Một số đặc trưng cơ bản của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của cộng đồng người Việt ở Nam Bộ

GIÁO DỤC – XÃ HỘI<br /> <br /> 100<br /> <br /> MỘT SỐ ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA TÍN NGƯỠNG THỜ CÚNG<br /> TỔ TIÊN CỦA CỘNG ĐỒNG NGƯỜI VIỆT Ở NAM BỘ<br /> 1<br /> <br /> Ngày nhận bài: 04/07/2015<br /> Ngày nhận lại: 17/08/2015<br /> Ngày duyệt đăng: 04/09/2015<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Thờ cúng tổ tiên là một loại hình tín ngưỡng dân gian có ảnh hưởng sâu đậm trong tâm thức<br /> của người Việt. Đây chính là đạo lý ngàn đời của dân tộc Việt luôn hướng về cội nguồn dân tộc<br /> “uống nước nhớ nguồn”.<br /> Tìm hiểu tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của cộng đồng người Việt ở Nam bộ là việc làm mang<br /> tính khoa học và thực tiễn, góp phần hiểu sâu hơn về đời sống văn hóa tinh thần và hiểu rõ hơn<br /> về thế giới quan và nhân sinh quan của người Việt nơi đây.<br /> Trong bài viết này, tác giả trình bày một số đặc trưng của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của<br /> người Việt ở Nam bộ: mang tính đơn giản, phổ biến, gần gũi với đời thường; mang đậm yếu tố<br /> tâm linh hơn ý nghĩa triết lý; mang tính tự nguyện, tự phát, ít mang tính xã hội; chịu ảnh hưởng<br /> văn hóa, tín ngưỡng của các dân tộc cộng cư và là cơ sở nghi lễ thờ cúng của các đạo địa<br /> phương ở Nam bộ. Nghiên cứu các đặc trưng này góp phần tìm hiểu văn hóa ở vùng Nam bộ nói<br /> riêng, văn hóa Việt Nam nói chung.<br /> ừ k óa: Tín ngưỡng, thờ cúng tổ tiên, người Việt, Nam bộ.<br /> ABSTRACT<br /> Ancestor worship is a type of folk beliefs which has a profound effect on the mind of<br /> Vietnamese people. This is the deeply-rooted tradition of the Vietnamese people with their motto<br /> of “when drinking water, remember its source”.<br /> Studying ancestor worship beliefs of the Vietnamese community in Southern Vietnam is<br /> significant in contributing to a better understanding of the cultural and spiritual life as well as<br /> the world view and philosophy of life of the Vietnamese local communities.<br /> In this article, the author presents some characteristics of the veneration of the dead in<br /> Southern Vietnam: simple, popular, closer to real life; spiritual rather than philosophical;<br /> voluntary, spontaneous, less social; influenced by the culture and beliefs of ethnic communities.<br /> It is also the foundation of worship procedures observed by local religious sects in Southern<br /> Vietnam. This study contributes to the understanding of cultures in the Southern region in<br /> particular and in Vietnam in general.<br /> Keywords: Beliefs, ancestor worship, Vietnamese, Southern.<br /> 1. Đặt vấn đề1<br /> Việc nghiên cứu tín ngưỡng thờ cúng tổ<br /> tiên đã được rất nhiều nhà nghiên cứu quan<br /> tâm, đặc biệt là các nhà văn hóa học. Bởi vì<br /> 1<br /> <br /> ThS, Trường Đại học Tiền Giang.<br /> <br /> đây là một loại hình tín ngưỡng dân gian từ<br /> lâu đã thấm đượm và ảnh hưởng sâu sắc đến<br /> đời sống tinh thần của mọi người dân Việt.