Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Đánh giá tính đa dạng thực vật phía Tây Bắc khu bảo tồn thiên nhiên Chạm Chu - Tuyên Quang

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm kiểm kê thành phần loài của HTV, TB-CC; phân tích và đánh giá tính đa dạng của hệ thực vật về các mặt: đa dạng về phân loại, đa dạng về các yếu tố địa lý, về dạng sống, về giá trị tài nguyên và quần xã thực vật. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Đánh giá tính đa dạng thực vật phía Tây Bắc khu bảo tồn thiên nhiên Chạm Chu - Tuyên Quang

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé N«ng nghiÖp vµ pTNT Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ***** D¬ng V¨n Xy §¸nh gi¸ tÝnh ®a d¹ng thùc vËt phÝa T©y B¾c khu b¶o tån thiªn nhiªn Ch¹m Chu - tuyªn quang LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Hµ T©y, 2006
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé N«ng nghiÖp vµ pTNT Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ---------------- D¬ng V¨n Xy §¸nh gi¸ tÝnh ®a d¹ng thùc vËt phÝa T©y B¾c khu b¶o tån thiªn nhiªn Ch¹m Chu - tuyªn quang Chuyªn ngµnh: L©m häc M· sè: 60.62.60 LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Híng dÉn khoa häc TS. nguyÔn trung thµnh Hµ T©y, 2006
Môc lôc Trang phô b×a Lêi cam ơn Môc lôc Danh môc c¸c côm tõ viÕt t¾t Danh môc c¸c b¶ng Danh môc c¸c biÓu ®å §Æt vÊn ®Ò ...................................................................................................1 Ch¬ng 1. Tæng quan vÒ t×nh h×nh nghiªn cøu ......................... 4 1.1. Quan ®iÓm nhËn thøc vÒ ®a d¹ng sinh häc ............................................ 4 1.2. Tæng quan vÒ t×nh h×nh nghiªn cøu ®a d¹ng thùc vËt ............................ 6 1.2.1. Nghiªn cøu vÒ ®a d¹ng ph©n lo¹i ............................................... 6 1.2.2. Nghiªn cøu vÒ ®a d¹ng hÖ sinh th¸i.......................................... 10 1.2.3. Nghiªn cøu vÒ c¸c yÕu tè ®Þa lý cÊu thµnh hÖ thùc vËt ............ 13 1.2.4. Nghiªn cøu vÒ phæ d¹ng sèng cña hÖ thùc vËt ......................... 16 Ch¬ng 2. Môc tiªu, giíi h¹n, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu............................................................................................ 17 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi ............................................................ 18 2.2. §èi tîng nghiªn cøu cña ®Ò tµi ......................................................... 18 2.3. Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi ........................................................... 18 2.4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña ®Ò tµi ..................................................... 19 2.4.1. §iÒu tra theo hÖ thèng tuyÕn vµ lËp « tiªu chuÈn ..................... 20 2.4.2. Ph¬ng ph¸p xö lý sè liÖu ........................................................ 21 2.4.3. Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ tÝnh ®a d¹ng thùc vËt................................. 22 Ch¬ng 3. §Æc ®iÓm tù nhiªn vµ x· héi Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Ch¹m Chu - Tuyªn Quang ................................................. 27 3.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn khu vùc nghiªn cøu ............................................... 27 3.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý ............................................................................... 27 3.1.2. §Þa chÊt, ®Þa h×nh .................................................................... 27 3.1.3. KhÝ hËu, thñy v¨n ..................................................................... 28
3.1.4. Tµi nguyªn thiªn nhiªn ............................................................ 29 3.2. §Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi....................................................................... 31 3.2.1. D©n sè....................................................................................... 31 3.2.2. Ngµnh nghÒ............................................................................... 31 3.2.3. Thu nhËp vµ tr×nh ®é kinh tÕ..................................................... 32 3.2.4. Nh÷ng tån t¹i næi bËt vÒ kinh tÕ x· héi .................................... 32 Ch¬ng 4. KÕt qu¶ nghiªn cøu ......................................................... 34 4.1. X¸c ®Þnh vµ x©y dùng danh lôc loµi..................................................... 35 4.2. §a d¹ng vÒ ph©n lo¹i ........................................................................... 