K yếu Hi tho quc tế “Thương mi và phân phi” ln 2 năm 2020
618
NÂNG CAO NĂNG LC CNH TRANH CA DOANH NGHIP BÁN L VIT NAM
TI TH TRƯỜNG NI ĐỊA
IMPROVE THE COMPETITIVE COMPETENCY
OF VIETNAMESE RETAIL ENTERPRISES AT THE LOCAL MARKET
Cao Minh Trí
Trường ĐH M TP.HCM
Lê Th Thanh Kiu
Trường ĐH Ngân hàng TP.HCM - Email: tri.cm@ou.edu.vn
Tóm tt
Vic hi nhp quc tế sâu và rng hin nay đem đến nhiu cơ hi và thách thc cho các doanh nghip
Vit Nam, đặc bit trong lĩnh vc bán l ngay trên th trường ni địa. Căn c vào các ch tiêu đánh giá năng lc
cnh tranh ca th trường bán l như Danh tiếng và thương hiu, Th phn và kh năng chiếm lĩnh th trường,
Cht lượng sn phm, Cnh tranh v giá, đề tài nghiên cu thc trng cnh tranh ca các doanh nghip bán l
Vit Nam ti th trường ni địa; t đó, đưa ra các gii pháp nâng cao năng lc cnh tranh này có liên quan đến
các cơ quan qun lý nhà nước, các hip hi ngành ngh, ngành hàng, các doanh nghip hot động trong lĩnh
vc bán l và c người tiêu dùng.
T khóa: Năng lc cnh tranh, th trường bán l, Vit Nam
Abstract
The currently deep and broad global integration has given many opportunities and threats to
Vietnamese enterprises, especially in the retail section at the local market. According to the criteria to assess
the competitive competency in the retail section such as Reputation and brand, Market share and the ability to
get the market, Product quality, Price competition, the competitive competency of Vietnamese retail enterprises
at the local market were studied to suggest some solutions to improve this competitive competency which are
related to the government bureaus, the section associations, retail enterprises as well as the customers.
Keywords: competitive competency, retail section, Vietnam
Trong quá trình hi nhp T chc Thương mi Thế gii (WTO), Cng đồng kinh tế ASEAN
(AEC), Hip định Đối tác toàn din và tiến b xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hip định thương
mi t do vi EU (EVFTA), Vit Nam đã th hin s hi nhp mt cách mnh m và tn din vi thế
gii, nht là các cam kết v m ca th trường dch v phân phi khi được đánh giá là th trường có ch
s phát trin bán l đứng th 6 toàn cu. Th trường bán l Vit Nam có nhiu tim năng phát trin do
quy mô dân s ln (hơn 93,7 triu người), cơ cu dân s tr (60% dân s độ tui 18-50); d báo chi
tiêu h gia đình tăng trung bình 10,5%/năm và s lên mc 714 USD/ tháng vào năm 2020. Tuy nhiên,
t l bao ph ca h thng bán l hin đại thp hơn nhiu nước trong khu vc (ch đạt 25% tng mc
bán l, trong khi Philippines là 33%, Thái Lan 34%, Malaysia 60%, Singapore 90%...).
Bên cnh hàng lot v mua bán, sáp nhp ca các nhà đầu tư nước ngoài, thì các nhà đầu tư
trong nước đang có nhiu cơ hi để bt phá, chiếm lĩnh th phn. Tuy nhiên, vi vic đối mt vi các
tp đoàn nước ngoài hùng mnh đang tiến bước dài trong vic chiếm lĩnh th trường bán l ti Vit
Nam, đa s các doanh nghip Vit Nam hin đang còn trong tình trng khó khăn v vn, nhân lc,
kinh nghim, trong bi cnh chưa có nhng chính sách rõ ràng cho th trường bán l.
Vì vy, cn có nhng gii pháp gì để nâng cao năng lc cnh tranh ca các doanh nghip bán l
Vit Nam ti th trường ni địa khi gia nhp vào th trường thế gii?
