Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Sách giáo khoa và phương pháp làm việc với sách giáo khoa Ngữ văn 10

Chuyeân ngaønh Maõ soá

: Lyù luaän vaø phöông phaùp daïy hoïc moân Vaên : 60 14 10

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP. HOÀ CHÍ MINH Traàn Ngöï Ñaøn

LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ GIAÙO DUÏC HOÏC

NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: TS. TRAÀN THANH BÌNH

Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 2008

LÔØI CAÙM ÔN

Tröôùc heát, chuùng toâi xin traân troïng caùm ôn söï chæ ñaïo, giuùp ñôõ cuûa

Phoøng Khoa hoïc - Coâng ngheä - Sau Ñaïi hoïc, khoa Ngöõ vaên tröôøng Ñaïi hoïc

Sö Phaïm TP. Hoà Chí Minh ñaõ coù ñònh höôùng cuï theå, thieát thöïc giuùp chuùng

toâi hình thaønh yù töôûng cuûa ñeà taøi naøy.

Luaän vaên ñöôïc hoaøn thaønh döôùi söï höôùng daãn vaø giuùp ñôõ taän tình

cuûa TS.TRAÀN THANH BÌNH. Em xin chaân thaønh caùm ôn!

Trieån khai phaàn khaûo saùt, chuùng toâi nhaän ñöôïc söï quan taâm hôïp taùc

cuûa nhieàu giaùo vieân Ngöõ vaên caùc tröôøng THPT treân ñòa baøn TP. Phan Thieát,

quyù phuï huynh vaø hoïc sinh lôùp 10 tröôøng THPT Phan Boäi Chaâu. Chuùng toâi

cuõng nhaän ñöôïc söï uûng hoä cuûa giaùo vieân caùc tröôøng THPT Traàn Khai

Nguyeân (TP. Hoà Chí Minh), Laâm Thôùi (Huyeän Nhaø Beø) vaø Traàn Phuù (TP.

Vuõng Taøu). Chuùng toâi xin chaân thaønh caùm ôn söï nhieät tình, quan taâm coäng

taùc cuûa quyù thaày coâ.

Toâi xin traân troïng caûm ôn Ban Giaùm hieäu tröôøng THPT Phan Boäi

Chaâu – Phan Thieát ñaõ taïo moïi ñieàu kieän thuaän lôïi giuùp toâi hoaøn thaønh khoùa

hoïc.

Cuoái cuøng, toâi xin tri aân cha meï vaø gia ñình ñaõ luoân quan taâm, ñoäng

vieân toâi trong suoát quaù trình thöïc hieän ñeà taøi naøy.

Maëc duø ñaõ heát söùc coá gaéng, nhöng do vaán ñeà coøn môùi meû, nguoàn taøi

lieäu nghieân cöùu chöa nhieàu, naêng löïc cuûa ngöôøi thöïc hieän ñeà taøi coøn coù

haïn, luaän vaên chaéc chaén khoâng traùnh khoûi nhöõng haïn cheá. Moät laàn nöõa,

chuùng toâi xin ghi nhaän vaø chaân thaønh caùm ôn nhöõng yù kieán chæ ñaïo, söï trao

ñoåi, ñoùng goùp, giuùp ñôõ chuùng toâi trong quaù trình thöïc hieän luaän vaên.

Phan Thieát, thaùng 8 naêm 2008

TRAÀN NGÖÏ ÑAØN

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Nghị quyết số 40/2000/QH10, ngày 09 tháng 12 năm 2000 của Quốc hội khóa X đã khẳng định:

“Mục tiêu của việc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông là xây dựng nội dung chương trình,

phương pháp giáo dục, sách giáo khoa phổ thông mới nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thế

hệ trẻ, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, phù

hợp với thực tiễn và truyền thống Việt Nam; tiếp cận trình độ giáo dục phổ thông ở các nước phát triển

trong khu vực và trên thế giới.

Việc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông phải quán triệt mục tiêu, yêu cầu về nội dung,

phương pháp giáo dục của các bậc học, cấp học qui định trong Luật Giáo dục; khắc phục những mặt

còn hạn chế của chương trình, sách giáo khoa hiện hành; tăng cường tính thực tiễn, kỹ năng thực hành,

năng lực tự học; coi trọng kiến thức khoa học xã hội và nhân văn; bổ sung những thành tựu khoa học

và công nghệ hiện đại phù hợp với khả năng tiếp thu của học sinh” [10, tr.683].

Như vậy, khác với những lần cải cách trước đây (năm 1950, 1956, 1980), lần cải cách này chỉ

tập trung đổi mới chương trình và sách giáo khoa (SGK) giáo dục phổ thông. Trong các sách giáo dục,

SGK là bộ phận quan trọng nhất vì là sách dùng trong nhà trường, chứa đựng những kiến thức cơ bản

mà học sinh (HS) phổ thông phải đạt được. SGK là tài liệu thể hiện một cách cụ thể nhất nội dung và

phương pháp giáo dục của mỗi môn học trong chương trình giáo dục. Đó là công trình khoa học sư

phạm, thể hiện mục tiêu giáo dục qui định trong Luật Giáo dục. SGK là đối tượng, nội dung và cả

phương pháp trong suốt quá trình dạy và học ở nhà trường phổ thông. Mỗi bộ SGK chứa đựng những

kiến thức cơ bản thích hợp với nhận thức của HS, là bộ sách dùng chung cho HS và giáo viên (GV).

SGK chính là một trong những phương tiện giáo dục. Có vai trò quan trọng như vậy nhưng trên thực tế

những vấn đề cơ bản về SGK cũng như vai trò của SGK đối với việc dạy học phát triển hay vấn đề sử

dụng SGK tất cả đều chưa được GV và HS quan tâm đúng mức.

Theo quan điểm biên soạn mới ngoài việc cung cấp kiến thức, SGK còn là tài liệu nhằm giúp

học sinh tự học. Tự học là chiến lược học tập của xã hội ngày nay. Biết cách làm việc với SGK bộ

môn, tận dụng mọi điều kiện mà SGK cung cấp để học tập và rèn luyện chính là thể hiện của tự học.

Để có thể tự làm việc với SGK GV và HS phải hiểu được nguyên tắc biên soạn của bộ sách, nội dung

bộ sách, cấu trúc bộ sách, cấu trúc bài học trong bộ sách, ưu điểm và hạn chế của bộ sách… Khảo sát

93 GV dạy Ngữ văn ở các trường Trung học phổ thông (THPT) trên địa bàn thành phố Phan Thiết, một

trường ở Vũng Tàu và hai trường tại thành phố Hồ Chí Minh về kỹ năng hướng dẫn HS làm việc với

SGK Ngữ văn 10, chúng tôi nhận thấy không phải tất cả GV đều quan tâm xem HS tự làm việc với bộ

sách này như thế nào. Con số GV không giới thiệu cho HS biết nguyên tắc biên soạn bộ sách Ngữ văn

10 là 46,23%; 41,93% GV không giới thiệu cấu trúc bộ sách Ngữ văn 10 cho HS; 58,06% GV không

giới thiệu cho HS nhận biết cấu trúc bài học trong sách Ngữ văn 10. Có hơn một nửa GV được khảo

sát (60,02%) không hướng dẫn HS làm việc với SGK Ngữ văn 10.

Để đáp ứng chương trình và SGK mới, việc đổi mới phương pháp dạy học là rất quan trọng, đòi

hỏi một phong cách làm việc, học tập mới của đội ngũ GV và HS. Đổi mới phương pháp dạy học

không đồng nghĩa với việc xóa bỏ phương pháp dạy học truyền thống mà tiếp tục tận dụng những ưu

điểm của phương pháp truyền thống và làm quen với những phương pháp dạy học mới, kết hợp các

phương pháp một cách khoa học. Trong hệ thống phương pháp đó có cả ý thức của GV và HS trong

việc hiểu và sử dụng SGK. Dạy học theo phương pháp tích cực, GV không chỉ hướng dẫn HS chiếm

lĩnh kiến thức mà còn hướng dẫn HS biết cách tự làm việc với SGK, chủ động học tập chống lại thói

quen học tập thụ động nhằm hình thành cho HS kỹ năng tự học. Trên cơ sở những điều đã trình bày,

chúng tôi chọn đề tài “Sách giáo khoa và phương pháp làm việc với sách giáo khoa Ngữ văn 10” để

góp phần vào việc giải quyết những vấn đề nêu trên.

2. Mục đích nghiên cứu

Mục đích của luận văn giúp GV và HS hiểu rõ những lí luận cơ bản về SGK, cụ thể là bộ sách

Ngữ văn 10, từ đó giúp GV và HS sử dụng tốt hơn, phát huy đầy đủ hơn chức năng của SGK trong quá

trình dạy và học nhằm góp phần chuẩn bị cho việc thực hiện hóa chủ trương một chương trình – nhiều

bộ SGK.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu thứ nhất của luận văn là những vấn đề lí luận cơ bản của SGK.Vì thế,

chương 1 của luận văn trình bày những vấn đề lí luận như: quan niệm về SGK, mối quan hệ giữa SGK

với sách giáo viên (SGV) và sách tham khảo (STK), cấu trúc của SGK, phương pháp trình bày nội

dung kiến thức trong SGK, chức năng của SGK. Chính mục tiêu giáo dục sẽ quy định việc đổi mới

chương trình, chương trình sẽ quy định nội dung SGK. Cấu trúc và nội dung của SGK sẽ quy định tiến

trình thực hiện chương trình môn học, phương pháp dạy học bộ môn cách thức làm việc với bộ SGK

đó.

Đối tượng nghiên cứu thứ hai của luận văn là SGK Ngữ văn 10. Chương 2 của luận văn sẽ tìm

hiểu những vấn đề cơ bản nhất của bộ sách Ngữ văn 10. Những ưu điểm, hạn chế của bộ sách Ngữ văn

10, những ý kiến cần trao đổi, những nhận xét bước đầu về STK sẽ được đề cập ở chương 3. Hiểu biết

những vấn đề này sẽ giúp GV và HS khai thác sách tốt hơn, phát huy chức năng của bộ sách trong quá

trình dạy và học, chủ động trong phương pháp làm việc với SGK Ngữ văn 10.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Do khuôn khổ của luận văn, đề tài tập trung nghiên cứu, tìm hiểu các vấn đề cơ bản của SGK

sau năm 2000 chú trọng đến bộ SGK Ngữ văn 10. Từ những nhận xét về bộ sách Ngữ văn 10, luận văn

giúp GV và HS làm việc với bộ sách này một cách có hiệu quả.

4. Lịch sử vấn đề

Ở nước ta, vấn đề nghiên cứu về SGK chưa nhận được sự quan tâm đúng mức từ các tổ chức xã

hội, giáo dục khác. Các công trình chuyên sâu về SGK không nhiều. Sau mỗi lần cải cách thay SGK,

những bài viết đăng tải trên các trang báo chỉ là những ý kiến khen, chê. Mặc dù, những ý kiến này đã

có những đóng góp nhất định nhưng để xây dựng một hệ thống lí luận hoàn chỉnh về SGK thì cần phải

có những công trình nghiên cứu chuyên sâu hơn nữa.

Có thể nói, mới chỉ có Nhà xuất bản Giáo dục đặt vấn đề nghiên cứu về SGK một cách hệ

thống. Trong quá trình 45 năm làm sách phục vụ cuộc cải cách giáo dục lần thứ hai và lần thứ ba, Nhà

xuất bản Giáo dục đã xuất bản 15 tập “Các vấn đề Sách giáo khoa”, 3 tập “Thông tin Sách giáo dục” và

hơn 10 tập “Các vấn đề Sách giáo dục”. Đây là một tủ sách nghiệp vụ có giá trị lớn.

Để hình dung cụ thể hơn lịch sử vấn đề, chúng tôi xin phép dừng lại ở công trình “Các vấn đề

Sách giáo dục - Tuyển tập”, là công trình tuyển chọn các bài viết có giá trị rút ra từ các Kỉ yếu và các

tập sách nghiệp vụ nói trên.

“Các vấn đề Sách giáo dục - Tuyển tập” trình bày những vấn đề cơ bản của việc nghiên cứu lí

luận về SGK như: quan niệm về SGK, phương thức biên soạn, mô hình cấu trúc của SGK, chức năng

của SGK, ngôn ngữ trong SGK, mĩ thuật trong SGK, phương pháp luận đánh giá SGK, quan niệm và

chức năng của SGV, nội dung SGV, quan niệm về STK và đánh giá STK, chất lượng STK, …

Nguyễn Khắc Phi, Vũ Dương Thụy, Dương Trọng Bái có chung quan điểm về SGK. Các tác giả

này cho rằng: SGK là sách viết cho HS và GV dùng theo những nội dung chuyên môn đã quy định

trong chương trình và theo những chỉ đạo thống nhất trong Luật giáo dục. Trong bài viết “Những tiêu

chí của ngôn ngữ bản văn sách giáo khoa”, Nguyễn Ngọc Nhị nêu thêm một cách hiểu về SGK: “SGK

có thể bao gồm cả sách viết cho học sinh và một cuốn sách kèm theo sách đó như sách hướng dẫn giáo

viên, sách bài tập” [70, tr.40]. Theo đó, tác giả cho rằng các STK cũng như sách công cụ có liên quan

đến GV và HS tạo thành tổ hợp giáo khoa. Như vậy, Nguyễn Ngọc Nhị quan niệm về SGK theo nghĩa

rộng. Nói đến SGK không phải là nói đến một cuốn sách độc lập mà là một tổ hợp giáo khoa.

Giáo sư Phan Trọng Luận dẫn ra một quan niệm mới về SGK khác với những quan niệm trước

đây.Trong bối cảnh sự tiến bộ không ngừng của công nghệ thông tin, một CD-ROM có khả năng ghi

hàng tỉ bít tương đương với 500 cuốn sách thì khái niệm quen thuộc về SGK không thể giữ nguyên như

cũ. Với CD-ROM, SGK không thể chỉ là những kênh chữ, kênh hình hay các kiểu bài tập ghi chép.

Như vậy, công tác biên soạn SGK trong tương lai cần quan tâm một cách thực sự đến yêu cầu hiện đại

hóa.

Phương thức biên soạn SGK là một trong những vấn đề mà tài liệu “Các vấn đề Sách giáo dục -

Tuyển tập” đề cập đến. Biên soạn SGK theo công thức “CTWA” (Comprehensive textbook writing

approach) đang được chú ý. Ưu điểm của việc tổ chức biên soạn theo công thức “CTWA” phần nào

khắc phục được hạn chế của phương thức biên soạn “cuốn chiếu”. Phương thức này giảm bớt được sự

không đồng bộ trong nội dung kiến thức, sự không liên tục về trình độ và phần nào sự quá tải. Khi ứng

dụng công thức “CTWA” ta cũng rút ngắn được thời gian biên soạn. Cùng thời gian 12 tháng, có thể

hơn 12 tháng, biên soạn theo công thức này hoàn thành được 5 bản thảo ở mức hoàn chỉnh, nếu theo

phương thức “cuốn chiếu” chỉ hoàn thành một bản thảo. Dù biên soạn theo phương thức nào cũng cần

coi trọng tính đặc thù của bộ môn, cố gắng bám sát mô hình chung của SGK mới để có sự thống nhất

tương đối giữa SGK các môn học.

Tập tài liệu “Các vấn đề Sách giáo dục - Tuyển tập” cung cấp khá đầy đủ các bài nghiên cứu về

mô hình cấu trúc SGK. Trong bài “Mô hình cấu trúc sách giáo khoa sau năm 2000”, Trần Kiều - Lê

Xuân Trọng đã nêu lên những điểm chung về cấu trúc SGK các môn học trong nhà trường phổ thông.

Cấu trúc chung của SGK đều gồm ba phần: phần đầu SGK, phần giữa SGK và phần cuối SGK. Trong

đó, phần giữa SGK là phần chính của sách, bao gồm các phần, các chương, các bài học. Khi nghiên

cứu cấu trúc một chương SGK, các tác giả lưu ý cuối mỗi chương nên có những thành phần gì để HS

có thể tự kiểm tra, tự đánh giá kết quả học tập của mình. Nội dung các câu hỏi, bài tập trong cấu trúc

bài học nên hướng vào kỹ năng vận dụng kiến thức nhằm phát triển trí tuệ cho HS. Mức độ bài tập thể

hiện sự phân hóa nhằm đáp ứng được những năng lực khác nhau của HS.

Ngoài những vấn đề chung về mô hình cấu trúc SGK, các nhà nghiên cứu chú ý bước đầu đến

mô hình cấu trúc SGK bộ môn. Về cơ bản, SGK mỗi bộ môn có sự thống nhất tương đối với mô hình

chung của SGK nhưng tùy theo đặc trưng bộ môn mà cấu trúc SGK mỗi bộ môn có những điểm khác

biệt. Theo Đỗ Ngọc Thống, mô hình và cấu trúc nội dung SGK môn Ngữ văn phải thể hiện được

những quan điểm cơ bản về xây dựng và biên soạn SGK Ngữ văn. Mô hình đó được xây dựng theo

tinh thần tích hợp, không chỉ chú trọng nội dung mà còn phục vụ tích cực cho việc đổi mới phương

pháp dạy học. Về mô hình SGK môn Sinh học, tác giả Nguyễn Quang Vinh xác định mô hình đó vừa

cung cấp thông tin vừa hướng dẫn HS xử lí thông tin. HS được làm việc với các thông tin mới bằng

cách trả lời câu hỏi, trình bày một vấn đề, tiến hành làm thí nghiệm… Nguyễn Minh Phương, Phạm

Thu Phương đề xuất những kiến nghị xây dựng mô hình SGK thí điểm môn Địa lí. Cấu trúc bài học

được trình bày sao cho HS có thời gian tiếp thu lượng kiến thức của bài học, HS thực sự thực sự được

làm việc, phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập và có thể tự kiểm tra lại kết quả làm việc.

Có thể nói, nghiên cứu mô hình cấu trúc SGK sẽ giúp chúng ta có những kinh nghiệm bổ ích,

đóng góp trực tiếp cho việc biên soạn SGK mới ngày càng khoa học và hiện đại hơn.

Tài liệu “Các vấn đề Sách giáo dục - Tuyển tập” cũng tuyển chọn các bài viết của nước ngoài

nghiên cứu về các chức năng của SGK.Theo Francois Marie Gerard và Xavier Roegiers, SGK phổ

thông có thể có nhiều chức năng khác nhau tùy theo người sử dụng, tùy theo môn môn học và tùy hoàn

cảnh biên soạn sách. Khi HS sử dụng, một cuốn SGK sẽ có nhiều chức năng hướng vào việc học tập và

các chức năng hướng vào việc thiết lập liên hệ giữa học tập với đời sống. Các SGK phổ thông còn có

chức năng đào tạo đối với GV. SGK là công cụ cho phép GV thực hiện được vai trò nghề nghiệp của

mình trong quá trình dạy học.

Tài liệu cũng tuyển chọn một số bài nghiên cứu về ngôn ngữ SGK. Các bài nghiên cứu đều có

chung một điểm: ngôn ngữ giáo khoa gồm hai kênh thông tin (kênh chữ và kênh hình) nhằm truyền tải

kiến thức, kỹ năng đến với HS theo đúng yêu cầu của chương trình môn học. Tuy nhiên, mỗi bài viết

này có một diện mạo riêng, góp phần nâng cao chất lượng ngôn ngữ bản văn SGK. Nguyễn Trí chỉ ra

những thay đổi trong cách viết phần bài học, cách diễn đạt tiêu đề bài học và tiêu đề các phần trong bài

học; Nguyễn Quốc Siêu phân tích ý nghĩa các yếu tố ngôn ngữ trong bản văn SGK; Nguyễn Văn Tùng

bàn về chức năng của ngôn ngữ SGK; Nguyễn Ngọc Nhị chỉ ra các yếu tố tạo nên chất lượng ngôn ngữ

bản văn và những tiêu chí đánh giá chất lượng ngôn ngữ bản văn.

Ngoài những vấn đề chung về ngôn ngữ SGK, các nhà nghiên cứu còn quan tâm đến những yêu

cầu riêng đối với ngôn ngữ SGK bộ môn. Mỗi môn học mang những đặc trưng riêng do đó ngôn ngữ

SGK bộ môn cũng có những yêu cầu riêng. Theo Nguyễn Quốc Luân ngôn ngữ SGK Văn học phổ

thông phải đạt 4 yêu cầu cơ bản: chính xác, đủ hiểu, phát triển, kết hợp hài hòa tính khoa học và tính

nghệ thuật. Trần Phương Dung chỉ ra những chỗ dùng kí hiệu toán học, kí hiệu logic, câu trong SGK

Toán chưa rõ, gây ra sự hiểu lầm làm mất đi sự chính xác của một đề toán. Từ đó, tác giả đưa ra những

yêu cầu riêng đặc thù đối với ngôn ngữ bản văn SGK Toán. Đặc biệt là sự phân biệt giữa các từ trong

ngôn ngữ thông thường được dùng trong toán. Dựa vào lí luận SGK, Nguyễn Thị Hồng Việt nêu một

số suy nghĩ về việc dùng từ và câu trong SGK Vật lí để đi đến kết luận: ngôn ngữ bản văn SGK Vật lí

cũng có tính đặc thù riêng của bộ môn.

Phương pháp luận đánh giá SGK là một trong những yếu tố xây dựng hệ thống lí luận SGK.

Đào Trọng Quang, Vũ Dương Thụy, Nguyễn Quốc Túy tìm hiểu tiến trình, các tiêu chí và phương

pháp cụ thể đánh giá SGK. Đánh giá SGK phải gắn liền với quan niệm SGK thể hiện chương trình bộ

môn. Mỗi môn học có những sắc thái riêng, vì thế bên cạnh tiêu chí chung, nên có hệ thống những tiêu

chí riêng cho từng bộ môn, từng lớp hoặc từng cấp học.

Trở lên trên là những vấn đề lí luận SGK mà tập tài liệu “Các vấn đề Sách giáo dục - Tuyển

tập” đã đề cập đến. Có thể xem Tuyển tập này là một tài liệu tham khảo quan trọng khi tìm hiểu về

SGK.

“Sách giáo khoa một số vấn đề lí luận và thực tiễn” là nhan đề của phần bốn trong tài liệu

“Nguyễn Khắc Phi tuyển tập” do Vũ Thanh tuyển chọn. Phần này giới thiệu một số bài viết của Giáo

sư Nguyễn Khắc Phi trao đổi về chương trình và SGK Ngữ văn bậc Trung học cơ sở (THCS). Trong

các bài viết, Giáo sư Nguyễn Khắc Phi nhấn mạnh một số điểm về phương pháp khi tiếp cận SGK mới

làm sao phát huy được ưu thế của phương châm tích hợp.

Các bài viết “Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và sách giáo khoa”, “Cơ sở lựa chọn

học vấn phổ thông để xây dựng chương trình môn học”, “Về chương trình và sách giáo khoa phổ

thông”, “đổi mới cách viết sách giáo khoa bậc Trung học”, “Những điều kiện ràng buộc đối với công

cuộc đổi mới chương trình và sách giáo khoa Trung học” của Trần Bá Hoành đi sâu vào nghiên cứu

những mục đích yêu cầu và những định hướng chính cho việc thiết kế chương trình và viết SGK. Qua

các bài viết này, tác giả mong muốn chúng ta sẽ có một bộ máy chuyên và một cơ chế đáp ứng nhanh

hơn nữa để không ngừng phát triển chương trình phổ thông theo yêu cầu phát triển của đất nước.

Riêng đối với SGK Ngữ văn lớp 10, chúng ta có các tài liệu “Một số vấn đề đổi mới phương

pháp dạy học và kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn 10” của Nguyễn Hải Châu, Nguyễn Trọng Hoàn, Lê

Hồng Mai, Nguyễn Thị Nhuận, Lê Thị Thanh Tâm; “Tìm hiểu chương trình và sách giáo khoa Ngữ

văn Trung học phổ thông” của Đỗ Ngọc Thống; “Tài liệu bồi dưỡng giáo viên thực hiện chương trình,

sách giáo khoa lớp 10 Trung học phổ thông môn Ngữ văn” của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Các tài liệu

này trình bày các nguyên tắc đổi mới chương trình giáo dục môn Ngữ văn, nội dung chương trình môn

Ngữ văn lớp 10, những định hướng đổi mới phương pháp giảng dạy môn Ngữ văn lớp 10 và đánh giá

kết quả học tập.

Về vấn đề “phương pháp làm việc với SGK”, ở nước ta hiện nay chưa có tư liệu chuyên sâu

nào. Vấn đề này chỉ mới được nhắc đến trong tài liệu “Phương pháp dạy học văn” tập 2 của Phan

Trọng Luận, Trương Dĩnh. Các tác giả viết:

“Làm việc với giáo khoa” rèn cho HS năng lực nghiên cứu, năng lực tự học theo giáo khoa.

Hoạt động này tận dụng sách giáo khoa, khắc phục tình trạng “thiếu kiến thức nhưng thừa giáo khoa”

như đã nói ở trên. “Làm việc với giáo khoa” đòi hỏi HS phải chuẩn bị bài học văn học sử theo nếp: đọc

giáo khoa, lập dàn ý kiến thức bài học, nêu thắc mắc.

“Làm việc với giáo khoa” có thể vận dụng qua cá biện pháp sau: HS dàn ý hóa giáo khoa, HS

đọc giáo khoa, HS phát hiện luận điểm và các dẫn chứng minh họa cho luận điểm, HS thắc mắc về nội

dung cấu trúc giáo khoa, HS học bài theo giáo khoa…, HS đối chiếu nội dung và cách trình bày kiến

thức giữa các bộ sách khác nhau… Các biện pháp này có thể thực hiện theo sự gợi ý của GV, có thể do

GV thuyết giảng độc thoại hoặc có thể cho HS làm bài tập ở nhà” [54, tr.46].

Tóm lại, các vấn đề lí luận SGK tuy đã được đặt ra và đã có nhiều bài viết đề cập đến nhưng để

xây dựng được một hệ thống lí luận hoàn chỉnh về SGK thì vẫn cần được tiếp tục nghiên cứu chuyên

sâu hơn nữa. Những bài viết, công trình nghiên cứu, các cuộc thảo luận về SGK là cơ sở khoa học để

SGK trở thành một đối tượng nghiên cứu khoa học, một công trình khoa học. Đây chính là nền tảng để

xây dựng một hệ thống lí luận hoàn chỉnh về SGK.

5. Phương pháp nghiên cứu

Cơ sở phương pháp luận của luận văn là quan điểm đổi mới giáo dục của Đảng, nghị quyết của

Quốc hội, chỉ thị của Chính phủ, các văn bản chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo về đổi mới phương

pháp dạy học, các nguyên tắc biên soạn chương trình, SGK các bộ môn nói chung và môn Ngữ văn nói

riêng.

Luận văn sử dụng phương pháp thu thập tài liệu, phương pháp nghiên cứu sản phẩm, phương

pháp so sánh. Ngoài ra, để vấn đề nghiên cứu có cơ sở chứng thực, luận văn dùng phương pháp khảo

sát, trắc nghiệm, xử lý kết quả khảo sát.

6. Ýnghĩa khoa học của đề tài

Luận văn cố gắng hệ thống hóa các luận điểm về SGK nhằm giúp GV và HS hiểu được những

vấn đề cơ bản về SGK. Đó chính là cơ sở lí luận để GV và HS phát huy vai trò của SGK, sử dụng SGK

trong thực tế dạy học một cách có hiệu quả.

Từ việc phân tích cấu trúc, nội dung và hình thức của SGK Ngữ văn 10, những cảm nhận của

bản thân đối với bộ sách Ngữ văn 10 nói riêng và những bộ SGV, STK Ngữ văn khác, luận văn giúp

GV và HS chủ động đưa ra hướng giải quyết trong quá trình soạn giảng cũng như soạn bài, học bài

theo SGK.

Chương 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN CƠ BẢN CỦA SÁCH GIÁO KHOA

1.1. Quan niệm về sách giáo khoa

Đại từ điển Tiếng Việt định nghĩa “Sách giáo khoa là sách soạn theo chương trình để dạy và học

trong nhà trường” [114, tr.1354].

Định nghĩa trên được hiểu theo nghĩa hẹp và quen thuộc, SGK là sách viết cho HS theo những

nội dung chuyên môn đã được quy định trong chương trình và theo những quan điểm chỉ đạo thống

nhất về phương pháp dạy học. Theo định nghĩa này, một số nhà nghiên cứu cho rằng các loại sách phục

vụ cho HS mẫu giáo, sách dạy học vần... chưa được coi là SGK.

Luật Giáo dục, chương 2 mục 2 điều 29 quy định: “Sách giáo khoa cụ thể hoá yêu cầu về nội

dung kiến thức và kỹ năng quy định trong chương trình giáo dục của các môn học ở những lớp của

giáo dục phổ thông, đáp ứng yêu cầu về phương pháp giảng dạy phổ thông. Bộ trưởng Bộ Giáo dục và

Đào tạo ban hành chương trình phổ thông, duyệt sách giáo khoa để sử dụng chính thức, ổn định, thống

nhất trong giảng dạy, học tập ở các cơ sở giáo dục phổ thông, trên cơ sở thẩm định của Hội đồng quốc

gia thẩm định chương trình giáo dục phổ thông và sách giáo khoa” [9, tr.16].

Điều lệ trường Trung học, điều 23 ghi “Sách giáo khoa Trung học bao gồm sách bài học và sách

bài tập theo danh mục được Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định để sử dụng chính thức, ổn định, thống

nhất trong giảng dạy, học tập ở trường Trung học” [10, tr. 144].

Hiểu theo nghĩa rộng SGK có thể bao gồm cả sách viết cho HS và một số sách kèm theo như

SGV, sách bài tập (SBT). Đây là một đặc điểm của giáo dục hiện đại, quan tâm nhiều đến kỹ năng thực

hành. Trước đây, hệ thống SGK không bao gồm SBT, phần bài tập được in luôn trong SGK dành cho

HS nay hầu như tất cả các bộ môn đều có SBT bên cạnh SGK.

Tập hợp các cuốn SGK, các STK và sách công cụ có liên quan đến việc dạy học của GV và HS

tạo thành một tổ hợp giáo khoa. Tổ hợp giáo khoa đó phải là một chỉnh thể gắn bó mật thiết với nhau,

trong đó SGK phải là tài liệu thể hiện cụ thể nhất nội dung, phương pháp giáo dục và các loại sách

trong tổ hợp nói trên phải phụ thuộc vào SGK. Cho nên nói đến SGK là nói đến một tổ hợp giáo khoa

và lí luận về SGK cũng là lí luận một tổ hợp sách.

Cho đến nay SGK vẫn là tài liệu chủ yếu để dạy và học ở các lớp học phổ thông. Do đó, các yêu

cầu đổi mới giáo dục phổ thông về cơ bản đã được thể hiện trong nội dung và phương pháp biên soạn

SGK. Trong quá trình biên soạn chương trình và SGK mới, chúng ta đã chú ý đến quan điểm đổi mới

phương pháp dạy học “lấy học sinh làm trung tâm” các nội dung, hình thức trình bày của SGK mới về

cơ bản đã tạo điều kiện thuận lợi cho HS tiếp tục nâng cao năng lực tự học và giúp GV đổi mới phương

pháp dạy học theo hướng tổ chức, hướng dẫn HS chủ động, sáng tạo trong quá trình tìm hiểu, tiếp nhận

tri thức.

1.2. Quan hệ giữa sách giáo khoa với sách giáo viên và sách tham khảo

Tuỳ theo người sử dụng, môn học và từng hoàn cảnh biên soạn mà một cuốn SGK phổ thông có

thể có nhiều mối quan hệ khác nhau. Một nguyên tắc khi xây dựng chương trình và SGK phổ thông là

làm sao đảm bảo được sự cân đối hài hòa giữa nhiều mối quan hệ: đặc trưng của môn học với nhiệm

vụ chính trị và cuộc sống từng giai đoạn lịch sử, nội dung chương trình với đặc điểm tâm lý lứa tuổi

HS, tri thức môn học gắn liền với hệ thống kỹ năng cần hình thành; mối quan hệ giữa SGK môn học

này với SGK môn học khác trong chương trình; mối quan hệ giữa SGK bậc THPT với SGK bậc THCS

cũng như SGK Tiểu học trong một hệ thống hoàn chỉnh; đặc biệt là mối quan hệ giữa SGK với SGV,

SGK với STK trong một bộ môn.

Có hai quan niệm về SGV: SGV đóng và SGV mở.

SGV đóng là tài liệu giúp GV sử dụng SGK về mặt sư phạm. Sách sẽ bao gồm những lời

khuyên cải tiến việc sử dụng, khai thác SGK. SGV cung cấp những chỉ dẫn về cách tiến hành bài học

gắn liền với SGK.

SGV mở như là một công cụ tham khảo nhằm nuôi dưỡng sự suy nghĩ của GV. Sách bổ sung

những thông tin khoa học và sư phạm, nêu các đề nghị liên quan đến quá trình học tập nhưng không

trói buộc GV trong những chỉ dẫn và một trình tự gò bó.

Như vậy, SGV đóng được biên soạn dựa trên cơ sở SGK và không còn ý nghĩa nếu tách rời

SGK. SGV mở có thể sử dụng độc lập với SGK, dù vẫn dựa trên SGK.

Trong quá trình triển khai cải cách giáo dục, bên cạnh hệ thống SGK biên soạn theo chương

trình mới còn song hành hệ thống SGV. Tác giả SGK cũng là tác giả SGV tương ứng, công thức này

đảm bảo tốt hơn chất lượng của SGV. SGV là một loại sách nghiệp vụ, trong đó có sự kết hợp giữa

khoa học giáo dục và khoa học cơ bản, nhằm phục vụ việc dạy học về mặt nội dung và phương pháp.

Một cuốn SGV có thể được biên soạn trước, trong khi hoặc sau khi biên soạn SGK cho HS.

Trước hết, một cuốn SGV có thể được coi như một cuốn hướng dẫn sư phạm, tức là một tài liệu

giúp đỡ việc sử dụng SGK sao cho phù hợp với khoa sư phạm. SGV có nhiệm vụ giúp GV hiểu được ý

đồ biên soạn SGK nói chung cũng như nội dung và phương pháp giảng dạy từng bài cụ thể trong SGK.

Tuy không có tính bắt buộc, nhưng SGV vẫn là tài liệu quan trọng trong quá trình soạn bài và dạy học

theo SGK.

Các định hướng kiến thức cơ bản, phương pháp cơ bản và cả kĩ thuật giảng dạy đều được trình

bày sao cho SGV có thể như là một “khuôn mẫu” để GV hướng dẫn HS học tập. Nó sẽ gồm những lời

khuyên, những chú ý nhằm cải tiến việc dùng SGK và khai thác mọi khả năng của sách. Có thể coi đây

là nguồn văn bản thông tin chủ đạo, chủ yếu của việc soạn bài, giảng bài của GV. Tuy nhiên, nó không

đồng nhất với bài soạn, các định hướng của SGV không thể loại bỏ đặc trưng của lao động giảng dạy,

tính chất linh hoạt đa dạng của các bài soạn, bài giảng, diễn tiến giờ học, khả năng tiếp nhận của HS,…

SGV chỉ là một cơ sở để GV phát huy tiềm lực vốn có và đang phát triển của lao động sư phạm chứ

không thể là một tư liệu sử dụng nguyên mẫu.

SGV thường dành những trang đầu để trao đổi với GV những vấn đề phương pháp giúp cho HS

nắm được tri thức ghi trong chương trình và thể hiện trong SGK. Nội dung chính của SGV là cung cấp

những thông tin về cách hiểu bài, cách khai thác, trả lời các câu hỏi và lưu ý những điểm HS cần lưu ý

sau mỗi bài học, gợi ý những tư liệu tham khảo thiết yếu,… Những nội dung này chưa được trình bày

trong SGK. Cùng với SGK, SGV góp phần thực hiện mục tiêu chung của chương trình.

STK là sách chuyên dùng để tra cứu, đọc thêm nhằm hiểu rõ hơn vấn đề cần phải dạy học.

Muốn hiểu được mối quan hệ giữa SGK với STK không thể không nhắc lại chức năng của SGK.

SGK có nhiều chức năng. Ở đây chỉ đề cập đến những chức năng có quan hệ đến HS: chức năng truyền

đạt kiến thức, phát triển các khả năng và kỹ năng, củng cố và đánh giá những hiểu biết, giáo dục về

mặt xã hội và văn hóa. Tính chất đa chức năng ấy đảm bảo cho SGK đóng vai trò chủ yếu trong việc

thực hiện mục tiêu đào tạo của môn học.

Trong khi đó, STK chỉ có một chức năng duy nhất đó là chức năng tham khảo. Đối chiếu với

những chức năng của SGK, STK chỉ thiên về phát triển các khả năng và kỹ năng, hoặc chức năng củng

cố những hiểu biết. Với tính chất đơn chức năng ấy, STK có vai trò bổ trợ cho SGK trong việc thực

hiện mục tiêu đào tạo của môn học (trừ trường hợp những cuốn STK được biên soạn với mục đích

thuần tuý thương mại, phi giáo dục).

Thông tư Liên tịch số 35/1999/TTLT-BGD&DT ghi “Sách tham khảo bổ trợ sách giáo khoa

dùng cho hoc sinh các bậc học phổ thông là tài liệu học tập dựa theo chương trình sách giáo khoa do

Bộ Giáo dục và Đào tạo quản lý đảm bảo chất lượng khoa học, nâng cao tính sư phạm nhằm thực hiện

chương trình theo danh mục bậc học đã được quy định” [9, tr. 821].

Theo quan niệm thông thường, SGK được coi là sách học chính thức, bắt buộc còn STK là sách

đọc thêm, không bắt buộc. Trong quan hệ với SGK, xét chung, STK vừa phụ thuộc SGK vừa có phần

độc lập với SGK, tuy cả hai đều cùng nhằm thực hiện mục tiêu môn học. Những cuốn STK như các

loại Từ điển, sách tra cứu, Văn tuyển v.v… hoàn toàn độc lập với SGK.

