56 NGUYỀ N THỊ YÊN - M ộ t s ô vân đ ề về ...
MỘ T SỐ VẠ N ĐẼ
VỀ TfiNQ LỄ Ở
HÀ NỘ I HIỆ N NfiY
NGUYỄ N THỊ YÊN
gư ờ i V iệ t N am ta rấ t coi trọ n g chữ
hiế u. N ghĩa tử là n g hĩa tậ n. Sự ra đi
củ a m ộ t con ngư ờ i cũ n g qu a n trọ ng
và th iên g liêng không kém gì sự ra đờ i củ a
họ . Việ c cử h à n h tan g lễ kh ô n g chỉ có ý
nghĩa đố ì vớ i ngư ờ i c h ế t m à nó còn là n hu
cầ u tấ t yế u củ a n h ữ n g ngư ờ i đa n g sông,
n h ằ m thỏ a m ãn nỗ i niề m th ư ơ n g tiế c củ a họ
đôi vớ i ngư ờ i đã k h u ấ t. H à Nộ i là th ủ đô củ a
cả nư ớ c, là đ ấ t đị a lin h n h â n kiệ t, nơ i hộ i tụ
các bậ c a nh tài từ kh ắ p mọ i m iên Tô quôc...
Vì vậ y, th iế t nghĩ, việ c ta ng lễ củ a ngư di H à
Nộ i cũn g n ê n có m ộ t sự c h u ẩ n hóa, ít n h ấ t là
về m ặ t hìn h thứ c, để xứ ng đ á n g vớ i vị th ế
củ a m ình. T rả i q u a thờ i gian và sự tác độ ng
củ a nhiề u yế u tố , việ c tan g lễ củ a ngư ờ i Hà
Nộ i hiệ n n ay ít n hiê u đ ã có sự biế n đổ i về
hìn h thứ c. T uy n h iê n , về cơ bả n, ta n g lễ củ a
ngư ờ i H à Nộ i vẫ n giữ đư ợ c n h ữ n g n é t cổ
truyề n . X uấ t p h á t từ n hữ ng n ét riê n g tro ng
ta n g lễ củ a ngư ờ i H à Nộ i, trê n cơ sở tham
khả o ý kiế n củ a các chu y ên gia, bư ớ c đầ u ,
chúng tôi xin đư a ra m ộ t sô’ v ân đề cơ bả n
liên quan đế n việ c bả o tồ n và k ế th ừ a các
nghi th ứ c ta n g lễ tru y ề n th ố n g củ a ngư ờ i H à
Nộ i ngày nay.
1. V ề n h ữ n g n é t r iê n g t r o n g t a n g lể
ở H à N ộ i
N ằ m trong vù n g văn hóa đồ ng bằ n g Bắ c
Bộ nên phong tụ c tậ p q u ả n củ a ngư ờ i H à
Nộ i nói chung và tan g lễ củ a họ nói riêng
m ang đ ậ m d ấ u ấ n văn h ó a củ a ngư ờ i K inh
thuộ c k h u vự c này. T uy n h iên , vớ i tư cách là
th ủ đô củ a đ ấ t nư ớ c n ê n ta n g lễ củ a ngư ờ i
Hà Nộ i cũng m an g n h ữ n g n é t riêng, có th ế
k h u b iệ t vớ i các đị a p hư ơ ng khác, cụ th ể n hư
sau:
1.1. Đ a d ạ n g v ề h ìn h th ứ c c ử h à n h
t a n g lễ : M ộ t đặ c điể m nổ i b ậ t dễ n h ậ n th ấ y
trư ớ c n h ấ t là H à Nộ i vô’n là nơ i tậ p tru n g cư
trú củ a n h iê u đôi tư ợ ng th u ộ c các th à n h
p h ầ n khác n h a u tro n g xã hộ i. T ro n g dó, tầ n g
lớ p b ìn h dân chiế m s ố lư ợ ng k h á đông, gồ m
có nông d â n ở k h u vự c ngoạ i th à n h , thị d ân
tro n g kh u vự c nộ i th à n h . N goài ra còn có
thêm các tầ n g lớ p k h ác m ang đặ c trư ng củ a
th ủ đô như : q u a n chứ c n h à nư ớ c, đặ c biệ t là
qu an chứ c cấ p cao, lự c lư ợ ng q u ân độ i, các
thư ơ ng n h â n , d o a n h n h â n , n h â n sĩ, c án bộ
công n h â n viên, V.V.. Vớ i mỗ i đổ i tư ợ ng nói
trên lạ i thư ờ ng có n h ữ n g h ìn h thứ c cử h à n h
ta n g lễ tư ơ ng ứ ng để p h ù hợ p vố i th â n th ế
và sự nghiêp củ a từ n g ngư ờ i. Vì vậ y, có th ể
nói, tan g lễ ở H à Nộ i k h á đa d ạ n g vế hình
thứ c tổ chứ c m à nổ i b ậ t n h ấ t là có nhữ ng
dạ ng nghi thứ c m ang tín h ch ấ t quố c gia mà
ở các đ ị a phư ơ ng k hác k hông có. C hín h sự
đa d ạ n g vê hìn h thứ c cử h à n h tan g lễ này đã
kéo th eo sự đa dạ n g vê' các quy đ ị nh khác
tro n g tan g lễ như : tan g phụ c, n h ạ c ta n g , nơ i
chôn cấ t, V.V..
