18
TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số153(02/2023)
QUẢNTRỊSỞHỮUTRÍTUỆCỦADOANHNGHIỆP
KHỞINGHIỆPVIỆTNAM:TIẾPCẬNTỪMÔHÌNHAIDA
LêThịThuHà
1
TrườngĐạihọcNgoạithương,HàNội,ViệtNam
LươngThịĐàiTrang
TrườngĐạihọcNgoạithương,HàNội,ViệtNam
VũQuangMinh
ViệnKhoahọcpháplý,BộTưpháp,ViệtNam
Ngàynhận: 25/03/2022; Ngàyhoànthànhbiêntập: 11/11/2022; Ngàyduyệtđăng:17/01/2023
https://doi.org/10.38203/jiem.vi.032022.0959
Tómtắt:Nghiêncứunàynhằmđolườngvàsosánhhoạtđộngquảntrịsởhữu
trítuệcủacácdoanhnghiệpkhởinghiệpViệtNamtrongnămlĩnhvực:dulịch,
tàichínhngânhàng,nôngnghiệp,thựcphẩmvàđồuống,côngnghệthôngtin.
NghiêncứutiếpcậndựatrênmôhìnhquảntrịmarketingAIDAdướigócđộquản
trịsởhữutrítuệvớibốncấpđộđánhgiá:nhậnthức,bảovệ,quảnlý,khaithác.Kết
quảphântíchdữliệuthôngquakhảosátbằngbảnghỏicủa295doanhnghiệpbằng
phântíchphươngsai(ANOVA)chothấycósựchênhlệchvềnhậnthứccủadoanh
nghiệpcôngnghệthôngtinvớidoanhnghiệpdulịchvềnhãnhiệuvàtênthương
mại.Thôngquakếtquảphântích,nghiêncứucứuđãđưarađềxuấtliênquanđến
cácdịchvụhỗtrợvềquảntrịsởhữutrítuệđốivớicácdoanhnghiệpkhởinghiệp.
Từkhóa:Doanhnghiệpkhởinghiệp,Khởinghiệp,Môhìnhquảntrịsởhữutrítuệ,
Quảntrịsởhữutrítuệ
INTELLECTUALPROPERTYMANAGEMENTOFVIETNAMESE
START-UPS:FROMTHEAIDAAPPROACH
Abstract: This study assesses and compares intellectual property management
ofVietnamesestart-upsinvesectors:tourism,bankingandnance,agriculture,
foodand beverage, and information technology. The research model is adapted
fromtheoriginalAIDAmarketingmodelwhichconsistsoffourlevels:awareness,
protection, management, and exploitation. Data collected from 295 enterprises
through questionnaires are analyzed withANOVA showingthe di�erence in the
awareness of trademark and tradename of tourism and information technology
1Tácgiảliênhệ,Email:ha.le@ftu.edu.vn
TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế
Trangchủ:http://tapchi.ftu.edu.vn
TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số153(02/2023)
19
1.Giớithiệu
ChínhphủViệtNamxácđịnhđẩymạnhkhởinghiệpsángtạolàbướcđicầnthiết
đểbắtnhịpvớinhữngdiễnbiếnnhanhchóngcủacuộcCáchmạngCôngnghiệp4.0
(Bùi,2017)đồngthờiứngphóvớiđạidịchCOVID-19.Tronggiaiđoạn2015-2020,
ViệtNamchứngkiếnsựbùngnổlànsóngkhởinghiệpvớikhoảnghơn3000doanh
nghiệpkhởinghiệp(start-up)mớiđượcthànhlập.Tuynhiên,sốlượngdoanhnghiệp
khởinghiệpđổimớisángtạokháhạnchế,sốlượnggọivốnthànhcôngtừcácquỹ
đầutư,đặcbiệtcácquỹnướcngoàikhôngnhiều.Rấtnhiềulýdođượcđưarađểlý
giảithấtbạicủadoanhnghiệpkhởinghiệpnhưthiếunguồnlực,thiếusựủnghộtừ
đốitác,thiếumốiquanhệ,thiếumôhìnhkinhdoanhhiệuquả,nănglựccủanhàkhởi
nghiệp(Nguyễn&cộngsự,2016),thiếunghiêncứukháchhàngmụctiêu,thiếuvốn,
sảnphẩmchưatốt...nhưnghầunhưkhôngnhắcđếnvấnđềsởhữutrítuệ(SHTT).
