Múa r i n
c Vi
ố ướ
ả t Nam, m t di s n ộ
ệ văn hoá đ c đáo
ộ
ạ ố ướ ướ ủ ư ổ ộ ờ ủ c là m t sáng t o văn hoá đ c đáo c a c dân tr ng lúa n ộ ờ ồ ộ ả ố ư ệ ấ ạ ọ ằ i cho chúng ta ặ c đã có m t ố ướ ứ ờ c đi n báu Linh Quang. c vùng châu th Sông Múa r i n ề H ng. Ngày chào đ i c a di s n văn hoá truy n th ng dân t c lâu đ i này còn n m trong huy n ề ồ chùa Đ i (Hà Nam) cũng ghi l s . Nh ng ít nh t bia đá Sùng Thi n Diên Linh ử ở bi t năm Thiên Phù Du Vũ th 2 đ i vua Lý Th n Tông (1072- 1128), trò r i n ệ ầ ế trên Sông H ng tr ệ ướ ồ
ầ ế ổ ậ ể ồ Hoa L (Ninh Bình) ra n i "r ng ch u, h ph c" đ b n ph ồ ờ ơ ồ ề ổ ừ ầ ể ố ươ ụ ươ ợ ư ớ ế ươ ồ ụ ở ạ ọ ố ả ổ ỷ ọ ng trên sân kh u trong và ngoài n L n theo truy n thuy t mà phán đoán có th con "r ng bay" trên thuy n vua Lý Thái T c p b n ế ề ng Sông H ng khi r i Kinh Đô t ươ sum h p năm 1010 đã g i ta nh đ n "Thiên S Rùa Vàng" đã giúp An D ng V ng xây d ng ự ứ i nh n thanh g m vua Lê Thái T trao tr trên h L c Thu . Ngày nay c hai thành c và tr l ậ ả v n còn ch a tho s c v y vùng trong m i bu i trình di n R i N c dân gian chuyên nghi p, ệ ẫ ễ ổ ả ứ ư ẫ cùng v i con Lân, con Ph ượ ố ướ c. ướ ấ ớ
ướ ạ ộ ố c làm sân kh u cho quân r i ho t đ ng là m t đ c đi m đ c đáo c a ngh thu t R i ể ệ
ướ ộ ấ ỉ ướ ả ỏ ậ ộ ủ ộ c ng sinh, c ng ế ố ộ ế ươ ể ộ ặ ị ố ợ ạ ơ ừ ề ứ ở ắ ẩ ể ố ả ậ ắ ấ ệ ủ ữ ế ố Dùng n ố N c. N c không ch là n i nhân v t làm trò, đóng k ch mà còn là y u t ậ ướ h ng, c ng minh. N c v a c n tr , v a h tr , ph i h p. Trên "chi c g ữ ng l ng" này, nh ng ỗ ợ ở ừ ưở gì là khô c ng, nghèo nàn đ u tr nên lung linh, m m m i, uy n chuy n, duyên dáng, phong ề phú, bi n hoá, kỳ o. N c gi u trong lòng m i bí n c a trò r i. Nhân v t tho t n, tho t hi n ệ ẩ ủ ọ ướ ế c. Nh ng ti ng tr ng, ti ng pháo "chói tai", cùng v i con bóng c a mình đi p trùng trên sóng n ướ ớ c và kho ng không thoáng r ng cũng tr nên d u dàng, d nghe h n. âm vang qua n ễ ế ị ướ ả ộ ở ơ
