết định, bản án của Tòa án có thể dẫn đến những hậu quả rất nghiêm trọng, ảnh hƣởng không chỉ đến quyền và lợi ích hợp pháp của các cá nhân, pháp nhân mà còn làm suy giảm uy tín của Nhà nƣớc. Giám đốc thẩm trong TTHS là thủ tục xét lại bản án, quyết định đã có HLPL của Tòa án bị kháng nghị vì phát hiện có vi phạm pháp luật nghiêm trọng, nhằm đảm bảo pháp luật đƣợc áp dụng đúng đắn và thống nhất, kịp thời khắc phục những sai lầm, vi phạm. Đây là thủ tục tố tụng quan trọng đảm bảo tính chính xác, công minh của các bản án, quyết định của Tòa án, bảo đảm quyền con ngƣời, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, pháp nhân, bảo vệ công lý, sự nghiêm minh của pháp luật và uy tín của Nhà nƣớc. Việc lựa chọn đề tài “Giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam” cho luận án tiến sỹ vì các lý do sau: Thứ nhất, thể chế hóa chủ trƣơng, đƣờng lối của Đảng về chiến lƣợc cải cách tƣ pháp, xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam trong Nghị quyết số 49/NQ-TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lƣợc cải cách tƣ pháp đến năm 2020: “Từng bƣớc hoàn thiện thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm theo hƣớng quy định 1
chặt chẽ những căn cứ kháng nghị và quy định rõ trách nhiệm của ngƣời ra kháng nghị đối với bản án, quyết định của Tòa án đã có HLPL; khắc phục tình trạng kháng nghị tràn lan, thiếu căn cứ.” Bên cạnh nhiệm vụ phòng ngừa, ngăn chặn tội phạm, phát hiện nhanh chóng, chính xác, xử lý nghiêm minh, kịp thời mọi hành vi phạm tội, không để lọt tội phạm, ngƣời phạm tội, việc hoàn thiện thủ tục TTHS còn phải đảm bảo quyền con ngƣời, quyền công dân, quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nƣớc, cá nhân, pháp nhân, không làm oan ngƣời vô tội. Trƣờng hợp xảy ra việc oan, sai cần phải đƣợc phát hiện, giải quyết nhanh nhất để khôi phục danh dự, quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời bị oan, kịp thời bồi thƣờng vật chất, tinh thần một cách thỏa đáng. Vì vậy, phải có một thủ tục đặc biệt để xem xét lại một cách đầy đủ, khách quan toàn bộ quá trình giải quyết vụ án, kịp thời phát hiện và khắc phục những vi phạm, sai lầm của các cơ quan tiến hành tố tụng, ngƣời tiến hành tố tụng, đảm bảo bản án, quyết định có HLPL của Tòa án chính xác, công minh, khách quan, đúng ngƣời, đúng tội, đúng pháp luật, không làm oan ngƣời vô tội, không bỏ lọt tội phạm. Để thực hiện đƣợc mục tiêu cải cách tƣ pháp và hội nhập quốc tế nhƣ Nghị quyết đã đặt ra, cần có những nghiên cứu về mô hình tố tụng, tổ chức hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng, trình tự, thủ tục giải quyết vụ án hình sự, thủ tục xem xét, phát hiện và xử lý những vi phạm, sai lầm trong bản án, quyết định có HLPL của Tòa án. Thứ hai, cụ thể hóa quy định của Hiến pháp năm 2013 và Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 đã đƣợc Quốc hội thông qua với nhiều quy định mới đƣợc bổ sung, thay đổi, trong đó có các quy định về thủ tục giám đốc thẩm. Vì vậy đòi hỏi phải có nghiên cứu đầy đủ, toàn diện các quy định về giám đốc thẩm trong BLTTHS và phân tích, đánh giá thực tiễn thi hành các quy định này. Việc nghiên cứu đầy đủ, toàn diện về thủ tục giám đốc thẩm sẽ góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật TTHS nói chung, nâng cao chất lƣợng, hiệu quả việc giải quyết các vụ án hình sự nói riêng, phù hợp với yêu cầu, đòi hỏi của lý luận và thực tiễn giai đoạn hiện nay. Thứ ba, giám đốc thẩm trong TTHS có ý nghĩa chính trị, xã hội và pháp lý to lớn. Khi ra bản án, quyết định, Tòa án nhân danh Nhà nƣớc quyết định những vấn đề liên quan đến tính mạng, tự do, danh dự, tài sản của cá nhân; uy tín, hoạt động và sự tồn tại của pháp nhân. Vì vậy, bản án, quyết định của Tòa án có chính xác thì công lý mới đƣợc thực thi, tạo niềm tin của xã hội vào pháp luật và thể chế chính trị, nâng cao ý thức tôn trọng pháp luật của mỗi cá nhân, tổ chức. Thủ tục giám đốc thẩm trƣớc hết sẽ đảm bảo bản án, quyết định có HLPL của Tòa án khách quan, đúng pháp luật, hạn chế và kịp thời khắc phục sai lầm, vi phạm. Bên cạnh đó, thủ tục giám đốc thẩm giải quyết đƣợc những khó khăn, vƣớng mắc trong việc áp dụng pháp luật của Tòa án cấp dƣới, để những sai lầm tƣơng tự sẽ không lặp lại, là cơ sở để xây dựng án lệ, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự và TTHS. 2
