Luận văn Tốt nghiệp Đại học: Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án (Project Based Learning) vào dạy học chương “Các định luật bảo toàn” (lớp 10 Nâng cao)

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:214

Thêm vào BST

Báo xấu

159
lượt xem 34
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Tốt nghiệp Đại học: Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án (Project Based Learning) vào dạy học chương “Các định luật bảo toàn” (lớp 10 Nâng cao) được thực hiện nhằm vận dụng phương pháp dạy học theo dự án vào dạy chương “Các định luật bảo toàn” để nâng cao hiệu quả dạy học Vật lý cho học sinh trong trường phổ thông.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Tốt nghiệp Đại học: Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án (Project Based Learning) vào dạy học chương “Các định luật bảo toàn” (lớp 10 Nâng cao)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH KHOA VẬT LÝ Hoàng Thị Nguyên VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO DỰ ÁN (Project based learning) VÀO DẠY HỌC CHƯƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” (Lớp 10 nâng cao) LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC TP. Hồ Chí Minh, năm 2011
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH KHOA VẬT LÝ Hoàng Thị Nguyên VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO DỰ ÁN (Project based learning) VÀO DẠY HỌC CHƯƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” (Lớp 10 nâng cao) Ngành: SƯ PHẠM VẬT LÝ Mã số: 102 GVHD: TS. NGUYỄN MẠNH HÙNG TP. Hồ Chí Minh, năm 2011
LỜI CẢM ƠN ới lòng biết ơn sâu sắc, em chân thành cám ơn thầy TS.Nguyễn Mạnh V mình. Hùng đã nhiệt tình hướng dẫn, truyền đạt kinh nghiệm của mình, chỉ bảo em trong những lúc khó khăn. Những góp ý của thầy thực sự là quý báu và giúp ích rất nhiều để em có thể hoàn thành luận văn của Em cũng xin gửi lời cám ơn đến tất cả Thầy Cô trong Khoa đã truyền đạt vốn kiến thức quý báu cho em trong quá trình học, cám ơn ban chủ nhiệm Khoa đã tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên thực hiện nhiệm vụ học tập của mình. Ngoài ra, em gửi lời cám ơn đến cô Nguyễn Thị Phương Thảo giảng dạy và cô Lữ Ngọc Lan chủ nhiệm lớp 10CA, thầy Tô Lâm Viễn Khoa chủ nhiệm và giảng dạy lớp 10A5, HS hai lớp trường THPT Gia Định, và thầy Nguyễn Ảnh Nam, thầy Nguyễn Quang Nhật trường THPT Nguyễn Thượng Hiền đã giúp đỡ em trong quá trình thực hiện luận văn. Cuối cùng, em xin cám ơn đến gia đình và bạn bè đã giúp đỡ tạo động lực cho em hoàn thành luận văn này. Mặc dù đã cố gắng rất nhiều nhưng luận văn cũng không tránh khỏi những sai sót, vì vậy, em mong được sự góp ý của quý Thầy Cô và các bạn. TP. Hồ Chí Minh, ngày 27 tháng 04 năm 2011 Sinh viên Hoàng Thị Nguyên
Trang 1 MỤC LỤC MỤC LỤC .............................................................................................................. 0 T 4 4T DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................. 6 T 4 4T DANH MỤC BẢNG BIỂU ..................................................................................... 7 T 4 4T DANH MỤC HÌNH VẼ .......................................................................................... 9 T 4 4T Phần I: MỞ ĐẦU ................................................................................................. 10 T 4 4T 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 10 T 4 4T 1. Mục đích ........................................................................................................... 10 T 4 4T 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 11 T 4 T 4 3.1. Đối tượng ....................................................................................................... 11 T 4 4T 3.2. Phạm vi .......................................................................................................... 11 T 4 4T 4. Giả thuyết khoa học ........................................................................................... 11 T 4 4T 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................ 11 T 4 4T 6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 11 T 4 4T Phần II: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ......... 