1.2. Đ a d ạ n g v ê đ ị a d i ê m tô c h ứ c
t a n g lễ : H à Nộ i là ndi đ ấ t ch ậ t ngư ờ i đông,
n h à cử a, phô’ phư ờ ng c h ậ t chộ i. Vì vậ y, dị a
điể m tổ chứ c tan g lễ c ũ n g là mộ t vấ n đê' dặ c
biệ t q u a n trọ ng. Bên c ạ n h việ c tố chứ c ta n g
lễ tạ i gia đ ìn h th ì ở H à Nộ i còn có n h ữ ng dị a
điể m công cộ ng n h ư b ệ n h việ n, n h à tan g lễ ,
v.v. là n h ữ n g nơ i c h u yên p h ụ c vụ cho việ c tố
chứ c ta n g lễ . Trư ớ c đây, H à Nộ i có n h à ta n g
lễ P h ù n g H ư ng là nơ i ch ủ yế u để cử h ành
ta n g lễ cho các gia đ ìn h giàu có hoặ c các gia
TCVHDG SÓ 1 /2 0 0 7 - NGHIÊN c ứ u TRAO Đ ổ l 57
đình theo đạ o T h iê n C húa. T ầ ng lớ p b ình
dân thư ờ ng tổ chứ c ta n g lễ tạ i n h à hoặ c ở
nh à thư ơ n g P h ủ D oãn, b ệ n h việ n B ạ ch M ai,
V.V.. Ớ Hà Nộ i xư a k ia, có n h ữ n g đ ám tang,
do nh à ở sâu trong ngõ, k hông có chỗ k h iêng
qu an tà i n ê n ngư ờ i ta p h ả i dùn g dây để th ả
qu a n tà i xuố ng đư ờ ng. N gày nay, tạ i H à Nộ i
đã x u ấ t h iệ n th ê m n h iề u n h à tan g lễ , giá cả
vừ a phả i, phụ c vụ đông đả o mọ i tầ n g lớ p
n h â n dân tron g xã hộ i. Sự x u ấ t hiệ n các
dị ch vụ ta n g lễ công cộ ng cũng là yế u tô' làm
th ay đố i m ộ t s ố th ủ tụ c ngh i lễ trong ta n g lễ
cổ tru y ề n . Ví dụ , việ c k h â m liệ m , việ c tô
chứ c p h ú n g viế ng, phụ c vụ k h ách ph ú n g
viế ng, v.v. có khi đư ợ c giao trọ n cho n h à
ta n g lễ th ự c h iệ n, c h ư a kể m ộ t sô việ c quan
trọ n g nh ư giờ xuâ't tan g đôi kh i cũng do n hà
ta n g lễ đ iề u hà n h . C hính vì vậ y m à nh ìn
chung ta n g lễ ở H à Nộ i ngày nay tư ơ ng đố i
đơ n giả n và gọ n n h ẹ về th ủ tụ c.