Đối với các cơ quan tiến hành tố tụng, ngƣời tiến hành tố tụng, thủ tục giám đốc thẩm góp phần nâng cao trách nhiệm, năng lực của các chủ thể tiến hành tố tụng. Việc xem xét lại bản án, quyết định của Tòa án đã có HLPL theo thủ tục giám đốc thẩm đảm bảo các chủ thể tiến hành tố tụng, đặc biệt là Tòa án phải thu thập, nghiên cứu, đánh giá đầy đủ, chính xác, khách quan, toàn diện tất cả các chứng cứ, tài liệu để xác định sự thật khách quan của vụ án; tinh thông, am hiểu pháp luật; chủ động, thận trọng trong mỗi quyết định tố tụng. Thứ tư, về lý luận, là một thủ tục đặc biệt trong TTHS, giám đốc thẩm nhận đƣợc nhiều sự quan tâm của các nhà khoa học trong và ngoài nƣớc. Tuy nhiên, hiện nay vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau, chƣa hoàn toàn thống nhất về bản chất của thủ tục giám đốc thẩm; chƣa làm rõ đƣợc căn cứ, thẩm quyền, hậu quả giám đốc thẩm; chƣa xác định rõ ràng sự khác biệt giữa thủ tục giám đốc thẩm và thủ tục tái thẩm; sự cần thiết phải quy định hai thủ tục độc lập để xem xét lại bản án, quyết định có HLPL của Tòa án. Vì vậy, nghiên cứu lý luận về giám đốc thẩm là rất cần thiết để bổ sung, phát triển tri thức khoa học pháp lý, thống nhất về quan điểm và định hƣớng xây dựng, hoàn thiện pháp luật. Thứ năm, quá trình xây dựng, bổ sung, hoàn thiện pháp luật về giám đốc thẩm trong BLTTHS năm 2015, các nhà làm luật vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau, chƣa thực sự đúng với bản chất của thủ tục giám đốc thẩm. Hậu quả là một số quy định về các thủ tục khác nhau còn chồng chéo, “lấn sân” của nhau, chƣa thể hiện đƣợc rõ ràng bản chất của thủ tục giám đốc thẩm, để phân biệt thủ tục giám đốc thẩm với các thủ tục tố tụng khác, đặc biệt là thủ tục tái thẩm; căn cứ kháng nghị vẫn còn gây tranh cãi trong việc áp dụng, thiếu sự giải thích, hƣớng dẫn rõ ràng. Thứ sáu, tổng kết công tác kiểm sát và kết quả xét xử hàng năm của ngành Kiểm sát và Tòa án cho thấy số lƣợng bản án, quyết định đã có HLPL của Tòa án bị hủy, sửa không hề nhỏ; một số vi phạm rất nghiêm trọng, xâm hại đến quyền con ngƣời, quyền công dân, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, ảnh hƣởng đến uy tín của Nhà nƣớc, pháp luật. Bên cạnh đó, chất lƣợng kháng nghị giám đốc thẩm, quyết định giám đốc thẩm chƣa cao, một số trƣờng hợp kháng nghị không đƣợc chấp nhận hoặc phải rút kháng nghị; một số trƣờng hợp quyết định giám đốc thẩm của Tòa án cấp dƣới tiếp tục bị kháng nghị giám đốc thẩm; nghiêm trọng hơn, một số quyết định giám đốc thẩm chƣa thực sự “tâm phục, khẩu phục”. Vì vậy, nghiên về thủ tục giám đốc thẩm là rất cần thiết, góp phần nâng cao chất lƣợng giám đốc thẩm trong thực tiễn thi hành. Ngoài ra, không thể phủ nhận một thực tế là thông qua thủ tục giám đốc thẩm, nhiều bản án, quyết định có HLPL của Tòa án có vi phạm pháp luật nghiêm trọng đã kịp thời đƣợc khắc phục, tạo lòng tin của nhân dân vào hoạt động xét xử của Tòa án 3
nói riêng và đảm bảo uy tín của hệ thống tƣ pháp nói chung. Các quyết định giám đốc thẩm đã và đang đƣợc lựa chọn để phát triển án lệ, góp phần xây dựng, hoàn thiện pháp luật hình sự và TTHS. Do đó, thủ tục này cần phải đƣợc nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện về lý luận và thực tiễn để góp phần xây dựng, hoàn thiện pháp luật, nâng tầm chất lƣợng của các quyết định giám đốc thẩm trở thành mẫu mực và là nguồn luật đáng tin cậy. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của Luận án là xây dựng cơ sở lý luận khoa học về giám đốc thẩm trong TTHS, nghiên cứu những quy định của pháp luật về giám đốc thẩm trong TTHS và thực tiễn thi hành, đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật về giám đốc thẩm trong TTHS; nâng cao chất lƣợng giám đốc thẩm trong TTHS. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích nêu trên, Luận án có các nhiệm vụ sau đây: (1) làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về giám đốc thẩm trong TTHS gồm khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa, tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện các quy định về giám đốc thẩm trong TTHS và các yếu tố tác động đến giám đốc thẩm trong TTHS; (2) nghiên cứu mô hình giám đốc thẩm trong các thiết chế tƣ pháp hình sự quốc tế và TTHS của một số quốc gia trên thế giới; (3) phân tích các quy định của pháp luật thực định và đánh giá thực tiễn thi hành pháp luật về giám đốc thẩm trong TTHS ở Việt Nam hiện nay; (4) nghiên cứu các giải pháp hoàn thiện pháp luật về giám đốc thẩm trong TTHS Việt Nam và nâng cao chất lƣợng giám đốc thẩm trong TTHS. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu - Những vấn đề lý luận về giám đốc thẩm trong TTHS gồm: khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa, tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện và các yếu tố tác động đến thủ tục giám đốc thẩm trong TTHS. - Mô hình giám đốc thẩm trong các thiết chế tƣ pháp hình sự quốc tế và TTHS của một số quốc gia trên thế giới. - Lịch sử hình thành, phát triển các quy định về thủ tục giám đốc thẩm trong pháp luật TTHS Việt Nam. - Những quy định về giám đốc thẩm trong pháp luật TTHS, đặc biệt là BLTTHS năm 2015. - Số liệu và thực trạng thi hành các quy định về giám đốc thẩm trong TTHS. 4
