TOÀN HUỆ KHANH
72
FOLKLORE
NGHIỀN cứu SO SÁNH TRUYỆN cồ TÍCH HÀN GUỐC W WệT NAM THÔNG QUA TRUYỆN 'W lítM CẨU PHÚC" CÙA HÀN QUỐC YÀ "SựTÍCH CON SỈM SỊP" CỬA wệr NAM
& NHÀ TRUỒNG
JEON HIE KYUNG1’’ (TOÀN HUỆ KHANH)
I. MỞ ĐẦU
II. SỌ SÁNH CỤ THỂ TRUYỆN "DU LÃM CẨU PHÚC" CỦA HÀN QUỐC VÀ "Sự TÍCH CON BÌM BỊP" CỦA VIỆT NAM
Truyện S ự tích con bìm bịp của Việt Nam có cốt truyện giông vởi truyện Du lãm cầu phúc của Hàn Quốc, vì vậy bài viết này sẽ so sánh hai truyện trên để rồi từ đó có thể nhận biết phần nào ý thức nguyên sơ và văn hoá bản địa sơ khai của hai nước.
Tóm tắ t truyện Du lãm cầu phúc của Hàn Quốc
A. Chàng trai qua Tây Trúc cầu phúc
a. Một chàng trai nghèo sống với mẹ già
b. Anh ta di sang Tây Trúc cầu phúc Vàn học truyền miệng được hình thành thông qua câu chuyện được kể bằng miệng trong dân gian suốt một thời gian dài nên có đặc tính hình thành nền văn hoá cơ bản của một dân tộc. Do vậy, ta có thể nghĩ rằng đó là đôì tượng thích hợp để tìm hiểu ý thức và vô thức cùa một tập đoàn ngưòi. Hơn nữa, ta có thể thấy ý thức và vô thức của một dân tộc trực tiếp liên quan đến tính cách dân tộc. Vì thế ở dây, tôi so sánh hai truyện cổ tương tự giống nhau cùa Hàn Quốc và Việt Nam dể tìm hiểu ý thức và vô thức của hai dân tộc. Để so sánh những diểm tương đồng và dị biệt trong cách tư duy về cùng một cốt truyện, phần dầu giống nhau nhưng phần cuối đã có sự biến dổi. B. Chàng trai được nhò việc khó Phương pháp so sánh
a. Một đêm ngủ trọ trong rừng, một thiếu phụ chồng chết trước đêm tân hôn nhờ hỏi Đức Phật duyên cớ tại sao chưa lấy được chồng
b. Ba cậu bó làm hoa bằng vàng nhờ chàng trai hỏi Đức Phật tại sao hoa này không nỏ
c. Cá muốn hoá rồng đưa chàng trai qua sông nhờ hỏi Đức Phật tại sao mình không thể lên trời.
là sử dụng phương pháp luận cùa văn học so sánh rồi trên cơ sở đặc điểm truyện cổ hai nước, chia ra nhân vật (nhân vật chính, nhân vật thử thách, nhân vật siêu thực, nhân vật khác) bối cành, cấu tạo, nguyên nhân và cách biến hoá, hình thức biểu hiện, chủ đề và thông qua đối chiếu, rú t ra điểm giống nhau và khác nhau, sau đó, trên cơ sỏ so sánh phân tích kết quả dối chiếu ỏ phần tiểu kết, tôi sẽ làm sáng tỏ mục đích nghiên cứu của bài viết này.
c . Chàng trai không được hưỏng phúc
**’ GS. Trường Đại học Ngoại ngữ Hàn Quốc.
VAN HOÁ DÂN GIAN VÀ NHÀ TRƯỜNG
73
a. Đi khoáng năm bảy ngày sau, quả tim a. Vì sô' mệnh bạc phúc nên chàng trai bô’c mùi hôi thôi, nàng vứt nó vào bụi rậm. không được Đức P hật ban phúc cho.
b. Khi đến cửa Phật, Bồ Tát hiện ra và hỏi về quả tim mà nàng dã vứt bỏ ở giữa đường. b. Tuy không nhận phúc nhưng chàng trai nhờ Đức Phật giải đáp mấy việc khó mà người khác nhờ hỏi.
c. Bồ T át niệm thần chú và cô ta biến D. Chàng trai được giải dáp mấy việc thành con bìm bịp. khó và được hưởng phúc
d. Vì khóc nhiều quá, m ắt bìm bịp có màu dò, lông chim cũng có màu nâu giống như màu áo thiếu nữ đi tu vẫn mặc.