STK các bộ môn vừa phải đảm bảo tính chính xác, chặt chẽ của các đơn vị kiến thức vừa bổ

sung nhiều nội dung kiến thức mà SGK không chứa đựng hết. Kiến thức trong STK thường được tổng

kết theo vấn đề hay chuyên mục. STK cung cấp thêm những thông tin mới, những tư liệu cập nhập

giúp GV và HS hiện đại hóa kiến thức trong SGK.

Trong xã hội học tập, bao giờ cũng có một nhu cầu lớn về STK. Có thể nói, STK liên quan đến

một phương châm quan trọng của giáo dục: biến quá trình học thành quá trình tự học. Nhiều STK các

môn khoa học xã hội gợi ý cho GV và HS những hướng tiếp cận tác phẩm, bài học, giai đoạn lịch sử

v.v…; những phân tích mới lạ nhằm làm sáng tỏ thêm, hoàn thiện thêm những kiến thức trong SGK.

Ví dụ: những bộ STK môn Tiếng Việt và Làm văn, kiến thức cung cấp trong các bộ sách này, nhìn

chung, đã bám sát các kiến thức chuẩn trong SGK, được trình bày rõ ràng, dễ hiểu, có tính sư phạm

cao. Các bộ sách này đều có những kiến thức mở rộng, đi sâu vào những vấn đề được trình bày trong

các bài học, tiết học. Với những gợi ý, những hướng giải bài tập, HS đủ điều kiện thu nhận kiến thức tự

mình hoàn thành bài học một cách căn bản, thậm chí có tính sáng tạo. Trong các sách “hướng dẫn Làm

văn”, các tác giả đã chú ý về kỹ năng làm bài của HS. Trong chừng mực nhất định, sách cũng tạo cho

các em những cảm thụ tinh tế khi tiếp xúc với từng loại bài tập Làm văn. Ở các sách “hướng dẫn giải

bài tập Tiếng Việt”, các tác giả đã hệ thống kiến thức tiếng Việt được học trong SGK các bậc học.

Những kiến thức đó được trình bày cụ thể, cô đọng, diễn giải rõ ràng, có tính sư phạm cao. GV có thể

tham khảo vận dụng vào các giờ dạy trên lớp để bài giảng phong phú hơn.

STK các môn khoa học tự nhiên căn cứ vào chương trình và SGK mà chia thành các chủ đề

nhỏ hoặc các chương giống như SGK sao cho HS có thể tham khảo song song với SGK. STK các môn

khoa học tự nhiên trình bày các phương pháp giải các bài tập cơ bản của môn học theo yêu cầu của

chương trình; thông qua đó, HS nắm được kiến thức cơ bản của SGK. Mở rộng một số vấn đề trong

SGK, phân tích theo chiều sâu những vấn đề lí thuyết hay bài tập đã được SGK đề cập nhưng chưa có

điều kiện đi sâu, kể cả các dạng bài tập đòi hỏi sự tổng hợp nhiều đơn vị kiến thức với mục đích cung

cấp cho HS phương pháp tư duy logic và vận dung kiến thức đã học để giải các bài tập. GV có thể

tham khảo sách để dạy các giờ bài tập trên lớp, tổng kết, hướng dẫn HS ôn tập sau mỗi chương, mỗi

học kì và cả năm học, bước đầu bồi dưỡng HS khá giỏi.

Ở phổ thông, vai trò người GV rất quan trọng. Chính GV là người dẫn dắt lớp học để HS nắm

được những yêu cầu chính của bài học. Nhưng một GV giỏi không chỉ làm tốt việc truyền thụ kiến

thức mà còn phải gợi mở cho HS suy nghĩ những gì mà SGK chưa đề cập đến, những kiến thức chưa

được cập nhập hay những cách hiểu khác nhau, cách giải khác hoặc những vấn đề mới vượt quá yêu

cầu của bậc học. STK là nguồn tư liệu nuôi dưỡng niềm đam mê nghiên cứu, học tập ấy.

Tóm lại, SGK, SGV và STK có mối quan hệ liên thông với nhau, hỗ trợ cho nhau. Mỗi loại sách

có những đặc trưng riêng đồng thời giữa chúng có những điểm chung, phối kết với nhau. Trong đó,

SGK đóng vai trò trung tâm, SGK không đơn giản là tài liệu thông báo các kiến thức có sẵn mà là tài

liệu giúp HS tự học, tự phát hiện giải quyết các vấn đề để chiếm lĩnh và vận dụng kiến thức mới một

cách linh hoạt. SGV và STK phụ thuộc, xoay quanh SGK để tạo nên một tổ hợp giáo khoa đảm bảo

mục tiêu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông. Trong quá trình giảng dạy, mỗi người GV lấy SGK

làm tài liệu giảng dạy chính thức nhưng không nên phụ thuộc hoàn toàn vào SGK, độc tôn SGK mà

cần nghiên cứu SGV, không ngừng học tập qua STK phối hợp một cách linh hoạt các tri thức giữa các

tài liệu tạo nên sự thống nhất tương đối để nâng cao chất lượng giảng dạy. SGK chỉ thực sự có ý nghĩa

khi được xác định trong mối tương quan với việc học tập của HS, với việc dạy của GV, với SGV và

STK, với các công cụ dạy học khác.

1.3. Mô hình cấu trúc sách giáo khoa

1.3.1. Cấu trúc chung của sách giáo khoa

Theo tinh thần Nghị quyết 40/2000/QH10 và chỉ thị 14/2001/CT-TTg về đổi mới chương trình

giáo dục phổ thông, với tư cách là văn bản được “sử dụng chính thức, thống nhất, ổn định trong giảng

dạy, học tập ở các cơ sở giáo dục phổ thông”, tư tưởng xuyên suốt của mô hình SGK mới là SGK phải

vừa cung cấp thông tin vừa hướng dẫn HS hình thành và phát triển phương pháp, kỹ năng học tập,

nghiên cứu và vận dụng kiến thức vào việc giải quyết các vấn đề nảy sinh trong quá trình học tập cũng

như trong thực tiễn đời sống; đồng thời SGK phải phù hợp với khả năng nhận thức, với đặc điểm tâm -

sinh lí lứa tuổi HS ở từng cấp, lớp học.

SGK của các môn học khác nhau hoặc đối với cùng môn học cho những lớp học khác nhau có

thể có vài điểm khác nhau trong cấu trúc. Tuy nhiên, về mặt lí thuyết mô hình cấu trúc SGK thường

gồm 3 phần:

a) Phần đầu SGK

Phần đầu SGK mỗi môn học thường có những thành phần sau:

- Trang bìa chính, bìa lót ghi tên Bộ Giáo dục và Đào tạo, tên các tác giả, tên sách, tên lớp, tên

Nhà xuất bản và năm xuất bản.

- Trang mở đầu giới thiệu về quan điểm biên soạn bộ môn, mục đích, nội dung, hướng dẫn sử

dụng sách, giới thiệu phương pháp học tập chủ yếu HS cần vận dụng, tóm tắt về chương trình môn học

của lớp…

Nhìn chung trang mở đầu SGK chưa được chú ý nhiều, phần hướng dẫn sử dụng sách, giới thiệu

phương pháp học tập hầu như bị bỏ qua, nếu có đề cập thì cũng rất sơ lược và thường chỉ được ghi một

cách rất chung ở SGK đầu cấp học, trong khi đó môn học ở từng lớp học cũng có những đặc điểm

riêng. Bên cạnh việc giới thiệu quan điểm biên soạn SGK, nên chăng ở SGK mỗi lớp học chúng ta

quan tâm hơn đến việc hướng dẫn HS sử dụng sách, hướng dẫn phương pháp học tập bộ môn phù hợp

với quan điểm biên soạn và nội dung sách.

- Tuỳ theo môn học, phần đầu của sách có thêm chú thích về những kí hiệu thống nhất dùng

trong SGK.

- Bài mở đầu cho mỗi môn học mới bắt đầu ở cấp học (giới thiệu đối tượng nghiên cứu của môn

học; vai trò, ý nghĩa của môn học đối với thực tiễn, phương pháp học bộ môn…).

b) Phần giữa SGK

Phần giữa SGK là phần chính của sách, bao gồm các phần, các chương, các bài học. Đó là

những đơn vị kiến thức của môn học trình bày dưới dạng lời văn, hình ảnh (ảnh chụp, tranh vẻ, sơ đồ,

lược đồ, bản đồ…) và những chỉ dẫn về cách tiến hành các hoạt động học tập để lĩnh hội các đơn vị

kiến thức.

c) Phần cuối SGK

Tuỳ theo tính chất của môn học mà nội dung phần cuối khác nhau, phần cuối SGK thường

những phần sau:

- Phần tra cứu: dùng để tra cứu ngữ nghĩa của môn học theo lớp và mục lục thuật ngữ, từ mới,

bảng tên riêng, những sự kiện. Chúng được sắp xếp theo thứ tự ABC và ghi thứ tự của trang trong

SGK.

Tra cứu ngữ nghĩa và mục lục có thể được viết riêng hoặc ghép với nhau thành một, có tên là

phần tra cứu.

- Phần phụ lục: tuỳ theo các môn học mà phần phụ lục có thể có những phần sau : các biểu bảng

kí hiệu, công thức, đơn vị đo lường, bảng tổng kết ngữ pháp, từ ngữ, danh mục tiểu sử tác giả, tác

phẩm.

- Phần trả lời bài tập: trả lời gắn gọn hoặc thông báo đáp án những bài tập trong SGK.

- Xuất xứ các tranh ảnh (chú thích ngắn gọn về nguồn gốc các tranh ảnh đã dùng; trích từ tài

liệu nào, của ai…).

- Tài liệu tham khảo: liệt kê các tài liệu đã dùng trong quá trình biên soạn SGK.

- Mục lục của SGK: tên bài học được sắp xếp theo phân phối chương trình.

1.3.2. Cấu trúc một chương trong sách giáo khoa

Tuỳ theo đặc trưng bộ môn mà SGK có thể được cấu trúc theo phần hay chương (có khi còn

được hiểu là cụm bài). Nhìn chung, một chương của SGK có cấu trúc như sau:

- Trang mở đầu của mỗi chương gồm số thứ tự của chương, tên chương. Mở đầu mỗi chương

nhằm nêu vấn đề, định hướng vấn đề sẽ nghiên cứu, kết quả cần đạt.

- Các bài học trong chương cụ thể hóa kiến thức của chương được bố trí dạy theo phân phối

chương trình.

- Cuối mỗi chương thường có những phần sau:

+ Tóm tắt những kiến thức cơ bản của chương. Đây là nội dung kiến thức HS phải nắm vững

sau khi học xong một chương.

+ Bài thực hành, thí nghiệm của chương: gồm có nội dung, yêu cầu và hướng dẫn thí nghiệm,

thực hành. Tuỳ theo môn học có thể có bài thực hành có tính tổng hợp kiến thức, kỹ năng của một

chương. Bài thực hành thí nghiệm có thể trình bày bằng kênh chữ hoặc kênh hình. Câu hỏi và bài tập

tổng hợp của chương gồm các bài tập tự luận, bài tập trắc nghiệm để HS có thể tự kiểm tra, đánh giá

kết quả học tập của cá nhân.

Truyền thống của SGK Ngữ văn nói chung không có khái niệm “chương”. Cấu trúc SGK Ngữ

văn là cấu trúc bài. Cấu trúc SGK Ngữ văn 10 không chia thành các chương, các phần như cấu trúc

SGK các môn học khác.

1.3.3. Cấu trúc bài học trong sách giáo khoa

“Theo truyền thống của lí luận dạy học và phương pháp dạy học bộ môn, bài học (t.Anh: lesson;

t.Nga: ypok) được xác định là hình thức cơ bản, chủ yếu nhất của việc tổ chức các hoạt động dạy học

trong nhà trường. Mỗi bài học là một đơn vị, đơn vị đó vận dụng nhiều phương pháp, biện pháp sư

phạm phong phú, đa dạng để tổ chức các tập thể học sinh thực hiện hoạt động học tập trong một thời

gian nhất định và theo một kế hoạt dạy học nhất định. Như một chỉnh thể kiến thức, mỗi bài học đều có

mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung, hình thức, tiến trình, phương pháp, biện pháp dạy học,… của mình;

đồng thời, như một mắt xích nhận thức, mỗi bài học đều có những mối liên hệ logic, mật thiết với các

bài học trước và sau nó trong một chương trình dạy học - giáo dục thống nhất” [4, tr.63]

Bài học là hình thức cơ bản, chủ yếu nhất của việc tổ chức các hoạt động học tập trong nhà

trường, có liên quan trực tiếp đến việc xây dựng chương trình và biên soạn sách giáo khoa bộ môn…

SGK phải thể hiện được các quan điểm chỉ đạo việc biên soạn SGK các môn học trong nội dung thông

qua các bài học cụ thể. Cấu trúc bài học trong SGK các bộ môn có những điểm tương đồng, có thể

phác họa như sau:

- Phần mở bài

Phần này nhằm xác định mục tiêu của bài học (những kiến thức, kỹ năng, kết quả cần đạt). Phần

mở bài trình bày ngắn gọn, hướng HS tới đích của bài, nêu cả gợi ý về phương pháp học tập; có thể từ

những điều HS đã biết, đề xuất những vấn đề HS chưa biết có liên quan đến bài học; có thể trình bày

một hiện tượng, một câu hỏi hay một thí nghiệm làm nảy sinh vấn đề cần nghiên cứu. Phần mở bài có

vai trò tạo tâm thế chuẩn bị bước vào nội dung bài học, GV có thể sử dụng phần này như một lời vào

bài. Trong quá trình soạn bài, giảng bài mọi hoạt động học tập quy về mục tiêu của bài học. GV cần

hướng dẫn cho HS trong khi soạn bài, học tập phải nắm vững phần mở bài để có hướng tiếp cận bài

học đúng đắn, khoa hoc. Đây là một thao tác tưởng chừng như đơn giản, nhiều GV thường không lưu ý

HS khi dặn dò HS soạn bài. Cần lưu ý: cấu trúc bài học trong SGK trước năm 2000 không có phần mở

bài xác định mục tiêu cần đạt (chỉ được ghi trong SGV).

- Nội dung bài học

Nội dung bài học thường bao gồm các thành phần: thông báo thông tin, xử lí các thông tin, kết

quả cần đạt được.

Thông tin được cung cấp qua kênh chữ và kênh hình. Thông tin có thể là văn bản, các sự kiện,

các hiện tượng, quá trình, quy luật, những ý tưởng mới, những kĩ năng mới… Nội dung của một bài

học được xây dựng qua các đề mục trong bài học, tên các đề mục trong bài học thường là một tình

huống vấn đề phải giải quyết, hoặc một câu hỏi ngắn gọn nói lên một nội dung cơ bản của bài, của mục

sẽ học.

Xử lí thông tin là các hướng dẫn HS hoạt động giải quyết vấn đề. HS xử lí thông tin có thể bằng

cách: trả lời các câu hỏi đặt ra đối với các hình vẽ, biểu đồ, đồ thị; trình bày một vấn đề buộc HS phải

suy nghĩ nhiều về thông tin mới đó và trao đổi thảo luận; giải bài tập; tiến hành các thí nghiệm thực

hành… Qua xử lí thông tin dưới sự hướng dẫn của GV, HS phải đi đến kết luận, tức là nắm được nội

dung cần đạt của bài học. Các lệnh yêu cầu và hướng dẫn HS xử lí thông tin phải rõ ràng, ngắn gọn để

HS dễ dàng nhận biết nhiệm vụ và cách thức thực hiện, tạo điều kiện để HS được làm việc với những

thông tin mới.

Kết quả cần đạt được là những kiến thức, kỹ năng cơ bản của bài học. Thành phần này đòi hỏi

HS phải chiếm lĩnh được sau khi đã xử lí các thông tin. Hình thức trình bày mục kết quả cần đạt

thường là những dòng chữ được in đậm, đóng khung.

- Phần bài tập

Tùy môn học mà số lượng bài tập có thể dao động trong một giới hạn khá rộng. Bên cạnh các

bài tập có tính truyền thống là bài tập tự luận, nên sử dụng rộng rãi các loại bài tập trắc nghiệm. Nội

dung các câu hỏi, bài tập hướng vào sự vận dụng kiến thức đã học. Mức độ bài tập đám ứng được

những năng lực khác nhau của HS. Tăng cường các loại bài tập có tác dụng phát triển trí tuệ, kỹ năng

thực hành thí nghiệm cho HS.

Dưới đây xin trình bày tóm tắt mô hình bài 23, sách Ngữ văn 9 :

BÀI 23

Kết quả cần đạt

VĂN BẢN

MÙA XUÂN NHO NHỎ

Chú thích

ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN

Ghi nhớ

LUYỆN TẬP

Do có vai trò là hình thức cơ bản, chủ yếu nhất của việc tổ chức các hoạt động dạy học, nhìn

vào cấu trúc của đơn vị bài học, chúng ta có thể xây dựng được phương pháp dạy học tương ứng. Nội

dung và mục tiêu cần đạt của bài học là những yếu tố quan trọng nhất để GV dựa vào đó thiết kế bài

học và xác định phương pháp dạy học.

1.4. Phương pháp trình bày nội dung kiến thức trong sách giáo khoa

SGK là một xuất bản phẩm đặc biệt, cho một đối tượng rộng lớn, đa dạng về tính chất, chủng

loại, về các ngành khoa học khác nhau, nó góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thế hệ

trẻ… Bởi vậy nó phải được hoàn thiện về nội dung và đẹp về hình thức. Trong mười năm trở lại đây,

kể từ khi tiến hành cải cách giáo dục, mà trọng tâm là cải cách chương trình và nội dung SGK các môn

học, xây dựng một phương pháp trình bày nội dung kiến thức trong SGK sao cho thể hiện được mục

tiêu của giáo dục là một đòi hỏi cấp thiết.

Kênh chữ và kênh hình là những thông tin chủ yếu được dùng trong SGK để trình bày nội dung

tri thức của môn học, đó là những chỉ dẫn về phương pháp dạy và học cũng như việc kiểm tra đánh giá

kết quả học tập. Kênh chữ và kênh hình phải thể hiện tính chính xác, khoa học, sao cho hài hòa, cân

đối và hỗ trợ lẫn nhau một cách có hiệu quả về mặt thẩm mĩ, mặt sư phạm. Tức là, kênh chữ phải là

thông tin chính phản ánh đúng nội dung tri thức môn học. Kênh hình (ảnh chụp, tranh ảnh, hình vẻ, sơ

đồ, đồ thị…) thể hiện đúng đối tượng nghiên cứu, phù hợp với nội dung kênh chữ, không mang yếu tố

hiểu lầm hoặc làm phân tán sự tập trung suy nghĩ của HS, kênh hình cần được khai thác, hỗ trợ cung

cấp thông tin song song với thông tin chính nếu bỏ đi sẽ hạn chế việc hiểu bài.

Phương pháp trình bày kiến thức phải phù hợp với tâm lí lứa tuổi HS ở từng lớp học, có tác

dụng hình thành các thao tác tư duy ngày một nâng cao và hình thành được ở HS một số năng lực hành

động ứng xử cần thiết. Nội dung những thông tin trình bày trong mỗi bài học phải thể hiện được

phương pháp dạy học nhằm tích cực hóa hoạt động của người học, tạo điều kiện để HS được suy nghĩ,

được làm việc thực sự, tự kiểm tra đánh giá khả năng nhận thức,… Từ đó, HS chiếm lĩnh được kiến

thức, hình thành được kỹ năng.

Số lượng, chất lượng và sự bố trí, sắp xếp các thông tin trong mỗi bài học phải vừa sức đối với

HS, đề xuất được sự áp dụng cụ thể, tiến trình những kiến thức được chuyển tải qua nội dung các môn

học ở các lớp học đi từ đơn giản đến phức tạp, từ thấp đến cao. Hệ thống câu hỏi, bài tập hay thí

nghiệm thực hành vừa phải sát hợp nội dung bài học vừa đa dạng giúp HS có được phương pháp tự

học, tự nghiên cứu, tạo điều kiện cho HS khai thác nội dung, làm xuất hiện tình huống vấn đề, sau đó

hướng dẫn HS quan sát, giải thích, tìm tòi cách giải quyết vấn đề một cách tối ưu, đồng thời HS có thể

tự kiểm tra sự tiến bộ và thành tích của mình. Tình huống có vấn đề có thể phát sinh trong môn học

hoặc trong đời sống hằng ngày có liên quan trực tiếp tới môn học.

Ở cấp phổ thông, SGK là sự thể hiện những nội dung cụ thể của chương trình phổ thông. Các

kiến thức khoa học về tự nhiên, xã hội… có sự lựa chọn rất kĩ. Kiến thức trong SGK là một hệ thống

khoa học, chính xác theo trình tự logic chặt chẽ, được gia công về mặt sư phạm cho phù hợp với trình

đô học sinh vàthời gian học tập. Nội dung kiến thức được trình bày bằng lối văn phong sáng rõ, dễ hiểu

có hiệu lực, phù hợp với môi trường văn hóa, đạo đức, chính trị và dân tộc. Ngoài phần kiến thức, SGK

còn có một phần về rèn luyện các kỹ năng và các phương pháp giảng dạy môn học. Phương pháp trình

bày nội dung kiến thức trong SGK đã tạo ra sự khác nhau giữa SGK và các loại sách khoa học khác.

Phương pháp trình bày nội dung kiến thức trong SGK đầu thế kỉ XXI đã có nhiều thay đổi. Các

tác giả không mô tả, giảng giải kiến thức mà đưa ra các hướng dẫn quan sát, hướng dẫn thí nghiệm,

hướng dẫn HS trao đổi, thảo luận, câu hỏi kiểm tra kiến thức,… với phương pháp trình bày như vậy,

hứng thú học tập và năng lực làm việc của HS đã được tính đến. Có thể nói, mỗi cuốn SGK được coi

như một cuốn sách “phương pháp hướng dẫn học tập” ở một chừng mực nào đó.

1.5. Các chức năng của sách giáo khoa

SGK trước hết là một loại sách nên cũng như các loại sách khác nó cũng phải đảm bảo chức

năng chung là chức năng giáo dục nhân văn theo những chuẩn mực đang được xã hội thừa nhận. Chức

năng này liên quan đến mọi điều kiện học tập về hành vi, về các mối quan hệ với người khác, về cuộc

sống xã hội nói chung. Một cuốn SGK không chỉ chuyên nhằm truyền thụ kiến thức, mà cũng có thể

phát triển khả năng ứng xử, cho phép HS xác định được vị trí của mình trong phạm vi xã hội, gia đình,

văn hoá, dân tộc. Đặc biệt đối với SGK các môn học khoa học xã hội và nhân văn chức năng giáo dục

nhân văn càng biểu hiện rõ. Thông qua tri thức, SGK giáo dục HS về đạo đức, nhân cách, tình yêu quê

hương, đất nước, tinh thần say mê học tập... Nhưng khác với các loại sách, SGK tồn tại trong một môi

trường đặc biệt, đó là nhà trường phổ thông, SGK chứa đựng những kiến thức về khoa học tự nhiên và

khoa học xã hội mà nhà trường phải trang bị cho học sinh. SGK là một trong những phương tiện dạy

học quan trọng ở trường phổ thông. Do đó, chức năng chủ yếu của SGK là hướng vào việc học tập

trong nhà trường. SGK là phương tiện làm việc của HS và là phương tiện hỗ trợ GV hiểu và thực hiện

chương trình dạy học đã quy định. Nó bao gồm chức năng truyền thụ kiến thức, chức năng hướng dẫn

chỉ đạo học tập và chức năng kích thích hướng thú học tập.

1.5.1. Chức năng thông tin kiến thức

Đây là chức năng truyền thống, thông tin kiến thức là chức năng quan trọng nhất; chính vì thế

có một số quan điểm cho rằng SGK chỉ có một chức năng duy nhất là chức năng thông tin, còn hai

chức năng hướng dẫn chỉ đạo học tập và kích thích hướng thú học tập chỉ là sự kéo theo, khi GV đứng

lớp để thực hiện được chức năng thông tin thì bản thân GV phải hướng dẫn HS, kích thích hướng thú

học tập tạo tâm thế học tập cho HS.

Chức năng thông tin được thể hiện qua nội dung của SGK, trình bày dưới dạng lời văn (kênh

chữ) và hình ảnh (kênh hình). Đối với SGK Tiểu học và Trung học cơ sở, kênh hình và kênh chữ gần

như tương đương. Nhưng lượng kênh hình này phải phục vụ cho chức năng thông tin chứ không phải

phục vụ nghệ thuật. Kênh hình trong SGK phải được tính toán sao cho giúp HS lĩnh hội kiến thức một

cách liên tục và không cho phép học sinh phân tán bởi những yếu tố khác. Đối với SGK bậc THPT

kênh chữ là chủ yếu. Một yếu tố kiến thức nào đó nếu cần làm rõ thêm qua kênh hình thì kênh hình bao

giờ cũng phải có chữ đi kèm để giải thích, chỉ dẫn. Như vậy, kênh chữ trong SGK giữ vai trò chủ đạo

trong việc thực hiện chức năng thông tin.

SGK cung cấp những thông tin kiến thức gì? Kiến thức đó có đặc điểm như thế nào?

Nội dung SGK hay lượng thông tin trong SGK bao gồm các đơn vị kiến thức của môn học;

những chỉ dẫn về cách tiến hành các hoạt động học tập để lĩnh hội các đơn vị kiến thức. Những kiến

thức đó có nhiều mức độ: khái niệm, quy tắc, định lí, định luật, quy luật, các dữ liệu đặc biệt, các sự

việc,…

Cần khẳng định rằng kiến thức dường như không đứng yên mà luôn vận động do đó nhận thức

của con người mới phát triển được. Kiến thức nhân loại thì vô cùng phong phú đa dạng trong khi đó

kiến thức trong SGK thì phải ổn định, sử dụng lâu dài. Để giải quyết vấn đề này chức năng thông tin

phải hướng đến tính vừa sức và tính chuẩn mực, cổ điển. SGK dùng chủ yếu ở trường phổ thông, biên

soạn riêng cho từng lớp. Sách của lớp này, cấp này không thể dùng cho HS lớp dưới, cấp dưới. Tính

vừa sức tạo ra sự khác nhau giữa SGK và các loại sách khác. Sách nói chung đều trình bày các kiến

thức về khoa học tự nhiên và khoa học xã hội nhưng các sách khác không quan tâm đến trình độ của

người đọc còn SGK có sự lựa chọn rất kĩ trước khi đưa những đơn vị kiến thức khoa học vào sách. Đặc

biệt cần chú ý tới tính hệ thống chặt chẽ phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí của HS. Những đơn vị kiến

thức khoa học trong SGK phải làm cho HS ở một độ tuổi nào đó hiểu được, đảm bảo hoạt động tư duy

tích cực của HS, đảm bảo sự phát triển có thể được về khả năng nhận thức của HS. Khác với thông báo

khoa học hay các giáo trình có thể trình bày những vấn đề khoa học mới phát minh thậm chí còn hết

sức mới mẻ, chưa hoàn toàn được thừa nhận thì SGK phải đưa vào chương trình những kiến thức khoa

học phổ thông cơ bản nhất, chuẩn mực và đã ổn định, những kiến thức ít thay đổi, không thay đổi quá

nhiều theo những xu thế thời cuộc, các kiến thức đó không mâu thuẫn nhau không tạo nên những cuộc

tranh luận lâu dài. Kiến thức đó phải được mọi người thừa nhận, trở thành nhận thức chung của nhân

loại.

SGK không những thông tin kiến thức mà còn chỉ dẫn cách thức để hiểu được, lĩnh hội được các

kiến thức đó, trang bị cho HS những phương pháp tư duy, phương pháp học tập, kỹ năng thực hành

những bộ môn cụ thể. Cho nên, hệ thống kiến thức trong SGK phải xây dựng theo những hệ thống nhất

định, phương pháp nhất định, trình tự nhất định để HS dùng hệ thống kiến thức ấy làm tư liệu học tập

dưới sự chỉ đạo của GV. Điều đó toát lên từ nhiều bình diện trong bài học dễ thấy nhất là cách trình

bày các yếu tố kiến thức trong mỗi bài học: các kiến thức đi từ dễ đến khó, từ cụ thể đến trừu tượng,

phần lí thuyết trình bày trước, sau đó đến phần hướng dẫn học bài, cuối đến là phần ôn luyện.

1.5.2. Chức năng hướng dẫn chỉ đạo học tập

So với các loại sách khác, SGK thể hiện tương đối rõ chức năng hướng dẫn chỉ đạo học tập.

Góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy là một trong các yêu cầu hàng đầu của SGK mới. Để HS

chuyển từ học tập thụ động sang học tập chủ động, để GV phát triển các phương pháp dạy học tích

cực, SGK cần chuyển cách trình bày kiểu thông báo, giải thích sang cách tổ chức các hoạt động học

tập. Cấu trúc bài học trong SGK mới chủ yếu xoay quanh nội dung hướng dẫn hoạt động học tập, với

cấu trúc bài học như thế thì chức năng hướng dẫn chỉ đạo học tập ngày càng thể hiện rõ hơn. Đây là

một bước tiến của SGK mới.

Thiết kế các hoạt động học tập khám phá là sự thể hiện rõ nhất của chức năng hướng dẫn chỉ

đạo học tập. Hoạt động học tập khám phá có nhiều dạng khác nhau: trả lời câu hỏi; điền từ, điền bảng,

điền tranh; lập bảng, biểu, đồ thị, sơ đồ, bản đồ, đọc và phân tích; làm thí nghiệm, đề xuất giả thiết,

phân tích nguyên nhân, thông báo kết quả; thảo luận tranh cải về một vấn đề; giải bài toán nhận thức,

xử lí tình huống, v.v… tương ứng với các dạng hoạt động có các hình thức tổ chức hoạt động: cá nhân;

cặp hai người; nhóm nhỏ; nhóm A thảo luận, nhóm B quan sát, rút kinh nghiệm; làm việc chung cả

lớp, sắm vai,… HS được đưa vào tình huống cụ thể để buộc phải làm việc và có điều kiện để thực hiện

các công việc đó. Thông qua các hoạt động học tập, HS tìm tòi, khám phá, phát hiện vấn đề vấn đề và

trình bày lại quá trình làm việc, kết quả làm việc. Đây là cách học rất cần đối với HS, tạo khả năng tự

học cho HS.

HS không bao giờ nắm vững kiến thức, nếu SGK đem kiến thức đến cho HS dưới dạng có sẵn.

Chiếm lĩnh được kiến thức là thành quả của những cố gắng của tư duy chứ không phải của trí nhớ.

Chức năng hướng dẫn chỉ đạo học tập trong mỗi bài học phải nhằm vào hình thành những kiến thức,

kỹ năng, thái độ mục tiêu bài học tránh khuynh hướng hình thức chỉ thiết kế hoạt động gọi là có hoạt

động, đưa ra các lệnh hoạt động quá đơn giản như: trả lời nhiều các câu hỏi tái hiện, trả lời câu hỏi “là

gì?”, tìm thêm ví dụ minh họa. Các hoạt động đề ra cho HS là những hoạt động tìm tòi, khám phá tri

thức mới, phù hợp với vốn kiến thức và trình độ tư duy của HS. Chức năng hướng dẫn chỉ đạo học tập

phải đi song song với chức năng thông tin kiến thức. Hai chức năng này phải được thực hiện đồng thời.

Trong mỗi bài học, SGK không thể chỉ thiết kế các lệnh hoạt động mà không đưa ra nội dung kiến

thức.

1.5.3. Chức năng kích thích hứng thú học tập

SGK tự nó đã chứa đựng nhiều yếu tố kích thích hứng thú học tập, động viên tính ham hiểu biết

và tính tích cực tư duy của HS. Đó là tính chất mới lạ của tri thức khoa học, tính sáng tỏ của các sự

kiện, tính độc đáo của các kết luận. K.Đ.Usinxki đã viết: “… môn học phải giới thiệu cho chúng ta

điều mới lạ có tác dụng hoặc bổ sung, hoặc xác nhận, hoặc bác bỏ, hoặc phân tích cái đã có sẵn trong

đầu óc chúng ta; tóm lại, đó là cái mới lạ có thể làm thay đổi một cái gì đó trong các dấu vết đã hằn sâu

trong chúng ta” [38, tr.71].

Những năm cuối thế kỉ XX, chúng ta đã tiến hành cải cách giáo dục mà trọng điểm là cải cách

chương trình và SGK. Nhìn chung, chương trình và SGK mới đã có những cải tiến đáng kể nhưng bên

cạnh đó, nội dung kiến thức ở một số môn vừa thiếu tính cơ bản, hệ thống vừa thiếu tính hiện đại, dạy

những kiến thức trùng lặp, việc phân phối chương trình các tiết học chưa hợp lí. Do đó cần sớm có một

bộ chương trình - SGK ổn định tương đối ở các cấp để đảm bảo chất lượng giáo dục. Cần chú ý nâng

cao sức hấp dẫn của bộ SGK phổ thông sao cho dễ hiểu, dễ nhớ, không có những cuốn sách nặng nề,

ôm đồm, nhồi nhét kiến thức. Nội dung SGK gọn nhẹ, đảm bảo cho HS nắm vững các kiến thức cơ

bản, cần thiết và có hệ thống, có tính yêu cầu hiện đại, tiên tiến nhất là về phương pháp. Có như vậy

mới tạo được hứng thú học, kích thích sự học tập say mê sáng tạo, nâng cao tính ham hiểu biết của HS.

Bên cạnh đó, trong quá trình giảng dạy GV phải thường xuyên chăm lo cho bài giảng của mình không

đơn thuần là thuật lại SGK, mà có nội dung sinh động, sâu sắc làm phong phú và mở rộng thêm kiến

thức vốn có của HS.

Chương 2

NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA SÁCH GIÁO KHOA NGỮ VĂN 10 (CHƯƠNG

TRÌNH CHUẨN VÀ CHƯƠNG TRÌNH NÂNG CAO)

2.1. Những thay đoi của sách giáo khoa Ngữ văn 10

2.1.1. Những thay đổi về hình thức

Các định hướng đổi mới chương trình và SGK phổ thông đã được nêu ra từ Nghị quyết Trung

ương 4 khóa VII (1/1993), Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII (12/1996), được thể chế hóa trong Luật

Giáo dục 912/1998). Mục tiêu của việc đổi mới chương trình và SGK phổ thông là góp phần đổi mới

phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ. So với các lần cải cách trước,

việc đổi mới chương trình và SGK môn Ngữ văn 10 có những ưu điểm nổi bật như: biên soạn SGK

theo quan điểm tích hợp; SGK thể hiện sự đổi mới phương pháp giảng dạy, theo đó SGK không còn là

một hệ thống các bài học trình bày các tri thức đã được xác định sẵn. Trong SGK mới, phần chủ yếu

của bài học là các hoạt động học tập được đề ra cho HS, GV phải tổ chức cho HS hoạt động để các em

tìm tòi, phát hiện, khám phá những điều phải học theo mục tiêu cần đạt của từng bài.

Nếu như chương trình cũ, SGK ba phân môn Văn học, Tiếng Việt và Làm văn được biên soạn

tách rời, độc lập, thì chương trình Ngữ văn mới được xây dựng theo nguyên tắc tích hợp. Tích hợp ở

đây được hiểu là sự gắn kết, phối hợp các lĩnh vực tri thức gần nhau của các phân môn Văn, Tiếng

Việt, Làm văn nhằm hình thành và rèn luyện cho HS các kỹ năng đọc, nói, nghe, viết. Theo tinh thần

này tên môn học đã được thay đổi. Trước đây môn học này được gọi theo tên của ba phân môn là Văn

học - Tiếng Việt - Làm văn, tương ứng với tên gọi đó có ba bộ sách được biên soạn một cách độc lập:

Văn học, Tiếng Việt và Làm văn. Nay theo chương trình mới môn học này gọi là Ngữ văn và SGK

cũng chỉ còn một cuốn cho cả ba phân môn và được gọi là sách Ngữ văn. Việc ba cuốn sách nhập làm

một không phải là sự sát nhập một cách cơ học, máy móc ba phân môn của bộ môn này mà là sự đáp

ứng yêu cầu tích hợp của chương trình Ngữ văn mới. Sự thay đổi này là sự tiếp tục nối kết với môn

Ngữ văn THCS thành một chỉnh thể thống nhất, đảm bảo tính liên thông, đồng bộ và nhất quán của hệ

thống chương trình môn học. Theo đó phương pháp dạy học cũng đổi mới cho phù hợp với sự thay đổi

của tên môn học. Học Ngữ văn trong nhà trường không thể tách rời ba phân môn vốn là những yếu tố

hợp thành của chương trình. Trong SGK Ngữ văn 10, các bài học về đọc - hiểu tác phẩm, tiếng Việt và

làm văn được sắp xếp đan xen nhau, hỗ trợ cho nhau. Thông qua tri thức của ba phân môn năng lực

đọc văn và làm văn của HS phải được hình thành và rèn luyện đồng bộ. Đồng thời qua việc rèn luyện

kỹ năng đọc văn, làm văn mà củng cố và phát triển kỹ năng tiếng Việt.

Chương trình Ngữ văn 10 lựa chọn văn bản tác phẩm theo thể loại và tổ chức dạy học theo đặc

trưng thể loại. Căn cứ vào thành tựu của mỗi giai đoạn văn học, với hệ thống thể loại đã xác định, SGK

Ngữ văn 10 cung cấp một số vấn đề tri thức đọc văn như là các công cụ giúp HS đọc - hiểu văn bản

trong giai đoạn đó. Theo tinh thần này, Lịch sử văn học, Lí luận văn học được coi như là những công

cụ giúp HS tiếp nhận tốt hơn văn bản-tác phẩm hơn là một đối tượng cần nghiên cứu, một tri thức cần

trang bị đầy đủ, toàn diện.

Một điểm nổi bật trong SGK nói chung và SGK Ngữ văn 10 nói riêng, các tác giả biên soạn đã

lưu ý cách trình bày thể hiện rõ sự hỗ trợ cho đổi mới phương pháp dạy học. Cấu trúc bài học trong

SGK đã tạo điều kiện cho HS làm việc tích cực, chủ động; hạn chế việc cung cấp sẵn kiến thức. Ví dụ:

bài “Hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ” (sách Ngữ văn 10 tập 1, trang 14), tiêu đề mục I là một câu

hỏi “Thế nào là hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ ?” đã tác động được sự tìm tòi, suy nghĩ của HS.

