SKKN: Rèn kĩ năng làm bài tập đọc hiểu cho học sinh lớp 11

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NAM ĐỊNH<br /> TRƯỜNG THPT MỸ LỘC<br /> ­­­­­­­­­­­­­­­<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> BÁO CÁO SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM<br /> DỰ THI CẤP TỈNH<br /> <br /> <br /> ĐỀ TÀI:<br /> <br /> RÈN KĨ NĂNG LÀM BÀI TẬP <br /> ĐỌC HIỂU CHO HỌC SINH LỚP 11 <br /> <br /> <br /> <br /> Tác giả: Mai Thị Thu Hà<br /> Trình độ chuyên môn: Đại học<br /> Chức vụ: Giáo viên<br /> Đơn vị công tác: Trường THPT Mỹ Lộc – Nam Định<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> <br /> <br /> THÔNG TIN CHUNG VỀ SÁNG KIẾN<br /> <br /> <br /> 1. Tên sáng kiến: RÈN KĨ NĂNG LÀM BÀI TẬP ĐỌC HIỂU CHO HỌC SINH <br /> LỚP 11.<br /> 2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Môn Ngữ văn<br /> 3. Thời gian áp dụng sáng kiến: Từ năm học 2014 – 2015, học kì I năm học 2015 ­ <br /> 2016 và những năm học tới.<br /> 4. Tác giả:<br /> ­ Họ và tên: Mai Thị Thu Hà<br /> ­ Ngày, tháng, năm sinh: 03 – 03 ­ 1978<br /> ­ Nơi thường trú: Liêm Thôn, Mỹ Thịnh, Mỹ Lộc, Nam Định <br /> ­ Trình độ chuyên môn: Đại học<br /> ­ Chức vụ công tác: Giáo viên<br /> ­ Đơn vị công tác: Trường THPT Mỹ Lộc<br /> ­ Địa chỉ  liên hệ: Mai Thị  Thu Hà – Giáo viên, Trường THPT Mỹ  Lộc, huyện Mỹ <br /> Lộc, tỉnh Nam Định.<br /> ­ Điện thoại: 0942714115.<br /> ­ Tỷ lệ đóng góp tạo ra sáng kiến: 95%.<br />  5. Đơn vị áp dụng sáng kiến:<br /> ­ Tên đơn vị: Trường THPT Mỹ Lộc<br /> ­ Địa chỉ: Km5, xã Mỹ Hưng, huyện Mỹ Lộc, tỉnh Nam Định<br /> ­ Điện thoại: 0350.3810640<br /> <br /> <br />  <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  1       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> PHẦN I. ĐIỀU KIỆN HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN<br /> 1. Cơ sở lí luận.<br /> Từ  sau Nghị  quyết 29 của Ban chấp hành trung  ương Đảng lần thứ  8 (khóa <br /> XI), vấn đề đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục và đào tạo Việt Nam đã thực <br /> sự  đi vào đời sống. Bộ môn ngữ  văn của chúng tôi không nằm ngoài quỹ  đạo  ấy.  <br /> Cùng với việc đổi mới sách giáo khoa, việc dạy học ngữ văn đã chuyển từ phương <br /> pháp giảng văn sang phương pháp đọc hiểu văn bản. Dạy văn thực chất là dạy cho <br /> học sinh cách thức khám phá, giải mã văn bản. Từ đó hình thành cho học sinh năng  <br /> lực tự  học, tự  đọc, tự  tiếp nhận văn bản nói chung cũng như  các năng lực phẩm <br /> chất khác. Hơn nữa việc dạy và học ngữ  văn trong xu thế  mới vừa phải quan tâm <br /> mục tiêu giáo dục theo yêu cầu của xã hội; vừa phải quan tâm đến nhu cầu, sở thích  <br /> của cá nhân người học.<br /> Trước đây chương trình Ngữ  văn đã nêu ba mục tiêu cơ  bản của việc dạy  <br /> học ngữ văn: Một là cung cấp cho HS những kiến thức phổ thông, cơ bản, hiện đại,  <br /> có tính hệ thống về ngôn ngữ (trọng tâm là tiếng Việt) và văn học (trong tâm là văn  <br /> học Việt Nam), phù hợp với trình độ  phát triển của lưa tuổi và yêu cầu đào tạo  <br /> nguồn nhân lực trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước ”. Hai là hình  <br /> thành và phát triển năng lực sử dụng tiếng Việt, tiếp nhận văn học, cảm thụ thẩm  <br /> mĩ… Ba là bồi dưỡng tinh thần, tinh cảm như  tình yêu tiếng Việt, yêu thiên nhiên, <br /> gia đình, lòng tự hào dân tộc…<br /> Từ  sau khi đổi mới, mục tiêu dạy học môn Ngữ  văn, đã điều chỉnh theo  <br /> hướng: Đề cao mục tiêu hình thành và phát triển năng lực ngữ văn, mà trước hết là <br /> năng giao tiếp với việc sử  dụng thành thạo bốn kỹ  năng cơ  bản: đọc, viết, nghe,  <br /> nói… Thông qua mục tiêu trực tiếp này tiếp tục hình thành các kỹ  năng, năng lực  <br /> khác; đồng thời giáo dục tư  tưởng, tình cảm, giáo dục nhân cách cao đẹp cho học <br /> sinh.<br /> 2.Cơ sở thực tiễn<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  2       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> Thực tế, chương trình Ngữ  văn THPT đã được xây dựng trên nguyên tắc tích <br /> hợp cả  3 phân môn: Đọc văn, Tiếng Việt và Làm văn. Trong phân môn Đọc văn, <br /> chúng ta sử dụng khái niệm đọc hiểu và coi đó như một phương pháp dạy học tích  <br /> cực hướng tới chủ  thể  trung tâm là người đọc; nhất là khi yêu cầu đổi mới hiện  <br /> nay chú trọng đặc biệt đến kĩ năng đọc hiểu văn bản của học sinh, thể hiện qua các <br /> đề bài kiểm tra đánh giá, các bài thi trong những năm gần đây.<br /> Đề bài kiểm tra đọc hiểu sử dụng các ngữ liệu bao gồm: các đoạn văn bản hoặc  <br /> văn bản ngắn, các văn bản có trong chương trình sách giáo khoa và ngoài chương <br /> trình sách giáo khoa; cả văn bản nghệ thuật và văn bản nhật dụng với yêu cầu nắm  <br /> vững các kiến thức cơ bản của cả ba phân môn (Đọc văn, Tiếng Việt và Làm văn) <br /> mới có thể giải quyết được yêu cầu đề ra.<br /> Một thực tế  trong giảng dạy đọc hiểu và kiểm tra đánh giá môn ngữ  văn <br /> phần đọc hiểu còn khá nhiều giáo viên lúng túng: ra đề còn chưa đúng tinh thần đọc <br /> hiểu, chưa ra được đề  đúng và đề  hay. Và cũng vì thế  nên trong giảng dạy, giáo  <br /> viên chưa định hướng cho học sinh được cách làm bài đọc hiểu một cách tốt nhất; <br /> rồi đến khi chấm bài thường cảm tính, chữa bài chung chung thiếu tính cụ thể. <br /> Đã có nhiều tài liệu hướng dẫn kĩ năng đọc hiểu văn bản, nhưng phần lớn đều <br /> dừng lại  ở  các bài cụ  thể  trong chương trình theo định hướng đôi khi đã trở  thành <br /> lối mòn, hoặc giải những những bài bập cụ thể.<br />  Học sinh cũng đã được trang bị  kiến thức phục vụ  cho kĩ năng đọc hiểu một <br /> cách có hệ thống theo từng bậc học: từ Tiểu học,Trung học cơ sở đến Trung học <br /> phổ  thông. Nhưng thực tế, các em luôn cảm thấy lúng túng trước những bài tập <br /> kiểm tra đọc hiểu, hay gặp khó khăn khi tiếp cận một văn bản hoàn toàn mới. Điều <br /> này có thể do nhiều nguyên nhân, song theo tôi có những nguyên nhân chính sau đây: <br /> ­ Học sinh quen lối học chay, học vẹt – thuộc hướng dẫn, lời giải  của th ầy cô; <br /> không có thói quen hoặc ngại tìm tòi khám phá, phát hiện – học thụ động.