a. Chàng trai được Đức Phật giải dáp rằng sau khi chồng chết, thiếu phụ gặp người đầu tiên thì ngưòi đó mới là chồng thực sự. Chàng trai là ngưòi đầu tiên ấy nên lấy được cô gái xinh đẹp.
e. Bây giờ, chim ấy cứ bay hết từ lùm cây nọ sang lùm cây kia dể tìm quả tim, thỉnh thoảng vỗ cánh kêu rền "Tội nghiệp, tội nghiệp".
b. Về chuyện hoa bằng vàng không nở hoa, Đức P hật cho biết chỉ cần làm một lượng vàng thì hoa mới nỏ, vì th ế chàng trai được nhận hai lượng vàng còn lại. Dưới đây, ta so sánh truyện Du lãm cầu phúc cùa Hàn Quốc và truyện Sự tích con bìm bịp của Việt Nam.
1) N h â n vật
c. Vì cá hoá rồng ngậm hai viên ngọc quý, nặng quá nên không lên trời được. Nay cả chỉ ngậm một viên ngọc thì có thể lên trời, vì th ế chàng trai nhân dược một viên ngọc quý.
Tóm tắ t truyện S ự tích con bìm bịp
A. Thiếu nữ tu hành đi Tây Trúc tìm Phật
a. Có một thiếu nữ con nhà khuê các không rõ vì duyên cớ gì mà cạo dầu di tu. Truyện Du lẫm cầu phúc của Hàn Quốc có các nhân vật chàng trai, mẹ già. thiếu phụ, cậu bé, cá hoá rồng, lính gác cổng, Đức Phật. Truyện Việt Nam có thiếu nữ đi tu, quỷ ăn th ịt người, Đức Phật, Bồ Tát. Nhân vật chính trong truyện Hàn Quốc vì sô' mệnh bạc phúc nên sông rất nghèo khổ, không nuôi nổi mẹ già bèn đi sang Tây Trúc c ầ u phúc. b. Cô ta thân gái dặm trường lặn lội qua Tây Trúc tìm Phật.
c. Đức Phật biến thành ngưòi ăn xin để thử lòng nàng. Nàng vượt qua thử thách và Đức Phật truyền cho nàng bô'n câu kinh để khi nào gặp nguy hiểm thì tụng niệm, sự may mắn sẽ dến.
B. Thiếu nữ đi tu nhận giúp một việc râ't khó khăn
Nhân vật chính trong truyện Việt Nam là thiếu nữ con nhà khuê các di sang Tây Trúc tìm Phật. Nhân vật thử thách của truyện Hàn Quốc là thiếu phụ có chồng chết trước đêm tân hôn, ba cậu bé làm hoa bằng vàng muốn hoa nỏ, cá hoá rồng muốn lên trồi mà không được. Còn nhân vật thử thách trong truyện Việt Nam là mẹ con nhà Chằn. Về nhân vật siêu thực, truyện Hàn Quô'c có- Đức Phật, truyện Việt Nam có Đức Phật đóng giả ngưòi ftn xin và Bồ Tát xuất hiện.
a. Tuy nàng gặp lũ Chằn, tức quỷ ãn thịt người nhưng nhờ có bốh câu kinh của Đức Phật nên đã thoát nạn.
b. Chằn con muôn chuộc tội bèn móc ruột lấy tim nhò nàng đem dâng Đức Phật.