Bài học cung cấp cho HS một đoạn trích trong văn bản Hội nghị Diên Hồng, HS phải tìm hiểu, khai

thác tất cả các nhân tố tạo nên văn bản mẫu đó thông qua việc trả lời các câu hỏi. Qua các hoạt động

học tập HS hiểu được tri thức cần đạt.

Do yêu cầu phân ban nên SGK Ngữ văn 10 được biên soạn thành hai bộ sách: Ngữ văn 10 nâng

cao dành cho những HS ban Khoa học xã hội và nhân văn và Ngữ văn 10 dành cho HS ban Khoa học

tự nhiên và ban Cơ bản. Do nội dung nhiều và thời lượng tiết học lớn nên mỗi cuốn sách đều có hai

tập. Sách Ngữ văn 10 nhằm đáp ứng cho HS có nhu cầu nắm vững nội dung môn học để có thể hoàn

thành tốt kì thi tốt nghiệp THPT. Sách Ngữ văn 10 nâng cao ngoài những nội dung có trong sách Ngữ

văn 10 còn có thêm một số yêu cầu và nội dung khác biệt nhằm phân hóa và đáp ứng nhu cầu của

những HS không chỉ thi tốt nghiệp mà còn thi đại học vào các ngành Khoa học xã hội và nhân văn.

Yêu cầu về nội dung, khối lượng kiến thức và mức độ kỹ năng của hai chương trình có khác nhau

nhưng không quá chênh lệch. Cho nên, trong quá trình dạy và học, GV và HS có thể dùng cả hai bộ

sách để tìm hiểu và tham khảo thêm.

2.1.2. Những thay đổi về nội dung

Theo cách dạy truyền thống, dạy văn chủ yếu là nhằm làm cho HS thấy được cái hay, cái đẹp

của những tác phẩm văn chương. Nhưng cái hay cái đẹp ấy lại do chính GV cảm nhận và phân tích hộ

cho HS. Trong giờ giảng văn, HS ghi chép lại những gì GV cung cấp; khi đánh giá kiểm tra HS chỉ cần

tái hiện lại những gì đã được GV cung cấp cho. Theo quan niệm dạy học hiện nay, dạy học văn thực

chất là dạy cho HS phương pháp đọc - hiểu văn bản. Đọc - hiểu được hiểu là một quá trình bao gồm

việc tiếp xúc với văn bản, hiểu cả nghĩa đen, nghĩa bóng, thấy được vai trò tác dụng của các hình thức,

biện pháp nghệ thuật ngôn từ, các thông điệp tư tưởng, tình cảm thái độ của người viết và cả các giá trị

tự thân của hình tượng nghệ thuật.

Trong các công trình lí luận gần đây, tác phẩm văn học được hiểu theo nghĩa rộng. Văn bản văn

học không chỉ là những tác phẩm hư cấu, tưởng tượng mà còn là những văn bản không phải hư cấu,

tưởng tượng với nhiều thể loại khác nhau như: sử kí, địa chí, văn bia, văn thuyết minh, văn nghị

luận,… Việc đưa những thể loại này vào chương trình Ngữ văn giúp HS thấy được diện mạo phong

phú đa dạng trong việc phản ánh hiện thực và đời sống tinh thần của văn học dân tộc, đồng thời làm

dồi dào thêm năng lực đọc - hiểu theo thể loại cho HS, biết cách đọc - hiểu nhiều kiểu văn bản khác

nhau. Văn bản đọc - hiểu không những bồi dưỡng kiến thức về văn học mà còn thiết thực trong đời

sống, giúp HS có thể vận dụng vào đời sống.

Vì những lí do, so với sách Văn học 10 (Chương trình cũ) chương trình Ngữ văn 10 có nhiều

thay đổi. Chương trình Văn học 10 chủ yếu sắp xếp theo tiến trình lịch sử văn học, còn chương trình

Ngữ văn 10 dựa vào tiến trình lịch sử văn học để lựa chọn hệ thống tác phẩm tiêu biêu cho các thể loại

của mỗi giai đoạn văn học. Chương trình và SGK Ngữ văn 10 có sự kế thừa SGK Văn học 10 về nội

dung kiến thức và cấu trúc chương trình, ngoài các tác phẩm quen thuộc đã có trong sách Văn học 10,

kiến thức văn học trong sách Ngữ văn 10 rộng hơn, nhiều thể loại văn học hơn. Phần văn học dân gian:

đưa thêm truyền thuyết (Truyện An Dương Vương và Mị châu, Trọng Thủy), truyện cười (Tam đại con

gà; Nhưng nó phải bằng hai mày), ca dao hài hước và chèo (Xúy Vân giả dại trích chèo Kim Nham).

Những văn bản văn học mới về truyện cổ tích (Tấm Cám), về sử thi (trích đoạn Chiến thắng Mtao

Mxây trong sử thi Đăm Săn )…

Sau đây là bảng so sánh phần văn học dân gian trong sách chỉnh lí-hợp nhất năm 2000 (sách

Văn học 10) và sách Ngữ văn 10.

Thể loại SGK Văn học 10 SGK Ngữ văn 10

Sử thi Trích đoạn: Trích đoạn:

- Đi bắt Nữ thần Mặt Trời - Chiến thắng Mtao Mxây

(trích: Sử thi Đăm Săn) (trích: Sử thi Đăm Săn)

Truyền thuyết Không học - Truyện An Dương Vương và

Mị Châu, Trọng Thủy

Truyện cổ tích - Chử Đồng Tử - Tấm Cám

- Làm theo vợ dặn

Truyện cười Không học - Tam đại con gà

- Nhưng nó phải bằng hai mày

Truyện thơ - Thân em chỉ bằng thân con Đọc thêm: Lời tiễn dặn (trích

bọ ngựa (trích Tiễn dặn người Tiễn dặn người yêu)

yêu)

Đọc thêm: Vượt biển (trích

Vượt biển)

Ca dao - Những câu hát than thân - Ca dao than thân, yêu thương,

- Những câu hát tình nghĩa tình nghĩa

Không học ca dao hài hước - Ca dao hài hước

Phần văn học trung đại đưa thêm các kiểu văn bản như : bình sử (Phẩm bình nhân vật lịch sử

của Lê Văn Hưu), sử kí (Thái phó Tô Hiến Thành trích Đại Việt sử lược; Thái sư Trần Thủ Độ; Hưng

Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn trích Đại Việt sử kí toàn thư - Ngô Sĩ Liên), văn bia (Hiền tài là

nguyên khí của quốc gia Thân Nhân Trung), tựa (Tựa “Trích diễm thi tập” của Hoàng Đức Lương),

thư (Thư lại dụ Vương Thông của Nguyễn Trãi). Ngoài các tác giả, tác phẩm đã có trong sách Văn học

10, sách Ngữ văn 10 có đưa thêm các tác giả, tác phẩm, đoạn trích mới như: Quốc tộ (Đỗ Pháp Thuận);

Chức phán sự đền Tản Viên (Nguyễn Dữ); Sa hành đoản ca (Cao Bá Quát); Hàn nho phong vị phú

(Nguyễn Công Trứ); Thề nguyền trích Truyện Kiều - Nguyễn Du; Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ

trích bản diễn Nôm Chinh phụ ngâm khúc - Đoàn Thị Điểm; Nhàn (Nguyễn Bỉnh Khiêm);…

Phần văn học nước ngoài trong sách Văn học 10 được xếp riêng trong tập 2 cùng với phần lí

luận văn học. Ở sách Ngữ văn 10, lấy văn học Việt Nam làm trục chính và thêm các tác phẩm văn học

nước ngoài sắp xếp theo cùng thể loại một cách tương ứng để HS dễ dàng so sánh, đối chiếu. Có thể kể

đến Tuỳ viên thi thoại (Viên Mai); Tào Tháo uống rượu luận anh hùng (La Quán Trung); Dế chọi (Bồ

Tùng Linh); Khe chim kêu (Vương Duy); Khuê oán (Vương Xương Linh); Thơ Hai-kư của Nhật

Bản;…

Đối chiếu chương trình văn học nước ngoài trong sách Văn học 10 và sách Ngữ văn 10, có thể

thấy sự kế thừa và thay đổi.

Ngữ văn 10 Văn học 10

Văn học - Uy-lít-xơ trở về (trích: Sử thi - Uy-lít-xơ trở về (trích: Sử

Hi Lạp Ô-đi-xê) thi Ô-đi-xê)

Đọc thêm: Uy-lít-xơ và Ca-líp-

xô

Văn học - Ra-ma buộc tội (trích: Sử thi - Ra-ma buộc tội (trích: Sử

Ấn Độ Ra-ma-ya-na) thi Ra-ma-ya-na)

Đọc thêm: Hồ Pam-pa

Văn học Thơ Đường Thơ Đường

Trung Quốc - Lí Bạch: Tại lầu Hoàng Hạc - Lí Bạch: Tại lầu Hoàng hạc

tiễn Mạnh Hạo Nhiên đi tiễn Mạnh Hạo Nhiên đi

Quảng Lăng Quảng Lăng

Đọc thêm: Tảo phát Bạch Đế

Thành

- Đỗ Phủ: Thu hứng - Đỗ Phủ: Thu hứng

Đọc thêm: Đăng cao Đọc thêm: Thôi Hiệu: Lầu

- Thôi Hiệu: Lầu Hoàng Hạc Hoàng Hạc

- Bạch Cư Dị: Tì bà hành Đọc thêm: Vương Xương

Linh: Khuê oán Tiểu thuyết Minh Thanh

- Hồi trống cổ thành (trích: Đọc thêm: Vương Duy: Điểu

Tam quốc diễn nghĩa - La minh giản

Quán Trung) Tiểu thuyết Minh Thanh

Đọc thêm: Tịch Phương Bình Đọc thêm: Tào Tháo uống

(trích Liêu trai chí dị-Bồ Tùng rượu luận anh hùng

Linh) (trích:Tam quốc diễn nghĩa -

La Quán Trung)

Văn học Sêcxpia Không học

Anh - Thề hẹn (trích Rômêô và

Giuliet)

- Sống hay không sống-đó là

vấn đề (trích Hamlet)

Đọc thêm: Sự lựa chọn của

Baxaniô (trích Người lái buôn

thành Vơnidơ

Không học Văn học Đọc thêm: Thơ hai-cư của

Nhật Bản Basô

Các nội dung kiến thức và kỹ năng làm văn được thay đổi. Trước đây sách Làm văn 10 dựa vào

các thao tác để chia ra nhiều kiểu bài nhỏ. Nay theo quan điểm bài văn là sự kết hợp và tổng hợp các

thao tác cơ bản. Ở cấp THPT, HS không thể chỉ sử dụng một thao tác mà phải dạy các em biết vận

dụng các thao tác làm văn một cách tổng hợp, linh hoạt. Sách Ngữ văn 10 thể hiện rõ quan điểm này.

Phần Làm văn trong sách Ngữ văn 10 tập trung vào hai nội dung cơ bản:

Một là ôn lại và luyện tập để củng cố và hoàn thiện các kiểu văn bản đã học ở THCS. Ngữ văn

10 nâng cao có các bài Luyện tập về các kiểu văn bản và phương thức biểu đạt; Thực hành lập ý và

viết đoạn văn theo các yêu cầu khác nhau; Tóm tắt văn bản tự sự; Các hình thức kết cấu của văn bản

thuyết minh; Luyện tập vận dụng các hình thức kết cấu văn bản thuyết minh; Luyện tập về liên kết

trong văn bản; Tóm tắt văn bản thuyết minh; Luận điểm trong bài văn nghị luận; Đề văn nghị luận;

Thực hành thao tác chứng minh, giải thích, quy nạp, diễn dịch;… Ngữ văn 10 tập trung vào các kiểu

văn bản và sự đan xen, kết hợp các phương thức trong một kiểu văn bản. Đó là văn bản tự sự, miêu tả,

biểu cảm, thuyết minh.

Hai là rèn luyện cách thức sinh ý, tạo ý và lập ý cho một bài văn. Sách Ngữ văn 10 nâng cao có

các bài Quan sát, thể nghiệm đời sống; Đọc tích lũy kiến thức; Liên tưởng, tưởng tượng;… Sách Ngữ

văn 10 có các bài Phương pháp thuyết minh; Lập dàn ý bài văn nghị luận; Lập luận trong văn nghị

luận; Các thao tác nghị luận;…

Ngoài hai nội dung trên chương trình Ngữ văn 10 còn chú ý rèn luyện cho HS kỹ năng nói, kỹ

năng tạo lập một số văn bản hướng vào tính nhật dụng như Lập kế hoạch cá nhân; Viết quảng cáo.

Các nội dung tiếng Việt trong sách Ngữ văn 10 so với sách Tiếng Việt 10 cũng có nhiều thay

đổi. Trước đây, Tiếng Việt được dạy như một phân môn tách biệt với văn học và làm văn. Nay Tiếng

Việt được dạy theo một tinh thần khác. Với quan điểm tích hợp, chương trình Ngữ văn 10 tập trung

vào thực hành tiếng Việt, vận dụng những kiến thức và kỹ năng tiếng Việt vào việc đọc - hiểu văn bản

và tạo lập văn bản. Thông qua đó mà củng cố và nâng cao khả năng sử dụng tiếng Việt cho HS. Tiếng

Việt trong chương trình Ngữ văn 10 tập trung vào hai nội dung :

Một là ôn tập, rèn luyện và vận dụng các tri thức, kỹ năng đã được học ở THCS. Các bài học

này thường tập trung vào sửa chữa các lỗi như dùng từ, đặt câu, lỗi về tu từ… Sách Ngữ văn 10 gồm

các bài như : Thực hành phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ; Thực hành các phép tu từ: phép điệp và phép

đối. Sách Ngữ văn 10 nâng cao có các bài: Luyện tập về nghĩa của từ; Luyện tập về từ Hán Việt.

Hai là học một số nội dung mới như Văn bản; Phân loại văn bản theo phương thức biểu đạt;

Phân loại văn bản theo phong cách chức năng ngôn ngữ; Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt; Phong cách

ngôn ngữ nghệ thuật…

Nhìn chung, so với SGK Văn học 10 trước đây SGK Ngữ văn 10 có những bước phát triển. Đó

là quan điểm tích hợp trong xây dựng và biên soạn nội dung SGK, tích cực trong dạy học. Việc đổi

mới chương trình Ngữ văn theo quan điểm tích hợp đòi hỏi đổi mới về phương pháp dạy học. Trước

đây chúng ta đã quen với lối dạy từng phân môn tách rời, với SGK mới các phân môn được giảng dạy

như một thể thống nhất, trong đó mỗi phân môn vừa giữ bản sắc riêng vừa hòa nhập với nhau để hình

thành nên tri thức và năng lực, kỹ năng Ngữ văn thống nhất ở HS. Định hướng của phương pháp giảng

dạy mới theo quan điểm tích hợp là tận dung tri thức và kỹ năng về tiếng Việt để tạo lập và giải mã văn

bản rồi từ việc dạy tạo lập, giải mã văn bản lại củng cố và phát triển các tri thức và kỹ năng khi dạy

học tiếng Việt.

Để đáp ứng chương trình SGK mới phương pháp dạy học đòi hỏi phải phát huy nguyên tắc lấy

HS làm trung tâm, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS trong quá trình học tập ở tất cả

mọi khâu. Tính cực trong việc học tập Ngữ văn dễ thể hiện thành bề nổi của phong trào do đó GV cần

phải chú ý đến bề sâu khi tổ chức các hoạt động học tập cho HS. GV nên động viên HS làm tốt những

vấn đề cụ thể, nhỏ nhặt mà có ý nghĩa như: tra cứu từ khó, lập hồ sơ, sưu tập ảnh, khai thác STK liên

quan đến một nội dung sẽ học. Bản chất của định hướng lấy HS làm trung tâm là nhằm tích cực hóa

hoạt động của người học. Tinh thần của phương pháp dạy học mới là tôn trọng HS. HS tự mình tiếp

xúc với bài học, tự suy nghĩ, khám phá kiến thức. Công việc của GV khác trước ở chỗ là phải biết tổ

chức hệ thống công việc để hướng dẫn HS tự tìm hiểu, GV không làm thay, nói thay và hiểu thay.

Kế thừa SGK Văn học 10 trong quá trình biên soạn, SGK Ngữ văn 10 có lưu ý tới xu thế tiên

tiến trên thế giới, đảm bảo các tiêu chuẩn cơ bản, tinh giản, hiện đại, sát thực tiễn Việt Nam, đảm bảo

tính liên môn, tạo điều kiện trực tiếp giúp GV đổi mới phương pháp giảng dạy, chú trọng mục tiêu bồi

dưỡng, nâng cao năng lực đọc - hiểu cho HS, hình thành và phát triển ở HS năng lực ứng dụng những

điều đã học vào cuộc sống và đặc biệt là phương pháp tự học.

Việc nắm những thay đổi về hình thức và nội dung của SGK Ngữ văn 10 sẽ giúp GV có những

điều chỉnh trong bài giảng cho thích hợp mà vẫn kế thừa được những tài liệu cũ.

2.2. Những điểm giống nhau và khác nhau của sách giáo khoa Ngữ văn 10 và Ngữ văn 10 nâng

cao

2.2.1. Những điểm giống nhau

Chương trình nâng cao thống nhất với Chương trình chuẩn. Hai chương trình thống nhất trên

các điểm: hệ thống văn bản, hệ thống thuật ngữ, khái niệm, quan niệm về các vấn đề Lịch sử văn học,

Lí luận văn học, tiếng Việt và Làm văn thống nhất. Tất cả các văn bản đọc - hiểu có trong sách Ngữ

văn 10 đều có trong sách Ngữ văn 10 nâng cao. Phân bố các văn bản đọc - hiểu theo trình tự các tuần

học là tương đương. Nội dung kiến thức và kỹ năng của các văn bản đọc - hiểu tương đương nhau giữa

hai bộ sách cùng bám sát và đảm bảo yêu cầu của Chuẩn chương trình đề ra. Cách thức thể hiện và

khai thác có thể khác nhau nhưng nội dung, yêu cầu về kiến thức và kỹ năng của phần tiếng Việt giữa

hai bộ sách là giống nhau. Phần làm văn giữa hai bộ sách giống nhau về các nội dung, yêu cầu về kiến

thức, về kỹ năng (ngoài một số nội dung nâng cao, HS các ban khác nhau đều học các kiểu văn bản

giống nhau). Phương pháp dạy học và yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học ở hai chương trình cơ bản

là giống nhau. Tính tích hợp, tích cực hóa hoạt động của người học, hình thành phương pháp đọc -

hiểu, thói quen tự học đều được tính đến trong cả hai bộ sách. Đổi mới đánh giá kết quả học tập ở hai

bộ sách là thống nhất và tuân thủ theo yêu cầu của chuẩn chương trình.

Sự giống nhau giữa hai bộ sách Ngữ văn 10 và Ngữ văn 10 nâng cao nói lên sự thống nhất của

các tác giả về nguyên tắc biên soạn SGK, về yêu cầu đổi mới chương trình môn học, về nhận thức trình

độ học vấn của HS, thống nhất trong phương pháp giảng dạy, cách thức đánh giá kiểm tra kết quả học

tập và phương pháp học tập bộ môn cho các phân ban khác nhau… Trong nhà trường phổ thông, một

GV có thể dạy cả hai bộ sách, vì thế cần nắm được những điểm giống nhau và khác nhau để thực hiện

tốt yêu cầu của mỗi bộ sách.

2.2.2. Những điểm khác nhau

Sách Ngữ văn 10 và Ngữ văn 10 nâng cao được biên soạn bởi hai tập thể tác giả khác nhau

(Ngữ văn 10 do GS. Phan Trọng Luận làm Tổng Chủ biên, sách Ngữ văn 10 nâng cao do GS. Trần

Đình Sử làm Tổng Chủ biên) theo những yêu cầu khác nhau, nhằm đáp ứng phương án học theo các

ban khác nhau của HS. Việc thể hiện thành hai bộ sách Ngữ văn có ưu điểm là giúp GV và HS có thêm

tài liệu để tham khảo, đối chiếu, so sánh… từ đó có thể rút ra những kết luận cần thiết và phù hợp cho

quá trình giảng dạy và học tập.

Điểm khác nhau đầu tiên là thời lượng học tập và số bài viết của hai chương trình khác nhau.

Chương trình Ngữ văn 10 nâng cao HS học 140 tiết cho cả năm chia thành 4 tiết/tuần; Ngữ văn 10 có

105 tiết cho cả năm phân phối 3 tiết/tuần. Ngoài việc luyện viết các đoạn văn, chương trình Ngữ văn

10 nâng cao yêu cầu HS phải viết 8 bài làm văn. Chương trình Ngữ Văn 10 có 7 bài kiểm tra.

Chỉ thị 30/1998/CT – TTg của Thủ tướng Chính phủ yêu cầu nội dung giáo dục THPT phải dựa

trên cơ sở một chương trình chuẩn. Chênh lệch về kiến thức của các môn học phân hóa giữa chương

trình chuẩn và chương trình nâng cao không quá 20%. Nội dung học tập trong sách Ngữ văn 10 nâng

cao có thêm một số nội dung mà Ngữ văn 10 không có:

Về văn bản đọc - hiểu: ngoài các văn bản - tác phẩm có ở sách Ngữ văn 10, trong sách Ngữ văn

10 nâng cao có thêm Đẻ đất đẻ nước; Chữ Đồng Tử; Mười tay; Tục ngữ về đạo đức, lối sống; chèo

Kim Nham; Cảm hoài của Đặng Dung; Hàn nho phong vị phú của Nguyễn Công Trứ; Thư lại dụ

Vương Thông (trích: Quân trung từ mệnh tập của Nguyễn Trãi); Thái phó Tô Hiến Thành; Ngọc Hoa

đối mặt với bạo chúa (trích Phạm Tải - Ngọc Hoa); Nỗi sầu oán của người cung nữ (trích Cung oán

ngâm khúc - Nguyễn Gia Thiều; Dế chọi (trích Liêu trai chí dị - Bồ Tùng Linh); Tì Bà Hành - Bạch

Cư Dị.

Về lí luận văn học: sách Ngữ văn 10 nâng cao chú trọng hơn việc trang bị cho HS phương

pháp đọc hiểu bằng các bài lí luận như Đọc - hiểu văn bản văn học và Đọc - hiểu văn bản văn học

trung đại.

Về các nội dung làm văn: sách Ngữ văn 10 nâng cao học thêm một số nội dung như Lập ý theo

các yêu cầu khác nhau, Đọc tích luỹ kiến thức, Quan sát, thể nghiệm đời sống, Đề văn nghị luận.

Cấu trúc sách Ngữ văn 10 có bảng phụ lục từ Hán - Việt nêu ở cuối sách, sách Ngữ văn 10 nâng

cao không có phần này. Cấu trúc bài học ở hai bộ sách cũng có điểm khác nhau: Ngữ văn 10 có phần

Ghi nhớ còn Ngữ văn 10 nâng cao không có. Ngữ văn 10 nâng cao có thêm phần Tri thức đọc - hiểu

và Bài tập nâng cao.

Ảnh chân dung và ảnh tư liệu minh họa cho bài học ở sách Ngữ văn 10 nâng cao nhiều hơn

sách Ngữ văn 10 ( ảnh tư liệu: 50 ảnh trong sách Ngữ văn 10 nâng cao còn Ngữ văn 10 có 15 ảnh).

Hai bộ sách khác nhau ở hệ thống câu hỏi hướng dẫn học bài, cách hỏi và cách dẫn dắt trình bày

vấn đề. Dưới đây là hệ thống câu hỏi hướng dẫn học bài của hai bộ sách cho cùng một văn bản đọc

hiểu: Ra-ma buộc tội (trích sử thi Ra-ma-ya-na).

Ngữ văn 10 nâng cao Ngữ văn 10

1. Văn bản tự sự được cấu tạo bằng lời 1. Sau chiến thắng, Ra-ma và Xi-ta gặp

kể, lời thoại, lời miêu tả. Anh (chị) hãy lại nhau trước sự chứng kiến của “mọi

chỉ ra các yếu tố trên của đoạn trích ? người”. Công chúng đó bao gồm những

ai ?

a) Anh em, bạn hữu của Ra-ma.

b) Đội quân của loài khỉ Va-na-ra.

c) Quan quân, dân chúng của loài quỷ

Rắc-sa-va.

d) Tất cả những đối tượng trên.

Hoàn cảnh ấy có tác động như thế nào

đến tâm trạng, ngôn ngữ đối thoại của

Ra-ma, Xi-ta ? (Phân tích những câu cho

thấy ý thức của Ra-ma, Xi-ta về tình thế

“trước mặt những ngưởi khác”, “trước

mặt đông đủ mọi người”,…)

2. Vì sao Ra-ma ra sức cứu Xi-ta rồi lại 2. Theo lời tuyên bố của Ra-ma :

kết tội, ruồng bỏ nàng ? Tại sao Ra-ma - Chàng giao tranh với quỷ Ra-va-na,

nói những lời đay nghiến Xi-ta trước tiêu diệt hắn để giải cứu Xi-ta vì động cơ

mặt những người khác ? gì ?

a) Danh dự người anh hùng bị xúc phạm

khi Ra-va-na dám cướp vợ của chàng.

b) Tình yêu thương của người chồng đối

với vợ, khát khao đoàn tụ vợ chồng.

c) Cả hai lí do trên

- Chàng ruồng bỏ Xi-ta vì lí do gì ?

a) Danh dự không cho phép người anh

hùng chấp nhận một người vơ đã chung

chạ với kẻ khác.

b) Sự ghen tuông của người chồng

không chấp nhận người vợ đã chung chạ

với kẻ khác.

c) Cả hai lí do trên.

Phân tích những từ ngữ lặp đi lặp lại

nhiều lần trong lời nói của Ra-ma cho

thấy ý chí, tâm trạng của chàng.

Phân tích thái độ của Ra-ma khi Xi-ta

bước lên giàn lửa.

3. Xi-ta đã bênh vực mình như thế nào ? 3. Trong lời đáp của mình, Xi-ta đã nhấn

Lời đáp và hành động của Xi-ta cho thấy mạnh như thế nào về :

phẩm chất gì của nàng ? - Sự khác biệt giữa tư cách, đức hạnh

của nàng và loại phụ nữ tầm thường,

thấp kém ?

- Sự khác biệt giữa điều tùy thuộc vào số

mệnh của nàng, vào quyền lực kẻ khác

(“cái thân thiếp đây”) và điều trong vòng

kiểm soát của nàng (“trái tim thiếp đây”)

?

Từ vai trò của thần A-nhi trong văn hóa

Ấn Độ, có thể hiểu như thế nào về quyết

định bước lên giàn hỏa và những lời cầu

khấn thần A-nhi của nàng Xi-ta ?

4. Tìm chi tiết mang tính chất huyền 4. Phân tích thái độ của công chúng khi

thoại trong đoạn trích này và phân tích ý chứng kiến Xi-ta nạp mình cho lửa. Cảm

nghĩa của chi tiết đó ? nghĩ của anh chị trước cảnh Xi-ta bước

vào lửa.

5. Tìm hiểu nghệ thuật thể hiện tâm lí,

tính cách nhân vật của tác giả trong đoạn

trích ?

Do kết quả cần đạt cho cùng một bài học ở hai sách có khác nhau nên hệ thống câu hỏi hướng

dẫn học bài ở sách Ngữ văn 10 khác sách Ngữ văn 10 nâng cao. Số lượng câu hỏi ở sách Ngữ văn 10 ít

hơn Ngữ văn 10 nâng cao, nhưng ở sách Ngữ văn 10 một câu hỏi lại có từ hai đến ba vấn đề phải trả

lời còn ở sách Ngữ văn 10 nâng cao mỗi một câu chỉ hỏi một vấn đề. Sách Ngữ văn 10 không có câu

hỏi về nghệ thuật của đoạn trích mặc dù yêu cầu cần đạt của bài học là giúp HS thấy được nghệ thuật

thể hiện nhân vật của sử thi Ra-ma-ya-na. Trong bốn câu hỏi ở sách Ngữ văn 10, hình thức hỏi của ba

câu đầu là câu hỏi trắc nghiệm, có kèm theo cách hỏi phân tích. Mức độ hỏi ở sách Ngữ văn 10 dễ hơn

sách Ngữ văn 10 nâng cao. Với hai bảng câu hỏi khác nhau này GV có thể tham khảo, so sánh, gia

công thêm tuỳ theo đối tượng HS, trình độ nhận thức chung của lớp học để xây dựng hệ thống câu hỏi

dẫn dắt HS tìm hiểu kiến thức bài học một cách tốt nhất.

Trong bộ sách Văn học 10 chú thích từ ngữ được xếp thành một phần riêng ngay sau phần tác

phẩm; còn ở sách Ngữ văn 10 từ ngữ cần chú thích được ghi ở cuối mỗi trang để người đọc dễ theo dõi

khi cần tra cứu từ ngừ khó. Sách Ngữ văn 10 và Ngữ văn 10 nâng cao khác nhau ở số lượng từ ngữ cần

chú thích và mức độ chi tiết của nội dung được chú thích. Chẳng hạn, ở đoạn trích Chiến thắng Mtao

Mxây: sách Ngữ văn 10 có 26 từ được chú thích, sách Ngữ văn 10 nâng cao có 24 từ. Từ “ché đuê”

trong sách Ngữ văn 10 được giải thích cụ thể hơn. Ngữ văn 10: “Ché đuê: ché là đồ đựng (thường đựng

rượu) bằng sành, sứ, thân tròn, giữa phình to, miệng loe, có nắp đậy. Người Ê-đê sử dụng nhiều loại

ché. Ché đuê thuộc loại ché cao và rất quý”. Sách Ngữ văn 10 nâng cao: “Ché đuê: tên một loại ché

của người Ê-đê (ché: vò ủ rượu)”. Chi tiết của nội dung được chú thích có thể ở những mức độ khác

nhau nhưng tránh chú thích cùng một từ lại có nội dung ngược nhau. GV và HS có thể tham khảo chú

thích ở cả hai bộ sách để hiểu từ khó một cách thấu đáo nhất.

Hai bộ sách có nhiều điểm giống nhau nhưng cũng có nhiều điểm khác biệt. Sự khác nhau đó là

bình thường, do yêu cầu phân hóa chương trình bộ môn giữa các ban học khác nhau. Trong quá trình

giảng dạy, GV cần tìm hiểu và đánh giá sự khác nhau đó. Khi dạy chương trình Ngữ văn 10 thì có thể

xem Ngữ văn 10 nâng cao như một tài liệu tham khảo và ngược lại Ngữ văn 10 là tài liệu bổ trợ cho

Ngữ văn 10 nâng cao. GV cũng nên khuyến khích HS học sách Ngữ văn 10 tham khảo thêm sách Ngữ

văn 10 nâng cao và ngược lại.

2.3. So sánh mô hình cấu trúc bài học trong sách giáo khoa Ngữ văn 10 và Ngữ văn 10 nâng cao

Như đã đề cập ở chương 1: bài học là hình thức cơ bản, chủ yếu nhất của việc tổ chức các hoạt

động dạy học trong nhà trường, có liên quan trực tiếp đến việc xây dựng chương trình, biên soạn SGK

bộ môn. Có thể coi, cấu trúc một bài học trong SGK như một cái khung định sẵn cho tiến trình lên lớp

của GV và HS làm việc với SGK cũng dựa trên cấu trúc đó. Theo Golupkov, nhà nghiên cứu phương

pháp dạy học của Nga, “Mỗi bài học văn đều phải có một mục tiêu xác định để mở rộng kiến thức và

rèn luyện cho học sinh một kĩ năng nhất định, để nâng học sinh lên một trình độ phát triển văn học

mới.” [DTTL 4, tr.4]. Mục tiêu bài học và cấu trúc bài học - đó là những yếu tố quan trọng nhất để GV

dựa vào đó xây dựng bài giảng và xác định phương pháp dạy học.

2.3.1. Cấu trúc bài học đọc văn

Cấu trúc bài đọc văn trong sách Ngữ văn 10 và Ngữ văn 10 nâng cao được xây dựng như sau :

 Tên văn bản, tên tác giả: Ngữ văn 10 và Ngữ văn 10 nâng cao đều có phần này. Nếu tên bài

học của chương trình Ngữ văn bậc THCS được ghi bằng số thứ tự (mỗi bài bao gồm cả ba phân môn

Văn học, Tiếng Việt và Làm văn) thì mỗi bài học trong SGK Ngữ văn 10 và Ngữ văn 10 nâng cao đều

nêu tên văn bản đọc - hiểu và tên tác giả. Nếu là văn bản dịch thì ghi tên dịch sau đó nêu tên nguyên

văn. Tên dịch giả được ghi sau phần văn bản.

Ví dụ: sách Ngữ văn 10, tập 1 trang 143:

TẠI LẦU HOÀNG HẠC TIỄN MẠNH HẠO NHIÊN ĐI QUẢNG LĂNG

Lí Bạch

(Hoàng Hạc lâu tống Mạnh Hạo Nhiên chi Quảng Lăng)

 Kết quả cần đạt: nêu những yêu cầu HS cần đạt về kiến thức và kĩ năng qua bài học. Tuy

mục Kết quả cần đạt viết ngắn gọn nhưng đấy là đích người dạy buộc phải đạt tới. Trong mục này chủ

yếu chỉ ra hai điểm cần đạt là nội dung và nghệ thuật. Về nghệ thật, bám sát đặc trưng thể loại. Chẳng

hạn, Kết quả cần đạt bài Tấm Cám, về nội dung là “Hiểu được cuộc đấu tranh giữa thiện và ác, ước mơ

thiện thắng ác, tinh thần lạc quan và nhân đạo của nhân dân thể hiện trong truyện”; về nghệ thuật là

“Thấy được nghệ thuật sử dụng yếu tố kì ảo và lối kể chuyện hấp dẫn tạo nên giá trị nghệ thuật đặc sắc

của truyện Tấm Cám nói riêng và truyện cổ tích thần kì nói chung”.

Cả hai bộ sách Ngữ văn 10 và Ngữ văn 10 nâng cao đề có mục Kết quả cần đạt và đều được

trình bày dưới hình thức đóng khung. Riêng cấu trúc bài đọc thêm không có mục Kết quả cần đạt. Kết

quả cần đạt có tính bắt buộc. Đó là chuẩn chung mà mỗi HS phải đạt được qua mỗi bài học. Kết quả

cần đạt có vai trò như là những chỉ dẫn giúp GV và HS có được con đường tiếp nhận văn bản - tác

phẩm một cách khoa học đúng đắn nhất. Do đó, trước khi soạn giảng, GV cần nghiên cứu kĩ mục này.

GV cũng cần hướng dẫn HS phải biết trước mục đích của môn học, bài học trong SGK. Khi hướng dẫn

HS soạn bài, học bài GV nên hướng HS đến yêu cầu cần đạt mà SGK đã đặt ra. Yêu cầu này không chỉ

giúp HS có hướng đi đúng khi đọc - hiểu văn bản mà còn nhằm tập luyện cho HS thói quen làm bất cứ

việc gì cũng cần phải biết mục đích của việc làm.

 Ảnh tác giả: phần lớn các tác giả có trong sách đều có ảnh chân dung hoặc ảnh tư liệu liên

quan đến tác giả và tác phẩm đó. Sách Ngữ văn 10 nâng cao có 5 ảnh chân dung, tượng tác giả (ảnh

chân dung các tác giả Lí Bạch, Đỗ Phủ, Ba-sô, Nguyễn Trãi, ảnh tượng Nguyễn Du) và 50 ảnh tư liệu

(tập một có 28 ảnh tập hai có 22 ảnh). Sách Ngữ văn 10 có (ảnh tượng Nguyễn Bỉnh Khiêm, tranh chân

dung các tác giả Lí Bạch, Ba-sô, Nguyễn Trãi) và 15 ảnh tư liệu (tập một có 9 ảnh, tập hai có 6 ảnh).

Các ảnh tư liệu chủ yếu nhằm minh họa cho văn bản đọc - hiểu, chẳn hạn bài đọc thêm Thề nguyền

trang 144 sách Ngữ văn 10 nâng cao tập hai có tranh “Kiều gảy đàn trong đêm tâm tình với Kim

Trọng” của Trần Văn Cẩn; bài Uy-lít-Xơ trở về trang 51 sách Ngữ văn 10 tập một có tranh minh họa

“Pê-nê-lốp vui sướng nhận ra chồng mình” (Tranh minh họa cuốn Ô-đi-xê xuất bản tại Pa-ri, 1996).

 Tiểu dẫn: nêu ngắn gọn về cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của nhà văn; tóm tắt nội dung của

những tác phẩm dài mà bài đọc chỉ là đoạn trích; nêu ngắn gọn xuất xứ của đoạn trích và chỉ ra thể loại

tác phẩm. Ví dụ, về bài Hồi trống Cổ Thành (trích Tam quốc diễn nghĩa), phần Tiểu dẫn SGK Ngữ văn

10, trang 74, tác giả biên soạn cho biết tác giả “La Quán Trung (1330 - 1400 ?) tên La Bản, hiệu Hồ

Hải tản nhân, người vùng Thái Nguyên thuộc tỉnh Sơn Tây cũ. Ông lớn lên vào cuối thời Nguyên đầu

thời Minh, tính tình cô độc, lẻ loi, thích một mình ngao du đây đó. Khi Minh Thái Tổ đánh đuổi được

quân Mông Cổ, thống nhất đất nước, ông chuyên tâm sưu tầm và biên soạn dã sử”; về tác phẩm, phần

Tiểu dẫn chỉ ra thời điểm tác phẩm ra đơi: “Tam quốc diễn nghĩa ra đời vào đầu thời Minh (1368 -

1644)”; về giá trị nội dung: “Tam quốc diễn nghĩa phơi bày cục diện chính trị Trung Hoa mà đường

nét nổi bật là “cát cứ phân tranh”, cá lớn nuốt cá bé, chiến tranh liên miên, nhân dân đói khổ, điêu linh.

