ODA và cuộc chiến chống tham nhũng

ODA và cuộc chiến chống tham nhũng ­ nhìn từ góc độ nhà nước và thể chế  09:20­09/12/2008

ả

ừ

ề

ượ

ố ồ ụ

ưở

ở ự c đi u tra, khi n chúng ta liên t ủ ề

ướ

ư

ẫ

ố

ủ

ệ

ầ

ộ ử ụ

ộ ộ

ả

ồ

ố

ọ

c.

Đại lộ Đông Tây­ một công trình sử dụng nguồn vốn ODA  Đông –Tây" (thành ph H Chí Minh) d án ODA "Đ i l S c tham nhũng x y ra v a qua ạ ộ ự ố i v án tham nhũng và l m d ng v n ODA ng tr l đang đ ố ế ạ ở ạ ụ ờ t c. V n là ch đ liên quan đ n ch ng tham nhũng, nh ng có l i th i ở "PM18" hai năm tr ẽ ạ ế ề đi m này, t c hai phía Chính ph và xã h i, c n có m t cái nhìn toàn di n và sâu s c h n v ừ ả ơ ắ ể v n đ ti p nh n, qu n lý và giám sát s d ng ODA, m t ngu n v n vô cùng quan tr ng cho s ự ề ế ậ ấ phát tri n đ t n ấ ướ ể

ặ ấ ề ợ ứ ượ ị ở ừ ớ ứ ị ọ ng h p tài tr đ c bi ợ ặ c đang phát tri n. Tr ng t ứ ự ể ệ ộ ộ ướ ủ ươ c T ch c H p tác và Phát tri n ể ế ộ ươ ng ộ ợ ạ c Đ c và châu Âu (k ho ch i l n th hai, tuy nhiên v i ý nghĩa và ớ c đó, đã có hai tr ướ ODA là vi c Hoa Kỳ h tr tái thi ỗ ợ ế ớ ầ ế ậ năm 1960 khi đ ổ ứ i nay đã tr thành m t hi n t ệ ượ ố ệ ữ ườ t n ế ướ ứ ả ệ ố ế ố ề ủ ữ ồ ự ấ ự ng bao g m nhi u v n đ c th nh xây d ng c s h ườ ả ị ề ố ơ ợ ủ ề ụ ể ư ả ự ỗ ợ ộ ượ ề ế ế ị

các n c tính đ n (xin không đ ủ ơ ủ ự hai chi u đ ẩ ợ ể ế ở ướ ướ ộ ứ ệ ư c đây), mà xu t phát t c và th ch , ệ ạ ướ ậ ờ ơ ề ữ ề ế ng quan tr ng và c n thi ệ ắ ấ ừ ộ ả ế ể ả ộ ả ổ ủ ồ ờ ạ ườ ầ ọ

ệ ượ ế ậ ộ ố ng tham nhũng và cu c chi n ch ng tham nhũng ủ ố ể ướ ụ ế ằ ị

Đ t v n đ ODA (Viên tr phát tri n chính th c) t ợ ể ng chính tr - kinh t (OECD) chính th c đ nh nghĩa t kinh t ế toàn c u, m t n i dung quan tr ng trong m i quan h gi a các qu c gia phát tri n ph ể ố ầ c p đ Tây và các n t ệ ở ấ chính ph t ế MARSHALL) và Nh t B n sau chi n tranh th gi ả hi u qu hoàn toàn khác. Trong các tuyên b và cam k t công khai gi a các nhà tài tr và chính ph các qu c gia nh n ậ ơ ở ạ vi n tr , m c đích c a ODA th ệ ợ ụ t ng, h tr nâng cao năng l c qu n tr công hay xóa đói gi m nghèo... Tuy nhiên, b n ch t ấ ả ầ ỗ ợ ệ sâu sa c a các m i quan h ODA không đ n gi n là s h tr m t chi u mang tính "thi n ả ệ ủ i ích chính tr và kinh t chí" nh v y. Ngoài các l ề ư ậ ợ ứ ấ đây), các nhà tài tr ngày càng quan tâm đ n thúc đ y qúa trình dân ch hóa, t c v n c p ậ ở ế ợ c nh n vi n tr . Đ ng c c a s quan tâm này, đ c i cách nhà n ậ ề ả xét trong b i c nh hi n nay, không còn mang màu s c đ u tranh v "ý th c h " (nh trong ề ố ả th i kỳ Chi n tranh L nh tr m t nh n đ nh khái quát h n. Đó là ị ấ ế "dân ch hóa" là đi u ki n tiên quy t cho vi c xóa đói gi m nghèo m t cách b n v ng, căn ệ ệ t đ b o đ m n đ nh và an ninh toàn b n, đ ng th i t o môi tr ị ả c u.ầ Hi n t liên quan gì đ n các m c tiêu c a ODA nói trên? Tr t ề ượ đ i, tham nhũng đã v n t n t ủ ề ổ nhiên khi đó nó không đ ư các qu c gia ti p nh n ODA có ế ở c h t, có th kh ng đ nh r ng hi n ệ ẳ ế ể i. Trong đi u ki n c a các qu c gia đang chuy n ố ủ ệ ồ ạ k h ach hóa t p trung; tuy ế ế ọ ờ ố c nh n di n cũng nh không có đi u ki n phát tri n trong b i ệ ề ng tham nhũng v n luôn luôn t n t ố ẫ ồ ạ ượ i trong th i kỳ c a n n kinh t ậ ậ ể ệ

i c m quy n đã đ ộ ế ề ặ ợ ệ ố ợ ệ ố ượ ứ ớ ầ ề ở ẽ ệ ể ỏ i" dành cho gi ng, h th ng đ c quy n, đ c l ặ ạ ố ố ỉ ộ ứ ế ể ấ ợ ệ ố ị ọ ướ pháp. Minh ch ng cho nh n đ nh này, ng ứ ư ể ễ ộ ề ồ ủ ị ố ữ c dân ch hóa (n i hi n t ơ ố ể ượ ượ ệ ượ ườ ủ ơ ẫ ủ ở ể ệ ỏ ặ ậ ể ế c ki m soát) và các qu c gia ch a đ ư ổ ư ả ấ ệ ế ở ệ ự ề ủ ợ ượ ớ ả ủ ộ ặ c gi ả ậ ả ố ế i ngân ự ụ ố ế ụ ượ i tác d ng tích c c nào cho cu c chi n ch ng tham nhũng? ộ ạ

i v n đ có tính ngh ch lý nói trên, chúng ta tr ề ế ị ệ ư ệ ướ ố ượ ư ề ộ ố c và đ nh ch ph ườ ậ ệ ượ ươ ặ ỉ ướ ị ệ ậ t Nam nh n đ ư ố ượ ậ đ n 5 t ượ ừ ớ ưở ị ỉ l ỷ ệ ố ườ ướ ượ ạ ớ ề ữ ữ ệ ạ ờ