1. Danh tiếng và thương hiu
Năm 2019 top 10 doanh nghip bán l Vit Nam uy tín nht được bình chn da trên 3 tiêu chí
chính: Năng lc tài chính th hin trên báo cáo tài chính năm gn nht (tng tài sn, tng doanh thu,
K yếu Hi tho quc tế “Thương mi và phân phi” ln 2 năm 2020
619
li nhun, hiu qu s dng vn); Uy tín truyn thông được đánh giá bng phương pháp Media Coding
- mã hóa các bài viết v công ty trên các kênh truyn thông có nh hưởng; Kho sát người tiêu dùng v
mc độ nhn biết và s hài lòng vi các sn phm/ dch v ca công ty; Kho sát chuyên gia đánh giá
v thế ca các công ty trong ngành; và Kho sát doanh nghip v quy mô th trường, lao động, vn, tc
độ tăng trưởng doanh thu, li nhun, kế hoch hot động trong năm 2019. Đó là:
(1) Công ty c phn Dch v thương mi tng hp Vincommerce.
(2) Liên hip hp tác xã thương mi thành ph H Chí Minh (Co.op mart).
(3) Công ty TNHH Aeon Vt Nam.
(4) Công ty TNHH dch v EB (Big C)
(5) Công ty c phn dch v hàng không sân bay Tân Sơn Nht (Sasco).
(6) Tng công ty Thương mi Sài gòn – TNHH MTV.
(7) Công ty c phn Trung tâm thương mi Lotte Vit Nam.
(8) Công ty TNHH MM Mega Market (Vit Nam).
(9) Tng công ty Thương mi Hà Ni.
(10) Công ty c phn Đại Tân Vit.
Để thành công, doanh nghip kinh doanh ngành bán l ngoài vn đề hoch định chiến lược tt
phi chú trng vào qun tr tt thương hiu, đảm bo uy tín thông qua vic cung cp nhng hàng hóa
có cht lượng, giá c hp lý và các dch v chăm sóc khách hàng đa dng. B nhn din thương hiu
phi được đầu tư đúng mc. Ví d, slogan thung đuc s dng nhiu trong các chuơng trình qung
cáo và khuyến mãi hoc trong các hot động gii thiu sn phm mi để to chú ý, sinh động, gi nh,
và to s khác bit. Mc tiêu s dng thung là để to thin cm ca khách hàng đối vi thương hiu
qua tính cách gn gũi ca người tht, vt tht. Siêu th Saigon Co.op có slogan “Nin tin gn kết”. Vi
siêu th BigC, Big có nghĩa là to ln điu đó th hin quy mô ln ca các siêu th BigC và s la chn
rng ln mà siêu th cung cp, C là ch viết tt ca Customer đề cp đến nhng khách hàng thân thiết
ca BigC, đi kèm vi slogan “Giá r cho mi nhà”…
2. Th phn và kh năng chiếm lĩnh th trường
Th trường bán l Vit Nam hin ti có 8 phân khúc ch yếu vi s góp mt ca các nhà bán l
ln gm: đại siêu th/trung tâm phân phi, trung tâm thương mi, trung tâm mua sm phc hp, siêu
th, siêu th mini/ca hàng tin li/ca hàng chuyên dng, siêu th đin máy, bán l trc tuyến và bán
hàng qua truyn hình.
H thng h tng thương mi có s biến chuyn phù hp vi phát trin kinh tế xã hi và quá trình
hi nhp, m ca, tng bước to kênh phân phi thông sut theo hướng văn minh hin đại, bt đầu áp
dng các tiêu chun v an toàn v sinh thc phm, truy xut ngun gc, phòng cháy cha cháy, v sinh
môi trường.... phc v tt cho nhu cu sn xut và đời sng ca người dân. Mng lưới ch phát trin theo
quy hoch, hn chế được tình trng t phát ti các địa phương, tng bước được đầu tư nâng cp, m
rng. Các hình thc h tng bán l hin đại như siêu th, trung tâm thương mi có s tăng trưởng nhanh
chóng (nếu năm 2010, c nước có khong 8.500 ch, hơn 500 siêu th và gn 100 trung tâm thương mi
thì đến năm 2017 có 8.539 ch, 957 siêu th và 189 trung tâm thương mi, hàng nghìn ca hàng tin li
và chuyên doanh hin đại hot động theo mô hình chui đang phát trin khá nhanh các thành ph ln).