Trong một thời kì như vậy, nhân dân mong muốn hòa bình, ổn định, thống nhất. Nguyện vọng đó được

gửi gắm vào một triều đình có ông vua biết thương dân, có văn võ bá quan biết thực hiện đường lối

“nhân chính””; về xuất xứ: “Đoạn trích thuộc hồi 28, trước đó ba anh em Lưu, Quan, Trương náu mình

dưới trướng Tào Tháo. Hiểu được bản chất gian hùng của Tào Tháo, họ tìm cách bỏ đi. Tháo cho quân

đuổi đánh ba anh em thất tán mỗi người mỗi ngả. Quan Công vì phải hộ tống hai chị dâu (vợ Lưu Bị)

nên tạm hàng Tào Tháo với điều kiện hàng Hán chứ không hàng Tào (vua Hán đang bị Tào khống

chế); hễ biết tin anh ở đâu là sẽ đi ngay. Tào Tháo tìm cách thu phục Quan Công: ba ngày một tiệc nhỏ,

năm ngày một tiệc lớn, lại ban thưởng chức tước, vàng bạc, mĩ nữ,… Nhưng Quan Công “thân tại Tào

doanh, tâm tại Hán” - vừa nghe tin Lưu Bị đang ở bên Viên Thiệu là lập tức trả hết ấn tín, vàng bạc,

châu báu, lên ngựa đi tìm anh. Trên đường đi, bị các tướng Tào ngăn cản, Quan Công vung long đao

chém luôn sáu tướng, vượt năm cửa quan. Đến Cổ Thành, gặp Trương Phi, vui mừng khôn xiết. Nào

ngờ…

Khi học đoạn trích GV có thể giúp HS nắm vị trí của đoạn trích và tóm tắt nội dung tác phẩm

bằng cách khuyến khích HS đọc trước toàn bộ tác phẩm và tự tóm tắt tác phẩm thay vì chỉ đọc SGK.

Nắm vững vị trí đoạn trích và tóm tắt nội dung những tác phẩm dài giúp HS tiếp thu bài học một cách

liền mạch có hệ thống.

Phần “Tiểu dẫn” như là một sự chuẩn bị cho HS trước khi bước vào phân tích văn bản đọc -

hiểu. Đó là những tư liệu có liên quan đến tác phẩm, trang bị cho HS cái nhìn sơ bộ về tác phẩm.

Chẳng hạn, phần “Tiểu dẫn” bài Đọc Tiểu Thanh kí của Nguyễn Du, cả hai bộ sách đều giới thiệu về

cuộc đời nàng Tiểu Thanh. Chính yếu tố kiến thức này giúp cho HS hiểu vì sao Nguyễn Du viết bài thơ

Đọc Tiểu Thanh kí. Hoàn cảnh sáng tác đó tạo nên giá trị tinh thần của bài thơ. Khi đọc - hiểu bài thơ

phải trả nó về với hoàn cảnh sáng tác.

Cùng một văn bản đọc - hiểu nhưng nội dung phần “Tiểu dẫn” ở sách Ngữ văn 10 và Ngữ văn

10 nâng cao có thể không hoàn toàn giống nhau. Để có tư liệu đầy đủ hơn trong quá trình giảng dạy,

GV nên đọc cả hai bộ sách. Ví dụ: nội dung phần “Tiểu dẫn” cho bài Uy-lít-xơ trở về ở sách Ngữ văn

10 nâng cao cung cấp thêm thông tin về Sử thi I-li-át và nối tiếp câu truyện trong I-li-át là Sử thi Ô-đi-

xê. Sự nối tiếp của hai thiên sử thi này tạo nên sự trọn vẹn cho hình tượng người anh hùng lí tưởng đẹp

về sức mạnh thể chất và sức mạnh trí tuệ.

Các bài về tác giả và tác phẩm như bài Nguyễn Trãi hoặc Truyện Kiều của Nguyễn Du không có

phần Tiểu dẫn. Để giúp hiểu phần Tiểu dẫn một cách sâu sắc hơn, cuối mỗi bài học trong sách Ngữ văn

10 nâng cao có thêm phần Tri thức đọc - hiểu.

Như vậy, phần tiểu dẫn sẽ cung cấp ngắn gọn nhưng đầy đủ về tác giả, tác phẩm, nội dung, thể

loại (xuất xứ nếu là đoạn trích) văn bản phải soạn giảng. Do đó, sau khi nắm được Kết quả cần đạt, GV

phải đọc kĩ Tiểu dẫn, qua đó nắm bắt những thông tin quan trọng nhất về văn bản.

 Văn bản: hệ thống văn bản của chương trình Ngữ văn 10 và Ngữ văn 10 nâng cao vừa có sự

kế thừa chương trình Văn học 10 vừa có sự thay đổi. Hệ thống văn bản mới phục vụ cho việc giảng

dạy đọc - hiểu theo thể loại.

Văn bản được nêu dưới hai hình thức, chữ in nhỏ là phần dành cho HS đọc ở nhà, không cần đi

sâu phân tích và phần chữ lớn dùng để dạy đọc - hiểu trên lớp. Chẳng hạn văn bản Uy-lít-xơ trở về có

hai đoạn ngắn được in chữ nhỏ: “Sau khi Uy-lít-xơ chiến thắng… Nhưng Pê-nê-lốp không tin” và “Uy-

lít-xơ bảo mọi người đi tắm rửa… Uy-lít-xơ cũng đi tắm”.

Nếu là văn bản Nôm, Hán gặp những chữ có nhiều cách phiên âm, người biên soạn đã chọn

cách phiên âm phù hợp với nội dung toàn văn bản. Như bài thơ chữ Nôm Cảnh ngày hè của Nguyễn

Trãi, câu 4: “Hồng liên trì đã tịn mùi hương” hay “đã tạn mùi hương”, “đã tiễn mùi hương” ?. Người

biên soạn chọn cách phiên âm là “tiễn” với nghĩa là đang tỏa ra (sách Văn học 10 chọn cách phiên âm

“tịn” với ý nghĩa hết mùi hương). Câu 1 bài thơ chữ Hán Đọc Tiểu Thanh kí “Tây hồ hoa uyển tẫn

thành khư” hay “tận thành khư” ?. Người biên soạn chọn cách phiên âm là “tẫn” với ý nghĩa biến đổi

kéo dài mất dần hình ảnh.

Những bài thơ chữ Hán, SGK cung cấp phần nguyên âm toàn bài, rồi dịch nghĩa bài thơ và đưa

ra bản dịch thơ. Chọn được bài dịch thành thơ vừa sát nghĩa từng chữ, từng câu vừa giữ đúng niêm luật

lại vừa hay là rất khó. Bởi vậy, tác giả SGK chỉ chọn bài dịch hay nhất trong các bản dịch thành thơ.

Trong nhiều bài thơ Đường, SGK cung cấp hai bản dịch thơ khác nhau của cùng một tác phẩm gốc

(Hoàng Hạc lâu - Thôi Hiệu qua bản dịch của Tản Đà và Khương Hữu Dụng, Khuê oán - Vương

Xương Linh qua bản dịch của Tản Đà và Nguyễn Khắc Phi, Điểu minh giản - Vương Duy qua bản dịch

của Ngô Tất Tố và Tương Như). Khi dạy những bài thơ chữ Hán GV cần đạt câu hỏi yêu cầu HS so

sánh đối chiếu bản dịch thơ với bản phiên âm và bản dịch nghĩa. GV gợi cho HS phân tích những

thành công, hạn chế riêng của từng bản dịch để hiểu sâu hơn tác phẩm gốc đồng thời cảm nhận hết cái

hay riêng của mỗi bản dịch.

Những bài biền văn hoặc văn xuôi như Phú, Cáo, Văn bia, Tựa, Sử kí SGK chỉ đưa phần dịch

nghĩa không đưa phần phiên âm vào.

 Hướng dẫn học bài: nêu hệ thống câu hỏi hướng dẫn HS đọc - hiểu, trung bình khoảng 4 câu

với bài đọc văn ngắn (1 tiết) và 5 câu với văn bản dài (2-3 tiết). Câu hỏi Hướng dẫn học bài mang tính

hệ thống và bám sát Kết quả cần đạt. Hệ thống câu hỏi đa dạng : có câu hỏi chỉ để gợi mở hoặc ôn lại

kiến thức đã học, có câu hỏi đi vào nội dung, có câu hỏi đi vào nghệ thuật,…

Trong hệ thống câu hỏi hướng dẫn HS đọc - hiểu, SGK chú ý tích hợp ba phân môn của Ngữ

văn là Văn học, Tiếng Việt và Làm văn. Kiến thức về các biện pháp tu từ, về các loại văn bản tự sự,

miêu tả, biểu cảm,… mà HS đã học trong phần Tiếng Việt, Làm văn được huy động để hiểu các tác

phẩm văn học. Ví dụ: trong sách Ngữ văn 10 nâng cao, bài Hồi trống Cổ Thành, câu 4 “Hãy phân tích

tính cách của nhân vật Trương Phi và Quan Công được thể hiện qua đoạn trích. Những biện pháp nào

được dùng để khắc họa tính cách nhân vật Trương Phi ?”. Đây là câu hỏi để HS tìm hiểu sự lựa chọn

các chi tiết tiêu biểu, cách miêu tả nhân vật trong văn bản tự sự. Nói cách khác câu hỏi trên đã dùng

những kiến thức của phân môn Làm văn để tìm hiểu hình tượng nhân vật trong một đoạn trích của

phân môn văn học. Bài Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ, câu hỏi 2 và 3 “Hãy chỉ ra yếu tố ngoại

cảnh thể hiện tâm trạng người chinh phụ và ý nghĩa diễn tả nội tâm của các yếu tố đó”, “Theo anh

(chị), những dấu hiệu nào cho thấy nỗi cô đơn của người chinh phụ ?”. Đây là các câu hỏi vận dụng

kiến thức Làm văn về cách miêu tả và biểu cảm để tìm hiểu ý nghĩa của đoạn trích. Bài Thơ hai - cư,

câu 2 cho bài 1 “Tác giả đã dùng cách nào để tạo được tính hàm súc cao của bài thơ ?”. Để trả lời câu

hỏi này, HS phải vận dụng kiến thức tiếng Việt về tính hàm súc. Qua câu hỏi này, HS hiểu được đặc

điểm thơ hai - cư hiểu ý nghĩa và cảm nhận được vẻ đẹp trong những bài thơ hai - cư.

Trong hệ thống câu hỏi hướng dẫn HS đọc - hiểu, SGK chú ý kết hợp cách tiếp cận thi pháp học

và cách tiếp cận lịch sử - xã hội học, cách tiếp cận văn hóa học. Tác phẩm văn chương như một nghệ

thuật ngôn từ, đồng thời nó được nhìn nhận như một phương diện văn hóa dân tộc, phản ánh đời sống

con người của dân tộc đó. Tri thức đời sống xã hội, lịch sử, triết học, tôn giáo… như là cái “vốn” trong

đọc - hiểu tác phẩm. Chẳng hạn, trong sách Ngữ văn 10 nâng cao, bài Ra-ma buộc tội câu hỏi 4 “Tìm

chi tiết mang tinh chất huyền thoại trong đoạn trích này và phân tích ý nghĩa của chi tiết đó”; bài Ca

dao than thân trong sách Ngữ văn 10 nâng cao, câu hỏi 3 “Phân tích tình cảnh con cò trong bài ca dao.

Giải thích nghĩa của cụm từ “Tôi có lòng nào” và hình ảnh ẩn dụ “nước trong”, “nước đục”. Tâm sự

của con cò thể hiện điều gì ? Con cò thường là biểu tượng của ai ? Vì sao ?; câu hỏi 5 bài Hưng Đạo

Đại Vương Trần Quốc Tuấn, sách Ngữ văn 10 “Chi tiết về lòng tin của dân chúng vào sự hiển linh của

Hưng Đạo Vương, đặc biệt là hình ảnh “tráp đựng kiếm có tiếng kêu” có ý nghĩa gì ?

a) Cho thấy tín ngưỡng và những tập tục thờ cúng của nhân dân ta thời xưa.

b) Cho thấy lòng cảm phục và ngưỡng mộ của nhân dân đối với Hưng Đạo Vương sâu sắc đến

mức họ đã thần thánh hóa ông, cho rằng ông đã trở thành thần linh để giúp dân, giữ nước.

c) Chỉ là những truyền thuyết để làm nổi bật tấm lòng thương dân yêu nước và khí phách anh

hùng của ông những nét đẹp đã trở thành bất tử trong lòng người.

d) Ý kiến khác.

Các câu hỏi vừa nêu trên được xây dựng từ góc độ thi pháp học (đi từ nghệ thuật đến nội dung)

và cách tiếp cận văn hóa học. HS phải chỉ ra được những đặc điểm nghệ thuật đồng thời kết hợp văn

hóa mỗi dân tộc để hiểu được chi hình ảnh, chi tiết trong mỗi đoạn trích hay tác phẩm. Ngoài những

câu hỏi trong mục Hướng dẫn học bài, GV cần đầu tư thêm hệ thống câu hỏi trong bài soạn giảng phù

hợp với trình độ nhận thức chung của lớp học. Khi lên lớp, GV cần biết phối hợp nhiều loại câu hỏi,

chọn câu hỏi nào đi sâu, câu hỏi nào GV giảng, câu hỏi nào HS thảo luận, trả lời,…

Ngoài phần Hướng dẫn học bài, sách Ngữ văn 10 nâng cao có thêm Bài tập nâng cao để HS

làm quen với một số thao tác nghiên cứu cơ bản. Đây là phần không thể thiếu đối với HS học chương

trình nâng cao. Bài tập nâng cao mang tính tổng hợp sau khi đã học xong toàn bài. Để làm được bài

tập kiểu này, HS phải biết vận dụng toàn bộ kiến thức đã học vào kỹ năng thực hành trình bày một vấn

đề liên quan đến bài học. Chẳng hạn, sau khi học xong bài Tựa “Trích diễm thi tập”, HS có Bài tập

nâng cao “Đọc Lời nói đầu của một quyển sách mà anh (chị) có. Hãy nhận xét lời nói đầu đó theo yêu

câu một bài tựa” hay yêu cầu sau khi học xong các đoạn trích trong Truyện Kiều và bài Nguyễn Du là

“Qua các bài học về Truyện Kiều và tác giả Nguyễn Du, hãy nêu những đặc điểm về chủ nghĩa nhân

đạo của nhà thơ”. GV cần gợi ý giúp HS thực hiện tốt phần Bài tập nâng cao.

Riêng những bài đọc thêm và bài Nguyễn Trãi không có phần Bài tập nâng cao.

Ngoài các phần vừa nêu trên, cấu trúc bài học đọc văn trong sách Ngữ văn 10 có thêm phần Ghi

nhớ và Luyện tập, sách Ngữ văn 10 nâng cao có thêm phần Tri thức đọc - hiểu.

 Ghi nhớ: nêu nội dung chính của bài học mà HS phải ghi nhớ. Phần Ghi nhớ được trình bày

dưới hình thức đóng khung. Nội dung phần Ghi nhớ thường là chủ đề của tác phẩm, nội dung chính và

nghệ thuật tiêu biểu của tác phẩm. Chẳng hạn, Ghi nhớ cho bài Chuyện chức phán sự đền Tản Viên

gồm hai ý chính: nội dung là “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên đề cao tinh thần khảng khái, cương

trực, dám đấu tranh chống lại cái ác trừ hại cho dân của Ngô Tử Văn, một người trí thức nước Việt;

đồng thời thể hiện niềm tin công lí, chính nghĩa nhất định sẽ chiến thắng gian tà”, nghệ thuật là “Bằng

nghệ thuật kể chuyện lôi cuốn, nhân vật được xây dựng sắc nét, tình tiết và diễn biến truyện giàu kịch

tính, truyện đã để lại ấn tượng mạnh mẽ trong lòng người đọc”. Phần Ghi nhớ được biên soạn ngắn

gọn, dễ hiểu giúp HS nắm được cốt lõi toàn bài học. Sau mỗi bài học, GV hướng dẫn HS tự đúc kết

phần Ghi nhớ.

Cấu trúc bài đọc thêm trong sách Ngữ văn 10 không có phần Ghi nhớ. Tuy nhiên, cuối mỗi bài

học GV nên tổng kết nội dung bài học một cách ngắn gọn giúp HS nắm kiến thức cơ bản của bài.

 Luyện tập: đây là phần cuối trong cấu trúc bài học đọc văn của sách Ngữ văn 10. Sách Ngữ

văn 10 nâng cao không có phần này vì đã có Bài tập nâng cao. Số lượng bài tập phần này không nhiều

trung bình là hai câu, nhiều nhất là ba câu. Các bài tập của phần Luyện tập khá đa dạng: thuộc lòng một

số câu hoặc toàn bộ tác phẩm, có bài phân tích nội dung một đoạn ngắn, lập sơ đồ kết cấu của tác

phẩm, sưu tầm, tóm tắt truyện, viết kết thúc khác cho truyện, nêu cảm nhận chung về tác phẩm hoặc

nhân vật, so sánh một đoạn thơ với tác phẩm đang học, trình bày ý kiến của cá nhân về một vấn đề của

văn học hoặc của đời sống,… Phần lớn những bài tập này nhằm phát huy tính tích cực, chủ động trong

học tập của HS, rèn luyện tư duy tự nghiên cứu, nâng cao năng lực sáng tạo cho HS. GV cần hướng

dẫn HS hoàn thành tốt phần Luyện tập và có kế hoạch kiểm tra thường xuyên công việc của HS.

Những bài giới thiệu về tác giả Nguyễn Trãi, tác phẩm Truyện Kiều, các đoạn trích trong Truyện

Kiều và các bài về văn học sử không có phần Luyện tập.

 Tri thức đọc - hiểu: gồm một số khái niệm thể hiện rõ đặc trưng thể loại, ngôn ngữ và những

hiểu biết về lịch sử, chính trị, văn hóa cơ bản của các thời kì văn học khác nhau.

Trong sách Ngữ văn 10 nâng cao, phần này được đặt ở cuối cùng của bài học. Có nhiều tri thức

đọc - hiểu được cung cấp nhằm hình thành và rèn luyện năng lực và phương pháp đọc văn theo thể loại

cho HS. Mỗi thời kì, mỗi thể loại những cách tổ chức và xây dựng văn bản nghệ thuật mang tính đặc

trưng riêng biệt. Chẳng hạn, muốn đọc - hiểu các văn bản văn học dân gian HS cần phải nắm một số

khái niệm như: Sử thi Tây Nguyên, Đặc điểm của sử thi anh hùng, Sử thi Ấn Độ, Truyện cổ tích, Cốt

truyện, Truyện cười, Truyện thơ, Ca dao, Sân khấu chèo, … Để đọc - hiểu các văn bản phần văn học

trung đại, HS cần chú ý các khái niệm như : Quan niệm của nhà nho về con người, Thể thơ thất ngôn

chen lục ngôn, Luật thơ Đường, Cách biểu hiện chủ thể trữ tình trong thơ trung đại, Thơ Hai-cư, Phú,

Cáo, Văn biền ngẫu, Bình sử, Văn bia, Tựa, Sử, Truyện kí, Tiểu thuyết chương hồi, Tính cách văn học,

Ngâm khúc, Thơ song thất lục bát, Truyện nôm, Độc thoại, Độc thoại nội tâm, Chủ nghĩa nhân đạo…

Trong mỗi bài học, HS được cung cấp một số phạm trù như là công cụ để khám phá tác phẩm

văn học theo đặc trưng thể loại. Ví dụ: ở bài Phẩm bình nhân vật lịch sử (trích Đại Việt sử kí toàn thư),

phần Tri thức đọc hiểu có 2 nội dung:

Về tri thức Bình sử, SGK chỉ ra nguồn gốc: “Bình sử là một mục trong các tác phẩm sử thời

xưa, khởi đầu từ thới Tống (Trung Quốc) ghi lại sự đánh giá của sử gia đối với các sự kiện và nhân vật

lịch sử”; giới thiệu về Đại Việt sử kí toàn thư soạn giả viết: “Trong Đại Việt sử kí toàn thư, Lê Hưu có

31 lời bình, bàn về các nhân vật lịch sử liên quan đến sự hưng vong của đất nước. Lê Văn Hưu đã gửi

gắm tình yêu nước thương dân và lòng tự hào dân tộc vào lời bình của mình. Qua 31 lời bình còn lại, ta

thấy rõ khí phách cũng như quan điểm khen chê thẳng thắn của tác giả…”; tính chất của thể văn bình

sử “Văn bình sử mang tính chất nghị luận, bộc lộ trực tiếp quan điểm của tác giả. Ngôn ngữ trong văn

bình sử ngắn gọn, sắc sảo và đòi hỏi người cầm bút phải có dũng khí”.

Về bốn sự kiện lịch sử trong bài học là: về Trưng Vương “Hai Bà Trưng nổi dậy đánh đuổi Tô

Định, lấy được 65 thành ở Lĩnh Nam, tự lập làm vua năm 40”; về Tiền Ngô Vương “Ngô Quyền đánh

tan quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng, bắt sống Lưu Hoằng Thao, mở ra một kỉ nguyên độc lập cho

dân tộc năm 938”; về Đinh Tiên Hoàng “Đinh Bộ Lĩnh dẹp yên mười hai sứ quân, năm 986 lên ngôi

hoàng đế, thiết lập triều đình mới”; về việc ban thưởng “Năm 1129, tháng 2, Nguyễn Lộc dâng hươu

trắng, được thăng chức Đại liêu ban; tháng 3, Nguyễn Tử Khắc dâng hươu trắng, được phong tước

Minh tự, vì Lí thần Tông cho đó là điềm lành của đất nước”.

Các bài về tác gia không có phần Tri thức đọc hiểu.

Tri thức đọc - hiểu như những tư liệu tham khảo hữu ích giúp GV và HS nắm vững hơn hiểu

sâu hơn các văn bản đọc hiểu theo từng loại thể. Trước khi soạn giảng GV cần nghiên cứu và tận dụng

những tri thức này mới có thể đi đúng hướng và khai thác được sâu sắc ý nghĩa của văn bản. Trong quá

trình giảng dạy, GV phải hướng dẫn HS đọc, tự nghiên cứu Tri thức đọc - hiểu coi đây như một hệ

thống công cụ đọc - hiểu cần phải trang bị cho HS.

Do đối tượng học khác nhau nên cấu trúc và cách biên soạn của hai bộ sách Ngữ văn 10 và Ngữ

văn 10 nâng cao có khác nhau. Trong mỗi bộ sách, do tính chất các bài học khác nhau, nên nhìn chung

mô hình và cấu trúc cũng khác nhau. Cấu trúc bài học đọc văn trong sách Ngữ văn 10 và Ngữ văn 10

nâng cao đã có những bước cải tiến đáng kể, khắc phục được những hạn chế của cấu trúc bài giảng văn

trong sách Văn học 10. Cấu trúc bài đọc văn trong SGK mới đã tạo điều kiện để HS được làm việc,

phát huy tính tích cực, chủ động ttrong học tập, đồng thời giúp HS tự kiểm tra đánh giá kết quả làm

việc của mình.

Có thể tóm tắt cấu trúc bài đọc văn như sau:

Sách Ngữ văn 10 Sách Ngữ văn 10 nâng cao

(cid:31) Tên văn bản, tên tác giả (cid:31) Tên văn bản, tên tác giả

(cid:31) Kết quả cần đạt (cid:31) Kết quả cần đạt

(cid:31) Ảnh tác giả (cid:31) Ảnh tác giả

(cid:31) Tiểu dẫn (cid:31) Tiểu dẫn

(cid:31) Văn bản (cid:31) Văn bản

(cid:31) Hướng dẫn học bài (cid:31) Hướng dẫn học bài, bài tập nâng

cao (cid:31) Ghi nhớ

(cid:31) Tri thức đọc - hiểu (cid:31) Luyện tập

2.3.2. Cấu trúc bài học Tiếng Việt và Làm văn

Bài học Tiếng Việt và Làm văn có hai loại: bài học lí thuyết và bài học thực hành. Dù lí thuyết

hay thực hành thì bài học đều có nội dung cho HS luyện tập, qua luyện tập để củng cố lí thuyết vừa

học. Cấu trúc bài học lí thuyết và bài học thực hành của hai phân môn Tiếng Việt và Làm văn có nhiều

phần tương đồng nhau. Cấu trúc này cũng tương tự nhau giữa hai bộ sách Ngữ văn 10 và Ngữ văn 10

nâng cao.

2.3.2.1. Bài học về lí thuyết

Cấu trúc bài học lí thuyết Tiếng Việt và Làm văn trong hai bộ sách Ngữ văn 10 và Ngữ văn

10 nâng cao thường theo các mục sau :

 Tên bài học: tên bài học Tiếng Việt và Làm văn hàm chứa nội dung toàn bài. Bài học lí

thuyết là loại bài hình thành kiến thức và kỹ năng mới. Nội dung của những bài này chưa được dạy

hoặc chưa được đề cập một cách trực tiếp trong chương trình Ngữ văn ở THCS.

 Kết quả cần đạt: nêu những yêu cầu HS cần đạt được về kiến thức và kĩ năng qua bài học.

Giống như mục Kết quả cần đạt trong cấu trúc bài đọc văn, Kết quả cần đạt trong cấu trúc bài

học lí thuyết Tiếng Việt và Làm văn được viết ngắn gọn, trình bày dưới hình thức đóng khung. Nội

dung của mục này thường đề cập đến hai yêu cầu mà HS phải đạt được sau mỗi bài học. Ví dụ 1, Kết

quả cần đạt cho bài Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt (môn Tiếng Việt, sách Ngữ văn 10): về kiến thức

“Nắm được các khái niệm ngôn ngữ sinh hoạt, phong cách ngôn ngữ sinh hoạt với những đặc trưng cơ

bản của nó”; về kỹ năng “Nâng cao kỹ năng phân tích và sử dụng ngôn ngữ theo phong cách ngôn ngữ

sinh hoạt”. Ví dụ 2, bài Chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu (môn Làm văn, sách Ngữ văn 10 nâng cao), nội

dung Kết quả cần đạt bao gồm hai ý chính: “Hiểu được vai trò và tác dụng của sự việc, chi tiết tiêu

biểu trong một văn bản” và “Biết chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu để thể hiện thái độ và tình cảm khi

viết”.

Kết quả cần đạt mang tính bắt buộc, GV và HS trước khi chuẩn bị soạn bài cần phải đọc kĩ,

hướng mọi hoạt động học tập vào Kết quả cần đạt.

 Nội dung bài học: trình bày một cách ngắn gọn nội dung lí thuyết của bài học.

Mục tiêu của phần Tiếng Việt trong chương trình Ngữ văn 10 là nhằm hình thành một số kiến

thức về ngôn ngữ nói chung và tiếng Việt nói riêng trên cơ sở những kiến thức đã có ở THCS. Nâng

cao kỹ năng sử dụng tiếng Việt khi nói, khi viết và năng lực phân tích, lĩnh hội văn bản khi nghe, khi

đọc. Bồi dưỡng tình cảm yêu quý tiếng Việt, thái độ tôn trọng và ý thức giữ gìn sự trong sáng của tiếng

Việt.

Nguyên tắc mục tiêu của phần Làm văn trong chương trình Ngữ văn 10 là giúp HS biết nhận

diện các kiểu văn bản, biết phân tích và đánh giá các văn bản theo đặc trưng, biết tạo ra các văn bản

thông dụng đã học.

Với những mục tiêu trên, bài học lí thuyết Tiếng Việt và Làm văn trong hai bộ sách Ngữ văn 10

và Ngữ văn 10 nâng cao được lựa chọn, trình bày không phải dưới hình thức có sẵn mà HS phải được

làm việc, hoạt động học tập và tự rút ra kiến thức.

Cùng một nội dung bài học nhưng cách khai thác vấn đề giữa sách Ngữ văn 10 và Ngữ văn 10

nâng cao tương đối khác nhau. Chẳng hạn, bài Trình bày một vấn đề, SGK Ngữ văn 10, gợi ý cách

trình bày một vấn đề bằng hệ thống câu hỏi sau: bắt đầu trình bày “Bước lên diễn đàn như thế nào ? Có

nên vội vàng, hấp tấp trình bày ngay không ?”, “Chào cử tọa và tự giới thiệu (nếu cần) bằng những lời

lẽ và cử chỉ nào ?”; trình bày nội dung chính “Bắt đầu nội dung thứ nhất như thế nào ?”, “Làm thế nào

để chuyển ý từ nội dung này sang nội dung khác ?”, “Người nghe có phản ứng như thế nào ? Cần điều

chỉnh nội dung, cách nói và tư thế, điệu bộ của mình ra sao ?”; kết thúc “Tóm tắt, nhấn mạnh một số

ý”, “Cám ơn người nghe”. Sách Ngữ văn 10 nâng cao, đưa ra các bước cần chuẩn bị để trình bày một

vấn đề với ba nội dung: xác định đề tài và đối tượng, xác định nội dung cơ bản và phạm vi tư liệu, lập

đề cương cho bài phát biểu, trình bày. Hai nội dung đầu được khai thác bằng các câu hỏi. Nội dung thứ

ba là những chỉ dẫn về đề cương một bài phát biểu. Đề cương bài phát biểu thường gồm ba phần : mở

đầu “nêu vấn đề”; nội dung cơ bản “Lần lượt trình bày những nội dung chính theo một thứ tự hợp lí.

Khi trình bày, kết hợp một cách hài hòa giữa dẫn chứng và lí lẽ, tư liệu và phương tiện,…”; kết thúc

“Tóm tắt các nội dung đã trình bày; khẳng định ý nghĩa, vai trò và tác dụng của vấn đề vừa trình bày;

gợi ra cho người nghe những suy nghĩ và hành động thiết thực. Nhìn chung, ở bài học này sách Ngữ

văn 10 chú ý đến hình thức trình bày còn sách Ngữ văn 10 nâng cao đề cập nhiều tới nội dung trình

bày.

Cùng một bài học mỗi bộ sách khai thác ở các góc độ khác nhau, để làm phong phú cho bài

giảng, GV dạy chương trình chuẩn cần tham khảo thêm chương trình nâng cao và ngược lại.

 Ghi nhớ: nêu lên nội dung chính mà HS phải ghi nhớ

Phần này được viết ngắn gọn, thâu tóm toàn bộ nội dung bài học. Ví dụ 1, bài Khái quát lịch sử

tiếng Việt, phần Ghi nhớ rất cô đọng đó là kiến thức cơ bản nhất mà mỗi HS phải nắm được “Lịch sử

tiếng Việt gắn bó với lịch sử hình thành và phát triển của dân tộc Việt Nam. Tiếng Việt thuộc họ ngôn

ngữ Nam Á, dòng Môn - Khmer và có quan hệ gần gũi với tiếng Mường. Qua hàng ngàn năm phát

triển, tiếng Việt ngày nay trở nên phong phú, tinh tế, uyển chuyển, có đầy đủ khả năng đảm đương vai

trò ngôn ngữ quốc gia trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”. Ví dụ 2, bài Lập dàn ý

bài văn nghị luận, mục Ghi nhớ có hai ý: “Muốn lập dàn ý bài văn nghị luận, cần nắm chắc yêu cầu

của đề bài để tìm hệ thống luận điểm, luận cứ rồi sắp xếp, triển khai chúng theo thứ tự hợp lí, có trọng

tâm”, “Dàn ý bài văn nghị luận gồm ba phần: mở bài (giới thiệu và định hướng triển khai vấn đề), thân

bài (triển khai lần lượt các luận điểm, luận cứ) và kết bài (nhấn mạnh hoặc mở rộng vấn đề).

Sau mỗi bài học, GV hướng dẫn HS tự rút ra kết luận. Việc làm này không chỉ giúp HS biết

cách đúc kết kiến thức bài học, nhớ bài học một cách dễ dàng mà còn rèn luyện cho các em tính tự

giác, chủ động trong học tập,

Cấu trúc bài học lí thuyết Tiếng Việt và Làm văn trong sách Ngữ văn 10 nâng cao không có

mục Ghi nhớ. Mặc dù vậy, sau mỗi bài học GV nên nhấn mạnh những vấn đề chính mà bài học nêu

lên.

 Luyện tập: nêu câu hỏi và bài tập nhằm củng cố, khắc sâu các nội dung lí thuyết vừa học.

Đây là phần cuối trong cấu trúc bài học lí thuyết Tiếng Việt và Làm văn. Số lượng bài tập củng

cố bài học lí thuyết Tiếng Việt trong Ngữ văn 10 và Ngữ văn 10 nâng cao trung bình là ba bài. Tuy

nhiên, số lượng đó ở một số bài đôi khi không đồng đều ở hai bộ sách: bài phong cách ngôn ngữ sinh

hoạt, sách Ngữ văn 10 nâng cao 6 bài, sách Ngữ văn 10 chỉ 4 bài; bài Những yêu cầu về sử dụng tiếng

Việt, phần luyện tập trong sách Ngữ văn 10 có 5 bài, sách Ngữ văn 10 nâng cao có 3 bài; bài Phong

cách ngôn ngữ nghệ thuật, sách Ngữ văn 10 nâng cao có 6 bài còn sách Ngữ văn 10 có 4 bài.

Cùng một nội dung bài học nhưng yêu cầu cho phần Luyện tập ở hai bộ sách có những điểm

khác nhau. Ví dụ: bài Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt, ở sách Ngữ văn 10 là các bài tập yêu cầu chỉ ra

dấu hiệu của phong cách ngôn ngữ sinh hoạt, riêng sách Ngữ văn 10 nâng cao ngoài các bài tập về

cách sử dụng phương tiện ngôn ngữ sinh hoạt còn có bài tập liên hệ với đời sống hay với phân môn

Làm văn (câu 3: Thử ghi lại cuộc trò chuyện thân mật giữa anh (chị) với một nhóm bạn bè cùng lớp

trong giờ nghỉ giải lao. Hãy chỉ ra những cách sử dụng phương tiện ngôn ngữ của phong cách ngôn

ngữ sinh hoạt được thể hiện trong văn bản vừa ghi. Câu 4: Khi làm bài văn nghị luận, anh (chị) có nên

tuân theo cách sử dụng phương tiện ngôn ngữ của phong cách ngôn ngữ sinh hoạt không ? Vì sao ?).

Chương trình Ngữ văn 10, phần Làm văn tập trung ôn và luyện tập lại các kiểu văn bản đã học ở

THCS. Học kì I chủ yếu là ôn tập ba kiểu văn bản tự sự, miêu tả và biểu cảm. Học kì hai luyện tập hai

kiểu văn bản thuyết minh và nghị luận. Trong bài học lí thuyết Làm văn, phần Luyện tập trung bình có

ba bài tập. Nội dung Luyện tập tập trung vào các yêu cầu về thực hành nhận diện, phân tích, lí giải,

đánh giá và tạo lập. Chẳng hạn, sách Ngữ văn 10 nâng cao, bài Các hình thức kết cấu của văn bản

thuyết minh, phần Luyện tập có hai bài tập: đọc và chỉ ra hình thức kết cấu của các văn bản Lịch sử vấn

đề bảo vệ môi trường, Thành cổ Hà Nội, Học thuyết nhân ái của nhà nho; phân tích kết cấu của phần

Tri thức đọc hiểu về thể loại Phú.

Cùng một bài học nhưng số lượng và yêu cầu phần Luyện tập là khác nhau giữa hai bộ sách. Ví

dụ, bài Tóm tắt văn bản thuyết minh, sách Ngữ văn 10 có hai bài tập. Bài 1: yêu cầu đọc phần Tiểu dẫn

bài Thơ hai - cư của Ba - sô và xác định đối tượng thuyết minh của văn bản, tìm bố cục của văn bản,

viết đoạn tóm tắt thuyết minh về thơ hai - cư. Bài 2: HS đọc văn bản Đền Ngọc Sơn và hồn thơ Hà Nội

và thực hiện các yêu cầu văn bản đó thuyết minh vấn đề gì, đối tượng và nội dung thuyết minh của văn

bản này có gì khác văn bản ở bài 1, viết tóm tắt giới thiệu cảnh Tháp Bút, Đài Nghiên. Cùng bài Tóm

tắt văn bản thuyết minh, so với sách Ngữ văn 10 thì bài tập trong sách Ngữ văn 10 nâng cao đa dạng

hơn. Ngoài bài tập yêu cầu HS tóm tắt văn bản còn có bài tập tìm câu thể hiện rõ ý chính của bài, diễn

đạt ý chính thành văn bản, kiểm tra văn bản tóm tắt có phản ánh chính xác nội dung chủ yếu của

nguyên bản không.

Phần Luyện tập giúp HS nhớ được lí thuyết bài học nhiều hơn, nhanh hơn và lâu hơn. Do đó,

GV nên hướng dẫn, khuyến khích HS làm tốt phần Luyện tập, ở mỗi bài GV phải biết dành thời gian

hợp lí cho phần Luyện tập.

2.3.2.2. Bài học về thực hành

Mục đích của tiết học thực hành là nêu nhiệm vụ và yêu câu học tập để HS thực hành. Tổ

chức cho HS làm bài, phân tích, khám phá, phát hiện những nội dung mới mẻ, các cách hiểu, cách tìm

ra kết quả, rút ra kết luận. Tổ chức cho HS trao đổi các kết quả thực hành.

Làm văn và Tiếng Việt là những hợp phần cùng với Văn học tạo nên một bộ môn thống nhất là

Ngữ văn. Nhìn chung, cấu trúc bài học về thực hành Tiếng Việt và Làm văn thống nhất với các hợp

phần khác, nghĩa là gồm các phần sau:

 Tên bài học: tên bài học thực hành gắn với những kỹ năng mà HS cần đạt được ở bài học lí

thuyết. Chẳng hạn, phân môn Tiếng Việt có các bài: Thực hành phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ, Thực

hành các phép tu từ: phép điệp và phép đối, Luyện tập về nghĩa của từ, Luyện tập về biện pháp tu từ,…

Làm văn có các bài thực hành: Luyện tập viết đoạn văn tự sự, Luyện tập viết đoạn văn thuyết minh,

Luyện tập viết đoạn văn nghị luận, Luyện tập vận dụng các hình thức kết cấu của văn bản thuyết

minh,…

 Kết quả cần đạt: cũng như bài học lí thuyết, bài học về thực hành Tiếng Việt và Làm văn

cũng nêu những yêu cầu HS cần đạt được về kiến thức và kỹ năng qua bài học.