ng kinh t ố i/năm c a Vi i c t hoàn toàn sau khi GDP/đ u ng ườ ẳ ệ ấ ả ưở ồ ủ ế ớ ắ ệ ợ ầ ườ ộ ơ ở ạ ầ ỹ ệ ố ườ ả ặ ố ế ng cao t c, đ ỷ ượ ả ố c gi ẩ ẫ ề ự ố ệ ớ ồ ầ i ngân nh ng Vi ư . V n đ ố ế ấ c xây d ng v i ch t l ấ ượ ự ể ừ ế ụ ng kém đó, m t khi không còn ODA n a ? c nh m t "h th ng đ c quy n, đ c l c pháp ch hóa. ặ ả ề i chính th c và h p pháp đã th tr Khi chuy n sang kinh t ặ ợ ế ị ườ b xóa b , tham nhũng xu t hi n và gia tăng m nh m . Cu c chi n ch ng tham nhũng các ấ ế ộ ị không thành công, vì suy cho cùng, nó ch đ ng ch m đ n khía qu c gia này trên th c t ạ ế ự ế i) mà không t n công vào c nh đ o đ c và các hành vi cá nhân (t c lý do thu c v con ng ấ ườ ạ ứ ạ ch c và các khuy t t t hay b t h p lý c a th ch , bao g m theo nghĩa r ng h th ng t ủ ổ ứ ộ ế ậ h at đ ng c a b máy nhà n c, các nguyên lý c a sinh h at chính tr , khung pháp lu t và ủ ộ ậ ộ ọ h th ng th c thi t i ta có th d dàng so sánh ệ ố ự ư tình tr ng tham nhũng gi a các qu c gia có th ch dân ch (n i v n còn tham nhũng nh ng ạ r t ít và đ ng tham ấ nhũng đang tràn lan và tr nên không ki m soát n i). ả Câu h i đ t ra là các h qu c a tham nhũng nh vô hi u hóa các thành t u v xóa đói gi m nghèo, gia tăng b t công xã h i và c n tr vi c xúc ti n quá trình dân ch hóa... đã và đang ồ đi ng c v i các m c tiêu đ t ra cho vi c cam k t tài tr và s d ng ODA, trong khi ngu n ử ụ ệ ế v n này đang ti p t c đ các qu c gia đang phát tri n. V y, ph i chăng ODA ể ở ố đã không đem l ụ Hi n tr ng ạ Ch a v i lý gi c h t hãy cùng nhìn vào ả ấ ộ hi n tr ng. ODA hi n nay đang đ c dành nhi u nh t cho các qu c gia Nam Á và châu Phi, ượ ệ ạ ấ ầ c u tiên hàng đ u. c coi là m t trong các qu c gia đ t Nam d trong đó Vi ng nh đ ư ượ ng Tây khá mu n, ch sau M c dù đ các n c ti p c n v i ODA t ế ị ộ ừ ế ớ 1994 khi Hoa Kỳ bãi b c m v n chính tr và th t Nam, nh ng ngay ng m i đ i v i Vi ươ ư ạ ố ớ ỏ ấ i ngân ng gi c m c đ cam k t cũng nh kh i l sau đó và hàng năm, Vi ả ế ứ ộ ệ t USD. Vi c s d ng ODA v n ODA khá cao và ngày càng tăng, t ệ Vi 2 t ở ệ ử ụ ỷ ỷ ế ố Nam, khác v i nhi u qu c gia Nam Á và châu Phi, đã t o ra nh ng hi u qu rõ r t và đ y ầ ố ữ ả ề ệ ệ ạ ng trong vi c duy trì nh p đ tăng tr ể ừ , (trung bình trên 7% k t n t ng c a n n kinh t ế ủ ề ộ ệ ấ ượ ừ năm 1994) và xóa đói gi m nghèo, (t nghèo đói gi m m t n a ch trong vòng 10 năm, t ộ ử ả ả i 30% năm 2004). Tuy nhiên, bên c nh đó, trên 60% năm 1994, sau m i năm xu ng còn d ạ i v i các k t qu trên. ng c l i ta đang có nh ng đánh giá khác đi ho c th m chí ng ả ế ậ ặ cao sau khi Ch ng h n, đó là vi c nghi ng tính b n v ng c a quá trình tăng tr ế ủ ể ẽ vi c c p v n ODA không còn n a, (theo m t s nhà tài tr , các ngu n v n ODA có th s ố ộ ố ữ t Nam đ t 1000 gi m c b n và ti n t ạ ơ ả USD). Hay n u nhìn vào h th ng các công trình thu c c s h t ng k thu t c a n n kinh ậ ủ ề i nay ng s t, sân bay, c ng, c u... thì rõ ràng m c dù cho t nh đ t ắ ớ ư ườ ế t Nam v n h u nh ch a có USD v n ODA đã đ kho ng 22 t ệ ả ư ư ầ ch nhi u công trình h t ng c nh ng công trình l n đ t tiêu chu n qu c t đ ạ ầ ề ở ỗ ạ ớ ữ ượ ng quá kém. Do đó, câu h i ti p có s d ng v n ODA nh ng đ ỏ ế ượ ớ ư ử ụ ữ đâu đ v a ti p t c xây d ng m i, đ ng th i v a s a ch a theo là Vi ố ở nh ng công trình h t ng có ch t l ấ ượ t Nam s l y v n ẽ ấ ạ ầ ờ ừ ử ữ ữ ộ

ề ủ

ướ

i t ồ ệ ớ

ể ộ ụ

ạ ệ

ấ ệ

ằ

ầ

ễ

ượ

c xây d ng b ng ự

ồ

c tính m t con s tham nhũng và lãng phí t ướ ỉ l ự ọ ề ưở ả ẩ ủ

ụ ư ạ c nói trên, ng ườ ể ộ ự ộ ố ớ ố ờ ố ờ ố ợ ư ư ạ nh ng h u nh không đ ng ch m t ể ầ ị ộ ươ

ứ i các qu c gia này không th ki m ch đ ạ ế ậ ạ ứ và đ a ph ị ể ề ủ ố các "khuy t t ừ ề ộ ế ả ể ế ư ố ợ các lý do đ o đ c mà t ự ủ ả ể ấ ậ ợ ộ i Vi ở ơ ệ c quan PMU 18 thu c B Giao thông v n t ộ ư ậ t Nam năm tr ố ậ ả ằ ơ ướ ừ ừ ả ề ệ

iả ắ ầ ướ ỏ t Nam hay các n ặ ướ ỉ b sung vào n n kinh t ề ỷ ỉ ả ộ c nh Vi ư ệ c đ u t ượ ầ ư ổ c c t đã đ ươ ậ ộ ượ ổ ứ ể ị ế ứ ằ l ỷ ệ ượ ở ộ ủ ả ệ t Đó là các v n đ c a Vi ấ Nam. Còn tình hình ở nhi u n c châu Phi cũng ề không khá h n, th m chí ậ ơ v i n n đói còn t ạ tri n miên, l y nhi m HIV ễ ấ ề ạ không ki m soát n i, b o ổ l c và xung đ t vũ trang ự ượ c m c dù ti p t c đ ế ặ cũng c p c ODA l n ẫ ấ ả vi n tr nh n đ o. ợ ậ ề , các v n đ Trên th c t ấ ự ế và khó khăn c a Vi t Nam ệ ủ và các qu c gia châu Phi có ố tính ch t khác nhau. Tuy ượ nhiên, m t hi n t ng ộ ế chung có tính ph bi n ổ i. Đó là tham cùng t n t ạ L khánh thành C u Bãy cháy - công trình đ ngu n v n ODA ố ồ nhũng gia tăng. N u ế ở t Nam ng Vi ố ử i x p x 50% v n s i ta đang ớ ấ ố ộ ườ ệ h c có th làm vô d ng cho các công trình xây d ng (m t t mà theo s phân tích kinh t ụ ể ế ọ ộ ỷ ệ ự c ng s n ph m), thì hi u hóa m i khái ni m v tăng tr ở ộ ố ướ m t s n ng cũng nh ch t l ư ấ ượ ệ ệ châu Phi, đó là s n i trên c a các nhà chính tr đ c tài, s ng lãng phí và xa hoa, coi tài s n ả ố ị ộ ự ổ qu c gia là c a chính mình. ố ủ T i sao có tình tr ng nh v y? Đi sâu vào phân tích m c đích s d ng cũng nh tác đ ng ộ ư ậ ạ ử ụ ở c a ODA đ i v i các n i ta có th rút ra m t nh n xét đáng suy nghĩ là: ủ ướ ậ m c đ khác t các các qu c gia nh n tài tr , ODA có tác đ ng tích c c và hi u qu , dù t ở ứ ộ ả ậ ấ ệ c đ i s ng chính tr , i đ nhau, vào đ i s ng k ị inh t ộ ớ ượ ế c và th ch . Trong khi đó, qua r t t c các v n đ v c i cách chính tr , b máy nhà n ấ ề ề ả ấ ế ướ ứ ế ng đã cùng đi đ n nhi u cu c kh o sát và nghiên c u, các chuyên gia qu c t ố ế ả ộ c vì nó không m t k t lu n r ng tham nhũng t ế ượ ậ ằ ế ph i xu t phát t t" c a th ch . Ph i chăng vì th , ấ ả ừ các tác đ ng tích c c c a ODA vào cu c chi n ch ng tham nhũng, nh các nhà tài tr mong ế ộ ộ m t góc đ khác, và "nguy hi m" h n, khi thông đ i, đã tr nên b t kh thi? Th m chí, ở ộ ở ự c và D án qua scandal ộ Đ i l Đông – Tây v a qua, d lu n còn c nh báo r ng chính v n ODA đã v a là "lý do" ạ ộ v a là "đi u ki n" cho các hành vi tham nhũng (!). ừ Đi tìm các lý gi Tr ODA thì s x y ra đi u gì ở ẽ ả n u ch tính đ n 22 t USD đã đ ế ế qua, hàng trăm chuyên gia qu c t ố ế k thu t, hàng ngàn h i th o và ch ỹ i dân đ ch c và ng ườ ứ ODA, ch c ch n kinh t ắ ắ ch trong qu n lý nhà n r t có th là các b t n v xã h i và chính tr . Đi u đó ch ng minh s c n thi ấ ổ ấ c khi b t đ u phân tích, hãy đ t m t câu h i khác là gi ố s không có các ngu n v n ả ử ồ Vi châu Phi? Ch xét t Nam, ở ệ ở trong kho ng 15 năm ả ế ề i đ chuy n giao các công ngh qu n lý và ượ ử ớ ể ệ ể ng trình đào t o đ nâng cao ki n th c c a các quan ạ ả ứ ủ ế c t ủ ch c, thì cũng có th kh ng đ nh r ng n u không có vai trò c a ẳ đói nghèo s gia tăng, dân ng cao, t ế ẽ ớ nó c và đ i s ng chính tr s không đ c m r ng, và đi li n v i ề ướ t và vai trò ứ ề ể không đ t m c tăng tr ưở ị ẽ ề ạ ờ ố ộ ự ầ ể ế ị

