Sáng ki n kinh nghi m - Ng i th c hi n : Mai Xuân Dung - Tr ng THCS TT Ba Tế ệ ườ ự ệ ườ ơ
PH N A. LÝ DO CH N Đ TÀI.Ầ Ọ Ề
Năm h c 2005 – 2006 là năm đ u tiên BGD chính th c đ a vào ápọ ầ ứ ư
d ng đ i trà sách giáo khoa sinh h c 9 nói riêng và b SGK l p 9 nóiụ ạ ọ ộ ớ
chung theo ch ng trình đ i m i. Trong ch ng trình SGK sinh h c 9 cóươ ổ ớ ươ ọ
đ a vào các ki n th c v Di truy n và Bi n d . Do đó đòi h i h c sinhư ế ứ ề ề ế ị ỏ ọ
ph i n m đ c các ki n th c c b n v lai m t c p và hai c p tính tr ngả ắ ượ ế ứ ơ ả ề ộ ặ ặ ạ
c a Menđen; nhi m s c th ; ADN và gen; ARN…, đ ng th i bi t v nủ ễ ắ ể ồ ờ ế ậ
d ng lý thuy t vào gi i các d ng bài t p này. Tuy nhiên do phân ph iụ ế ả ạ ậ ố
ch ng trình quy đ nh th i gian dành cho vi c v n d ng vào gi i bài t pươ ị ờ ệ ậ ụ ả ậ
r t ít ho c th m chí không có nên giáo viên và h c sinh không có đ th iấ ặ ậ ọ ủ ờ
gian đ th c hành gi i các d ng bài t p này trên l p cũng nh trong vi cể ự ả ạ ậ ớ ư ệ
d y b i d ng h c sinh gi i. Trong khi đó đ thi h c sinh gi i Sinh l p 9,ạ ồ ưỡ ọ ỏ ề ọ ỏ ớ
thi tuy n sinh vào l p 10… luôn đòi h i h c sinh ph i bi t gi i các d ngể ớ ỏ ọ ả ế ả ạ
toán này. M t khác đây cũng chính là các d ng toán c b n đ giúp h cặ ạ ơ ả ể ọ
sinh có đ c s khi lên h c c p THPT. Chính vì th , tôi làm đ tài nàyủ ơ ở ọ ấ ế ề
nh m giúp giáo viên có thêm thông tin v các d ng toán c b n trongằ ề ạ ơ ả
ch ng trình Sinh h c b c THCS đ v n d ng vào vi c d y trên l p,ươ ọ ở ậ ể ậ ụ ệ ạ ớ
d y h c t ch n cũng nh d y b i d ng h c sinh gi i trong các nhàạ ọ ự ọ ư ạ ồ ưỡ ọ ỏ
tr ng. ườ
PH N B. N I DUNG Đ TÀIẦ Ộ Ề
PH N 1. DI TRUY N PHÂN T .Ầ Ề Ử
A. C U T O ADN:Ấ Ạ
I. TÓM TÁT KI N TH C C B N:Ế Ứ Ơ Ả
- Phân t ADN ( axit đêôxiribônuclêic) có kích th c và kh i l ngử ướ ố ượ
l n; có c u t o đa phân, t c do nhi u d n phân h p l i.ớ ấ ạ ứ ề ơ ợ ạ
- M i đ n phân là m t nuclêôtit có chi u dài 3,4Aỗ ơ ộ ề 0 và có kh i l ngố ượ
trung bình là 300đvC. Có 4 lo i nuclêôtit là A ( ađênin), T ( timin), Gạ
( guanin) và X ( xitôzin).