Phần Kết quả cần đạt bài Thực hành các phép tu từ: phép điệp và phép đối nêu lên hai yêu cầu:

“Nâng cao kiến thức về phép điệp và phép đối” và “Luyện kỹ năng phân tích và kỹ năng sử dụng phép

điệp và phép đối”. Bài thực hành Làm văn Luyện tập vận dụng các hình thức kết cấu văn bản thuyết

minh nêu hai nội dung Kết quả cần đạt: “Củng cố hiểu biết về một số hình thức kết cấu văn bản thuyết

minh; “Biết vận dụng kiến thức đã học để làm văn bản thuyết minh”.

Kết quả cần đạt là những tiêu chí để GV và HS định hướng trong quá trình học tập. Cho nên,

trước khi soạn giảng hay chuẩn bị bài mới GV và HS cần đọc Kết quả cần đạt để xác định hướng tiếp

cận đúng đắn.

 Nội dung bài học: bài học thực hành cung cấp cho HS cơ hội thực hành các kỹ năng mới hay

ôn luyện lại các kiến thức hoặc kỹ năng đã được chỉ dẫn. Bài học thực hành không cung cấp những

kiến thức có sẵn mà chỉ thiết kế một hệ thống hoạt động cho HS. Qua các hoạt động này, HS phát hiện

và chiếm lĩnh các tri thức và kỹ năng cần thiết.

Ví dụ, bài Thực hành viết các đoạn văn chứng minh, giải thích, quy nạp, diễn dịch gồm một

chuỗi các bài tập:

Bài 1. Viết đoạn chứng minh cho các luận điểm: “Biết và hiểu là cần để làm theo, noi theo,

nhưng phải biết tưởng tượng mới sáng tạo được cái mới”, “Đam mê học hỏi là niềm đam mê không

bao giờ phản bội con người”.

Bài 2. Giải thích các luận điểm ở bài tập 1.

Bài 3. Viết các đoạn quy nạp về sức sáng tạo của người nông dân Việt Nam; về đóng góp to lớn

của các nhà khoa học nông nghiệp Việt Nam; về tài năng trẻ Việt Nam từ các tư liệu SGK cung cấp.

Bài 4. Viết đoạn văn diễn dịch về quyền trẻ em; về nhiệm vụ học tập của HS theo luận điểm cho

sẵn.

 Ghi nhớ: nêu lên nội dung chính mà HS phải ghi nhớ sau mỗi bài học. Ghi nhớ là tiêu chí để

GV và HS định hướng trong quá trình tự đánh giá. Đây là phần cuối trong cấu trúc bài học thực hành

Tiếng Việt và Làm văn của sách Ngữ văn 10, sách Ngữ văn 10 nâng cao không có mục này.

Để dạy tốt bài học thực hành, GV cần làm cho HS hiểu rõ mục tiêu của bài thực hành và hướng

hoàn thành nó. Bài thực hành đủ khó để rèn luyện cho HS những kiến thức và kỹ năng cần có, nhưng

không quá khó làm cho HS mất hướng thú và không hoàn thành được. Kết thúc bài thực hành, cần

dành cho HS xem lại mình đã học được những gì.

Tóm lại, SGK Ngữ văn 10 có những thay đổi rất lớn về hình thức cũng như nội dung. Sự thay

đổi này phục vụ tích cực cho việc đổi mới phương pháp dạy học. Trước đây, việc tách môn Văn học

thành ba phân môn tuy đã mang lại những kinh nghiêm nhất định nhưng cũng đã bộc lộ nhiều nhược

điểm, khi ba phân môn Văn hoc, Tiếng Việt và Làm văn được dạy một cách tách bạch với nhau thì

đồng nghĩa với việc tách rời việc hình thành cho HS năng lực phân tích, bình giảng và cảm thụ văn học

với việc hình thành bốn kỹ năng nghe, nói, đọc, viết vốn là hai quá trình gắn bó và hỗ trợ nhau. SGK

Ngữ văn 10 chỉ mới được đưa vào sử dụng chính thức trong một thời gian ngắn nên chưa thể thấy hết

được những ưu điểm và hạn chế của bộ sách này. Tuy nhiên, viết SGK theo hướng tích hợp đã có

những tác động tích cực đến các hướng cải tiến quan trọng như giảm tải, tăng thực hành, gắn với đời

sống, đặc biệt phương pháp dạy và học môn Ngữ văn hiện còn nhiều mặt trì trệ phải có những thay đổi

cơ bản.

Do quan niệm biên soạn SGK Ngữ văn có sự thay đổi nên cấu trúc sách, cấu trúc bài học cũng

có những thay đổi. GV cần nắm bắt những thay đổi đó để có hướng điều chỉnh phương pháp tiếp cận

với SGK mới một cách phù hợp nhất, đồng thời hướng dẫn HS làm việc với SGK. GV nên yêu cầu HS

đọc phần mục lục và phần giới thiệu (Lời nói đầu) trước tiên, đây không phải là một phần của bài học

nhưng việc đọc những mục này giúp HS nắm được mục đích và đối tượng của cuốn sách, tạo một thói

quen tốt cho HS khi làm việc với sách. GV nên có những hướng dẫn hoặc những yêu cầu, đề nghị với

HS khi làm việc với SGK. Ví dụ: cách tổ chức ghi chú, cần chuẩn bị gì trước khi đọc sách, cách tìm

những nội dung quan trọng, những gì cần làm khi tiếp cận sách, trả lời những gì câu hỏi hỏi,…

Chương 3

PHƯƠNG PHÁP LÀM VIỆC VỚI SÁCH GIÁO KHOA NGỮ VĂN 10

3.1. Nhận xét chung về chương trình, sách giáo khoa Ngữ văn 10

3.1.1. Những ưu điểm của chương trình, sách giáo khoa Ngữ văn 10

Chương trình và SGK Ngữ văn lớp 10 đã thể hiện tính liên thông với bậc học THCS và giữa các

phân môn Văn học, Tiếng Việt và Làm văn, giữa ba phương diện kiến thức, kỹ năng và thái độ. Nhược

điểm của chương trình và SGK cũ là nó bị thu gọn trong một lĩnh vực hẹp của môn học, biệt lập khỏi

những quan hệ vốn có của nó như quan hệ giữa Văn và Tiếng, giữa Ngữ văn với Làm văn, giữa Ngữ

văn bậc THPT với THCS, giữa văn học với cuộc sống thường nhật. Rút kinh nghiệm từ những lần thay

sách trước, chương trình và SGK Ngữ văn lớp 10 được xây dựng như một chỉnh thể văn hóa mở.

Chương trình này được nhìn xuyên suốt từ Tiểu học cho đến THPT. Các kiến thức trong sách Ngữ văn

lớp 10 được xây dựng theo nguyên tắc đồng tâm với kiến thức của SGK Ngữ văn bậc THCS. Kiến thức

vừa được nhắc lại, vừa được củng cố và mở rộng nâng cao. Lượng kiến thức đi từ dễ đến khó, từ đơn

giản đến phức tạp. Ở lớp 10 nội dung kiến thức về tác phẩm và thể loại được đưa vào sâu và rộng hơn.

Chẳng hạn, thể loại truyền thuyết ở lớp 6 đã học các truyện: Con Rồng cháu Tiên, Bánh chưng bánh

giầy, Thánh Gióng, Sơn Tinh – Thủy Tinh, Sự tích hồ Gươm. Đến lớp 10, HS học Truyện An Dương

Vương và Mị Châu – Trọng Thủy. Thể loại cổ tích ở lớp 6 có các truyện Sọ Dừa, Thạch Sanh, Em bé

thông minh, Cây bút thần, Ông lão đánh cá và con cá vàng (nước ngoài). Lớp 10 học Tấm Cám, Chử

Đồng Tử. Trên cơ sở kiến thức về các thể loại đã học, phần văn học dân gian lớp 10 HS được học thêm

một số thể loại mới là Sử thi, Truyện thơ, Chèo. Ngoài những kiến thức cơ bản, các bài học văn học

dân gian trong SGK Ngữ văn lớp 10 còn yêu cầu HS phải nhận thức được giá trị nội dung, giá trị nghệ

thuật của văn bản, biết cách phân tích, lí giải các chi tiết nghệ thuật trong văn bản. Đặc biệt, SGK Ngữ

văn 10 không chỉ cung cấp cho HS Sử thi Tây Nguyên mà còn có Sử thi Ấn Độ, Sử thi Hi Lạp, HS

được mở rộng vốn hiểu biết về một thể loại văn học dân gian, có cái nhìn toàn diện hơn về thể loại mới

được học này.

Ở lớp 8, HS học đoạn đầu Bình Ngô đại cáo với tiêu đề Nước Đại Việt ta, đến lớp 10, HS được

học toàn bộ bài Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi. Lớp 9, HS được học tóm tắt Truyện Kiều, các đoạn

trích trong Truyện Kiều của Nguyễn Du. Đây là điều kiện thuận lợi để HS tiếp tục học các đoạn trích

khác từ kiệt tác này. Cũng ở lớp 9, HS đã được giới thiệu về Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ với tác

phẩm Chuyện người con gái Nam Xương. Lên lớp 10, HS tiếp nhận thêm Chuyện chức phán sự đền

Tản Viên (trích Truyền kì mạn lục). Tác phẩm Hoàng Lê nhất thống chí (Ngô gia văn phái) mà HS đã

học ở lớp 9 thuộc thể diễn nghĩa lịch sử, lên lớp 10 HS được học hai trích đoạn trong Tam quốc diễn

nghĩa (La Quán Trung) cũng thuộc thể loại này.

Ưu điểm của nguyên tắc đồng tâm là HS biết thêm khá nhiều tri thức về thể loại và về chính tác

phẩm. Nhưng nguyên tắc này cũng bộc lộ khuyết điểm là hạn chế khả năng tiếp xúc với các văn bản

mới.

Cũng như vậy, ở phần Làm văn, HS được rèn luyện củng cố lại cách tạo lập các dạng văn bản

đã được học ở bậc THCS như: miêu tả, biểu cảm, tự sự, thuyết minh, tự sự và được bổ sung thêm một

số kỹ năng mới. Để HS có kỹ năng làm tốt các kiểu văn bản trên, Ngữ văn lớp 10 cung cấp cho HS một

số vấn đề mới như liên tưởng, tưởng tượng; quan sát, thể nghiệm cuộc sống; đọc và tích lũy kiến thức;

chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu,…

Cấu trúc bài học trong SGK Ngữ văn lớp 10 và SGK Ngữ văn THCS gồm những phần chủ yếu:

Kết quả cần đạt, Tiểu dẫn, Văn bản, Hướng dẫn học bài, Ghi nhớ, Luyện tập. Cấu trúc bài học môn

Ngữ văn được xây dựng thống nhất ở các bậc học sẽ tạo nên thói quen, kỹ năng làm việc với SGK cho

HS, các em không cảm thấy hụt hẫng khi tiếp xúc với SGK từ bậc THCS lên THPT. Thống nhất trong

cấu trúc bài học tạo được tính nhất quán trong tiến trình một bài giảng của GV.

SGK Ngữ văn lớp 10 kế thừa SGK Văn học 10 về nội dung kiến thức và cấu trúc chương trình.

Phần Văn trong SGK Ngữ văn lớp 10 vẫn gồm hai bộ phận: Văn học Việt Nam (văn học dân gian và

văn học trung đại) và Văn học nước ngoài. Những tác phẩm, tác giả tiểu biểu của nền văn học dân

gian, văn học trung đại Việt Nam, văn học nước ngoài đã được tuyển chọn trong chương trình cũ tiếp

tục được đưa vào Ngữ văn 10. Chẳng hạn, ca dao than thân, yêu thương, tình nghĩa; Tỏ lòng, Cảnh

ngày hè, Đọc Tiểu Thanh kí, Bình Ngô đại cáo, Trao duyên. Tác giả Nguyễn Trãi, Nguyễn Du; Uy-lít-

xơ trở về, Ra-ma buộc tội, Hoàng Hạc lâu tống Mạnh Hạo Nhiên chi Quảng Lăng.

Việc kế thừa những ưu điểm của SGK Ngữ văn THCS tạo nên tính liên thông, kết nối chặt chẽ

giữa chương trình THCS và THPT, vừa có tiếp nối vừa có nâng cao về các mặt. Nhờ đó, HS lớp 10

không cảm thấy bị thu hẹp, tách biệt hoàn toàn với chương trình đã học ở năm học trước và việc dạy

của GV sẽ được đạt trong sự gắn kết liền mạch theo một hệ thống hoàn chỉnh. Tính liên thông, kế thừa

là một trong những nguyên tắc phải quán triệt trong việc biên soạn SGK Ngữ văn bậc THPT.

SGK Ngữ văn lớp 10 đã thực hiện tương đối triệt để quan điểm tích hợp. Mục đích là hướng tới

hình thành cho HS thói quen và kỹ năng tư duy tổng hợp, liên kết, đồng thời tiết kiệm thời gian góp

phần giảm tải nội dung. Ở sách Ngữ văn lớp 10, quan niệm tích hợp được vận dụng linh hoạt, không

phải là sự sát nhập một cách máy móc, phần nhiều là tích hợp dọc. Ví dụ: ở tuần thứ bốn trong phần

Văn, HS học văn bản Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy, đến tuần thứ sáu ở phần

Làm văn trong bài Chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong bài văn tự sự, văn bản Truyện An dương

Vương và Mị Châu – Trọng Thủy được chọn làm dẫn chứng. Bài Khái quát văn học Việt Nam từ thế kỉ

XX đến hết thế kỉ XIX học ở tuần 12, đến bài Lập luận trong văn nghị luận, phần luyện tập, HS được

phân tích trích đoạn từ bài khái quát văn học trên.

SGK Ngữ văn lớp 10 đã chú trọng gắn kết phần Đọc văn với Tiếng Việt và Làm văn. Các nội

dung của làm văn tự sự, thuyết minh hay nghị luận cũng như kiến thức về văn bản, về phong cách ngôn

ngữ sinh hoạt, ngôn ngữ nghệ thuật hay ngôn ngữ khoa học,… đều được kết cấu thích ứng với sự sắp

xếp các văn bản văn học. Nguyên tắc tích hợp xen kẽ và phối hợp phần Tiếng Việt với phần Văn học

và Làm văn ở những nội dung gần gũi. Khi học về văn học dân gian thì ở phần Tiếng Việt HS học về

phong cách ngôn ngữ sinh hoạt, về đặc điểm của ngôn ngữ dạng nói, và luyện tập các phép tu từ ẩn dụ,

hoán dụ. Để học bài Tóm tắt văn bản tự sự thì trước đó HS được học các tác phẩm thuộc thể loại tự sự

dân gian như: Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy, Tấm Cám, đọc thêm Chử Đồng

Tử… Nguyên tắc đi từ nội dung quen thuộc, gần gũi đến những kiến thức mới. Ví dụ từ hoạt động giao

tiếp hằng ngày đến văn bản, đến phân biệt ngôn ngữ dạng nói và ngôn ngữ dạng viết, đến phong cách

ngôn ngữ sinh hoạt, phong cách ngôn ngữ nghệ thuật. Ngữ liệu cho bài Luyện tập đọc - hiểu văn bản

văn học là các đoạn trích trong các bài Đại cáo bình Ngô, Hiền tài là nguyên khí quốc gia, Tựa “Trích

diễm thi tập”, Thái phó Tô Hiến Thành, Thái sư Trần Thủ Độ, Chử Đồng Tử, Nhàn.

Theo nguyên tắc tích hợp, nội dung giảng dạy phân môn Tiếng Việt và Làm văn được nhập lại

làm một. Vì chúng có chung một nhiệm vụ là cung cấp cho HS những tri thức, kỹ năng giúp các em

biết cách tìm hiểu, phân tích, đánh giá, cách thức tạo lập các kiểu văn bản. Khi lấy kiểu văn bản làm

nội dung dạy học thì tất cả các cấp độ ngôn ngữ như: từ vựng, ngữ pháp, đoạn văn, văn bản,… đều

được dạy và học theo yêu cầu của kiểu văn bản đó. Tức là: trả lời cho câu hỏi: từ trong văn bản (kiểu

văn bản đang học) có đặc điểm gì ? được dùng như thế nào ? Tương tự sẽ là đặc điểm của câu, đoạn

văn và các kiểu văn bản. Kiến thức tiếng Việt không trình bày theo lối tuyến tính và tính hệ thống của

tri thức tiếng Việt không trở thành mục đích giảng dạy chính. Mục đích chính của việc dạy tiếng Việt

là hình thành và rèn luyện cho HS khả năng vận dụng các cấp độ ngôn ngữ một cách tổng hợp và

thành thạo trong nói cũng như viết theo một kiểu văn bản, một tình huống hay theo một yêu cầu nào

đó.

Theo tinh thần này việc dạy lí thuyết văn bản chỉ do một phân môn đảm nhiệm, tập trung thời

gian tăng cường tính thực hành, ứng dụng, hình thành kỹ năng tạo lập các kiểu văn bản một cách năng

động theo những yêu câu và tình huống giao tiếp khác nhau.

Trong hệ thống câu hỏi hướng dẫn HS đọc - hiểu, SGK Ngữ văn lớp 10 cũng chú ý tích hợp các

phần của môn Ngữ văn. Kiến thức về các biện pháp tu từ, về các loại văn tự sự, miêu tả, biểu cảm,…

mà HS học trong phần Tiếng Việt và Làm văn được huy động để hiểu các tác phẩm văn học. Ví dụ: các

câu hỏi để HS tìm hiểu sự lựa chọn chi tiết tiêu biểu, cách kể chuyện, cách miêu tả, biểu cảm, đặc điểm

ngôn ngữ đối thoại,… trong các bài Ra-ma buộc tội, Uy-lít-xơ trở về, Hồi trống Cổ Thành, Tào Tháo

uống rượu luận anh hùng,… những câu hỏi các biện pháp tu từ như so sánh, tượng trưng, phóng đại,…

trong các bài thơ Đường cũng như ngược lại, những câu thơ, đoạn văn trong các tác phẩm văn học

được dùng làm ngữ liệu cho phân tích và thực hành các kiến thức Tiếng Việt, Làm văn. Ví dụ: các

đoạn giới thiệu thơ hai-cư, tác phẩm Ra-ma-ya-na trong giờ dạy về phương pháp thuyết minh; các câu

văn vần lấy từ truyện cố tích Tấm Cám trong giờ dạy về Luyện tập về nghĩa của từ.

Các đề làm văn luôn gắn liền với nội dung tương ứng về đọc - hiểu và tiếng Việt. Cách ra đề đã

tạo được đổi mới đáng kể, HS có điều kiện bộc lộ những chính kiến, những cảm nhận riêng của bản

thân. Với cách ra đề như vậy, hạn chế rất nhiều việc sao chép tài liệu, hoặc bình tán xa rời văn bản đã

học.

Có thể nói, với nguyên tắc tích hợp, bài học trước là nền tảng và ngữ liệu cho bài học sau.

Những kiến thức, kỹ năng được hình thành ở bài học trước hay lớp học trước không tách biệt với

những bài học sau mà vẫn được tiếp tục liên kết, phát triển trên một hệ thống liền mạch và hoàn chỉnh.

SGK Ngữ văn lớp 10 đã chú trọng hướng tới việc dạy đọc - hiểu theo đặc trưng thể loại. Hệ

thống văn bản được lựa chọn nhằm thực hiện việc đào tạo năng lực đọc - hiểu cho HS, qua đó vừa

cung cấp tri thức văn học, văn hóa dân tộc, vừa giáo dục tư tưởng, tình cảm, vừa rèn luyện kỹ năng đọc

hiểu nhiều loại văn bản trong cuộc sống. SGK Ngữ văn lớp 10 sắp xếp theo cụm kiểu văn bản. Ví dụ,

các sử thi Đăm Săn (Việt Nam), Ô-đi-xê (Hy Lạp), Ra-ma-ya-na ( Ấn Độ) được xếp thành một

cụm.Việc đưa ba bộ sử thi để giảng dạy liền nhau sẽ giúp HS nắm được đặc điểm của thể loại sử thi

một cách hệ thống hơn, đồng thời qua so sánh sẽ nhận thấy được đặc trưng riêng biệt của của sử thi

mỗi dân tộc. Các tác phẩm thơ Việt Nam thời kỳ trung đại như: Thuật hoài, Cảnh ngày hè, Nhàn, Độc

Tiểu Thanh kí không chỉ được sắp xếp thành cụm liên tục mà còn đặt liền kề trong thế đối xứng với các

tác phẩm thơ Đường để HS hiểu rõ nguồn gốc và đặc trưng thể loại thơ ca Việt Nam viết theo thể

Đường luật.

Đọc - hiểu văn học nước ngoài là qua bản dịch. Trong khá nhiều bài thơ Đường, SGK Ngữ văn

lớp 10 cung cấp hai bản dịch thơ khác nhaucủa cùng một tác phẩm gốc (Hoàng Hạc lâu của Thôi Hiệu

qua bản dịch của Tản Đà và Khương Dụng, Nỗi oán của người phòng khuê của Vương Xương Linh

qua bản dịch của Tản Đà và Nguyễn Khắc Phi, Khe chim kêu – Vương Duy qua bản dịch của Ngô Tất

Tố và Tương Như) cũng như đặt câu hỏi đối chiếu bản dịch thơ với bản phiên âm và bản dịch nghĩa để

hiểu sâu hơn tác phẩm gốc.

So với sách Văn học 10 cũ, SGK Ngữ văn lớp 10 đã lựa chọn những tác phẩm và đoạn trích tiêu

biểu nhất thể hiện đặc trưng thể loại và giá trị tác phẩm. Chẳng hạn, sử thi Đăm Săn trước đây, HS học

trích đoạn Đi bắt Nữ thần Mặt Trời, nhưng chủ đề nổi bật nhất của Đăm Săn là chiến thắng mở đất và

khẳng định vị trí, danh dự cộng đồng. Vì vậy, chọn trích đoạn Chiến thắng Mtao Mxây thay cho trích

đoạn trên là phù hợp hơn. Truyện thơ Tiễn dặn người yêu trước đây được trích học đoạn Thân em chỉ

bằng thân con bọ ngựa, nhưng ngay tên truyện thơ Tiễn dặn người yêu đã thể hiện chủ đề tác phẩm.

Đoạn trích cũ thể hiện rất hay về nỗi đau khổ của người phụ nữ Thái nhưng không thể hiện tập trung

chủ đề truyện thơ này. Đoạn Lời tiễn dặn được chọn trong Ngữ văn lớp 10 sát với chủ đề tác phẩm.

Việc lựa chọn và sắp xếp trên không chỉ làm nổi bật vai trò của thể loại mà còn phù hợp với

việc dạy đọc - hiểu theo đặc trưng thể loại, thuận lợi cho HS học làm văn, nhất là văn nghị luận.

Hệ thống câu hỏi hướng dẫn học bài trong sách Ngữ văn lớp 10 được đầu tư công phu nhằm dẫn

dắt HS tự học, tự chiếm lĩnh tác phẩm. Sau mỗi văn bản đều có phần Luyện tập, nhằm giúp HS củng cố

lại đặc trưng của thể loại hoặc thể hiện tâm trạng nhân vật theo cách cảm nhận riệng của bản thân.

Ngoài những câu hỏi tự luận thường sử dụng còn có các câu hỏi, bài tập kiểm tra trắc nghiệm. Kiểu câu

hỏi trắc nghiệm khá hiệu quả với các tác phẩm tạo nhiều tranh luận, bởi nó cho HS quyền tự do lựa

chọn, phát biểu bảo vệ ý kiến mà không bị áp đặt. Kiểu câu hỏi này cũng rất phù hợp trong việc củng

cố bài học, tổng kết giúp HS nhận thức toàn diện về tác phẩm. Các bài Truyện An Dương Vương và Mị

Châu - Trọng Thuỷ, Cảnh ngày hè, Nhàn, Ca dao yêu thương tình nghĩa, Hồi trống Cổ Thành,… có hệ

thống câu hỏi hướng dẫn học bài khá hiệu quả trong thực tế giảng dạy.

Trong quan hệ với SGK, SGV mới đã giúp người dạy có thể soạn bài theo câu hỏi Hướng dẫn

học bài trong SGK. SGV mới có thêm mục Trọng tâm bài học, Đặc điểm bài học. Những mục này

giúp GV có ý thức hơn về sự tinh giản kiến thức, đi đúng trọng tâm bài. Khi biên soạn SGV, các tác

giả nhắc nhở trong từng bài phần kiến thức này HS đã học ở lớp nào của bậc THCS để GV chủ động

phân phối thời lượng cho từng đơn vị kiến thức sao cho hợp lý. Cuối mỗi bài có thêm mục Thiết bị dạy

học, Tài liệu tham khảo đây là những gợi ý có ích giúp GV có hướng đầu tư cho bài giảng thêm phần

phong phú. Trong mỗi bài học, SGV chỉ dẫn nhiều phương pháp dạy học hướng dẫn GV cần khai thác

những vấn đề nào, hình thành tri thức cho HS theo con đường nào…

Chương trình và SGK Ngữ văn lớp 10 đã có những đổi mới đáng kể. Đó là động lực để tiến

hành đổi mới phương pháp giảng dạy. Chương trình và SGK Ngữ văn lớp 10 đã chú ý đến người học,

coi trọng và phát huy tiềm năng sáng tạo của người học.

3.1.2 Những trao đổi thêm về chương trình, sách giáo khoa Ngữ văn lớp 10

Có thể nói, chương trình và SGK ngữ văn lớp 10 đã bộc lộ được một số ưu điểm nổi bật. Tuy

nhiên, bất cứ một sự đổi mới nào khi đưa vào thực tiễn cũng không tránh khỏi những nhược điểm. Từ

góc độ của một người trực tiếp sử dụng SGK, chúng tôi bước đầu nhận thấy chương trình và SGK Ngữ

văn 10 còn một số vấn đề cần được trao đổi thêm như sau:

Chương trình chuẩn và Chương trình nâng cao còn nặng, HS không có nhiều thời gian để

chuẩn bị bài (trong khi các môn học khác cũng đều yêu cầu cao) nên HS khó có điều kiện cảm nhận

sâu sắc bài học. Sự phân phối thời lượng chưa hợp lí cho một số bài dạy. Có một tiết đọc thêm mà phải

học đến ba bài như: Vận nước - Pháp Thuận, Cáo bệnh, bảo mọi người - Mãn Giác, Hứng trở về -

Nguyễn Trung Ngạn, hay Nỗi oán của người khuê phòng - Vương Xương Linh, Lầu Hoàng Hạc Thôi

Hiệu, Khe chim kêu - Vương Duy. Có bài quá dài so với phân phối chương trình như bài Trao duyên,

Phú sông Bạch Đằng, đây là những tác phẩm văn học sử dụng nhiều điển tích, điển cố, cách dùng từ đa

nghĩa mà chỉ dành có một tiết thì quá eo hẹp thời gian GV và HS không thể đào sâu tác phẩm, khó có

thể áp dụng phương pháp dạy học mới như thảo luận.

Cấu tạo chương trình Ngữ văn nhất là phần Văn học đã coi trọng sự phát triển của loại thể. Trên

tinh thần coi trọng sự phát triển của loại thể trong lịch sử phát triển văn học, các văn bản văn học được

sắp xếp theo các cụm loại thể. Sự sắp xếp này dễ làm người học nhầm lẫn, khó phân biệt tác phẩm đó

ra đời vào thời kỳ văn học nào, phản ánh xã hội đương thời nào. Ví dụ: cụm văn bản thơ: Thuật hoài

(thế kỷ XIV), Cảnh ngày hè (thế kỷ XV), Nhàn (thế kỷ XVI), Đọc Tiểu Thanh kí (cuối thế kỷ XVIII).

Bốn bài thơ mỗi bài cách nhau từ một đến hai thế kỉ được xếp vào một cụm văn bản. Có tác giả sáng

tác nhiều tác phẩm ở các thời kỳ văn học khác nhau thì sắp xếp buộc phải tách theo cụm thể loại, ví dụ

Cảnh ngày hè và Đại cáo bình Ngô của Nguyễn Trãi, hay Đọc Tiểu Thanh kí và Truyện Kiều của

Nguyễn Du.

Các bài học về tác gia thường cung cấp cho HS những hiểu biết cơ bản về khuynh hướng sáng

tác của tác giả, giá trị tư tưởng, giá trị nghệ thuật các tác phẩm, đây chính là tri thức công cụ để HS

bước vào học các tác phẩm cụ thể thì lại được sắp xếp sau khi đã học các tác phẩm của tác giả đó.Ví

dụ: tuần 13 học Cảnh ngày hè, tuần 20 học Thư dụ Vương Thông lần nữa, Đại cáo Bình Ngô đến tuần

21 mới học tác gia Nguyễn Trãi hay sau khi học các tác phẩm của Nguyễn Du, các đoạn trích trong

Truyện Kiều thì mới học tác gia Nguyễn Du.

Ở cụm các bài thơ làm theo thể thơ Đường luật, HS thường nhầm lẫn giữa tác phẩm, tác giả

Việt Nam và Trung Quốc.

Một số văn bản gây khó khăn cho việc giảng dạy. Ví dụ, kết thúc truyện cổ tích Tấm Cám ở hai

bộ sách là khác nhau (Ngữ văn 10 “… Tấm sai quân hầu đào một cái hố sâu và đun một nồi nước sôi.

Tấm bảo Cám xuống hố rồi sai quân hầu dội nước sôi vào hố. Cám chết. Mụ dì ghẻ thấy vậy cũng lăn

đùng ra chết…”, Ngữ văn 10 nâng cao “Theo lời chỉ bảo của Tấm, Cám sai đào một hố thật sâu và

xuống ngồi ở dưới rồi gọi người đem nước sôi giội xuống hố. Cám chết còng queo. Nghe tin Cám chết,

mụ dì ghẻ uất lên, ngã vật xuống đất chết theo con”. Cả hai cách kết thúc này đều khác so với văn bản

quen thuộc về Tấm Cám. Chúng ta đã quen với bản kể Tấm Cám trong Kho tàng truyện cổ tích Việt

Nam với kết thúc: “…Đến ngày mắn gần hết, nhòm vào chỉnh, mụ mới thấy đầu lâu con mình …, uất

lên, ngã vật xuống đất mà chết”. Khi lựa chọn văn bản văn học dân gian để đưa vào SGK, chúng ta

không nên tùy tiện thay đổi văn bản văn học dân gian theo quan điểm hiện đại vì hoàn toàn có thể thay

thế bằng một tác phẩm khác.

Ngữ liệu cho bài Lập dàn ý bài văn tự sự là phần trích Về truyện ngắn “Rừng xà nu” trong khi

HS lớp 10 chưa học truyện Rừng xà nu. Tương tự ở bài Luyện tập viết đoạn văn tự sự, đoạn mở đầu và

kết thúc truyện Rừng xà nu lại được chọn làm bài tập.

Bài Khái quát lịch sử tiếng Việt và bài Những yêu cầu về sử dụng tiếng Việt học ở học kỳ II, bài

Thực hành phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ (Chương trình chuẩn) Luyện tập về biện pháp tu từ (Chương

trình nâng cao) học ở học kỳ I sự sắp xếp này là không trật tự, gây khó khăn cho GV.

Tuần 28, bài Truyện Kiều của Nguyễn Du không có phần giới thiệu về tác giả Nguyễn Du, phần

này được xây dựng thành một bài học riêng, đến tuần 30 bài Nguyễn Du, ngoài nội dung về cuộc đời

Nguyễn Du có thêm phần giới thiệu sự nghiệp văn học của ông. Việc tách thành hai bài học riêng biệt

này là không cần thiết, kiến thức bị trùng lặp, HS tiếp nhận những tri thức về sự nghiệp sáng tác của

Nguyễn Du một cách ngắt quãng, không liền mạch.

Sách Ngữ văn 10 tập 2, trang 8 nhan đề bài học là Đại cáo bình Ngô nhưng nội dung giới thiệu

về cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Trãi, còn tác phẩm Đại cáo bình Ngô tách thành phần hai, xây

dựng thành một bài học riêng và được học sau khi viết bài làm văn số 4. Thiết nghĩ, việc phân chia như

vậy là cứng nhắc.

Các bài học về văn bản thuyết minh, chủ yếu học văn bản văn chương nhưng khi luyện tập lại

thuyết minh vấn đề xã hội. Các bài Đọc - hiểu văn bản văn học trung đại Việt Nam, Văn bản văn học,

Nội dung và hình thức của văn bản văn học nhằm cung cấp cho HS những tri thức công cụ giúp HS

biết cách tiếp cận tác phẩm, có cái nhìn xuyên suốt trong toàn bộ hệ thống chương trình lại được phân

phối vào cuối năm học, GV thường dạy một cách đối phó.

Mục tiêu của hệ thống câu hỏi hướng dẫn HS học bài là giúp HS nâng cao khả năng tự học, tự

chiếm lĩnh tác phẩm nên chất lượng các câu hỏi được biện soạn phải đạt được các tiêu chí về tính chính

xác, tính toàn diện và tính tuần tự, gợi mở. Căn cứ vào những tiêu chí trên thì câu hỏi ở nhiều bài học

trong chương trình Ngữ văn lớp 10 còn sơ sài, thiếu tính tư duy như bài Trao duyên (Chương trình

chuẩn). Đây là đoạn trích thể hiện tài nghệ tuyệt vời của Nguyễn Du trong việc miêu tả diễn biến tâm lí

nhân vật. Câu hỏi hướng dẫn học bài sẽ quyết định sự thành công trong chiếm lĩnh tác phẩm, nhưng ở

bài này hệ thống câu hỏi chưa được đầu tư thích đáng:

1. Việc Kiều nhắc đến các kỷ niệm của tình yêu có ý nghĩa gì ?

2. Hãy tìm những từ ngữ cho thấy Kiều đã nghĩ đến cái chết.Việc tập trung dày đặc những từ

ngữ đó có ý nghĩa gì ?

3. Kiều đối thoại với những ai ? Phân tích diễn biến tâm trạng của Kiều qua các lời thoại trong

đoạn trích ?

4. Nhận xét về mối quan hệ giữa tình cảm và lý trí, nhân cách và thân phận của Kiều qua đoạn

trích.

Bốn câu hỏi trên chưa đảm bảo tính toàn diện, không nằm trong một hệ thống giúp HS có ý

niệm về chỉnh thể tác phẩm, bốn câu hỏi này cũng chưa phản ánh bản chất, nội dung cốt lõi của đoạn

trích. Các câu hỏi nêu trên còn sơ sài, hạn hẹp. Câu 1 chưa mang tính định hướng, dẫn dắt và gợi mở

mà là mệnh lệnh khô cứng. Câu 3 và 4 còn chung chung.

Hệ thống câu hỏi trong bài Hồi trống Cổ Thành (Chương trình chuẩn) chưa đi sâu vào khai thác

tính cách của hai nhân vật Trương Phi và Quang Công:

1. Tại sao Trương Phi nổi giận định đâm Quan Công ?

2. Vì sao có thể đặt nhan đề cho đoạn trích là Hồi trống Cổ Thành ?

3. Có ý kiến cho rằng “nóng như Trương Phi” còn là nóng lòng muốn biết sự thực, nóng lòng

xác định phải trái, đúng sai, chứ không phải chỉ là nóng nảy do cá tính gàn dở. Anh (chị) có đồng ý

không ? Vì sao ?

4. Tại sao nói : Nếu không có chi tiết Trương Phi thẳng tay giục trống thì đoạn văn sẽ tẻ nhạt,

mất hết ý vị Tam quốc ?

Bốn câu hỏi trên chưa phản ánh được trọng tâm chủ đề đoạn trích là thể hiện tính cách cương

trực, lòng trung thành của Trương Phi cũng như tình cảm keo sơn giữa ba anh em kết nghĩa vườn đào.

Hệ thống câu hỏi này bỏ qua nhiều chi tiết quan trọng diễn ra ngay trước đoạn trích, hay những biện

pháp dùng để khắc họa tính cách nhân vật…

Trong bài Nỗi sầu oán của người cung nữ (Chương trình nâng cao), hệ thống câu hỏi cũng chưa

được đầu tư công phu, 10 câu thơ cuối như bị bỏ dở. Từ câu thơ 25 đến câu thơ 36 chỉ có một câu hỏi

“Học thuộc lòng đoạn trích từ câu 25 đến câu 36” trong khi đoạn thơ này có rất nhiều từ ngữ, hình ảnh,

nhịp điệu,… thể hiện được nỗi sầu oán và tâm trạng uất ức của người cung nữ.

Vì quá chú trọng vào việc đọc hiểu nên câu hỏi Hướng dẫn học bài chưa sinh động so với thực

tế giảng dạy, loại câu hỏi phát huy năng lực cảm nhận của cá nhân HS vẫn nặng về áp đặt, chung

chung chưa chú ý đến trình độ riêng của mỗi HS. Câu hỏi chủ yếu thiên về phân tích hình tượng, giá trị

nghệ thuật, HS ít có điều kiện tự mình rút ra ý nghĩa tư tưởng của tác phẩm.

Câu hỏi trong SGK nhằm giúp HS hiểu văn bản hơn còn câu hỏi trong SBT là rèn luyện kỹ

năng. Có thể thấy, SGK Ngữ văn 10 và SBT Ngữ văn 10 chưa có sự xác định rạch ròi tính chất, đặc

điểm, chức năng của hai loại sách nên Câu hỏi của phần Hướng dẫn học bài ở SGK với bài tập ở SBT

có nhiều sự trùng lặp. Do đó, HS thường lấy nguyên văn lời giải đáp trong phần giải đáp ở SBT thay

cho phần soạn bài mà không cần phải đọc và tìm tòi khám phá văn bản. Có thể liệt kê một số bài sau:

Bài Nguyễn Du trong Chương trình nâng cao, câu hỏi 1 và 4 SGK chính là bài tập 1 và 4 SBT.