36 4.2.1. §a d¹ng ë møc ®é ngµnh cña HTV, TB - CC .......................... 36 4.2.2. §a d¹ng ë møc ®é hä cña HTV, TB - CC................................. 37 4.2.3. §a d¹ng ë møc ®é chi cña HTV, TB - CC................................ 38 4.3. §a d¹ng vÒ gi¸ trÞ tµi nguyªn cña HTV, TB - CC ................................ 43 4.3.1. §a d¹ng vÒ gi¸ trÞ sö dông........................................................ 44 4.3.2. §a d¹ng vÒ c¸c loµi cã nguy cã bÞ tiªu diÖt ............................. 45 4.4. §a d¹ng vÒ c¸c yÕu tè ®Þa lý cÊu thµnh HTV, TB - CC ...................... 45 4.4.1. §a d¹ng vÒ c¸c yÕu tè ®Þa lý cña c¸c hä................................... 46 4.4.2. §a d¹ng vÒ c¸c yÕu tè ®Þa lý cña c¸c chi.................................. 47 4.4.3. §a d¹ng vÒ c¸c yÕu tè ®Þa lý cña c¸c loµi................................. 47 4.5. §a d¹ng vÒ d¹ng sèng cña HTV, TB - CC .......................................... 50 4.6. Bíc ®Çu ®¸nh gi¸ tÝnh ®a d¹ng vÒ c¸c quÇn x· thùc vËt cña HTV, TB - CC ...................................................................................................... 55 4.6.1. HÖ thèng ph©n lo¹i vÒ th¶m thùc vËt cña HTV, TB - CC ........ 55 4.6.2. M« t¶ c¸c ®¬n vÞ ph©n lo¹i ...................................................... 56 KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ .......................................................................... 67 I. KÕt luËn ................................................................................................... 68 II. KiÕn nghÞ................................................................................................. 69 Tµi liÖu tham kh¶o................................................................................ 70 Phô lôc
Danh môc c¸c côm tõ viÕt t¾t BA: TiÕt diÖn ngang ngùc CD: C«ng dông DS: D¹ng sèng DBH: §êng kÝnh ngang ngùc §DSH: §a d¹ng sinh häc KBT: Khu b¶o tån BTTN: B¶o tån thiªn nhiªn KBTTN: Khu b¶o tån thiªn nhiªn HTV: HÖ thùc vËt HTV, TB - CC: Khu hÖ thùc vËt phÝa T©y B¾c Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Ch¹m Chu - Tuyªn Quang OTC: ¤ tiªu chuÈn TB: Trung b×nh TB - CC: phÝa T©y B¾c Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Ch¹m Chu - Tuyªn Quang VQG: Vên quèc gia VN: ViÖt Nam YT§L: YÕu tè ®Þa lý
Lêi c¶m ¬n §îc sù gióp ®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn cña c¸c thÇy, c« vµ c¸c c¸n bé trong bé m«n Thùc vËt - khoa Sinh häc, trêng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, b¶n luËn v¨n Th¹c sü nµy ®· ®îc hoµn thµnh. Nh©n dÞp nµy, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®Õn sù gióp ®ì quý b¸u ®ã, ®Æc biÖt tíi TS. NguyÔn Trung Thµnh, GS. TSKH. NguyÔn NghÜa Th×n, ngêi ®· d×u d¾t t«i nh÷ng bíc ®i ®Çu tiªn trong khoa häc. Cho phÐp t«i göi lêi c¶m ¬n ®Õn c¸c thÇy, c« trong trêng §¹i häc L©m nghiÖp n¬i t«i theo häc, trêng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Chi côc KiÓm l©m tØnh Tuyªn Quang, H¹t KiÓm l©m Hµm Yªn, H¹t KiÓm l©m S¬n D¬ng - Tuyªn Quang cïng toµn thÓ b¹n bÌ, ngêi th©n ®· ®éng viªn, gióp ®ì t«i hoµn thµnh b¶n luËn v¨n nµy. Ch¾c ch¾n b¶n luËn v¨n nµy kh«ng tr¸ch khái nh÷ng thiÕu sãt, t«i rÊt mong nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u cña c¸c nhµ khoa häc vµ c¸c ®éc gi¶. Hµ Néi, ngµy 01 th¸ng 08 n¨m 2006 T¸c gi¶ D¬ng V¨n Xy
Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, kÕt qu¶ nªu trong luËn v¨n lµ trung thùc, cha tõng ®îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo. Häc viªn D¬ng V¨n Xy
Danh môc c¸c b¶ng B¶ng 2.1. B¶ng danh lôc c¸c loµi thùc vËt B¶ng 2.2: B¶ng c¸c gi¸ trÞ cña loµi trong OTC B¶ng 4.1 Sù ph©n bè cña c¸c taxon trong c¸c ngµnh cña HTV, TB-CC B¶ng 4.2. B¶ng so s¸nh tû lÖ % sè loµi cña HTV, TB-CC víi HTV ViÖt Nam B¶ng 4. 3.B¶ng so s¸nh tû lÖ % sè loµi cña HÖ Thùc vËt TB-CC víi c¸c HTV VQG Ba BÓ (B¾c K¹n), HTV khu BTTN Na Hang (Tuyªn Quang), HTV VQG Cóc Ph¬ng (Ninh B×nh) B¶ng 4.4. B¶ng so s¸nh sè loµi trªn cïng mét ®¬n vÞ diÖn tÝch gi÷a HTV, TB-CC víi hÖ thùc vËt cña VQG Ba BÓ, khu BTTN Na Hang, VQG Cóc Ph¬ng B¶ng 4.5. Sù ph©n bè cña c¸c taxon trong ngµnh Angiospermae B¶ng 4.6. B¶ng so s¸nh tû lÖ % sè loµi cña líp mét l¸ MÇm vµ Hai l¸ mÇm trong ngµnh thùc vËt h¹t kÝn gi÷a HTV, TB-CC víi HTV, VQG Ba BÓ, khu BTTN Na Hang, VQG Cóc Ph¬ng B¶ng 4.7. B¶ng so s¸nh c¸c chØ sè cña HTV, TB-CC víi c¸c chØ sè cña HTV, VQG Ba BÓ, HTV khu BTTN Na Hang, HTV, VQG Cóc Ph¬ng B¶ng 4.8. B¶ng thèng kª 10 hä ®a d¹ng nhÊt trong hÖ thùc vËt TB-CC B¶ng 4.9. Thèng kª c¸c chi ®a d¹ng nhÊt trong hÖ thùc vËt TB-CC B¶ng 4.10. Thèng kª c¸c gi¸ trÞ sö dông cña hÖ thùc vËt TB-CC B¶ng 4.11. B¶ng thèng kª c¸c loµi ®ang bÞ ®e däa ë Khu b¶o tån TB-CC B¶ng 4.12. B¶ng c¸c yÕu tè ®Þa lý c¸c chi cña HTV, TB-CC vµ ViÖt Nam B¶ng 4.13. B¶ng c¸c yÕu tè ®Þa lý c¸c loµi cña HTV, TB-CC vµ ViÖt Nam B¶ng 4.14. Thèng kª c¸c d¹ng sèng cña c¸c loµi trong khu hÖ thùc vËt TB-CC B¶ng 4.15. Thèng kª c¸c d¹ng sèng cña c¸c loµi thuéc nhãm c©y chåi trªn B¶ng 4.16. C¸c gi¸ trÞ cña loµi trong « tiªu chuÈn 1 B¶ng 4.17. C¸c gi¸ trÞ cña loµi trong « tiªu chuÈn 2 B¶ng 4.18. C¸c gi¸ trÞ cña loµi trong « tiªu chuÈn 3