1.3. Đ a d ạ n g v ê th ủ t ụ c n g h i lễ : H à
Nộ i là nơ i tậ p tru n g d â n cu' đế n từ nh iêu đị a
phư ơ ng khác n h a u và họ cũng có n hữ ng
niề m tin tôn giáo k h ác n h a u . C h ín h vì vậ y, ở
đây cũng có sự p h â n b iệ t giữ a các nhóm
ngư ờ i trong cách th ự c hiệ n các nghi lễ tan g
ma. Ớ H à Nộ i trư ố c đây, đạ i đa sô' ngư ờ i dân
làm đám ta n g theo hư ớ ng d ẫ n củ a sách Thọ
m a i g ia lễ , m ộ t sô' có k ế t hợ p vớ i việ c tụ n g
kin h niệ m P h ậ t để cầ u siêu cho lin h hồ n
ngư ờ i chế t. V ong lin h ngư ờ i ch ế t đư ợ c đư a
vê th ò tự ở n h à, d ù là đám ta n g có th ê cử
h à n h ở ngoài nh à. T uy nh iên , việ c cử h à n h
ta n g lễ củ a n h ữ n g ngư ờ i th eo dạ o T hiên
C h ú a lạ i khác. Khi các gia đ ìn h này có ngư ờ i
c h ế t, h ọ m a n g q u a n t à i đ ế n n h à t h ờ d ể làm
lễ cầ u k in h theo nghi thứ c n h à thờ , sau đó
mố i đư a đi chôn cấ t. Đặ c diêm n ày tuy
không phổ biế n n h ú n g nó cũng góp phầ n
làm n ên tín h đa d ạ n g và phứ c tạ p xung
qu a n h việ c cử h à n h ta n g lễ củ a ngư ờ i Hà
Nộ i.
2 . M ộ t sô v ấ n đ ề b ả o t ồ n v à k ê t h ừ a
c á c n g h i t h ứ c t a n g l ế t r u y ề n t h ô n g ở H à
N ộ i
T rong k h u ô n khổ bài viế t này, ch ú n g tôi
chư a có điề u k iệ n đ ề cậ p đế n từ ng vấ n đề cụ
th ể trong việ c cử h à n h m ộ t đ ám tan g ở H à
Nộ i. Đ iề u m à c h ú n g tôi m uôn đư a ra thả o
lu ậ n ở đây là n h ữ n g vấ n đê cơ b ả n liên q u a n
đế n việ c bả o tồ n và kê th ừ a tru y ề n thông
ta n g lễ ở H à Nộ i tron g bôi cả nh xã hộ i hiệ n
đạ i ngày nay. Bư ớ c đ ầ u, chú n g tôi xin đư a
ra m ộ t sô' vấ n đề cơ b ả n sau:
2.1 . V ê s ự q u y ư ớ c h ó a đ ố i v ớ i n g h i
th ứ c t a n g lễ
N h ìn chu ng, việ c ch u ẩ n hóa đô'i vớ i nghi
thứ c ta n g lễ là m ộ t nh u cầ u cầ n th iế t trong
ph ạ m vi cả nư ở c. H à Nộ i, vớ i tư cách là bộ
m ặ t củ a cả nư ổ c nê n việ c quy ư ớ c h óa đôi vố i
ngh i th ứ c ta n g lễ lạ i càng p h ả i đư ợ c đặ c biệ t
chú trọ ng . Việ c n ày cầ n p h ả i do cấ p có thẩ m
quyề n chị u trá ch nh iệ m thự c hiệ n, sau đó
biên soạ n th à n h v ă n b ả n ch ính thứ c đê phố
biế n rộ ng rã i tro n g xã hộ i. Đê làm cơ sở cho
việ c quy ư ớ c h óa việ c ta n g lễ , vở i m ụ c đích
cuố i cùng là p h ả i đư ợ c đông đả o q u ầ n chúng
chấ p n h ậ n , theo cá n h â n tôi, chú n g ta nèn
chú ý đế n n h ữ ng v ấ n đề c h ín h sau đây:
1) Trư ớ c h ế t, n ên có sự p h â n loạ i các
dạ n g nghi thứ c tan g lễ tư ơ n g ứ ng vói các clô'i
tư ợ ng cụ thể . Sơ bộ có th ể p h â n th à n h các
dạ ng nghi thứ c sau:
- N ghi thứ c cấ p quố c gia đô'i vói các vị
nguyên th ủ , các vị lãn h đạ o cao cấ p củ a n h à
nư ớ c
- N g h i t h ứ c đô'i v ớ i c á c vị lã n h đ ạ o c ác
ngành, các cấ p ở tru n g ư ơ ng và H à Nộ i
- N ghi thứ c đôi vói các n h â n v ậ t nôi
tiế ng hoạ t độ ng tron g các lĩn h vự c khoa họ c,
kin h tế , v ăn họ c nghệ th u ậ t, v.v...