ĐốivớicácdoanhnghiệpkhởinghiệpViệtNam,SHTTlàkháiniệmkhôngmới,tuy
nhiênrấtítnghiêncứutiếpcậndướigócđộtàisảnvà/hoặclợithếkinhdoanh.
Hiệnnay,cácnghiêncứuvềSHTTởViệtNamchủyếumớichỉxemxétkhíacạnh
pháplý(Nguyễn,2004;Nguyễn,2019).Mộtsốnghiêncứuđãđềcậpđếnkhíacạnh
quảntrịnhưngtậptrungtrongphạmvicáctrườngđạihọcvàviệnnghiêncứu(Vũ&
cộngsự,2019;Phạm&Nguyễn,2018).Ngoàira,mộtsốnghiêncứudựatrênnhững
môhìnhquảntrịSHTTtậptrungvàoquanhệgiữaquảntrịSHTTvàhiệuquảhoạt
độngcủadoanhnghiệpthuộcmộtlĩnhvựccụthể(Le&cộngsự,2018;Lê&cộngsự,
2022).Dùvậy,nhữngnghiêncứunhằmđánhgiáhoạtđộngquảntrịSHTTcủadoanh
nghiệpnóichungvàdoanhnghiệpkhởinghiệpnóiriêngtạiViệtNamcòncầnđưara
nhữngkhuyếnnghịcóthểápdụngrộngrãiđốivớinhiềuchươngtrìnhhỗtrợ,nhiều
ngànhnghềkinhdoanh.Dođó,nghiêncứunàyđolườnghoạtđộngquảntrịSHTT
củadoanhnghiệpkhởinghiệpdựatrênmôhìnhAIDA(Kjaer,2009).
Bàiviếtsẽbaogồmcácnộidungchínhnhưsau.Trongphần2,nhómtácgiảsẽ
trìnhbàycáccơsởlýthuyếtliênquanvềdoanhnghiệpkhởinghiệp,tàisảntrítuệ
vàquảntrịsởhữutrítuệ.Phần3tậptrungmôtảphươngphápnghiêncứu,baogồm
môhìnhnghiêncứu,phươngphápthuthậpvàxửlýsốliệuđiềutra.Phần4trình
bàykếtquảnghiêncứuvềthựctrạngquảntrịsởhữutrítuệcủadoanhnghiệp,đặc
biệtchỉrasựgiốngnhauvàkhácnhaugiữanămlĩnhvực.Trêncơsởđó,nghiên
cứuđưaramộtsốhàmýdànhvềchínhsáchvàdànhchodoanhnghiệp.Cuốicùng,
phần6tổngkếtlạicácnộidungquantrọngcủatoànbộbàiviết,chỉrahạnchếcũng
nhưgợiýchocácnghiêncứutiếptheo.
enterprises.Accordingly,theresearchenlightsrelevantrecommendationsregarding
businesssupportservicestostart-ups.