- Các nuclêôtit liên k t nhau t o thành 2 m ch pôlinuclêôtit. Cácế ạ ạ
nuclêôtit trên hai m ch c a ADN liên k t theo t ng c p, g i là nguyên t cạ ủ ế ừ ặ ọ ắ
b sung:ổ
A liên k t v i T b ng 2 liên k t hyđrôế ớ ằ ế
G liên k t v i X b ng 3 liên k t hyđrô.ế ớ ằ ế
- B n lo i nuclêôtit s p x p v i thành ph n, s l ng và tr t tố ạ ắ ế ớ ầ ố ượ ậ ự
khác nhau t o cho ADN v a có tính đa d ng v a có tính đ c thù.ạ ừ ạ ừ ặ
II. CÁC D NG BÀI T P VÀ PH NG PHÁP GI I:Ạ Ậ ƯƠ Ả
D NG 1.Ạ Tính chi u dài, s l ng nuclêôtit và kh i l ng c aề ố ượ ố ượ ủ
phân t ADN.ử
1. H ng d n và công th c:ướ ẫ ứ
1
Sáng ki n kinh nghi m - Ng i th c hi n : Mai Xuân Dung - Tr ng THCS TT Ba Tế ệ ườ ự ệ ườ ơ
Hai m ch pôlinuclêôtit c a ADN x p song song nhau nên chi u dàiạ ủ ế ề
c a ADN b ng chi u dài c a m t m ch.ủ ằ ề ủ ộ ạ
Ký hi u: ệN: s nuclêôtit c a ADN ố ủ
2
N
: s nuclêôtit c a 1 m chố ủ ạ
L: chi u dài c a ADNề ủ
M: kh i l ng c a ADN.ố ượ ủ
M i nuclêôtit dài 3,4Aỗ0 và có kh i l ng trung bình là 300đvC, nên:ố ượ
L =
2
N
. 3,4A0 N =
0
2
3,4A
L
M= N . 300đvC
2. Bài t p và h ng d n gi i:ậ ướ ẫ ả
Bài 1. Có hai đo n ADN: ạ
- Đo n th nh t có kh i l ng là 900.000đvC.ạ ứ ấ ố ượ
- Đo n th hai có 2400 nuclêôtit.ạ ứ
Cho bi t đ an ADN nào dài h n và dài h n bao nhiêu?ế ọ ơ ơ
GI IẢ
- Xét đo n ADN th nh t:ạ ứ ấ
S l ng nuclêôtit c a đo n:ố ượ ủ ạ
N =
300
M
=
900.000
300
= 3000(nu).
Chi u dài c a đo n ADN:ề ủ ạ
L =
2
N
. 3,4A0 =
3000
2
. 3,4A0 = 5100A0
- Xét đo n ADN th hai:ạ ứ
Chi u dài c a đo n ADN:ề ủ ạ
L =
2
N
. 3,4A0 =
2400
2
. 3,4A0 = 4080A0
V y đo n ADN th nh t dài h n đo n AND th hai:ậ ạ ứ ấ ơ ạ ứ
5100A0 - 4080A0 = 1020A0.
Bài 2. Gen th nh t có chi u dài 3060Aứ ấ ề 0. Gen th hai n ng h n gen thứ ặ ơ ứ
nh t 36000đvC. Xác đ nh s l ng nuclêôtit c a m i gen.ấ ị ố ượ ủ ỗ
GI IẢ
S l ng nuclêôtit c a gen th nh t:ố ượ ủ ứ ấ
N =
0
2
3,4A
L
=
2.3060
3,4
= 1800( nu).
Kh i l ng c a gen th nh t:ố ượ ủ ứ ấ
M= N . 300đvC = 1800 . 300đvC = 540000đvC.
Kh i l ng c a gen th hai:ố ượ ủ ứ
2
Sáng ki n kinh nghi m - Ng i th c hi n : Mai Xuân Dung - Tr ng THCS TT Ba Tế ệ ườ ự ệ ườ ơ
540000đvC + 36000đvC = 576000đvC.
S l ng nuclêôtit c a gen th hai:ố ượ ủ ứ
N =
300
M
=
576000
300
= 1920 ( nu).
D NG 2.Ạ Tính s l ng và t l t ng lo i nuclêôtit c a phân tố ượ ỉ ệ ừ ạ ủ ử
ADN.
1. H ng d n và công th c:ướ ẫ ứ
Theo nguyên t c b sung, trong phân t ADN, s nuclêôtit lo i Aắ ổ ử ố ạ
luôn b ng T và G luôn b ng X:ằ ằ A=T G=X
- S l ng nuclêôtit c a phân t ADN:ố ượ ủ ử
A + T + G + X = N
Hay 2A + 2G =N. A + G =
2
N
- Suy ra t ng quan t l các lo i nuclêôtit trong phân t ADN:ươ ỉ ệ ạ ử
A + G = 50% N T + X = 50% N.