c . Không làm tròn trách nhiệm
So sánh các nhân vật, ta thấy có điểm chung là nhân vật chính đều đi sang Tây Trúc tìm Phật dể dạt được mục đích của mình nhưng có điểm khác về giỏi tính là nhân vật trong truyện Hàn Quốc là một
TOÀN HUÊ KHANH
74
vật chính vượt qua sông, suôi núi rừng di dến Tây Trúc để tìm Đức Phật, tức là dã xây dựng bôì cảnh theo chiều ngang. Trong truyện Hàn Quấc, bôì cảnh không gian và thời gian đã được xây dựng theo hình thức lặp đi lặp lại tức th ế giới hiện thực - thế giới khác - th ế giới hiện thực. Tuy nhân vật chính đi sang th ế giới khác tìm Phật nhưng vẫn muốn sống hạnh phúc ở th ế giới hiện thực nên trong ý thức dân gian Hàn Quốc coi th ế giới hiện thực là trung tầm và thế giới khác chỉ là nơi đặt niềm tin và hi vọng, mong muốn cho cuộc sống tốt dẹp ở thế giới hiện thực. Trong truyện Việt Nam, thiếu nữ tu hành (nhân vật chính) muốn sang Tây Trúc tìm Phật (tức hi vọng muôn đến thế giổi cực lạc), nhưng vì mắc phải lỗi lầm nên phải chuộc tội ỏ th ế giới hiện thực. Điều dó cho thấy nhận thức dân gian Việt Nam mang màu sắc của P hật giáo cho rằng trên nền tảng của th ế giói hiện thực, kiếp trước - kiếp này - kiếp sau luân hồi chuyển đổi, đồng thòi, con người còn hi vọng mọi điều tốt dẹp ở thế giối cực lạc, tức th ế giói khác.
3) K ết cấu
Sắp xếp các đoạn và yếu tố từng doạn như sau:
Truyện Hàn Quốc
chàng trai (nam) và trong truyện Việt Nam là một thiếu nữ (nữ). Nhân vật thủ thách có điểm chung là nhờ việc rấ t khó khăn đôì vối nhân vật chính nhưng điểm khác nhau là nhân vật thử thách Hàn Qucc đạt được nguyện vọng của mình, đồng thòi khiến cho nhân vật chính được hưỏng phúc, còn nhân vật thử thách trong truyện Việt Nam không dạt dược nguyện vọng và khiến cho nhân vật chính biến thành con bìm bịp. Lại nữa, qua tính' cách và hành động của nhân vật thử thách cho thấy truyện Hàn Quôc coi kiếp này là trung tâm, tức nhân vật thử thách muốn đạt được nguyện vọng ở thế giới hiện thực; truyện Việt Nam coi kiếp sau là trung tâm, nhân vật thử thách muốn chuộc tội ở kiếp này mà quy phục Đức Phật để được hưởng phúc ồ kiếp sau. So sánh nhân vật siêu thực, ta thấy truyện của hai nưốc đểu xây dựng nhân vật Đức Phật nhưng trong truyện Hàn Quốc, Đức Phật không ban phúc cho nhân vật chính bạc mệnh, chỉ giải đáp những việc khó mà anh ta cầu hỏi cho người khác, biểu thị tính tiêu cực, tính gián tiếp của nhân vật siêu thực. Đức Phật trong truyện Việt Nam cho nhân vật chính bốn câu kinh có thể thoát khỏi nguy hiểm và Bồ Tát hoá phép bắt thiếu nữ tu hành biến thành con bìm bịp, biểu thị rõ tính tích cực, tính trực tiếp trong nhân vật siêu thực. - Một chàng trai sang Tây Trúc cầu phúc... khó khăn.
- Chàng trai được nhờ việc khó... khó khăn ngoài ý muốn.
- Vì số mệnh chàng trai bạc phúc nên Phật không ban phúc cho... khó khăn.
- Chàng trai được Đức Phật giải dáp ba việc khó mà người khác nhò (trong quá trình giải đáp cho người khác, chàng trai được hưởng phúc)... may mắn ngoài ý muốn.
Xem xét tổng quát các nhân vật, ta thày các nhân vật trong truyện Hàn Quốc chung sống vởi nhau ở th ế giới hiện thực, còn các nhân vật trong truyện Việt Nam đểu muôn tìm P hật để được lên th ế giới cực lạc. Điểu đó một lần nữa nói lên rằng trong nhận thức dân gian H àn Quốc, người ta rấ t coi trọng cuộc sông thực tại ở kiếp này; còn dân gian Việt Nam chú trọng nhiều đến quà phúc ồ kiếp sau. Truyện Việt Nam
- Một thiếu nữ tu hành di tìm Phật... 2) B ố i c ả n h khó khăn
- Thiếu nữ vượt qua trở ngại (nhò bốn câu kinh Đức Phật ban cho, thiếu nữ tránh Về bối cảnh không gian, truyện Du lăm cầu phúc của Hàn Quốc và S ự tích con bìm bịp cùa Việt Nam có điểm chung là nhân
VÁN HOA DĂN GIAN VÀ NHÀ TRƯỜNG
75
được tai hoạ của mẹ con Chằn)... may mắn ngoài ý muôn
- Thiếu nữ nhận việc khó do Chằn con nhờ... khó khăn ngoài ý muôn
- Vì mắc lỗi nên không thực hiện được... khó khăn ngoài ý muôn
- Bồ T át hoá phép, thiếu nữ biến thành con bìm bịp... khó khăn.
