Tóm tắt Luận án Phó Tiến sĩ Khoa học lịch sử: Bước đầu tìm hiểu chế độ sở hữu và canh tác ruộng đất ở làng Việt, Nam Bộ nửa đầu thế kỷ XIX, qua địa bạ

THAN THJ THU LUONG

,

...

",.

.,..

A

..

-

,

A

A

",

",...

A

..

,ll Buac DAU TIM HIEU CUE DQ sa HUU VA CANH TAC RUQNG DAT a LANG VI~T, .,.. NAM BQ NUA DAU THE KY XIX, QUA DJA B~

CHUYEN NGANH qCH sir V$T NAM MA so: 5.03.15 roM TAT LU~ AN PHO TIEN sl KHOA H9C L1CH sir

rY;~,;'"

,'\

,

-

_.--'-~j'<~~'.-~J;:'(~ OJ , ;,' - ; , ' ,~ ,- -'j': U ,\) -

~

TRuONG DAI HOC T6NG Hap THANH PDO no CHi MINH

,

i

,,

:

THANH PHD HO CHI MINH 1993

I \ ;

,

,

x

'"

LuAN AN HU'OCHOm THANH TAl KHOA'Sir TRUONG DAl HOC T6NG Hap TP .HO CHI MINH .

-

NGuffi WONG DAN KHOA HQC: 1. Giao sU' : DINH xuAN LAM , 2. Ph6 Giao sU' : HO SY KHOACH

NGUdI N~

xET 1:

NGUdI N~

xET 2:

co QUAN~

xET:

.

L~n an se dU'gcbao v~ ~ HQiGongchffml~n an Nha nU'dchQp~ TrU'CfngD~i hQcT6ng hgp TP. Ho Chi Minh Vao h'oi ... giG

nam 1993

thang

ngay

:

C6 th~ till hi~u lrnn an tai ~hU' vi~n Khoa hQc' xii hQi,' 34 Ly 1\1 Tr9ng, TP. Ho Chi Minh ThU' vi~n Khoa hQc T6ng hgp, 69 Ly 1\1 Tr9ng, TP .HCM.

2

DAN LU~N

I. LV DO CHQN DE TAl:

,",

2. Nhtffig hi~u biet v'e th\,tc tr~ng kinh te', phan hoa giai cap cua Nam Ky Ivc Hnh cho den ntia dau the ky XIX qua tu li~u Dja b;;t dang tin C?y, se soi sang nhi'eu van de phdc ~p trong khi xem xet s\,t doi dau cua daTIt(>cvdi chu nghla th\,tc daTIphudng Tay, danh gia khach quail trach nhi~m va vai tro coo nna Nguy~n trong bien co ljeh sti mat nude cuoi the ky XIX.

II. LJCH sir NtHIEN c(t.. VAN DE:

Che d(>sd hOOfu(>ngdat va canh me ru(>ngdat d Vi~t

Nam noi chung, Nam B(>noi rieng, ttt lau dii dugc nhi'eu hc;>c gia trong nudc va nudc ngoai ehu y nghien eU'll. Trudc Cach m;;tng Thang Tam thu mvc cua Phap nghien cU'uv'e van de nay cua Viet Nam dB.kha phong phu. Dang ehu y la euon "Eeonomie ~grieole de 1'lndoehine", Gougal - 1930 (Kinh te Dong nghi~p Dong Dudng) eua ehuyen gia Dong hc;>eYves Henry do Phu toaD quy'en xuat ban ~i Ha N(>i,trong do Yves Henry d\,ta VaGket qua di'eu tra th\,te te' tieD hanh tli 1928 den 1930, dua ra nhung ty 1~v'e sd hOO ru(>ng dat c; cac mi'en Biic-Trung-Nam coo nudc ta. L~n an tieD sl coo Vu Van Hi'en "La propriete eommunale du Tonkin", Hanoi et Paris 1939, vdi n(>i dung di;ie khao v'e cong di'en eong th6 trong Ijch sti Vi~t Nam va trong tlm ~i dudng thdi coo mi'en Biie. Ngoai ra con nhi'eu tae gia khae nhu Le Jeune, Mathieu, Bienvenue, Bondmon, Pierre Gourou... d nhi'eu mdc 0(>khac nhau de c?p Wi ehe d(>sd hOO ru(mg dat d nude ta.