Bài Trao duyên (trích Truyện Kiều của Nguyễn Du), câu 3 trong SGK, trang 106 cũng là câu 3

SBT, trang 58.

Bài Chí anh hùng, câu 4, trang 151 Ngữ văn 10 nâng cao nhắc lại ở câu 4, trang 71, SBT.

Bài Tóm tắt văn bản tự sự, bài tập 1, trang 121, SGK là bài tập 1, trang 79, SBT.

Bài Luận điểm trong bài văn nghị luận, bài 2 SBT, trang 46 nhắc lại câu hỏi 4 SGK, trang 99.

Bài Trình bày một vấn đề, câu hỏi 3 SGK, trang 170 được lặp lại ở bài tập 2 SBT, trang 76.

Bài Văn bản quảng cáo, câu 1 và 3 SGK, trang 198 và 199 là bài tập 1 và 2 SBT, trang 92.

Bài Luyện tập đọc - hiểu văn bản văn học, câu 5, SGK, trang 72 trùng với bài tập 1, SBT, trang

30.

Bài Luyện tập về liên kết trong văn bản có đến 4 câu trùng lặp giữa SGK và SBT.

Bài Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật, bài tập số 2, trang 11, SBT nhắc lại câu hỏi 2, SGK

(Chương trình nâng cao), trang 23.

Bài Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật, câu 1, SGK, trang 48 là bài tập 1, SBT, trang 18.

v.v

Để có được một hệ thống câu hỏi có chất lượng, đáp ứng được yêu cầu đổi mới phương là một

công việc không hề đơn giản, đòi hỏi sự đầu tư công phu của người biên soạn và người đứng lớp về cả

hai phương diện khoa học cơ bản và năng lực sư phạm.

Cùng với sự đổi mới của SGK Ngữ văn lớp 10, SGV cũng có những thay đổi đáng kể. Nhưng

SGV Ngữ văn lớp 10 còn một số hạn chế:

Sự đầu tư cho từng bài trong SGV chưa đồng đều. Có bài được đầu tư công phu, chi li nhưng có

nhiều bài đầu tư chưa thỏa đáng. Ví dụ: Chương trình chuẩn có các bài: Truyện Kiều, Trao duyên, Nỗi

thương mình, Tóm tắt văn bản thuyết minh, Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ, Lập luận trong văn

nghị luận, Đọc Tiểu Thanh kí; Chương trình nâng cao có các bài: Tấm Cám, Nỗi sầu oán của người

cung nữ, Tựa “Trích diễm thi tập”, Rama buộc tội. Đây là những bài khó, cho nên, khi soạn giảng GV

phải nghiên cứu kỹ SGV nhưng SGV lại không đáp ứng được.

Những chi tiết dễ thì SGV viết kỹ, ngược lại những chi tiết khó những kiến thức nâng cao SGV

lại ít quan tâm đến. Chẳng hạn, về chữ tiễn trong câu thơ “Hồng liên trì đã tiễn mùi hương” (bài thơ

Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi) SGV (Chương trình chuẩn) chỉ phân tích: “sen đã ngát mùi hương”.

Đây là một từ cổ mà đã có nhiều cách phiên âm và hiểu khác nhau. SGV không phân tích những cách

phiên chữ này để có căn cứ hiểu một cách hợp lí. Trong truyện Tấm Cám có những chi tiết gợi cảm:

chiếc yếm đỏ, con cá bống, chiếc giày, chim vàng anh, cây xoan đào, quả thị, miếng trầu cánh phượng

và những câu nói có vần điệu. Đó là những hình ảnh đẹp, tạo ấn tượng thẩm mĩ cho câu chuyện. SGV

lưu ý GV khi phân tích truyện có thể đi vào một số chi tiết đó nhưng lại không có những gợi ý giúp GV

hiểu đúng những chi tiết đó. Khi gặp những chi tiết khó GV thường lấy SGV như là nguồn tư liệu tin

cậy nhưng những chi tiết này ít được đề cập đến.

Một số câu thơ, chi tiết chưa có cách hiểu thống nhất giữa hai bộ SGV. Ví dụ:

Câu “Dây uyên kinh dứt phím loan ngại chùng” trong đoạn trích Tình cảnh lẻ loi của người

chinh phụ, trang 82 SGV chuẩn phân tích: “Khi cô đơn lẻ loi thì chinh phụ chỉ gượng gảy đàn sắt đàn

cầm vì không thấy phù hợp, đặc biệt sợ dây đàn bị chùng hay đứt vì người xưa xem đó là điềm gở, báo

hiệu sự không hay trong tình vợ chồng”; trong khi đó trang 92 SGV nâng cao ghi: “Nàng gắng đàn thì

dây uyên kinh sợ mà đứt, phím loan ngại ngần mà chùng lại. Người chinh phụ đành ngẩn ngơ trở về

với lòng mình”. Cách hiểu ở SGV chuẩn hợp lí hơn.

Chi tiết “Thầy lí cũng xòe năm ngón tay trái úp lên trên năm ngón tay mặt”, trang 111 SGV

nâng cao viết “cử chỉ ấy một mặt thừa nhận ngầm và phù hợp với điều thầy lí “thông báo” với Cải sau

đó, mặt khác hình như nó còn ẩn một nghĩa khác, rằng “cái phải” đã bị “cái trái” úp lên, che lấp mất

rồi” còn SGV chuẩn giải thích “Điều thú vị mà tác giả dân gian dành cho người đọc là: ngón tay Cải

trở thành “kí hiệu” của tiền tệ; hai bàn tay úp vào nhau của quan là “kí hiệu” cho lượng tiền đút lót của

Ngô và Cải”. Cách hiểu ở SGV nâng cao thấu đáo hơn.

3.1.3. Những đề xuất cho chương trình, sách giáo khoa Ngữ văn lớp 10

Cần tăng thêm tiết dạy cho bài cho bài học Trao duyên, Phú sông Bạch Đằng lên hai tiết mỗi

bài, giảm bớt thời lượng ở các bài học khác để vẫn đảm bảo tổng số tiết của chương trình. Ở các nhóm

bài đọc thêm Vận nước, Cáo bệnh, bảo mọi người, Hứng trở về; Nỗi oán của người khuê phòng, Lầu

Hoàng Hạc, Khe chim kêu tăng thêm mỗi nhóm bài một tiết hoặc là bỏ bớt một bài ở mỗi nhóm bài.

Để giúp HS không nhầm lẫn và thiết lập được mối quan hệ giữa thể loại và trình tự lịch sử văn

học, cuối mỗi cuốn sách nên có trang phụ lục bảng biểu thống kê như sau:

Giai đoạn văn học Nhóm thể loại Tác phẩm Tác giả

Sau mỗi bài học, GV yêu cầu HS điền thông tin vào từng cột, với cách này, HS vừa không nhầm

lẫn tác phẩm văn học này thuộc giai đoạn văn học nào, thể loại nào vừa tổng kết được lịch sử văn học.

Đồng thời khi dạy về tác phẩm GV cần nhấn mạnh hoàn cảnh lịch sử tác phẩm, so sánh các tác phẩm

khác cùng giai đoạn để HS thấy được đặc điểm riêng của từng giai đoạn văn học cũng như tiến trình

phát triển của lịch sử văn học dân tộc.

Đối với truyện cổ tích Tấm Cám giữa Chương trình chuẩn và Chương trình nâng cao nên thống

nhất chọn một văn bản, có thể là bản kể trong “Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam” của Nguyễn Đổng

Chi hoặc chọn một truyện cổ tích khác thay cho truyện Tấm Cám.

Nếu ngữ liệu trong SGK không phù hợp cho việc giảng dạy theo nguyên tắc tích hợp, GV nên

chuẩn bị thêm ngữ liệu khác tốt nhất là chọn một đoạn trích ở các bài học trước. Đồng thời gợi ý cho

HS tự phân tích ngữ liệu mà bài học đã cung cấp sẵn.

Các bài Đọc hiểu văn bản văn học trung đại Việt Nam, Văn bản văn học, nội dung và hình thức

của văn bản văn học, Khái quát lịch sử tiếng Việt, Những yêu cầu về việc sử dụng tiếng Việt nên được

học ở những tuần đầu của năm học để trang bị cho HS kỹ năng đọc - hiểu văn bản văn học ngay từ đầu

chương trình.

Nội dung bài Truyện Kiều của Nguyễn Du và bài Nguyễn Du gộp lại thành một bài học. Bài Đại

cáo bình Ngô sắp xếp liên tiếp hết phần một (Tác giả) đến phần hai (Tác phẩm) không nên chen bài

Viết bài làm văn số 4 vào giữa hai phần trên. Phần luyện tập về văn bản thuyết minh cần cân đối lượng

bài tập giữa thuyết minh vấn đề xã hội và thuyết minh vấn đề văn học.

Ngoài việc tận dụng hệ thống câu hỏi có trong SGK, ở mỗi bài học GV cần đầu tư xây dựng một

hệ thống câu hỏi dẫn dắt HS tìm hiểu bài sao cho phù hợp với các tiêu chí cần đạt. Ban biên soạn SGK

nên phát động cuộc thi, thiết kế bài giảng, thiết kế câu hỏi cho các bài học trong sách Ngữ văn lớp 10.

Các tác giả SGK sẽ tập hợp thành một ngân hàng câu hỏi và những bài soạn giảng có chất lượng, lựa

chọn những câu hỏi, bài soạn giảng phù hợp nhất với tiêu chí để đưa vào SGK và SGV.

Để tránh những trùng lặp đã nêu ở phần trên, GV cần có những sáng tạo riêng trong việc chuẩn

bị bài tập cho HS. GV không nên “đóng khung” HS trong bài giảng mà mở ra nhiều hướng hiểu khác

nhau. Thêm nữa, các tác giả biên soạn nên hạn chế đối đa hiện tượng trùng lặp câu hỏi trong SGK và

SBT, đa dạng các kiểu câu hỏi, bài tập. Đối với những câu hỏi, bài tập khó thay vì giải đáp cụ thể, chỉ

cần nêu hướng làm bài, gợi ý cách suy nghĩ để kích thích khả năng tư duy, sáng tạo của HS.

Một số chú thích trong sách Ngữ văn 10 nâng cao, tập hai nên chỉnh sửa:

- Trang 17, “Dùng binh: sử dụng quân đội vào việc đánh dẹp” nên sửa thành: Dùng binh: sử

dụng quân đội trong chiến đấu.

- Trang 60, “Sau khi quỷ cái Xu-rơ-pa-na-kha tìm cách khêu gợi tình dục với anh em Ra-ma

không được, hắn báo cho anh” nên sửa thành: Sau khi quỷ cái Xu-rơ-pa-na-kha tìm cách khêu gợi tình

dục với anh em Ra-ma không được, mụ ta báo cho anh.

- Trang 109, “Áo cừu: áo may bằng da lông nách con chồn” nên chỉnh thành: Áo cừu: áo may

bằng da chồn.

Trang 122, “Chăn cù: loại chăn ấm dệt bằng lông” chỉnh sửa thành: Chăn cù: một loại chăn ấm.

Một số từ ngữ trong sách Ngữ văn 10, tập một cần được giải thích một cách thỏa đáng hơn:

- Văn bản Tổng quan văn học Việt Nam, trang 9 “Lối viết ước lệ, sùng cổ, phi ngã của văn học

trung đại không còn thích hợp và lối viết hiện thực, đề cao cá tính sáng tạo, đề cao “cái tôi” cá nhân

dần được khẳng định”. Đối với HS và không ít GV, phi ngã là một thuật ngữ triết học rất khó nhưng lại

liên quan trực tiếp đến một trong những đặc điểm cơ bản của văn học trung đại. SGK nên tìm cách giải

thích rõ hơn khái niệm này.

- Văn bản Truyện An Dương Vương và Mị Châu- Trọng Thủy, trang 42 chú thích từ ngọc thạch:

“Ngọc thạch: thứ ngọc (đá) màu xanh nhạt, trong suốt, thường dùng làm đố trang sức, trang trí. Cần

phân biệt với châu là thứ ngọc trai có nguồn gốc dưới nước”. Trong chú giải này, theo chúng tôi ở vế

thứ hai nên chăng sửa lại: “cần phân biệt với châu là thứ ngọc do một số loại trai dưới nước tạo thành”.

3.2. Sách giáo khoa Ngữ văn lớp 10 trong thực tế dạy và học

3.2.1. Kết quả khảo sát các vấn đề về sách giáo khoa Ngữ văn lớp 10

Thực hiện yêu cầu đánh giá việc sử dụng SGK Ngữ văn lớp 10 trong đời sống dạy học, chúng

tôi đã tiến hành khảo sát trên 93 GV, 90 HS và 45 phụ huynh học sinh. Mục đích là làm rõ một vấn đề

mà theo chúng tôi lâu nay không ai để ý và coi nhẹ.

Trước hết, ở phụ lục 3B, kết quả khảo sát GV THPT nhận xét về nội dung và phương pháp sư

phạm của SGK Ngữ văn lớp 10 cho thấy những con số đáng suy nghĩ. Có đến 74,2% GV không đồng

tình với quy định một chương trình một bộ SGK có nghĩa là GV mong muốn với một chương trình

nên viết nhiều bộ SGK hơn là quy định chỉ một bộ duy nhất cho một môn học.

Kết quả khảo sát ở phụ lục 1B cho thấy một thực trạng đáng mừng có 75,55% HS ưa thích đọc

SGK Ngữ văn lớp 10. Phần đông các em nhận thấy SGK Ngữ văn lớp 10 đã có nhiều đổi mới về hình

thức và nội dung, có nhiều tác phẩm hay, bài học mà các em chưa biết. Từ việc thích đọc SGK Ngữ

văn, các em còn đọc thêm các loại tạp chí văn học, sách tham khảo (94,44% HS). 40% HS có trao đổi

với thầy cô, bạn bè về phương pháp đọc văn bản trong sách Ngữ văn lớp 10. Tuy nhiên, còn nhiều HS

(60%) ít trao đổi với thầy cô, bạn bè về những gì đã đọc và phương pháp đọc văn bản trong sách Ngữ

văn sao cho đạt hiệu quả tốt nhất. Một số HS cho rằng: SGK Ngữ văn 10 chưa cập nhật những kiến

thức thực tế nên các em không thích đọc SGK Ngữ văn lớp 10 có 24,44%HS không thích đọc sách

Ngữ văn lớp 10 và 5,55% HS không đọc thêm các loại sách, báo về văn học.

Kết quả khảo sát ở phụ lục 4B cho thấy vẫn còn một ít HS chưa thật sự có ý thức giữ gìn SGK.

Điều tra trong một lớp học có 32 HS (71,1%) không bao bìa SGK, 8,9% làm dơ sách và ghi bậy vào

sách, 2,22% không giữ lại sách khi hết năm học, 4,44% HS thường xuyên quên mang theo SGK đến

lớp. Đáng suy nghĩ là chỉ có 6,7% GV giáo dục HS ý thức giữ gìn SGK, có đến 93,3% GV không quan

tâm. Trong suốt năm học không có HS nào làm rách sách, có 28,9% HS bao bìa sách cẩn thận, 91,1%

HS giữ gìn sách sạch đẹp, 97,8% HS biết giữ lại sách để làm tài liệu ôn thi đại học hoặc cho em của

mình.

Kết quả điều tra ở 45 phụ huynh học sinh đang có con học lớp 10 (phụ lục 8B) có hai khuynh

hướng rõ ràng: một là quan tâm đến SGK Ngữ văn hai là không quan tâm. Nhìn chung, tỉ lệ phụ huynh

học sinh quan tâm đến sách Ngữ văn cao hơn. Có 73,33% phụ huynh để ý quan tâm đến việc thay

SGK, 86,66% biết con mình học theo bộ sách thuộc Chương trình chuẩn hay Chương trình nâng cao,

42,22% phụ huynh thỉnh thoảng đọc SGK Ngữ văn. Có 26,66% không quan tâm đến việc thay SGK,

13,33% không để ý xem con mình học theo bộ sách nào và 57,77% phụ huynh không bao giờ đọc

SGK.

Khảo sát ở HS về những kỹ năng cơ bản đọc SGK Ngữ văn (xem phụ lục 1D) có nhiều con số

đáng mừng. Số lượng HS biết xác định rõ mục đích đọc cao hơn số HS không xác định mục đích khi

đọc một bài học Ngữ văn (xác định mục đích đọc: 76 = 84,44% và không xác định mục đích đọc 14 =

15,55%). Sau khi đọc xong một mục Văn bản, có 58,9% HS tóm tắt để nắm văn bản tốt hơn. Các em

biết đánh dấu những ý quan trọng (63,3%) và đặc biệt 43,3% HS có trao đổi với GV hoặc tự tìm hiểu ở

các loại STK khi gặp những vấn đề khó hiểu. Có 77,8% HS tự trả lời câu hỏi Hướng dẫn học bài và

67,8% HS tự làm phần Luyện tập. Sau khi học xong một bài học, có 74,4% HS đối chiếu cách hiểu của

mình với bài giảng của GV.

Bên cạnh những HS say mê, chủ động trong học tập vẫn còn những HS có quan điểm, thái độ

học tập ngược lại. Như đã trình bày ở chương 2, cấu trúc bài học Ngữ văn gồm 7 phần. Khi được hỏi

các em có đọc hết các phần đó không ?, 42,22% HS trả lời “có” và 57,78% trả lời “không”. Như vậy có

những phần các em bỏ qua không đọc. Nhiều nhất là mục Kết quả cần đạt có hơn một nữa (61,1%).

Các em cho rằng không nhất thiết phải nắm Kết quả cần đạt của một bài học vì khi trả lời các câu hỏi

Hướng dẫn học bài đương nhiên các em đã đã được yêu câu. Đây là cách nghĩ hạn hẹp của HS mà

nhiều GV không chú ý đến. GV chỉ kiểm tra xem HS có soạn đủ các câu hỏi Hướng dẫn học bài hay

không. Có 46,7% HS khi soạn bài không đọc phần Luyện tập mà chờ GV hướng dẫn. Con số này cho

thấy còn một số HS chưa chủ động trong học tập, lười suy nghĩ. Khi soạn bài 1,1% HS không đọc

trước văn bản, 10% HS không đọc câu hỏi Hướng dẫn học bài. Con số này là nhỏ nhưng phản ánh một

thực trạng cách học của các em còn mang tính đối phó. Cụ thể hơn có 22,22% HS không tự trả lời câu

hỏi Hướng dẫn học bài và 32,22% không tự làm bài ở mục Luyện tập mà chép lại từ sách “giúp học

tốt”.

Một con số đáng suy nghĩ, có 82 HS (91,1%) trả lời GV dạy Ngữ văn không hướng dẫn các em

làm việc với một bài học trong SGK Ngữ văn. SGK là công cụ giảng dạy và học tập nhưng phần lớn

GV không để ý và coi nhẹ việc HS đã làm việc với cộng cụ học tập như thế nào.

Phụ lục 3B là kết quả khảo sát GV nhận xét về nội dung và phương pháp sư phạm của SGK

Ngữ văn lớp 10. Kết quả khảo sát cho thấy những điểm được và chưa được của bộ SGK này. Cần nói

ngay rằng, con số GV không theo chủ trương quy định một chương trình một cuốn SGK là cao hơn

số GV đồng ý quy định này. Có 74,2% GV cho rằng chúng ta nên viết nhiều cuốn SGK hơn là xây

dựng một cuốn tốt nhất (đương nhiên chúng ta không chấp nhận đa nền giáo dục) và chỉ có 25,8% GV

đồng tình với quy định một chương trình một cuốn SGK.

Phần lớn GV đánh giá cao bộ SGK Ngữ văn lớp 10. Có 82,8% nhận xét bộ sách này phù hợp

với những mục tiêu chương trình môn học, 17,2% cho rằng còn một nội dung chưa thật sự phù hợp với

mục tiêu chương trình. Có 63,44% GV đồng ý với ý kiến cho rằng nội dung bộ sách sát trình độ tương

ứng với những kiến thức đã có ở HS và 36,55% không đồng ý. Có 83,87% nhận xét nội dung bộ sách

đã được cập nhật hóa, đa dạng và có tính khách quan đầy đủ, 16,12% nhận xét khác.

Với câu hỏi: các kiến thức có góp phần khêu gợi được những thái độ tích cực về mặt xã hội, đạo

đức và phát triển các giá trị không ? 97,84% trả lời “có” và 2,15% trả lời “không”.

87,1% cho là tiến trình của những kiến thức trong sách Ngữ văn 10 đi từ đơn giản đến phức tạp,

từ thấp đến cao, 12,9% nghĩ ngược lại.

Có 9,67% có ý kiến rằng các khái niệm, thuật ngữ chưa được giải thích rõ ràng.

82,79% đánh giá các hoạt động học tập được thiết kế trong SGK đã giúp ích cho việc tăng

cường học tập và rèn luyện các kỹ năng, bên cạnh đó, 17,2% cho rằng các hoạt động đó chưa phát huy

được hết vai trò. 89,24% cho là các hoạt động đó đa dạng, 10,75% nhận xét là chưa đa dạng.

Vấn đề bài tập, ví dụ được sử dụng trong SGK đặc biệt được quan tâm. 79,56% GV có cùng

nhận xét bài tập, ví dụ trong SGK sát hợp với nội dung bài học; 84,94% nhận thấy bài tập, ví dụ đa

dạng, phong phú; bài tập được trình bày sáng sủa, chính xác (91,4%GV đồng ý). 88,2% GV cho rằng

có thể xem bài tập như một phương tiện đánh giá việc học tập và rèn luyện. 89,24% GV có chung ý

kiến: HS có thể tự kiểm tra tiến bộ và thành tích của mình qua các bài tập trong SGK.

Kết quả ở phụ lục 9B cho thấy nhiều GV chưa quan tâm đến việc hướng dẫn HS làm việc với

SGK. Khi được hỏi: tổ chuyên môn của thầy cô có tổ chức thảo luận về cách hướng dẫn HS làm việc

với SGK không ? có 100% trả lời “không”. Với câu hỏi: SGV Ngữ văn có cần bổ sung kiến thức để

GV hướng dẫn HS làm việc với SGK không ? kết quả trả lời “có” 46,23%, “không” 53,76%. Nhưng có

đến 97,84% GV cho rằng SGK Ngữ văn cần có trang phụ lục trang bị cho HS kiến thức, kỹ năng tự

làm việc với SGK. Khi hướng dẫn, dặn dò HS về nhà tự học thì có 86,02% GV cho HS chuẩn bị bài

theo câu hỏi trong SGK, 13,97% GV định hướng cho HS bằng hệ thống câu hỏi do GV nêu lên.

Cuối cùng là phụ lục 3D, kết quả khảo sát cho thấy GV thường quan tâm đến những vấn đề làm

thế nào dạy cho đúng, cho hay, HS hoạt động như thế nào trong giờ học còn vấn đề giới thiệu SGK cho

HS, hướng dẫn HS làm việc với SGK thông qua cấu trúc bài học ít được GV chú ý đến. Chỉ có 14%

GV giới thiệu cho HS biết nguyên tắc biên soạn SGK Ngữ văn 10, 86,02% không giới thiệu, một tỉ lệ

khá cao. Cấu trúc SGK Ngữ văn 10 càng ít được GV giới thiệu đến HS, có 97,8% GV không quan tâm

giới thiệu cho HS về cấu trúc bộ sách. Cấu trúc bài học Ngữ văn – cấu trúc HS phải tiếp xúc thường

xuyên trong quá trình học - được một số GV giới thiệu cho HS nhưng con số này chiếm chưa đến một

nửa (41,93%), 58,06% GV không giới thiệu.

Đối với HS học theo bộ sách Ngữ văn 10 GV có khuyến khích các em tham khảo thêm bộ sách

Ngữ văn 10 nâng cao và ngược lại, có 62,36% GV làm việc này còn 37,63% GV chưa quan tâm. Số

GV có nhắc nhở HS về ý thức giữ gìn SGK chiếm 76,34%.

HS ít chú ý đến mục Kết quả cần đạt trong cấu trúc bài học Ngữ văn, bản thân GV cũng không

chú ý dặn dò (có hơn một nửa, 57%) HS xem xét mục này trước khi soạn bài hay học bài. Với câu hỏi:

Thầy (Cô) có chú ý hướng dẫn HS tìm hiểu tính chính xác, cách lập luận ở mục Tiểu dẫn không ?, GV

trả lời “có” chiếm 93,54% như vậy còn 6,45% GV tin tưởng hoàn toàn vào SGK.

Việc HS đọc và nắm nghĩa các từ khó trong mục Chú thích cũng chưa được GV quan tâm đúng

mực, còn 13,97% GV không kiểm tra xem HS có đọc và hiểu nghĩa từ khó trong văn bản hay không.

Trong quá trình giảng bài có 66,7% GV sử dụng hết tất cả câu hỏi trong mục Hướng dẫn học

bài còn 33,3% GV không sử dụng hết hệ thống câu hỏi trong SGK, con số không phải là nhỏ.

Phần Ghi nhớ được xem như một tiêu chí giúp HS tự đánh giá trong quá trình học tập nhưng

còn một lượng nhỏ (6,45%) GV còn xem nhẹ vai trò của mục Ghi nhớ.

Có 94,64% GV sử dụng phần Luyện tập để giúp HS củng cố kiến thức và có 95,7% GV hướng

dẫn HS nghiên cứu phần Tri thức đọc – hiểu.

Trên đây là những kết quả khảo sát ở GV, HS và phụ huynh HS xoay quanh vấn đề mức độ

quan tâm, giữ gìn SGK, kỹ năng của GV trong việc hướng dẫn HS làm việc với bộ sách Ngữ văn lớp

10 và những nhận xét sơ bộ của GV về nội dung và phương pháp của SGK Ngữ văn 10. Với những

khảo sát đó, chúng tôi không có tham vọng đưa ra những gì mới mà chỉ muốn chứng thực một vấn đề

bấy lâu nay ít được quan tâm, đó là vấn đề “làm việc với SGK”.

3.2.2. Một số vấn đề rút ra từ kết quả khảo sát

Trong những năm gần đây, dư luận xã hội đã đặt ra vấn đề cần có nhiều bộ SGK hơn là chỉ xây

dựng một bộ SGK đầy đủ nhất. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng chính vì quy định nội dung học tập chỉ

dựa vào một cuốn SGK duy nhất cho nên cuốn sách đó mặc nhiên có một ví trí quá lớn lao. Trong thực

tế, quan niệm về một cuốn SGK “tốt nhất” sẽ vô tình loại trừ đi vị trí đáng có của những cuốn sách tốt

khác. Chương trình học nên quy định một cuốn sách nào đó là cốt lõi và cho phép tham khảo những

sách khác với điều kiện cuốn sách đó đáp ứng được yêu cầu chung về SGK, chương trình môn học và

việc thi cử. Tuy nhiên, để giải quyết vấn đề này không phải đơn giản, cần có thời gian và điều kiện

nhất định. Sau đây, chúng tôi xin trao đổi một số ý kiến liên quan đến vấn đề này.

Cho đến nay chúng ta đang thực hiện theo chương trình kín do đó không cần nhiều bộ SGK cho

một bộ môn, để biên soạn nhiều bộ SGK thì phải có chương trình mở.

Để có thể tiến hành biên soạn nhiều bộ SGK thì trước hết Luật Giáo dục phải được điều chỉnh.

Vì hiện nay Luật Giáo dục quy định: “Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành chương trình giáo dục phổ

thông, duyệt sách giáo khoa để sử dụng chính thức, ổn định, thống nhất trong giảng dạy, học tập ở các

cơ sở giáo dục phổ thông, trên cơ sở thẩm định của Hội đồng quốc gia thẩm định chương trình giáo

dục phổ thông và sách giáo khoa” [9, tr.16].

Khi biên soạn nhiều bộ SGK theo một chương trình giáo dục sẽ dẫn đến nhiều hệ lụy cần phải

dự tính trước như: vai trò, năng lực quản lí của cấp có thẩm quyền liên quan phải khác trước; quyền lợi

của Nhà xuất bản và quyền lợi của tác giả SGK. Do đó, cần phải có những quy định cụ thể đối với tất

cả các Nhà xuất bản, tổ chức xã hội tham gia làm việc này.

Khi có nhiều bộ SGK được phép đưa vào sử dụng thì chúng ta cũng cần quan tâm đến số phận

của những bộ SGK này và SGK hiện hành. SGK hiện hành sẽ tiếp tục được sử dụng như thế nào trong

thực tế dạy và học. Và có thể xảy ra tình trạng sản phẩm mới không được chọn dùng.

Chủ trương biên soạn nhiều bộ SGK trên cơ sở một chương trình chuẩn là một chủ trương lớn

rất cần có những quy định pháp lí, sự đầu tư trí tuệ và kinh phí để tạo điều kiện cho các đơn vị triển

khai. Đưa ra một số ý kiến trên, chúng tôi không phải không đồng tình với xu thế có nhiều bộ SGK từ

một chương trình chuẩn. Nhưng để xu hướng này thành hiện thực chúng ta phải có sự chuẩn bị. Tiếp

cận kiến thức theo hướng mở rõ ràng là một thách thức.

Trong gần 20 năm qua, chúng ta chưa có được một bộ Chương trình – SGK hội đủ các yếu tố

đảm bảo những kiến thức cơ bản có hệ thống, tiên tiến, hiện đại. Những cải cách, đổi mới nội dung

chương trình và SGK diễn ra liên tục và kéo dài gây nên nhiều rắc rối cho nhà trường và xã hội. Do đó,

chúng ta cần đầu tư thích đáng vào Chương trình – SGK, phải có một bộ Chương trình – SGK ổn định

tương đối ở các cấp để đảm bảo chất lượng giáo dục. Nội dung học tập cần quy định phần kiến thức

nào là bắt buộc và phần nào chỉ là kiến thức công cụ. Cần chú ý nâng cao tính hấp dẫn của bộ SGK

phổ thông sao cho dễ hiểu, dễ nhớ, không còn là những cuốn sách nặng nề, ôm đồm, nhồi nhét kiến

thức. Cần rà soát và mạnh dạn cắt bỏ những nội dung chưa cần thiết, tinh giản nội dung. Các kiến thức

cơ bản được trình bày một cách đơn giản nhất, gần gũi và có lợi ích thiết thực nhất. HS học ít hơn

nhưng nhớ và hiểu được còn hơn học nhiều mà chẳng hiểu bao nhiêu. Phân phối chương trình sao cho

hợp lí hơn, tạo điều kiện cho GV và HS đổi mới phương pháp dạy – học. Trên cơ sở đó, cần xem xét

lại khái niệm “chuẩn” và “nâng cao” của hai bộ sách phân ban hiện nay. Yêu cầu chính của bộ nâng

cao là mở ra được các hướng nghiên cứu sâu hơn chứ không phải có nhiều nội dung hơn. Chúng ta nên

tham khảo cách làm chương trình và SGK của các nước có nền giáo dục phát triển.

Công tác bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho GV còn thiếu thực tiễn và kém hiệu quả. Ngay

trong đợt tập huấn thay SGK lớp 12 vừa qua, nhiều bài báo cũng đã nói lên tính chưa khoa học trong

công tác này như: Sách bồi dưỡng giáo viên quá cẩu thả của Châu Lệ. Đặc biệt là bài Tập huấn hay

“cưỡi ngựa xem hoa”? của PGS.TS Trần Hữu Tá. Bài báo đã chỉ ra nhiều bất cập trong khâu tổ chức

của vụ chức năng thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo. Để việc bồi dưỡng thay SGK cho GV thực sự có hiệu

quả, PGS.TS Trần Hữu Tá đề nghị việc chuẩn bị cần chu đáo, kỹ lưỡng, khoa học hơn.

Đổi mới chương trình và SGK, phương pháp giảng dạy, nâng cao năng lực đội ngũ GV phải đi

cùng với đổi mới và nâng cao thái độ học tập của HS. Việc xây dựng, bồi dưỡng thái độ, động cơ và

phương pháp học tập đúng đắn phải là cái gốc của mọi vấn đề. Để HS làm việc có hiệu quả với SGK

nói riêng và tài liệu nói chung, điều quan trọng là phải bồi dưỡng cho HS ngày càng tự lực tiến hành

các hoạt động sau: tìm thông tin (thông qua mục lục), tiếp nhận thông tin (đọc các đoạn văn, xem hình

vẽ, tra cứu từ ngữ…), định hình thông tin (gạch chân các ý quan trọng, gia công thành các ý…), xử lí

thông tin theo mục đích đặt ra, vận dụng thông tin trong phạm vi nhất định (trả lời câu hỏi, thảo luận,

báo cáo…).

Hướng dẫn HS sử dụng SGK, GV cần chú ý: sự chuẩn bị của HS để làm việc với SGK là quan

trọng, GV phải giao cho HS dưới dạng một nhiệm vụ học tập bằng cách trả lời các câu hỏi. Kích thích

HS ý thức làm việc với SGK qua việc tìm, tiếp nhận và xử lí thông tin. Trong giai đoạn mỗi HS làm

việc tự lực với SGK, GV cần phải lưu ý HS xác định mục đích làm việc, đánh dấu những vấn đề không

hiểu để trao đổi với GV, thâu tóm nội dung các đoạn đã đọc trong SGK, rút ra những phát biểu cô đọng

cho việc hoàn thành nhiệm vụ được giao. Ở giai đoạn kiểm tra, đánh giá làm việc với SGK của HS,

GV phải kiên nhẫn sửa chữa những cái sai, bổ sung những cái chưa đầy đủ. Qua đó hình thành và phát

triển kỹ năng tự làm việc với SGK cho HS.

Các trường sư phạm nên sớm đưa chuyên đề “phương pháp làm việc với SGK” vào chương

trình học của sinh viên.

3.3. Sách tham khảo môn Ngữ văn trong thực tế dạy học

Trong xã hội học tập, STK trở thành một nhu cầu không thể thiếu. Nhu cầu về STK bắt nguồn

từ nhiều nguyên nhân. Trong giáo dục chúng ta phải xây dựng một chuẩn mực kiến thức chung đối với

từng cấp học nhưng cũng cần xem xét sự phân hóa trình độ của HS. Sự phát triển trí tuệ của con người

vốn là không đồng đều. Cho nên, đối với những HS giỏi thì mức kiến thức chuẩn có thể chưa đáp ứng

được nhu cầu hiểu biết của các em. Nếu nhu cầu hiểu biết cái mới không được đáp ứng thì tinh thần

ham học hỏi của các em sẽ đi theo một chiều hướng khác. Chúng ta chủ trương đào tạo con người phát

triển toàn diện nhưng thiên hướng mỗi cá nhân lại khác nhau. Thêm vào đó, thiên hướng của HS ở cuối

bậc THPT rất rõ nét, một bộ sách chuẩn khó có thể phát huy hết các mặt mạnh của mỗi cá nhân. Sự

phân hóa về trình độ, điều kiện học tập của HS ở các địa phương khác nhau cũng là một vấn đề cần lưu

ý. Tất cả những vấn đề bổ sung kiến thức cho HS là nhiệm vụ của STK.

Như đã nói ở chương 1, STK có vai trò bổ trợ cho SGK trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo

của môn học. Cho nên, quan tâm đến STK chính là một phương diện quan trọng của phương pháp làm

việc với SGK. Qua việc khảo sát thị trường STK, trao đổi với đồng nghiệp, chúng tôi xin đưa ra một số

nhận xét bước đầu về STK:

Về cơ bản, STK đã đảm bảo tính chính xác, chặt chẽ của các đơn vị kiến thức, bổ sung nhiều

nội dung kiến thức mà SGK không chứa đựng hết. Tuy nhiên, đi sâu hơn quan sát thị trường STK,

chúng ta sẽ nhận thấy: như có “sự bùng nổ” STK. Nói một cách khác “loạn” STK. Riêng về đề tài cũng

đã cảm thấy loạn mục, hầu hết là sách cho HS phổ thông như: Hỏi-Đáp kiến thức, Giải bài tập, Giúp

em học tốt, Những bài văn mẫu, Em tự đánh giá, Ôn tập, Sổ tay kiến thức, Chuyên đề bồi dưỡng, v.v.

Có trường hợp sách của các tác giả khác nhau do các Nhà xuất bản khác nhau ấn hành nhưng

lại giống hệt nhau về nội dung. Ví dụ, so sánh cuốn Sổ tay Ngữ văn 8 của Đỗ Kim Hảo, Đại học Sư

Phạm, 2005 với cuốn Hệ thống kiến thức cơ bản Ngữ văn 8 của nhóm tác giả Lê Xuân Soan, Nguyễn

Thị Hải, Nguyễn Thị Quế, Lê Thị Thúy, Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, 2005; so sánh cuốn

Chuyên đề bồi dưỡng Ngữ văn 10 (Chương trình chuẩn và nâng cao) của Bùi Quang Huy, Trần Châu

Thưởng, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh, 2006 với cuốn Giúp học giỏi Ngữ văn 10 của Trần Bích

Thủy, Trần Minh Thảo, Tổng hợp Đồng Nai, 2006 dễ dàng nhận thấy có nhiều nội dung giống nhau.

Nhiều STK của các tác giả khác nhau do cùng một Nhà xuất bản ấn hành lại có nhiều nội dung

sao chép lẫn nhau. Ví dụ, cuốn Học tốt Ngữ văn 10 của Trần Châu Thưởng, Nhà xuất bản Tổng hợp

Đồng Nai, 2006 và cuốn Giúp học giỏi Ngữ văn 10 của Trần Bích Thủy, Trần Minh Thảo, Nhà xuất

bản Tổng hợp Đồng Nai, 2006.

Có trường hợp STK cung cấp kiến thức sai.