3.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung, trƣớc hết, luận án phân tích những vấn đề lý luận về giám đốc thẩm trong khoa học luật TTHS; nghiên cứu mô hình giám đốc thẩm trong thiết chế tƣ pháp hình sự quốc tế và TTHS của một số quốc gia trên thế giới. Sau đó, luận án phân tích các quy phạm pháp luật về giám đốc thẩm và đánh giá thực tiễn thi hành. Trên cơ sở những kết quả nghiên cứu từ lý luận và thực tiễn, luận án đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao chất lƣợng giám đốc thẩm trong TTHS, đáp ứng yêu cầu cải cách tƣ pháp, xây dựng nhà nƣớc pháp quyền. Về thời gian, Luận án tập trung nghiên cứu các quy định của BLTTHS năm 2015 về giám đốc thẩm, so sánh với các quy định trong BLTTHS năm 1988 và 2003; thực tiễn thi hành pháp về giám đốc thẩm trong TTHS từ năm 2010 đến 2019 bao gồm tình hình giải quyết đơn đề nghị kháng nghị giám đốc thẩm, thông báo vi phạm trong các bản án, quyết định đã có HLPL của Tòa án; số lƣợng, chất lƣợng kháng nghị giám đốc thẩm và các quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng giám đốc thẩm của Tòa án nhân dân cấp tỉnh, Tòa án nhân dân cấp cao và Tòa án nhân dân tối cao. Về không gian, Luận án nghiên cứu thực trạng thi hành các quy định về giám đốc thẩm trong TTHS trên phạm vi cả nƣớc. 4. Phương pháp luận nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận nghiên cứu Luận án nghiên cứu giám đốc thẩm trong TTHS theo cách tiếp cận đa ngành, liên ngành khoa học xã hội và đa ngành, liên ngành luật học. Cụ thể: Luận án đƣợc nghiên cứu dựa trên cơ sở phƣơng pháp luận biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác – Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đƣờng lối của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về đƣờng lối đổi mới đất nƣớc, tinh thần cải cách tƣ pháp, chiến lƣợc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, hoạt động đấu tranh phòng, chống tội phạm làm kim chỉ nam cho toàn bộ cấu trúc nghiên cứu của luận án. Tiếp cận hệ thống: luận án nghiên cứu từ những vấn đề lý luận, phân tích các quy định của pháp luật hiện hành và thực trạng thi hành pháp luật TTHS về giám đốc thẩm. Sau đó, trên cơ sở đƣờng lối, chủ trƣơng của Đảng, pháp luật của Nhà nƣớc, đồng thời so sánh, tiếp thu những điểm tiến bộ của pháp luật quốc tế để đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật. Tiếp cận đa ngành, liên ngành: giám đốc thẩm trong TTHS không chỉ giới hạn trong TTHS mà còn liên quan đến việc áp dụng BLHS, Bộ luật dân sự, Luật tổ chức Tòa án nhân dân, Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân và các văn bản pháp luật có liên quan. Ngoài ra, quyết định kháng nghị và quyết định giám đốc thẩm còn tác động 5
đến việc thi hành án, giải quyết các vấn đề dân sự trong vụ án hình sự. Vì vậy, Luận án sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu này để đƣa ra các giải pháp đồng bộ, toàn diện nhất. Tiếp cận lịch sử: các quốc gia có truyền thống pháp luật giống nhau, có những điểm tƣơng đồng về điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội vẫn có những điểm khác biệt nhất định trong hoạt động lập pháp. Điều này xuất phát từ yếu tố lịch sử, hoàn cảnh khách quan tại những thời điểm nhất định. Do đó, khi nghiên cứu, luận án sử dụng phƣơng pháp này để đánh giá và phân tích các quy định của pháp luật về giám đốc thẩm trong TTHS một cách khách quan và phù hợp. Trong quá trình nghiên cứu, luận án còn sử dụng các phƣơng pháp luận, phƣơng pháp nghiên cứu, lý luận về triết học pháp luật; các phƣơng pháp luận, phƣơng pháp nghiên cứu, lý luận về luật TTHS, luật hình sự thực định để làm cơ sở pháp lý cho những phân tích về giám đốc thẩm trong TTHS. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, Luận án sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu sau: - Phƣơng pháp tổng hợp và thống kê: phƣơng pháp này đƣợc sử dụng chủ yếu trong phần tổng quan tình hình nghiên cứu và phần thực trạng thi hành pháp luật TTHS về giám đốc thẩm nhằm tổng hợp một cách có hệ thống các công trình khoa học nghiên cứu về lĩnh vực giám đốc thẩm trong TTHS và thống kê các số liệu cụ thể liên quan đến đánh giá chất lƣợng giám đốc thẩm trong TTHS ở Việt Nam. - Phƣơng pháp phân tích: là phƣơng pháp nghiên cứu đƣợc sử dụng trong toàn bộ cấu trúc, nội dung của luận án. Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng nhằm luận giải, làm sáng tỏ toàn bộ các vấn đề lý luận, phân tích các quy định về giám đốc thẩm trong TTHS và thực trạng thi hành pháp luật để từ đó đƣa ra những nhận định, đánh giá về ƣu điểm, hạn chế, vƣớng mắc và đề xuất những giải pháp hoàn thiện pháp luật, bảo đảm hiệu quả, chất lƣợng giám đốc thẩm trong TTHS. - Phƣơng pháp so sánh: đƣợc sử dụng để so sánh những thay đổi trong các quy định pháp luật về giám đốc thẩm trong TTHS ở từng giai đoạn lịch sử; so sánh pháp luật của Việt Nam với quy chế của các thiết chế tƣ pháp hình sự quốc tế và pháp luật của các quốc gia trên thế giới về giám đốc thẩm. - Phƣơng pháp tổng kết thực tiễn: đƣợc sử dụng để nghiên cứu tổng kết, đánh giá kết quả, hạn chế từ thực tiễn thi hành các quy định của pháp luật về giám đốc thẩm trong TTHS. - Phƣơng pháp điều tra điển hình: đƣợc sử dụng để thu thập thông tin đối với một số vụ án điển hình nhằm đánh giá chất lƣợng giám đốc thẩm trong TTHS. 6