13 T 4 T 4 Phần III: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ................................................................... 16 T 4 T 4 Chương 1 - CƠ SỞ LÝ LUẬN .............................................................................. 16 T 4 T 4 1.1. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học vật lý ở trường phổ thông ............ 16 T 4 T 4 1.1.1. Sự cần thiết đổi mới phương pháp dạy học .................................................. 16 T 4 T 4 1.1.2. Định hướng đổi mới PPDH vật lý trong trường phổ thông ........................... 18 T 4 T 4 1.2. Phương pháp dạy học tích cực ........................................................................ 20 T 4 T 4 1.3. Phương pháp dạy học truyền thống và phương pháp dạy học mới................... 21 T 4 T 4 1.4. Một số phương pháp dạy học tích cực ............................................................ 23 T 4 T 4 1.5. Dạy học dự án (Project Based Learning) ......................................................... 24 T 4 T 4 1.5.1. Khái niệm dự án và dạy học dự án là gì?...................................................... 24 T 4 T 4 1.5.1.1. Khái niệm dự án ....................................................................................... 24 T 4 4T 1.5.1.2. Lịch sử nghiên cứu phương pháp dạy học dự án ...................................... 24 T 4 T 4 1.5.1.3. Khái niệm dạy học dự án .......................................................................... 25 T 4 T 4 GVHD: TS Nguyễn Mạnh Hùng SVTH: Hoàng Thị Nguyên
Trang 2 1.5.2. Bản chất....................................................................................................... 29 T 4 4T 1.5.3. Mục tiêu dạy học theo dự án ........................................................................ 29 T 4 T 4 1.5.3.1. Về kiến thức ............................................................................................. 29 T 4 4T 1.5.3.2. Về kĩ năng ................................................................................................ 29 T 4 4T 1.5.3.3. Về thái độ ................................................................................................. 29 T 4 4T 1.5.4. Đặc điểm dạy học dự án [14] ....................................................................... 29 T 4 T 4 1.5.5. Phân loại dạy học dự án ............................................................................... 31 T 4 T 4 1.5.5.1. Phân loại theo chuyên môn ....................................................................... 31 T 4 T 4 1.5.5.2. Phân loại theo sự tham gia của người học: ................................................ 31 T 4 T 4 1.5.5.3. Phân loại theo sự tham gia của giáo viên: ................................................. 31 T 4 T 4 1.5.5.4. Phân loại theo quỹ thời gian:..................................................................... 31 T 4 T 4 1.5.5.5. Phân loại theo nhiệm vụ ............................................................................ 32 T 4 T 4 1.6. So sánh phương pháp dạy học dự án với phương pháp dạy học truyền thống .. 32 T 4 T 4 1.7. Ưu, nhược điểm .............................................................................................. 34 T 4 4T 1.7.1. Ưu điểm....................................................................................................... 34 T 4 4T 1.7.2. Nhược điểm ................................................................................................. 35 T 4 4T 1.8. Tại sao dạy học theo dự án kích thích sự tìm hiểu và năng lực sáng tạo cùng tư T 4 duy bậc cao của học sinh ....................................................................................... 35 4T 1.9. Những quan điểm của dạy học theo dự án [4] ................................................. 36 T 4 T 4 1.10. Một số quy trình dạy học dự án .................................................................... 37 T 4 T 4 1.11. Xây dựng quy trình dạy học dự án trong dạy học vật lý ................................ 