- N ghi thứ c đố i vớ i lự c lư ợ ng q uân độ i,
công an, cự u chiế n bin h , V.V..
58
- N ghi thứ c đố i vớ i cán bộ viên chứ c nh à
nư ố c và dâ n thư ờ ng.
Sở dĩ, chúng tôi đ ặ t ra v ấ n đề p h â n loạ i
nói trê n là để dự a vào đó là m cơ sở xây dự ng
nhữ ng quy ư ở c cầ n th iế t cho việ c tô chứ c
mộ t đám tang, trá n h sự lú n g tú n g tron g
ph ân công trách n h iệ m và cũng là để bả o
đả m đúng ngư ờ i, đú n g việ c tro ng tổ chứ c
ta n g lễ .
2) X ây d ự ng hệ th ôn g các quy ư ớ c tư ơ ng
ứ ng vớ i từ ng dạ n g nghi thứ c: Đ ây là việ c
làm qu an trọ ng n h ằ m qua đó ch u ẩ n hóa các
hình thứ c ta n g lễ , các quy ư ớ c này càng cụ
thể , càn g chi tiế t th ì càng dễ thự c hiệ n. Các
vấ n đê cầ n chú ý k hi đ ư a th à n h quy ư ớ c
trong mỗ i h ìn h thứ c ta n g lễ là:
- T h à n h p h ầ n ba n ta n g lễ , ngư ờ i làm
trư ở ng ban ta n g lễ . Đ ây là m ộ t việ c nhỏ
n h u n g không k ém p h ầ n q u a n trọ ng, có tác
độ ng đ ế n quy mô củ a m ộ t đám tan g . M ộ t lí
do cơ b ả n là, ở H à Nộ i có k h á nh iề u trư ờ ng
hợ p ngư ờ i quá c ố giũ nhiêu chứ c vụ hoặ c
công tác ở các cơ q u an khác n h a u nên việ c
xác đị n h th à n h p h ầ n tan g lễ theo quy ư ớ c
cũng là m ộ t việ c làm cầ n th iế t để trá n h
nhữ n g lú n g tú n g không cầ n th iế t. Ngoài ra
còn có kh á nhiề u trư ờ n g hợ p"khác cũng cầ n
qu a n tâ m khi đư a vào quy ư ớ c như : ngư ờ i
quá cô' đ a n g công tác hoặ c đã nghỉ hư u;
ngư ờ i quá cố đ ã nghỉ hư u n h ư ng vẫ n th a m
gia lã n h đạ o trong các tô chứ c chính trị nghề
nghiệ p hoặ c th a m gia công tác ở các cơ sở
kinh tế tư n h â n hoặ c các công ti cổ p h ầ n,
công ti trác h n h iệ m hữ u h ạ n ; ngư ờ i q u á cô'
là đả n g viên hoặ c k hông p h ả i là đ ả n g viên;
ngư ờ i quá cô'là cự u chiên b in h V.V..
- N hạ c tan g và ta n g phụ c: Tư ơ ng ứ ng
vói các d ạ ng nghi thứ c, cầ n có sự quy đị n h rõ
rà n g về việ c sử d ụ ng nh ạ c tan g , ta n g phụ c
và cách để tang . Cụ thể n ên có n h ữ n g bả n
nhạ c ta n g chín h thứ c sử dụ ng tron g từ n g
dạ ng nghi th ứ c (nghi th ứ c n h à nư ớ c, nghi
thứ c qu ân độ i, nghi th ứ c cho ngư ờ i b ình
thư ờ ng,...). Đô'i vớ i việ c sử dụ ng độ i kèn
trố ng (nế u có) cũng cầ n có quy đ ị n h cụ thể
về sô' lư ợ ng ngư ờ i và thôn g n h ấ t về cơ bả n
các bư ở c thự c h iệ n. Vê việ c m ặ c ta n g phụ c
hoặ c độ i k h ă n ta n g c ũ n g cầ n có sự quy
ch u ẩ n lạ i. H iệ n nay, ở H à Nộ i, phổ biế n có
hai kiêu tan g p h ụ c là tan g phụ c m àu đen và
ta n g p h ụ c m àu trắ n g . T hư ờ ng th ì đám tan g
các q u a n chứ c cấ p cao, đ ám tan g củ a các gia
đìn h th eo đạ o T h iên C húa, đám ta n g gia
đình k h á giả , gia đình n h â n sĩ, V.V.. thư ờ ng
mặ c tan g phụ c m àu đen, còn lạ i, đa sô' mặ c
theo truy ề n th ôn g là vả i xô trắ n g . Vì vậ y, dê
thông n h ấ t có lẽ cũng nên đư a ra n h ữ ng quy
đị n h cụ th ể cho p h ù hợ p vói từ n g d ạ ng nghi
thứ c về tan g p hụ c, về cách độ i k h ă n tang.