<br /> Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên không chỉ chứa<br /> <br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ TP.HCM – SỐ 5 (44) 2015<br /> <br /> đựng những giá trị văn hóa, đạo đức tốt đẹp<br /> của dân tộc mà còn thể hiện quan niệm của<br /> người Việt về thế giới, về nhân sinh.<br /> Nam bộ là cái nôi của văn hóa phương<br /> Nam, có nền văn minh nông nghiệp lúa nước<br /> và nền văn hóa Óc Eo phát triển rực rỡ. Nơi<br /> đây, tuy là vùng đất mới của người Việt ở<br /> Nam bộ nhưng tín ngưỡng thờ cúng đã được<br /> thể hiện đậm nét, mang những đặc trưng tiêu<br /> biểu của người Việt mang theo từ khi vào<br /> Nam mở đất. Nó không những chỉ là một cách<br /> lý giải về vũ trụ, thế giới, về các hiện tượng tự<br /> nhiên và xã hội trong cuộc sống của con<br /> người mà còn là một triết lý sống, một phong<br /> cách ứng xử đặc biệt của con người, thể hiện<br /> đạo lý làm người, một nét đẹp văn hóa trong<br /> cuộc sống của mỗi con người Việt Nam nói<br /> chung, của người Việt ở Nam bộ nói riêng.<br /> Được hình thành từ xa xưa, trong quá<br /> trình tồn tại, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên đan<br /> xen, dung hợp với các hình thái tín ngưỡng<br /> tôn giáo khác, lắng đọng, thẩm thấu vào cuộc<br /> sống, trở thành đạo lý làm người – đạo lý<br /> “uống nước nhớ nguồn” của người Việt nói<br /> chung, của người Việt ở Nam bộ nói riêng.<br /> Vì vậy, tác giả chọn đề tài “Một số đặc<br /> trưng của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của<br /> người Việt ở Nam bộ” để tìm hiểu. Thông qua<br /> bài viết này, chúng ta có thể hiểu về những<br /> đặc trưng cơ bản của tín ngưỡng thờ cúng tổ<br /> tiên của người Việt ở Nam bộ đồng thời thấy<br /> được điểm tương đồng và khác biệt của tín<br /> ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở<br /> Nam bộ so với Bắc và Trung bộ.<br /> 2. Cơ sở lý luận và phương pháp<br /> nghiên cứu<br /> 2.1. Cơ sở lý luậ<br /> Tín ngưỡng là một hiện tượng lịch sử<br /> thuộc lĩnh vực tinh thần của đời sống xã hội.<br /> Trên thế giới có tới hàng ngàn các loại hình<br /> tín ngưỡng khác nhau, rất phong phú, đa dạng.<br /> Do hạn chế về mặt lịch sử, cách tiếp cận, mục<br /> đích nghiên cứu khác nhau, nên các cách hiểu<br /> tín ngưỡng, vì vậy cũng rất khác nhau. Cụ thể:<br /> Theo quan điểm duy tâm (Plato, Hegel,…),<br /> tín ngưỡng là hiện tượng thần bí, siêu thực chỉ<br /> có thể cảm nhận, tin chứ không lý giải được,<br /> <br /> 101<br /> <br /> hoặc cũng chỉ là hiện tượng tự nhiên mang<br /> tính bẩm sinh. Ở đây, các nhà duy tâm, thần<br /> học đã sai lầm, vì họ xuất phát từ một thực thể<br /> tinh thần, ý thức để lý giải một hiện tượng<br /> khác cũng thuộc lĩnh vực đời sống tinh thần là<br /> tín ngưỡng, tôn giáo.<br /> Quan điểm xã hội học (H.Spencer,<br /> M.Weber,…) chủ yếu đi sâu phân tích chức<br /> năng xã hội, vai trò ảnh hưởng của tín<br /> ngưỡng, tôn giáo, song lại phân tích tín<br /> ngưỡng, tôn giáo tách rời đời sống tinh thần<br /> phong phú của con người, không thấy được<br /> ranh giới các hiện tượng phi tôn giáo.