Trong năm 2019, kênh bán hàng hin đại tăng trưởng mnh các tnh thành. C th, s lượng siêu th
TP.HCM và Hà Ni tăng 10% (150 ca hàng năm 2019, 136 ca hàng năm 2018), trong khi s lượng
các tnh khác tăng 23% (161 ca hàng năm 2019, 131 ca hàng năm 2018).
Thi gian gn đây, có th thy th trường bán l đã có s phát trin mnh m do nn kinh tế
được phc hi và đang trên đà ly li tc độ tăng trưởng cao. S lượng doanh nghip tăng cao, ngành
K yếu Hi tho quc tế “Thương mi và phân phi” ln 2 năm 2020
620
sn xut phc hi, kiu hi tăng, lãi sut cho vay gim… là nhng nhân t chính góp phn làm tăng
thu nhp kh dng ca người dân. Kết qu ca nó là mt làn sóng vn trong nước và đầu tư trc tiếp
nước ngoài (FDI) tiếp tc "đổ" vào ngành bán l Vit Nam trong thi gian qua. Có th nhn thy trên
th trường đã ni lên mt s nhà phân phi bán l ch yếu bao gm c doanh nghip trong nước và
nước ngoài đang nm gi th phn ch yếu, cnh tranh ln nhau và đi đầu trong nhng xu hướng bán l
mi. Các tp đoàn ln kinh doanh bán l ln ca nước ngoài như Lotte, Central Group, Aeon, Circle
K, K Mart, Auchan, Family Mart… đã liên tc đẩy mnh chiến lược thâm nhp và m rng th trường
bán l ti Vit Nam. Điu này cho thy tim năng th trường bán l Vit Nam là rt ln nhưng cuc
đua giành th phn trong lĩnh vc này cũng ngày càng gay gt.
Vi đặc đim v vn, kinh nghim, các doanh nghip bán l s la chn phân khúc riêng như
MM Mega Market (theo phương thc Cash & Carry) hoc c gng hin din tt c các phân khúc
như Sài Gòn Co.op hay Vingroup.
Sài Gòn Co.op là doanh nghip bán l tiên phong ti Vit Nam được thành lp t năm 1989
theo mô hình liên hip hp tác xã. Hin doanh nghip này có mt trên 7 phân khúc bán l tr siêu th
đin máy. Đim đặc bit là trên mng đại siêu th/trung tâm phân phi, Sài Gòn Co.op là doanh nghip
Vit duy nht cnh tranh vi tp đoàn Central Group vi h thng Co.opXtra và Co.opXtra Plus cũng
như hp tác vi đài truyn hình m kênh bán hàng HTV Co.op. Ngoài ra, doanh nghip Vit này còn
có khong 300 ca hàng tin li (Co.op Food và Co.op Smile), 2 trung tâm thương mi (Sence City,
SC VivoCity), 101 siêu thđại siêu th Co.op Mart và kênh bán hàng trc tuyến
coophomeshopping.vn.
VinGroup là tp đoàn thương mi ln, trước khi chuyn giao toàn b vic điu hành Công ty
VinCommerce (chui siêu th VinMart, chui ca hàng VinMart+ và VinEco) sang cho Masan vào
tháng 12/2019, đã đẩy mnh sang mng bán l bng vic mua bán, sáp nhp các doanh nghip có sn
trên th trường như vic mua li h thng 23 siêu th FiviMart. Ngoài phân khúc đại siêu th và bán l
qua truyn hình, VinGroup có mt các kênh bán l khác t trung tâm mua sm phc hp (Vincom
Mega Mall), 1.400 ca hàng tin li Vinmart+, 11 trung tâm mua sm Vincom Center, khong 100
siêu th Vinmart, h thng siêu th đin máy VinPro/VinPro+ và kênh trc tuyến adayroi.vn.