- Quy đ ị n h về p h ú n g viế ng: N ên có quy
đị n h vể quy trìn h p h ú n g viế ng n h ư th ủ tụ c
dân g hư ơ ng; cách thứ c cúng vái ngư ờ i m ấ t;
quy đ ị nh n g h i th ứ c vớ i ngư ờ i đế n p h ú ng
viế ng (các cơ qu a n , đ oàn thể , nhóm , hộ i hoặ c
cá nhân ), quy đ ị n h nghi thứ c đố i vớ i ban
ta n g lễ (hoặ c gia chủ ); quy đị n h cử hà n h
nhạ c, giói th iệ u k h ách đ ế n p h ú n g viế ng; quy
đị nh về thờ i gian p h ú n g viế ng (m ộ t cách
tư ơ ng đô'i) vở i từ n g d ạ n g nghi thứ c; v.v...
N ế u có thể , n ê n có n h ữ n g hư ớ ng dẫ n cụ th ê
đô'i tư ợ ng nào n ên viêng vòng hoa, đôi tư ợ ng
nào nên viế ng trư ớ ng. Đặ c biệ t là, cầ n có
hư ớ ng d ẫ n cụ thê hoặ c tố t n h ấ t là chuẩ n hóa
việ c đề chữ trên vòng hoa, trê n các bứ c
trư ớ ng cho ph ù hợ p vớ i từ n g đô'i tư ợ ng ngư ờ i
m ấ t (nam , nữ , già, trẻ , v.v.) và cũng là để
p h ù hợ p vớ i n gu y ệ n vọ ng, tâm tư củ a ngư ờ i
còn sông (con, c h áu , th ô n g gia, họ hàng,
đồ ng nghiệ p, b ạ n bè, V.V.). Đ âv là nhừ ng
tiể u tiế t n h ư ng c ũ n g cầ n chú ý đổ trá n h
nh ữ n g trư ờ n g hợ p n h ầ m lẫ n hoặ c sai lệ ch ý
ngh ĩa câu chữ do việ c hiể u chữ H án Việ t
chư a đư ợ c th ấ u dáo.
NGUYỀ N THỊ YÊN - M ậ t s ô v ấ n đ ề vể ...
TCVHDG s ó 1 /2 0 0 7 - NGHIÊN c ứ u TRAO Đ ổ i 59
- Quy đ ị nh về cách viế t điế u văn cho
từ n g đô'i tư ợ ng ngư ờ i m ấ t: T rong việ c này
cầ n bả o đ ả m mứ c độ vừ a p h ả i và p h ù hợ p
đô'i vớ i từ ng đố ì tư ợ ng, trá n h thổ i phồ ng
hoặ c sơ sài q u á mứ c. Vì vậ y, cũng nên đê ra
mộ t k h u n g cơ b ả n vê' nộ i d u n g viế t điế u văn
tư ơ ng ứ ng vớ i từ n g đố i tư ợ n g cụ thể .
- Quy đ ị nh về lễ tru y điệ u, thờ i gian, đị a
điể m tru y điệ u, cách th ứ c đọ c điế u văn,
ngư ờ i đọ c điế u văn.