B¶ng 4.19. C¸c gi¸ trÞ cña loµi trong « tiªu chuÈn 4 Danh môc c¸c biÓu ®å BiÓu ®å 1. KhÝ hËu Khu BTTN Ch¹m Chu tØnh Tuyªn Quang BiÓu ®å 2. Sù ph©n bè cña c¸c taxon trong ngµnh cña HTV, TB-CC BiÓu ®å 3. Phæ so s¸nh tû lÖ % sè loµi trong tõng ngµnh cña HTV, TB-CC víi c¸c hÖ thùc vËt VQG Ba bÓ, KBTTN Na Hang, VQG Cóc Ph¬ng BiÓu ®å 4. Ph©n bè cña c¸c líp trong ngµnh Angiospermae BiÓu ®å 5. Phæ so s¸nh tû lÖ % sè loµi cña líp Mét l¸ mÇm vµ Hai l¸ mÇm trong ngµnh thùc vËt h¹t kÝn gi÷a HTV, TB-CC víi HTV, VQG Ba BÓ, khu BTTN , VQG Cóc Ph¬ng BiÓu ®å 6. C¸c nhãm c«ng dông chÝnh cña Khu hÖ thùc vËt TB-CC BiÓu ®å 7. Phæ c¸c yÕu tè ®Þa lý c¬ b¶n cña c¸c loµi trong khu HTV, TB-CC BiÓu ®å 8. Phæ d¹ng sèng c¬ b¶n cña hÖ thùc vËt cã m¹ch TB-CC BiÓu ®å 9. Phæ d¹ng sèng cña nhãm c©y chåi trªn (Ph) BiÓu ®å 10. So s¸nh phæ d¹ng sèng cña HTV TB-CC víi phæ tiªu chuÈn cña Raunkiaer víi HTV Na Hang, HTV Cóc Ph¬ng BiÓu ®å 11. Sù biÕn ®æi vÒ chiÒu cao cña c©y theo ®ai BiÓu ®å 12. Sù biÕn ®æi vÒ ®êng kÝnh theo ®ai BiÓu ®å 13. Sù biÕn ®æi vÒ loµi theo ®ai
1 ®Æt vÊn ®Ò ViÖt Nam lµ mét níc n»m trong vïng nhiÖt ®íi cã hÖ sinh th¸i rõng v« cïng phong phó vµ ®a d¹ng. Do sù t¸c ®éng cña tù nhiªn còng nh cña con ngêi ®· lµm cho c¸c hÖ sinh th¸i nµy lu«n lu«n cã sù biÕn ®æi. V× vËy, viÖc ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ tÝnh ®a d¹ng thùc vËt rõng ®Ó x©y dùng c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý vµ b¶o tån chóng lµ rÊt cÇn thiÕt. Tµi nguyªn rõng kh«ng nh÷ng cung cÊp cho con ngêi nguån thøc ¨n, níc uèng, dîc liÖu,…Mµ cßn cã mét vai trß ®Æc biÖt quan träng h¬n c¶ ®ã lµ cung cÊp nguån oxi v« tËn cho con ngêi vµ c¸c loµi sinh vËt cã thÓ tån t¹i ®Õn ngµy nay. Do ®ã, rõng lµ mét bé phËn quan träng kh«ng thÓ thiÕu cña m«i trêng sinh th¸i. Ngoµi nh÷ng gi¸ trÞ to lín trªn, hµng n¨m, ngµnh l©m nghiÖp còng ®ãng gãp mét phÇn kh«ng nhá cho nªn kinh tÕ quèc d©n, rõng lu«n g¾n liÒn víi ®êi sèng cña nh©n d©n cïng sù sèng cßn cña tÊt c¶ c¸c loµi vËt trªn tr¸i ®Êt. Tuy nhiªn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y diÖn tÝch rõng trªn thÕ giíi nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng ®ang bÞ suy gi¶m mét c¸ch nhanh chãng, nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do con ngêi sö dông nguån tµi nguyªn rõng kh«ng hîp lý. MÊt rõng ®ång nghÜa víi sù thay ®æi m«i trêng sinh th¸i vµ lµm kh«ng Ýt c¸c loµi sinh vËt ®· vµ ®ang cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng. Cã thÓ nãi tµi nguyªn rõng cã ý nghÜa sèng cßn ®èi víi sù phån thÞnh vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña hµnh tinh chóng ta, nªn viÖc kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña ®a d¹ng sinh häc còng nh nghiªn cøu vµ b¶o tån chóng kh«ng cßn lµ mét vÊn ®Ò ph¶i bµn c·i. Trong nh÷ng n¨m qua, chóng ta ®· m¾c ph¶i nh÷ng sai lÇm nghiªm träng, ®ã lµ viÖc khai th¸c, s¨n b¾t, ®èt n¬ng lµm rÉy,… §· lµm mÊt ®i mét diÖn tÝch rõng nguyªn sinh rÊt lín, nÕu muèn phôc håi l¹i diÖn tÝch rõng ®· mÊt, chóng ta ph¶i mÊt hµng tr¨m n¨m thËm chÝ nhiÒu h¬n n÷a còng cha ch¾c cã thÓ t¸i t¹o l¹i ®îc nh÷ng c¸ch rõng nguyªn sinh mµ thiªn nhiªn ®· ban tÆng cho chóng ta. §Ó minh chøng cho viÖc lµm trong qu¸ khø mµ con ngêi ®· tµn ph¸ tµi nguyªn rõng trong nh÷ng thËp kû võa qua, chØ tÝnh riªng ë ViÖt Nam ®é che phñ cña rõng vµo nh÷ng n¨m 1943 vÉn cßn kho¶ng 14,29 triÖu ha, chiÕm 43,8% diÖn tÝch c¶ níc nhng sau 30 n¨m chiÕn tranh diÖn tÝch rõng bÞ tµn ph¸ nghiªm träng, n¨m 1999 lµ 8,63 triÖu ha (chiÕm 26,5% diÖn tÝch c¶ níc), con sè nµy cho thÊy tû lÖ mÊt rõng trong nh÷ng n¨m qua