Doanh nghip ngoi hin có nhiu phân khúc nht ti th trường bán l Vit Nam là Tp
đoàn Central Group t Thái Lan. Ngoài thương v mua li h thng siêu th Metro, H thng siêu th
BigC (cùng kênh bán l ca hàng tin li Cexpress, New Ch và trang trc tuyến cdiscount.vn), siêu
th đin máy Nguyn Kim, Central Group còn m trung tâm mua sm Robins, ca hàng chuyên đồ th
thao Supersports ti Vit Nam. Mt tên tui khác dù đến sau nhưng cũng nhanh chóng ghi du n vi
vic đầu tư 3 trung tâm mua sm phc hp Aeon Mall và phát trin chui ca hàng tin li thông qua
vic mua li thương hiu Citimart. Tp đoàn đến t Hàn Quc, Lotte được đang hin din phân khúc
siêu th vi h thng Lotte Mart và kênh mua sm trc tuyến là lottedatviet.vn.
Tc độ thâm nhp và m rng ngày mt gia tăng ca các hãng phân phi nước ngoài đã gây
sc ép rt ln và là mi lo ngi cho các nhà bán l ni địa. Nhiu hàng hóa sn xut trong nước b suy
gim th phn, đặc bit phân khúc khách hàng cao cp thiếu vng thương hiu Vit Nam. Thi gian
va qua, các doanh nghip ln ca nước ngoài đã liên tc gia tăng th phn và d báo nhiu kh năng
s còn tăng vi tc độ rt nhanh trong thi gian ti.
3. Cht lượng sn phm
Trong môi trường phát trin kinh tế hi nhp hin nay, cnh tranh tr thành mt yếu t mang
tính quc tế đóng vai trò quyết định đến s tn ti và phát trin ca mi doanh nghip. Theo Porter
(1996), kh năng cnh tranh ca mi doanh nghip được th hin thông qua hai chiến lược cơ bn là s
phân bit hoá sn phm và chi phí thp. Cht lượng sn phm tr thành mt trong nhng chiến lược
quan trng nht làm tăng năng lc cnh tranh ca doanh nghip. Xu thế toàn cu hoá, m ra cho th
trường thêm rng hơn nhưng cũng làm tăng thêm lượng cung trên th trường. Người tiêu dùng có
quyn la chn nhà sn xut, cung ng mt cách rng rãi hơn. Yêu cu v cht lượng ca th trường
K yếu Hi tho quc tế “Thương mi và phân phi” ln 2 năm 2020
621
trong nước và nước ngoài càng ngày càng kht khe. Ngoài ra, năng lc cnh tranh ca các doanh
nghip nước ngoài rt sinh động, cht lượng sn phm cao, chi phí sn xut hp lý. Tt c nhng điu
đó đặt ra cho các doanh nghip mt cơ hi và thách thc rt ln.
4. Cnh tranh v giá
Giá c rt quan trng vì nó s quyết định li nhun và sau đó là s sng còn ca công ty. Thiết
kế bao bì hoc nhng truyn thông marketing có th lôi kéo khách hàng chú ý đến sn phm, nhưng
giá mi là mt trong nhng yếu t quan trng quyết định khách hàng có mua hay không. Giá bán là
cách nhà sn xut truyn thông và gii thiu vi khách hàng v cht lượng ca món hàng. Giá quá thp
va không đảm bo dòng tin, va to ác cm trong người tiêu dùng (rng sn phm kém cht lượng);
trong khi giá quá cao khiến sn phm thua thit v sc cnh tranh so vi đối th.