1. Nham Hm hi~u giai do~n aau, ti€m cua Ijch sti phat tri~n che d(>Sd hOO, che d(>canh mc ruQng dat d dong bang Nam B(>.Nhtffig hi~u biet nay la m(>t trong nhting cd sd khoa hc;>ckhach quail cua chinh sach cM ~o va phat tri~n kinh te' Dong nghi~p d dong bang song CU'u Long - vling Dong nghi~p ~rc;>ngdi~m hi~n nay cua dat nudc.

3

TU sau Cach ml;lng thang Tam 1945, vi~c nghifm CUll d Vi~t nam noi chung Wi co m{'>tbttdc tien b{'>

thac nhi~u li~u phong phti d~ trinh bay dttc;1CmQt cach tttoog xuy~n suot

nhi~u thdi ky khac nhau cUa Vi~t Nam, dli vttc;1t

v~ ru~mg ~t dang k~. Cac sa gia mi'en B~c dli co gftng khai ngu'on ttt trong ljch sa daTI d6i Ii~n t\lC vitn de ru('mg ~t ~c. Cac mc gill Phan Huy Le, Vii Huy Phuc, Trttdng HUtt QuYnh, HuYnh LU'a, Nguy~n Bac Nghinh, D(mg Phong V.v... dell cO nhU'ng mc phfim, bai viet nghi~n coo che dQ Sd hUtt ruQng ~t xa nhU'ng h<;>cgia nghi~n CUll v'e ruQng ~t Vi~t Nam thdi Phap thuQc. Tuy nhi~n hAu bet cac cang trinh tr~n hoiflcchi de ~p den ru{'>ngditt B~c BQ, hoiflc co de ~p den ruQng ditt cii nttdc nhttng trong do phAn nghien CUllv'e ruQng ditt Nam BQ con rift sd Ittc;1c.Ngoai vi~c thieu ttt Ii~u thi th'!c s,! mang de till nghien coo v'e ruQng ~t Nam BQ con chtta dtt<;1ct~p trung nghien coo sau. Gim sa h<;>cmi~n Nam trttdc nam 1975 vdi cac mc gill nhtt Sdn Nam, N guy~n The Anh, vitn de ru(mg ~t chi dtt<;1cde ~p trong cac mc phfim viet v'e khfin hoang ho~c nghien coo kinh te Nam BQ noi Ghung, do v~y chtta co h~ thong, li~u dttc;1cde ~p con tan ml;ln va chtta dti sac ttt thuyet ph\lc.

7.1992 cuon siich "Che dQ cang dien cang th6 trong ljch sa khfin hoang l~p itp CUaNam Ky l\lc tinh" cUa nha nghien coo N guy~n Binh BAu do HQi khoa h<;>cLjch sa Vi~t Nam , xuift ban dli dtt<;1cb6 sung mQt cach dang k~ nhU'ng hi~u biet v~ ljch sa Sd hUtt ruQng ditt Nam BQ.Tuy v~y trong IInh V\!c nghien coo che dQ Sd hUtt va caph mc ruQng ditt gftn Ii'en vm rong cu{'>ckhai phIl miem ditt phfa Nam v~n cOn nhfi'!u khoiing trang, c'an thiet phiii tiep t\lC nghien CUll sau hoo nua.

III. P~M VI vA NGUON TU L$U CUA DE TAl:

VI DE TAl:

1. P~ - L~n d cac lang xli ngLtdi Vi~t

an ~p trung bttdc dau nghii'!n coo v'e che d9 Sd ht1u va canh mc ru9ng ~t trong nang than Nam B9 naa ngditt trong khu V\!c ctt trti cUa ngLtCriKhd-me, ngLtdi Cham.

4

- DO'l1 vj ceJsa d~ khao sat cua l~n an la t6ng trong - t6ng-huy~n-phu-tinhcua h~ thong hanh chinh xii (than) Nam B{>Gau the ky XIX, nghia la l~n an khong nghiEmcti\1 m9t lang xli nao ma khong d~t no trong moi lien h~ t6ng th~ cua no Val t6ng-huy~n-phli-tlnh. Nhu the co nghia la lu~n an chua di sau tal duqc quail h~ sa hoo ruQng dat giua cac ca th~ Dong daD trong clIng m9t lang xii Val tu cach lang xii do Ia m9t doi tuqng nghien cuu rieng bi~t.