Xem xét tóm tấ t kết cấu nêu trên, ta thấy trong truyện Hàn Quô'c, nhờ sự giúp đ3 của nhân vật siêu thực, có lẽ xem như nhân vật chính đã khắc phục được khó khăn nhưng không thể cưỡng lại số mệnh. Nhưng do có lòng tích thiện, giúp đỡ người khác giải đáp được thắc mắc nên kết cục nhân vật chính đã nhận được may mắn ngoài ý muốn, thay đổi dược số mệnh. Vì thế, có thể nghĩ rằng truyện Hàn Quốc được kết cấu theo hình thức cùa truyện cổ tích điển hình, có tư tưởng chông lại sô' mệnh. Trong truyện Việt Nam, có thể xem là nhờ có nhân vật siêu thực nên nhân vật đã nhận được "may mắn ngoài ý muốn", có tính khả năng khắc phục được "khó khăn". Nhưng vì lỗi lầm của con người nên kết cục là "khó khăn", thiếu nữ biến thành con bìm bịp do nhân vật siêu thực hoá phép. Điều đó cho thấy truyện Việt Nam được kết cấu theo hình thức truyền thuyết, có tư tường thuận theo số mệnh, không thể không dựa vào sức mạnh của nhân vật siêu thực.
chồng hòi nguyên do, ba cậu bé làm hoa bằng vàng hỏi lí do tại sao hoa không nở, cá hoá rồng hỏi lí do tại không thể lên trời, tức là có đầy đủ các yếu tô' về nhân duyên, tiền bạc và mơ ước của đời sống thực tại cho thấy nhân vật chính và nhân vật phản diện cùng chung sông với nhau ồ th ế giới hiện thực. Chỉ có thể tuân theo những quy luật giống như tôn trọng diều cấm kị mà hi sinh lợi ích cùa mình cho người khác dể rồi được hưởng phúc, ở đây, nhân vật chính trước tiên đã hi sinh lợi ích của mình rồi sau đó được sự giúp đỡ của Đức Phật nên kết cục có hậu. Qua đó có thể thấy ở trong truyện Hàn Quô'c, trong quá trình giải quyết những vấn đề khó khăn trong đời sông hiện thực, sự nỗ lực của con người được xếp vị trí cao hơn so vổi khả năng của nhân vật siêu thực. Còn ở truyện Việt Nam, Chằn con nhờ nhân vật chính mang trái tim của mình dâng cho Đức P hật để được lên thế giới cực lạc là một việc rấ t khó khăn, đồng thời trong quá trình thực hiện công việc khó khăn đó, ở phần đầu tuy có sự giúp đỡ của Đức Phật mà nhân vật chính vượt qua dược hiểm nguy nhưng ở phần cuôì Đức Phật lại muôn thử thách lòng tin và đức bao dung của nhân vật chính, hơn nữa trong diều kiện thời tiết nóng nực, trái tim mà con Chằn nhờ mang dâng Đức Phật dễ bị bốc mùi hôi thôi, bảo quản khó khăn nên người thực hiện công việc mang đi dường xa dễ bị mắc sai sót mà không hoàn thành nhiệm vụ. Vì thế, trong truyện Việt Nam, việc khó giải quyết là việc vì cuộc sông ờ kiếp sau và trong quá trình thực hiện việc â'y, kết cục cho thấy ý thức dân gian Việt Nam tin vào năng lực tuyệt dôì của nhân vật siêu thực hơn sự nỗ lực cùa con người.
4) H ìn h th ứ c biểu h iệ n
Truyện này của hai nước có cô't truyện phần đầu giống nhau (A - Đi tìm Phật, B - Vượt qua trở ngại, c - Nhận nhờ việc khó) nhưng phần cuối khác nhau hoàn toàn. Trong truyện Hàn Quốc, nhân vật chính dược Phật giải đáp cho những thắc mắc và kết cục có hậu; còn truyện Việt Nam thì nhân vật chính không hoàn thành nhiệm vụ khó khăn và phải chịu kết cục bi kịch. Về điểm này, khi nhân vật chính trong truyện hai nưốc dược nhò viộc khó có sự khác biệt. Trong truyện Hàn Quốc, các nhân vật thử thách như thiếu phụ bị goá Truyện Du lãm cầu phúc dược xây dựng theo hình thức lặp di lặp lại tức hình thức phức hợp, có dặc trưng hình thức biểu hiện của truyện cổ nhân mạnh con sô' 3.