2 lµ rÊt lín. Do mÊt rõng mµ nh÷ng n¨m gÇn ®©y, h¹n h¸n, lò lôt, dÞch, bÖnh vµ ®ãi nghÌo x¶y ra triÒn miªn, ®Æc biÖt lµ ë c¸c vïng s©u, vïng xa, c¸c vïng ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ph¶i g¸nh chÞu hËu qu¶ nÆng nÒ do mÊt rõng g©y ra. Muèn kh¾c phôc ®îc nh÷ng hËu qu¶ ®ã kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ chóng ta ph¶i b¶o vÖ b»ng ®îc nh÷ng c¸nh rõng tù nhiªn cßn sãt l¹i vµ phôc håi b»ng c¸ch trång bæ sung diÖn tÝch rõng ®· bÞ mÊt. MÊt rõng vµ rõng bÞ chia c¾t ®· kÐo theo mÊt loµi, rõng kh«ng cßn ®ñ kh¶ n¨ng phôc håi vµ tù ®iÒu khiÓn, do ®ã kh«ng thÓ hç trî vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho quÇn thÓ c¸c loµi sinh vËt sinh trëng vµ ph¸t triÓn dÉn ®Õn nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng cña c¸c loµi ngµy cµng cao. §øng tríc nh÷ng hiÓm ho¹ do viÖc mÊt rõng g©y ra nh÷ng n¨m gÇn ®©y §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· thay ®æi, bæ xung nhiÒu c¸c chÝnh s¸ch nh»m b¶o vÖ nguån tµi nguyªn v« cïng quý gi¸ nµy. N¨m 1962 ChÝnh phñ ViÖt nam ®· quyÕt ®Þnh thµnh lËp Vên Quèc gia ®Çu tiªn ë níc ta ®ã lµ VQG Cóc Ph¬ng. §©y chÝnh lµ c¬ së cho viÖc thµnh lËp vµ ph¸t triÓn hÖ thèng c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn trªn c¶ níc. Tíi nay (1-2006) ®· cã 126 khu b¶o tån ®îc thµnh lËp trong ®ã cã 27 Vên Quèc gia. §©y lµ mét bíc ngoÆt quan träng nh»m môc tiªu b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam [4]. Nghiªn cøu vÒ hÖ thùc vËt rõng lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng hµng ®Çu cho c«ng t¸c nghiªn cøu vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. V× nguån tµi nguyªn rõng nãi chung vµ thùc vËt nãi riªng chÝnh lµ m¾t xÝch ®Çu tiªn trong chuçi thøc ¨n cña hÇu hÕt c¸c hÖ sinh th¸i. Quan träng h¬n nã cßn lµ n¬i sèng, n¬i tró Èn cña nhiÒu loµi sinh vËt kh¸c, ®Æc biÖt lµ c¸c loµi thó lín, c¸c loµi linh trëng, c«n trïng,… Sù tån t¹i cña th¶m thùc vËt chÝnh lµ nÒn t¶ng bÒn v÷ng cho sù ph¸t triÓn vµ tiÕn ho¸ cña sinh giíi. ViÖc nghiªn cøu vÒ hÖ thùc vËt gióp ngêi ta hiÓu biÕt râ ®îc thµnh phÇn, tÝnh chÊt c¸c hÖ thùc vËt ë tõng n¬i, tõng vïng, nh»m x©y dùng m« h×nh vÒ khai th¸c, sö dông, ph¸t triÓn vµ b¶o vÖ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn thùc vËt mét c¸ch bÒn v÷ng, kh«ng g©y ¶nh hëng ®Õn m«i trêng sèng, phôc håi c¸c hÖ sinh th¸i ®· bÞ suy thãai. Mang l¹i lîi Ých l©u dµi cho con ngêi. N»m ë phÝa B¾c c¸ch thñ ®« Hµ Néi 150 km, Tuyªn Quang lµ mét tØnh miÒn nói víi diÖn tÝch rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp lµ: 448.648,5 ha, chiÕm 76% tæng diÖn tÝch
3 ®Êt tù nhiªn toµn tØnh. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y Tuyªn Quang lµ mét trong nh÷ng tØnh cã chÝnh s¸ch b¶o vÖ rõng tèt nhÊt trong c¶ níc, v× vËy mµ ë ®©y cßn tån t¹i mét diÖn tÝch rõng tù nhiªn lín vµ cã nhiÒu nguån gen quý hiÕm nh: P¬ mu, Th«ng nµng, Kim giao, §inh, NghiÕn, SÕn, T¸u, Trai, c¸c loµi Lan hµi vµ nhiÒu loµi ®éng vËt quý: Voäc mòi hÕch, Voäc ®en m¸ tr¾ng, KhØ mÆt ®á, GÊu, CÇy v»n,…§iÒu nµy cho thÊy viÖc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ khu hÖ thùc vËt ®Ó x©y dùng chiÕn lîc b¶o tån c¸c loµi quý hiÕm n¬i ®©y lµ rÊt cÇn thiÕt, nã ®ãng vai trß quan träng vµ lµ nhiÖm vô hµng ®Çu. MÆc dï chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong c«ng t¸c qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng, nhng tríc søc Ðp d©n sè ngµy cµng gia t¨ng vµ sù t¸c ®éng cña ngêi d©n vµo rõng ®Ó kiÕm sèng ngµy cµng nhiÒu nh: n¹n ph¸ rõng, ®èt rõng lµm n¬ng, kh¸i th¸c, s¨n b¾t tr¸i phÐp vÉn ®ang lµ mét vÊn ®Ò cÊp thiÕt ®èi víi c¸c cÊp c¸c ngµnh, bëi nguån thu nhËp chÝnh cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng phÇn lín dùa vµo s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp, nªn ®êi sèng vÉn cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, ®Æc biÖt lµ c¸c ®ång bµo d©n téc thiÓu sè sèng xen kÏ trong hoÆc ven c¸c khu b¶o tån. V× vËy viÖc vi ph¹m vµo c¸c quy ®Þnh cña Nhµ níc vÒ qu¶n lý b¶o vÖ rõng, phßng ch¸y ch÷a ch¸y rõng lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái. §©y lµ mét nguyªn nh©n c¬ b¶n lµm gi¶m diÖn tÝch còng nh chÊt lîng rõng trong nh÷ng n¨m qua. Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Ch¹m Chu ®îc thµnh lËp ngµy 21 th¸ng 9 n¨m 2001 trªn diÖn tÝch 58.187 ha [43]. Tõ khi ®îc thµnh lËp ®Õn nay, viÖc ®¸nh gi¸, kiÓm kª tÝnh ®a d¹ng vµ c«ng dông cña c¸c loµi c©y trong hÖ thùc vËt ë ®©y cßn rÊt h¹n chÕ, cha ®îc quan t©m mét c¸ch ®óng møc. Tõ nh÷ng yªu cÇu cÊp b¸ch trªn, chóng t«i tiÕn hµnh chän ®Ò tµi: “§¸nh gi¸ tÝnh ®a d¹ng thùc vËt phÝa T©y B¾c Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Ch¹m Chu”. Nh»m môc ®Ých gãp phÇn vµo c«ng cuéc b¶o tån ®a d¹ng sinh vËt cña níc ta còng nh trong khu vùc.