Can cu VElDdia b? con hill l?i duqc biet ding Nam Ky hoi 1836 co 6 tinh, 10 phu, 25 huy~n, 141 t6ng va khong dual 1717 xii them. Trang di'eu ki~n va kha nfmg co h?n, l~n an chi mal khao sat 124 d~a b? cUa 124 xii than thuQc 10 t6ng trong 6 tinh. Du v~y,

- Ch<;>ncac t6ng trong do co dli cac 10?i than xii veii tinh hinh phan bo ruQng dat khae nhau: tU 10?imal chi co d~a ph~n chua co ru~mg dat (khong mftu) den lo?i co di~n tich ru{>ngdfi't cao nhfi't (4678.8) d~ xem xet xem tinh hinh ceJcall ruQng dat trong cac than xii co so IUqllg ruQng dfi't ch€mh l~ch nhau co gi khac bi~t.

- Ch<;>ncae t6ng nilm a nhi'eu dja hinh da d?ng veiinhung d~c di~m dja ly, xii h{>ikhac nhau nhu t6ng a trung tam Gong bilng tru m~t, t6ng n~m sat do thj Wn, t6ng a Gongb~ng veil bi~n, t6ng co ljch sti khai khfin con mal me ... d~ xem xet xem nhung vj tri dja ly va hoan canh xii hQi khac nhau do anh huang nhu the nao den tinh hinh sa hoo ru{mg dfi't va canh tac a cac xii than.

- Ch<;>ncac Mng co eac lo?i hinh sa hoo khac nhau: lo?i eo ea cong di'en cong th6 va tu di'en tu th6, lo?i 1OO~ la cong di'en, 10?i tuy~t d?i da so la tu diEmv..v...d~ tim hi~u vi sao co s\!' phan ct,tc ve sa hoo ru9ng dflt nhu v~y.

- Ch<;>ncac t6ng co tUO'l1gdoi du cac 10?icay trong (ltia va cac lo?i Dong san khac nhu call, mia, dati, khoai d~u v.v...), tltO'l1gdoi dli cac 10?i hinh canh roc: canh me ruQng, canh

tac gill dii chti y ch<;>n di~m nghiEm eti\1 ireD m9t dja ban rQng, trai GEmireD 6 tinh val nhi'eu d~c di~m d~c tru'ng tieu bi~u cho cac xli than con l?i. C\l th~:

5

thac ong fling V.v... d~ tar da't wan, canh tar ao ca, khai khao sat vBtinh hinh canh tar ru<)ngdfit cUanong than Nam B<)mla

2. NGUON TIf LItU: - Dja b1;11836 - Ngu'on hi li~u thu tjch cUa Vi~t Nam iJ the ky XVIII va mla

so1;1n

+ D1;1iNam nhfit

thOng chi - Quoc sa quail nha N guy~n

bien soliln ...

+ Phu bien t1;1Pl\lc. cua Le Quy Don. + Gia D~nh thanh thong chi cUa Trjnh Hoai Duc. + D1;1iNam thtfc l\lc - Quoc sa quail trieu Nguy~n bien

- Nhung rang trinh nghien ctiu v'e ru<)ng dfit eua cae truoc a trong va ngoai nude dii dU<;fcrang bo ht hQc gia di trudc den nay.

VI. NHUNG DONG GOP CUA LU~N AN:

1. Tien hanh thong ke phfm 101;1inI<)t cach khoa 119C

cae 101;1isa hau ru<;>ngdfit, cae hinh thue sa hliu trong 124 din b1;1cua 124 than xii chQn di~m. Bua ra cae so li~u tin c<)y ve di~n tich sa hau CURtling 101;1iSd hU'u ruQng dat, Hnh ty I~ phan tram giua chung.

tu,

2- Tlen himh thong

trong

giaa hili

h{m cf C;lC them xii c6 hi~n tuqng

phI) caoh vii chti h-ln than 8anh quy mo S0 hlft!. dii)!1 tieh sd hau chu phI) cRuh va ban' canh. Thong flup nlicing ella h9 d~ till

kf>.di~m tich ru<)!1g dfit CURcac chu cae thbn XB khao sat. So lo~i sd hau phI) kp so d!~m tich ru<)ng dat CURchtJ phI) canh d clill hl{m tLfqng phI)

hi~ll ban chat

{'

Tien hanh phan lo~i cac Idp chu Sd hU'u cua ch€!' dQ Sd hau rllQng dat tinh ty I~ giua cac Idp Sd hliu va Hnh Sd hUll trung binh cm m6i Sd hU'u ehu d tU'ng vUng khao sat kh;1C nhau. Tren ce1s21do dLfa ra nhU'ng nh~n xet ve sd hU'u rubn}! dnt tIt (1 n6ng them Nam BQ eho den mia arm the ky XIX

canh a cac xa than Nam BI).