<br /> Quan điểm nhân học (Tylor), ngôn ngữ<br /> học (Max Muller) lại chỉ đi sâu vào việc<br /> nghiên cứu đối tượng sùng bái của tín<br /> ngưỡng, tôn giáo như thần linh, đấng tối<br /> cao… Do vậy, chỉ có giá trị và thích hợp với<br /> loại hình tôn giáo nguyên thủy, không thấy<br /> được tính phổ biến, tính thích hợp đối với các<br /> loại hình tín ngưỡng, tôn giáo khác.<br /> Quan điểm văn hóa về tín ngưỡng<br /> (Jablokov, Troibi, Đaosơn, B.Malinowski…)<br /> có ưu điểm làm nổi bật tính đa dạng, phong<br /> phú và phức tạp của tín ngưỡng, song lại có<br /> hạn chế là hòa đồng tín ngưỡng vào văn hóa<br /> nói chung, không thấy được cái đặc thù của<br /> tín ngưỡng là cái thiêng được đề cao, do đó<br /> không xác định được đối tượng của ngành<br /> khoa học mới là tôn giáo học.<br /> Quan điểm triết học nhân bản của<br /> L.Feuerbach đã chỉ ra nguồn gốc nhận thức<br /> của tín ngưỡng, tôn giáo, đấu tranh chống<br /> quan điểm duy tâm và tôn giáo trong quan<br /> niệm về con người, về Thượng đế. Tuy nhiên,<br /> trong khi phê phán chủ nghĩa duy tâm, tôn<br /> giáo, ông đã không thấy được nguồn gốc xã<br /> hội, chức năng “đền bù hư ảo” và những mặt<br /> tiêu cực của tín ngưỡng, tôn giáo. L.Feuerbach<br /> đã rơi vào lập trường duy tâm trong việc giải<br /> quyết các vấn đề xã hội trong đó có tín<br /> ngưỡng, tôn giáo.<br /> Như vậy, có thể cho rằng, để có cách nhìn<br /> khách quan, tổng thể và khoa học đối với hiện<br /> tượng tín ngưỡng, cần phải có phương pháp<br /> tiếp cận khoa học, đó là phương pháp duy vật<br /> biện chứng và duy vật lịch sử. Đứng trên lập<br /> <br /> 102<br /> <br /> GIÁO DỤC – XÃ HỘI<br /> <br /> trường này, C.Mác cho rằng: tín ngưỡng về<br /> bản chất, không phải là sản phẩm của thần<br /> thánh, là cái siêu nhiên, thần bí mà sản phẩm<br /> của xã hội; là một hiện tượng xã hội, không<br /> tách rời xã hội, mang bản chất của xã hội, tín<br /> ngưỡng cũng là hiện tượng thuộc đời sống<br /> tinh thần của xã hội, chịu sự quy định của đời<br /> sống vật chất. Từ đó, tác giả có thể đưa ra<br /> quan niệm về tín ngưỡng như sau: Tín ngưỡng<br /> là một bộ phận của ý thức xã hội, phản ánh<br /> những điều kiện kinh tế - xã hội hiện tại, biểu<br /> hiện niềm tin của con người vào các đấng siêu<br /> nhiên thông qua những lễ nghi thờ cúng nhằm<br /> cầu mong sự chở che, giúp đỡ.<br /> Tín ngưỡng của người Việt phản ánh khá<br /> rõ nét những đặc trưng của một đất nước<br /> thuộc nền văn minh nông nghiệp lúa nước, thể<br /> hiện ở các mặt: tín ngưỡng phồn thực, tín<br /> ngưỡng sùng bái tự nhiên và tín ngưỡng sùng<br /> bái nhân thần, lưu truyền trong dân gian từ<br /> đời này sang đời khác nên tín ngưỡng Việt<br /> Nam chỉ tồn tại dưới hình thức niềm tin mà<br /> chưa chuyển thành tôn giáo.<br /> Tổ tiên là khái niệm để chỉ những người<br /> có cùng huyết thống đã mất như kỵ, cụ, ông,<br /> bà, cha, mẹ… là những người có công sinh<br /> thành và nuôi dưỡng, có ảnh hưởng lớn đến<br /> đời sống vật chất và tinh thần của các thế hệ<br /> con cháu.