- Quy đị n h tron g việ c đ ư a lin h cữ u ra xe
tan g hoặ c đòn khiêng: Việ c này cũng cầ n có
sự hư ố ng dẫ n vì tro n g đ iề u k iệ n n h à ở th à n h
p h ố c h ậ t chộ i, việ c đư a linh cữ u lên, xuố ng
cầ u th a n g hoặ c trong ngõ hẹ p cũng cầ n phả i
có ngư ờ i am h iể u chỉ huy, hư ớ ng d ẫ n cách
nâng qu a n tà i lên hoặ c đ ặ t xuố ng để trá n h
nhữ ng trư ờ ng hợ p va q u ệ t hoặ c không đồ ng
bộ trong việ c di chuyên lin h cữ u.
- Quy đ ị nh về việ c x u ấ t ta n g , đư a tang:
Ớ H à Nộ i do h ạ n chê vê nh iêu phư ơ ng diệ n
nh ư phư ơ ng tiệ n giao th ô ng có h ạ n , n g h ĩa
tran g ỏ ' xa th à n h phô' hoặ c do b ậ n công việ c,
v.v. m à nhiêu ngư ờ i chỉ đ ế n dự lễ tru y điệ u
và đ ư a tan g m ộ t đoạ n mà k h ô ng đư a ra tậ n
hu y ệ t đư ợ c. Vì vậ y, giờ x u ấ t ta n g (thư ờ ng là
sau lễ tru y điệ u) đư ợ c coi là giờ p h ú t th iên g
liêng củ a sự tiễ n biệ t. Đê trá n h sự cậ p rậ p,
náo loạ n làm ả n h hư ở ng đế n sự lin h th iê n g
củ a tan g lễ , cũng n ê n đề ra m ộ t sô quy ư ớ c
cụ th ê như : T h ứ tự các th à n h p h ầ n th a m gia
đoàn ta n g lễ ; bô tr í vị trí đoàn cờ phư ớ n,
trư ớ ng, vòng hoa, v.v. (đi trư ố c hoặ c đi sau
linh cữ u); th ờ i gian và q u ã n g đư ờ ng đư a
ta n g trư ớ c khi xe ta n g ch ính thứ c khở i
hành; ai s ẽ là ngư ờ i p h á t biể u lờ i cả m ơ n
cuôi cùng (đạ i diệ n gia đ ìn h hoặ c đ ạ i diệ n
đoàn thể ); nộ i du ng p h á t hiể u cầ n n gắ n gọ n,
súc tích, đ ủ ý (trán h trư ờ ng hợ p nói dài dòng
gây m ấ t thờ i gian ta n g lễ , làm loãng không
khí tan g lễ và n h ấ t là trong nh ữ n g trư ờ ng
hợ p cụ thê còn gây ách tắ c giao th ôn g đư ờ ng
phô) V.V..
- Q uy đ ị nh tron g việ c hạ huyệ t: Trong
việ c nà y cầ n đ u a ra mộ t sô' quy ư ớ c chung
theo th ứ tự : quy ư ớ c h ạ q u an tài, ném đấ t,
lâ'p đấ t, đ ặ t bia, th ủ tụ c dâng hư ơ ng tiễ n
hiệ t lầ n cuôi. Đôi vói từ ng đô'i tư ợ ng ngư ờ i
m ấ t cụ th ê n h ư lã n h đạ o quố c gia, tử sĩ, v.v.
trên q u a n tà i có p h ù quố c kì th ì sau khi hạ
h u y ệ t p h ả i nân g quố c kì lên để th u lạ i m ang
vê nhà.
- Q uy d ị n h tro n g việ c đư a tin vê ta n g lễ
trên các phư ơ ng tiệ n thô n g tin đạ i chúng:
Đ ây là việ c làm cầ n th iế t trong điề u kiệ n xã
hộ i n gày nay, n h ằ m đ ả m bả o các th ô n g tin
tru y ề n đi đư ợ c chính xác và kị p thờ i. Đô'i vở i
nh ữ n g ngư ờ i h ìn h thư ờ ng, việ c đư a tin chủ
yế u n h ằ m m ụ c đích th ô n g báo (tin buồ n) và
tỏ lờ i cả m ơ n củ a gia đ ìn h đô'i vớ i nhữ n g
ngư ờ i đã th a m dự tan g lỗ . T uy n h iê n , dô'i vớ i
các n h â n v ậ t nổ i tiế n g tro n g xã hộ i th ì cũ ng
cầ n có n h ữ ng quy ư ớ c cụ th ê về việ c đư a tin
và các chư ơ ng trìn h giớ i thiệ u vê th â n th ế và
sự nghiệ p củ a ngư ờ i đó (cụ th ê là nên đư a
tin trê n phư ơ ng tiệ n tru y ề n thông nào,
chư ơ ng trìn h tru y ề n th ôn g nào là chính và
nên đ ư a n h ữ ng th ô n g tin gì là chính, V.V.).