2. Bài t p và h ng d n gi i:ậ ướ ẫ ả
Bài 1. M t genộ dài 0,408micrômet và có s nuclêôtit lo i G b ng 15%. Xácố ạ ằ
đ nh s l ng và t l t ng lo i nclêôtit c a gen. ị ố ượ ỉ ệ ừ ạ ủ
GI IẢ
T ng s nuclêôtit cuae gen:ổ ố
N =
0
2
3,4A
L
=
4
2 0,408 10
3,4
x x
= 2400(nu).
Gen có: G = X = 15%. Suy ra A = T = 50% - 15% = 35%.
V y t l và s l ng t ng lo i nuclêôtit c a gen là:ậ ỉ ệ ố ượ ừ ạ ủ
A = T = 35% x 2400 = 840 ( nu).
G = X = 15% x 2400 = 360 ( nu).
Bài 2. Gen th nh t có 900G b ng 30% t ng s nuclêôtit c a gen.ứ ấ ằ ổ ố ủ
Gen th hai có kh i l ng 900000đvC.ứ ố ượ
Hãy xác đ nh gen nào dài h n.ị ơ
GI IẢ
- Xét gen th nh t:ứ ấ
S l ng nuclêôtit c a gen th nh t:ố ượ ủ ứ ấ
N = 900 x
= 3000 ( nu).
Chi u dài c a gen th nh t:ề ủ ứ ấ
L =
2
N
. 3,4A0 =
3000
2
. 3,4A0 = 5100A0
- Xét gen th hai:ứ
3
Sáng ki n kinh nghi m - Ng i th c hi n : Mai Xuân Dung - Tr ng THCS TT Ba Tế ệ ườ ự ệ ườ ơ
S l ng nuclêôtit c a gen th hai:ố ượ ủ ứ
N =
300
M
=
900000
300
= 3000 ( nu).
Chi u dài c a gen th hai:ề ủ ứ
L =
2
N
. 3,4A0 =
3000
2
. 3,4A0 = 5100A0
V y hai gen có chi u dài b ng nhau.ậ ề ằ
D NG 3.Ạ Xác đ nh trình t và s l ng các lo i nuclêôtit trênị ự ố ượ ạ
m i m ch pôlinuclêôtit c a thân t ADN.ỗ ạ ủ ử
1. H ng d n và công th c:ướ ẫ ứ
- Xác đ nh trình t nuclêôtit trên m i m ch c a phân t ADN d a vàị ự ỗ ạ ủ ử ự
NTBS: A trên m ch này liên k t v i T trên m ch kia và G trên m ch nàyạ ế ớ ạ ạ
liên k t v i X trên m ch kia.ế ớ ạ
- G i Aọ1, T1, G1, X1 l n l t là s nuclêôtit m i lo i trên m ch thầ ượ ố ỗ ạ ạ ứ
nh t và Aấ2, T2, G2, X2 l n l t là s nuclêôtit m i lo i trên m ch th hai.ầ ượ ố ỗ ạ ạ ứ
D a vào NTBS, ta có: ự
A1 = T2 T1 = A2
G1 = X2X1 = G2
A = T = A1 + A2 G = X = G1 + G2
2. Bài t p và h ng d n gi i:ậ ướ ẫ ả
Bài 1. M t đo n c a phân t ADN có tr t t các nuclêôtit trên m ch đ nộ ạ ủ ử ậ ự ạ ơ
th nh t nh sau: ứ ấ ư
…AAT-AXA-GGX-GXA-AAX-TAG…
a. Vi t tr t t các nuclêôtit trên m ch đ n th hai c a đ anế ậ ự ạ ơ ứ ủ ọ ADN .
b. Xác đ nh s l ng t ng lo i nuclêôtit c a m i m ch và c a đ anị ố ượ ừ ạ ủ ỗ ạ ủ ọ
ADN đã cho.