Theo đánh giá ca CBRE (Commercial Real Estate Service) Vit Nam, th trường trong nước
s bùng n cnh tranh quyết lit gia các nhà bán l trong nước và nước ngoài. Vì vy, đây là lĩnh vc
màu m nhưng cũng mang tính khc lit đối vi các nhà đầu tư. Mt trong nhng chiến lược để phát
trin kinh doanh, thu hút khách hàng chính là chính sách gim giá (gim giá ngày vàng, gi vàng, gim
giá sc) mà các doanh nghip đang áp dng.
Trên cơ s các phân tích thc trng nêu trên, để nâng cao năng lc cnh tranh ca các doanh
nghip bán l Vit Nam ti th trường ni địa khi gia nhp vào th trường thế gii, cn thc hin mt s
gii pháp như sau:
A- V phía cơ quan qun lý nhà nước
(1) Hoàn thin th chế, nâng cao hiu qu thc thi pháp lut v hot động thương mi th
trường trong nước, trong đó chú trng phát trin th trường bán l gn vi phát trin bn vng.
- Tiếp tc hoàn thin khung kh lut pháp và chính sách cho s phát trin ca th trường bán l.
Bên cnh chính sách khuyến khích, thu hút đầu tư ca toàn xã hi, c trong và ngoài nước cho vic
hin đại hóa h tng thương mi, các cơ s bán l, đầu tư h tng k thut, Nhà nước cn có chính sách
phù hp bo v các nhà bán l nh, bo v hàng hóa và th trường trong nước trước s cnh tranh ca
các nhà đầu tư nước ngoài.
- Các chính sách bo v th trường, sn phm và các nhà bán l trong nước, cũng như bo v
người tiêu dùng để phù hp vi cam kết quc tế và có s bo v hu hiu, phi trên cơ s thương mi
công bng, gn vi các đề án, chương trình trng đim quc gia v xóa đói, gim nghèo, gii quyết
vic làm, đảm bo thu nhp và chính sách an sinh xã hi đối vi các nhóm yếu thế, công c kim tra
nhu cu kinh tế cũng cn phi được nghiên cu, chun b k lưỡng, c thđầy đủ để có th phát huy
hiu qu trong thc tin.
- Có các bin pháp, chính sách khuyến khích, h tr phù hp và to thun li cho tp trung kinh
tế trong nước, hình thành các tp đoàn bán l quc gia đểđủ sc cnh tranh th trường trong nước
và vươn tm ra th trường quc tế.
- Tăng cường công tác thanh tra, kim tra, kim soát s tuân th pháp lut đối vi hot động
kinh doanh bán l, tăng cường qun lý th trường, có bin pháp hiu qu chng buôn lu, gian ln
thương mi, lưu thông hàng gi, hàng nhái, hàng kém cht lượng, hàng độc hi trên th trường.
- Có chính sách tăng cường năng lc th chế và chuyên môn cho các hip hi ngh nghip,
ngành hàng để các hip hi phát huy được vai trò và chc năng trong vic cung cp thông tin, đào to
nhân lc, bo v li ích hp pháp ca các thành viên hip hi.
- Chú trng nghiên cu xây dng các rào cn k thut nhm kim soát ngun cung t nhp khu
để bo v sn xut và thúc đẩy phát trin th trường trong nước nói chung và th trường bán l nói riêng.
- Tăng cường các bin pháp chính sách v truyn thông và giáo dc cng đồng, h tr giáo dc
đào to nhân lc cho phát trin th trường bán l.