<br /> Tổ tiên trong xã hội nguyên thủy có<br /> nguồn gốc từ tổ tiên Tôtem trong Tôtem giáo<br /> của thị tộc. Thờ tổ tiên Tôtem chuyển sang tổ<br /> tiên người thực là quá trình chuyển từ chế độ<br /> thị tộc mẫu hệ sang chế độ thị tộc phụ hệ. Tổ<br /> tiên Tôtem giáo trong thời kì thị tộc mẫu hệ là<br /> những vật trong thiên nhiên được thần thánh<br /> hóa, được coi là Tôtem (vật tổ) của thị tộc, là<br /> các vật thiêng và các thần che chở của gia<br /> đình, thị tộc. Thời kì thị tộc phụ hệ, tổ tiên là<br /> những người đứng đầu thị tộc đầy quyền uy.<br /> Khi họ mất, thì những biểu tượng về họ là ý<br /> niệm về linh hồn người chết, tổ tiên Tôtem,<br /> thần che chở của gia đình thị tộc. Đó là những<br /> yếu tố chính tạo nên biểu tượng về tổ tiên<br /> được thờ cúng.<br /> Trong quá trình phát triển của lịch sử,<br /> khái niệm tổ tiên cũng có sự biến đổi và phát<br /> <br /> triển. Tổ tiên không bị bó hẹp trong phạm vi<br /> huyết thống - gia đình, tộc họ… mà được mở<br /> rộng ra trong phạm vi cộng đồng, xã hội. Sự<br /> hình thành và phát triển của các quốc gia, dân<br /> tộc thường gắn liền với tên tuổi của người có<br /> công tạo dựng, giữ gìn cuộc sống như vua<br /> Hùng, Phùng Hưng, Trần Quốc Tuấn… hay là<br /> những người có công truyền nghề, tạo dựng<br /> cuộc sống hiện đại cho con cháu, được tôn<br /> thành các “tổ sư”, “nghệ tổ”… Khi còn sống,<br /> họ được các thành viên đề cao, tôn kính. Khi<br /> mất, họ được tưởng nhớ, tôn thờ, hoặc các tổ<br /> tiên siêu nhiên như Thành hoàng làng cũng<br /> được xem như là ông Tổ của cộng đồng làng.<br /> Thờ cúng là hoạt động có ý thức của con<br /> người, là tổng thể của những yếu tố ý thức về<br /> tổ tiên, biểu tượng về tổ tiên và lễ nghi thờ<br /> cúng trong không gian thờ cúng (ở nhà hoặc<br /> Đình, Chùa, Miếu).<br /> Thờ là yếu tố thuộc ý thức về tổ tiên, là<br /> tâm linh tình cảm của con cháu hướng về cội<br /> nguồn. Thờ tổ tiên là sự thể hiện lòng thành<br /> kính, biết ơn, tưởng nhớ tổ tiên đồng thời<br /> cũng là sự thể hiện niềm tin vào sự che chở,<br /> bảo hộ, trợ giúp của tổ tiên. Cơ sở của sự hình<br /> thành ý thức về tổ tiên là niềm tin về linh hồn<br /> bất tử, tổ tiên tuy đã chết nhưng linh hồn vẫn<br /> còn sống và thường lui tới gia đình ngự trên<br /> bàn thờ.<br /> Biểu tượng về tổ tiên là những hình ảnh<br /> đẹp đẽ mà con cháu gán cho tổ tiên. Tổ tiên<br /> luôn là hình ảnh về những người tài giỏi, có<br /> công, có đức. Nơi thờ tổ tiên thường có tượng,<br /> ảnh được trang trí, xếp đặt một cách cầu kỳ và<br /> trang trọng.<br /> Cúng là yếu tố mang tính lễ nghi, là sự<br /> thực hành một loạt động tác của người được<br /> quyền thờ cúng. Đó là hoạt động dưới dạng<br /> hành lễ được quy định do quan niệm, phong<br /> tục, tập quán của mỗi cộng đồng, dân tộc.