4 Ch¬ng 1 Tæng quan vÒ t×nh h×nh nghiªn cøu 1.1. Quan ®iÓm nhËn thøc vÒ ®a d¹ng sinh häc Ngµy nay, yªu cÇu b¶o tån ®a d¹ng sinh häc (§DSH ), tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i trêng lµ mét vÊn ®Ò hµng ®Çu. §DSH kh«ng nh÷ng cã gi¸ trÞ vÒ mÆt m«i trêng sinh th¸i mµ cßn cã gi¸ trÞ vÒ V¨n ho¸, Gi¸o dôc, ThÈm mü... ChÝnh v× vËy mµ c«ng íc vÒ b¶o tån §DSH ®· ®îc th«ng qua t¹i §¹i héi Thîng ®Ønh t¹i Rio de Janeiro (Braxin, 1992), ®©y lµ c¸i mèc ®¸nh gi¸ sù cam kÕt cña c¸c quèc gia trªn toµn thÕ giíi vÒ b¶o tån §DSH, ®¶m b¶o viÖc sö dông bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn sinh vËt. Do míi ®îc quan t©m nªn §DSH vÉn cßn lµ mét kh¸i niÖm rÊt míi vµ nghÜa kh¸ réng nªn ®îc nhiÒu tËp thÓ t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn. Trong C«ng íc Quèc tÕ vÒ b¶o tån §DSH ®· ®Þnh nghÜa: “§DSH lµ tÝnh kh¸c biÖt, mu«n h×nh mu«n vÎ vÒ cÊu tróc, chøc n¨ng vµ c¸c ®Æc tÝnh kh¸c gi÷a c¸c sinh vËt ë tÊt c¶ mäi nguån bao gåm hÖ sinh th¸i trªn ®Êt liÒn vµ c¸c hÖ sinh th¸i díi níc”. Theo Quü B¶o tån Thiªn nhiªn ThÕ giíi (WWF, 1990) ®Ò xuÊt kh¸i niÖm §DSH nh sau: “§DSH lµ sù phån thÞnh cña sù sèng trªn tr¸i ®Êt, lµ hµng triÖu loµi thùc vËt, ®éng vËt vµ vi sinh vËt, lµ nh÷ng gen chøa ®ùng trong c¸c loµi vµ lµ nh÷ng hÖ sinh th¸i v« cïng phøc t¹p cïng tån t¹i trong mét m«i trêng”. Nh vËy, §DSH ®îc xem xÐt ë c¶ 3 møc ®é: §DSH ë cÊp ®é loµi bao gåm toµn bé c¸c sinh vËt sèng trªn tr¸i ®Êt, tõ vi khuÈn ®Õn c¸c loµi ®éng, thùc vËt vµ c¸c loµi nÊm. ë møc ®é tinh tÕ h¬n, §DSH bao gåm c¶ sù kh¸c biÖt vÒ gen gi÷a c¸c loµi, gi÷a c¸c quÇn thÓ sèng c¸ch ly nhau vÒ ®Þa lý còng nh gi÷a c¸c c¸ thÓ cïng chung sèng trong mét quÇn thÓ. §DSH cßn bao gåm c¶ sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c quÇn x· mµ trong ®ã c¸c loµi sinh sèng, gi÷a c¸c hÖ sinh th¸i, n¬i mµ c¸c loµi còng nh c¸c quÇn x· sinh vËt tån t¹i, vµ c¶ sù kh¸c biÖt cña c¸c m«i trêng sèng t¬ng t¸c gi÷a chóng víi nhau. Bªn c¹nh ®ã §DSH cßn ®îc ®Þnh nghÜa nh sau: “§DSH lµ tËp hîp tÊt c¶ c¸c nguån sèng trªn hµnh tinh chóng ta, bao gåm tæng sè c¸c loµi ®éng, thùc vËt, tÝnh ®a d¹ng vµ phong phó trong tõng loµi, tÝnh ®a d¹ng cña c¸c hÖ sinh th¸i trong
5 c¸c céng ®ång sinh th¸i kh¸c nhau hay lµ tËp hîp cña c¸c loµi sèng ë c¸c vïng kh¸c nhau trªn thÕ giíi víi c¸c hoµn c¶nh kh¸c nhau” trong “KÕ ho¹ch hµnh ®éng ®a d¹ng sinh häc cña ViÖt Nam”. §Þnh nghÜa nµy tuy ®· ®Ò cËp ®Õn møc ®é ®a d¹ng cña sinh vËt trªn hµnh tinh, song cßn qu¸ dµi vµ kh«ng cô thÓ khiÕn ngêi ®äc khã h×nh dung. MÆt kh¸c, ®Þnh nghÜa trªn vÉn cha ®Ò cËp ®Õn møc ®a d¹ng gen (di truyÒn), chØ ®Ò cËp ®Õn tÝnh ®a d¹ng cña hÖ ®éng vËt, thùc vËt mµ cha ®Ò cËp ®Õn c¸c sinh vËt kh¸c nh vi sinh vËt, t¶o, nÊm,… lµ mét trong nh÷ng m¾t xÝch kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong chuçi thøc ¨n ®Ó tõ ®ã t¹o ra quÇn x· sinh vËt vµ hÖ sinh th¸i. Vµo n¨m 1993, ViÖn Tµi nguyªn gen vµ Thùc vËt Quèc tÕ (IPJRI) ®· cho ra ®êi t¸c phÈm “§a d¹ng cho sù ph¸t triÓn” trong ®ã §DSH ®îc hiÓu r»ng “§DSH lµ sù biÕn d¹ng cña c¸c c¬ thÓ sèng vµ c¸c phøc hÖ sinh th¸i mµ chóng sèng”. §Þnh nghÜa nµy tuy ng¾n gän, song cha chÝnh x¸c vµ g©y cho ngêi ®äc khã hiÓu. TiÕp ®ã, NguyÔn NghÜa Th×n (1997) trong “CÈm nang nghiªn cøu ®a d¹ng sinh vËt” ®· ®a ra “§DSH lµ toµn bé c¸c d¹ng sèng kh¸c nhau cña c¬ thÓ sèng trªn tr¸i ®Êt gåm c¸c sinh vËt ph©n c¾t ®Õn ®éng, thùc vËt ë trªn c¹n còng nh ë díi níc, tõ møc ®é ph©n tö AND ®Õn c¸c quÇn thÓ sinh vËt kÓ c¶ x· héi loµi ngêi. Khoa häc nghiªn cøu vÒ tÝnh ®a d¹ng ®ã gäi lµ §DSH”. ë ®©y, §DSH ®îc hiÓu theo 3 khÝa c¹nh. §a d¹ng ë møc ®é di truyÒn: mçi loµi sinh vËt vµ thËm chÝ trong mét c¸ thÓ cña loµi ®Òu cã nh÷ng ph©n tö AND ®Æc trng cho loµi. TÝnh ®Æc trng nµy ®îc thÓ hiÖn qua sè lîng vµ tr×nh tù s¾p xÕp c¸c nucleotit trong ph©n tö AND, qua hµm lîng trong nh©n tÕ bµo vµ tû lÖ gi÷a c¸c cÆp bazo A+T/G+X. TrËt tù c¸c nucleotit trong c¸c gen cã liªn quan ®Õn viÖc qui ®Þnh c¸c tÝnh tr¹ng vµ c¸c ®Æc tÝnh cña c¬ thÓ. Trong qu¸ tr×nh tiÕn hãa cña sinh vËt tõ thÊp ®Õn cao, hµm lîng AND trong c¸c tÕ bµo còng ®îc t¨ng lªn. §ã lµ mét sù biÓu hiÖn cña ®a d¹ng gen. §a d¹ng ë møc ®é loµi: ph¹m trï chØ møc ®é phong phó vÒ sè lîng c¸c loµi hoÆc sè lîng c¸c ph©n loµi (loµi phô) trªn tr¸i ®Êt, ë mét vïng ®Þa lý, trong mét quèc gia hay mét sinh c¶nh nhÊt ®Þnh. Loµi lµ mét nhãm c¸ thÓ kh¸c biÖt víi c¸c nhãm c¸ thÓ kh¸c vÒ mÆt sinh häc vµ sinh th¸i. C¸c c¸ thÓ trong loµi cã vËt chÊt di truyÒn t¬ng tù nhau vµ cã kh¶ n¨ng trao ®æi th«ng tin di truyÒn (giao phèi, giao phÊn) víi nhau vµ cho ra c¸c thÕ hÖ con c¸i h÷u thô (cã kh¶ n¨ng sinh s¶n tiÕp tôc).