Việ c làm này rấ t q u a n trọ ng vì thư ờ ng thì
các đám ta n g củ a n h ữ n g n h â n vậ t nôi tiêng
ở H à Nộ i (bao gồ m cả lã n h đạ o cao cấ p và
các n h â n sĩ, nghệ sĩ, d o anh n h ân , v.v.) đề u ít
nhiề u đư ợ c th ô ng háo trên các phư ơ ng tiệ n
thông tin đạ i chú ng và nó có tác độ ng không
nhỏ tớ i q uả ng đạ i q u ầ n chúng n h â n dân
tro n g cả nư ớ c.
2 .2 . V ê v i ệ c b ả o t ồ n v à k ê t h ừ a c á c
p h o n g t ụ c , n g h i l ễ c ổ t r u y ề n t r o n g t a n g
lê H à N ộ i n g à y n a y
T rên đây là nh ữ ng đề x u ấ t chủ yêu về
nghi thứ c ta n g lễ ở Hà Nộ i thờ i hiệ n đạ i. Vê
cơ b ả n th ì n h ữ ng nghi th ứ c này v an tuâ n
60 NGUYỄ N THỊ YÊN - M ộ t sô v ấ n đ ể về .
th eo nế p tru y ề n thố ng, tuy về hìn h thứ c ít
nh iề u đề u đã có sự th a y đổ i. Ví dụ , đ ám ta n g
ngày trư ớ c sử d ụ n g độ i kè n trông và đ ư a
ta n g bằ n g đòn k h iên g là chín h th ì n g ày nay
có th ể tha y bằ n g n h ạ c ta n g ghi âm sẵ n , đ ư a
ta n g bằ n g xe ô tô và đư ợ c đ ư a tin rộ ng rã i
trên các phư ơ ng tiệ n th ô n g tin đ ạ i chúng,
v.v... Tuy nhiên, bê n cạ nh n h ữ ng nghi thứ c
cơ b ả n nói trê n còn có m ộ t bộ p h ậ n q u an
trọ n g là n h ữ ng th ủ tụ c và n g hi lễ truy ề n
thông đã trở th à n h th ó i q u en và tậ p tụ c ăn
sâu trong tâ m th ứ c củ a ngư ờ i dân . N gày
nay, trong đ iề u k iệ n kho a họ c kĩ th u ậ t p h á t
triể n, tr ìn h độ h iể u b iế t củ a ngư ờ i d â n đư ợ c
nâ n g cao n h ư ng các th ủ tụ c n g hi lễ này vẫ n
còn tồ n tạ i n h ư m ộ t thói q uen không dễ gì
th a y đổ i, m ặ c d ù có th ế nó k hông còn ăn
nh ậ p vố i cuộ c số ng và q u a n n iệ m hiệ n đạ i.