42 T 4 T 4 1.11.1. Những khó khăn khi áp dụng DHDA vào dạy học Vật lý trong trường phổ T 4 thông ..................................................................................................................... 42 4T 1.11.2. Xây dựng quy trình dạy học dự án trong dạy học vật lý ............................. 43 T 4 T 4 1.11.2.1. Quyết định vấn đề, hình thành dự án ....................................................... 44 T 4 T 4 1.11.2.2. Lập dự án ................................................................................................ 45 T 4 4T 1.11.2.3. Xây dựng kế hoạch thực hiện .................................................................. 49 T 4 T 4 1.11.2.4. Thực hiện dự án ...................................................................................... 50 T 4 4T GVHD: TS Nguyễn Mạnh Hùng SVTH: Hoàng Thị Nguyên
Trang 3 1.11.2.5. Thu thập kết quả và công bố sản phẩm.................................................... 50 T 4 T 4 1.11.2.6. Xây dưng chuẩn đánh giá dự án .............................................................. 51 T 4 T 4 1.12. Kết luận chương I ......................................................................................... 51 T 4 4T Chương 2 - THIẾT KẾ DỰ ÁN GIẢNG DẠY MỘT SỐ ĐƠN VỊ KIẾN THỨC T 4 CHƯƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” ...................................................... 53 T 4 2.1. Phân tích kiến thức của chương “Các định luật bảo toàn” ............................... 53 T 4 T 4 2.1.1. Cấu trúc nội dung ........................................................................................ 53 T 4 4T 2.1.2.1. Cấu trúc nội dung truyền thống ................................................................. 53 T 4 T 4 2.1.1.2. Cấu trúc nội dung theo cách dạy dự án...................................................... 54 T 4 T 4 2.1.2. Phân tích chương trình chương “Các định luật bảo toàn” ............................. 55 T 4 T 4 2.1.2.1. Chủ đề 1: Định luật bảo toàn động lượng .................................................. 55 T 4 T 4 2.1.2.2. Chủ đề 2: Định luật bảo toàn cơ năng ....................................................... 56 T 4 T 4 2.1.2.3. Chủ đề 3: Định luật Kê-ple. Chuyển động của vệ tinh ............................... 61 T 4 T 4 2.1.2. Mục tiêu ...................................................................................................... 62 T 4 4T 2.1.2.1. Mục tiêu cần đạt (truyền thống). ............................................................... 63 T 4 T 4 2.1.2.2. Mục tiêu mới ............................................................................................ 66 T 4 4T 2.2. Thiết kế bài giảng dạy học dự án hướng vào một số nội dung kiến thức mang T 4 tính thưc tiễn trong chương “Các định luật bảo toàn” ............................................ 66 T 4 2.2.1. Thiết kế và tổ chức thực hiện dự án “Chế tạo tên lửa nước - đơn giản và thách T 4 thức”. .................................................................................................................... 67 4T 2.2.1.1. Thiết kế dự án “Chế tạo tên lửa nước-đơn giản và thách thức” .................. 67 T 4 T 4 2.2.1.1.1. Thiết kế đơn vị kiến thức chuẩn ............................................................. 67 T 4 T 4 2.2.1.1.2. Thiết kế vấn đề - ý tưởng dự án.............................................................. 67 T 4 T 4 2.2.1.1.3. Thiết kế mục tiêu dự án.......................................................................... 68 T 4 T 4 2.2.1.1.4. Thiết kế bộ câu hỏi định hướng .............................................................. 69 T 4 T 4 2.2.1.1.5. Thiết kế bài tập dự án cho HS ................................................................ 70 T 4 T 4 2.2.1.1.6. Thiết kế tài liệu hỗ trợ HS ...................................................................... 70 T 4 T 4 2.2.1.1.7. Thiết kế các tiêu chí đánh giá và phản hồi .............................................. 71 T 4 T 4 GVHD: TS Nguyễn Mạnh Hùng SVTH: Hoàng Thị Nguyên