ộ ạ ề ố ướ ủ ừ nhi u ho t đ ng xã h i, nhi u truy n th ng dân ừ ng, t ng ư ứ ộ ừ ậ ủ ự ề ề ệ ỹ ạ ộ ậ ộ ạ ầ ị ườ ố ấ ủ ả ơ n ữ ướ ướ ườ ậ ử ự ữ ị ế c. Sân kh u múa r i n ố ướ ấ ắ ướ ủ ằ ộ ề ậ ờ c trình bày nh ng c nh đ i ữ ng ngày, nh ng sinh ho t dung d đ n ng c nhiên. Nó c t nghĩa rõ ràng kh năng và tài ả ầ ậ ướ ạ ề ồ ả ộ ị ả ấ ộ ề ồ ồ c nh đ ử ấ ướ ơ ủ ị ư ượ ạ ủ ầ ấ ộ Múa R i N c là ngh thu t c a h i hè làng xóm, là sáng t o bí truy n c a t ng ph ệ h i, t ng ngh nhân - ch a đ ng và l u gi ề ữ gian, nhi u k thu t nhân dân thô s , nhi u ngh thu t và sinh ho t tinh th n v t ch t c a nhân ệ ề c và gi dân trong l ch s d ng n th ạ năng c a m t dân t c sinh s ng b ng ngh tr ng cây lúa n c. Này đây: cha c y, m c y, em ố ẹ ấ bé chăn trâu, anh ch quăng chài, chăn v t, th cá, c làng vui h i vui hè, đ u v t, r c thánh, ị c th n, hát chèo, hát tu ng, đánh đu, đua thuy n, thi b i, múa lân, múa r ng, múa tiên, đua r ướ ng a, đ u ki m... tính hoành tráng, vĩ đ i c a dân t c, c a l ch s đ t n ọ c thu g n ế ự trong sân kh u nh bé này. ấ ỏ
i làm ru ng, ệ ườ ộ ạ c t ố ướ ừ ậ khi còn trong b ng m , g n bó v i n ặ hàng nghìn năm nay là ng ố ẽ ễ ố ướ
ệ ấ ầ ồ c t ớ ướ ườ ố ướ ố c ch là ch i "trò văn ngh " lý t ng". Ngâm bùn l ượ c, v i con trâu cái c y. Trò r i n ụ ợ c ch t ch , ân tình "s ng ngâm da, ch t ế c v i h là ni m ề ng ngày. Bi u di n r i n ớ ọ ể ớ i đ ng tu i, đã lăn l n v i c đ u là ng ộ ố ườ ứ ngh thu t ngôn t nên l ậ ừ ừ ng say mê và t ưở ề c v n không xu t phát t ơ i ờ ự ố ướ ệ ệ ỉ ỉ i sáng t o và duy trì ngh thu t múa r i n Ng ườ s ng v i n ẹ ắ ụ ớ ướ ừ ố c là cu c s ng th i n ngâm x ộ ộ ướ ố ươ c tham gia sáng t o. Ngh nhân r i n thích thú đ ệ ạ đ ng n ố ướ ớ ướ ca gi ng hát ch làm ph tr . Vi c làm r i n ọ hào c a h . ủ ọ
ố ướ ượ ế ưỡ n m l ọ ộ ể ườ ủ c là m t sinh ho t v n hoá xóm làng, đ ạ ǎ gìn và phát tri n. H luôn dành cho các ho t đ ng c a ph ạ ộ ồ c bà con trân tr ng, quí m n, nuôi d ọ ọ ự ỡ ừ ắ ế ng m i s giúp đ , t ạ ả ể ự ễ ấ ế ả ể ữ ườ ờ ề ng, Múa r i n gi ạ t, ữ s i th ng, cây tre, t m ván, lá cót, m nh phên... đ d ng bu ng trò, đ n cây sung t c quân, cái ợ sào đi u khi n, chi c thúng chuyên ch ... khi bi u di n. Ngoài ra, tuỳ theo kh năng nh ng ữ ể i giáo, ch tác quân ng ế máy, quyên góp ti n b c, mua s m trang thi ạ tám ch c ng ườ ng ch đ n hai ch c ng ề ủ ắ ng ng i trong khi l t th ừ ề ở i có ch nghĩa, có tay ngh th công... còn tham gia vào sáng tác l ố ỉ ế t b ... do đó có ph ế ị i bi u di n c n thi ườ ễ ng s thành viên đông t ườ i b y ớ ả ố i i là t ườ ườ ượ ụ ụ ể ế ầ
đa.