<br /> ­ Được trang bị  kiến thức nhưng hoặc là chưa biết huy động hoặc kĩ năng vận <br /> dụng yếu, có ‘phương tiện’ trong tay mà chẳng biết sử dụng như thế nào.<br /> ­ Các em chưa hình thành thói quen hệ  thống hóa các đơn vị  kiến thức để  thấy <br /> mối liên hệ  giữa các phân môn trong môn Ngữ  văn cũng giống như  các   bộ  môn  <br /> <br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  3       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> khác như: Toán, Vật lý, Hóa học.... – để  giải quyết một bài tập đôi khi phải huy <br /> động, vận dụng nhiều đơn vị kiến thức, công thức khác nhau.<br /> Đây cũng chính là nguyên nhân khiến học sinh thấy môn ngữ  văn trừu tượng  <br /> khó hiểu, không rõ ràng tường minh dễ học dễ vận dụng như các bộ môn khác; các <br /> em (và còn rất nhiều người khác cũng vậy) chỉ  thích nghe người ta giảng bình về <br /> văn chương chứ  không muốn tự  mình khám phá phát hiện vẻ  đẹp của những áng <br /> văn chương; thậm chí họ không ngại thừa nhận: “Đọc thì thấy ‘rằng hay thì thật là <br /> hay’ nhưng mà chẳng biết hay vì cái chi?”<br /> Xuất phát từ thực trạng đó, tôi thấy việc hướng dẫn cho học sinh thực sự có kĩ <br /> năng và thuần thục kĩ năng đọc hiểu văn bản là vô cùng cần thiết để các em có thể <br /> dễ dàng thực hiện tốt các bài tập đọc hiểu; cũng như tự tin, chủ động tiếp cận cận  <br /> các văn bản trong và ngoài chương trình học. Vì thế ngay từ khi Bộ Giáo dục & Đào  <br /> tạo có chủ  chương đưa câu hỏi đọc hiểu vào đề  kiểm tra, đề  thi tôi đã hình thành <br /> đề tài “rèn kĩ năng làm bài tập đọc hiểu cho học sinh lớp 11.”<br /> PHẦN II. MÔ TẢ GIẢI PHÁP<br /> A. MÔ TẢ GIẢI PHÁP TRƯỚC KHI TẠO RA SÁNG KIẾN<br /> Cùng với chương trình đổi mới chương trình, sách giáo khoa, Bộ Giáo dục & <br /> Đào tạo đã quan tâm đến đổi mới phương pháp dạy học và đổi mới kiểm tra đánh <br /> giá. Điều này đã được cả người dạy và người học hào hứng hưởng ứng, và thực tế <br /> đã giúp cho giờ học ngữ văn bớt căng thẳng, nặng nề bởi nó phát huy được vai trò <br /> tích cực chủ động của học sinh.<br /> Song đó chỉ là trong giờ học với sự giúp đỡ của giáo viên qua một hệ thống những  <br /> câu hỏi định hướng, gợi mở có tầng bậc. Còn thực tế khi gặp những đề kiểm tra dưới <br /> dạng câu hỏi đọc hiểu thì học sinh thường lúng túng không tự giải quyết được vấn đề: <br /> làm không đúng, không xác định được nội dung trả lời cho đúng trọng tâm, viết dài nên <br /> mất điểm. Bằng thực tế giảng dạy tôi thấy có một số nguyên nhân cơ bản sau:<br /> * Về phía giáo viên: Đây là một dạng bài tập kiểu mới vì vậy nhiều giáo viên <br /> vẫn còn lúng túng trong việc ra câu hỏi, lựa chọn ngữ liệu đọc hiểu: ra câu hỏi và  <br /> hướng dẫn chấm theo hướng chủ quan cảm tính, dạy thế  nào ra hướng dẫn chấm  <br /> như vậy, khiến học sinh không có phương pháp làm bài rất dễ mất điểm. Khi  rèn kĩ <br /> năng đọc hiểu văn bản cho học sinh, giáo viên thường bắt đầu bằng việc hướng  <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  4       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> dẫn học sinh đọc hiểu từng văn bản một. Cách làm này rất mất thời gian, bởi vì <br /> những văn bản dùng làm ngữ  liệu đọc hiểu văn bản rất phong phú đa dạng giáo  <br /> viên không thể dạy hết cho học sinh được.<br /> * Về phía học sinh: <br /> ­ Học sinh chưa nắm chắc kiến thức cơ bản của các phân môn, vì vậy còn  <br /> làm bài sai, thiếu chính xác.<br /> Có thể  là bởi chương trình dàn trải kiến thức từ  bậc Tiểu học, qua Trung  <br /> học cơ  sở, đến Trung học phổ  thông; lại vẫn nặng về  phần cung cấp kiến thức,  <br /> chứ chưa thực chú trọng vận dụng thực hành nên các em chưa nắm chắc, thậm chí  <br /> còn lơ mơ  về được các đơn vị  kiến thức cơ bản của các phân môn vì vậy còn hay <br /> nhầm lẫn (Ví dụ: không phân biệt được các biện pháp tu từ, các phong cách ngôn  <br /> ngữ, các phương thức biểu đạt, các thao tác lập luận, các phương thức lập luận…);  <br /> hoặc nếu có nhớ  thì lại không biết phân tích ý nghĩa, tác dụng hiệu quả  như  thế <br /> nào; hoặc không biết huy động, vận dụng những kiến thức ấy như thế nào.<br /> ­  Học sinh thiếu các kĩ năng làm bài: đọc ngữ  liệu, không có kĩ năng phân  <br /> tích, xử  lí dữ  liệu có trong đề  bài; không biết xác định nội dung chính cần trả  lời  <br /> dẫn đến làm sai hoặc thiếu; không biết sắp xếp các ý dẫn đến trình bày lộn xộn,  <br /> không được điểm tối đa.<br /> ­ Khi gặp dạng câu hỏi mở  trả  lời dài học sinh không biết cách trả  lời nên <br /> thường trả lời cảm tính, dẫn đến mất điểm.<br /> Với câu hỏi mở học sinh thường không xác định được đâu là câu hỏi mở trả <br /> lời ngắn, đâu là câu hỏi mở trả lời dài nên làm bài một cách chủ quan, sơ sài, không  <br /> biết câu nào cần làm kĩ, câu nào trả lời đủ ý là có điểm…<br /> Tóm lại, xét cả nguyên nhân chủ quan và khách quan tôi thấy việc rèn luyện <br /> nâng cao kĩ năng làm bài tập đọc hiểu cho học sinh là vô cùng cần thiết. Trên cơ sở <br /> đó tôi đã chọn đề tài “rèn kĩ năng làm bài tập đọc hiểu cho học sinh lớp 11.”<br /> <br /> <br /> B. MÔ TẢ GIẢI PHÁP SAU KHI CÓ SÁNG KIẾN<br /> I. HƯỚNG DẪN HỌC SINH HỆ THỐNG HÓA CÁC KIẾN THỨC CƠ <br /> BẢN ĐỂ LÀM BÀI TẬP ĐỌC HIỂU:<br /> <br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  5       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> Kiến thức kiểm tra trong phần đọc hiểu rất đa dạng, phong phú, đòi hỏi các <br /> em phải nắm vững kiến thức thuộc cả  ba phân môn Tiếng Việt, đọc văn và làm <br /> văn. Trên cơ  sở  những kiến thức học sinh đã được trang bị, tôi đã giúp các em hệ <br /> thống những kiến thức cơ bản như sau:<br /> 1. PHẦN TIẾNG VIỆT.