<br /> Nghi lễ cúng được thực hiện bởi người con<br /> trai trưởng (nếu ở Bắc và Trung bộ) hoặc<br /> người con út trong gia đình (nếu ở Nam bộ),<br /> dòng họ với các động tác dâng lễ vật, khấn, lễ<br /> trong không gian thờ cúng như bàn thờ tại<br /> nhà, Đình, Miếu, mồ mả,…<br /> Thờ và cúng là hai yếu tố tác động qua<br /> <br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ TP.HCM – SỐ 5 (44) 2015<br /> <br /> lại, thống nhất với nhau trong tín ngưỡng thờ<br /> cúng tổ tiên. Sự “thờ”, “tôn thờ” chính là nội<br /> dung, còn hoạt động “cúng” là hình thức biểu<br /> đạt của nội dung thờ cúng. Ý thức tôn thờ<br /> thành kính, biết ơn, tưởng nhớ, hy vọng được<br /> trợ giúp, tránh sự trừng phạt của tổ tiên là nội<br /> dung cốt lõi của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên.<br /> Nếu không có “thờ” mà chỉ có “cúng” thì tự<br /> bản thân tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên không có<br /> “hồn thiêng”, không có sức hấp dẫn nội tại và<br /> dễ trở thành nhạt nhẽo, vô vị. “Cúng” tuy chỉ<br /> là hình thức biểu đạt nhưng nó tôn vẻ linh<br /> thiêng, huyền bí, mờ ảo tạo nên sức hấp dẫn,<br /> nó chính là hương vị, màu sắc, keo dính thỏa<br /> mãn niềm tin tôn giáo, đáp ứng nhu cầu của<br /> chủ thể thờ cúng.<br /> Hình thức thờ cúng tổ tiên lúc đầu thể<br /> hiện ý thức về tổ tiên, về sau trở thành tập tục,<br /> truyền thống mang bản sắc văn hóa được<br /> truyền nối từ thế hệ này sang thế hệ khác. Yếu<br /> tố ý thức, tư tưởng, tình cảm trong thờ tổ tiên<br /> được kết lắng trong nghi lễ thờ cúng, nhiều<br /> khi không thể tách bạch rõ ràng; còn yếu tố<br /> nghi lễ thờ cúng là phương tiện chuyển tải ý<br /> thức, tư tưởng, tình cảm đối với tổ tiên.<br /> Từ sự phân tích trên, tác giả đồng ý với<br /> quan điểm của Trần Đăng Sinh về tín ngưỡng<br /> thờ cúng tổ tiên như sau: Tín ngưỡng thờ cúng<br /> tổ tiên là một bộ phận của ý thức xã hội, là<br /> một loại hình tín ngưỡng dân gian được hình<br /> thành từ thời nguyên thủy với niềm tin thiêng<br /> liêng rằng, tổ tiên đã chết sẽ che chở, phù giúp<br /> con cháu, được thể hiện thông qua lễ nghi thờ<br /> phụng. Nó là sự phản ánh hoang đường quyền<br /> hành của người đứng đầu thị tộc phụ hệ, gia<br /> đình phụ quyền được duy trì và phát triển<br /> trong xã hội có giai cấp sau này, là sự biết ơn,<br /> tưởng nhớ và tôn thờ những người có công<br /> sinh thành, tạo dựng, bảo vệ cuộc sống như<br /> kỵ, cụ, ông, bà, cha, mẹ, tổ sư, tổ nghề, Thành<br /> hoàng làng, tổ nước.<br /> 2.2. P ươ g p áp g i cứu<br /> Để nghiên cứu đề tài này, tác giả đã sử<br /> dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như:<br /> phương pháp phân tích và tổng hợp, so sánh<br /> và đối chiếu, lịch sử và lôgic trên cơ sở những<br /> quan điểm, nguyên tắc, phương pháp luận<br /> <br /> 103<br /> <br /> mácxít như: quan điểm khách quan, toàn diện,<br /> phát triển, lịch sử cụ thể, quan điểm thống<br /> nhất giữa lý luận và thực tiễn,…<br /> 3. Kết quả nghiên cứu<br /> Trên cơ sở nghiên cứu tín ngưỡng thờ cúng<br /> tổ tiên của người Việt ở Nam bộ, tác giả có thể<br /> rút ra một số đặc trưng tiêu biểu như sau:<br /> ứ<br /> ất, tí<br /> gưỡ g t ờ cú g tổ ti<br /> của gười Việt ở Nam bộ ma g tí<br /> đơ<br /> giả , p ổ biế , gầ gũi với đời t ườ g<br /> Thờ cúng tổ tiên là một tín ngưỡng phổ<br /> biến mang đậm nét dân gian cơ bản và bền<br /> vững của người Việt ở Nam bộ, nó chiếm vị<br /> trí quan trọng nhất trong đời sống