i t g c r i th i đi m này là c n xem xét l ờ ự ủ ạ ừ ố ễ ắ ể ả ề ặ ệ

ạ ằ

ể ệ

ự ế ầ

ệ

ớ

ả ủ

ị ủ ớ

c ph ở ậ ệ ấ ủ các n ướ ậ ể ủ D án Đ i l ở ườ ạ ộ ượ ư ủ Vi ệ ầ ấ ấ ở c đ a lên báo chí Nh t B n, ng ậ ề ệ ấ c ph Vi ng Tây hoàn toàn khác so v i vi n tr kinh t ớ ệ ế ề ả ự ủ ố ộ ụ ệ t Nam tr ố ệ ệ ợ ầ ả ự phía Vi ấ ệ ủ ng tác đ ti p nh n tài tr l ế ị ế ị ệ ươ t Nam v i b i c nh hi n t ớ ố ả i hoàn toàn do chính ph quy t đ nh. Vi ệ ủ

ộ ố ể ượ ộ ề ệ ậ ử ụ ệ ố t Nam đã than phi n v vi c không đ ề ố ả ệ ế ị ộ ậ ề ế ạ ệ ử ụ ướ ử ụ ủ ơ ệ ặ ư ả ậ c, trong đó m c dù vi c qu n lý và s d ng có "châm tr ả ề ơ ả ẫ ấ ủ ộ ố ủ ụ ệ ớ ộ ị ố ề ả ẩ ồ ệ ấ c ti p nh n th ậ ả ơ ọ ườ ệ ủ ằ ụ ụ ợ ệ ể ả ế ợ ố c và con ng t đ n đ t n ở ệ ể và chính tr v i nhân dân các qu c gia tài tr . Ng ườ ọ ấ ướ ơ ộ ể ế ế ng l ợ ư ọ ẫ i dân Vi ộ t Nam ự ằ ướ ả ề ặ ộ ủ ự ạ ượ ữ ậ ợ ị ạ ợ ử ụ ể ạ ớ ệ ủ ặ ổ ứ ế ế ả ữ ẩ ộ ị

ứ

ứ

ủ

ậ

ớ

ộ

ồ

ệ

ứ ư ả

ế

ẩ

, nh n th c c a không ít quan ch c nhà n ủ ề ặ c coi là ngu n tài chính đ c bi ượ t the ệ ậ ằ ợ ỉ ướ t v i v n vay th ệ ớ ố ế ng m i ủ ả ạ ở ể ộ ươ ọ ứ ầ c th c hi n t ự ậ ủ ả ch nó làm cho ODA g n gi ng v i các kho n vay th ậ ả ươ ầ ố ế ớ tích c c c a ODA. Tuy nhiên, v n đ đ t ra t ầ ạ ấ th nào là s đúng đ n trong quan ni m, s d ng và qu n lý ODA? ử ụ ế i r ng b n ch t ODA không ph i là th hi n các m i Tr ố c ướ h t, c n xác đ nh l ả ấ quan h "Chính ph v i Chính ph " mà là "Nhân dân v i Nhân dân" thông qua chính ph .ủ ng Tây, n i t n t i th ch dân ch , vi c c p ODA Đi u này có nghĩa là ủ ể ế ơ ồ ạ ươ ề nh n trong lu t do qu c h i thông qua, t c ph i có s nh t trí c a nhân dân ph i đ c ghi ự ấ ả ứ ố ộ ả ượ ụ ư ụ scandal PMU 18 và v đ a thông qua các đ i bi u c a mình. Minh ch ng rõ ràng là khi v ạ ứ i dân Đông –Tây h i l t Nam đ ố ộ ở ự ậ ả ả Nh t đã ph n n và ngay l p t c yêu c u qu c h i ch t v n chính ph Nh t v vi c qu n ộ ậ ứ ẫ ậ lý và s d ng ti n đóng thu c a nhân dân sai m c đích t Nam. V b n ch t, ODA ề ử ụ ế ủ và quân s c a Liên Xô và c a các n ươ ướ ủ ị c đây, vì đó thu n túy là các m i quan h chính tr c Đông Âu cho Vi các n ướ ướ c liên quan mà không có s tham gia hay gi a các Đ ng C ng s n và chính ph các n ộ ướ ủ ả ữ i, i dân. Tuy nhiên, v n đ là ệ ạ quy t đ nh c a ng ườ ở ề ư t Nam ch a vi c t ợ ạ ể ế ụ scandal PMU 18, có lu t v ti p nh n và s d ng ODA do Qu c h i ban hành, và sau v ậ c quy t đ nh hay giám các Đ i bi u Qu c h i Vi sát vi c s d ng v n ODA. H qu là chính ph đ n gi n coi ODA là m t "b ph n b ổ ộ ướ c" sung" c a ngân sách nhà n m t s th t c do các nhà tài tr đ ra, nh ng v c b n v n theo các tiêu chu n n i đ a. ợ ề V i quan ni m không đ y đ và th u đáo v b n ch t vi c hình thành các ngu n v n và ấ ủ ng có cách nhìn ng n và đ n gi n, coi chính sách ODA, chính ph n ế ắ ủ ướ i đ i di n c a các nhà tài tr , th m chí là các chuyên tr ng vi c ng x đ th a mãn ng ệ ứ ậ ườ ạ ử ể ỏ c thuê đ giám sát các d án, nh m ph c v cho vi c duy trì các cam k t tài đ gia qu c t ự ể ế ố ế ượ ệ ố i ngân, h n là thông qua ODA đ phát tri n các quan h đ i chính và thu n l i cho vi c gi ơ ệ ậ ợ ngo ii c v kinh t i dân các qu c gia ạ ố ị ớ ả ề i mà h mu n giúp đ b ng tài tr v n có r t ít c h i đ bi ỡ ằ ườ ợ ẫ ố ấ i trong vi c s d ng các vùng quê đang đ tài tr ODA. Ng ệ ử ụ c h ượ ưở ườ ợ các công trình công c ng xây d ng b ng ODA, nh ng h u nh h v n cho r ng đó là ti n ề ằ ầ ư ườ ả i tr c khác cho vay và mình là ng c a chính ph ch không ph i là ti n c a nhân dân n ề ủ ủ ủ ứ này đã h n ch các tác đ ng tích c c lâu dài v m t xã h i c a ODA, đó là các n . Th c t ộ ế ự ế ợ ự c xây d ng quan h h u ngh và h p tác gi a nhân dân các qu c gia cho và nh n ODA đ ố ệ ữ và phát tri n sau khi quá trình tài tr này ch m d t. Ngoài ra, trong ph m vi nh t đ nh, đó ấ ị ứ ấ ể ế còn là bi u hi n c a tình tr ng thi u dân ch trong qu n lý và s d ng ODA v i các quy t ủ đ nh đ c đoán ho c ch quan, thi u cân nh c c a nh ng t ề ch c, cá nhân có th m quy n ủ ắ ủ trong chính ph trong vi c qu n lý ngu n v n này. ồ ố ả ệ ầ Th hai, v m t nh n th c và thái đ c a các quan ch c chính ph , ODA h u ộ ủ ế ộ t và đi kèm v i nó là m t ch đ nh không đ ặ o các tiêu chu n ti n ti n và dân ch . qu n lý đ c bi ủ ế ặ ệ c v n cho r ng ODA là v n vi n Trên th c t ố ứ ủ ẫ ứ ự ế đi m này); và tr ho c cho vay dài h n u đãi (và ch phân bi ươ ạ ư ặ ơ do vi c các kho n tài tr đ ệ hông qua các cam k t chính ph , m t cách đ n ợ ượ ệ ng trình đã gi n, h coi ODA là m t b ph n c a ngân sách dành cho chi tiêu theo các ch ả ộ ộ đ nh và b sung vào các các kho n thu n i đ a. Nh n th c này không đ y đ , th m chí sai ậ ủ ổ ị ng m i, trong đó bên cho vay l m ầ ở ỗ ch y u quan tâm đ n vi c thanh toán ti n lãi và kh năng thu h i n đúng h n. V i ODA, ạ ả ủ ế ộ c tài tr , do đó, vi c chi tiêu bu c xét v b n ch t, đó là ti n đóng thu c a nhân dân n ộ ị ớ ề ế ủ ạ ồ ợ ợ ề ả ệ ề ướ ệ ấ