<br /> 1.1. Các kiến thức về từ: <br /> a. Từ xét về cấu tạo: Nắm được đặc điểm các từ: từ đơn, từ ghép, từ phức, từ láy.<br /> * Từ đơn: là từ được cấu tạo bởi một tiếng có nghĩa tạo thành.<br /> Có 2 loại từ đơn: từ đơn một âm tiết và từ đơn đa âm tiết.<br />      Tác dụng: dùng định danh sự  vật, hiện tượng hoặc dùng để  nêu đặc điểm tính  <br /> chất trạng thái của sự vật; dùng để tạo từ ghép, từ  láy làm cho vốn từ thêm phong <br /> phú<br /> VD: nhà, cửa, bàn, ghế, xe…<br /> * Từ phức: là từ được cấu tạo từ hai tiếng trở lên.<br /> Từ phức được chia ra làm hai loại là Từ ghép và Từ láy:<br /> ­ Từ ghép: là những từ có cấu tạo từ hai tiếng trở lên, giữa các tiếng có quan hệ với <br /> nhau về mặt nghĩa.<br /> + Tác dụng: dùng định danh sự  vật, hiện tượng hoặc dùng để  nêu đặc điểm tính  <br /> chất trạng thái của sự vật<br /> + Căn cứ vào quan hệ về mặt nghĩa giữa các tiếng trong từ ghép, người ta chia làm <br /> hai loại: từ ghép đẳng lập và từ ghép chính phụ<br /> VD: Anh em, bố mẹ, nhà cửa, bàn ghế, quần áo… (từ ghép đẳng lập)<br /> Xe đạp, lốp xe, cây cối, đường xá (từ ghép chính phụ)<br /> ­ Từ láy: là những từ được cấu tạo bởi hai tiếng trở lên, giữa các tiếng có quan hệ <br /> với nhau về mặt âm. Trong từ láy chỉ có một tiếng gốc có nghĩa, các tiếng khác láy <br /> lại tiếng gốc.<br /> Phân loại từ láy: Láy bộ phận (láy âm và láy vần) và láy toàn bộ; láy đôi, láy  <br /> ba, láy bốn.<br /> VD: lúng la lúng liếng, sạch sành sanh, long lanh, …<br /> Tác dụng: tạo nên những từ tượng thanh, tượng hình trong miêu tả, thơ  ca...  <br /> có tác dụng gợi hình gợi cảm. <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  6       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> b. Từ xét về nguồn gốc<br /> ­ Từ mượn: gồm từ Hán Việt và từ mượn các nước khác <br /> VD:   + Từ Hán Việt: hoàng hôn, nhân dân, quốc kì, quốc lộ…<br />           + Từ mượn các nước khác: gác ba ga, ba đờ xuy, ra đi ô, facebook, email…<br /> ­ Từ địa phương (phương ngữ): là từ dùng ở một địa phương nào đó (có từ toàn dân  <br /> tương ứng).<br /> VD: Tía, mế, mô, rứa, mần răng, ni, nớ…<br /> ­ Biệt ngữ xã hội: là từ được dùng trong một tầng lớp xã hội nhất định.<br /> VD: Cớm, chõm, dân hai ngón, …<br /> c. Từ xét về nghĩa<br /> * Khái niệm: <br /> ­ Nghĩa của từ là nội dung (sự vật, tính chất, hoạt động, quan hệ..) mà từ biểu thị.<br /> ­ Một từ  có thể  có thể  có nhiều nghĩa. Từ  nhiều nghĩa là từ  mang sắc thái ý nghĩa <br /> khác nhau do hiện tượng chuyển nghĩa từ.<br /> * Phân loại từ tiếng Việt<br /> ­ Xét về từ loại:<br /> + Danh từ: là những từ chỉ người, vật; thường dùng làm chủ ngữ trong câu.<br /> ­ Động từ: là những từ dùng chỉ trạng thái, hành động của sự vật; thường dùng làm <br /> vị ngữ trong câu.<br /> + Tính từ: là những từ chỉ đặc điểm, tính chất của sự vật, hành động trạng thái; có <br /> thể làm chủ ngữ hoặc vị ngữ trong câu.<br /> + Đại từ: là những từ dùng để trỏ người, sự vật, hoạt động tính chất được nói đến <br /> trong một ngữ cảnh nhất định của lời nói hoặc dùng để hỏi.<br /> + Lượng từ: là những từ chỉ lượng ít hay nhiều của sự vật.<br /> + Chỉ từ: là những từ dùng để trỏ vào sự vật, nhằm xác định vị trí của sự vật trong <br /> không gian hoặc thời gian.<br /> + Quan hệ  từ: là những từ  dùng để  biểu thị  các ý nghĩa quan hệ  như  sở  hữu, so  <br /> sánh, nhân quả... giữa các bộ phận của câu hay giữa các câu với câu trong đoạn văn.<br /> + Trợ từ: là những từ chuyên đi kèm một từ ngữ trong câu để nhấn mạnh hoặc biểu <br /> thị thái độ đánh giá sự vật, sự việc được nói đến ở từ ngữ đó.<br /> <br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  7       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> + Thán từ: là những từ dùng để bộc lộ cảm xúc tình cảm cảu người nói hoặc dùng  <br /> để gọi, đáp.<br /> + Tình thái từ: là những từ  thêm vào câu để  cấu tạo câu nghi vấn, câu cầu khiến, <br /> câu cảm thán và để biểu thị sắc thái tình cảm của người nói.<br /> ­ Các loại từ xét về nghĩa:<br /> + Từ đồng nghĩa: là những từ có nghĩa tương tự nhau.<br /> + Từ trái nghĩa: là những từ có nghĩa trái ngược nhau.<br /> + Từ đồng âm: là những từ có âm giống nhau nhưng nghĩa khác xa nhau.<br /> + Từ tượng hình: là từ gợi tả dáng vẻ, hình ảnh trạng thái của sự vật.<br /> + Từ tượng thanh: là từ mô phỏng âm thanh của tự nhiên hoặc của con người.<br /> 1. 2. Các kiến thức về câu: <br /> a. Các thành phần cấu tạo câu<br /> * Thành phần chính:  ­ Chủ ngữ:<br />                           ­ Vị ngữ: <br /> * Thành phần phụ:<br /> ­ Trạng ngữ: là thành phần nhằm xác định thêm thời gian, nơi chốn, nguyên nhân,  <br /> mục đích, cách thức... diễn ra sự việc nêu trong câu.<br /> ­  Thành phần biệt lập: là thành phần không tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự <br /> việc của câu (tình thái, cảm thán, gọi ­ đáp, phụ chú), bao gồm:<br /> +  Phần phụ  tình thái: dùng để  thể  hiện cách nhìn của người nói đối với sự  việc  <br /> được nói đến trong câu<br />   ần phụ cảm thá n<br /> + Ph   : được dùng để bộc lộ tâm lí của người nói (vui, buồn, mừng, <br /> giận...).<br /> + Thành phần phụ  chú:được dùng để  bổ  sung một số  chi tiết cho nội dung chính <br /> của câu. Thành phần phụ  chú thường được đặt giữa hai dấu gạch ngang, hai dấu  <br /> phẩy, hai dấu ngoặc đơn hoặc giữa một dấu gạch ngang với một dấu phẩy. Nhiều  <br /> khi thành phần phụ chú còn được đặt sau dấu hai chấm.<br /> + Thành phần gọi đáp: được dùng để tọa lập hoặc duy trì mối quan hệ giao tiếp.<br /> + Khởi ngữ: là thành phần câu đứng trước chủ ngữ để  nêu lên đề tài được nói đến  <br /> trong câu.<br /> <br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  8       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> b. Các thành phần nghĩa của câu: <br /> * Nghĩa sự việc:<br /> ­ Câu biểu thị hành động.