Keywords: Startups, Entrepreneurship, Intellectual Property Management
Models,IntellectualPropertyManagement
20
TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số153(02/2023)
2. Cơsởlýthuyết
2.1DoanhnghiệpkhởinghiệptheoquyđịnhcủaphápluậtViệtNam
TheoquyđịnhcủaphápluậtViệtNam,doanhnghiệpkhởinghiệpluôngắnvới
nhântốsángtạo.TheoĐiều3khoản2LuậtHỗtrợdoanhnghiệpnhỏvàvừanăm
2017:“Doanhnghiệpnhỏvàvừakhởinghiệpsángtạolàdoanhnghiệpnhỏvàvừa
đượcthànhlậpđểthựchiệnýtưởngtrêncơsởkhaitháctàisảntrítuệ,côngnghệ,
môhìnhkinhdoanhmớivàcókhảnăngtăngtrưởngnhanh”.Điều3khoản2Nghị
địnhsố94/2020/NĐ-CPđịnhnghĩadoanhnghiệpkhởinghiệplà:“Doanhnghiệp
khởinghiệpsángtạolàdoanhnghiệpđượcthànhlậptheoquyđịnhcủaphápluậtđể
thựchiệnýtưởngtrêncơsởkhaitháctàisảntrítuệ,côngnghệ,môhìnhkinhdoanh
mớivàcókhảnăngtăngtrưởngnhanh”.Nhưvậy,phápluậtViệtNamđãđịnhnghĩa
doanhnghiệpkhởinghiệpkhônggắnvớiyếutốvốnvàsốlaođộng(làtiêuchíxác
địnhdoanhnghiệpnhỏvàvừatheoNghịđịnh80/2021/NĐ-CP).
Nghiêncứutậptrungvàocácdoanhnghiệpkhởinghiệpcóthờigianhoạtđộng
khôngquá5nămkểtừngàyđăngkýkinhdoanhtrênthịtrường.Tuynhiên,dohạn
chếvềmẫunghiêncứu,mộtsốdoanhnghiệpđãnhiềuhơn5nămhoạtđộngvẫn
đượcđềcậpđếntrongđềtàinàytạithờiđiểmdoanhnghiệpđóđápứngtiêuchícủa
mộtdoanhnghiệpkhởinghiệptheoquyđịnhhiệnhành.
2.2Tàisảntrítuệvàquảntrịsởhữutrítuệ
Tàisảntrítuệhiểutheonghĩarộngnhấtlàkếtquảhoạtđộngsángtạocủacon
người,tồntạidướidạngtrithức,docánhânhoặctổchứcnắmgiữ,cókhảnăngứng
dụngvàtạoragiátrịtừviệcsửdụngtrithứcđó,dùđượcphápluậtbảohộhaychỉ
cótínhhữuíchthôngthường(Lê&cộngsự,2019).Mộttàisảntrítuệnếuthỏamãn
cácđiềukiệnbảohộpháplýcụthểtheoquyđịnhcủaphápluật,nhữngtàisảntrí
tuệsẽtrởthànhcácđốitượngSHTT,như:sángchế,kiểudángcôngnghiệp,nhãn
hiệu,chỉdẫnđịalý,quyềntácgiả...QuyềnhợpphápvớicácđốitượngSHTTlàcác
quyềnSHTT(Lê&cộngsự,2019).
QuảntrịSHTT,theonghĩarộng,làsựquảnlývàtổchứccácvấnđềliênquan
đếntàisảntrítuệ.Nóimộtcáchcụthểhơn,quảntrịSHTTlàmộtchuỗinhậnthức,
phươngphápvàquátrìnhhướngcáchoạtđộngSHTTtheochiếnlượckinhdoanh,
baogồmchiếnlượcđổimớisảnphẩmvàquytrình(Harrison&Sullivan,2011).
QuảntrịSHTTlàmộtquátrìnhxuyênsuốtvòngđờicủatàisảntrítuệ,từđăngký,
xáclậpquyền,khaithácđểphụcvụcácchiếnlượckinhdoanh,đếnkhihếtthờigian
bảohộ(Spruson&Ferguson,2007).Bêncạnhđó,nócònbaogồmkiểmsoátcác
quyềnSHTTđangđượcbảohộvàthươngmạihóachúngthôngquacácthỏathuận
chuyểngiaocôngnghệ,cấpphépvàliêndoanh(Kitching&Blackburn,1998).