tinh thần<br /> của mỗi người dân. Và đây cũng là một tín<br /> ngưỡng bản địa, có truyền thống sâu xa,<br /> thiêng liêng và tôn kính được duy trì từ thế hệ<br /> này sang thế hệ khác. Bắt nguồn từ ý thức<br /> trách nhiệm và tình cảm sâu nặng với mảnh<br /> đất và con người như vậy, tín ngưỡng thờ<br /> cúng tổ tiên của người Việt ở Nam bộ tồn tại<br /> một cách cụ thể, gần gũi trong đời sống thực<br /> tiễn trong các mối quan hệ tình cảm của con<br /> người chúng ta.<br /> Như ở miền Bắc và miền Trung, việc đặt<br /> bàn thờ phải đặt trang trọng ở gian giữa trong<br /> nhà thờ riêng của nhà người trưởng tộc hoặc<br /> người trai trưởng, gọi là từ đường. Trên bàn<br /> thờ thì trang trí, bày trí cầu kỳ nhiều thứ, như<br /> bài vị, bình bông, hình ảnh, tượng, hoa quả...<br /> Khi tổ chức đám giỗ thì chỉ có một ngày chính<br /> thức, mọi người tụ họp đông đủ vái lạy, ăn<br /> uống và ít khi uống rượu.<br /> Ngược lại, ở miền Nam, bàn thờ được đặt<br /> ở gian giữa của nhà ở, sinh hoạt bình thường.<br /> Người thừa kế hương hỏa và cúng giỗ là<br /> người con trai út trong gia đình, hoặc có khi<br /> còn sống, ông bà, cha mẹ thương người nào<br /> nhiều thì khi mất, người đó cúng giỗ. Tín<br /> ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở<br /> Nam bộ mang tính dung dị, đời thường và gắn<br /> với cuộc sống của từng gia đình, xóm ấp.<br /> Hình thức thờ cúng cũng phong phú, nhưng<br /> giản dị phù hợp theo từng gia cảnh, nội dung<br /> chủ yếu của nó là đề cao lòng thành tâm và<br /> biết ơn với những người đi trước, tạo dựng<br /> cuộc sống cho thế hệ sau,...<br /> <br /> 104<br /> <br /> GIÁO DỤC – XÃ HỘI<br /> <br /> Ở Bắc bộ, khi có dịp giỗ tết, con cháu<br /> phải có mặt đông đủ, không thể bỏ giỗ, nếu<br /> không sẽ bị dòng họ chê trách. Còn ở Nam bộ,<br /> những người thân ở xa hoặc gần mà có việc,<br /> không tham gia cúng giỗ được thì cũng không<br /> ai nhắc nhở gì cả. Riêng những người họ<br /> hàng, con chú, con bác, dì... thì người cúng<br /> giỗ phải mời họ mới đến vui chơi khi có giỗ.<br /> Ngoài ra, người Việt ở Nam bộ còn có tục<br /> cúng giỗ trong Chùa. Người được cho là chết<br /> oan hoặc chết không bình thường khác thì bàn<br /> thờ được gởi vào Chùa và tất cả các lần cúng<br /> tuần hay cúng giỗ đều cúng trong Chùa.<br /> ứ ai, tí<br /> gưỡ g t ờ cú g tổ ti<br /> của gười Việt ở Nam bộ ma g đậm yếu tố<br /> tâm li<br /> ơ ý g ĩa triết lý<br /> Đối với người Việt ở Nam bộ, chết chưa<br /> phải là hết, thể xác tiêu tan nhưng linh hồn bất<br /> diệt. Tục ta lại tin rằng dương sao âm vậy,<br /> người sống cần gì, sống làm sao thì người<br /> chết cũng như vậy. Tin như vậy nên việc cúng<br /> lễ là cần thiết và việc thờ cúng tổ tiên là<br /> không thể không có được.<br /> Ngoài ra, tục lại còn tin rằng: vong hồn<br /> người khuất thường luôn ngự trên bàn thờ để<br /> gần gũi con cháu, theo con cháu trong công<br /> việc hàng ngày và giúp đỡ con cháu trong<br /> những trường hợp cần thiết. Sự tin tưởng vào<br /> vong hồn ông bà cha mẹ ngự trên bàn thờ đã<br /> có ảnh hưởng đến hành động của người sống.