<br /> ­ Câu biểu thị tư thế.<br /> ­ Câu biểu thị sự tồn tại.<br /> ­ Câu biểu thị trạng thái, tính chất, đặc điểm.<br /> ­ Câu biểu thị quá trình.<br /> ­ Câu biểu thị quan hệ.<br /> * Nghĩa tình thái.<br /> ­ Tình cảm thái độ, sự đánh giá của người nói với sự việc được nói đến trong câu.<br /> ­ Tình cảm thái độ của người nói với người nghe.<br /> c. Phân loại câu<br /> * Câu phân loại theo cấu tạo ngữ pháp: Câu đặc biệt, câu đơn, câu phức, câu ghép.<br /> ­ Câu đặc biệt: là câu không xác định được thành phần chủ ngữ ­ vị ngữ của câu.<br /> VD: Mưa. Nắng. Gió. Sương.<br /> ­ Câu đơn: là câu được cấu tạo bởi một cụm chủ ngữ vị ngữ.<br /> VD:  Hoa nở.<br /> ­ Câu ghép là câu có kết câu từ 2 cụm chủ ngữ ­ vị ngữ làm nòng cốt trở lên.<br /> VD:  Gió thổi, mây bay.<br /> Có nhiều loại câu ghép: câu ghép đẳng lập, câu ghép chính phụ, câu ghép có  <br /> quan hệ từ, câu ghép không có quan hệ từ.<br /> ­ Câu phức là câu có kết cấu từ 2 cụm chủ ngữ ­ vị ngữ trở lên nhưng trong đó chỉ <br /> có một cụm chủ  vị làm nòng cốt còn các cụm chủ vị  khác bị  bao trong cụm chủ  vị <br /> nòng cốt.<br /> VD:     + Cái xe này, lốp bị hỏng.<br />  + Con mèo nhảy làm đổ lọ hoa.<br /> * Câu phân loại theo mục đích nói<br /> ­ Câu trần thuật: được dùng để  miêu tả, kể, nhận xét sự  vật. Cuối câu trần thuật <br /> người viết đặt dấu chấm.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  9       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> ­ Câu nghi vấn: được dùng trước hết với mục đích nêu lên điều chưa rõ (chưa biết <br /> còn hoài nghi) và cần được giải đáp. Cuối câu nghi vấn, người viết dùng dấu chấm <br /> hỏi.<br /> ­  Câu cầu khiến:  Là câu dùng để  ra lệnh, yêu cầu, đề  nghị, khuyên bảo...đối với <br /> người tiếp nhận lời. Câu cầu khiến thường được dùng như  những từ  ngữ: hãy, <br /> đừng, chớ, thôi, nào....Cuối câu cầu khiến người viết đặt dấu chấm hay dấu chấm  <br /> than.<br /> ­ Câu cảm thán: Dùng để bộc lộ trạng thái, cảm xúc của người nói ...<br /> ­ Câu phủ định, câu khẳng định. <br /> 1.3. Các biện pháp tu từ .<br /> a. Các biện pháp tu từ từ vựng<br /> a.1.So sánh: là đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác để  tìm ra sự <br /> giống nhau và khác nhau giữa chúng. <br /> * Tác dụng của so sánh: So sánh nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.<br /> ­ So sánh tạo ra những hình  ảnh cụ  thể sinh động. Phần lớn các phép so sánh đều  <br /> lấy cái cụ thể so sánh với cái không cụ thể  hoặc kém cụ  thể  hơn, giúp mọi người  <br /> hình dung được sự vật, sự việc cần nói tới và cần miêu tả.<br /> ­ So sánh giúp cho câu văn hàm súc gợi trí tưởng tượng của ta bay bổng. <br /> ­ Mục đích của so sánh nhiều khi không phải là tìm sự giống nhau hay khác nhau mà <br /> nhằm diễn tả một cách hình ảnh một bộ phận hay đặc điểm nào đó của sự vật giúp <br /> người nghe, người đọc có cảm giác hiểu biết sự vật một cách cụ thể sinh động. <br />            Trong cách nói hằng ngày  người  Việt Nam thường dùng so sánh ví von :  <br /> Đẹp như tiên giáng trần, hôi như cú, vui như tết, xấu như ma … Khiến lời nói vừa  <br /> có hình ảnh vừa thấm thía. <br />          Còn trong văn bản nghệ thuật, so sánh được dùng như một biện pháp tu từ với  <br /> thế mạnh đặc biệt khi gợi hình, gợi cảm. Đôi khi có những so sánh rất bất ngờ, thú <br /> vị, góp phần cụ thể hóa được những gì hết sức trừu tượng, khó cân đo, đong đếm.  <br /> * Các kiểu so sánh: Dựa vào mục đích và các từ so sánh người ta chia phép so sánh <br /> thành   hai   kiểu:<br /> ­ So sánh ngang bằng (còn gọi là so sánh tương đồng): thường được thể  hiện bởi <br /> <br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  10       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> các từ  như  là, như, y như, tựa như, giống như  hoặc cặp đại từ  bao nhiêu…bấy  <br /> nhiêu.<br /> ­ So sánh hơn – kém (còn gọi là so sánh tương phản): thường sử  dụng các từ  như <br /> hơn, hơn là, kém, kém gì…<br /> a.2. Nhân hóa:  là cách gọi tả  con vật cây cối đồ  vật ... bằng những từ  ngữ  vốn  <br /> được dùng để gọi hoặc tả con người.<br /> * Tác dụng:   Nhân hóa khiến sự  vật trở  nên sống động, gần với đời sống con <br /> người. Cách diễn đạt nhân hóa đem lại cho lời thơ, văn có tính biểu cảm cao. <br /> * Phân loại: Nhân hoá được chia thành các kiểu sau đây:<br /> ­ Gọi sự vật bằng những từ vốn gọi người:<br /> ­ Những từ  chỉ  hoạt động, tính chất của con người được dùng để  chỉ  hoạt động,  <br /> tính chất của đối tượng không phải là người. <br /> ­ Coi đối tượng không phải là người như con người để tâm tình trò chuyện. <br /> Ví dụ:    Khăn thương nhớ ai<br />               Khăn rơi xuống đất?<br />              Khăn thương nhớ ai<br />              Khăn vắt trên vai                      (Ca dao)<br /> ­ Ngoài ra còn có biện pháp vật hoá. Ðó là cách dùng các từ ngữ chỉ thuộc tính, hoạt <br /> động của loài vật, đồ  vật sang chỉ  những thuộc tính và hoạt động của con người.  <br /> Biện pháp này thường được dùng trong khẩu ngữ và trong văn thơ châm biếm. <br /> a.3. Ẩn dụ: là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự  vật, hiện tượng khác vì  <br /> giữa chúng có điểm tương đồng với nhau.<br /> * Tác dụng:  Dùng  ẩn dụ  nhằm tăng thêm tính gợi hình gợi cảm, sự  hàm súc, lôi  <br /> cuốn cho cách diễn đạt.  <br /> * Phân loại: <br /> ­  Ẩn dụ  hình thức: đó là sự  chuyển đổi tên gọi những sự vật, hiện tượng có điểm <br /> nào đó tương đồng với nhau về hình thức (là cách gọi sự vật A bằng sự vật B).<br /> ­ Ẩn dụ  cách thức: đó là sự  chuyển đổi tên gọi về  cách thức thực hiện hành động  <br /> khi giữa chúng có những nét tương đồng nào đó với nhau (là cách gọi hiện tượng A <br /> bằng hiện tượng B).