- Phƣơng pháp xin ý kiến chuyên gia: đƣợc sử dụng để tổng hợp các quan điểm, ý kiến khác nhau của các chuyên gia, kiểm sát viên, thẩm phán trong quá trình nghiên cứu, áp dụng pháp luật. 5. Đóng góp mới về khoa học của Luận án Thứ nhất, trên cơ sở kết quả của các nghiên cứu trƣớc đây, luận án bổ sung, hoàn thiện, phân tích, đánh giá đầy đủ, toàn diện những vấn đề lý luận về giám đốc thẩm trong TTHS, các yếu tố tác động và các tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện của thủ tục giám đốc thẩm trong TTHS. Thứ hai, luận án bổ sung các kết quả nghiên cứu về mô hình giám đốc thẩm trong các thiết chế tƣ pháp hình sự quốc tế và pháp luật TTHS của một số quốc gia trên thế giới để có cơ sở đánh giá chính xác, tổng quát về thủ tục giám đốc thẩm trong TTHS. Thứ ba, phân tích đầy đủ, cụ thể những quy định của BLTTHS và những văn bản liên quan về giám đốc thẩm; so sánh với quy định trong các BLTTHS trƣớc đây; đánh giá ƣu điểm, hạn chế của pháp luật hiện hành. Thứ tư, đánh giá thực tiễn thi hành các quy định về giám đốc thẩm trong TTHS Việt Nam thời gian qua, so sánh hiệu quả trong việc thi hành các quy định về giám đốc thẩm trong BLTTHS năm 2015 và các BLTTHS trƣớc đây. Thứ năm, đề ra phƣơng hƣớng, yêu cầu trong việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao chất lƣợng giám đốc thẩm trong TTHS. Trên cơ sở lý luận và thực tiễn thi hành pháp luật, luận án nghiên cứu, đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và đảm bảo hiệu quả của thủ tục giám đốc thẩm trong TTHS. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận án - Ý nghĩa lý luận của luận án: Kết quả nghiên cứu của Luận án bổ sung những vấn đề lý luận về giám đốc thẩm trong TTHS, góp phần thống nhất về nhận thức, làm rõ khái niệm, đặc điểm, bản chất và vai trò của giám đốc thẩm trong TTHS. Đồng thời, trên cơ sở nghiên cứu về thủ tục giám đốc thẩm trong mô hình TTHS của các thiết chế tƣ pháp hình sự quốc tế và một số quốc gia trên thế giới, các yếu tố tác động đến giám đốc thẩm trong TTHS và các tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện của thủ tục giám đốc thẩm trong TTHS, luận án bổ sung, hoàn thiện lý luận khoa học luật TTHS về giám đốc thẩm. - Ý nghĩa thực tiễn của luận án: Luận án phân tích, đánh giá ƣu điểm, hạn chế của những quy định về giám đốc thẩm; đƣa ra những luận cứ khoa học góp phần hoàn thiện pháp luật và nâng cao chất lƣợng giám đốc thẩm trong TTHS, đáp ứng yêu cầu cải cách tƣ pháp, xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa. 7
Luận án cung cấp các luận cứ khoa học, kinh nghiệm trong thực tiễn thi hành, áp dụng pháp luật, góp phần lấp đầy những “khoảng trống” trong các quy định về giám đốc thẩm trong TTHS; nâng cao trình độ, năng lực của Thẩm phán, Kiểm sát viên, Thẩm tra viên, Kiểm tra viên, Chuyên viên, những ngƣời trực tiếp công tác giám đốc thẩm nói riêng và cơ quan tiến hành tố tụng, ngƣời tiến hành tố tụng, ngƣời có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến bản án, quyết định của Tòa án đã có HLPL nói chung trong hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và phát hiện những vi phạm trong bản án, quyết định của Tòa án. 7. Cơ cấu của Luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục, Luận án gồm có 4 chƣơng, cụ thể nhƣ sau: Chƣơng 1: Tổng quan nghiên cứu liên quan đến luận án Chƣơng 2: Những vấn đề lý luận về giám đốc thẩm trong TTHS. Chƣơng 3: Những quy định của BLTTHS Việt Nam về giám đốc thẩm và thực trạng giám đốc thẩm. Chƣơng 4: Các giải pháp nâng cao hiệu quả giám đốc thẩm trong TTHS. 8
Chương 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước 1.1.1. Các nghiên cứu chung về lý luận liên quan đến giám đốc thẩm. Các nghiên cứu về giám đốc thẩm trƣớc hết phải kể đến các công trình có tính chất định hƣớng lý luận, các nguyên tắc chung về xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền, bảo vệ quyền con ngƣời nhƣ: Nhà nước và pháp luật của chúng ta trong sự nghiệp đổi mới, Nxb. Chính trị quốc gia năm 1997 [169] và Hệ thống tư pháp và cải cách tư pháp ở Việt Nam hiện nay, Nxb. Khoa học xã hội năm 2003 [170] của GS.TSKH Đào Trí Úc; Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa [44] của tác giả Nguyễn Minh Đoan, Nxb. Chính trị quốc gia năm 2011; đề tài KX.04.06 Cải cách cơ quan tư pháp, hoàn thiện hệ thống các thủ tục tư pháp, nâng cao hiệu quả và hiệu lực xét xử của Toà án trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân của Bộ Tƣ pháp năm 2006 [76] do Uông Chu Lƣu làm chủ nhiệm. Các nghiên cứu này tập trung vào các vấn đề về lý luận Nhà nƣớc và pháp luật; quan điểm, định hƣớng của Đảng trong hoạt động xây dựng Nhà nƣớc và pháp luật; vai trò, vị trí