2.3Cácmôhìnhquảntrịsởhữutrítuệ
CácmôhìnhquảntrịSHTTđượcxâydựngnhằmđánhgiáthựctrạngđểgóp
phầnhỗtrợNhànướctrongviệcxâydựngvàđiềuchỉnhchínhsách,đồngthời
TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số153(02/2023)
21
giúpngườiquảnlýdoanhnghiệptựđánhgiáhiệuquảcủachiếnlượcquảntrị
SHTT.CónhiềumôhìnhquảntrịSHTTđãđượcpháttriểntrênthếgiới,được
chiathànhcácnhómchính:môhìnhcấptiến,môhìnhđiểnhìnhluậnvàmôhình
trưởngthành.
Môhìnhcấptiến(Progressivemodel)thểhiệnrằngmỗidoanhnghiệpsẽcóchiến
lượcquảntrịSHTTriêng,phụthuộcvàomứcđộpháttriển,nhucầuvàkỳvọngcủa
doanhnghiệpđó(Goldrian,1993;Chesbrough,2006;Harrison&Sullivan,2011).
Môhìnhđiểnhìnhluận(Typologymodel)phânbiệtcáccáchthứckhácnhaumà
doanhnghiệplựachọnđểquảntrịSHTT,thôngquacáccơchếchínhthức(formal
regimes)vàkhôngchínhthức(non-formalregimes).Môhìnhđiểnhìnhluậnthường
đượcsửdụngtrongcácdoanhnghiệpvừavànhỏ(Kitching&Blackburn,1998;
Brant&Lohse,2013;Friesike&cộngsự,2009;Fisher&Oberholzer-Gee,2013).
Môhìnhtrưởngthành(Maturitymodel)bắtnguồntừlĩnhvựcquảnlýchấtlượng
(Crosby, 1980) và phát triển phần mềm (Paulk, 2009). Đây là mô hình ưu việt
nhấtnếusosánhvớimôhìnhcấptiếnvàmôhìnhđiểnhìnhluậnvìnócóthểhoặc
chiathànhcácgiaiđoạnhoặcmangtínhliêntụchaykếthợpcảhaiyếutốnóitrên
(Jokela&cộngsự,2006).Môhìnhtrưởngthànhcóthểkhắcphụccácvấnđềcủa
môhìnhđiểnhìnhluậnvàmôhìnhcấptiếnvàcóthểđượcứngdụngđượcchocác
doanhnghiệpởnhiềuquymôkhácnhau.
Trongcácmôhìnhtrưởngthành,nghiêncứulựachọnápdụngmôhìnhAIDA
đểđánhgiáhoạtđộngquảntrịSHTTdomộtsốlýdosau.Thứnhất,môhìnhAIDA
nguyêngốclàmộtmôhìnhcấptiếntronglĩnhvựcmarketing,môphỏngquátrình
muahàngcủakháchhàngtheobốnbướcbaogồmAttention(chúý),Interest(quan
tâm),Desire(mongmuốn),Action(hànhđộng),cóliênquanmậtthiếttớiviệcphân
tíchcácthayđổitronghànhvicủaconngười,baogồmcảhànhviquảntrịSHTT
(Petit&cộngsự,2011).Thứhai,đâylàmôhìnhtuyếntínhchophépđolườnghiệu
quảvàxácđịnhcác“khoảngtrống”trongquảntrịSHTT,từđógiúpđềxuấtcác
hướnggiảiquyếtchodoanhnghiệp.
Kjaer(2009)điềuchỉnhvàápdụngmôhìnhAIDAvàonghiêncứukhoảng
cáchgiữacungvàcầuđốivớicácdịchvụSHTTdànhchodoanhnghiệpnhỏvà
vừa(DNNVV).MôhìnhAIDAsaukhiđượcđiềuchỉnhbaogồmbốncấpđộhành
vitươngứngvớicácgiaiđoạnquảntrịSHTTcủacácdoanhnghiệp:nhậnthức,
bảovệ,quảnlý,khaithác.TrongmôhìnhcủaKjaer,mỗimộtcấpđộsẽbaogồm
cáchànhviđặctrưng,thểhiệnmứcđộlồngghépSHTTvàocáchoạtđộngcủa
doanhnghiệp(Bảng1).Nghiêncứukhảosát219dịchvụhỗtrợvà320DNNVV
trêntoànChâuÂu.KếtquảchỉrarằngcácDNNVVcónhậnthứccàngthấpvề
quyềnSHTTcàngcónhucầucàngcaovềcácdịchvụhỗtrợ;tuyvậy,cácdịch
vụhỗtrợlạikhôngđápứngnhucầucủaDNNVVhoặccácDNNVVkhôngbiết
đếncácdịchvụđó.