<br /> <br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  11       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br />  ­ Ẩn dụ  phẩm chất: đó là sự chuyển đổi tên gọi những sự  vật, hiện tượng có nét  <br /> tương đồng với nhau  ở  một vài điểm nào đó về  tính chất, phẩm chất  (là cách lấy <br /> phẩm chất của sự vật A để chỉ phẩm chất của sự vật B).<br /> ­    Ẩn dụ  chuyển đổi cảm giác: đó là sự  chuyển đổi tên gọi những sự  vật, hiện <br /> tượng có nét tương đồng với nhau  ở  một vài điểm nào đó về  cảm giác ẩn dụ  này  <br /> thường dùng kết hợp các từ  ngữ   chỉ  cảm giác loại này với cảm giác loại khác (là <br /> những ẩn dụ trong đó B là một cảm giác vốn thuộc một loại giác quan dùng để chỉ <br /> những cảm giác A vốn thuộc các loại giác quan khác hoặc cảm xúc nội tâm. Nói <br /> gọn là lấy cảm giác A để chỉ cảm giác B).<br /> a.4.  Hoán dụ: là gọi tên sự  vật, sự  việc, hiện tượng, khái niệm này bằng tên sự <br /> vật, sự việc, hiện tượng, khái niệm khác vì giữa chúng có quan hệ  gần gũi, đi đôi  <br /> với nhau trong thực tế.<br /> * Tác dụng: dùng hoán dụ làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.<br /> * Phân loại: Có 4 kiểu hoán dụ thường gặp:<br /> ­ Lấy một bộ phận để gọi toàn thể; <br /> ­ Lấy vật chứa đựng để chỉ vật bị chứa đựng.<br /> ­ Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật.<br /> ­ Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.<br /> a.5. Nói quá:  là cách nói phóng đại mức độ, qui mô, tính chất, của sự  vật hiện  <br /> tượng được miêu tả. <br /> Nói quá còn gọi là khoa trương, thậm xưng, phóng đại, cường điệu, ngoa  <br /> ngữ<br /> * Tác dụng: Tô đậm nhấn mạnh, gây ấn tượng hơn về điều định nói , tăng sức biểu <br /> cảm cho sự diễn đạt. <br /> * Biện pháp này được dùng nhiều trong các PC: khẩu ngữ, văn chương,  thông <br /> tấn<br /> a.6. Nói giảm, nói tránh: là cách nói giảm nhẹ  mức độ, quy mô, tính chất của sự <br /> vật, sự  việc, hiện tượng hoặc dùng cách diễn đạt khác với tên gọi vốn có của sự <br /> vật, sự việc, hiện tượng.<br /> * Tác dụng:<br /> ­ Tạo nên cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển; tăng sức biểu cảm cho lời thơ, văn.<br /> Sáng kiến kinh nghiệm  12       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> ­ Giảm bớt mức độ tránh gây cảm giác quá đau buồn, ghê sợ, nặng nề trong những  <br /> trường hợp cần phải lảng tránh do những nguyên  nhân của tình cảm.<br /> ­ Thể  hiện thái độ  lịch sự, nhã nhặn của người nói, sự  quan tâm, tôn trọng của <br /> người nói đói với người nghe, góp phần tạo phong cách nói năng đúng mực của con <br /> người có giáp dục, có văn hoá.<br /> Ví dụ:   Rải rác biên cương mồ viễn xứ<br /> Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh<br /> Áo bào thay chiếu anh về đất<br /> Sông Mã gầm lên khúc độc hành   (Quang Dũng)<br /> a.7. Liệt kê: là cách sắp xếp nối tiếp hàng loạt từ hay cụm từ cùng loại trong một  <br /> câu hoặc một đoạn. <br /> * Tác dụng: nhằm diễn tả cụ thể, toàn điện hơn, sâu sắc hơn những khía cạnh khác <br /> nhau của thực tế, tư tưởng tình cảm.<br /> VD:    Của ong bướm này đây tuần tháng mật<br /> Này đây hoa cuả đồng nội xanh rì<br /> Này đây lá của cành tơ phơ phất<br /> Của yến anh này đây khúc tình si<br /> Và này đây ánh sáng chớp hàng mi...       (Xuân Diệu)<br /> * Phân loại: Dựa vào hình thức cấu tạo và đặc điểm ý nghĩa, có thể  chia phép liệt  <br /> kê thành những loại: <br /> ­ Theo cấu tạo: liệt kê từng cặp và liệt kê không từng cặp.<br /> ­ Theo ý nghĩa: liệt kê tăng tiến và liệt kê không tăng tiến.<br /> a.8. Điệp ngữ: là biện pháp lặp đi lặp lại nhiều lần một từ, một ngữ hoặc cả câu <br /> một cách có nghệ thuật.<br />   ụng :   dùng điệp ngữ vừa nhấn mạnh nhằm làm nổi bật ý; vừa tạo âm hưởng  <br /> * Tác d<br /> nhịp điệu cho câu văn, câu thơ, đoạn văn, đoạn thơ (tha thiết, nhịp nhàng, hoặc hào <br /> hùng mạnh mẽ); vừa gợi cảm xúc mạnh trong lòng người đọc. <br /> VD:   ‘Nghe chim reo trong gió mạnh lên triều<br /> Nghe vội vã tiếng dơi chiều đập cánh<br /> Nghe lạc ngựa rùng chân bên giếng lạnh<br /> Dưới đường xa nghe tiếng guốc đi về...’ (Tố Hữu)<br /> Sáng kiến kinh nghiệm  13       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> *  Phân loại điệp ngữ:<br /> ­ Điệp ngữ cách quãng.<br /> VD: Dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm<br /> Heo hút cồn mây, súng ngửi trời.<br /> Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống<br /> Nhà ai Pha Luông, mưa xa khơi                     (Tây Tiến)<br /> ­ Điệp ngữ nối tiếp. <br /> VD:   Em phải nói, phải nói, và phải nói<br />          Phải nói yêu trăm bận, đến nghìn lần                   (Xuân Diệu)<br /> ­ Điệp vòng.                                                                <br /> VD: “Lòng này gửi gió đông có tiện<br /> Nghìn vàng xin gửi đến non Yên<br /> Non Yên dù chẳng tới miền<br /> Nhớ chàng đằng đẵng đường lên bẳng trời<br /> Trời thăm thẳm xa vời khôn thấu<br /> Nỗi nhớ chàng đau đáu nào xong”       (Chinh phụ ngâm)<br /> <br /> <br /> “Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy<br /> Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu<br /> Ngàn dâu xanh ngắt một màu<br /> Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai”.     (Chinh phụ ngâm)<br /> a. 9. Chơi chữ: là biện pháp tu từ vận dụng linh hoạt các đặc điểm về ngữ âm, chữ <br /> viết, từ vựng, ngữ pháp của tiếng Việt để tạo ra những cách hiểu bất ngờ, thú vị.<br /> * Tác dụng: Biện pháp này thường được dùng nhằm tạo sắc thái dí dỏm hài hước <br /> làm cho sự  diễn đạt trở  nên hấp dẫn và thú vị  (thường được dùng để  châm biếm, <br /> đả kích hoặc để đùa vui) <br /> VD:  + Mênh mông muôn mẫu màu mưa<br /> Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ<br />                       + Con công đi chùa làng kênh<br />                       Nó nghe tiếng cồng nó kềnh cổ lại.            ( Ca dao )<br />  *  Một số kiểu chơi chữ thường gặp<br /> Sáng kiến kinh nghiệm  14       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br />  ­ Dùng từ gần nghĩa, đồng nghĩa để chơi chữ...<br />  ­ Dùng từ  đồng nghĩa, trái nghĩa:<br /> ­ Dùng lối nói lái:<br /> ­ Dùng từ đồng âm:<br /> b. Các biện pháp tu từ cú pháp<br /> b.1. Lặp cú pháp:  là biện pháp lặp đi lặp lại một cấu trúc cú pháp, trong đó có láy <br /> đi láy lại một số từ nhất định và cùng diễn đạt một nội dung chủ đề.<br /> ­ Tác dụng: Phép lặp cú pháp vừa triển khai được ý một cách hoàn chỉnh, vừa làm <br /> cho người nghe dễ nhớ, dễ hiểu.<br />         Ví dụ: Ðế quốc Mỹ nhất định phải cút khỏi nước ta. Tổ quốc ta nhất định sẽ <br /> thống nhất. Ðồng bào Nam Bắc nhất định sẽ sum họp một nhà.      ( Hồ Chủ Tịch)<br /> b.2. Ðảo ngữ: Ðảo ngữ  là biện pháp thay đổi vị  trí các thành phần cú pháp   mà <br /> không làm thay đổi nội dung thông báo của câu.  <br /> ­ Tác dụng: Ðảo ngữ có tác dụng nhấn mạnh nội dung diễn đạt.    <br />  Ví dụ:             Từ những năm  đau thương chiến đấu<br /> Ðã ngời lên nét mặt quê hương<br /> Từ gốc lúa bờ tre hiền hậu<br /> Ðã bật lên tiếng thét căm hờn.   (Ðất nước­ Nguyễn Ðình Thi )  <br /> ­ Một số hình thức đảo ngữ:<br /> +  Ðảo vị ngữ: Thánh thót tàu tiêu mấy hạt mưa<br /> Khen ai khéo vẽ cảnh tiêu sơ<br /> Xanh om cổ thụ tròn xoe tán<br /> Trắng xoá tràng giang phẳng lặng tờ.      ( Hồ Xuân Hương )<br /> + Ðảo bổ ngữ: Cho cuộc đời, cho  Tổ quốc thương yêu<br />                        Ta đã làm gì ? Và được bao nhiêu ?  <br /> b.3. Sóng đôi cú pháp: là dựa vào biện pháp lặp cú pháp nhưng có sự sóng đôi thành <br /> từng cặp với nhau, có thể sóng đôi câu hay sóng đôi bộ phận câu.<br /> ­ Tác dụng: Sự  đối lập giữa hai câu có kết cấu bình thường và những câu có kết  <br /> cấu sóng đôi trong một văn bản đã tạo nên những sắc thái biểu cảm đặc sắc; bổ <br /> sung và phát triển cho ý hoàn chỉnh; tạo sự cân đối hài hòa.<br /> <br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  15       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br />        Ví dụ: Chúng ta thà hy sinh tất cả  chứ  nhất định không chịu mất nước,  nhất  <br /> định không chịu làm nô lệ.  (Hồ Chủ Tịch) <br /> b.4.  Phém chêm xen:  là biện pháp chêm vào câu một cụm từ  không trực tiếp có <br /> quan hệ  đến quan hệ  ngữ  pháp trong câu, nhưng có tác dụng rõ rệt để  bổ  sung  <br /> thông tin cần thiết hay bộc lộ cảm xúc.<br /> b.5. Im lặng (…): Tạo điểm nhấn, gợi sự lắng đọng cảm xúc.<br /> b.6. Câu hỏi tu từ:  Bộc lộ thái độ, cảm xúc. <br /> b.7. Đối: Tạo sự cân đối<br /> <br /> 1.4. Các phép liên kết câu:  <br /> * Phép nối: sử dụng ở câu đứng sau những từ ngữ biểu thị quan hệ kết nối với câu <br /> đứng trước.<br /> * Phép lặp: lặp lại ở câu đứng sau những từ ngữ đã có ở câu trước<br /> * Phép thế: sử dụng  ở câu đứng sau những từ ngữ có tác  dụng thay thế những đã <br /> có ở câu đứng trước.<br /> * Phép liên tưởng: sử  dụng  ở  câu đứng sau những từ  ngữ  đồng nghĩa hoặc trái <br /> nghĩa, hoặc những từ cùng trường liên tưởng với những từ đã có ở câu đứng trước.<br /> * Phép  tương phản: là dùng các từ  ngữ  biểu thị  những khái niệm đối lập nhau  <br /> cùng để  xuất hiện trong một văn cảnh nhằm mục đích làm rõ hơn đặc điểm của <br /> đối tượng được miêu tả. <br />                   Tương phản có chức năng nhận thức và biểu cảm. Biện pháp này  <br /> được dùng nhiều trong các phong cách: chính luận, thông tấn và văn chương .<br /> * Phép tỉnh lược: Tỉnh lược là biện pháp lược bỏ một hoặc một số thành phần nào  <br /> đó của câu nhằm tránh lặp lại chúng trong một hoặc những câu khác. <br /> Tác dụng: nhờ  sự  lược bỏ  này mà các câu có quan hệ  chặt chẽ  với nhau; <br /> đồng thời biện pháp này còn có tác dụng tránh lặp từ  không cần thiết. Có thể  tỉnh  <br /> lược bất cứ thành phần nào đó của phát ngôn<br />  1.5. Các phong cách ngôn ngữ.<br /> a. Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt: <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  16       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> * Khái niệm, vi sử  dụng: Là phong cách ngôn ngữ  được dùng trong giao tiếp sinh <br /> hoạt hàng ngày để  thông tin, trao đổi ý nghĩ, tình cảm….đáp  ứng những nhu cầu  <br /> trong cuộc sống; thuộc hoàn cảnh giao tiếp không mang tính nghi thức.  <br /> *  Cách nhận biết:<br /> ­ Dạng tồn tại:<br /> +  Dạng nói: lời chuyện trò, trao đổi.<br /> +  Dạng viết: nhật kí, thư từ cá nhân … (chú ý dạng lời nói mô phỏng trong các văn  <br /> bản tự sự).<br /> ­ Từ  ngữ  mang tính khẩu ngữ, tự  nhiên bình dị  ít trau truốt, suồng sã thoải mái, có  <br /> thể dùng từ địa phương, từ ngữ chêm xen đưa đẩy sinh động. <br /> ­ Đặc trưng: Tính cụ thể; tính cảm xúc; tính cá thể.<br /> b. Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật<br /> * Khái niệm, vi sử dụng: Là phong cách ngôn ngữ dùng trong các văn bản thuộc lĩnh <br /> vực văn chương nghệ thuật.<br />  * Cách nhận biết:<br /> ­  Dạng tồn tại: văn bản tự sự; văn bản trữ tình; văn bản kịch.<br /> ­ Đặc trưng: Tính hình tượng; tính truyền cảm; tính cá thể hóa.<br /> c. Phong cách ngôn ngữ báo chí<br /> * Khái niệm, phạm vi sử  dụng: Là phong cách ngôn ngữ  dùng  các văn bản thuộc <br /> lĩnh vực truyền thông đại chúng, như văn bản dùng trong báo in, đài phát thanh, đài <br /> truyền hình, báo điện tử… để thông báo tin tức thời sự trong nước và quốc tế, phản <br /> ánh chính kiến của tờ báo và dư luận quần chúng, nhằm thúc đẩy sự tiến bộ xã hội.<br /> * Cách nhận biết:<br /> ­ Dạng tồn tại:<br /> + Văn bản phản ánh tin tức: Bản tin.<br /> + Văn bản phản ánh công luận: xã luận, phóng sự, tiểu phẩm.<br /> + Văn bản thông tin quảng cáo.<br /> ­ Đặc trưng: Tính thông tin thời sự; tính ngắn gọn; tính sinh động, hấp dẫn.