, 4. Dva vao tu' li~u Dja b~, thong ke so di~n itch canh Mc du'gc chuy~n d6i tll trcmg Ilia sang trong Dong san va cay an qua hay dao ao nuoi ca, TU' do rlit ra nh?n xet v'e van Ge pha the dQC canh Ilia chuy~n sang ml)t n'en kinh te Dong nghi~p da d~ng cua Dong than Nam BI) lllta GaUthe ky XIX. 5. Nghien CUu di~n m~o Gong rul)ng (di~n tich ldn nhat, nha nhat, trung binh cua cac thU'a rul)ng dat canh Mc) qua ra nh?n xet v'e quy mo canh Mc ghi chep cm dja b~ d~ rlit Ilia va cac lo~i cay Dong san, gap phan lam sang ta ho'n v'e trinh dl) Ivc 1u'Q'ngsan xuat cua kinh te Gong bflng Nam BI) nU'a Gau the ky XIX.

3. Tinh di~n tich rul)ng dat cong tU nhi'eu ngucm gOc trong dja b~ cua m6i dja phu'oog khao sat. Phan du'gc ghi itch so sanh ydi cM' dQ sa ht1u ruQng dat tu'.

6. Dva vao sV mo ta crn dja b~, [an'GaU tieD lu?n an da dvng leu so' GOhanh chinh crn cac xa than trong 10 t6ng ch<;m khao sat (124 xa than) va th~ hi~n tr€m do di~n m~o rul)ng dat cay trong a tU'ng dja phu'oog, m6i giao lu'u sa hU'u rul)ng dat giua cac dja phu'oog d6 vdi nhau va vdi cac dja phu'oog khac. NhO' v~Whi~u ra hoo du'gc v'e h~ thong hanh chinh cling nhu' v'e quail h~ san xuat, Ivc lu'gng san xuat a hong than Nam BI) Gau the ky XIX. v. PHUaNG PHA.P NGHIEN coo:

N goai phu'oog phap nch sU' tac gia di,ic bi~t chli

trQng Mi phu'oog phap djnh luQ'ng sU' hQc d~ khao sat tu' li~u dja b~. Phu'dng phap nay vdi vi~c l?p phich khoa hQc va ap dt,mg nhU'ng..cong thuc tinh,toan xU' If tu' li~u dam dong cho biet nhU'ng ket qua thong ke phan lo~i chinh X9.C,d~ tU do di den lu?n khach quan v'e tinh hinh sa hU'u rul)ng dat nhU'ng ket ~i cac lang xii khao sat. N goai ra Mc gia con chli trQng den phu'oog phap tier c?n h~ thong d~ xac djnh va If giai nhung ket ra tU' tu' li~u. lti?n rlit

7

CHUONG I CHE DO Sa HUu vA CANH TAc RUONG DAT CUA NGt!aI VIET TRONG cAc LANG XA NAM BO . CHO 'HEN HET THE KY XVIII

I. SU'RA Dm VA PIlAT TRIEN CAC HINH THUC sa HUu RUQNG DAT DEN HET THE KY XVIII.

Cho den 1698 Wc la trll'dc khi co t6 chtic chinh quYEm cua chill N guy~n thi dat dai khai pM. dll'qc oEmthue)c sa ht1u cua Ill' clan khai hoang dll'di hinh thtic sa ht1u nhi) tll' nhan.

Sau 1698 chua Nguy~n con chieu me) nht1ng ngu'eri gUm co tlt Quang Nam, Quang N gal, Quy Nhdn vaG khai hoang. Be) ph~n giau co nay co dfeu ki~n d~ thue mll'c1nnhi'eu nhan' nht1ng di'en san Ic1nva do cong khai pha dat hoang thanh v?y sa ht1u Ic1ntll' nhan v'e rue)ng dat da hinh thanh bell c~nh sa ht1u nhi) CUa dan ngheo khftn hoang.

Cuoi the ky XVII va the ky XVIII nha nll'dc phong kien con te) chtic cho binh Hnh khai kh:1n. Lo~i rue)ng dat nay co tr~i ten g

toy xuat hi~n Sc1m tr~i Io~i Trong cac Io~i sa ht1u rue)ng dat da neu tren thi hinh sa ht1u nho tll' nhan la lo~i hinh xuat hi~n trll'dC nhat va ph6 bien nhat. ~i hinh sd hoo 1&1cUa giai cap dia chu ngay cang tang leu cling vdi qua trinh kiem tinh rue)ng dat cua chung. Rue)ng qat Mn than di'en the) phe) bien nhu'ng so lll'qng khong nhi'eu, quail di'en quail nhu'ng so lll'qng cling khong dang k~.