của hệ thống tƣ pháp trong bộ máy Nhà nƣớc; các nguyên tắc, yêu cầu trong việc xây dựng, hoàn thiện pháp luật và tổ chức bộ máy Nhà nƣớc, tạo nền tảng để hoàn thiện hệ thống pháp luật nói chung, pháp luật về giám đốc thẩm trong TTHS nói riêng. Giám đốc thẩm là thủ tục đặc biệt đƣợc quy định không chỉ trong TTHS mà còn trong tố tụng hành chính, tố tụng dân sự. Các nghiên cứu về giám đốc thẩm trong tố tụng hành chính, tố tụng dân sự có thể tìm thấy ở nhiều công trình với các cấp độ khác nhau nhƣ sách chuyên khảo, luận án tiến sỹ, luận văn thạc sỹ, giáo trình, các bài viết trên các tạp chí chuyên ngành. Trong số này, một số công trình nghiên cứu khá đầy đủ và toàn diện nhƣ các luận văn thạc sỹ Hoàn thiện thủ tục giám đốc thẩm trong tố tụng dân sự của Hà Hoàng Hiệp [53]; Căn cứ tiến hành thủ tục giám đốc thẩm trong tố tụng dân sự Việt Nam và vai trò, trách nhiệm của Viện kiểm sát trong thủ tục giám đốc thẩm vụ việc dân sự của Phạm Hoàng Diệu Linh [71]; Giám đốc thẩm trong tố tụng dân sự của Hà Thị Thúy Hà [47]; Thủ tục giám đốc thẩm vụ án dân sự theo pháp luật hiện hành của Chu Thị Hồng Nhung [96]; Giám đốc thẩm, tái thẩm trong giải quyết tranh chấp đất đai tại tòa án của Ninh Thị Khánh Tân [113]. Các công trình này đều xây dựng đƣợc khái niệm, phân tích những đặc điểm của thủ tục giám đốc thẩm; làm rõ đƣợc cơ sở khoa học, ý nghĩa và sự cần thiết của thủ tục giám đốc thẩm; nghiên cứu thực tiễn thi hành pháp luật và đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao chất lƣợng giám đốc thẩm trong tố tụng hành chính và tố tụng dân sự. 9
Ở phạm vi hẹp hơn, các bài viết Thủ tục giám đốc thẩm trong tố tụng dân sự của Khuất Văn Nga, Tạp chí Kiểm sát số 12/2003 [92]; Chế định giám đốc thẩm dân sự của tác giả Nguyễn Bình, Tạp chí Luật học số 4/2004 [35]; Chế định giám đốc thẩm, tái thẩm và những vấn đề đặt ra trong việc thi hành của Trần Anh Tuấn, Tạp chí Luật học (đặc san) năm 2004 [117] chủ yếu nghiên cứu thủ tục giám đốc thẩm dƣới góc độ phân tích một số trong Bộ luật tố tụng dân sự, từ đó đánh giá những điểm phù hợp, vƣớng mắc và đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật. Một số cuốn sách và bài viết nhƣ Vị trí, vai trò của Viện kiểm sát trong tố tụng dân sự theo yêu cầu cải cách tư pháp của Khuất Văn Nga, Nxb.Tƣ pháp năm 2008 [93]; Về nhiệm vụ của Kiểm sát viên khi tham gia xét xử giám đốc thẩm các vụ án hành chính - kinh tế - lao động của Nguyễn Huy Miện, Tạp chí Kiểm sát số 2/2001 [87]; Nâng cao chất lượng kháng nghị giám đốc thẩm đối với các bản án, quyết định dân sự ở VKSNDTC của Phƣơng Hữu Oanh, Tạp chí Kiểm sát số 9/2002 [98] chỉ nghiên cứu về một chủ thể có thẩm quyền kháng nghị giám đốc thẩm là Viện kiểm sát để khẳng định vị trí, vai trò của Viện kiểm sát đối với thủ tục giám đốc thẩm và đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lƣợng, hiệu quả trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của chủ thể này. Giám đốc thẩm cũng đƣợc đề cập đến trong một số nghiên cứu về thủ tục tái thẩm nhƣ luận văn thạc sỹ Tái thẩm trong tố tụng dân sự Việt Nam của Mai Hồng Anh, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2017 [29] và luận án tiến sỹ Tái thẩm trong TTHS Việt Nam – Những vấn đề lý luận và thực tiễn [95] của Nguyễn Hải Ninh, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2016. Trong các luận án, luận văn này, giám đốc thẩm không phải là đối tƣợng nghiên cứu chính nhƣng trên cơ sở phân tích khái niệm, các đặc điểm, ý nghĩa của thủ tục tái thẩm, giám đốc thẩm và tái thẩm đã đƣợc so sánh những điểm giống và khác nhau, từ đó khẳng định sự cần thiết phải quy định hai thủ tục độc lập trong TTHS. Một số công trình nghiên cứu về thủ tục giám đốc thẩm trên cơ sở nghiên cứu về việc giám đốc việc xét xử của Tòa án nhƣ luận văn thạc sỹ Những vấn đề lý luận và thực tiễn về giám đốc việc xét xử của TAND của Nguyễn Văn Huy, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2008 [62] và Nguyên tắc giám đốc việc xét xử trong luật TTHS Việt Nam của Dƣơng Thị Ánh, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2015 [32]. Giám đốc việc xét xử là hoạt động đặc thù của Tòa án cấp trên đối với cấp dƣới, vừa kiểm tra, giám sát, tổng kết thực tiễn, vừa đảm bảo tính chính xác, đúng pháp luật của hoạt động xét xử. Giám đốc thẩm là hình thức kiểm tra, giám đốc xét xử đặc biệt của Tòa án cấp trên, xem xét lại các bản án, quyết định đã có HLPL của Tòa án cấp dƣới, hủy bỏ bản án, quyết định vi phạm nghiêm trọng pháp luật. Các luận văn đã phân tích lý luận và thực tiễn của nguyên tắc giám đốc việc xét xử, trong đó có thủ tục giám đốc thẩm đối với các bản án, quyết định của Tòa án đã có HLPL. 10