6 Nh vËy, c¸c c¸ thÓ trong loµi chøa toµn bé th«ng tin di truyÒn cña loµi. V× vËy, tÝnh ®a d¹ng loµi hoµn toµn bao trïm tÝnh ®a d¹ng di truyÒn vµ thêng ®îc coi träng nhÊt khi ®Ò cËp ®Õn tÝnh §DSH. §a d¹ng ë møc ®é hÖ sinh th¸i: ThÓ hiÖn b»ng sù kh¸c nhau cña c¸c kiÓu quÇn x· sinh vËt t¹o nªn. QuÇn x· sinh vËt ®îc x¸c ®Þnh bëi c¸c loµi sinh vËt trong mét sinh c¶nh nhÊt ®Þnh cïng c¸c mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c c¸ thÓ trong loµi vµ gi÷a c¸c loµi víi nhau. QuÇn x· sinh vËt còng quan hÖ víi m«i trêng vËt lý t¹o thµnh mét hÖ sinh th¸i. HÖ sinh th¸i lµ mét cÊu tróc vµ chøc n¨ng cña sinh quyÓn bao gåm c¸c quÇn x· ®éng, thùc vËt, c¸c quÇn x· vi sinh vËt, thæ nhìng (®Êt) vµ c¸c yÕu tè khÝ hËu. C¸c thµnh phÇn nµy liªn hÖ víi nhau th«ng qua c¸c chu tr×nh vËt chÊt vµ n¨ng lîng (chu tr×nh sinh ®Þa ho¸). Cao h¬n n÷a, ®Þnh nghÜa nµy ®· ®Ò cËp ®Õn x· héi loµi ngêi ®ã lµ ®a d¹ng c¸c lo¹i h×nh v¨n hãa d©n téc. §©y lµ mét quan ®iÓm míi ®îc ®Ò cËp ®Õn mang tÝnh nh©n ®¹o vµ sù c«ng b»ng xuÊt ph¸t tõ nguyªn nh©n ®¹o ®øc, ®ã chÝnh lµ c©u tr¶ lêi cho mét phÇn cña c©u hái v× sao ph¶i b¶o tån §DSH. 1.2. Tæng quan vÒ t×nh h×nh nghiªn cøu ®a d¹ng thùc vËt 1.2.1 Nghiªn cøu vÒ ®a d¹ng ph©n lo¹i 1.2.1.1. Trªn thÕ giíi Cho ®Õn nay, vÊn ®Ò ®a d¹ng sinh vËt vµ b¶o tån nguån tµi nguyªn ®· trë thµnh chiÕn lîc trªn toµn thÕ giíi. §· cã nhiÒu tæ chøc quèc tÕ ®îc ra ®êi víi môc tiªu nh»m híng dÉn, gióp ®ì vµ tæ chøc viÖc ®¸nh gi¸, b¶o tån vµ ph¸t triÓn ®a d¹ng sinh vËt trªn toµn ph¹m vi toµn cÇu nh: HiÖp héi Quèc tÕ B¶o vÖ Thiªn nhiªn (IUCN), Ch¬ng tr×nh M«i trêng Liªn hîp quèc (UNEP), Quü quèc tÕ vÒ b¶o vÖ thiªn nhiªn (WWF), ViÖn Tµi nguyªn Di truyÒn Quèc tÕ (IPGRI),... Loµi ngêi muèn tån t¹i l©u dµi trªn hµnh tinh nµy th× ph¶i x©y dùng c¸c chiÕn lîc ph¸t triÓn mét c¸ch bÒn v÷ng. Bëi nhu cÇu c¬ b¶n vµ sù sèng cßn cña con ngêi phô thuéc hoµn toµn vµo c¸c nguån tµi nguyªn tù nhiªn cña tr¸i ®Êt, nÕu nh÷ng tµi nguyªn ®ã bÞ mÊt ®i hoÆc gi¶m sót th× cuéc sèng cña chóng ta vµ con ch¸u cña chóng ta sÏ bÞ ®e do¹ nghiªm träng. Chóng ta ®· qu¸ l¹m dông tµi nguyªn cña tr¸i ®Êt mµ kh«ng nghÜ ®Õn c¸c thÕ hÖ t¬ng lai, nªn ngµy nay loµi ngêi ®ang ®øng tríc nh÷ng hiÓm
7 ho¹ kh«n lêng. §Ó tr¸nh sù huû ho¹i c¸c nguån tµi nguyªn chóng ta ph¶i t«n träng c¸c quy luËt cña tù nhiªn. V× vËy th¸ng 6 n¨m 1992 Héi nghÞ thîng ®Ønh bµn vÒ vÊn ®Ò m«i trêng vµ ®a d¹ng sinh vËt ®îc tæ chøc t¹i Rio de Janeiro (Brazil) cã 150 níc ®· ký vµo C«ng íc vÒ ®a d¹ng sinh vËt vµ b¶o vÖ chóng. Tõ ®ã nhiÒu héi th¶o ®îc tæ chøc nh»m th¶o luËn vµ cã nhiÒu cuèn s¸ch mang tÝnh chÊt chØ dÉn ra ®êi. N¨m 1990 WWF ®· cho xuÊt b¶n cuèn s¸ch nãi vÒ tÇm quan träng vÒ ®a d¹ng sinh vËt (The importance of biological diversity) hay IUCN, UNEP vµ WWF ®a ra chiÕn lîc b¶o tån thÕ giíi (World conservation strategy) Wri, IUCN vµ WWF ®a ra chiÕn lîc sinh vËt toµn cÇu (Global biological strategy). N¨m 1991 Wri, Wcu, WB, WWF xuÊt b¶n cuèn b¶o tån ®a d¹ng sinh vËt thÕ giíi (Conserving the World's biological diversity) hoÆc IUCN, UNEP, WWF xuÊt b¶n cuèn "H·y quan t©m tíi tr¸i ®Êt" (Caring for the earth). Cïng n¨m, Wri, IUCN vµ UNEP xuÊt b¶n cuèn chiÕn lîc ®a d¹ng sinh vËt vµ ch¬ng tr×nh hµnh ®éng; TÊt c¶ c¸c cuèn s¸ch ®ã nh»m híng dÉn vµ ®Ò ra c¸c ph¬ng ph¸p ®Ó b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, lµm nÒn t¶ng cho c«ng t¸c b¶o tån vµ ph¸t triÓn trong t¬ng lai. N¨m 1992 - 1995 WCMC c«ng bè mét cuèn s¸ch tæng hîp (§¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh vËt toµn cÇu) c¸c t liÖu vÒ ®a d¹ng sinh vËt cña c¸c nhãm sinh vËt kh¸c nhau ë c¸c vïng kh¸c trªn toµn thÕ giíi (Global biodiversity assessment) lµm c¬ së cho viÖc b¶o tån chóng cã hiÖu qu¶ h¬n. Bªn c¹nh ®ã, hµng ngµn t¸c phÈm, nh÷ng