Vì vậ y, trong k h i xây d ự ng n h ữ ng quy ư ớ c
vê' ta n g lễ nói c h u n g và tan g lễ củ a H à Nộ i
nói riêng, k hông th ể k h ô n g b à n đế n v ấ n đề
bả o tồ n và k ế th ừ a các th ủ tụ c nghi lễ
truyề n th ông. M ộ t s ố vấ n đê' đư a ra xem x ét
ở đây là:
1) N ên xây d ự n g quy ư ớ c về ta n g lễ trê n
cơ sở tôn trọ ng niề m tin tín ngư ỡ ng củ a
ngư ờ i dân. Thờ cúng tổ tiê n là mộ t tín
ngư ỡ ng lâu đờ i c ủ a ngư ờ i V iệ t N am nói
chung m à qua đó đã ít nh iề u th ể h iệ n đư ợ c
niề m tin củ a ngư ờ i d â n đố i vớ i sự tồ n tạ i
mộ t th ế giớ i vô h ìn h sau k h i con ngư ờ i từ giã
cõi đờ i. Vớ i niề m tin đó, từ xa xư a, ngư ờ i ta
đã xây dự ng nên h à n g loạ t th ủ tụ c nghi lễ
b ắ t đầ u từ khi ngư ờ i chế t h ấ p hôì cho đế n
khi h ạ hu y ệ t và sau khi chôn cấ t. Việ c làm
này có thể h iể u m ộ t cách nôm n a là sắ m sử a
và c h u ẩ n bị cho cuộ c sông mớ i củ a ngư ờ i
chế t ở cõi âm , là việ c làm chủ yế u để trấ n an
tin h th ầ n cho nh ữ n g ngư ờ i còn sông: Ngư ờ i
chế t có đư ợ c yên ổ n ỏ th ế giớ i bên kia thì
ngư ờ i sông mớ i đư ợ c b ìn h an, đư ợ c p h ù hộ
độ trì. C hính vì vậ y m à tâm lí chun g củ a
ngư ờ i dâ n là p h ả i làm h ế t sứ c chu đáo mọ i
th ủ tụ c nghi lễ liên q u a n đế n cõi âm . Có
ng h ĩa là, bên cạ n h ng h i th ứ c ta n g lễ cầ n
th iế t th ì các th ủ tụ c n g h i lễ cũng k h ông kém
p h ầ n q u a n trọ ng. L àm tố t các th ủ tụ c nghi
lễ cũng là cách để yên lòng ngư ờ i sông,
trá n h đư ợ c nh ữ n g lo âu không cầ n thiế t. Nói
cách khác, nó cũng là liệ u p h áp tin h th ầ n
cho nh ữ n g ngư ờ i còn sông kh i m à tro ng xã
hộ i ngày nay vẫ n tồ n tạ i q u a n niệ m hư hư
thự c th ự c vê' m ộ t th ê giớ i ngoài cõi sông.
Thự c tê cho th ấ y, các đ á m ta n g ở H à N ộ i tu y
có th ê đư ợ c tô chứ c th e o các ng h i thứ c và
quy mô lớ n n h ỏ khác n h a u n h ư ng vê đạ i thể
vẫ n có ch un g n h ữ n g th ủ tụ c n g h i lễ như
nh a u . Có th ể nói, th ủ tụ c n ghi lễ là bộ p h ậ n
không th ể thiế u đư ợ c tron g ta n g lễ củ a
ngư ờ i V iệ t N am nói chung, tro n g đó có ngư ờ i
H à Nộ i. C hín h vì vậ y m à ở đ â y nên đ ặ t việ c
tôn trọ ng tự do tín ngư ỡ ng củ a ngư ờ i d ân
trê n cơ sở giớ i h ạ n ở n h ữ n g v ấ n đê' có th ể
chấ p n h ậ n đư ợ c tro n g xã hộ i hiệ n đạ i. Có
th ê nêu ra m ộ t s ố th ủ tụ c hoặ c n ghi lễ liên
q u a n chính n h ư sau:
- Tụ c xem giờ n h ậ p q uan, xem ngày giờ
x u ấ t tang: Có tụ c n à y vì ngư ờ i ta cho rằ ng,
n h ữ ng ngư ờ i chế t vào giờ độ c (ví dụ các giờ
Ngọ , Tị , Tí, M ão) n ê n vong hồ n có thể sẽ bị
giam vào tù ngụ c củ a D iêm vư ơ ng, bị đày ả i
khổ sở m à có th ê h ạ i lây đế n nh ữ ng ngư ờ i
còn sông (trù n g tan g, h oạ n nạ n,...). Ó nhữ ng
trư ờ ng hợ p kh ác, ngư ờ i ta cũ n g cầ n xem giờ
p h ù hợ p đê n h ậ p ta n g , x u ấ t tan g sao cho có
lợ i cho ngư ờ i sông (như để hư ng th ị nh , p h á t
đ ạ t cho con cháu). C h ín h vì vậ y, việ c xem giờ
n h ậ p q u a n và ngày, giờ x u ấ t tan g , hạ huyệ t
là th ủ tụ c q u a n trọ n g và k h á phố biế n ở mọ i
đám tang . Việ c làm này không nên kh u y ên
khích n h ư n g cũng k h ô ng nên cấ m đoán vì sự
cấ m đoán đôi k h i d ẫ n đế n sự b ấ t an trong tư
tư ở ng m à ả n h hư ở ng trự c tiế p đế n cuộ c sông
củ a th â n n h â n n h ữ n g ngư ờ i đ ã m ấ t. Tuy