TOÀN HUỆ KHANH
76
Truyện S ự tích, con bùn bịp được xây dựng theo hình thức một chiều, biểu hiện hành động tàn nhẫn như Chằn con móc trái tim ra khỏi lổng ngực, nhấn mạnh con số 4, (bốn câu kinh được đọc lên mấy lần đã giúp nhân vật chính thoát khỏi nguy hiểm), cho thấy đặc trưng hình thức biểu hiện của truyện cổ tích. sống hoà thuận vởi nhau. Chù đề trong truyện Việt Nam nhấn mạnh tói trách nhiệm và nghĩa vụ, đồng thòi còn có chủ đề nhân quả báo ứng thể hiện qua hành vi hình dáng cùa con bìm bịp ỏ kiếp này liên quan đến mầu m ắt đỏ của chim bìm bịp và việc tìm trái tim của Chằn con ồ trong lùm cây cũng như mầu áo mà nhà sư vẫn mặc. 5) C hủ đ ề 6) Tiểu k ế t
Bối cành
Chủ để
Thời gian
Không gian •
Kết cấu (Kết cục)
Nhân vật chính
Nhân vật Nhân vật thử thách
Hình thức biểu hiện
Nhân vật siêu thực
Phật
Kiếp này
Phức hợp
Hàn Quốc
Chàng trai bạc phúc
Truyện cổ tích (có hậu)
Lợi người lợi minh (chung sống)
Thế giới trấn gian, thế giới khác (cực lạc) thế giãi trấn gian
Thiếu phụ goá chổng, ba cậu bé, cá hoâ rồng Mẹ con Chằn
Việt Nam
Phật. Bổ Tát
Một chiều
Thiếu nữ tu hành
Truyển thuyết (bi kịch)
Thế giới trần gian, thế giới khác (cực lạc) thế giới trần gian
Trách nhiệm, nghĩa vụ (nhân quả báo ứng)
Kiếp trước, kiếp này, (kiếp sau)
Kết quà so sánh ỏ trên được tóm tắ t lập bảng như sau: Chủ đề cùa truyện Hàn Quốc nhấn mạnh tới đạo lí giúp đd người khác cũng tức là làm lọi cho mình, con người chung
hai truyện, ta nhận thấy bối cảnh không gian giống nhau tức đểu có th ế giới trần gian, th ế giới khác, th ế giỏi trần gian nhưng bôĩ cành thời gian lại khác nhau, truyện Hàn Quốc là kiếp này, truyện Việt Nam là kiếp trước, kiếp này, kiếp sau. Vì thế, trong ý thức dân gian Hàn Quốc chủ yếu chú trọng ở kiếp này.
Về kết cấu thì có sự khác biệt, truyện Hàn Quốc được cấu tạo theo hình thức truyện cổ tích, kết thúc có hâu, tuy số mệnh bạc phúc nhưng nếu con người có ý chí có nghị lực thì có thể thay dổi; truyện Việt Nam được kết cấu theo hình thức truyền thuyết, kết cục bi kịch, con người dựa vào nhân vật siêu thực, thuận theo sô' mệnh.
Xem xét so sánh nhân vật, thấy truyện Hàn Quốc xây dựng các nhân vật ở th ế giối hiện thực; truyện Việt Nam xây dựng nhiều nhân vật ở th ế giói khác so với truyện Hàn Quốc. Tuy cũng có điểm chung là xây dựng nhân vật siêu thực Đức Phật nhưng Đức P hật trong truyện Hàn Quốc chỉ có năng lực siêu thực tương đốì, còn Đức Phật trong truyện Việt Nam có năng lực tuyệt đôì, có thể biến đổi sô' kiếp của con người. Về giới tính, ta thấy giởi tính của nhân vật chính trong hai truyện khác nhau, nhân vật chính trong truyện Hàn Quốc là nam và truyện Việt Nam là nữ. Lí do là địa vị của ngưòi phụ nữ Việt Nam dược dánh giá cao hdn phụ nữ Hàn Quốc. Xem xét so sánh bôì cảnh và kết cấu trong