<br /> Nhiều người vì sợ vong hồn cha mẹ buồn đã<br /> tránh những hành vi xấu xa, và đôi khi định<br /> làm một công việc gì cũng suy tính kỹ lưỡng<br /> xem công việc lúc sinh thời cha mẹ có chấp<br /> nhận hay không, vì người ta sợ làm cho vong<br /> hồn cha mẹ phải tủi hổ qua hành động của<br /> mình và mang tội bất hiếu.<br /> Quan niệm vong hồn gia tiên luôn luôn ở<br /> gần mình, người sống như được tiếp xúc với<br /> thế giới vô hình qua mọi việc thờ cúng lễ bái.<br /> Mỗi tuần tiết hoặc ngày kỵ, đều có thể làm lễ<br /> cáo gia tiên, hoặc mùa có của mới, gạo mới,<br /> hoặc khi có việc hiếu hỷ. Nhất nhất mỗi biến<br /> cố xảy ra trong gia đình, gia chủ đều khấn vái<br /> gia tiên, trước là trình bày sự kiện sau là để<br /> xin sự phù hộ, giúp đỡ. Chẳng hạn: Người đi<br /> buôn gặp việc buôn may bán đắt, không bao<br /> <br /> giờ quên lễ tạ ơn gia tiên, cũng như lúc bắt<br /> đầu bỏ vốn ra buôn bán, đã có sự cầu khấn<br /> cúng lễ trước. Một khi có mùa hoa quả mới,<br /> trước khi ăn, con cháu bao giờ cũng nghĩ đến<br /> việc mua thắp hương cúng vái các cụ, cũng<br /> như một năm ba vụ lúa, con cháu cũng đều<br /> sửa lễ cúng vái tổ tiên. Nếu trong vườn nhà có<br /> một cây ăn quả, những quả chín đầu tiên phải<br /> được hái thắp hương cúng ông bà, tổ tiên của<br /> mình. Đấy chỉ là những việc nhỏ được kể ra,<br /> còn những biến cố quan trọng khác của gia<br /> đình, gia trưởng đều có lễ cáo gia tiên: vợ sinh<br /> con; gả chồng cho con gái, dựng vợ cho con<br /> trai; xây dựng nhà mới;...<br /> Những biến cố trên là những biến cố vui<br /> mừng, con cháu trình bày tổ tiên để tổ tiên<br /> chia sẻ cái nỗi vui mừng với con cháu, và cũng<br /> là dịp để con cháu tạ ơn tổ tiên đã phù hộ, độ<br /> trì cho mình cầu mong được nên. Lễ vật không<br /> đáng kể, điều quan trọng là tấm lòng thành của<br /> con cháu. Còn với gia đình những biến cố<br /> buồn, con cháu trình để tổ tiên rõ mọi việc xảy<br /> ra, và đôi khi còn cầu xin tổ tiên phù hộ cho<br /> được qua khỏi mọi sự không may.<br /> Ngoài những biến cố xảy ra trong gia<br /> đình, còn nhiều trường hợp con cháu cũng<br /> làm lễ cúng gia tiên kêu cầu khấn vái: nước<br /> đang thanh bình bỗng có loạn, con cháu cũng<br /> cầu xin tổ tiên phù hộ cho gia đình tránh khỏi<br /> mọi tai nạn trong lúc loạn lạc; một bệnh dịch<br /> phát sinh, con cháu xin với tổ tiên phù hộ<br /> tránh khỏi tai ách nguy nan.<br /> Tóm lại, tâm lý của người Việt ở Nam bộ<br /> tin tưởng ở sự phù hộ của tổ tiên và ở sự hiện<br /> diện của tổ tiên quanh mình nên bất cứ mọi<br /> việc to nhỏ gì xảy ra liên quan đến gia đình,<br /> con cháu đều cúng bái gia tiên. Như vậy, tín<br /> ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở<br /> Nam bộ mang đậm yếu tố tâm linh hơn ý<br /> nghĩa triết lý.<br /> ứ ba, tí gưỡ g t ờ cú g tổ ti của<br /> gười Việt ở Nam bộ ma g tí tự guyệ ,<br /> tự p át, ít ma g tí xã ội<br /> Về lịch sử, người Việt ở Bắc và Trung bộ<br /> đã có hơn bốn nghìn năm dựng nước và giữ<br /> nước nên theo đó, việc thờ cúng tổ tiên cũng<br /> theo những quy cũ và nề nếp nhất định, mang<br /> <br />