Trang 4 2.2.1.1.8. Thiết kế cách tính điểm cho HS và nhóm HS ......................................... 78 T 4 T 4 2.2.1.1.9. Thiết kế đề và đáp án kiểm tra trắc nghiệm ............................................ 79 T 4 T 4 2.2.1.2. Tổ chức hoạt động dạy học theo dự án “Chế tạo tên lửa nước - đơn giản và T 4 thách thức” ............................................................................................................ 83 4T 2.2.2. Thiết kế và tổ chức thực hiện dự án “Cơ năng và xe ai nhanh hơn”............ 113 T 4 T 4 2.2.2.1. Thiết kế dự án “Cơ năng và xe ai nhanh hơn” ......................................... 113 T 4 T 4 2.2.2.1.1. Thiết kế đơn vị kiến thức chuẩn ........................................................... 113 T 4 T 4 2.2.2.1.2. Thiết kế vấn đề - ý tưởng dự án............................................................ 114 T 4 T 4 2.2.2.1.3. Thiết kế mục tiêu dự án........................................................................ 114 T 4 T 4 2.2.2.1.4. Thiết kế bộ câu hỏi định hướng. ........................................................... 116 T 4 T 4 2.2.2.1.5. Thiết kế bài tập dự án cho HS .............................................................. 117 T 4 T 4 2.2.2.1.6. Thiết kế tài liệu hỗ trợ HS .................................................................... 118 T 4 T 4 2.2.2.1.7. Thiết kế các tiêu chí đánh giá và phản hồi ............................................ 118 T 4 T 4 2.2.2.1.8. Thiết kế cách tính điểm cho HS và nhóm HS ....................................... 118 T 4 T 4 2.2.2.2. Tổ chức hoạt động dạy và học ................................................................ 118 T 4 T 4 2.3. Kết luận chương 2 ........................................................................................ 145 T 4 4T Chương 3 - THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................................ 146 T 4 T 4 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm .................................................................... 146 T 4 T 4 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ................................................................................. 146 T 4 4T 3.3. Đối tượng và thời gian thực nghiệm sư phạm ............................................... 146 T 4 T 4 3.4. Phương pháp thực nghiệm ............................................................................ 147 T 4 T 4 3.5. Quá trình triển khai thực nghiệm .................................................................. 147 T 4 T 4 3.5.1. Tìm hiểu đặc điểm, tình hình dạy học ở trường .......................................... 147 T 4 T 4 3.5.1.1. Mục đích tìm hiểu ................................................................................... 147 T 4 4T 3.5.1.2. Phương pháp tìm hiểu ............................................................................. 147 T 4 T 4 3.5.1.3. Phân tích thông tin tìm hiểu .................................................................... 148 T 4 T 4 3.5.2. Các bước tiến hành thực nghiệm ................................................................ 149 T 4 T 4 3.6. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ........................................................ 150 T 4 T 4 GVHD: TS Nguyễn Mạnh Hùng SVTH: Hoàng Thị Nguyên
Trang 5 3.6.1. Theo dõi và đánh giá quá trình học tập của HS .......................................... 150 T 4 T 4 3.6.2. Xử lý kết quả kiểm tra đánh giá hai lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ...... 153 T 4 T 4 3.6.3. Đánh giá những phản hồi của HS............................................................... 156 T 4 T 4 3.6.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ..................................................... 158 T 4 T 4 3.6.4.1. Những mặt đạt được ............................................................................... 158 T 4 4T 3.6.4.2. Những mặt hạn chế ................................................................................. 159 T 4 4T 3.7. Kết luận chương 3 ........................................................................................ 160 T 4 4T KẾT LUẬN CHUNG .......................................................................................... 162 T 4 4T TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 165 T 4 4T PHỤ LỤC ........................................................................................................... 167 T 4 4T GVHD: TS Nguyễn Mạnh Hùng SVTH: Hoàng Thị Nguyên