Di;ic di~m ne)i b~t cUa che de) Sd ht1u ru~mg dat Nam Be> theri ky nay khac vdi che de) sd ht1u rue>ng dat a Biic Be>lEi do sd ht1u Ic1n cong di'en cong the) chll'a xuat hi~n, bell ~nh

8

cua d~a chu da phat tri~n va ngay cang chiem t1u the.

.II. TINH HINH CANH TAC RUQNG DAT DEN CUOI THE KY XVIII:

'

Wmnh.

TrEm lo~i sa hoo nho, nong clan khai kh~n clIng gia dinh

TrEm Io~i hinh sa hoo ldn, dja chu, ngoai h,tc ll1gng Iao dQng t~p th~ cUa cac "dfEm no", "oay ta cay ruQng" dl1qc nuoi co'm. Than ph~n cUa hQ khong giong nhl1 than ph~n ng11ai no I~ trong che dQ no ty - chu yell Ia laD dQng cua cac ta diEm cay thue ruQng dat cua d~a chu then che dQ phat canh tho to.

Trong nhung don diEm do binh linh san xuat hay trong thi tr~i

khu Vt/c ruQng dat quail diEm quail then hinh thLi'c qUail don dien. Binh Hnh dl1qc nha nl1dc cap nong C\,l,giong va'Il1dng thve, cung nhau eay diy, trong trQt san phtim lam ra nQp van kho chung. Don dfen do clan thl1C1ngcanh Me thi daD ding ehia thanh cae dQi giong nhl1 binh Hnh nhl1ng khong Iuy~n ~p quail sv chI san xuat, sau khi tho ho~ch hang nam phai nQp th6e sl1u.

RuQng dat Mn than dien th6 thi dl1qc limg canh roc chung, san philm dung d~ chi dlJ.ng cho nhung cong vi~c chung cua lang. RuQng dat dl1qc canh lac then che dQ quiing eanh chLi' (heo che de) thalli canh, din ban vftn dlja vaa lien canh tac can l?c h~u. chl1a phai san xuat nhi) vdi ky th~t Trai qua hai

qua ru{mg dilt khai khfin dB.hinh thanh

the ky lien ve phia Nam, den cuol the ky XVIII di'm tQCVi~t dB.dong dl1qc datI an van hoa v~t chat va tinh than cUa minh a vung dilt mdi va trd thanh nhi'i.n to phM tri6n quyet d~nh doi vdi ljch su' Dong Nai Gia D~nh. Tren thanh nhieu hinh thLi'e sa hoo rue>ng dilt veii nhU'ng ly'c ll1gng va phl1o'ng thLi'c mnh me khae nhau, t?o ra d Nam Be>nhung san phftm nong nghi~p kha phong rho.

9

Tren co' sa nay, bl1dc sang the ky XIX, dl1<'fislj thong trj eua nha Nguy~n , che dQ sa ht1u va eanh me rue>ng dat

a dong b~ng Nam Be>tier h,le phat

tri~n va bien d6i.

.

CHu'ONG II CHE DO sa HUu RUONG DAT (j NAM no mfA . DAU THE KY' XIX QUA DJA n~

1- BOI CANH LICH si1 Mm: TAc DONG DEN CHE DO sa HUu RUe)NG DAT iJ NAM Be) Ni1A'DAU THE KY XIX - Bude sang the ky XIX dat nude san hang tram Dam ne>ichien phong kien va khai nghia Dong dan, 10;;1nly, ehia eM nay da dugc' thong nhat 1;;1i.NamBe>chinh thti'e bude vao quy d;;10chung, chill anh _huang cua nhung bien dQng t1'Em tOaD quae m<)t each tn!c tier va nhanh ch6ng ho'n.