22
TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số153(02/2023)
Bảng1.MôhìnhAIDAtrongquảntrịSHTT
Môhình
AIDA
trong
marketing
Mứcđộlồngghépsở
hữutrítuệvàohoạt
độngdoanhnghiệp
Nhântốchính
Cáccấpđộ
trưởngthànhcủa
hànhvitrong
quảntrịSHTT
Chúý
(Attention)
Nhận thức của doanh
nghiệpvềSHTT
Kiếnthức(Knowledge),niềm
tin(trust),bảovệ(protection),
bảomật(condentiality),nắm
bắtthôngtin(information)
Nhậnthức
Quantâm
(Interest)
Doanh nghiệp bảo vệ
TSTTtheohệthống
Quyền SHTT (IP rights),
tài sản vô hình (intangible
assets), bảo mật và tiết lộ
thông tin (condentiality &
leakofinformation)
Bảovệ
Mongmuốn
(Desire)
Doanhnghiệpcóchiến
lượcSHTTvàcóhoạt
độngquảnlýTSTT
Quản lý hành chính
(administrativemanagement),
tổchứchoạtđộng(operational
management),tàisảnvôhình
(intangible assets) và quyền
SHTTcủabênthứba(third-
partyIPrights)
Quảnlý
Hànhđộng
(Action)
Doanh nghiệp khai
thácTSTTtheonhiều
cách, chẳng hạn như
cấp phép hoặc thực
hiệnquyềnSHTT
Chiếnlược(Strategy),thương
mạihóa(commercialization),
bảovệquyềnSHTT(defense
of IP rights), quản trị thông
tin(informationmonitoring)
Khaithác
Nguồn:Kjær(2009)
CácnhànghiêncứuđãứngdụngmôhìnhAIDAtrongviệcđánhgiáhiệuquả
thựctiễnhoạtđộngquảntrịSHTTcủadoanhnghiệp.TạiViệtNam,đãcónhững
nghiêncứuquảntrịSHTTsửdụngmôhìnhAIDAnhằmđánhgiátácđộngcủaquản
trịSHTTvớihiệuquảhoạtđộngtrongmộtsốlĩnhvựccụthể:Le&cộngsự(2018)
tronglĩnhvựcmaymặc,Lê&cộngsự(2022)tronglĩnhvựccôngnghệthôngtin
vàtruyềnthông.Cácnghiêncứunàyđãgópphầnlàmrõmốiquanhệgiữanhững
đặcđiểmcủadoanhnghiệpvàhoạtđộngquảntrịSHTT(đượcđolườngbằngmô
hìnhAIDA)củahọđốivớinhântố“hiệuquảhoạtđộng”theotừnglĩnhvực.Trong
nghiêncứunày,nhómtácgiảlựachọnmôhìnhAIDAkhôngnhằmđánhgiámối
quanhệgiữahoạtđộngquảntrịSHTTvới“hiệuquảhoạtđộng”màđểđánhgiá,so
sánhtừngcấpđộhànhvitrongquảntrịSHTTcủacácdoanhnghiệpkhởinghiệp
trong5lĩnhvựcnhằmđưaranhữngkhuyếnnghịphùhợpvớicáccánhân,tổchức
cungứngdịchvụtưvấn,hỗtrợdoanhnghiệpquảntrịSHTTcũngnhưvớichính
doanhnghiệpkhởinghiệpthuộc5lĩnhvựcnày.