ớ ớ ả ệ ụ ị c c a vi c s d ng. Vi c hoàn tr ODA đ ợ ậ ệ ượ ượ ủ ầ ủ ướ c, do v y, các r i ro thanh toán h u nh ủ ị ợ ặ ố ế ủ ặ ề ố ả ậ ế ư ẵ ẩ ế ợ ể ệ ướ ớ ụ ố ớ ố ư vi c l p chính sách kinh t ế ằ ị ệ ố ể ề ỉ ừ ệ ậ ể ể ạ ộ ượ ợ ệ ẩ ệ ả ầ ế ự ế i ích “th hai" này không đ t đ ạ ượ ng và v l ế ẫ ị ố ủ ấ ố ớ c, các quan h ODA xét trên bình di n nhà n ệ ạ ướ ắ ề ụ ợ ệ ữ ế ặ ệ ủ

ề ủ ố ỉ ợ ư ướ ố ằ ồ ề ẻ ể ị th i kỳ chi n tranh l nh. Nhìn l ắ ế ị ố ả ệ ủ ạ ị ề ợ ủ ạ ủ ướ ố ầ c Đông Âu, đ u nh n "ODA" t ướ ả ậ ủ ả ộ ộ ử ạ ề ả ổ. Có th vì s ám ể ướ ự ị ụ c đang phát tri n hi n nay v n còn tâm lý e ng i và tiêu c c v ứ ư ậ ẫ ậ ả ạ ư ứ ố ủ ạ t và phát tri n đ t n ế c, tăng c i l n th hai thì l ứ ể ấ ướ ườ ủ ế ể ế ẫ ẳ ị ế ộ ậ ủ ấ ủ ứ ậ ả ướ ế ề ể ể ề ổ ế ố ớ ể ệ ạ ậ ướ ế ậ ộ ế ớ ờ ộ c mình v i c ng đ ng th gi ớ ộ i tr l ạ ở ạ ạ ướ ố ơ ể ư ậ ậ

tr ng thái tiêu c c, th m chí còn ự

ở ạ

ứ

ệ

ậ

ạ

ả

ơ

ố giác cho xã h i, bao g m c ộ c l ướ ượ ợ ạ ồ i năm 2006 đã t ờ ự ả ọ t Nam nh ng đi u b t ng : ng ấ ề Ban qu n lý D án ộ ư i ta ư ề ề ắ ị ề ỷ ả ẫ i ta có th th y rõ h n m t s v n đ nh sau: ể ấ ơ c thành l p trong kh p các lĩnh v c, t ng đ n đ a ph trung ộ ố ấ ậ ự ừ ế ượ ứ ộ ươ ờ ố ậ c. Tuy nhiên, h u h t ng i dân l ể ứ ph i g n v i m c tiêu chính tr rõ ràng, cùng v i tính hi u qu , minh b ch có th ch ng ạ ả ắ c nh n tài tr cam c chính ph n minh đ ệ ử ụ ả ư k t b ng các kho n thu c a ngân sách nhà n ả ậ ướ ủ ế ằ trên, các nhà tài tr ODA là các không đ t ra, tr r i ro chính tr . M t khác, nh đã đ c p ừ ủ ề ậ ở ư ự ế qu c gia c a th ch dân ch có n n hành chính và qu n tr công phát tri n cao. Th c t ể ị ả ủ ể này, m t cách t nhiên, đòi h i các qu c gia ti p nh n cũng ph i có ho c n u ch a s n có ặ ế ỏ ự ộ thì ph i có kh năng ti p nh n và áp d ng các tiêu chu n và công ngh qu n lý tài chính ả ệ ậ ả ả công “văn minh và hi n đ i”. L i ích đ i v i các n ấ c đang phát tri n, do đó, có tính ch t ạ “kép”, có nghĩa r ng không ch là ti n v n u đãi, mà còn đi kèm v i nó là h th ng và các ng , quy ho ch phát tri n, b i d quy trình qu n tr công, t ồ ưỡ ả c chuy n giao. N u m t nhân s đ n tri n khai và giám sát theo các tiêu chu n ti n b đ ộ ế ế ướ ẽ c s khi l ứ i, d n đ n h qu là làm bi n d ng hay m t đi tính lành m nh tr nên t m th ạ ườ ở c và qu c gia có ch quy n đ i v i nhau. Ch ng v chính tr trong quan h gi a các nhà n ẳ ề ề h n, v phía các qu c gia ti p nh n ODA, s hình thành tâm lý cho r ng ODA g n v i m c ụ ằ ố ẽ ậ ạ ớ ướ ng tiêu áp đ t chính tr và can thi p vào ch quy n qu c gia, do đó s t thái đ theo h ẽ ỏ ố ề ị ộ ố đ t (đ gi ho c là tìm cách tránh s d ng ODA càng ít càng t c "đ c l p"), ho c c ộ ậ ặ ể ữ ượ ố ử ụ ặ t b ng cách v n đ ng và "chi u lòng" các nhà g ng tranh th v n ODA càng nhi u càng t ề ộ ậ ắ tài tr nh ng trong thâm tâm ch coi đó là ngu n "ti n r ". C hai khuynh h ng suy nghĩ ế này, theo chúng tôi, đ u sai l m vì suy cho cùng là bi u hi n c a tính thi n c n và đ nh ki n ầ ề ể ậ ị chính tr v n b t ngu n t i l ch s , có hai tình hu ng thú v ồ ừ ờ và gi ng nhau xét v nh n tài tr c a chính ph n c ngoài theo d ng “ODA". H u h t các ế ậ ố c xã h i ch nghĩa tr Liên n c kia, bao g m c các n ồ ừ ướ ướ ộ c và xã h i Xô, và bu c ph i ch u s áp đ t chính tr , t c tuân theo mô hình qu n lý nhà n ị ứ ặ ị ự nh c a soviet, là mô hình b l ch s ch ng minh là l c h u và đã s p đ ủ ị ả ử ứ ạ ậ ự ề quá kh nh v y, nhi u n ệ ề ướ ể ế c Đ c và châu Âu cũng nh Nh t B n ti p ODA. Tuy nhiên, trong m t tình hu ng khác, n ướ ộ i đã thành công trong vi c nh n ODA c a Hoa Kỳ sau chi n tranh th gi ệ ế ớ ầ ậ tái thi ị ng th ch dân ch trong khi v n kh ng đ nh v th đ c l p c a mình. Rõ ràng là n u không có m t cách nhìn nh n v n đ ODA theo đúng b n ch t c a nó, t c là ả ộ ấ c h t là "ti n" mà c đang phát tri n và chuy n đ i không ph i tr coi ODA đ i v i các n ướ là vi c chuy n giao và ti p nh n công ngh hi n đ i và văn minh v qu n lý tài chính nói ả ề ệ ệ ế c và xã h i nói riêng, thông qua đó xúc ti n quá trình h i nh p qu c riêng và qu n lý nhà n ố ả ế i phát tri n, thì nguy c là sau th i kỳ ti p gia và nhân dân n ể ồ nh n ODA, các qu c gia này l ầ ủ i tr ng thái l c h u, ch m phát tri n nh ban đ u c a ạ ậ chính mình. Th ba, tình tr ng qu n lý ODA hi n nay đang y u kém h n so v i qu n lý ngân sách. ả ớ ế ả B Giao thông v n t V ụ scandal PMU18 ồ ậ ả ở ộ ả ướ c ng c n c ng đ ng các nhà tài tr t i Vi ườ ệ ữ ộ ) nh ng không ai rõ là bao ng là các có trên 1000 PMU (g i thông th ườ nhiêu, đ nh nghĩa v pháp lý PMU là gì không ai rõ, nh ng có m t đi u ch c ch n và rõ ràng ắ là các PMU đang qu n lý "ti n t ” Đô-la c v n ngân sách l n ODA (!). Phân tích sâu h n, ơ ả ố ng ườ ề ư Th nh t, các PMU đ ứ ấ ắ th hi n vai trò và m c đ thâm nh p khá sâu r ng c a ODA vào đ i s ng kinh t ể ệ c a đ t n ủ ấ ướ ng, ươ và xã h i ộ ớ t đ n các PMU và quy n l c to l n ủ ộ i ch bi ỉ ế ế ạ ị ế ề ự ườ ế ầ