'- Nha N!,':UYEmchu t1'~mg dEin van de khftn hoang, d{lc la khfln hoang d Nam .BI). Nha nudc da ban hanh hang bi~t 10;;1tcAe chinh sach nham khuyen khich nhan daB khai khfln, tien hanh chill cfip rul)ng dfit hoang va t1'g giup van cho daB t6 chti'c khi'in tien hanh li;1pdon dfen tn!c tier ngheo san xuat, hoang; tien hanh t6 chti'c dilO nhfeu con song va kenh lern dam bao thu~m Igi cho giao thong va thuy Igi a dong bang Nam B(>.

the ky XVIII khien cho bti'c tranh ehe de>

11-CBE ~e) sa HPU Rue)NGOATa NAMBe)QUADM

- Nha nude tieD hanh do d;;1Cl~p Dia b;;1Nam Be>vao Dam lR36 va tU' d6 ap d{lt ehe dQ sa hUn rang di'en cDng th6 vila dong bang Nam BI). Slf xuat hi~n cUa cDng di'en cDng th6 cling veri vi~e ton t;;1iva md 1'<)ngthem di~n tieh. cae sa hUn rue>ng dfit da c6 tll Sd bU'u ru<)ng dat a Nam B(>1111aGaU the ky XIX c6 nhung bien d6i quan tr9ng.

B~ NAM KY LYC TINH 1836, 1- Nhling quy tile l~p Dja b~ va eae lo~i ru~mg dflt trong dja b~:

10

14 diel1 khoan ma pbai doan l~p dia b;;1do Truo'ng Dang Que c'am c.fflufir d\lI1g trong qua trinh do d;;1eruQng dat. Ham

1836, giup chung ta hi~u du'qe nhfeu van de, tradc bet la cae khai ni~m phan lo~i ruQng dat cUa nha nu'dc phong kien Nguy€m dau the ky XIX, chung wi theo do d~ tieD hanh phan lo~i, thong ke ruQng dfit qua dja bl;l: nhu' tu' diEm tu' thIS, cang diEm cang th6 vv...

2.Ru~mg di.it tu' hu-u va tinh hinh phim bo Sd hUll ru~mg dat

tu' - L?p thong ke tu' diEm tu'th6

tu' trong cac t6ng khao sat I~ ruQng dat

cua cac Umg xii trong 10 t6ng dii ch<;m, dem so sanh ti I~ tu' diem tu' th6 cUa cac t6ng ti I~ tu' diem tu' th6 cua cac tinh tu'cfng du'<1ng,ket nay vdi qua cho thay ti la phan anh dung tinh hinh ruQng dat tu' cUa tung tlnh ma no tr1,1'cthuQc.

- N ghien cti'u tinh hinh phan bo ruQng dfit cUa cac chu Sd hU'u trong 93 than xii co ruQng dfit tu' trong so 124 than xii qua dja b~ 1836 cho thfiy

Cach thti'c Sd hU'u ruQng dfit tu': la kha da d~ng, ngoai Sd hUll d<1n chu (mQt chu dti'ng ten mQt di~n tich Sd hUll) cOn ph6 bien lo~i Sd hU'u da chu (tti' hai chu trd leD dti'ng ten mQt di~n tich Sd hUll). Do do, khi xem xet tinh hinh phan phoi sd hU'u, neu than xii nflO co sd hUll da chu, I~n an se phan thanh hai l~i d<1nchu, da chu d~ xem xet rieng tti'ng lol;li. Lu~n an dii khao sat tinh hinh phan phoi ruQng dfit tu' trong 10 t6ng dii ch<;lncho thfiy nhu' sail:

la 38.7,

- T6ng Lqi Trinh huy~n Kien Dang phu Kien An tinh Djnh Tu'emg d 1l11adau the ky XIX (ngay nay thuQc huy~n la vling dong bI3.ngtrung tam Thap Mu'Cfitinh Dong Thap) chuyen trong lua va cay an trai. RuQng dat tu' ~p trung tu'cfng doi caD, L<1pchu co sd hoo tlt5 mfiu trd ten (cao nhfit la 165 mfiu) chiem 48% so Iu'qng chu (811/1654) va 86% di~n tich 14774.31. L<1pchu co Sd hUll du'di 5 mfiu chiem 51 % so lu'qng chu (843/1654) va 14% di~n tich ruQng dfit tu' cUa t6ng. Binh quaD Sd hUll cUa mQt chu trong toaD t6ng la 10.3, than co than co Sd hUll binh quaD Sd hUll binh quEm caD nhat ruQng dfit thap nhat

! 'i'2~~;i~~~:~1

11

i

la 3.6. Giai cap--ftj:a-chcr~t{.;0t~mfiu

tr<;mg (ni1m 60% di~n tfch ruQng trO' leu) co mQt vj tri quail dat). Dii xuat hi~n mQt fang lap dja chu Idn co sO'hoo tU 50 den g'an 200 mllu, tuy chua th~t nhfeu. .