Trang 6 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT PGS.TS : Phó giáo sư, tiến sĩ TS : Tiến sĩ GV : Giáo viên HS : Học sinh PBL : Project Based Learning PPDH : Phương pháp dạy học PP DHTDA : Phương pháp dạy học theo dự án CNTT : Công nghệ thông tin SGK : Sách giáo khoa THPT : Trung học phổ thông THCS : Trung học cơ sở CNH – HĐH : Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa ĐH & SĐH : Đại học và sau đại học TTGDTX : Trung tâm giáo dục thường xuyên HSKC : Học sinh không chọn GVHD: TS Nguyễn Mạnh Hùng SVTH: Hoàng Thị Nguyên
Trang 7 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: So sánh đặc trưng của dạy học cổ truyền và dạy học mới [3] ................ 21 Bảng 1.2: So sánh PPDH truyền thống và PP DHTDA ......................................... 32 Bảng 2.1: Cấu trúc nội dung theo cách dạy truyền thống ...................................... 53 Bảng 2.2: Phiếu 1: Phiếu đánh giá bài trình bày ................................................... 71 Bảng 2.3: Phiếu 2: Phiếu đánh giá hợp tác nhóm .................................................. 74 Bảng 2.4: Phiếu 3: Phiếu đánh giá của các thành viên nhóm đối với nhóm mình .. 75 Bảng 2.5: Phiếu 4: Phiếu đánh giá thảo luận ........................................................ 75 Bảng 2.6: Phiếu 5: Phiếu đánh giá sản phẩm tên lửa nước ................................... 77 Bảng 2.7: Phiếu 6:Phản hồi của HS về PP DHTDA .............................................. 77 Bảng 2.8: Phiếu 6: Phản hồi về mong muốn của HS được tiếp tục học thep PP DHTDA ................................................................................................................. 77 Bảng 2.9: Phiếu 7: Phản hồi về những khó khăn khi thực hiện PP DHTDA........... 78 Bảng 2.10: Phân loại câu trắc nghiệm theo mục tiêu của Benjamin S. Bloom ....... 79 Bảng 2.11: Đáp án bài trắc nghiệm quá trình học dự án “chế tạo tên lửa nước-đơn giản và thách thức” ............................................................................................... 83 Bảng 2.12: Bảng kế hoạch bài dạy PBL................................................................. 83 Bảng 2.13: Hoạt động dạy và học của GV và HS tuần 1 ........................................ 85 Bảng 2.14: Hoạt động dạy và học của GV và HS tuần 2 ........................................ 89 Bảng 2.15: Hoạt động dạy và học của GV và HS tuần 3 ........................................ 95 Bảng 2.16: Hoạt động dạy và học của GV và HS tuần 4 ...................................... 104 Bảng 2.17: Kế hoạch dạy học dự án “Cơ năng - Xe ai nhanh hơn” ..................... 118 Bảng 2.18: Tổ chức hoạt động dạy và học tuần 1 ................................................ 123 Bảng 2.19: Tổ chức hoạt động dạy và học tuần 2 ................................................ 127 Bảng 2.20: Tổ chức hoạt động dạy và học tuần 3 ................................................ 132 Bảng 2.21: Tổ chức hoạt động dạy và học tuần 4 ................................................ 136 Bảng 2.22: Tổ chức hoạt động dạy và học tuần 5 ................................................ 141 GVHD: TS Nguyễn Mạnh Hùng SVTH: Hoàng Thị Nguyên
Trang 8 Bảng 3.1: Bảng phân bố tần số điểm số ............................................................... 154 Bảng 3.2: Bảng phân bố tần số tích lũy của hai lớp ............................................. 154 Bảng 3.3: Một số thông số đặc trưng ................................................................... 155 Bảng 3.4: Phản hồi của HS về PP DHTDA ......................................................... 156 Bảng 3.5: Phản hồi về mong muốn của HS được tiếp tục học theo PP DHTDA ... 156 Bảng 3.6: Phản hồi về những khó khăn khi thực hiện PP DHTDA (Nhiều lựa chọn) ............................................................................................................................ 157 GVHD: TS Nguyễn Mạnh Hùng SVTH: Hoàng Thị Nguyên