ợ ặ ệ ể ứ ư ộ ề ặ ổ ư ậ ủ ạ ắ ọ ề ố ỏ ấ ế ề ể ế ị ể ệ ổ ể ề ng và vô nguyên t c, xét v khía c nh chi n ế ề c phát tri n, xa h n n a còn th hi n tâm lý "ăn chia chi c bánh", coi ODA là "ti n

ế ệ ặ ề ứ

ộ Vi ệ ườ ữ ữ ẩ ế ẫ ứ ạ ư ỏ ặ ậ ng cao t c ố ở ỉ ị ẫ ẫ ồ ớ ằ ữ ố ớ ả ể ệ ộ ệ ủ ố ả ả ắ ầ ả ả ỹ ề ự ấ ậ ữ ầ ề ắ ẳ ạ cũng có khi m khuy t v ch t l ố ế ở ề ế ỏ ộ ế ế ề ấ ượ ả ỹ i Vi ấ ộ ề ẩ

ệ ạ ệ ệ ủ ọ ươ ả ờ ữ ỏ ộ ủ ư ậ ng án tr l ờ ạ ở ấ ượ ế ẫ ậ ng h ng m c các công trình luôn luôn ph i hoàn thành (đ ố ượ ự ế ạ ụ ế ụ ế ề ủ ề ự ề ạ ấ t y u suy gi m v ch t l ấ ượ ả ấ ế ủ ề ự ỉ ậ ể ả ệ ộ ề ủ ệ ố ề ự ẫ ễ ố ả ề ả ỹ ạ ủ ị ề ể

ệ ố ể , t ứ ọ c s d ng cho các m c tiêu h ả ẩ ề ộ ậ ủ ờ ố t, thì không th "m x " đ ể quan tr ng: ượ ử ụ ứ ề ấ ấ ả ụ ưở ạ ồ ạ ứ ậ ầ

hai là, m c dù có m t h th ng các t ị ả ộ ủ ỉ ầ ư còn b vô hi u hóa. Đi u đó ch ng t ặ ể ỗ ợ ấ ệ ố ệ ề ỏ ậ ả ứ ệ ố ệ ệ ớ ấ ế ố ể ố ế ể ế ự ế ơ ấ c a c quan này ch h u nh ít ho c không bi t đ n tên tu i các nhà tài tr . Vi c phân b ế ế ủ ơ ứ ầ ngu n v n ODA m t cách "r ng rãi" và "đ u kh p" nh v y v m t hình th c th có th ắ ề ồ ộ coi là th a mãn y u c u "dân ch " và "công b ng" trong chính sách quy h ach. Tuy nhiên v ế ầ ằ b n ch t, đi u đó ph n ánh tính thi u đ nh h ướ ả ả l ữ ơ ượ chùa" (quà t ng) đ c vi c tiêu xài. ể ứ ệ V n đ th hai gây s lo ng i th t s cho xã h i, cho th h ngày nay và tính đ n c các ậ ự ự ạ ấ ộ ế ả ượ ng kém th m chí gi th h ti p theo, là ch t l c d i c a các công trình c s h t ng đ ơ ở ạ ầ ậ ấ ượ ế ệ ế ả ố ủ b ng ODA. Ai đã đ n châu Âu đ u đã ch ng ki n nh ng cây c u và con đ ng có đ u t ầ ườ ề ế ầ ư ằ ứ t. T i sao tu i th 50 năm ho c th m chí hàng trăm năm mà v n đ ng v ng và h at đ ng t ọ ổ ạ ố ọ , ít nh t là v đ nh nh ng con đ c coi là đ t tiêu chu n qu c t t Nam đ ố ế ề ị ấ ượ ữ ệ t Vi ng đ u t m c v giá thành, mà ch ba năm sau khi hoàn thành đã h h ng? Môi tr ầ ư ở ườ ứ ề 20 năm nay đã và v n đang b coi là kém h p d n vì lý do c s h t ng nghèo nàn. Nam t ơ ở ạ ầ ấ ừ m nh, h n n a đi Đúng ra, ODA v i ý nghĩa là ngu n v n l n và t p trung b ng ngo i t ơ ạ ệ ạ ậ i pháp kh c ph c y u kém kèm các công ngh và tiêu chu n qu n lý cao c p, có th là gi ắ ấ ụ ế ả ẩ ế c, trong khi th này. N i lo c a xã h i hi n nay là hình nh m c tiêu này đã không đ t đ ạ ượ ư ụ ỗ h hi n nay và mai sau đã b t đ u ph i tr các kho n lãi và g c cho các kho n vay ODA. ệ ệ ậ M t đi u n a gây ng c nhiên là ngay chính các công trình xây d ng có giám sát k thu t ộ b ng nhà th u qu c t ng. V y, v n đ ch c h n không ằ ậ ủ trình đ y u kém mà câu h i là: v n đ gì đã c n tr các chuyên gia k thu t c a n m ằ ở c ngoài làm vi c t n t Nam hành đ ng theo đúng các tiêu chu n v chuyên môn và ướ đ o đ c ngh nghi p c a h ? ạ ứ ề i cho câu h i trên. Tuy nhiên, m t trong nh ng quan ng i ạ Có th có nhi u ph ề ể ươ ng các PMU. Tham nhũng, đ chính c a d lu n trong th i gian qua là n n tham nhũng ng kém c a c a các công trình nhiên và r t d th y, là tác nh n tr c ti p d n đ n ch t l ủ ủ ấ ễ ấ ể s d ng v n ODA. Kh i l ả ố ử ụ t các báo cáo). Tuy nhiên do “th t thoát” d n đ n thi u h t tài chính nên làm cho các hoàn t ẫ ấ ng. V n đ c a tham nhũng, xét v th c ch t, công trình t ấ ấ ậ không ph i ch là bi n th ti n, mà là s nhũng nhi u, thao túng và l m quy n c a các nh n ả s trong b máy qu n lý; h u qu là toàn b các m i quan h mang tính h th ng, các quy ộ ự ậ trình và th t c cũng nh tiêu chu n qu n lý, xét c v khía c nh quy n l c l n k thu t, ư ủ ụ i v n đ đ ng c và nguyên nhân c a các hành vi tham nhũng, đ u b vô hi u hóa. Tr l ơ ở ạ ấ ệ ề n u cho r ng vì đi u ki n thu nh p th p c a các quan ch c chính ph (t c bi n th hay ủ ứ ế ủ ứ ấ ủ ệ ằ ư ượ do nhu c u b c bách c a đ i s ng) hay vì thi u đ o đ c công v do ch a đ nh n h i l c ụ ạ ứ ậ ố ộ ế ầ ứ c b n ch t c a v n n n này. Đ minh giáo d c và rèn luy n t ạ ấ ủ ấ ổ ẻ ượ ả ụ t c các quan ch c tham nhũng ch ng, có th nêu hai nhân t m t làộ th c t ố ự ế ể ng l c xa hoa và đ u r t giàu và s ti n tham nhũng đ ố ề ờ hoang phí, th m chí đ i b i (t c là th a mãn các nhu c u không lành m nh và "phi đ i ạ ỏ c ngoài do các nhà ch c và chuyên gia n s ng"); và ướ ổ ứ ộ ệ ố ố tài tr ch đ nh đ h tr và giám sát qu n lý, đi u hành, là nh ng ng i có trình đ giáo ữ ườ ề ỉ ợ c h v ch ng tham d c và văn hóa r t cao, ch u s đi u ch nh kh t khe c a pháp lu t n ậ ướ ọ ề ố ắ ị ự ề ụ nhũng, nh ng “h th ng” b sung này h u nh không phát huy đ c tác d ng, th m chí trên ậ ụ ượ ư ổ ề nguyên nhân sâu xa n m trong h th ng quy n th c t ự ế ệ ố ằ ị ế ủ l c chính tr ch không ph i các "h th ng k thu t". Các công ngh qu n lý tiên ti n c a ả ệ ỹ ự ị ứ c gi trên th c t qu c t i thi u, hu n luy n và yêu c u ng d ng, tuy nhiên các tác đ ầ ứ ụ ự ế ượ ố ế nòng c t là "quy n l c", t c s chuy n hóa nó d ng c a nó r t h n ch b i thi u y u t ế ở ề ự ứ ự ấ ạ ủ ụ c và th ch . Nhìn nh n m t cách th c t thành các c c u nhà n , không ph i các nhà tài ả ướ tr không nhìn th y v n đ này, tuy nhiên đó th c s là “bài toán” quá khó đ i v i h mà ố ớ ọ ề ấ ậ ộ ự ự ấ ợ