- T6ng Th~nh Phong huy~n Kien Hba phu Kien An tinh Djnh Tttang 0' mla dau the ky XIX (ngay nay thuQc huy~n Can Duac tlnh Long An) Dam trong vUng dong bang trung tam cUa dong bang song CU'u Long.

la co sO'

la 20;

tri quail Lap chu co sO' hoo duai 5 mlm chiem 66,1% so luqng chu (329/498) va 16, 7% di~n tich ruQng dat (608.3/3645.9). Lap chu co sO' hoo ireD 5 mlm (trong do dong nhat hoo tti 5 den 20 milu) chiem 33,9% so luQ11gchu (169/498) va 83,3% di~n tfch ruQng dat (3037.6/3645.9). Binh quail sO' hoo cUa m6i chu trong toaD tbng la 7.1. Than co binh quail sO' hoo caD nhat than co binh quail sO' hoo nha nhat la 2.4. Nhin chung muc dQ ~p trung ruQng dat 0' day cling tuoog doi caD, he1n 80% di~n tfch ruQng dat Dam trong tay nht1'ng ngttdi kha gill, 2/3 chu ngheo co sO' hoo duai 5 milu dfft chi ni1m gall 20% di~n tfch, chUng to ruQng dat a day tri~n theo chiEm huang ~p trung, giai cap dja chu dii phat tr<;mg nhung so d1a chu co sO' hoo tU gilt duqc vj la 150 milu) it hoo 0' Lqi Trinh. 50 mllu trO' leu (cao nhat

thanh pho Ho Chi Minh) - T6ng Binh Trj H~ huy~n Binh DuC1ngphu Tan Binh, tlnh Gia Djnh d mla dau the ky XIX (ngay nay dja ban nay la vUng thuQc q~n Binh Th~nh, dong bang veil do thj Ian Sai Gon. SO'hau nha 0' day chiem da so, 95% so lu<;fllgchu co sO'

la 6.2, thap nhat trong do phl1n dong la co sa hoo hau duai 5 milu ruQng dat, duai 1 milu. Khong co dja chu Ian co sO' hoo qua 30 milu ruQng dat. Binh quail sa hau CUambi chu a Mng nay la 1.5, trong do caD nhat la 0.1, so than xii co binh quail duai 1 mllu kha dong (11/24).

Day la vUng Dong than dang do thj boa, cuQc song cUa ngttdi clan khong chi chuyen nhd vao vi~c trong cay ruQng wan, ruQng dat 0' day thu h~p I~i. Tuy v~y con so 5% so chu co sO'hoo ireD 5 mllu I~i ni1m trong tay 34,3% di~n tfch ruQng tu d day viln la dat cho thay xu huang phat tri~n ruQng dat

12

xu huang t{lp trung ruQng dat.

- T5ng Hoa LIilChuy~n Tan Hoa phu Tan An tmh Gla Djnh d nt/a dati the ky XIX (nay thuQc huy~n Go Cong Dong, mQt huy~n duyen hM cua tinh Tien Giang) la vling dong bang d ctia song d6 ra bi~n. (j

t6ng nay s6 chu sd hU'u tlt 5 mliu trd len chiem u'u the tuy~t d6i, s6 dja chu co Sd hU'u ldn tlt 50 ml1u den hem 100 ml1u ruQng dat chiem mQt s6 luQ'ng kha ldn: 36'fr s6 1u'Q'ng chu va 43(~, di~n tich ruQng dat. 86 dja chu co Sd hU'u tlt 20 mliu den 50 ml1u chiem s6 luQ'ng dong nhat 83,7% s6 lu'Q'ng chu va 56% di~n tich ruQng dat, s6 chu co Sd hU'u du'6i 5 mliu chi chiem hem I'/' di~n tich ruQng dat ma thai. Binh qUail Sd hU'u mQt chu d t5ng nay la 31.5, than co blnh qUail Sd hU'u Ian nhat than co blnh quail Sd hU'u thap nhat la 82.2, la 10.1. Giai cap dja chu d day mlilnh, n1:lmtrong tay da s6 ruQng dat, quy mo Sd hU'u 16n nhat den tren 1000 ml1u ruQng dat.