ề ườ ng Tăng, ph ộ ố ướ ng Tu c, ph ộ hào vì có ph ườ ng đ u mang tên nôm na c a ủ ườ ng ng Đ ng (Thái Bình), ph c nên x a tên ph ư ng Nguy n, ph ườ ườ ườ ễ ị ườ ườ ố ng Tây trong (xóm), Tây ngoài (xóm), B c ắ ộ ố ng h i r i ễ c n i n ch n ng i trong đám th n i đình trung nh các ph ạ ạ ướ ng h i r i n ườ ng Bò (H i D ng)... ph ả ươ ư ệ ứ ơ ơ ǎ ườ ư ồ ộ ươ ủ i, tr i Neo, chèo B i, r i L ườ ng h i khác. Ta còn nghe câu ng ngôn x a c a vùng chiêm trũng huy n Phú Xuyên, t nh Hà Tây: "Mõ Miêng, chiêng Khê, ệ ố ố ườ ng" đ l u truy n v nh ng nh c c , trò ề ỉ ể ư ử ả ữ ụ ề ả ạ Làng xóm đ u t ề ự làng xóm nh : ph ư R ch (Nam Đ nh), ph L ng (xóm) thu c làng Nguy n, huy n Tiên H ng... Dân làng cũng dành cho ph ộ n ố ph ư tr ng Già C u, l nh C a ệ ầ ố đua, trò di n có ti ng trong vùng. ễ ế
ễ ữ ố ướ ộ ứ ệ i. Múa r i n ả ế ậ ủ t Nam đã tr nên quen thu c nh là s ư ặ ở t Nam đã có m t ệ ớ ỗ ợ
ệ ể t cho khán gi ng t ố ướ c phía n c ượ c ngoài. Vi c bi u di n ệ ễ ướ mình đ ng v ng, đ l ự ở c Vi ụ ữ ạ ộ t Nam cũng đ c m i tham gia các Festival múa ở c Vi ố ướ ố i n t ể ạ ấ ượ ng niên đ ườ ờ c ngoài, đ n nay r i n ế x ng ồ ễ ở ứ ợ ủ ộ ượ ệ nh m t thành viên chính th c. Trong h n 20 năm qua, nh ng chú T u trong r i n c Vi ơ ngh thu t c a chúng ta đ n v i bè b n trên th gi gi ệ ế ớ ạ ồ c châu Âu, châu M , châu Á. T ch ph i v n d ng các m i quan h đ có h p đ ng nhi u n ả ậ ỹ ướ ề ừ c đã t di n v i n ả ứ ớ ướ n i đã tr thành ho t đ ng th ể ngoài ch đ ng m i kí h p đ ng. R i n ờ r i qu c t ư ộ ố ố ướ ườ ố ướ ứ ố ế
đã bi u di n thành công trên 400 bu i t ổ ạ ễ ể , các đoàn r i Vi ữ ố Ư ủ ễ ệ ầ ả ợ ố ỉ ướ ễ c. Có nh ng đ t di n do yêu c u c a khán gi ề ể ễ ế ấ ầ ả ớ i nhi u ề t Nam đã ph i tăng show ả là ố Ư ng xuyên trong n c cho khách ườ ướ ạ ố Ch tính riêng năm 2001, Nhà hát Múa r i T. n di n lên g p 3 l n, v i nhi u đi m di n cách nhau đ n c trăm km. Sau Nhà hát Múa r i T. Đoàn múa r i Thăng Long (HN). Bên c nh các show di n th n c ngoài, đoàn cũng có hàng tr m show di n trên đ t khách. ǎ ễ ấ ướ ễ