Ví dụ 1: cuốn 100 bài làm văn hay lớp 10 của Lê Xuân Soan chủ biên, Nhà xuất bản Thanh

Niên, 2006. Có thể kể ra nhiều lỗi về chính tả, về kiến thức của cuốn sách này:

- Bài thơ Tâm sự của Tố Hữu bị cải biên: “…Trái tim lầm chỗ để trên đầu/ Nó thầm vô ú trao

tay giặc/ Nên với cơ đồ đắm biển sâu”

- Những câu thơ “Một đôi kẻ Việt, người Tầu (…) Vuốt rùa chàng đổi móng…” bị in thành

“Một đôi kẻ Việt người Tần (…) Vuốt rùa chàng đổi máy …”

- “Mị Nương bị vua cha chém đầu, chàng ôm nàng vào lòng bế nàng về tẩn ở loa thành (…)

Máu Mị Châu chảy xuống biển trai sò ăn vào thân ngọc trai…”

- “An Dương Vương xây thành, chế nỏ và đánh thắng quân xâm lược Tản Đà lần thứ nhất…”

- “Thánh Gióng chính là sự khái quát hóa, hình tượng hóa đội quân xâm lược đầu tiên của quân

đội ta”

Ví dụ 2: cuốn Giúp học giỏi Ngữ văn 10 của Trần Bích Thủy, Trần Minh Thảo, Nhà xuất bản

Tổng hợp Đồng Nai, 2006 có rất nhiều lỗi chính tả, thừa từ. Ví dụ, ở trang 52 “… Ở đoạn trích này, các

phẩm chất ấy càng tỏa tỏa sáng”; trang 54 “hãy xuống nhà với Tê-lê-ma-khôx để xém xác chết của bọn

cầu hôn và người giết chúng”; trang 117 “Thân em như như củ ấu gai”…

Ví dụ 3: cuốn Văn bản Ngữ văn 10 (Gợi ý đọc - hiểu và lời bình) của Vũ Dương Quỹ - Lê bảo,

Nhà xuất bản Giáo dục, 2006:

- Trang 18 “Trọng Thủy lợi dụng tình yêu và niềm tin của Mị Châu đã lấy cắp nỏ thần”, trong

khi theo văn bản, Trọng Thủy chỉ đánh tráo lẫy nỏ.

- Khi văn bản SGK Ngữ văn 10 ghi: “Đến lúc này, Mtao Mxây bảo Hơ Nhị quăng cho hắn

miếng trầu. Nhưng Đăm Săn đã đớp được miếng trầu. Chàng nhai trầu, sức chàng tăng lên gấp bội”, thì

không nên hiểu như ở trang 13: “Đây là phần thưởng của tình yêu mà Hơ Nhị tặng chàng. Do đó khi

nhai trầu, sức mạnh của Đăm Săn tăng lên, ý chí chiến đấu trở nên quyết liệt hơn”. Cách hiểu này xa

rời văn bản và dễ dẫn đến ngộ nhận: Hơ Nhị cũng tích cực góp phần làm nên chiến thắng của Đăm

Săn.

- Trang 13, “Mtao Mxây do dự, được Đăm Săn nhường quyền đánh trước nhưng đường khiên

của hắn không đâm trúng Đăm Săn”, theo Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên) khiên được định

nghĩa là “Vật dùng để che đỡ cho tên, gươm, giáo khỏi trúng người trong chiến trận thời xưa, thường

đan bằng mây, hình giống cái chảo”. Như vậy, đường khiên của Mta Mxây không thể nào “đâm trúng

Đăm Săn” được. vì khiên không phải là binh khí dùng để đâm, chém như gươm, kiếm…

- Trang 14, “Lời ông Trời góp ý với Đăm Săn : “Con lấy cái chày mòn ném vào vành tai hắn”

vừa là phút lóe sáng, xuất thần của cá nhân người anh hùng, vừa là sự thông minh, khôn khéo của nhân

dân chỉ vẽ cho chàng”. Hiểu như vậy là không đúng mô típ các biểu tượng thẩm mĩ của sử thi. Trong

sử thi có một mô típ quen thuộc: các nhân vật đặc biệt cần phải bị giết, bị đánh bại một cách đặc biệt.

Do vậy, việc Đăm Săn ném chiếc chày vào vành tai Mtao Mxây là phương thức đặc biệt duy nhất để

làm rơi bộ giáp sắt của Mtao Mxây.

Nhiều STK chỉ đơn giản chép lại SGK hoặc SGV. Ví dụ, cuốn Kiến thức cơ bản Ngữ văn nâng

cao 11 của nhóm tác giả Bùi Văn Nam, Thái Quang Vinh, Nguyễn Hoa Mai, Hồ Kim Anh, Nhà xuất

bản Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, 2007 sao chép nội dung SGV Ngữ văn nâng cao 11,

Nhà xuất bản Giáo dục, 2007: trong phần văn học sách này chép gần như nguyên văn “nội dung chính”

của Tiến trình tổ chức dạy học trong SGV; phần Gợi ý giải bài tập nâng cao chép từ phần Hướng dẫn

thực hiện bài tập nâng cao trong SGV…

Sự mất cân đối giữa các mảng - loại STK: sách phục vụ cho thi cử (sách ôn tập, sách hướng dẫn,

sách bài tập nâng cao v.v) rất nhiều còn các loại sách lí luận, rèn luyện phương pháp học tập, nhận thức

bộ môn thì rất thưa thớt. STK cho HS phong phú hơn STK dành cho GV. Đặc biệt, mảng sách rèn

luyện kỹ năng thực hành, nâng cao tay nghề, chỉ dẫn phương pháp giảng dạy cho GV và sinh viên

trường sư phạm còn rất ít. STK cho phụ huynh HS hướng dẫn con em học tập hầu như chưa có. Sách

dịch của nước ngoài về đổi mới phương pháp dạy học có số lượng ít. Sách mở rộng, nâng cao kiến

thức cho HS khá, giỏi ít được quan tâm chú ý.

Qua một khảo sát nhỏ, chúng tôi nhận thấy một số GV chưa thật sự quan tâm giúp HS lựa chọn,

sử dụng STK trong học tập (xem phụ lục 2B). Mặc dù, trong quá trình giảng dạy GV đều sử dụng STK

để làm phong phú thêm bài giảng nhưng GV lại ít quan tâm xem HS đọc loại STK nào. Chỉ có 28%

GV biết HS của mình đọc STK nào còn lại 72,04% không quan tâm, một con số không phải là nhỏ. Số

lượng GV có hướng dẫn HS lựa chọn STK càng khiêm tốn hơn: 9,7% GV có hướng dẫn cách chọn

STK, 90,32% GV không hướng dẫn. Trong các tiêu chí để lựa chọn STK, đề tài STK được quan tâm

hàng đầu, tiếp đến là nội dung sách, tác giả, Nhà xuất bản và cuối cùng là giá thành, các vấn đề khác.

Từ những điều trình bày trên, chúng tôi nhận thấy STK dùng trong giảng dạy và học tập trong

các nhà trường là một bộ phận quan trọng trong hệ thống sách giáo dục. So với SGK thì STK có sự

khác biệt nhất định, song nó có vị trí, vai trò quan trọng trong việc nâng cao trình độ nhận thức, khả

năng tư duy, kỹ năng chuyên môn, mở rộng và củng cố kiến thức, phát triển sự sáng tạo trong học tập

và nghiên cứu. Để nâng cao chất lượng của STK trong dạy học, mỗi GV cần phải quan tâm đến các

vấn đề của STK, có phương pháp làm việc với STK chứ không phải để STK ngoài sự kiểm soát, đồng

thời hướng dẫn HS sử dụng STK như thế nào để đạt hiệu quả.

KẾT LUẬN

Trong luận văn này, chúng tôi đã hệ thống hóa lí luận cơ bản về SGK và tìm hiểu những vấn đề

của SGK Ngữ văn lớp 10 - một vấn đề chưa được sự quan tâm đúng mức của các tổ chức xã hội. Từ

các nội dung đã trình bày có thể rút ra một số kết luận sau:

Nghiên cứu, tìm hiểu lí luận về SGK để hiểu rõ về SGK - công cụ giảng dạy và học tập - là một

công việc rất cần thiết đối với GV. Vì khi hiểu rõ về công cụ giảng dạy sẽ có phương pháp sử dụng

công cụ đó một cách có hiệu quả. SGK có những chức năng riêng biệt, khác với các loại sách khác cho

nên “phương pháp làm việc với sách giáo khoa” cũng khác với các loại sách khác. GV phải biết khai

thác và phát huy những ưu điểm của SGK, đồng thời thấy được những hạn chế của SGK để có hướng

chỉnh sữa một cách khoa học, không phản tác dụng sư phạm.

Tự học là mục tiêu của giáo dục ngày nay, Giúp HS Tự học là một điểm mới quan trọng của

SGK. Để có thể tự học, trước hết, HS phải biết cách khai thác những điều kiện mà SGK cung cấp. Do

đó, GV phải biết cách hướng dẫn HS cách thức làm việc với SGK để đạt nhiều kết quả theo hướng tự

học. Dạy cho HS phương pháp tự học, tự làm việc với đối tượng, công cụ học tập để tự chiếm lĩnh kiến

thức thì quan trọng hơn là GV trình bày kiến thức cho HS.

“Làm việc với giáo khoa” là làm việc với tổ hợp giáo khoa. SGK chứa đựng những nội dung cơ

bản nhất, SGV là tài liệu tham khảo có tính chất công cụ, cung cấp cho GV những kiến thức cần thiết

khi triển khai những nội dung trong SGK, SBT đưa thêm một khối lượng khá lớn những bài tập không

có trong SGK, đáp ứng thiết thực cho yêu cầu dạy những bài trong SGK. Do đó, GV cần phải sử dụng

đồng bộ SGK, SGV và SBT. Ngoài những hiểu biết về SGK và SGV, người dạy cần am hiểu các vấn

đề của STK, có những nhận xét xác đáng về STK, biết chọn lọc những tri thức đáng tin cậy mà STK

cung cấp để làm phong phú cho bài giảng. Từ những hiểu biết về STK, GV cũng cần quan tâm đến

việc HS làm việc với STK như thế nào để có những chỉ dẫn, định hướng đúng cho HS trong việc lựa

chọn sách, học tập qua STK.

Hướng phát triển tiếp theo của đề tài là tiếp tục đi sâu nghiên cứu SGK Ngữ văn trong thực tế

dạy và học để có những hiểu biết sâu hơn. Chúng tôi mong muốn đề tài này sẽ được triển khai rộng rãi

trong GV nhằm giúp GV hiểu rõ lí luận về SGK nói chung và SGK Ngữ văn lớp 10 nói riêng để sử

dụng tốt hơn, phát huy mọi chức năng của SGK trong quá trình giảng dạy.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Trần Vạn An (2007), “Về tính khoa học của một bài học trong sách “Ngữ văn 10 nâng cao””,

Dạy và học ngày nay, (3), tr.36 – 37.

2. Phạm Thị Kim Anh, Nguyễn Xuân Trường (2006), “Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo

dục từ thực tiễn giảng dạy ở trường phổ thông”, Dạy và học ngày nay, (3), tr.17-19.

3. Nguyễn Đức Ân (1997), Dạy học giảng văn ở trường phổ thông trung học, Nxb Tổng hợp Đồng

Tháp.

4. Trần Thanh Bình (2007), “Nghiên cứu cấu trúc đơn vị bài học trong SGK Văn học PTTH Cộng

hòa Liên bang Nga”, Kỉ yếu HNKH, Nxb Giáo dục.

5. Trần Thanh Bình (2007), “Về cấu trúc chương trình Văn học nước ngoài trong nhà trường phổ

thông hiện nay”, Kỉ yếu HNKH, Nxb Giáo dục.

6. Trần Thanh Bình (2007), “Mấy ý kiến về đọc - hiểu văn bản văn học Việt Nam lớp 10 (chương

trình chuẩn”, Dạy và học ngày nay, (11), tr. 25 -32.

7. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2005), Luật giáo dục mục tiêu đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục

Việt Nam giai đoạn 2006-2020 chế độ chính sách mới ngành Giáo dục và Đào tạo, Nxb

Lao động-Xã hội.

8. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2007), Tìm hiểu các quy định pháp luật dành cho cán bộ làm công tác

quản lí trong ngành Giáo dục đào tạo, Nxb Lao động.

9. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2001), Tìm hiểu những quy định mới về giáo dục, Nxb Lao động.

10. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2001), Các văn bản pháp luật hiện hành về Giáo dục - Đào tạo, Nxb

Thống kê.

11. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2007), Tự nhiên - xã hội và phương pháp dạy học tự nhiên-xã hội, Nxb

Giáo dục.

12. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006), Tài liệu bồi dưỡng giáo viên thực hiện chương trình, sách giáo

khoa lớp 10 Trung học phổ thông môn Ngữ văn, Nxb Giáo dục.

13. Nguyễn Hải Châu (chủ biên) (2006), Một số vấn đề đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra

đánh giá môn Ngữ văn 10, Nxb Hà Nội.

14. Nguyễn Hữu Châu (Chủ biên) (2007), Giáo dục Việt Nam những năm đầu thế kỷ XXI, Nxb giáo

dục.

15. Lê Quốc Chung, Lê Hải Yến (2003), Để tự học đạt được hiểu quả, Nxb Đại học Sư Phạm.

16. Nguyễn Đình Chú, Nguyễn Lộc (chủ biên) (2001), Văn học 10, tập 1, Nxb Giáo dục.

17. Nguyễn Viết Chữ (2004), Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương theo loại thể, Nxb Đại học

Sư Phạm.

18. Jacques Delors (2000), Học tập: một kho báu tìm ẩn, Nxb Giáo dục.

19. Trương Dĩnh (2007), Thiết kế dạy học Ngữ văn 7 theo hướng tích hợp, tập 1, Nxb Giáo dục.

20. Trương Dĩnh (2007), Thiết kế dạy học Ngữ văn 7 theo hướng tích hợp, tập 2, Nxb Giáo dục.

21. Trần Thanh Đạm, Huỳnh Lý, Hoàng Như Mai, Phan Sĩ Tấn, Đàm Gia Cẩn (1971), Vấn đề giảng

dạy tác phẩm văn chương theo loại thể, Nxb Giáo dục Hà Nội.

22. Trần Thanh Đạm (2005), “Dạy văn: dạy đọc và viết”, Văn nghệ, (30), tr.15.

23. Đàm Trung Đồn (2005), “Cần có những sách tham khảo gì cho học sinh phổ thông trung học”,

Dạy và học ngày nay, (12), tr.19-21.

24. Bùi Minh Đức (2007), “Tiếp cận văn học với việc đổi mới dạy học tác phẩm văn chương ở

trường phổ thông”, Dạy và học ngày nay, (3), tr.15-18.

25. Nguyễn Đào, Quý Châu (2007), Những kỹ năng và lời khuyên thực tế để cải tiến phương pháp

giảng dạy, Nxb Lao động-Xã hội.

26. Nguyễn Hải Hà, Lương Duy Trung (chủ biên) (2000), Văn học 10, tập 2, Nxb Giáo dục.

27. Đặng Hiển (2005), Dạy văn, học văn, Nxb Đại học Sư Phạm.

28. Nguyễn Trọng Hoàn (2003), Rèn luyện tư duy sáng tạo trong dạy học tác phẩm văn chương, Nxb

Giáo dục.

29. Nguyễn Trọng Hoàn, Nguyễn Trí (2001), Đổi mới phương pháp dạy học văn trong nhà trường

phổ thông, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.

30. Lê Trọng Hoàn, Lê Hồng Mai (2006), Đọc-hiểu văn bản Ngữ văn 10, Nxb Giáo dục.

31. Trần Bá Hoành (2006), Đổi mới phương pháp dạy học Văn, chương trình và sách giáo khoa, Nxb

Đại học Sư Phạm.

32. Nguyễn Thanh Hùng (chủ biên), Lê Thị Diệu Hoa (2007), Phương pháp dạy học Ngữ văn Trung

học phổ thông - những vấn đề cập nhật, Nxb Đại học Sư Phạm.

33. Nguyễn Thanh Hùng (2003), Hiểu văn dạy văn, Nxb Giáo dục.

34. Nguyễn Thanh Hùng (2004), “Văn hóa sách giáo khoa”, Văn nghệ, (40), tr.15.

35. Hoàng Hương (2007), “Chương trình phổ thông vẫn nặng nề”, Tuổi trẻ, (309), tr.8.

36. Đặng Thành Hưng (2005), Tương tác hoạt động thầy-trò trên lớp học, Nxb Giáo dục.

37. Trần Ngọc Hưởng (2006), Dẫn giải Văn 10 Toàn tập, Nxb Thanh Hóa.

38. I.F.Kharlamôp (1978), Phát huy tính tích cực học tập của học sinh như thế nào, Nxb Giáo dục.

39. Quốc Khánh, Phương Nga (2006), Rèn luyện phương pháp học tập có hiệu quả, Nxb Từ điển

Bách khoa.

40. Vũ Ngọc Khánh (2004), Để dạy và học tốt môn văn, Nxb Đại học Sư Phạm.

41. Nguyễn Kỳ (1995), Phương pháp giáo dục tích cực, Nxb Giáo dục Hà Nội.

42. Nguyễn Hiến Lê (2003), Tự học: một nhu cầu thời đại, Nxb Văn hóa Thông tin.

43. Châu Lệ (2008), “Sách bồi dưỡng giáo viên quá cẩu thả”, Thanh Niên,

44. Đỗ Linh, Lê Văn, Tiến sĩ Dương Ngọc Dũng hiệu đính (2006), Phương pháp học tập hiệu quả,

Nxb Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh.

45. Lê Nguyên Long (2000), Thử đi tìm những phương pháp dạy học hiệu quả, Nxb Giáo dục.

46. Phan Trọng Luận (Tổng Chủ biên) (2006), Ngữ văn 10, tập 1, Nxb Giáo dục.

47. Phan Trọng Luận (Tổng Chủ biên) (2006), Ngữ văn 10, tập 2, Nxb Giáo dục.

48. Phan Trọng Luận (Chủ biên) (2006), Bài tập Ngữ văn 10, tập 1, Nxb Giáo dục.

49. Phan Trọng Luận (Chủ biên) (2006), Bài tập Ngữ văn 10, tập 2, Nxb Giáo dục.

50. Phan Trọng Luận (Tổng Chủ biên) (2006), Ngữ văn sách giáo viên 10, tập 1, Nxb Giáo dục.

51. Phan Trọng Luận (Tổng Chủ biên) (2006), Ngữ văn sách giáo viên 10, tập 2, Nxb Giáo dục.

52. Phan Trọng Luận (2006), Tài liệu bồi dưỡng giáo viên thực hiện chương trình sách giáo khoa lớp

10 THPT môn Ngữ văn, Nxb Giáo dục.

53. Phan Trọng Luận (chủ biên), Trương Dĩnh (2004), Phương pháp dạy học văn, tập 1, Nxb Đại học

Sư Phạm.

54. Phan Trọng Luận (chủ biên), Trương Dĩnh (2004), Phương pháp dạy học văn, tập 2, Nxb Đại học

Sư Phạm.

55. Phan Trọng Luận (2003), Văn chương - Bạn đọc sáng tạo, Nxb Đại học Quốc Gia Hà Nội.

56. Phan Trọng Luận (2006), Thiết kế bài học Ngữ Văn 10, Nxb Giáo dục.

57. Phan Trọng Luận (1998), “Nhọc nhằn muôn nỗi sách giáo khoa”, Văn nghệ, (32), tr.15.

58. Phan Trọng Luận (2006), “Về chương trình ngữ văn và sách giáo khoa lớp (chuẩn)”, Dạy và học

ngày nay, (6), tr.10-14.

59. Nguyễn Hữu Lương (2002), Dạy và học hợp quy luật hoạt động trí óc, Nxb Văn hóa Thông tin.

60. Robert J.Marrano, Debra J.Pickering, Jane E.Pollock (2005), Các phương pháp dạy học hiệu quả,

Nxb Giáo dục.

61. Lê Xuân Mậu (2007), “Câu chuyện dạy văn”, Dạy và học ngày nay, (3), tr. 21 – 25.

62. Trần Đăng Nghĩa (2006), “Nghĩ về việc đổi mới dạy học Ngữ văn qua một hội thi”, Văn học và

tuổi trẻ, (4), tr. 59 – 60.

63. Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội (2002), Một số vấn đề về cách dạy và cách học, Nxb Đại

học Quốc gia Hà Nội.

64. Nhà xuất bản Giáo dục (2006), “Chương trình và sách giáo khoa Ngữ văn THPT có gì mới?”,

Văn học và Tuổi trẻ, (6), tr.22-26,52.

65. Nhà xuất bản Giáo dục (2006), “Điều giáo viên lúng túng nhất vẫn là… phương pháp”, Văn học

và Tuổi trẻ, (7), tr.21-25.

66. Nhà xuất bản Giáo dục (2006), “Vấn đề then chốt nhất là… đổi mới cách ra đề văn”, Văn học và

Tuổi trẻ, (8), tr.19-23.

67. Nhà xuất bản Giáo dục (2006), “Trò chuyện với chủ biên SGK “Tiếng Việt 5””, Văn học và Tuổi

trẻ, (6), tr.57-60.

68. Nhà xuất bản Giáo dục (2006), “Trò chuyện với chủ biên SGK “Tiếng Việt 5””, Văn học và Tuổi

trẻ, (7), tr.51-53.

69. Nhà xuất bản Giáo dục (2007), “Bí quyết học tốt Văn”, Dạy và học ngày nay, (3), tr.59-62.

70. Nhà xuất bản Giáo dục (2002), Các vấn đề Sách giáo dục - Tuyển tập, Nxb Giáo dục.

71. Nhà xuất bản Giáo dục tại TP. Hồ Chí Minh Ban biên tập Ngữ văn (2006), Báo cáo khảo sát,

đánh giá thị trường STK phổ thông, Nxb Giáo dục.

72. Minh Nhật (2007), “Chương trình phân ban ở bậc PTHT: phân ban trở thành luyện thi đại học”,

Phụ nữ, (80), tr.14.

73. Minh Nhật (2008), “Sách giáo khoa “dài dòng””, Thanh niên, (113), tr. 8.

74. Vũ Nho (2006), “Vấn đề thiết kế giáo án Ngữ văn THCS hiện nay”, Văn học và Tuổi trẻ, (6),

tr.11-14.

75. Nguyễn Khắc Phi (Tổng Chủ biên) (2005), Ngữ văn 9, tập 1, Nxb Giáo dục.

76. Nguyễn Khắc Phi (Tổng Chủ biên) (2005), Ngữ văn 9, tập 2, Nxb Giáo dục.

77. Phan Phú (2006), “Đổi mới phương pháp dạy học yêu cầu cấp bách để nâng cao chất lượng đào

tạo”, Dạy và học ngày nay, (3), tr.31-34.

78. Nhựt Quang (2007), “Mỗi cấp làm một kiểu”, Thanh niên, (318), tr.9.

79. Nhựt Quang (2007), “Phân ban nên theo “kiểu tín chỉ””, Thanh niên, (361), tr.8.

80. Vũ Dương Quỹ, Lê Bảo (2006), Văn bản Ngữ văn 10 gợi ý đọc-hiểu và lời bình, Nxb Giáo dục.

81. Z.Ia.Rez (1983), Phương pháp luận dạy văn học, Nxb Giáo dục.

82. Carl Rogers (2001), Phương pháp dạy và học hiệu quả, Nxb Trẻ.

83. Dương Đức Sáu (2007), “Phải biết tự học để Học suốt đời”, Dạy và học ngày nay, (3), tr.54-55.

84. Lê Xuân Soan (2006), 100 bài làm văn hay lớp 10, Nxb Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí

Minh.

85. Trần Đình Sử (2006), Tài liệu bồi dưỡng giáo viên thực hiện chương trình sách giáo khoa lớp 10

THPT, Nxb Hà Nội.

86. Trần Đình Sử (Tổng Chủ biên) (2006), Ngữ văn Nâng cao 10, tập 1, Nxb Giáo dục.

87. Trần Đình Sử (Tổng Chủ biên) (2006), Ngữ văn Nâng cao 10, tập 2, Nxb Giáo dục.

88. Trần Đình Sử (Chủ biên) (2006), Bài tập Ngữ văn 10 Nâng cao, tập 1, Nxb Giáo dục.

89. Trần Đình Sử (Chủ biên) (2006), Bài tập Ngữ văn 10 Nâng cao, tập 2, Nxb Giáo dục.

90. Trần Đình Sử (Tổng Chủ biên) (2006), Sách giáo viên Ngữ văn 10 Nâng cao, tập 1, Nxb Giáo

dục.

91. Trần Đình Sử (Tổng Chủ biên) (2006), Sách giáo viên Ngữ văn 10 Nâng cao, tập 2, Nxb Giáo

dục.

92. Trần Phương Sửu (2007), “Tiếp cận kiến thức theo hướng mở”, Dạy và học ngày nay, (3), tr. 10

-12.

93. Trần Hữu Tá (2008), “Tập huấn hay “cưỡi ngựa xem hoa”?”, Thanh niên, (156), tr.8.

94. Lê Lương Tâm, Thái Quang Vinh, Ngô Lê Hương Giang, Trần thảo Linh (2006), Bồi dưỡng Làm

văn hay 10, Nxb Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh.

95. Vũ Thanh tuyển chọn, Nguyễn Khắc Phi tuyển tập, Nxb Giáo dục.

96. Nguyễn Thành Thi, Dương Hồng Hiếu (2006), Tài liệu bồi dưỡng giáo viên cốt cán trường trung

học phổ thông.

97. Đỗ Ngọc Thống (2006), Tìm hiểu chương trình và sách giáo khoa Ngữ văn trung học phổ thông,

Nxb Giáo dục.

98. Nguyễn Cảnh Toàn, Nguyễn Kỳ, Vũ Văn Tảo, Bùi Tường (1998), Quá trình dạy tự học, Nxb

Giáo dục.

99. Vũ Thị Hồng Thắm (2006), “Phạm Văn Đồng với vấn đề tự học”, Dạy và học ngày nay, (3), tr.42-

44.

100. Trần Bích Thủy, Trần Minh Thảo (2006), Giúp học giỏi Ngữ văn 10, Nxb Tổng hợp Đồng Nai.

101. Trần Châu Thưởng (2006), Học tốt Ngữ văn 10, tập 1, Nxb Tổng hợp Đồng Nai.

102. Trần Châu Thưởng (2006), Học tốt Ngữ văn 10, tập 2, Nxb Tổng hợp Đồng Nai.

103. Trần Châu Thưởng, Bùi Quang Huy (2006), Chuyên đề bồi dưỡng Ngữ văn 10, tập 1, Nxb Đại

học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh.

104. Phương Thu (2006), “Chào năm học mới 2006-2007: Bạn nghĩ gì về môn Ngữ văn?”, Văn học và

Tuổi trẻ, (9), tr.3-7.

105. Phạm Toàn (2000), Công nghệ dạy văn, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.

106. Nguyễn Trí, Nguyễn Trọng Hoàn (2001), Đổi mới phương pháp dạy học Văn-Tiếng Việt ở

trường phổ thông, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.

107. Trường Đại học Sư Phạm TP.HCM Viện Nghiên cứu Giáo dục (2007), Hội thảo khoa học

Chương trình, sách giáo khoa và vấn đề kiểm tra đánh giá ở lớp 10 phân ban sau một năm

thực hiện.

108. Minh Tuý (2007), “Bàn về bốn trụ cột của giáo dục”, Dạy và học ngày nay, (3), tr.35.

109. Bùi Tất Tươm (2007), “Một số ý kiến về việc biên soạn nhiều bộ sách giáo khoa từ một chương

trình chuẩn”, Kỉ yếu Hội nghị khoa học, Nxb Giáo dục.

110. Phạm Thị Hồng Vinh (2007), Phương pháp dạy học giáo dục học, Nxb Đại học Sư Phạm.

111. Thái Quang Vinh, Trần Đức Niềm, Lê Thị Nguyên (2006), Kiến thức cơ bản Ngữ văn 10 nâng

cao, Nxb Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh.

112. Thái Quang Vinh, Trần Lê Thảo (2007), 100 bài Làm văn hay 10, Nxb Đại học Quốc gia thành

phố Hồ Chí Minh.

113. Thái Quang Vinh, Thái Bảo Ni (2006), Bồi dưỡng nâng cao Ngữ văn, Nxb Đại học Quốc gia

thành phố Hồ Chí Minh.

114. Nguyễn Như Ý (2008), Đại từ điển Tiếng Việt, Nxb Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh.

115. giaoduc.edu.vn, Không cho học sinh sử dụng sách giáo khoa trong giờ học.

116. giaoduc.edu.vn, Học sinh cần thiết sử dụng sách giáo khoa trong giờ học.

117. giaoduc.edu.vn, Học sinh cần thiết sử dụng sách giáo khoa trong giờ học.

118. giaovien.net, Sách giáo khoa cần gắn với thực tiễn.

119. nld.com.vn, Bất cập ở sách giáo khoa Ngữ văn 8.

120. qdnd.vn, Để sử dụng hiệu quả sách giáo khoa.

121. thuvienkhoahoc.com, Sách giáo khoa trực tuyến ?.

122. tuoitre.com, Sách giáo khoa Ngữ văn 11: thấy gì qua mục “kết quả cần đạt”.

123. vietnam.net.vn, Cần tôn trọng sự thật.

Phuï luïc 1A

PHIEÁU KHAÛO SAÙT ÔÛ HOÏC SINH VEÀ VAÁN ÑEÀ ÑOÏC SAÙCH GIAÙO KHOA

NGÖÕ VAÊN 10

Phuïc vuï ñeà taøi “Saùch giaùo khoa vaø phöông phaùp laøm vieäc vôùi saùch giaùo

khoa Ngöõ vaên 10”

Caùc em vui loøng traû lôøi caùc caâu hoûi sau baèng caùc ñaùnh daáu cheùo (X) vaøo

phöông aùn maø caùc em cho laø ñuùng nhaát.

1) Em coù thích ñoïc saùch giaùo khoa Ngöõ vaên 10 (SGKNV10) khoâng ?

( ) Coù ( ) Khoâng

2) Vì sao em thích (khoâng thích) ñoïc SGKNV10 ?

----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------

3) Em coù trao ñoåi vôùi thaày coâ, baïn hoïc veà caùch ñoïc SGKNV10 sao cho coù

hieäu quaû khoâng ?

( ) Coù ( ) Khoâng

4) Ngoaøi SGKNV10, em coù ñoïc theâm caùc loaïi taïp chí, saùch tham khaûo

moân Ngöõ vaên khoâng ?

( ) Coù ( ) Khoâng

-----------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------

Xin chaân thaønh caùm ôn söï quan taâm coäng taùc cuûa caùc em!

Phan Thieát, thaùng 11 naêm 2007.

Phuï luïc 1B

KEÁT QUAÛ KHAÛO SAÙT VEÀ VAÁN ÑEÀ ÑOÏC SAÙCH GIAÙO KHOA NGÖÕ VAÊN

ÔÛ HOÏC SINH TRÖÔØNG THPT – MAÃU 1A

 

1) Em coù thích ñoïc saùch giaùo khoa Ngöõ vaên 10 (SGKNV10) khoâng ?

Coù : 68 = 75,55% Khoâng : 22 = 24,44%

2) Vì sao em thích (khoâng thích) ñoïc SGKNV10 ?

Thích vì : SGKNV10 coù nhieàu thay ñoåi veà noäi dung vaø hình thöùc vaø coù

nhieàu ñieàu hay maø em chöa bieát.

Khoâng thích : saùch chöa thöïc teá. Em muoán hoïc ñöôïc töø moân Ngöõ vaên

nhöõng kieán thöùc veà xaõ hoäi, nhöõng ñieàu maø em seõ thaáy, seõ traõi qua nhöng

SGKNV10 chöa ñaùp öùng ñöôïc ñieàu naøy.

3) Em coù trao ñoåi vôùi thaày coâ, baïn beø veà phöông phaùp ñoïc vaên baûn trong

SGKNV10 sao cho coù hieäu quaû khoâng ?

Coù : 36 = 40% Khoâng : 54 = 60%

4) Ngoaøi SGKNV10, em coù ñoïc theâm caùc loaïi taïp chí, baùo, saùch tham

khaûo moân Ngöõ vaên khoâng ?

Coù : 85 = 94,44% Khoâng : 5 = 5,55%

Phuïc luïc 1C

PHIEÁU KHAÛO SAÙT ÔÛ HOÏC SINH VEÀ MOÄT SOÁ KYÕ NAÊNG ÑOÏC SAÙCH

GIAÙO KHOA NGÖÕ VAÊN 10

Phuï vuï ñeà taøi “Saùch giaùo khoa vaø phöông phaùp laøm vieäc vôùi saùch giaùo

khoa Ngöõ vaên 10”

Caùc em vui loøng traû lôøi caùc caâu hoûi sau baèng caùch ñaùnh daáu cheùo (X) vaøo

phöông aùn maø caùc em cho laø ñuùng nhaát.

1) Tröôùc khi ñoïc moät baøi hoïc Ngöõ vaên (BHNV), em coù xaùc ñònh roõ muïc

ñích ñoïc khoâng ?

( ) Coù ( ) Khoâng

2) Khi ñoïc moät BHNV, em coù laàn löôït ñoïc heát caùc muïc Keát quaû caàn ñaït,

Tieåu daãn, Vaên baûn, Höôùng daãn hoïc baøi, Luyeän taäp, Tri thöùc ñoïc - hieåu ?

( ) Coù ( ) Khoâng

Em thöôøng khoâng ñoïc muïc naøo? Vì sao?

Muïc khoâng ñoïc: -------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------------------------------

Vì : -----------------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------------------------------

3) Khi soaïn baøi hoaëc laøm baøi taäp phaân moân vaên hoïc, em coù ñoïc tröôùc taùc

phaåm khoâng ? Ñoïc bao nhieâu laàn ?

( ) Coù ( ) Khoâng Soá laàn ( )

4) Sau khi ñoïc xong vaên baûn - taùc phaåm, em coù toùm taét laïi khoâng ?

( ) Coù ( ) Khoâng

5) Trong khi ñoïc moät BHNV, em coù ñaùnh daáu nhöõng yù maø em cho laø quan

troïng khoâng ?

( ) Coù ( ) Khoâng

6) Trong khi ñoïc moät BHNV, gaëp nhöõng vaán ñeà khoâng hieåu em coù trao

ñoåi vôùi giaùo vieân hay tìm hieåu ôû saùch tham khaûo khoâng?

( ) Coù ( ) Khoâng

7) Khi soaïn baøi Ngöõ vaên, em coù töï mình traû lôøi caùc caâu hoûi ôû muïc Höôùng

daãn hoïc baøi khoâng hay cheùp laïi töø caùc loaïi saùch giuùp hoïc toát moân Ngöõ vaên?

( ) Töï traû lôøi ( ) Cheùp laïi töø saùch giuùp hoïc toát moân Ngöõ vaên

8) Sau khi hoïc xong moät BHNV, em coù ñoái chieáu caùch tieáp caän taùc phaåm

cuûa mình vôùi baøi giaûng cuûa giaùo vieân khoâng?

( ) Coù ( ) Khoâng

9) Sau khi hoïc xong moät BHNV, em coù töï traû lôøi caùc caâu hoûi ôû muïc Luyeän

taäp khoâng?

( ) Coù ( ) Khoâng

10) Giaùo vieân daïy Ngöõ vaên coù höôùng daãn em laøm vieäc vôùi moät BHNV

nhö theá naøo khoâng ?

( ) Coù ( ) Khoâng

Xin chaân thaønh caùm ôn söï quan taâm coäng taùc cuûa caùc em!

Phan Thieát, thaùng 11 naêm 2007

Phuï luïc 2A

KHAÛO SAÙT ÔÛ GIAÙO VIEÂN VEÀ MÖÙC ÑOÄ QUAN TAÂM ÑEÁN SAÙCH THAM KHAÛO

   

1) Trong quaù trình giaûng daïy, Thaày (Coâ) coù söû duïng saùch tham khaûo

khoâng?

 Coù  Khoâng

2) Thaày (Coâ) coù quan taâm ñeán hoïc sinh ñoïc saùch tham khaûo naøo hay

khoâng?

 Coù  Khoâng

3) Thaày (Coâ) coù höôùng daãn hoïc sinh löïa choïn saùch tham khaûo hay khoâng ?

 Coù  Khoâng

4)Khi höôùng daãn hoïc sinh löïa choïn saùch tham khaûo, Thaày (Coâ) öu tieân

choïn vaán ñeà naøo ? (saép xeáp soá thöù töï öu tieân)

 Ñeà taøi  Taùc giaû

 Nhaø xuaát baûn  Giaù thaønh

 Noäi dung saùch  Vaán ñeà khaùc

5) Thaày (Coâ) coù höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi saùch tham khaûo khoâng ?

 Coù  Khoâng

6) Thaày (Coâ) höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi saùch tham khaûo baèng caùch:

 Keát hôïp vôùi saùch giaùo khao, coi saùch tham khaûo laø moät taøi

lieäu boå trôï cho saùch giaùo khoa.

 Xem saùch tham khaûo laø moät taøi lieäu ñoäc laäp, khoâng phuï thuoäc

saùch giaùo khoa.

Chaân thaønh caùm ôn söï coäng taùc cuûa Thaày (Coâ) !

Phan Thieát, thaùng 5 naêm 2008.

Phuï luïc 2B

KEÁT QUAÛ KHAÛO SAÙT ÔÛ GIAÙO VIEÂN VEÀ MÖÙC ÑOÄ QUAN TAÂM ÑEÁN

SAÙCH THAM KHAÛO

    

1) Trong quaù trình giaûng daïy, Thaày (Coâ) coù söû duïng saùch tham khaûo

khoâng ?

Coù: 93 = 100% Khoâng : 0

2) Thaày (Coâ) coù quan taâm ñeán hoïc sinh ñoïc saùch tham khaûo naøo hay

khoâng ?

Coù : 26 = 28% Khoâng : 67 = 72,04%

3) Thaày (Coâ) coù höôùng daãn hoïc sinh löïa choïn saùch tham khaûo hay khoâng ?

Coù : 9 = 9,7% Khoâng : 84 = 90,32%

4)Khi höôùng daãn hoïc sinh löïa choïn saùch tham khaûo, Thaày (Coâ) öu tieân

choïn vaán ñeà naøo ? (saép xeáp soá thöù töï öu tieân)

Ñeà taøi : 29 = 31,2% Taùc giaû : 19 = 20,4%

Nhaø xuaát baûn : 9 = 9,7% Giaù thaønh : 7 = 7,52%

Noäi dung saùch : 27 = 29 % Vaán ñeà khaùc : 2 = 2,15%

5) Thaày (Coâ) coù höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi saùch tham khaûo khoâng ?