<br /> + Bản tin: Cung cấp tin tức cho người đọc theo 1 khuôn mẫu: Nguồn tin ­ <br /> Thời gian ­ Địa điểm ­ Sự kiện ­ Diễn biến ­ Kết quả.<br /> <br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  17       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br />       + Phóng sự: Cung cấp tin tức nhưng mở  rộng phần tường thuật chi tiết s ự <br /> kiện, miêu tả  bằng hình ảnh, giúp người đọc có 1 cái nhìn đầy đủ, sinh động, hấp  <br /> dẫn.<br />       +  Tiểu phẩm: Giọng văn thân mật, dân dã, thường mang sắc thái mỉa mai, <br /> châm biếm nhưng hàm chứa 1 chính kiến về thời cuộc.<br /> d. Phong cách ngôn ngữ chính luận<br /> * Khái niệm, phạm vi sử dụng: Là phong cách ngôn ngữ  dùng trong lĩnh vực chính <br /> trị  xã hội (dùng để  bày tỏ  chính kiến, bộc lộ  công khai quan điểm chính trị, tư <br /> tưởng lập trường, thái độ trước những vấn đề thời sự nóng hổi của xã hội).<br /> * Cách nhận biết:<br /> ­ Dạng tồn tại: <br /> + Tuyên ngôn, lời kêu gọi, bài xã luận, báo cáo chính trị, bình luận chính trị.<br /> + Ở  dạng nói là các bài diễn thuyết, phát biểu trong mít tinh, phát biểu trong nghi <br /> thức ngoại giao… <br /> ­ Đặc trưng: Tính công khai về chính kiến, lập trường, tư tưởng chính trị; tính chặt <br /> chẽ trong lập luận; tính truyền cảm mạnh mẽ. Cụ thể:<br /> + Từ ngữ rõ ràng, không mơ hồ, úp mở; không sử dụng câu đa nghĩa <br /> + Luận điểm, luận cứ, ý lớn, ý nhỏ, câu đoạn rõ ràng, rành mạch.<br /> + Ngôn từ lôi cuốn để thuyết phục; giọng điệu hùng hồn, tha thiết, thể hiện nhiệt  <br /> tình và sáng tạo của người viết.<br /> – Mục đích: Tuyên truyền, cổ  động, giáo dục chính trị, xã hội, thuyết phục người <br /> đọc, người nghe để có nhận thức và hành động đúng.<br /> <br /> <br /> 2. LÀM VĂN<br /> 2.1. Các  phương thức biểu đạt.<br />         Nhìn chung trong giao tiếp con người ít khi sử dụng một phương thức biểu đạt <br /> thuần túy mà thường sử  dụng nhiều phương thức biểu đạt một lúc. Dù có vận <br /> dụng bao nhiêu phương thức biểu đạt trong một văn bản thì trong đó vẫn phải có <br /> một phương thức chủ đạo.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  18       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> a. Phương thức tự sự: Tự sự là kể lại, thuật lại sự việc, hay 1 chuỗi các sự việc  <br /> có quan hệ nhân quả dẫn đến kết quả ­ Trình bày theo diễn biến sự vật, sự việc.<br /> * Cách nhận biết:<br /> ­ Dạng tồn tại: Văn bản tự  sự: tác phẩm truyện, tiểu thuyết; bản tin báo chí; bản <br /> tường thuật, bản tường trình…<br /> ­ Đặc trưng của văn bản tự  sự:  Có cốt truyện; có nhân vật tự  sự, sự  việc; có tư <br /> tưởng, chủ đề; có ngôi kể thích hợp.<br /> b. Phương thức miêu tả:  Tái hiện  các tính chất, thuộc tính sự  vật, hiện tượng, <br /> giúp con người cảm nhận và hiểu được chúng.<br /> * Cách nhận biết: <br /> ­ Từ ngữ, câu văn giàu sức gợi giúp người đọc, người nghe có thể thấy sự vật, hiện <br /> tượng, con người như đang hiện ra trước mắt qua ngôn ngữ miêu tả.<br /> ­ Dạng văn bản: Các bài văn tả cảnh, tả người, vật; đoạn văn miêu tả trong tác phẩm <br /> tự sự.<br />  c. Phương thức biểu cảm: Bày tỏ, bộc lộ cảm xúc, tâm trạng trước những vấn <br /> đề tự nhiên, xã hội, sự vật...<br /> * Cách nhận biết:<br /> ­ Các văn bản: thơ trữ tình, tùy bút; các bức điện mừng, thăm hỏi, chia buồn…<br /> ­ Mật độ các từ ngữ biểu cảm xuất hiện trong văn bản.<br /> d. Phương thức nghị luận: Là phương thức chủ yếu được dùng để  bàn bạc phải <br /> trái, đúng sai nhằm bộc lộ  rõ chủ  kiến, thái độ  của người nói, người viết –  nêu ý <br /> kiến đánh giá, bình luận.<br /> * Cách nhận biết:<br /> ­ Dạng văn bản tồn tại: các văn bản chính luận ­ Trình bày tư  tưởng, chủ  trương <br /> quan điểm của con người đối với tự  nhiên, xã hội, qua các luận điểm, luận cứ  và  <br /> lập luận thuyết phục.<br /> ­ Thể loại: <br /> + Văn nghị luận trung đại: hịch, cáo, chiếu, biểu…<br /> + Văn nghị luận hiện đại: xã luận, bình luận, lời kêu gọi; sách lí luận; bài viết tranh  <br /> luận về một vấn đề trính trị, xã hội, văn hóa.<br /> <br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  19       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> e. Phương thức thuyết minh: Giới thiệu, cung cấp, giảng giải những tri thức về 1  <br /> sự  vật, hiện tượng nào đó cho người đọc, người nghe ­ Giới thiệu đặc điểm tình <br /> chất, cấu tạo, công dụng. <br /> * Cách nhận biết:<br /> ­ Dạng văn bản: Các văn bản giới thiệu sản phẩm, giới thiệu di tích, thắng cảnh,  <br /> nhân vật; trình bày tri thức và phương pháp trong khoa học….<br /> ­ Chú ý các phương pháp thuyết minh: <br /> + Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích.<br /> + Phương pháp liệt kê.<br /> + Phương pháp nêu ví dụ, dùng số liệu.<br /> + Phương pháp so sánh<br /> + Phương pháp phân loại, phân tích.<br /> ­ Chú ý các hình thức kết cấu của văn bản thuyết minh.<br /> + Kết cấu theo trình tự thời gian<br /> + Kết cấu theo trình tự không gian<br /> + Kết cấu theo trình tự logic<br /> + Kết cấu theo trình tự tổng hợp  ­ phân tích<br /> + Kết cấu theo trình tự  chủ yếu ­ thứ yếu<br /> f.  Phương thức hành chính công vụ:  Trình bày ý muốn, quyết định, điều động, <br /> nghị định….<br /> * Cách nhận biết:<br /> ­ Trình bày theo mẫu chung và chịu trách nhiệm về pháp lí các ý kiến, nguyện vọng  <br /> của cá nhân, tập thể đối với cơ quan quản lí.<br /> ­ Dạng văn bản tồn tại: các văn bản hành chính công vụ  (thông tư, chỉ  thị, nghị <br /> quyết, …).<br /> 2.2. Các phép lập ý – diễn ý trong  đoạn văn (phương thức lập luận): <br />  a. Diễn dịch: là phương pháp trình bày ý đi từ ý khái quát suy ra ý cụ thể, từ luận  <br /> điểm suy ra các luận cứ; từ một chân lí, quy luật chung mà suy ra các hệ  luận, các <br /> các biểu hiện cụ thể.<br />       Đoạn diễn dịch có câu chủ đề ở đầu đoạn.