ả ẫ ạ ề ư ể ủ ộ ộ i gi ậ c ban hành, và m c dù ch t l ẫ ả ủ ặ ờ c i cách pháp lu t và th ch ả ng ngày càng nhi u các b lu t đ ề ự ư ộ ậ ượ ủ ả ệ ố ẫ ả ố ượ ơ ả

ế

ạ ề ấ ộ ả

ậ

ệ

ộ ộ ặ ơ

ế ộ i pháp t này, chúng tôi m nh d n đ xu t m t gi ạ ộ ậ t Nam, đó là thành l p m t b ho c c quan đ c l p

ả

ự

ạ ủ

c liên quan đ n v ệ ộ ế ụ scandal ổ ỗ ầ ể ủ i, có m t s phê phán mang tính "đ l ỗ ố ệ ố ộ ủ ậ ỗ ả ộ ự ố ộ ộ ứ ộ i, B K h ach và Đ u t ộ ế ọ ệ và B Tài chính) ho c không nh n l ể ế ề ự ổ ỗ ặ ủ ứ ỗ ỗ ệ ề ệ ấ ệ ề ả ề ở c Vi ướ ỗ ố ị ộ ả ặ ự ậ ủ ậ ả ạ ộ ứ ứ ả ổ ơ ợ ủ ớ ượ ự ế ế ạ ế ạ ả ợ ậ ề ệ ủ ự ề ị ụ ề ặ ế ậ ạ ả ự ứ ế ệ ộ ự ế ả ể ụ scandal PMU 18 đã không x y ra. Đành r ng trên th c t ẽ ớ ứ ệ ễ ạ ộ ằ i m c không đ x y ra hay lo i tr đ ể ả i đã di n ra m t cách th ề ượ ả ự ố ụ ữ ể ờ ệ scandal này x y ra có v ệ ố ự ắ ầ ữ ứ ủ ằ ạ ả ạ ệ ướ ứ ạ c: đánh b c thông qua cá đ bóng đá. Vi c truy c u trách nhi m hình s ỉ i nay cũng ch nh m vào các đ i t ằ ố ượ ạ ớ

ệ ự ế ộ ụ ủ ế ệ i nh ng không đ c bàn t ượ ớ ỗ ệ ố " thay vì "l l ị ỗ ạ ớ ạ ứ ệ ư i cái " ả ượ i h th ng ậ ấ ộ ệ ố ủ ứ ệ ộ c, hay nói m t cách khác không th "b tù t ụ ệ ằ ẳ ộ ng tham nhũng, m t khi đã tr ế ậ ủ ộ ứ ể ỏ ằ ể ổ ế ả ắ ầ ừ ồ ố ứ ậ i quy t bài toán "h th ng qu n lý" ch không ph i là hoàn thi n B Lu t hình s ở t c a b máy nhà nh n th c này, ự ộ i tham nhũng, ph i b t đ u t ả ứ ậ ệ ố ệ ả ậ