c«ng tr×nh khoa häc kh¸c nhau ra ®êi vµ hµng ngµn cuéc héi th¶o kh¸c nhau ®îc tæ chøc nh»m th¶o luËn vÒ quan ®iÓm, vÒ ph¬ng ph¸p luËn vµ th«ng b¸o c¸c kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc ë kh¾p mäi n¬i trªn toµn thÕ giíi. NhiÒu tæ chøc quèc tÕ hay khu vùc ®îc nhãm häp t¹o thµnh m¹ng líi phôc vô cho viÖc ®¸nh gi¸ b¶o tån vµ ph¸t triÓn ®a d¹ng sinh häc. 1.2.1.2. ë ViÖt Nam Ngay tõ thÕ kû 18, ViÖt Nam ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ thùc vËt nh c¸c c«ng tr×nh cña Loureiro (1790) sang thÕ kû 19 cã c«ng tr×nh cña Pierre (1879 - 1907) vµ cho ®Õn nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû xx ®· xuÊt hiÖn mét c«ng tr×nh næi tiÕng, lµ nÒn t¶ng cho viÖc ®¸nh gi¸ tÝnh ®a d¹ng thùc vËt ViÖt Nam, ®ã lµ bé Thùc
8 vËt chÝ §¹i c¬ng §«ng D¬ng do Lecomte chñ biªn (1907 - 1952). Trong c«ng tr×nh nµy, c¸c t¸c gi¶ ngêi Ph¸p ®· thu mÉu vµ ®Þnh tªn, lËp kho¸ m« t¶ c¸c loµi thùc vËt cã m¹ch trªn toµn bé l·nh thæ §«ng D¬ng, con sè kiÓm kª vµ ®îc ®a ra 7004 loµi thùc vËt bËc cao cã m¹ch. Tuy nhiªn con sè nµy cßn Ýt xa so víi sè loµi thùc cã ë 3 níc §«ng D¬ng. GÇn ®©y, ®¸ng chó ý nhÊt ph¶i kÓ ®Õn bé C©y cá ViÖt Nam cña Ph¹m Hoµng Hé (1991 - 1993) xuÊt b¶n t¹i Canada vµ ®· ®îc t¸i b¶n cã bæ sung t¹i ViÖt Nam (1999 - 2000); bé s¸ch Danh lôc c¸c loµi thùc vËt ë ViÖt Nam (2001 - 2005). §©y lµ nh÷ng bé s¸ch ®Çy ®ñ nhÊt vµ dÔ sö dông nhÊt gãp phÇn ®¸ng kÓ cho nghiªn cøu khoa häc thùc vËt ë ViÖt Nam. Trªn c¬ së bé thùc vËt chÝ §«ng D¬ng, Th¸i V¨n Trõng (1978) ®· thèng kª hÖ thùc vËt ViÖt Nam cã 7004 loµi, 1850 chi vµ 289 hä. Trong ®ã, ngµnh H¹t kÝn cã 3366 loµi (90,9%), 1727 chi (93,4%) vµ 239 hä (82,7%). Ngµnh D¬ng xØ vµ hä hµng D¬ng xØ cã 599 loµi (8,6%), 205 chi (5,57%) vµ 42 hä (14,5%). Ngµnh H¹t trÇn 39 loµi (0,5%), 18 chi (0,9%) vµ 8 hä (2,8%). VÒ sau Humbert (1938 - 1950) ®· bæ sung, chØnh lý ®Ó hoµn thiÖn viÖc ®¸nh gi¸ thµnh phÇn loµi cho toµn vïng vµ gÇn ®©y ph¶i kÓ ®Õn bé Thùc vËt chÝ Campuchia, Lµo vµ ViÖt Nam do AubrÐville khëi xíng vµ chñ biªn (1960 - 2001) cïng víi nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c. §Õn nay ®· c«ng bè 31 tËp nhá gåm 75 hä c©y cã m¹ch nghÜa lµ cha ®Çy 21% tæng sè hä ®· cã. Bªn c¹nh ®ã mét sè hä riªng biÖt ®· ®îc c«ng bè nh Orchidaceae §«ng D¬ng cña Seidenfaden (1992), Orchidaceae ViÖt Nam cña Leonid V. Averyanov (1994), Euphorbiaceae ViÖt Nam cña NguyÔn NghÜa Th×n (1999), Annonaceae ViÖt Nam cña NguyÔn TiÕn B©n (2000), Lamiaceae cña Vò Xu©n Ph¬ng (2000), Myrsinaceae cña TrÇn ThÞ Kim Liªn (2002), Cyperaceae cña NguyÔn Kh¾c Kh«i (2002). §©y lµ nh÷ng tµi liÖu quan träng nhÊt lµm c¬ së cho viÖc ®¸nh gi¸ vÒ ®a d¹ng ph©n lo¹i thùc vËt ViÖt Nam. §Ó phôc vô c«ng t¸c khai th¸c tµi nguyªn ViÖn §iÒu tra Qui ho¹ch Rõng ®· c«ng bè 7 tËp C©y gç rõng ViÖt Nam (1971 - 1988) giíi thiÖu kh¸ chi tiÕt cïng víi h×nh vÏ minh ho¹, ®Õn n¨m 1996 c«ng tr×nh nµy ®îc dÞch ra tiÕng Anh do Vò V¨n Dòng chñ biªn. TrÇn §×nh Lý vµ tËp thÓ (1993) c«ng bè 1900 c©y cã Ých ë ViÖt Nam; Vâ V¨n Chi (1997) c«ng bè tõ ®iÓn c©y thuèc ViÖt Nam; ViÖn Dîc liÖu
9 (2004) cho ra cuèn C©y thuèc vµ ®éng vËt lµm thuèc, hay 20 tËp viÕt vÒ Tµi nguyªn Thùc vËt §«ng Nam ¸ (1991-2003) do c¸c nhµ khoa häc c¸c níc §«ng Nam ¸ c«ng bè,... Bªn c¹nh nh÷ng c«ng tr×nh mang tÝnh chÊt chung cho c¶ níc hay Ýt ra mét nöa ®Êt níc, cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu khu hÖ thùc vËt tõng vïng ®îc c«ng bè chÝnh thøc nh hÖ thùc vËt T©y Nguyªn ®· c«ng bè 3754 loµi thùc vËt cã m¹ch do NguyÔn TiÕn B©n vµ céng sù (1984); Danh lôc thùc vËt Phó Quèc cña Ph¹m Hoµng Hé (1985) c«ng bè 793 loµi thùc vËt cã m¹ch trong mét diÖn tÝch 592 km 2; Lª TrÇn ChÊn vµ céng sù (1990) vÒ hÖ thùc vËt L©m S¬n, L¬ng S¬n (Hoµ B×nh); NguyÔn