1.1.2. Các nghiên cứu về giám đốc thẩm trong tố tụng hình sự. - Các nghiên cứu về BLTTHS: là một thủ tục tố tụng đƣợc quy định trong BLTTHS, giám đốc thẩm đã đƣợc nghiên cứu trong một số cuốn sách có tính chất giới thiệu, bình luận các quy định của BLTTHS nhƣ Bình luận khoa học BLTTHS của GS.TS Võ Khánh Vinh chủ biên, Nxb.Công an nhân dân năm 2004 [167]; Bình luận khoa học BLTTHS 2003 về xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm và tái thẩm [110] của Đinh Văn Quế; Bình luận khoa học BLTTHS năm 2015 của PGS.TS Nguyễn Ngọc Anh và Phan Trung Hoài đồng chủ biên, Nxb.Chính trị quốc gia Sự thật năm 2018 [31]; Bình luận khoa học BLTTHS năm 2015 do TS. Phạm Mạnh Hùng chủ biên, Nxb.Lao động năm 2018 [60]; Giáo trình Luật TTHS của trƣờng Đại học Luật Hà Nội, Nxb.Công an nhân dân năm 2018 [75], Giáo trình Luật TTHS Việt Nam của khoa Luật – Trƣờng Đại học Quốc Gia, do PGS.TS Nguyễn Ngọc Chí và Lê Lan Chi đồng chủ biên, Nxb. Đại học quốc gia năm 2018 [37] và của một số cơ sở đào tạo khác. Những công trình này chỉ có tính chất đại cƣơng, giới thiệu về các quy định của BLTTHS, trong đó có các quy định về giám đốc thẩm, không nghiên cứu chuyên sâu về lý luận, thực tiễn và giải pháp. Bên cạnh đó là một số công trình nghiên cứu có tính chất tổng kết thực tiễn thi hành BLTTHS năm 2003 và đề xuất, kiến nghị sửa đổi, bổ sung quy định của pháp luật trong đó có thủ tục giám đốc thẩm nhƣ cuốn sách Những vấn đề lý luận và thực tiễn cấp bách của việc đổi mới thủ tục TTHS đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp do các tác giả Lê Hữu Thể, Đỗ Văn Đƣơng, Nguyễn Thị Thủy đồng chủ biên, Nxb. Chính trị quốc gia năm 2013 [122]; đề tài cấp bộ Các giai đoạn của tố tụng hình sự Việt Nam, những vấn đề lý luận và thực tiễn của VKSNDTC do Lê Hữu Thể chủ biên của VKSNDTC năm 2010 [123]; đề tài khoa học cấp trƣờng năm 2009 của trƣờng Đại học Luật Hà Nội Hoàn thiện pháp luật TTHS nhằm nâng cao hiệu quả xét xử theo tinh thần cải cách tư pháp do tác giả Hoàng Thị Minh Sơn làm chủ nhiệm đề tài [112]; đề tài khoa học cấp bộ của Viện nghiên cứu Lập pháp thuộc Ủy ban thƣờng vụ Quốc hội Hoàn thiện quy định của pháp luật để bảo đảm cho các cơ quan Nhà nước thực hiện tốt hơn chức năng điều tra, truy tố, xét xử trong TTHS do Trần Thị Quốc Khánh chủ biên năm 2014 [64]; Báo cáo tổng kết thực tiễn 10 năm thi hành BLTTHS năm 2003 của VKSNDTC [148]. Nội dung chính trong các công trình này là tổng kết thực tiễn thi hành BLTTHS năm 2003 trên cơ sở phân tích các chƣơng, điều luật cụ thể, đánh giá những ƣu điểm, hạn chế, bất cập trong quá trình thi hành, chứng minh bằng các số liệu thống kê, từ đó đề xuất các giải pháp sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện pháp luật. Phạm vi nghiên cứu của các công trình này rất rộng, bao trùm hầu hết các giai đoạn, thủ tục tố tụng trong đó có giám đốc thẩm; các giải pháp đƣợc đƣa ra cũng mang tính toàn diện, tổng thể mà không chỉ riêng đối với thủ tục giám đốc thẩm. 11
- Nghiên cứu về lịch sử hình thành, phát triển của giám đốc thẩm trong TTHS: Lịch sử hình thành, phát triển của thủ tục giám đốc thẩm trong TTHS Việt Nam là chủ đề trong một số công trình nghiên cứu nhƣ cuốn sách Lịch sử luật TTHS Việt Nam của tác giả Trần Quang Tiệp, Nxb.Chính trị quốc gia năm 2003 [125], các bài viết Sự hình thành, phát triển và hoàn thiện của pháp luật Việt Nam quy định thủ tục xét lại bản án, quyết định hình sự đã có hiệu lực pháp luật từ năm 1945 đến nay của tác giả Nguyễn Văn Hiện, Tạp chí Tòa án nhân dân số 6/1997 [49]; Khái quát về chế định giám đốc thẩm trong TTHS từ sau Cách mạng Tháng Tám đến nay của tác giả Phan Thị Thanh Mai, Tạp chí Luật học số 3/2005 [82]. Các công trình này ngoài việc liệt kê các mốc thời gian hình thành, phát triển của thủ tục giám đốc thẩm trong TTHS, còn nghiên cứu điều kiện, hoàn cảnh lịch sử của việc thay đổi; phân tích nguyên nhân, lý do hình thành, thay đổi các quy định về thủ tục giám đốc thẩm trong TTHS. Bên cạnh đó, một số cuốn sách chỉ tổng hợp, hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về tố hình sự, tố tụng hình sự qua các thời kỳ lịch sử nhƣ Luật về tư pháp [136], Tập hệ thống hóa luật lệ về TTHS [137] [138] các tập của TANDTC. Nhiều nghiên cứu chỉ có tính chất so sánh giữa BLTTHS cũ và BLTTHS mới đƣợc ban hành. So sánh giữa BLTTHS năm 1988 và BLTTHS năm 2003 là các bài viết Những sửa đổi, bổ sung cơ bản về giám đốc thẩm trong BLTTHS năm 2003 của Phan Thị Thanh Mai, Tạp chí Luật học số đặc san năm 2004 [81]; Những điểm mới trong BLTTHS sửa đổi về phúc thẩm, giám đốc thẩm và tái thẩm của Nguyễn Đức Mai, Tạp chí Nhà nƣớc và pháp luật, Viện Nhà nƣớc và pháp luật số 5/2004 [79] và Những quy định mới của BLTTHS năm 2003 về thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm của Đinh Văn Quế, Tạp chí Tòa án nhân dân số 22/2004 [103]. Sau khi BLTTHS năm 2015 đƣợc Quốc hội thông qua, một số bài viết, nghiên cứu tập trung giới thiệu, đánh giá những nội dung mới của BLTTHS năm 2015 nhƣ bài viết Giám đốc thẩm, tái thẩm bản án, quyết định đã có HLPL của PGS.TS Trần Văn Độ trong sách chuyên khảo Những