Coù : 31 = 33,33% Khoâng : 62 = 66,66%

6) Thaày (Coâ) höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi saùch tham khaûo baèng caùch:

Keát hôïp vôùi saùch giaùo khao, coi saùch tham khaûo laø moät taøi lieäu

boå trôï cho saùch giaùo khoa : 93 = 100%

Xem saùch tham khaûo laø moät taøi lieäu ñoäc laäp, khoâng phuï thuoäc

saùch giaùo khoa.

Phuï luïc 3A

PHIEÁU KHAÛO SAÙT GIAÙO VIEÂN THPT NHAÄN XEÙT VEÀ NOÄI DUNG VAØ

PHÖÔNG PHAÙP SÖ PHAÏM CUÛA SAÙCH GIAÙO KHOA MOÂN NGÖÕ VAÊN 10

  

Quyù Thaày (Coâ) thaân meán !

Vieäc nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà veà “phöông phaùp laøm vieäc vôùi saùch giaùo

khoa Ngöõ vaên” ôû giaùo vieân vaø hoïc sinh laø ñieàu raát quan troïng cho coâng taùc giaûng

daïy. Vieäc nghieân cöùu naøy goùp phaàn tìm ra nhöõng bieän phaùp naâng cao chaát löôïng

daïy hoïc moân Ngöõ vaên noùi chung vaø kó naêng laøm vieäc vôùi saùch giaùo khoa Ngöõ

vaên noùi rieâng.

Xin quyù Thaày (Coâ) vui loøng traû lôøi moät soá caâu hoûi döôùi ñaây. Caâu traû lôøi

cuûa quyù Thaày (Coâ) laø nguoàn tö lieäu quyù giaù cho coâng taùc nghieân cöùu cuûa chuùng

toâi veà vaán ñeà naøy.

Xin chaân thaønh caùm ôn !

1) Theo Thaày (Coâ), moân Ngöõ vaên coù neân quy ñònh moät chöông trình

moät cuoán saùch giaùo khoa khoâng ?

 Coù  Khoâng

2) Noäi dung saùch giaùo khoa Ngöõ vaên 10 coù phuø hôïp vôùi nhöõng muïc tieâu

cuûa chöông trình moân hoïc khoâng ?

 Coù  Khoâng

3) Noäi dung coù saùt trình ñoä töông öùng vôùi nhöõng kieán thöùc ñaõ coù ôû hoïc

sinh khoâng ?

 Coù  Khoâng

4) Noäi dung coù caäp nhaät hoùa, ña daïng vaø coù tính chaát khaùch quan ñaày ñuû

khoâng ?

 Coù  Khoâng

5) Caùc kieán thöùc coù goùp phaàn kheâu gôïi ñöôïc nhöõng thaùi ñoä tích cöïc veà

maët xaõ hoäi, ñaïo ñöùc vaø phaùt trieån caùc giaù trò khoâng ?

 Coù  Khoâng

6) Tieán trình cuûa nhöõng kieán thöùc coù ñi töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp, töø thaáp

ñeán cao khoâng ?

 Coù  Khoâng

7) Nhöõng khaùi nieäm coù ñöôïc giaûi thích moät caùch saùng roõ khoâng ?

 Coù  Khoâng

8) Caùc hoaït ñoäng hoïc taäp coù giuùp cho vieäc taêng cöôøng hoïc taäp vaø reøn

luyeän khoâng ?

 Coù  Khoâng

9) Caùc hoaït ñoäng hoïc taäp coù ña daïng khoâng ?

 Coù  Khoâng

10) Höùng thuù hoïc taäp cuûa hoïc sinh coù ñöôïc tính ñeán trong caùc hoaït ñoäng

hoïc taäp khoâng ?

 Coù  Khoâng

11) Baøi taäp, ví duï coù saùt hôïp vôùi noäi dung cuûa baøi hoïc khoâng ?

 Coù  Khoâng

12) Baøi taäp, ví duï coù ña daïng khoâng ?

 Coù  Khoâng

13) Baøi taäp coù ñöôïc trình baøy saùng suûa, chính xaùc khoâng ?

 Coù  Khoâng

14) Coù theå xem baøi taäp nhö moät phöông tieän ñaùnh giaù vieäc hoïc taâp vaø reøn

luyeän khoâng ?

 Coù  Khoâng

15) Baøi taäp coù ñöôïc bieân soaïn sao cho hoïc sinh coù theå töï kieåm tra tieán boä

vaø thaønh tích cuûa mình khoâng ?

 Coù  Khoâng

Phan Thieát, thaùng 5 naêm 2008.

Phuï luïc 3B

KEÁT QUAÛ KHAÛO SAÙT GIAÙO VIEÂN THPT NHAÄN XEÙT VEÀ NOÄI DUNG VAØ

PHÖÔNG PHAÙP SÖ PHAÏM CUÛA SAÙCH GIAÙO KHOA MOÂN NGÖÕ VAÊN 10

  

1) Theo Thaày (Coâ), moân Ngöõ vaên coù neân quy ñònh moät chöông trình

moät cuoán saùch giaùo khoa khoâng ?

Coù : 24 = 25,8% Khoâng : 69 = 74,2%

2) Noäi dung saùch giaùo khoa Ngöõ vaên 10 coù phuø hôïp vôùi nhöõng muïc tieâu

cuûa chöông trình moân hoïc khoâng ?

Coù : 77 = 82,8% Khoâng : 16 = 17,2%

3) Noäi dung coù saùt trình ñoä töông öùng vôùi nhöõng kieán thöùc ñaõ coù ôû hoïc

sinh khoâng ?

Coù : 59 = 63,44% Khoâng : 34 = 36,55%

4) Noäi dung coù caäp nhaät hoùa, ña daïng vaø coù tính chaát khaùch quan ñaày ñuû

khoâng ?

Coù : 78 = 83,87% Khoâng : 15 = 16,12%

5) Caùc kieán thöùc coù goùp phaàn kheâu gôïi ñöôïc nhöõng thaùi ñoä tích cöïc veà

maët xaõ hoäi, ñaïo ñöùc vaø phaùt trieån caùc giaù trò khoâng ?

Coù : 91 = 97,84% Khoâng : 2 = 2,15%

6) Tieán trình cuûa nhöõng kieán thöùc coù ñi töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp, töø thaáp

ñeán cao khoâng ?

Coù : 81 = 87.1% Khoâng : 12 = 12,9%

7) Nhöõng khaùi nieäm coù ñöôïc giaûi thích moät caùch saùng roõ khoâng ?

Coù : 84 = 90,32% Khoâng : 9 = 9,67%

8) Caùc hoaït ñoäng hoïc taäp coù giuùp cho vieäc taêng cöôøng hoïc taäp vaø reøn

luyeän khoâng ?

Coù : 77 = 82,79% Khoâng : 16 =17,2%

9) Caùc hoaït ñoäng hoïc taäp coù ña daïng khoâng ?

Coù : 83 = 89,24% Khoâng : 10 = 10,75%

10) Höùng thuù hoïc taäp cuûa hoïc sinh coù ñöôïc tính ñeán trong caùc hoaït ñoäng

hoïc taäp khoâng ?

Coù : 75 = 80,64% Khoâng : 18 = 19,35%

11) Baøi taäp, ví duï coù saùt hôïp vôùi noäi dung cuûa baøi hoïc khoâng ?

Coù : 74 = 79,56% Khoâng : 19 = 20,43%

12) Baøi taäp ví duï coù ña daïng khoâng ?

Coù : 79 = 84,94% Khoâng : 14 = 15.05%

13) Baøi taäp coù ñöôïc trình baøy saùng suûa, chính xaùc khoâng ?

Coù : 85 = 91,4% Khoâng : 8,6%

14) Coù theå xem baøi taäp nhö moät phöông tieän ñaùnh giaù vieäc hoïc taâp vaø reøn

luyeän khoâng ?

Coù : 82 = 88,2% Khoâng : 11 = 11,82%

15) Baøi taäp coù ñöôïc bieân soaïn sao cho hoïc sinh coù theå töï kieåm tra tieán boä

vaø thaønh tích cuûa mình khoâng ?

Coù : 83 = 89,24% Khoâng : 10 = 10,75%

Phuï luïc 3C

KHAÛO SAÙT GIAÙO VIEÂN THPT VEÀ KÓ NAÊNG HÖÔÙNG DAÃN HOÏC

SINH LAØM VIEÄC VÔÙI SAÙCH GIAÙO KHOA NGÖÕ VAÊN 10

  

Thaày (Coâ) vui loøng ñaùnh daáu vaøo phöông aùn maø Thaày (Coâ) cho laø ñuùng

nhaát.

1) Thaày (Coâ) coù giôùi thieäu cho hoïc sinh veà nguyeân taéc bieân soaïn boä saùch

giaùo khoa Ngöõ vaên 10 khoâng ?

 Coù  Khoâng

2) Thaày (Coâ) coù giôùi thieäu cho hoïc sinh veà caáu truùc saùch giaùo khoa Ngöõ

vaên 10 khoâng ?

 Coù  Khoâng

3) Thaày (Coâ) coù giôùi thieäu cho hoïc sinh veà caáu truùc baøi hoïc trong saùch

giaùo khoa Ngöõ vaên 10 khoâng ?

 Coù  Khoâng

4) Thaày (Coâ) coù höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi saùch giaùo khoa Ngöõ vaên

10 khoâng ?

 Coù  Khoâng

5) Ñoái vôùi hoïc sinh hoïc chöông trình naâng cao, Thaày (Coâ) coù khuyeán

khích caùc em tham khaûo theâm chöông trình chuaån (vaø ngöôïc laïi) khoâng ?

 Coù  Khoâng

6) Thaày (Coâ) coù nhaéc nhôû hoïc sinh yù thöùc giöõ gìn saùch giaùo khoa khoâng ?

Coù  Khoâng

7) Thaày (Coâ) coù daën doø hoïc sinh neân ñoïc muïc Keát quaû caàn ñaït tröôùc khi

soaïn baøi, hoïc baøi khoâng ?

 Coù  Khoâng

8) Thaày (Coâ) coù chuù yù höôùng daãn hoïc sinh tìm hieåu tính chính xaùc, caùch

laäp luaän ôû muïc Tieåu daãn khoâng ?

 Coù  Khoâng

9) Thaày (Coâ) coù kieåm tra xem hoïc sinh coù ñoïc tröôùc vaên baûn – taùc phaåm

khoâng ?

 Coù  Khoâng

10) Thaày (Coâ) coù kieåm tra xem hoïc sinh coù ñoïc, naém nghóa phaàn Chuù

thích töø ngöõ khoâng ?

 Coù  Khoâng

11) Trong quaù trình giaûng baøi, Thaày (Coâ) coù söû duïng heát taát caû caùc caâu hoûi

trong phaàn Höôùng daãn hoïc baøi khoâng ?

 Coù  Khoâng

12) Thaày (Coâ) coù söû duïng phaàn Ghi nhôù nhö laø moät tieâu chí giuùp hoïc sinh

töï ñaùnh giaù trong quaù trình hoïc taäp khoâng ?

 Coù  Khoâng

13) Thaày (Coâ) coù söû duïng phaàn Luyeän taäp ñeå giuùp hoïc sinh reøn luyeän sau

moãi baøi hoïc khoâng ?

 Coù  Khoâng

14) Trong quaù trình daïy hoïc, Thaày (Coâ) coù höôùng daãn hoïc sinh tìm hieåu

phaàn Tri thöùc ñoïc – hieåu khoâng ?

 Coù  Khoâng

Phuï luïc 3D

KEÁT QUAÛ KHAÛO SAÙT GIAÙO VIEÂN THPT VEÀ KYÕNAÊNG HÖÔÙNG

DAÃN HOÏC SINH LAØM VIEÄC VÔÙI SAÙCH GIAÙO KHOA NGÖÕ VAÊN 10

  

1) Thaày (Coâ) coù giôùi thieäu cho hoïc sinh veà nguyeân taéc bieân soaïn boä saùch

giaùo khoa Ngöõ vaên 10 khoâng ?

Coù : 50 = 53,76% Khoâng : 43 = 46,23%

2) Thaày (Coâ) coù giôùi thieäu cho hoïc sinh veà caáu truùc saùch giaùo khoa Ngöõ

vaên 10 khoâng ?

Coù : 54 = 58,06% Khoâng : 39 = 41,93%

3) Thaày (Coâ) coù giôùi thieäu cho hoïc sinh veà caáu truùc baøi hoïc trong saùch

giaùo khoa Ngöõ vaên 10 khoâng ?

Coù : 39 = 41,93% Khoâng : 54 = 58,06%

4) Thaày (Coâ) coù höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi saùch giaùo khoa Ngöõ vaên

10 khoâng ?

Coù : 37 = 39,78% Khoâng : 56 = 60,2%

5) Ñoái vôùi hoïc sinh hoïc chöông trình naâng cao, Thaày (Coâ) coù khuyeán

khích caùc em tham khaûo theâm chöông trình chuaån (vaø ngöôïc laïi) khoâng ?

Coù : 58 = 62,36% Khoâng : 35 = 37,63%

6) Thaày (Coâ) coù nhaéc nhôû hoïc sinh yù thöùc giöõ gìn saùch giaùo khoa khoâng ?

Coù : 71 = 76,34% Khoâng : 22 = 23,65%

7) Thaày (Coâ) coù daën doø hoïc sinh neân ñoïc muïc Keát quaû caàn ñaït tröôùc khi

soaïn baøi, hoïc baøi khoâng ?

Coù : 53 = 57% Khoâng : 40 = 43%

8) Thaày (Coâ) coù chuù yù höôùng daãn hoïc sinh tìm hieåu tính chính xaùc, caùch

laäp luaän ôû muïc Tieåu daãn khoâng ?

Coù : 87 = 93,54% Khoâng : 6 =6,45%

9) Thaày (Coâ) coù kieåm tra xem hoïc sinh coù ñoïc tröôùc vaên baûn – taùc phaåm

khoâng ?

Coù : 76 = 81,72% Khoâng : 17 = 18.27%

10) Thaày (Coâ) coù kieåm tra xem hoïc sinh coù ñoïc, naém nghóa phaàn Chuù

thích töø ngöõ khoâng ?

Coù : 80 = 86,02% Khoâng : 13 = 13,97%

11) Trong quaù trình giaûng baøi, Thaày (Coâ) coù söû duïng heát taát caû caùc caâu hoûi

trong phaàn Höôùng daãn hoïc baøi khoâng ?

Coù : 62 = 66,7% Khoâng : 31 = 33,3%

12) Thaày (Coâ) coù söû duïng phaàn Ghi nhôù nhö laø moät tieâu chí giuùp hoïc sinh

töï ñaùnh giaù trong quaù trình hoïc taäp khoâng ?

Coù : 87 =93,54% Khoâng : 6 = 6,45%

13) Thaày (Coâ) coù söû duïng phaàn Luyeän taäp ñeå giuùp hoïc sinh reøn luyeän sau

moãi baøi hoïc khoâng ?

Coù : 88 =94,64% Khoâng : 5 = 5,37%

14) Trong quaù trình daïy hoïc, Thaày (Coâ) coù höôùng daãn hoïc sinh nghieân cöùu

phaàn Tri thöùc ñoïc – hieåu khoâng ?

Coù : 89 = 95,7% Khoâng : 4 = 4,3%

Phuï luïc 4A

KHAÛO SAÙT HOÏC SINH THPT VEÀ YÙ THÖÙC GIÖÕ GÌN SAÙCH GIAÙO KHOA

 

Caùc em vui loøng ñaùnh daáu vaøo phöông aùn maø caùc em cho laø thích hôïp nhaát.

1) Em coù bao bìa saùch giaùo khoa khoâng ?

 Coù

 Khoâng

2) Em coù ghi, veõ laøm dô saùch giaùo khoa khoâng ?

 Coù

 Khoâng

3) Em coù laøm raùch saùch giaùo khoa khoâng ?

 Coù

 Khoâng

4) Em coù thöôøng xuyeân ñeå queân saùch giaùo khoa moãi khi ñeán lôùp khoâng ?

 Coù

 Khoâng

5) Giaùo vieân coù nhaéc nhôû em yù thöùc giöõ gìn saùch khoa khoâng ?

 Coù

 Khoâng

6) Heát naêm hoïc em coù giöõ laïi saùch giaùo khoa khoâng ?

 Coù

 Khoâng

7) Em giöõ laïi saùch giaùo khoa ñeå laøm gì ?

------------------------------------------------------------------------------------------ ----

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------

Caùm ôn söï quan taâm coäng taùc cuûa caùc em !

Phan Thieát, thaùng 5 naêm 2008.

Phuï luïc 4B

KEÁT QUAÛ KHAÛO SAÙT HOÏC SINH THPT VEÀ YÙ THÖÙC GIÖÕ GÌN

SAÙCH GIAÙO KHOA

 

1) Em coù bao bìa saùch giaùo khoa khoâng ?

Coù : 13 = 28,9% Khoâng : 32 =71,1%

2) Em coù ghi, veõ laøm dô saùch giaùo khoa khoâng ?

Coù : 4 = 8,9% Khoâng : 41 = 91,1%

3) Em coù laøm raùch saùch giaùo khoa khoâng ?

Coù : 0 Khoâng : 45 =100%

4) Em coù thöôøng xuyeân ñeå queân saùch giaùo khoa moãi khi ñeán lôùp khoâng ?

Coù : 2 = 4,44% Khoâng : 43 = 95,6%

5) Giaùo vieân coù nhaéc nhôû em yù thöùc giöõ gìn saùch giaùo khoa khoâng ?

Coù : 3 = 6,7% Khoâng : 42 = 93,3%

6) Heát naêm hoïc em coù giöõ laïi saùch giaùo khoa khoâng ?

Coù : 44 = 97,8% Khoâng : 1 = 2,22%

7) Em giöõ laïi saùch giaùo khoa ñeå laøm gì ?

Laøm taøi lieäu tham khaûo, oân thi Ñaïi hoïc. Ñeå laïi cho em cuûa em hoïc

vaøo naêm sau.

Phuï luïc 5

KHOÂNG CHO HOÏC SINH SÖÛ DUÏNG SAÙCH GIAÙO KHOA

TRONG GIÔØ HOÏC

Vaøo nhöõng naêm 1975 – 1990 giaùo duïc nöôùc ta coøn raát nhieàu khoù khaên, gia

ñình hoïc sinh naøo coù ñieàu kieän laém môùi coù theå mua ñöôïc moät boä saùch giaùo khoa

(SGK) cho con em mình. Toâi coøn nhôù raèng, vaøo gaàn cuoái thôøi ñieåm ñoù chuùng ta

coù chuû tröông cho hoïc sinh möôïn (hoaëc thueâ) SGK. Moãi boä saùch thôøi ñieåm ñoù coù

theå söû duïng töø 5 – 7 naêm, thaäm chí leân ñeán hôn 10 naêm vaø 4 – 5 em hoïc sinh môùi

coù theå möôïn ñöôïc moät boä SGK ñeå hoïc. Caùc em chuyeàn tay nhau ñeå hoïc hoaëc töï

toå chöùc hoïc nhoùm (caùc em gaàn nhaø nhau) ñeå coù ñuû saùch hoïc.

Ngaøy nay, SGK ñöôïc döû duïng moät caùch phoå bieán, haàu heát moãi em hoïc

sinh ñeàu coù ñaày ñuû töø SGK ñeán saùch baøi taäp, saùch tham khaûo toång coäng leân ñeán

töø 15 – 25 quyeån. Vaøo giôø daïy, ngoaøi baøi giaûnghoïc sinh ñöôïc söû duïng SGK ñeå

“theo doõi” tieát daïy cuûa thaày. Theo toâi, vieäc söû duïng SGK nhö vaäy laø khoâng caàn

thieát, laø laõng phí, thieáu hieäu quaû. Toâi xin keå moät caâu chuyeän veà moät giaùo vieân

tröôøng toâi (daïy moân Toaùn) ñaõ töøng bò hoïc sinh vaø phuï huynh phaûn doái maïnh meõ

vì khoâng cho hoïc sinh söû duïng SGK trong giôø daïy cuûa thaày :

Caùch ñaây ba naêm, khaù nhieàu hoïc sinh vaø phuï huynh ñaõ kieán nghò leân nhaø

tröôøng vì chuyeän thaày T. ñaõ khoâng cho caùc em söû duïng SGK moân Toaùn trong giôø

daïy cuûa thaày. Luùc ñaàu nghe qua vaán ñeà toâi caûm thaáy böùc xuùc vaø cho raèng thaày T.

ñaõ giaûng daïy thieáu tính khoa hoïc vaø tính sö phaïm.

Nhöng khi nghe thaày giaûi thích tröôùc hoäi ñoàng thì toâi hoaøn toaøn nhaát trí veà

yù kieán cuûa thaày. Thaày ñaõ neâu ra 3 luaän ñieåm ñeå giaûi thích vaø chöùng minh caùch

laøm cuûa thaày laø ñuùng khoa hoïc, phuø hôïp tính sö phaïm vaø ñaûm baûo lôïi ích cho

hoïc sinh :

1. Khi söû duïng SGK trong giôø hoïc taïi lôùp, hoïc sinh seõ bò phaân taùn söï chuù yù

vaø thieáu taäp trung vaøo baøi giaûng cuûa thaày, vì caùc em cho raèng baøi giaûng cuûa thaày

cuõng ñaõ coù trong saùch, noù chæ khaùc caùch noùi vaø caùch trình baøy maø thoâi. Vaäy thì

veà nhaø ñoïc saùch coøn hôn. Tuy nhieân neáu nghó nhö vaäy thì chöa ñuùngvì baøi giaûng

cuûa thaày luoân coù caùi hay, caùi môùi, giaûi thích roõ raøng, logic veà nhöõng vaán ñeà ôû

trong vaø ngoaøi SGK coù lieân quan ñeán baøi hoïc.

2. Moät vaán ñeà nöõa laø veà maët taâm lyù, hoïc sinh seõ thieáu söï chuû ñoäng trong

hoïc taäp. Toâi (thaày T.) khoâng cho hoïc sinh mang saùch ñeán lôùp vì ñaõ yeâu caàu hoïc

sinh phaûi tìm hieåu tröôùc vaán ñeà ôû nhaø döïa vaøo SGK. Nhö vaäy khoaûng thôøi gian

ñeán lôùp laø ñeå caùc em hoûi vaø nghe toâi giaûi ñaùp, giaûng giaûi nhöõng ñieàu maø caùc em

chöa hieåu hoaëc khoù hieåu chöù khoâng phaûi ñeán lôùp ngoài ñoïc SGK ñeå “giaùm saùt”

giôø daïy cuûa thaày. Neáu em hoïc sinh naøo khoâng chòu chuaån bò baøi tröôùc thì môùi

caàn ñeán SGK trong giôø hoïc, vaø chaéc chaén moät ñieàu laø trong giôø leân lôùp cuûa toâi

em ñoù seõ khoâng tieáp thu ñöôïc gì nhieàu. 3. Toâi khoâng cho hoïc sinh söû duïng SGK

trong giôø hoïc ôû lôùp ñeå caùc em töï naâng cao yù thöùc traéc nhieäm veà vieäc hoïc cuûa

mình. Baøi hoïc yeâu caàu khoâng coù gì cao laém, chæ caàn caùc em taäp trung nghieân cöùu

tröôùc SGK kyõ moät chuùt laø ñaõ coù theå hieåu ñöôïc 50 – 80% roài. Nhö vaäy, khi ñeán

lôùp laø luùc caùc em nghe thaày giaûng veà nhöõng caùi hay, caùi ñoäc ñaùo cuûa baøi hoïc vaø

luyeän taäp, thöïc haønh chöù ñôïi ñeán khi ñoù môùi “ñoïc noäi dung SGK cho hoïc sinh

cheùp thì coøn gì laø thaày nöõa”.

Tröôùc caùch luaän giaûi vaán ñeà cuûa thaày T. toâi khoâng coù chuùt yù kieán gì theâm

maø chæ giaûi thích cho phuï huynh vaø hoïc sinh roõ caùch daïy hoïc saùng taïo cuûa thaày.

Vaø taát nhieân khi thay ñoåi caùch daïy hoïc khaùc vôùi truyeàn thoáng thì vieäc giaùo vieân

gaëp phaûi söï phaûn öùng laø ñieàu khoù theå traùnh khoûi. Thieát nghó, ngaøy nay daïy hoïc

“ñoïc – cheùp “ ñang traøn lan vì chuùng ta quaù phuï thuoäc vaøo quyeån SGK. Thaày yû

laïi coù SGK neân cho hoïc sinh söû duïng trong giôø hoïc ñeå coâng vieäc chuaån bò baøi

cuûa mình ñôn giaûn hôn, nheï nhaøng hôn ; tieát daïy cuõng chæ “chaïy theo thoøi gian”

chôø heát giôø laø xong vieäc. Cöù nhö vaäy maõi thì giaùo duïc nöôùc ta ñeán bao giôø môùi

“ñoåi môùi” ñöôïc theo ñuùng nghóa nhö chuùng ta mong ñôïi!?

Hoaøng Quoác Höng

(Nguoàn : giaoduc.edu.com)

Phuï luïc 6

HOÏC SINH CAÀN THIEÁT SÖÛ DUÏNG SAÙCH GIAÙO KHOA TRONG GIÔØ HOÏC

Toâi ñaõ ñoïc nhieàu laàn baøi vieát “Khoâng cho hoïc sinh söû duïng saùch giaùo

khoa trong giôø hoïc” cuûa taùc giaû Hoaøng Quoác Höng (baùo Giaùo duïc TP.HCM ngaøy

12-10). Laø ngöôøi töøng ñi hoïc vaø gaén boù vôùi phaán traéng baûng ñen, toâi nghó caàn

trao ñoåi theâm ñoâi ñieàu vôi taùc giaû baøi baùo. Toâi raát traân troïng moïi söï saùng taïo coù

ích cho quaù trình daïy hoïc vaø söï nghieäp giaùo duïc. Song vieäc khoâng cho hoïc sinh

(HS) söû duïng saùch giaùo khoa (SGK) trong giôø hoïc, toâi thaáy coù gì ñoù khoâng thoûa

ñaùng. Ñöøng so saùnh ñieàu kieän cuûa theá kæ tröôùc vôùi hieän taïi ñeå eùp buoäc hoïc sinh

khoâng söû duïng phöông tieän caäp nhaät kieán thöùc trong quaù trình theo doõi baøi. SGK

laø vaên baûn phaùp quy laø coâng cuï khoâng theå thieáu cuûa baát kì thaày giaùo hay hoïc troø

naøo khi ñeán lôùp. Moãi ngöôøi coù moät phöông phaùp giaûng daïy vaø hoïc taäp rieâng,

song taát caû ñeàu laáy SGK vaø saùch giaùo vieân laøm chuaån veà noäi dung kieán thöùc,

khoâng theå khaùc ñi. Do vaäy, khoâng côù giaø laïi khoâng cho HS mang SGK vaøo lôùp.

Vieäc caàn laøm laø giaùo vieân ñònh höôùng cho caùc em söû duïng SGK sao cho hieäu

quaû. Nhieäm vuï cuûa ngöôøi thaày laø ñònh höôùng caùc em bieát keát hôïp nhuaàn nhuyeãn

giöõa nghe, noùi, ñoïc, vieát - voán laø 4 kyõ naêng caàn trang bò cho caùc em trong quaù

trình hoïc, cuõng laø muïc ñích cuoái cuøng cuûa vieäc giaûng daïy boä moân. Neáu thaày giaùo

caám HS ñem saùch vaøo lôùp thì e raèng ñaõ cöôùp ñi quyeàn ñöôïc tieáp caän saùch chuaån

treân lôùp, vaø voâ tình maát ñi phaàn naøo kyõ naêng ñoïc cuûa HS. Trong quaù trình theo

doõi vieäc hoïc cuûa HS, thaày coâ coù theå uoán naén vieäc ñoïc sao cho chuaån. Neáu boû qua

khaâu naøy, toâi e raèng chuùng ta ñaõ boû bôùt moät vieäc caàn thieát. Ñoïc cuõng laø moät

keânh tieáp caän kieán thöùc. Neáu chæ ngoài nghe thaày giaûng lieäu caùc em coù naém ñöôïc

ñaày ñuû vaán ñeà khoâng ? Ñoù laø chöa keå theo quan nieäm môùi, giaùo vieân khoâng ñoïc

cheùp, ít ghi baûng, khoâng giaûng quaù nhieàu maø ñeå HS töï tìm hieåu, khaùm phaù kieán

thöùc thoâng qua baøi hoïc ôû SGK ñeå thaûo luaän vaø phaùt bieåu. Nhöõng gì coù trong saùch

thì khoâng ghi cheùp laïi, giaùo vieân chæ höôùng daãn HS söû duïng saùch ñeå hoïc.neáu

khoâng cho ñem SGK leân lôùp thì giaùo vieân höôùng daãn baèng gì ? Neáu khoâng coù

saùch thì laøm sao caùc em coù cô sôû ñeå phaùt bieåu ?

Toâi ñoàng tình vôùi taùc giaû Hoaøng Quoác Höng vaø thaày giaùo T. ñöôïc nhaéc

ñeán trong baøi baùo laø baét buoäc HS phaûi chuaån bò baøi ôû nhaø. Song, do ñaây laø kieán

thöùc môùi, chöa ñöôïc caäp nhaät laàn naøo thì lieäu caùc em seõ naém baét ñöôïc bao nhieâu

? Ñoù laø chöa keå naêng löïc cuûa töøng em khaùc nhau. Vaäy thì laøm sao caùc em coù theå

chæ nghe thaày giaûng vaø nhôù laïi baøi ñoïc ôû nhaø ñeå tích luõy kieán thöùc chaéc chaén vaø

ñaày ñuû. Laäp luaän cuûa thaày T. laø HS ñem SGK vaøo lôùp ñeå “theo doõi”, “giaùm saùt”

tieát daïy, giôø daïy cuûa thaày toâi cho laø chöa ñuùng. Neáu caùc em coù coá taâm theo doõi

thì thaày cuõng neân möøng, toâi chæ lo caùc em khoâng theo doõi caû quaù trình cuûa thaày

daïy vaø khoâng tieáp thu ñöôïc gì khi chuùng khoâng coù cô sôû ñeå suy nghó.

Vaán ñeà thöù ba thaày T. neâu ra trong laäp luaän cuûa mình laø leân lôùp HS chæ

caàn nghe thaày giaûng caùi hay, caùi ñoäc ñaùo cuûa baøi hoïc vaø luyeän taäp, thöïc haønh…

Vaäy nhöõng caùi cô baûn coù caàn giaûng daïy, gôïi yù cho HS hieåu khoâng, trong khi trình

ñoä hieåu bieát giöõa caùc em trong lôùp khoâng ñoàng ñeàu ? Coøn nöõa, neân nhôù raèng

SGK khoâng chæ coù lí thuyeát ñôn thuaàn maø bao goàm caû caâu hoûi, baøi taäp, luyeän taäp.

Vaäy khoâng cho caùc em söû duaïng trong giôø hoïc thì laøm sao hoïc ñöôïc ?

Xin nhaéc laïi, toâi ñoàng tình vôùi taùc giaû baøi baùo ñaõ neâu laø caàn cho HS chuû

ñoäng chuaån bò baøi tröôùc ôû nhaø, leân lôùp khoâng ñoïc cheùp. Nhöng thay vì khoâng cho

HS khoâng söû duïng SGK trong giôø hoïc thì ngöôøi thaày caàn khuyeán khích caùc em söû

duïng vaø höôùng daãn caùc em söû duïng sao cho coù hieäu quaû. Ñoù laø moät yeâu caàu

khoâng theå thieáu cuûa quaù trình giaùo duïc, baát keå moân hoïc naøo ôû phoå thoâng.

Nguyeãn Myõ Vaên

(Nguoàn : giaoduc.edu.com)

Phuï luïc 7

DANH SAÙCH CAÙC TRÖÔØNG ÑÖÔÏC KHAÛO SAÙT

   

Soá TT Tröôøng THPT Tænh, Thaønh Phoá Soá giaùo vieân Soá hoïc sinh

Phan Boäi Chaâu Phan Thieát 1 23 90

Traàn Höng Ñaïo Phan Thieát 2 11

Nguyeãn Vaên Linh Phan Thieát 3 13

Traàn Khai Nguyeân Hoà Chí Minh 4 15

Laâm Thôùi Hoà Chí Minh 5 16

Traàn Phuù Vuõng Taøu 6 15

Coäng 6 6 93 90

Phuï luïc 8A

PHIEÁU ÑIEÀU TRA PHUÏ HUYNH HOÏC SINH

--------------------------------

Anh (Chò) thaân meán !

Ñeå giuùp chuùng toâi tìm hieåu vaán ñeà phuï huynh hoïc sinh coù quan taâm ñeán saùch giaùo

khoa khoâng, xin anh (chò) vui loøng traû lôøi moät soá caâu hoûi sau :

1) Anh chò coù quan taâm ñeán vieäc thay ñoåi saùch giaùo khoa sau naêm 2000 khoâng ?

 Coù

 Khoâng

2) Anh chò coù bieát con anh (chò) hoïc theo boä saùch chöông trình chuaån hay chöông

trình naâng cao khoâng ?

 Coù

 Khoâng

3) Anh (chò) coù ñoïc saùch giaùo khoa maø con anh (chò) ñang hoïc khoâng ?

 Thöôøng xuyeân

 Thænh thoaûng

 Khoâng bao giôø

Caùm ôn söï quan taâm coäng taùc cuûa anh (chò) !

Phan Thieát, thaùng 5 naêm 2008.

Phuï luïc 8B

KEÁT QUAÛ ÑIEÀU TRA PHUÏ HUYNH HOÏC SINH – MAÃU 8A

--------------------------------

Soá löôïng ñieàu tra laø 45 phuï huynh hoïc sinh coù con ñang hoïc lôùp 10.

1) Anh chò coù quan taâm ñeán vieäc thay ñoåi saùch giaùo khoa sau naêm 2000

khoâng ?

Coù: 33 = 73,33% Khoâng : 12 = 26,66%

2) Anh chò coù bieát con anh (chò) hoïc theo boä saùch chöông trình chuaån hay

chöông trình naâng cao khoâng ?

Coù : 39 = 86,66% Khoâng : 6 = 13,33%

3) Anh (chò) coù ñoïc saùch giaùo khoa maø con anh (chò) ñang hoïc khoâng ?

Thöôøng xuyeân : 0 Thænh thoaûng : 19 = 42,22%

Khoâng bao giôø : 26 = 57,77%

Phuï luïc 9A

PHIEÁU KHAÛO SAÙT GIAÙO VIEÂN HÖÔÙNG DAÃN HOÏC SINH TÖÏ LAØM VIEÄC

VÔÙI SAÙCH GIAÙO KHOA

  

Thaày (Coâ) vui loøng ñaùnh daáu vaøo phöông aùn maø Thaày (Coâ) cho laø ñuùng

nhaát.

1) Khi höôùng daãn, daën doø hoïc sinh veà nhaø töï hoïc Thaày (Coâ) tieán haønh

baèng caùch :

 Hoïc sinh chuaån bò baøi ôû nhaø theo caâu hoûi gôïi yù cuûa saùch giaùo khoa.

 Thaày (Coâ) ñònh höôùng cho hoïc sinh baèng heä thoáng caâu hoûi Thaày (Coâ)

neâu ra.

2) Toå chuyeân moân cuûa Thaày (Coâ) coù toå chöùc thaûo luaän veà caùch höôùng daãn

hoïc sinh laøm vieäc vôùi saùch giaùo khoa khoâng ?

 Coù  Khoâng

3) Theo Thaày (Coâ), saùch giaùo vieân Ngöõ vaên 10 coù caàn boå sung kieán thöùc,

kyõ naêng ñeå giaùo vieân höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi saùch giaùo khoa khoâng ?

 Coù  Khoâng

4) Theo Thaày (Coâ), saùch giaùo khoa Ngöõ Vaên 10 coù caàn boå sung kieán thöùc,

kyõ naêng giuùp hoïc sinh töï laøm vieäc vôùi saùch giaùo khoa khoâng ?

 Coù  Khoâng

Chaân thaønh caùm ôn söï quan taâm coäng taùc cuûa Thaày (Coâ) !

Phan Thieát, thaùng 5 naêm 2008.

Phuï luïc 9B

KEÁT QUAÛ KHAÛO SAÙT GIAÙO VIEÂN HÖÔÙNG DAÃN HOÏC SINH TÖÏ LAØM

VIEÄC VÔÙI SAÙCH GIAÙO KHOA

  

1) Khi höôùng daãn, daën doø hoïc sinh veà nhaø töï hoïc Thaày (Coâ) tieán haønh

baèng caùch :

Hoïc sinh chuaån bò baøi ôû nhaø theo caâu hoûi gôïi yù cuûa saùch giaùo khoa : 80 =

86,02%

Thaày (Coâ) ñònh höôùng cho hoïc sinh baèng heä thoáng caâu hoûi Thaày (Coâ) neâu

ra : 13 = 13,97%

2) Toå chuyeân moân cuûa Thaày (Coâ) coù toå chöùc thaûo luaän veà caùch höôùng daãn

hoïc sinh laøm vieäc vôùi saùch giaùo khoa khoâng ?

Coù : 0 Khoâng : 93 = 100%

3) Theo Thaày (Coâ), saùch giaùo vieân Ngöõ vaên 10 coù caàn boå sung kieán thöùc,

kyõ naêng ñeå giaùo vieân höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi saùch giaùo khoa khoâng ?

Coù : 43 = 46,23% Khoâng : 50 = 53,76%

4) Theo Thaày (Coâ) saùch giaùo khoa Ngöõ vaên 10 (saùch hoïc sinh) coù caàn boå

sung kieán thöùc, kyõ naêng giuùp hoïc sinh töï laøm vieäc vôùi saùch giaùo khoa khoâng ?

Coù : 91 = 97,84% Khoâng : 2 = 2,15%