<br /> <br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  20       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> b. Quy nạp: là phương pháp trình bày ý đi từ chứng cứ cụ thể mà rút ra những nhận <br /> định tổng quát.<br /> Đoạn quy nạp có câu chủ đề ở cuối đoạn.<br /> c. Song hành: là cách lập luận trình bày ý bằng các câu có giá trị ngang nhau. Luận  <br /> điểm được rút ra từ việc tổng hợp các ý của luận cứ.<br /> Đoạn song hành không có câu chốt, câu chủ đề, tất cả các câu cùng tập trung <br /> hướng tới một chủ đề chung (câu chủ đề ẩn, các câu đều là luận cứ).<br /> d. Móc xích: triển khai ý bằng cách câu sau kế thừa và phát triển ý câu trước, luận <br /> cứ của câu trước tạo tiền đề cho sự phát triển ý của câu sau và cứ như thế đến hết  <br /> đoạn.<br /> e. Tổng­ phân­ hợp: là cách triển khai ý từ luận điểm suy ra các luận cứ, rồi từ các  <br /> luận cứ khẳng định lại luận điểm (kết hợp diễn dịch­ quy nạp)<br /> Đoạn tổng – phân – hợp có hai câu chốt nằm ở đầu và cuối đoạn nhưng hai câu này  <br /> không giống nhau.<br /> f. Nêu phản đề: Nêu một luận điểm giả định phân tích đến tận cùng chứng tỏ luận  <br /> điểm đó sai (lật ngược vấn đề).<br /> g. So sánh:<br /> + So sánh tương đồng(loại suy): Từ một chân lí đã biết suy ra một chân lí tư ơng tự <br /> có chung logic bên trong.<br /> + So sánh tương phản: Là đối chiếu các mặt tương phản nhau để làm nổi bật luận <br /> điểm.<br /> h. Phân tích nhân quả:<br /> ­ Trình bày nguyên nhân trước, chỉ ra kết quả sau.<br /> ­ Trình bày kết quả trước, nguyên nhân sau<br /> ­ Trình bày nhân quả liên hoàn.<br /> i. Vấn đáp: Nêu câu hỏi và trả lời hoặc người đọc trả lời.<br /> 2.3. Các thao tác lập luận (TTLL).<br />   a.  TTLL giải thích:  Là vận dụng tri thức để  cắt nghĩa một sự  vật, hiện tượng, <br /> khái niệm một cách rõ ràng và giúp người khác hiểu đúng ý nghĩa của vấn đề.<br /> <br /> <br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  21       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> ­ Giải thích trong văn nghị luận là làm cho người đọc hiểu rõ được tư tưởng, đạo lí,  <br /> phẩm chất, quan hệ  cần được giải thích nhằm nâng cao nhận thức, trí tuệ, bồi <br /> dưỡng tâm hồn, tình cảm.<br /> ­ Cách giải thích: <br /> + Giải thích cơ sở: Giải thích từ ngữ, khái niệm khó, nghĩa đen, nghĩa bóng của từ<br /> + Trên cơ sở đó giải thích toàn bộ vấn đề, chú ý nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn<br /> b. TTLL phân tích: Là cách chia tách đối tượng thành nhiều yếu tố bộ phận để  đi <br /> sâu xem xét một cách toàn diện về nội dung, hình thức và mối liên hệ bên trong của <br /> đối tượng.<br />    Cách phân tích: Chia tách đối tượng thành nhiều yếu tố  bộ  phận theo những tiêu <br /> chí, quan hệ nhất định.<br /> * Mục đích: thấy được giá trị ý nghĩa của sự vật hiện tượng, mối quan hệ giữa hình  <br /> thức với bản chất, nội dung. Phân tích giúp nhận thức đầy đủ, sâu sắc cái giá trị <br /> hoặc cái phi giá trị của đối tượng. Riêng đối với tác phẩm văn học, phân tích là để <br /> khám phá ba giá trị của văn học: nhận thức, tư tưởng và thẩm mĩ<br /> * Yêu cầu phân tích: phải nắm vững đặc điểm cấu trúc của đối tượng để chia tách <br /> một cách hợp lí. Sau khi phân tích tìm hiểu từng bộ  phận, chi tiết phải tổng hợp  <br /> khái quát lại để nhận thức đối tượng đầy đủ, sâu sắc và trình bày ngắn gọn.<br /> * Cách phân tích<br /> ­ Khám phá chức năng biểu hiện của các chi tiết.<br /> ­ Dùng phép liên tưởng để mở rộng nội dung ý nghĩa<br /> c. TTLL chứng minh: là đưa ra những dẫn chứng xác đáng để làm sáng tỏ một lí lẽ <br /> một ý kiến để thuyết phục người đọc người nghe tin tưởng vào vấn đề.<br /> ­ Cách chứng minh:<br /> + Đưa lí lẽ trước<br /> + Chọn dẫn chứng và đưa dẫn chứng. Cần phải phân tích dẫn chứng để  lập luận <br /> CM thuyết phục hơn. Đôi khi phân tích trước rồi trích dẫn chứng sau.<br /> ­ Yêu cầu: Dẫn chứng phải phong phú, tiêu biểu, toàn diện sát hợp với vấn đề cần <br /> chứng minh, sắp xếp dẫn chứng phải lô gic, chặt chẽ và hợp lí.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm  22       Mai Thị Thu Hà<br />  Trường THPT Mỹ Lộc<br /> d. TTLL so sánh: là một thao tác lập luận nhằm đối chiếu hai hay nhiều sự  vật,  <br /> đối tượng hoặc là các mặt của một sự vật để chỉ ra những nét giống nhau hay khác  <br /> nhau, từ đó thấy được giá trị của từng sự vật hoặc một sự vật mà mình quan tâm<br /> Tác dụng của so sánh là nhằm nhận thức nhanh chóng đặc điểm nổi bật của  <br /> đối tượng và cùng lúc hiểu biết được hai hay nhiều đối tượng.<br /> ­ Cách so sánh: <br /> + Trước hết là cần xác định đối tượng so sánh, từ  đó tìm một đối tượng tương <br /> đồng hay tương phản, hoặc cần so sánh hai đối tượng cùng lúc.<br /> +   Chỉ   ra   những   điểm   giống   nhau,   điểm   khác   nhau   giữa   các   đối   tượng.<br /> + Xác định giá trị cụ thể của các đối tượng.<br /> ­ Yêu cầu: Đặt đối tượng vào cùng một bình diện, đánh giá trên cùng một tiêu chí, <br /> nêu rõ quan điểm, ý kiến của người viết.<br /> e. TTLL bình luận: Bình luận là bàn bạc, nhận xét, đánh giá về một vấn đề.<br /> ­ Cách bình luận: <br /> + Đưa ra những nhận định về đối tượng nghị luận. Thông thường, những nhận định <br /> được rút ra từ kết quả phân tích<br /> + Trên cơ sở của những nhận định, người viết đánh giá vấn đề: <br /> ­ Yêu cầu: nhìn nhận vấn đề  toàn diện, khách quan; trình bày rõ ràng, trung thực <br /> vấn đề được bình luận, đề xuất và chứng tỏ được ý kiến nhận định, đánh giá là xác  <br /> đáng.    <br /> Muốn đánh giá vấn đề  một cách thuyết phục thì phải có lập trường đúng <br /> đắn và nhất thiết phải có tiêu chí.<br /> Trong văn NL xã hội, thì dựa vào lập trường nhân dân và tiêu chí đạo lí...<br /> Trong văn NL văn học, thì dựa vào lập trường nhân dân, quyền con người và <br /> tiêu chí là tính khách quan của đời sống, sự tiến bộ của văn