nội dung mới trong BLTTHS năm 2015 do PGS.TS Nguyễn Hòa Bình chủ biên, Nxb. Chính trị quốc gia năm 2016 [36]; bài viết Điểm mới về căn cứ kháng nghị giám đốc thẩm trong BLTTHS năm 2015 của Phạm Văn An, Tạp chí Kiểm sát số 19/2016 [28]; Quy định mới về nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa án trong BLTTHS năm 2015 của Nguyễn Văn Thuân, Tạp chí kiểm sát số 7/2016 [128]. Nội dung chính của các bài viết này là so sánh các quy định về giám đốc thẩm giữa BLTTHS mới và cũ; phân tích, đánh giá tính cần thiết, sự phù hợp của những quy định mới đƣợc sửa đổi, bổ sung. Phần lớn các bài viết có tính chất giới thiệu những quy định mới thƣờng có nhận xét tích cực mà chƣa đánh giá đầy đủ, toàn diện về lý luận và thực tế áp dụng, thi hành. - Các nghiên cứu toàn diện về giám đốc thẩm trong TTHS: các công trình nghiên cứu toàn diện, đầy đủ về lý luận và thực tiễn có thể kể đến luận văn thạc sỹ 12
Giám đốc thẩm trong TTHS [132] của Nguyễn Văn Trƣợng; luận văn thạc sỹ Giám đốc thẩm – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn của Quản Thị Ngọc Thảo, Khoa luật Đại học quốc gia Hà Nội năm 2007 [121] và luận án tiến sỹ Giám đốc thẩm trong TTHS Việt Nam của tác giả Phan Thị Thanh Mai, Đại học Luật Hà Nội năm 2008 [85]. Các tác giả đều đã xây dựng đƣợc khái niệm về giám đốc thẩm trong TTHS; phân tích các đặc điểm của thủ tục giám đốc thẩm; khái quát lịch sử hình thành, phát triển các quy phạm pháp luật; phân tích các quy định về giám đốc thẩm trong BLTTHS năm 1988 (luận văn thạc sỹ của Nguyễn Văn Trƣợng), năm 2003 (luận văn thạc sỹ của Quản Thị Ngọc Thảo và luận án tiến sỹ của tác giả Phan Thị Thanh Mai) đánh giá thực tiễn thi hành các quy định của BLTTHS năm 1988 và 2003 và kiến nghị hoàn thiện pháp luật về giám đốc thẩm. Mặc dù nhiều nội dung trong phần thực trạng và các giải pháp đã không còn phù hợp trong giai đoạn hiện nay nhƣng một số kết quả nghiên cứu về lý luận vẫn có giá trị để tiếp tục kế thừa, xây dựng và phát triển. Nghiên cứu về thủ tục giám đốc thẩm trong BLTTHS năm 2015 có thể kể đến Luận văn thạc sỹ Giám đốc thẩm theo pháp luật TTHS Việt Nam từ thực tiễn TAND cấp cao tại Hà Nội của Cao Phƣơng Ly, Học viện khoa học xã hội, Viện hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam năm 2019 [77]. Ngoài việc phân tích khái niệm và các đặc điểm của thủ tục giám đốc thẩm, tác giả đã nghiên cứu các quy định về giám đốc thẩm trong BLTTHS năm 2015. Tuy nhiên, phạm vi đánh giá thực tiễn thi hành pháp luật chỉ giới hạn ở TAND cấp cao tại Hà Nội. Luận văn cũng đã đề xuất một số giải pháp hoàn thiện các quy định trong BLTTHS năm 2015 và nâng cao chất lƣợng giám đốc thẩm. - Các nghiên cứu về thực tiễn thi hành pháp luật: nhiều công trình mang tính chất ứng dụng, không nghiên cứu về lý luận mà tập trung phân tích các quy định cụ thể về giám đốc thẩm trong BLTTHS; sử dụng các bản án, quyết định đã có HLPL của Tòa án làm ví dụ để minh họa, mục đích để đáp ứng nhu cầu trong việc tổng kết thực tiễn áp dụng, thi hành pháp luật. Cuốn sách Giám đốc thẩm, tái thẩm về hình sự - Những vấn đề lý luận và thực tiễn của Đinh Văn Quế, Nxb. Chính trị quốc gia năm 1997 [101] có thể coi là tác phẩm đầu tiên nghiên cứu thực tiễn thi hành quy định của pháp luật TTHS về giám đốc thẩm một cách đầy đủ và toàn diện. Tác giả phân tích những quy định của BLTTHS năm 1988 trên cơ sở tổng kết kinh nghiệm từ thực tiễn công tác giám đốc việc xét xử, các luận điểm đƣợc chứng minh bằng các ví dụ cụ thể. Ngoài ra, tác giả còn dành một phần thời lƣợng để nghiên cứu về tái thẩm trong TTHS. Trong cuốn sách Bình luận án và một số vấn đề thực tiễn áp dụng trong BLHS và BLTTHS, Nxb.Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh năm 2007 [108], tác giả Đinh Văn Quế nghiên cứu ở phạm vi rộng hơn, gồm một số tội phạm và thủ tục xét xử, thẩm quyền của Tòa án từ giai đoạn xét xử sơ thẩm đến giám đốc thẩm, tái thẩm. Tuy nhiên, 13
phần lớn ví dụ minh họa đƣợc sử dụng là các quyết định giám đốc thẩm. Trên cơ sở phân tích những bản án, quyết định của Tòa án có HLPL bị hủy để điều tra hoặc xét xử lại vì có vi phạm nghiêm trọng, tác giả bình luận một số quy định của BLHS năm 1999, BLTTHS năm 2003 và đƣa ra quan điểm trong việc áp dụng, thi hành trên thực tế. Với phƣơng pháp nghiên cứu và cách tiếp cận tƣơng tự, tác phẩm Luật tố tụng hình sự trong thực tế giám đốc thẩm, tái thẩm của TANDTC do các tác giả Mai Thanh Hiếu và Nguyễn Chí Công đồng chủ biên, Nxb. Công an nhân dân năm 2008 [55] cũng sử dụng các quyết định giám đốc thẩm và tái thẩm của TANDTC để phân tích các quy định pháp luật về giám đốc thẩm, tái thẩm trong BLTTHS năm 2003; so sánh điểm giống và khác nhau giữa hai thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm; tổng hợp các trƣờng hợp có căn cứ giống nhau nhƣng lại áp dụng thủ tục khác nhau để giải quyết. - Các nghiên cứu về chủ thể có thẩm quyền kháng