Trang 9 DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 3.1: Đồ thị phân bố tần số-điềm số của hai lớp 10CA và 10A5 ................... 154 Hình 3.2: Đồ thị phân bố tần số tích lũy của hai lớp 10CA và 10A5 .................... 155 Hình 3.3: Đồ thị biễu diễn tinh thần của HS sau khi học PP DHTDA .................. 156 GVHD: TS Nguyễn Mạnh Hùng SVTH: Hoàng Thị Nguyên
Trang 10 Phần I: MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài B 0 Như chúng ta thấy, giáo dục truyền thống vẫn là một phương pháp đang được dạy và học trong thời đại ngày nay. Việc học tập của học sinh không thể là thụ động tiếp thu bài giảng của giáo viên mà phải là sự tham gia tích cực vào hoạt động học tập để tạo một tâm thế có thể tham gia vào các hoạt động sản xuất và xã hội sau này. Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn, ta thấy rằng giáo dục hiện đại đang đứng trước yêu cầu và thách thức lớn lao của xã hội. Việc làm sao để có thể cải tạo phương pháp truyền thống trở thành một phương pháp mới hiệu quả có tác dụng tốt trong quá trình dạy học đã và đang được rất nhiều nhà giáo dục quan tâm. Để làm được điều này chúng ta cần phải đổi mới toàn diện các nhiệm vụ dạy học: nội dung, phương tiện, phương pháp… Một phương pháp có thể làm được điều đó, có thể nói đến là dạy học theo dự án. Đây là phương pháp lấy học sinh làm trung tâm, chính vì vậy nó sẽ làm cho học sinh tham gia tích cực vào bài học, làm thay đổi vai trò của giáo viên và học sinh. Giáo viên giờ đây chỉ là người hướng dẫn giúp cho học sinh tự tìm ra tri thức cho mình. Chính vì vậy, em quyết định nghiên cứu phương pháp này. Đặc biệt, vận dụng nó thế nào vào dạy học các kiến thức vật lý chương “Các định luật bảo toàn”. Đó chính là nội dung của đề tài: “VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO DỰ ÁN VÀO DẠY HỌC CHƯƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” mà em sẽ nghiên cứu. 1. Mục đích B 1 Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án vào dạy chương “Các định luật bảo toàn” nhằm nâng cao hiệu quả dạy học vật lý cho học sinh trong trường phổ thông. GVHD: TS Nguyễn Mạnh Hùng SVTH: Hoàng Thị Nguyên
Trang 11 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu B 2 3.1. Đối tượng B 3 Quá trình dạy học vật lý ở trường phổ thông: nội dung, kiến thức… 3.2. Phạm vi B 4 - Hoạt động dạy và học vật lý của giáo viên và học sinh ở trường THPT Gia Định. - Quá trình dạy học vật lý chương “Các định luật bảo toàn” lớp 10 Nâng cao 4. Giả thuyết khoa học B 5 Nếu vận dụng mô hình dạy học dự án một cách thích hợp vào dạy học ở chương “Các định luật bảo toàn” thì sẽ nâng cao hiệu quả dạy học vật lý cho học sinh trong trường phổ thông. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu B 6 - Tìm hiểu lý thuyết về khái niệm dự án và phương pháp dạy học dự án - Ứng dụng nó vào trong dạy học vật lý. - Nghiên cứu về thực trạng sử dụng phương pháp dạy học theo dự án trong dạy học vật lý ở trường phổ thông. - Nghiên cứu xây dựng các quy trình vận dụng phương pháp dạy học theo dự án vào dạy học vật lý. - Nghiên cứu chương trình và sách giáo khoa vật lý phần định luật bảo toàn. - Thiết kế phương án dạy học chương “Các định luật bảo toàn” theo phương pháp dạy học dự án. - Thực nghiệm sư phạm đối với phương án đã xây dựng cho phương pháp này. 6. Phương pháp nghiên cứu B 7 - Nghiên cứu lý luận: + Các tài liệu, công trình liên quan đến đề tài nghiên cứu. + Tìm hiểu về phương pháp dạy học dự án này bằng lý thuyết từ đó rút ra những phương pháp chung để nghiên cứu GVHD: TS Nguyễn Mạnh Hùng SVTH: Hoàng Thị Nguyên
Trang 12 - Thực nghiêm sư phạm: Thực hiện các bài dạy đã thiết kế, so sánh với lớp đối chứng để rút ra những cần thiết, chỉnh lý thiết kế đề xuất hướng áp dụng vào thực tiễn, mở rộng kết quả nghiên cứu. GVHD: TS Nguyễn Mạnh Hùng SVTH: Hoàng Thị Nguyên