GI IẢ
a. Tr t t các nuclêôtit trên m ch đ n th hai c a đ aậ ự ạ ơ ứ ủ ọ n ADN :
…TTA-TGT-XXG-XGT-TTG-ATX...
b. S l ng t ng lo i nuclêôtit c a m i m ch và c a đ an ADN.ố ượ ừ ạ ủ ỗ ạ ủ ọ
Theo đ bài và theo NTBS, ta có s nuclêôtit trên m i m ch:ề ố ỗ ạ
A1 = T2 = 8 ( nu) T1 = A2 = 2 (nu)
G1 = X2 = 4( nu) X1 = G2 = 4 ( nu).
S l ng t ng lo i nuclêôtit c a đ an ADN:ố ượ ừ ạ ủ ọ
A = T = A1 + A2 = 8+2 = 10 (nu)
G = X = G1 + G2 = 4+4 = 8 ( nu).
Bài 2. M t gen có chi u dài 5100Aộ ề 0 và có 25%A. Trên m ch th nh t cóạ ứ ấ
300T và trên m ch th hai có 250X. Xác đ nh:ạ ứ ị
a. S l ng t ng lo i nuclêôtit c a c gen.ố ượ ừ ạ ủ ả
4
Sáng ki n kinh nghi m - Ng i th c hi n : Mai Xuân Dung - Tr ng THCS TT Ba Tế ệ ườ ự ệ ườ ơ
b. S l ng t ng lo i nuclêôtit c a m i m ch gen.ố ượ ừ ạ ủ ỗ ạ
GI IẢ
a. S l ng t ng lo i nuclêôtit c a c gen:ố ượ ừ ạ ủ ả
T ng s nuclêôtit c a gen: ổ ố ủ
N =
0
2
3,4A
L
=
2 5100
3,4
x
= 3000( nu).
Theo đ : A =T = 25%ề
Suy ra G = X = 50% - 25% = 25%
V y s l ng t ng lo i nuclêôtit c a gen đ u b ng nhau:ậ ố ượ ừ ạ ủ ề ằ
A = T = G = X = 25% x 3000 = 750 (nu).
b. S l ng t ng lo i nuclêôtit c a m i m ch gen:ố ượ ừ ạ ủ ỗ ạ
Theo đ bài và theo NTBS, ta có:ề
T1 = A2 = 300 ( nu)
Suy ra A1 = T2 = A – A2 = 750 – 300 = 450 (nu).
G1 = X2 = 250 ( nu)
Suy ra X1 = G2 = G – G1 = 750 – 250 = 500 (nu).
D NG 4.Ạ Tính s liên k t hyđrô c a phân t ADN. ố ế ủ ử
1. H ng d n và công th c:ướ ẫ ứ
Trong phân t ADN: ử
- A trên m ch này liên k t v i T trên m ch kia b ng 2 liên k tạ ế ớ ạ ằ ế
hyđrô.
- G trên m ch này liên k t v i X trên m ch kia b ng 3 liên k tạ ế ớ ạ ằ ế
hyđrô.
G i H là s liên k t hyđrô c a phân t ADNọ ố ế ủ ử
H = ( 2 x s c p A-T) + ( 3 x s c p G-X)ố ặ ố ặ
Hay: H = 2A + 3G
2. Bài t p và h ng d n gi i:ậ ướ ẫ ả
Bài 1. M t gen có 2700 nuclêôtit và có hi u s gi a A v i G b ng 10% sộ ệ ố ữ ớ ằ ố
nuclêôtit c a gen. ủ
a. Tính s l ng t ng lo i nuclêôtit c a gen.ố ượ ừ ạ ủ
b. Tính s liên k t hyđrô c a gen.ố ế ủ
GI IẢ
a. S l ng t ng lo i nuclêôtit c a gen:ố ượ ừ ạ ủ
Theo đ : ềA – G = 10%
Theo NTBS A + G = 50%
Suy ra: 2A = 60%
V y ậA = T = 30%
Suy ra: G = X = 50% - 30% = 20%.
S l ng t ng lo i nuclêôtit c a gen:ố ượ ừ ạ ủ
5