nghị giám đốc thẩm: Một số công trình chỉ tập trung phân tích các quy định pháp luật về vị trí, chức năng của Viện kiểm sát và Tòa án, là hai chủ thể có thẩm quyền kháng nghị giám đốc thẩm và đánh giá kết quả công tác của hai chủ thể này. Các nghiên cứu về Viện kiểm sát có thể kể đến là đề tài khoa học cấp bộ năm 1999 của VKSNDTC Nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác kiểm sát hình sự trong giai đoạn giám đốc thẩm do tác giả Nguyễn Thị Bắc chủ biên [33]. Các tác giả đã phân tích quy định của BLTTHS năm 1988 về giám đốc thẩm liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát; đánh giá thực trạng công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử giám đốc thẩm hình sự. Từ đó khẳng định vai trò, vị trí quan trọng của Viện kiểm sát trong thủ tục giám đốc thẩm, đảm bảo các bản án, quyết định có HLPL của Tòa án chính xác, khách quan, đúng pháp luật và cung cấp một số giải pháp nâng cao hiệu quả trong việc kiểm tra, phát hiện những bản án, quyết định của Tòa án đã có HLPL nhƣng có vi phạm nghiêm trọng, cần phải kháng nghị giám đốc thẩm. Ngoài ra, đề tài còn nghiên cứu một số vấn đề lý luận chung về mối quan hệ giữa Viện kiểm sát và Tòa án trong xét xử hình sự. Cuốn sách Tổng kết 50 năm công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử hình sự của Viện kiểm sát nhân dân (1960-2010) [147] của VKSNDTC tổng kết công tác xét xử của ngành kiểm sát trong thời gian 50 năm kể từ ngày thành lập, trong đó có công tác giám đốc thẩm. Công trình này không nghiên cứu các vấn đề lý luận và phân tích quy định pháp luật mà chỉ tập trung đánh giá, tổng kết công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử hình sự, trong đó có giám đốc thẩm của Viện kiểm sát các cấp trong từng giai đoạn lịch sử; đánh giá các kết quả đạt đƣợc; phân tích các nguyên nhân chủ quan, khách quan dẫn tới thành tựu và hạn chế; bài học kinh nghiệm rút ra để nâng cao chất lƣợng công tác của ngành, đáp ứng đƣợc những yêu cầu, nhiệm 14
vụ mà Đảng, Nhà nƣớc và nhân dân giao phó. Giám đốc thẩm chỉ là một nội dung đƣợc tổng kết, đánh giá trong tổng thể các kết quả đạt đƣợc. Cuốn sách Kỹ năng thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử vụ án hình sự theo thủ tục giám đốc thẩm và tái thẩm do Dƣơng Thanh Biểu chủ biên, Nxb.Tƣ pháp năm 2010 [34] đã nghiên cứu các quy định của BLTTHS năm 2003 về giám đốc thẩm, tái thẩm; giới thiệu và so sánh các quy định về giám đốc thẩm, tái thẩm trong BLTTHS của Cộng hòa Pháp, Liên bang Nga và Trung Quốc với pháp luật Việt Nam. Ngoài ra, các tác giả dành phần lớn dung lƣợng để giới thiệu các kỹ năng phát hiện vi phạm trong bản án, quyết định đã có HLPL của Tòa án, nghiên cứu hồ sơ vụ án và xác minh các căn cứ kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm trên cơ sở tổng hợp kinh nghiệm từ thực tiễn hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm hình sự. Trong luận văn thạc sỹ Vai trò của Viện kiểm sát trong thủ tục giám đốc thẩm các vụ án hình sự của Trần Thị Hồng Nhung, Khoa luật Đại học quốc gia Hà Nội năm 2012 [97], tác giả đã nghiên cứu một số vấn đề lý luận về vị trí, vai trò, nhiệm vụ và thẩm quyền của Viện kiểm sát trong thủ tục giám đốc thẩm. Luận văn cũng đã so sánh pháp luật của một số quốc gia trên thế giới với pháp luật Việt Nam về vai trò của Viện kiểm sát và đề xuất một số giải pháp khắc phục hạn chế, nâng cao chất lƣợng, số lƣợng quyết định kháng nghị giám đốc thẩm, tăng cƣờng trách nhiệm của Viện kiểm sát trong công tác giám đốc thẩm hình sự. Đề tài cấp bộ năm 2006 của VKSNDTC Căn cứ tiến hành thủ tục giám đốc thẩm và vai trò, trách nhiệm của VKSND trong thủ tục giám đốc thẩm do Trần Văn Trung chủ biên [131] đã mở rộng phạm vi nghiên cứu về chức năng, nhiệm vụ của Viện kiểm sát trong thủ tục giám đốc thẩm, bao gồm cả TTHS và tố tụng dân sự. Mặc dù là một đề tài khoa học cấp bộ, mang tính ứng dụng nhƣng các tác giả đã xây dựng khái niệm về giám đốc thẩm; so sánh quy định của một số quốc gia trên thế giới về chức năng, nhiệm vụ của Viện kiểm sát/Viện Công tố trong thủ tục giám đốc thẩm. Tuy nhiên, đề tài chỉ nghiên cứu về căn cứ kháng nghị giám đốc thẩm đƣợc quy định trong BLTTHS năm 2003 trên cơ sở phân tích các quy định pháp luật và minh họa bằng các vụ án cụ thể, các kiến nghị cũng mới dừng lại ở việc giải thích pháp luật. Các bài viết Công tác kiểm sát các bản án và quyết định về hình sự đã có HLPL của Tòa án – Thực trạng và kiến nghị của Nguyễn Quốc Công trong đề tài cấp bộ Nâng cao hiệu quả công tác giám đốc việc xét xử các vụ án hình sự năm 2005 của TANDTC [38] (nghiên cứu các quy định của BLTTHS năm 1988) và Những khó khăn, vướng mắc trong việc thụ lý, giải quyết các trường hợp đề nghị kháng nghị giám đốc thẩm, tái thẩm vụ án hình sự ở VKSNDTC của Phạm Văn An, Tạp chí kiểm sát số 3/2012 [27] (nghiên cứu các quy định trong BLTTHS năm 2003) đều có phạm vi nghiên 15