Trang 13 Phần II: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN Khi bàn về phương pháp giáo dục, J.Piaget (1896-1980) một nhà tâm lý học người Pháp nổi tiếng đã nói: “Trẻ em được phú cho tính hoạt động thực sự và giáo dục không thể thành công nếu không sử dụng và không thực sự kéo dài tính hoạt động đó” Như vậy, hoạt động là yếu tố không thể thiếu cho sự phát triển của trẻ trong quá trình giáo dục và giáo dưỡng. Thuyết hoạt động cũng đề cập: để cho HS phát triển toàn diện thì phải cho chúng hoạt động. Chúng ta nhận thấy rằng để cho HS có thể hoạt động học tập tự lực, sáng tạo thì cần phải tổ chức, định hướng, tạo điều kiện cho HS tự giải quyết các vấn đề, tự lực suy nghĩ, đề xuất các phương án, và đưa ra kiến thức mới,…Dạy học theo dự án là phương pháp đáp ứng được điều này. Có thể nói, việc ứng dụng phương pháp này đã được thực hiện khá phổ biến trên thế giới. Nhưng ở Việt Nam chỉ mới bắt đầu trong những năm gần đây, phương pháp này đã được bộ Giáo dục và Đào tạo kết hợp với công ty Intel Việt Nam triển khai thí điểm tại nhiều trường học trên cả nước theo chương trình Dạy học cho tương lai của Intel (Intel Teach to the Future). Trong những năm gần đây, các giảng viên ở các trường ĐHSP Thành Phố Hồ Chí Minh, ĐHSP Hà Nội đã giảng cho sinh viên về mô hình dạy học dự án và tổ chức thực hiện dạy học dự án cho đối tượng sinh viên, thu hút được sự tham gia tích cực, khơi dậy lòng say mê, hứng thú của người học. Ngày 26/03/2005, Sở GD-ĐT TPHCM đã tổ chức hội thảo về mô hình dạy học dự án tại trường THPT Nguyễn Thị Minh Khai - nơi mô hình dạy học này được triển khai mạnh mẽ nhất. Ở các trường đại học chủ yếu là trường Sư phạm đã có những lớp học tập huấn dành cho GV và sinh viên tiếp cận với PP DHTDA. Chẳng hạn như ở trường ĐHSP Thành Phố Hồ Chí Minh, có lớp tập huấn giành cho các giảng viên ở các GVHD: TS Nguyễn Mạnh Hùng SVTH: Hoàng Thị Nguyên
Trang 14 khoa, còn đối với sinh viên thì cũng có triển khai và áp dụng học ở một số khoa như khoa Sinh, khoa Toán, khoa Sử… Ở trường phổ thông các cấp, trong những năm gần đây thì GV cũng được tập huấn và triển khai thí điểm ở một vài trường. Tuy nhiên, dạy học truyền thống vẫn giữ một “ thế mạnh” trong trường phổ thông. Bên cạnh đó, cũng có một vài trường áp dụng dạy học theo dự án vào chương trình học của mình. Nói đến đây phải kể trường THPT Trần Văn Ơn, tuy nó chỉ đưa vào với hình thức là một môn tự chọn song có thể nói nó đã phát huy không ít tác dụng, giờ đây HS có thể tìm kiếm kiến thức của mình giúp cho HS hứng thú rất nhiều. Thầy hiệu trưởng Trần Mậu Minh phấn khởi ra mặt: "Mặc dù phương pháp dạy của GV chưa thật sự đúng bài bản của Intel hay Microsof, nhưng hiệu quả rất rõ là trước kia các em uể oải học tự chọn thì nay các em đặc biệt hứng thú tự khám phá để học". [14] Bên cạnh đó còn có nhiều công trình nghiên cứu của nhiều tác giả khác và một số học viên cao học đã vận dụng quan điểm của dạy học dự án vào tổ chức dạy học ở một số trường tại Thành Phố Hồ Chí Minh và Hà Nội…bước đầu đã thu được nhiều thành công trong việc đổi mới PPDH, phát huy tính tích cực, tự chủ của người học, lôi cuốn người học vào thực hiện dự án học tập một cách tự giác. Những công trình nghiên cứu liên quan tới dạy học theo dự án ở Việt Nam như: “Project-Based Learning (PBL) và việc ứng dụng vào dạy học môn Vật lý ở trường phổ thông Việt Nam trong tương lai” của tác giả Hồ Thanh Liêm, luận văn tốt nghiệp ĐH tháng 6/2005 ĐHSP Thành Phố Hồ Chí Minh, trong đó đã tổ chức soạn thảo dạy học dự án chương “Dòng điện trong các môi trường” thuộc chương trình Vật lý lớp 11 nhưng chưa tiến hành thực nghiệm sư phạm. Bài viết “Dạy học theo dự án – một phương pháp có chức năng kép trong đào tạo giáo viên” của Nguyễn Văn Cường và Nguyễn Thị Diệu Thảo (2004), đề tài “Những định luật cơ bản của dòng điện không đổi” cho HS lớp 11 theo quan điểm dạy học dự án của Nguyễn Văn Nghĩa (2006), đề tài “Tổ chức dạy học theo dự án một số nội dung kết thúc chương “Sự bảo toàn và chuyển hóa năng lượng” theo Sách giáo khoa Vật lí GVHD: TS Nguyễn Mạnh Hùng SVTH: Hoàng Thị Nguyên
Trang 15 lớp 9 nhằm phát triển hoạt động nhận thức tích cực, tự chủ của HS trong học tập” của Trần Thúy Hằng (2006).... Như vậy, chúng ta hãy tin tưởng rằng, PP DHTDA sẽ tiếp tục phát huy một cách hiệu quả nhất trong tương lai. Để giúp mình có thêm một phương pháp dạy học mới, làm hành trang cho việc giảng dạy sau này, là một giáo viên vật lý tương lai, em đã tiến hành nghiên cứu đề tài vận dụng phương pháp dạy học theo dự án trong dạy học chương “Các định luật bảo toàn” (Vật lý lớp 10 nâng cao) nhằm nâng cao hiệu quả của việc dạy học vật lý. GVHD: TS Nguyễn Mạnh Hùng SVTH: Hoàng Thị Nguyên