ằ ề ả ủ ự ộ ồ i. Ch ng h n, m t b ph n đáng k c a ngu n qua nhi u năm qua v n ch a tìm ra l ậ ẳ ể ế", tuy nhiên k t qu c a các quá trình v n ODA là giành cho " ế ố ng này v n ch là s l ấ ượ ỉ “câu ch ” có cao h n, nh ng tính th c thi c a c h th ng pháp lu t nói riêng và tình tr ng ạ ậ ữ ti p c n và b o đ m công lý nói chung v n không có ti n b đáng k . ể ế ậ , đ k t thúc cho bài vi Th t ứ ư ể ế trong qu n lý ODA t i Vi ả tr c thu c chính ph chuyên trách qu n lý ODA. ộ c quan Khi xem xét và đánh giá trách nhi m qu n lý nhà n ở ơ ướ i" nh sau: C tri và PMU 18 B Giao thông V n t ử ư ậ ả ể ng ki m đi m i, Qu c h i yêu c u Chính ph và Th t nhân dân cho r ng Qu c h i có l ủ ướ ằ trách nhi m, Chính ph phê bình các B ch c năng, và cu i cùng các B (B Giao thông ộ ộ v n t i cho nhau, i, đ l ổ ỗ ầ ư ậ ả i cho "th ch và c ch ". Xét cho ho c quy trách nhi m cho t p th Chính ph , t c đ l ể ơ ế ậ ặ ủ i" hay “không nh n trách nhi m" nh trên đ u “có lý” vì theo phân tích c a cùng, s "đ l ư ậ t c các c quan nói trên đ u có trách các chuyên gia, trên n n t ng pháp lu t hi n hành, t ậ ơ ấ ả c xác đ nh c th và không ai ch u ch trách nhi m đó không đ nhi m; nh ng v n đ ị ệ ụ ể ị ượ ư t trách nhi m cao nh t hay cu i cùng. C th , theo th c ti n t ệ ch c b máy nhà n ấ ệ ụ ể ễ ổ ứ ộ ự i là B qu n lý chuyên ngành, do đó ch u trách nhi m c p B , B Giao thông V n t Nam, ệ ộ ộ ở ấ ộ tr c ti p, đ c bi t là v các khía c nh hành chính và k thu t c a các d án giao thông. B ệ ề ỹ ộ và B Tài chính là các c quan có ch c năng qu n lý t ng h p, t c B K ho ch và Đ u t ầ ư ệ giám sát v tính phù h p v i quy ho ch, tuân th pháp lu t và hi u K ho ch và Đ u t ạ ầ ư qu xét theo m c tiêu đ c xác đ nh c a các d án, còn B Tài chính giám sát v vi c chi ộ ụ ẻ tiêu tài chính minh b ch, đúng m c tiêu và đúng lu t ngân sách. V m t lý thuy t, đó có v là m t c c u hoàn h o và n u các ba B nói trên th c hi n theo đúng ch c năng c a mình ủ ộ ơ ấ ệ ố , không có h th ng thì có th v t c các c t qu n lý nào là hoàn thi n và ch t ch t ạ ừ ượ ấ ả ặ c quan PMU 18 l "s c ". Tuy nhiên, các "s c " ng xuyên và ườ ự ố ở ơ c báo đ ng hay liên t c trong m t th i gian dài, h n n a khá hi n nhiên mà không h đ ộ ơ ộ ẻ phát hi n b i b n thân h th ng qu n lý. Cu i cùng, s phát hi n ệ ố ả ở ả r t "ng u nhiên", và b t đ u b ng nh ng sai ph m mang tính "đ o đ c sinh ho t" c a các ạ ẫ ấ ự quan ch c nhà n ộ ứ ng liên quan tr c ti p (các cán b lãnh đ o PMU cho t ộ 18) trên c s các hành vi vi ph m pháp lu t tr c ti p theo B Lu t hình s . Trong khi đó, ậ ậ ự ơ ở ự ộ v v n đ không hòan thành s m nh và trách nhi m công v c a quan ch c trong các B ề ề ấ ứ ư c đánh giá và xác đ nh c th . Báo chí và d liên quan, tuy có đ ụ ể lu n xã h i đã nói công khai t ứ " c a các cá nhân. i đ o đ c ủ ộ ậ i ta có Cu i cùng, h u nh t t c đ u ph i ch p nh n m t “nguyên lý th c t ” r ng ng ườ ự ế ằ ư ấ ả ề ộ ầ ố ủ ả ệ th bi u d ng thành tích c a m t h th ng ch không th truy c u trách nhi m c a c h ể ể ể ươ th ng đ t c " (!). ấ ả ượ ố Phân tích v vi c trên nh m tái kh ng đ nh r ng hi n t ệ ượ ị “th ch ”, t c các khuy t t thành ph bi n, luôn luôn có ngu n g c t ứ ế ố ừ n c và h th ng pháp lu t. Mu n ch ng l ệ ố ạ ố ướ t c gi ế ả ứ hay các tòa án. ệ trên, chúng tôi cho r ng v v n đ qu n lý ODA hi n Trên c s các phân tích và đánh giá ề ấ ở nay, c n thành l p m t B ho c c quan đ c l p tr c thu c chính ph chuyên trách cũng ộ ậ ặ ơ ậ ơ nh ch u trách nhi m tr c ti p và tòan b v qu n lý và s d ng các ngu n v n ODA. C ả ơ ở ầ ư ị ộ ự ế ộ ử ụ ộ ề ệ ồ ố