t, tháng 3/2002 v a qua, ông Tr n Chi n Th ng, Th tr ế ứ ưở ắ ầ ộ ị ủ ả ǎ ậ ậ ệ ề ậ ị đây l ươ t Nam là di s n v n hoá phi v t th năm 2002 (trên th gi ế ớ ệ ể ượ ể ừ ộ c Vi ố ướ ậ ậ ả ả ậ ứ ừ ữ ề ạ Đ c bi ng B VHTT đã kí công văn ượ ế ị g i UNESCO thông qua h i ngh c a các chuyên gia văn hoá châu Á - Thái Bình D ng đ ngh ề ử i hi n có công nh n múa r i n ệ ể ố ướ 32 di s n văn hoá phi v t th đ c c công nh n). Vi c đ ngh UNESCO công nh n múa r i n là di s n văn hóa phi v t th là hoàn toàn x ng đáng. Song, cũng t ấ i có nh ng đi u b t c p đáng suy nghĩ. ậ
c b n bè qu c t c Vi ạ ệ ượ t Nam ệ i l n thì không ượ c quan tâm th c s . R t ít thi u nhi Vi ự ệ t đ n, tuy nhiên, r i n t r i n ế ố ướ ở ữ ở c. S em t ng đ ố ướ c là gì, ng ườ ớ vùng sâu vùng xa... đ ố ừ ờ cho vi c h ộ ố ướ ả ộ ở ng nhiên là ươ ễ ố c xem bi u di n r i ể i băn khoăn, li u có ph i bao nhiêu công s c th i gian các ngh ệ Hà N i, các show di n c a Nhà hát Múa r i ố ễ ch c các show ệ ớ ư ứ ợ bi t Nam đ Là m t di s n văn hoá Vi ố ế ế ế ả ộ t Nam bi ch a đ ấ ế ự ư thành ph , còn i s ng m y quan tâm, nh t là nh ng ng ấ ấ ố ườ ố v i múa r i, ch đ ng nói đ n r i n ng ế ố ướ ứ ừ ạ ớ ườ n ệ ng ngo i c ? Ngay sĩ đ u đ u t ạ ả ầ ư T. ấ ỉ di n cho thi u nhi. ế i dân r t xa l ượ ố ấ c không nhi u. M t s ng ứ ườ ề ướ ủ ề cũng r t th a th t. Hàng năm, ch có đ t 1/6 và Trung thu nhà hát m i t Ư ớ ổ ễ
ặ ệ ế ể ộ ủ c h t ế ẻ ệ ể t Nam tr i Vi c xem bi u di n, đ ể ượ ư ễ ứ t nghĩ, đ m t lo i hình ngh thu t tr thành "đ c s n" văn hoá c a n ướ ả ậ ở c đã. Làm sao đ ướ ườ ể ở ớ ễ ượ ả ượ c mình thì tr ướ ng h c tr các tr ọ ườ c giao l u v i các ngh sĩ bi u ể ệ ừ c xây d ng t ữ ự ề ố i phân tán trong các ố ướ ệ ử ụ ườ ụ ụ ệ ộ ng đã đ c s đ t ư ứ ướ Thi ạ nó trong lòng ng c n gây d ng, gìn gi ữ ự ầ em hi u và yêu ngh thu t r i n c, đ ậ ố ướ ệ di n. S c s ng b n v ng nh t c a b t c lo i hình văn hóa nào cũng ph i đ ấ ứ ạ ấ ủ chính cái nôi sinh thành ra nó. H n n a, ni n múa r i n ữ ơ ph ngoài và ph c v nhân dân trong n ầ ụ thác, b o t n, phát huy và phát tri n nó m t cách khoa h c, nghiêm túc và k p th i. ộ ể c v n t n t ẫ ồ ạ ng h i dân gian. Vi c khai thác nâng cao s d ng m t s trò đ ph c v giao l u v i n ớ ướ c ể ộ ố c g n 20 năm qua t ch c, khai ủ ơ ở ể ổ ưở ờ ọ ụ ả ồ ị