Trang 16 Phần III: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Chương 1 - CƠ SỞ LÝ LUẬN 1.1. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học vật lý ở trường phổ thông B 8 1.1.1. Sự cần thiết đổi mới phương pháp dạy học B 9 Xã hội ngày càng phát triển, càng đặt ra yêu cầu cao đối với con người. Vì vậy, cùng với tiến bộ của thời đại, con người phải có những khả năng mới: học tập, giải quyết vấn đề, trao đổi, làm việc theo tổ, làm công dân, làm lãnh đạo... Phương pháp dạy học truyền thống chưa thể trang bị cho chúng ta những khả năng này. Do đó, yêu cầu đặt ra là phải đổi mới PPDH. Sau đây là một số nguyên nhân dẫn đến đổi mới PPDH: - Hiện nay, trong bối cảnh quốc tế và đất nước ta có nhiều thay đổi: sự phát triển nhảy vọt của khoa học công nghệ, sự toàn cầu hóa mạnh mẽ…nếu biết tận dụng cơ hội, tiếp cận công nghệ vào những mục đích phát triển của quốc gia thì chúng ta nhất định thắng lợi. Do đó, bên cạnh việc học tập, kế thừa thành quả khoa học của nhân loại, chúng ta cần đi trước đón đầu, cần phải đổi mới tư duy, đổi mới phương pháp làm việc, học tập. - Nhu cầu học tập của người dân ngày càng nhiều, trình độ dân trí ngày càng cao, mô hình xã hội học tập đang hình thành và phát triển. Sự phát triển của khoa học công nghệ đã mở ra khả năng và điều kiện thuận lợi cho việc sử dụng phương tiện CNTT vào quá trình dạy học. Việc sử dụng những thành quả của khoa học công nghệ sẽ làm thay đổi hiệu quả của quá trình dạy học, hiệu quả của việc sử dụng phương pháp dạy học. - Sự bùng nổ thông tin khiến vòng đời của SGK và giáo trình đã phải rút ngắn, nếu không sẽ bị coi là lạc hậu và phản tác dụng. Chính vì vậy, ta thấy SGK trong những năm gần đây bị thay đổi liên tục. Trong bể kiến thức bao la, người học phải tùy chọn cho riêng mình những tri thức cần thiết và hữu ích, vì thế họ rất cần được giúp GVHD: TS Nguyễn Mạnh Hùng SVTH: Hoàng Thị Nguyên
Trang 17 đỡ. Trong học tập, họ cần phương pháp tìm kiếm thông tin hơn là thông tin; muốn học phương pháp tìm kiếm chân lí hơn là chân lí. Và do vậy, người thầy trong thời đại hiện nay đã có một vị trí mới, cao hơn, khó khăn bội phần, là luôn làm mới mình và ở bên cạnh người học, hiểu theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Giúp người học chiếm lĩnh, giúp người học tự đào tạo. Có thể nói rằng, việc đổi mới PPDH không có nghĩa là phủ nhận sạch trơn PPDH truyền thống và cho nó vào dĩ vảng mà chính là sự kết hợp mang tính kế thừa cho PPDH mới mang lại hiệu quả cao hơn cho người học. Đổi mới phương pháp là một vấn đề tất yếu của thời đại. Do đó, định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong Nghị quyết Trung ương 4 khóa VII (1 - 1993), Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII (12 - 1996), được thể chế hóa trong Luật Giáo dục (12 - 1998), được cụ thể hóa trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đặc biệt là chỉ thị số 15 (4 - 1999). Luật Giáo dục, điều 24.2, đã ghi: "Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh". Nhận xét: Cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới hoạt động học tập chủ U U động, chống lại thói quen học tập thụ động, dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Vậy, dạy học lấy học sinh làm trung tâm là dạy học như thế nào? Người học không thụ động nghe thầy giảng và truyền đạt kiến thức mà học tích cực bằng hành động của chính mình, nghĩa là người học tự tìm ra “cái chưa biết”, “cái cần khám phá”, tự mình tìm ra kiến thức. Người học không phải được đặt trước những kiến thức có sẵn của SGK hay bài giảng áp đặt của thầy giáo mà là những tình huống cụ thể, thực tế trong cuộc sống. Từ việc xuất hiện những mâu thuẫn trong nhận thức, người học có nhu cầu, hứng thú giải quyết những vấn đề trong các tình huống. Tự đặt mình vào tình huống của cuộc sống, người học quan sát, suy nghĩ, tra cứu, thí nghiệm, đặt giả thuyết, phân tích, phán đoán, giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, những kiến thức mà GVHD: TS Nguyễn Mạnh Hùng SVTH: Hoàng Thị Nguyên