ớ ộ ậ ả ắ ệ trung ng và các y ban nhân dân đ a ph ng có ph i thu c v i các b ươ ng trong tri n khai các d án c ự ủ ươ ở ị ộ ụ ố ể ậ i v ý t ả ề ưở trung ươ ư ể ề ế ượ ng này nh sau: c phát tri n và chính sách kinh t ể ồ ệ ứ ị t" ệ ở ả ạ ấ ư ạ ầ ư ụ ể ả c a các d án đ u t ự ệ ớ ệ ệ ệ ứ ế ạ ề ặ ủ ộ ấ ợ ứ ề ặ ề ơ ộ ậ ng m i và tài chính thu n l ả ạ ễ ệ ề ớ ệ c đang và kém phát tri n là n n qu n tr công y u kém. Nh v y, h ớ ớ i trùng kh p v i m t hi n t ớ ề ệ ể ề ự ạ ượ ấ ỉ ệ ề ể ộ ố ề ế ứ c gi ấ ủ ủ ủ ị ng ti n ODA đ ả ố ố ặ ượ ệ ế ầ ầ ậ ể ề ậ ả ạ ạ ề ị ầ ư ườ ở ứ ộ ườ ằ ớ ự ế ng kinh t ể ộ ướ ầ ồ ể ự ầ ặ c tính mà Vi ộ ỷ ớ ổ ả ữ ố ứ ượ ế ả ạ ng cao t c hay các sân bay, b n c ng) thì s đ ng nghĩa v i vi c đ t n ự ế ả ệ ấ ướ ấ ả ự ệ ườ ố ộ ơ ộ ớ ề ể ộ ơ ộ ủ ướ ế ử ụ ệ ệ ơ ụ ủ ể ẽ ị ợ ủ ế ử ụ ộ ứ ự c Chi n tranh th gi ướ ụ ế ớ ự ệ ứ ề ụ ớ ụ ủ ể ẩ ả ố ấ ể ạ ề ả ể ệ t Nam, hình nh ODA đã và đang đ ệ ậ ế ụ ả ự ơ ở ạ ầ c chia đ u cho t ề ể ế ộ ế ạ ộ ơ ễ ầ ệ ằ t" đó t i ả ở ề ặ ấ ể ỏ ằ ả ơ ế ặ ớ ả ể ơ ộ ươ ế ặ quan này th c hi n nguyên t c qu n lý t p trung ự ngành khác ở t và khái quát các lu n gi th . Tóm t ắ , chính ph c n coi V lý thuy t, khi h ach đ nh chi n l ủ ầ ế ế ọ ớ t (t c vay v i c hai khía c nh, đó là (i) ngu n tài chính đ c bi ODA là "v n đ đ c bi ặ ạ ề ặ ấ ử ụ ng v i nhà tài tr v m c tiêu s d ng lãi xu t u đãi và dài h n, bên vay ph i th ng l ợ ề ụ ớ ươ ả ượ c th ), và (ii) i không b giám sát v tính hi u qu kinh t nh ng l ế ủ ệ ị ả ư ề c h tr chuy n giao công ngh qu n lý theo các c ch qu n lý đ c bi t (t c bên vay đ ể ượ ỗ ợ ặ ả ơ ế ủ ướ c , ti n ti n và hi u qu h n h n so v i trình đ qu n lý hi n có c a n tiêu chu n qu c t ộ ả ẳ ả ơ ố ế ế ẩ i). Đi u thú v là hai khía c nh trên chính là "hai m t c a m t v n đ ", hay là s đan s t ự ị ở ạ xen gi a "c h i" và "thách th c" đ i v i qu c gia nh n tài tr . V m t "thách th c", các ứ ố ớ ố ữ i đi kèm đ kho n ti n ODA v i các đi u ki n th c coi là ậ ợ ượ ươ ề ớ ề ng, "ti n d " hay đi đôi v i vi c qu n lý l ng l o, t c d n đ n th "ti n d ", mà theo l ế ẻ ễ ứ ẫ ỏ ệ ẽ ườ ề ả ng ph bi n khác v n s d ng kém hi u qu . M t trái này l ố ộ ả ử ụ ổ ế ạ ặ ệ ượ ệ đ ng hành v i các n ư ậ ả ồ ế ướ ị c c p nhi u thì càng t o đi u ki n cho s "l m d ng", qu có th rút ra là ODA càng đ ụ ề ạ ể ả (mà bi u hi n v t ch t c a nó chính là tham nhũng). Thách th c này ch có th v t qua ể ượ ứ ậ n u m t khi chính ph c a các qu c gia nh n ODA ý th c đ c đi u đó và thay đ i cách ổ ứ ượ ậ ế nhìn truy n th ng, v n b chi ph i n ng b i các nhu c u mang tính tình th ; t c thay vì quan ở ố i ngân thì c n t p trung s chú ý vào vi c ti p thu tâm đ n kh i l ự ố ượ ế các công ngh qu n tr tiên ti n c a các qu c gia phát tri n. ố ế ủ ệ ả c nh n ODA không ph i là Bên c nh đó, cũng c n l u ý là các đi u ki n khách quan đ đ ệ ể ượ m c đ phát c xem xét tài tr ODA khi còn ng các qu c gia ch đ "vô h n". Thông th ỉ ượ ợ ố ợ ng h p i 1000 USD. Có nghĩa r ng trong tr i d tri n th p, v i GDP hàng năm/đ u ng ườ ướ ấ ầ ể ượ c thì đ n 2010 s không còn đ t Nam, theo d báo v m c đ tăng tr c a Vi ẽ ưở ế ề ứ ộ ệ ủ c công nghi p hóa cung c p ngu n v n này n a. Trong khi đó, đ phát tri n thành m t n ệ ồ ể ố ữ ấ ệ i kho ng 8 - 9000 USD - theo tiêu chu n m i hi n sau đó (t c đ t m c GDP năm/đ u ng ớ ẩ ườ ứ ạ ả ứ ơ ở ạ ầ đ xây d ng h th ng c s h t ng t Nam v n c n nh ng ngu n v n kh ng l nay) Vi ố ệ ố ồ ẫ ổ ữ ệ hi n đ i. V i yêu c u này, bài toán đ t ra là v i t ng s ODA k thu t cho m t n n kinh t ố ớ ạ ế ệ ộ ề ầ ậ ỹ USD, c ng v i trung bình kho ng 15% v n ố t Nam có th huy đ ng là 25 t ớ ể ướ ộ ệ ả c nh ng thành qu c s s d ng hi u qu , t c ph i t o ra đ đ i ng, n u không đ t đ ả ạ ả ứ ệ ạ ượ ự ử ụ ư có ý nghĩa căn b n và lâu dài cho s phát tri n (ch ng h n m t h th ng c s h t ng nh ẳ ơ ở ạ ầ ộ ệ ố ể c đang m t đi đ ớ ẽ ồ ng lai c a mình. Vi c coi ODA không ph i đ n gi n là m t c h i l n đ xây d ng t ả ơ ươ ố c ti p nh n ngu n v n "ti n" mà là m t c h i cho s phát tri n s làm cho chính ph n ậ ồ ự ng h n trong vi c xác đ nh m c tiêu s d ng. Kinh nghi m qu c t cho này cân nh c k l ắ ỹ ưỡ ố ế ụ c Đ c đã u tiên s d ng tài tr c a Hoa Kỳ cho vi c khôi ph c các c s công th y n ư ơ ở ướ ấ ậ ả i th hai, trong khi đó Nh t B n nghi p dân s đã đ t trình đ cao tr ạ ệ i s d ng ngu n ti n này cho hai m c tiêu chính là xây d ng n n giáo d c m i và các nhà l ề ồ ạ ử ụ ệ ử máy công nghi p ph c v xu t kh u. C hai qu c gia này đ u là đi n hình c a vi c s ệ ụ c phát tri n nh y v t sau đó. Trong khi đó, d ng hi u qu v n “ODA” đ t o nên các b ọ ướ ụ ả ố ả i Vi t c s d ng cho quá nhi u các m c tiêu dàn tr i, ề ượ ử ụ ư ạ c i cách th ch và pháp lu t đ n xây d ng c s h t ng và xóa đói gi m nghèo... Có t ừ ả t c . nghĩa là ODA là m t "cái bánh ngon" nên c n đ ấ ả ầ ượ trên, di n đ t m t cách ng n g n và đ n gi n, ng ý r ng n u coi ODA là Các lý gi ằ ụ ọ ắ t". Tuy nhiên, ai đó có t thì c n qu n lý nó cũng b ng m t "c ch đ c bi "v n đ đ c bi ệ ể ng thích v i "h th ng t ng th " đ th h i r ng làm sao đ "c ch đ c bi ổ ệ ố ệ không t o ra các "ch ng chéo", "mâu thu n" cũng nh nh m b o đ m hi u qu cho s phát ả ệ ư ằ ẫ ồ ể ự ả ạ ả

ệ ự ủ ủ ề ả ươ ộ ế ọ ổ ư ề ậ , v i t ầ ư ớ ư ng t ự ầ c chuy n giao là m t mô hình qu n tr công t ị ả ượ ả ươ ơ ế ặ ể ệ ướ

ệ ề ấ ộ ơ ả ơ ả ằ ắ ổ ể ả ủ ộ ậ ố ơ ộ ọ ả ỉ ư ề ự ế ậ ậ ấ ủ ồ ệ ự ồ ị ậ ợ ế ệ ố ộ ư ậ ữ ể ấ ồ ề ể ế ề ặ ụ ữ ỏ ể ế ộ ề ố ạ ự ệ

Nguyễn Tiến  Lập

ộ c ti n hành nh v y, b n thân tính ch t "l ng ghép", (v n t n t ế ng nhiên t o ra cái g i là các "khe h " hay "khi m khuy t" v ấ ở ể ế ớ ớ ả ọ ệ ố ả ủ ự ả ệ ượ ữ ễ ự ế ế i n m trong "ngh thu t đi u hành" c a chính ph và tr c ti p tri n nói chung? Câu tr l ả ờ ằ ể cách c n có là m t "siêu b " h n là vai trò "đi u ph i" c a B K h ach và Đ u t ộ ơ ộ ầ ủ ố ộ , m t t ch không ph i ch là b "tham m u, t ng h p". T duy m i có tính "đ t ợ ỉ ớ ộ ư ộ ứ t" này là hãy coi vi c qu n lý ODA v i các phá" c n ph i có đ tri n khai "c ch đ c bi ể ể ả ớ ệ ệ ầ ướ ng ng lai c n h "công ngh ti n ti n" đ ộ ế ệ ế t i, trong đó "B qu n lý ODA" là b c đi th nghi m. ử ộ ả ớ Thay l i k t ờ ế ồ ừ i, vi c đ xu t thành l p m t c quan chính ph đ c l p qu n lý ODA b t ngu n t Tóm l ạ ệ tri t t lý c b n r ng b n ch t c a ODA đ i v i m t qu c gia đang chuy n đ i nh Vi ố ớ ế Nam không ph i ch là ngu n tài chính, mà quan tr ng h n, còn là s "l ng ghép" v chính ữ tr và th ch . Thông qua vi c tài tr và ti p nh n ODA, v chính tr , đó là s ti p c n gi a ể ế ị ề ự ng Tây" và h th ng "Xã h i Ch nghĩa"; còn v th ch , đó là s h th ng "Dân ch ph ủ ủ ươ ệ ố ọ ng tác gi a hai c p đ phát tri n. Tính ch t “l ng ghép” nh v y, xét v m t khoa h c, t ấ ộ ươ c chuy n ti p hay quá đ , v i m c tiêu cu i cùng đòi h i nh ng c ch trung gian, các b ộ ớ ướ ơ ế ế c m i v i m t n n qu n tr công hi n đ i. N u là xây d ng thành công m t th ch nhà n ị ả ướ i ố ồ ạ quá trình này không đ ượ ồ ư ậ ề nh m t th c t ), s đ ế ế ạ ẽ ươ ự ế ư ộ t, và đó là các qu n lý, là h qu c a s "vênh" gi a hai h th ng qu n lý hoàn toàn khác bi ệ ệ ả ng tham nhũng trong lĩnh v c ODA ti n đ c v lý thuy t và th c ti n cho các hi n t ự ề ả ề ề v a qua. ừ