NghÜa Th×n vµ NguyÔn ThÞ Thêi (1998) ®· giíi thiÖu 2024 loµi thùc vËt bËc cao, 771 chi, 200 hä thuéc 6 ngµnh cña vïng nói cao Sa Pa - Phan Si Pan, hay mét lo¹t bµi b¸o ®a d¹ng thµnh phÇn loµi ë vên Quèc gia Cóc Ph¬ng, vïng nói ®¸ v«i Hoµ B×nh, nói ®¸ v«i S¬n La, Khu b¶o tån Na Hang cña tØnh Tuyªn Quang, vïng nói cao Sa Pa - Phan Si Pan, vïng ven biÓn Nam Trung Bé, vên Quèc gia Ba BÓ, C¸t Bµ , BÕn En, Pï M¸t, Phong Nha, C¸t Tiªn, Yok §«n, Phong Nha - KÎ Bµng, Hoµng Liªn... do NguyÔn NghÜa Th×n cïng mét sè t¸c gi¶ kh¸c c«ng bè trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y 1995-2003. Ngoµi nh÷ng bµi b¸o c«ng bè, t¸c gi¶ cïng Phïng Ngäc Lan, NguyÔn B¸ Thô ®· c«ng bè cuèn s¸ch "TÝnh ®a d¹ng thùc vËt Cóc Ph¬ng" (1976), cïng Mai V¨n Ph« c«ng bè cuèn "§a d¹ng sinh häc khu hÖ NÊm vµ Thùc vËt ë Vên Quèc gia B¹ch M·" (2003) vµ cïng víi NguyÔn Thanh Nhµn (2004) ®· c«ng bè cuèn “§a d¹ng thùc vËt ë Vên Quèc gia Pï M¸t, NghÖ An”, “§a d¹ng thùc vËt ë Khu BTTN Na Hang - Tuyªn Quang”. Trªn c¬ së c¸c bé thùc vËt chÝ, c¸c danh lôc thùc vËt cña tõng vïng, viÖc ®¸nh gi¸ tÝnh ®a d¹ng hÖ thùc vËt cña c¶ níc hay tõng vïng còng ®· ®îc c¸c t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn díi c¸c møc ®é kh¸c nhau, trªn nh÷ng nhËn ®Þnh kh¸c nhau. VÒ ®a d¹ng c¸c ®¬n vÞ ph©n lo¹i: Trªn ph¹m vi c¶ níc NguyÔn TiÕn B©n (1990) ®· thèng kª vµ ®i ®Õn kÕt luËn thùc vËt H¹t kÝn trong hÖ thùc vËt ViÖt Nam hiÖn biÕt 8500 loµi, 2050 chi trong ®ã líp Hai l¸ mÇm 1590 chi vµ trªn 6300 loµi vµ líp Mét l¸ mÇm 460 chi víi 2200 loµi. Phan KÕ Léc (1996) ®· tæng kÕt hÖ thùc vËt ViÖt Nam cã 9628 loµi c©y hoang d¹i cã m¹ch, 2010 chi, 291 hä, 733 loµi c©y trång,
10 nh vËy tæng sè loµi lªn tíi 10361 loµi, 2256 chi, 305 hä chiÕm 4%, 15% vµ 57% tæng sè c¸c loµi, chi vµ hä cña thÕ giíi. Ngµnh H¹t kÝn chiÕm 92,47% tæng sè loµi, 92,48% tæng sè chi vµ 85,57% tæng sè hä. Ngµnh D¬ng xØ kÐm ®a d¹ng h¬n theo tû lÖ 6,45%, 6,27%, 9,97% vÒ loµi, chi, hä. Ngµnh Th«ng ®Êt ®øng thø 3 (0,58%) tiÕp ®Õn lµ ngµnh H¹t trÇn (0,47%) hai ngµnh cßn l¹i kh«ng ®¸ng kÓ vÒ hä, chi vµ loµi. NguyÔn NghÜa Th×n (1997) ®· tæng hîp vµ chØnh lý c¸c tªn theo hÖ thèng Brummitt (1992) ®· chØ ra hÖ thùc vËt ViÖt Nam hiÖn biÕt 11.178 loµi, 2582 chi, 395 hä thùc vËt bËc cao vµ 30 hä cã trªn 100 loµi víi tæng sè 5732 loµi chiÕm 51,3% tæng sè loµi cña hÖ thùc vËt. 1.2.1.3. ë Khu BTTN Ch¹m Chu Theo c¸c nguån tµi liÖu mµ chóng t«i ®îc biÕt tõ khi thµnh lËp khu BTTN Ch¹m Chu ®Õn nay chØ cã mét vµi c«ng tr×nh nghiªn cøu nh “Dù ¸n x©y dùng Khu BTTN Ch¹m Chu - tØnh Tuyªn Quang” cña Chi côc KiÓm l©m tØnh Tuyªn Quang (2001) ®· ®a ra thµnh phÇn loµi thùc vËt thuéc 2 ngµnh H¹t trÇn vµ H¹t kÝn lµ 206 loµi thuéc 49 hä, cßn c¸c loµi thùc vËt sinh s¶n b»ng b¶o tö th× kh«ng thÊy ®Ò cËp ®Õn hay “Th«ng tin vÒ c¸c khu b¶o vÖ hiÖn cã vµ ®Ò xuÊt ë ViÖt Nam” [4] còng ®a ra trªn 200 loµi thuéc 57 hä (chñ yÕu lµ c¸c loµi c©y gç). Bªn c¹nh ®ã, cßn cã c«ng tr×nh cña §Æng Ngäc CÇn vµ NguyÔn Trêng S¬n (1999), D¬ng V¨n Xy vµ NguyÔn NghÜa Th×n (2005) nghiªn cøu vÒ mét sè loµi lµm rau ¨n ®ang bÞ khai th¸c c¹n kiÖt. 1.2.2. ®a d¹ng vÒ hÖ sinh th¸i 1.2.2.1. Trªn thÕ giíi Cã rÊt nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c nhau ®a ra nh÷ng lý luËn riªng cña m×nh vÒ ph©n lo¹i rõng phôc vô cho ®¸nh gi¸ ®a d¹ng vÒ sinh th¸i. Mçi lý luËn ®Òu ®a ra nh÷ng c¸ch thøc ph©n lo¹i riªng theo môc ®Ých cña t¸c gi¶ nh: + Ph©n lo¹i rõng dùa theo cÊu tróc vµ ngo¹i m¹o: ®©y lµ híng cæ ®iÓn ®îc nhiÒu ngêi ¸p dông nh A. F. Schimper (1903), A. AubrÐville (1949), UNESCO (1973),… c¬ së ph©n lo¹i cña xu híng nµy thêng lµ ®Æc ®iÓm ph©n bè, d¹ng sèng u thÕ, cÊu tróc tÇng thø vµ mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i kh¸c cña quÇn x· thùc vËt.