K yếu Hi tho quc tế “Thương mi và phân phi” ln 2 năm 2020
622
(2) Chú trng tăng tng cu trong nước, đẩy mnh các hot động gn kết lưu thông, liên kết các
chui cung ng sn phm, hàng hóa:
- Đẩy mnh trin khai các gii pháp nhm gn kết gia sn xut vi phân phi hàng hóa, tăng
cường liên kết trong chui giá tr hàng hóa gn vi thc hin tt các quy định v cht lượng, an toàn
thc phm, truy xut ngun gc hàng hóa. Hình thành các chui liên kết thun Vit, bao gm các liên
kết dc (liên kết thành mt chui giá tr, chui cung ng ca mt hoc mt nhóm sn phm, hàng hóa)
và liên kết ngang (gia nhng doanh nghip cùng ngành ngh, lĩnh vc kinh doanh v mt hoc mt
nhóm hàng hóa) gia các nhà sn xut, nhà phân phi và nhà cung ng dch v h tr nhm tiến ti
xây dng các h sinh thái hoàn thin, khép kín, hiu qu, phc v tt cho các hot động kinh doanh
trên th trường bán l.
- Tăng cường phát huy các sáng kiến kết ni cung cu trên th trường trong nước, thông qua đó
đề xut các chương trình hành động c th và các gii pháp, công c thc hin c th cho mi chương
trình nhm đạt hiu qu cao trong quá trình thc thi. Đồng thi, tiếp tc trin khai các hot động kết
ni cung cu hàng hóa, nhm to thun li tiêu th ca ca hàng hóa sn xut trong nước ti các kênh
phân phi bn l truyn thng và hin đại thông qua thc hin các đề án, chương trình, mc tiêu v
phát trin thương mi và th trường trong nước đã được Th tướng Chính ph phê duyt.
(3) Phát trin kết cu h tng thương mi bán l
- Nâng cp, ci to h tng ch nông thôn, xây dng gii pháp thc hin hiu qu công tác phát
trin ch nông thôn theo mc tiêu đề ra.
- Tiếp tc đẩy mnh vic nâng cp, ci to, phát trin ch truyn thng, ch dân sinh đô th, kết
hp vi vic nâng cao cht lượng dch v ca ch theo hướng ch bo đảm an toàn thc phm, văn
minh thương mi.
- Tiếp tc nghiên cu, hoàn thin chính sách to thun li cho vic phát trin và qun lý các
loi hình trung tâm thương mi, siêu th, ca hàng tin li, máy bán hàng t động và h tng cn thiết
cho thương mi đin t.
(4) Ci thin môi trường kinh doanh và đẩy mnh h tr doanh nghip hot động trong lĩnh
vc thương mi bán l trong nước
- Rà soát, tiếp tc ct gim các điu kin đầu tư kinh doanh để nhiu doanh nghip tham gia
hơn; ci cách th tc hành chính liên quan đến hot động thương mi bán l trong nước theo hưng
gim bt th tc và thi gian thc hin, đẩy nhanh vic cung ng các dch v công trc tuyến cho các
ch th hot động kinh doanh trên th trường bán l.
- Thc hin Lut H tr doanh nghip nh và va, đẩy mnh các hot động hướng dn, h tr
doanh nghip nh và va tham gia vào chui phân phi sn phm Vit Nam ti th trường bán l trong
nước.
- Tp trung nâng cao năng lc trong công tác nghiên cu, d báo th trường (d báo cung cu,
giá c, xu hướng th trường, xây dng h thng cnh báo sm,…) và tăng cường hot động cung cp
thông tin, ph biến kiến thc cho doanh nghip trong lĩnh vc bán l.
(5) Đa dng hóa các kênh phân phi, bo đảm vn hành tt các kênh trc tiếp và online và phát
trin mnh thương mi đin t
- Hoàn thin môi trường pháp lý, nghiên cu và ban hành, thc thi các văn bn lut, quy phm
pháp lut điu chnh các hot động bán l trc tiếp và online, thương mi đin t, thích ng vi lut
pháp và tp quán quc tế. Đẩy mnh phát trin các dch v công phc v cho thương mi đin t.
- Tp trung thúc đẩy, to s bt phá thc s v h tng k thut (mng internet, các hình thc
thanh toán đin t, thanh toán qua máy POS, thanh toán online…).