thanh

- T5ng An Thuy Dong, huy~n Binh An phu Phu6c Long tlnh Bien Hoa d ntia dati the ky XIX (ngily nay thuc)c huy~n ph6 Ho Chi Minh). 86 1u'Q'ngchll Sd hU'u Thu Dtic, nha chiem gall 80% s6 luQ'ng chu nhung I?i chi nam du'Q'c hcJ'n 30% di~n tfch ruc)ng dat, trong khi do chu co sa hU'u tlt 5 ml1u trd len chi chiem hem 20r;', s6 luQ'ng chu I?i Dam gall 70% di~n tich ruQng dat. Dieu do phan anh fa xu the t~p trung ruQng dat d day Nhung dja chu ldn co tU 50 ml1u trO' len chi co mN chu. Tlnh hlnh (j day cung gall nhu' d Binh ruQng da1 hi hU'u khang Trj HIil, Sd hU'u nh6 chiem u'u the, nhieu, khong xuat hi~n dja chu Ian.

- T6ng Bao Ngai huy~n Bao An phu Hoang An tlnh Vinh Long d ntia dati the ky XIX (ngily nay thuQc huy~n Giang Tram tinh Ben Tre). Gan 70% s6 chu c6 sO'hU'u dum 5 ml1u chi nAm 25% di~n tfch Sc1hU'u, can hem 30'(, s6 chu c6 sO' hU'u tren 5 ml1u (dong nhat la hi 5 mAl! den 20 ml1u) Dam trong tay hem 75'/, di~n tfch ruQng oat, phan anh xu the phat tri~n ruQng dat tu c1day la xu the tfip trung ruQng dat. - T6ng An Thlilnh huy~n Vlnh An phll Tfm Thanh tinh

13

An Giang a nlta oau the ky XIX, ngay nay thu{'>chuy~n Chq Mc1itinh An Giang. T~i t6ng nay ru{'>ngdat khang nhfeu lo~i sa hUll qua nh6 (dUc1i1 mliu), nhu'ng cling khang co nhfeu Io~i dja ehu tU 50 mfiu trd Ien. Ba so dat dai nilm trong tay tang Idp kha gia co sa hU'u tU 5 mliu den 20 mliu ru(>ng dat. Tl1Y nhien gaB 35'k, so chil co Sd hUll duc1i 5 mliu chi nam gnn 10'/, di~n tfeh rui;>ngdat tu, cho thay xu huc1ng phat tri~n cua sd hUll rui;>ng dat d day Ia xu hudng t.{lptrung.

- T6ng Binh Thdi huy~n Vinh Binh, phil Tan Thanh tlnh An Giang d ntta oau the ky XIX, ngay nay thu{'>chuy~n b Man tlnh H~u Giang. T~i t6ng nay Sd hUll ttt 5 m:1u trd Ien chiem u'u the tuy~t doL Sd hU'u nh6 chi chiem khang den 1% di~n tfch ru{'>ngdat. So dja chil ldn co Sd hUll ttt 50 den 250 mliu chiem 33% so Iuqng chil va khOling 70'k di~n tfch ru{'>ngdat. Di'eu do chli'ng to giai cap dia chil d day m~nh, ru{'>ngdat da t.{lp trung d muc d{'>caD.

- T6ng Quang Xuyen huy~n Long Xl1YEmphu An Bien tinh Ha Tien chi co m{'>tchu co sd hU'u tu, sa hUll 80.1 chiem 41,7% di~n tfch rui;>ng dat cua than va 18'k rui;>ng dat CUa toan t6ng, con l~i Ia ru(>ng dat congo Hi~n tuqng nay cho thay xu the t.{lp trung ru(>ng dat khang chi m~nh d vung dang bilng nhi'eu di~n tich ru{'>ngdat tu, co Ijch stt khtln hoang Iau ddi, ma con ra r~t d vling dat tnc1ikhai khtin.

Tac gia da I~p scJ 00 hanh chinh cUa 8 t6ng co ru(>ng da't tu (Quang Xuyen se trinh bay ky d phan nghien cuu ru(>ng dat cang) va tren do th~ hi~n di~n tn1;l0rl1Qng dat, cay trong cua tUng than xa qua st,t ma ta cua dja ba. Tac gia cling da I~p 8 bang thong ke di~n m~o fl1i;>ng th6 cli, dat va tfnh ty I~ phan tram cua bing lo~i ruQng dat, dat thd cling, ao ca V.V... cua 8 t6ng.

3. Ngum ph~ canh trong sd hii'u ru~mg di'it hi' - Lu~n an t.{lptrung khan sat 76 than xli co hi~n tuqng tu thu{'>c10 t6ng pht,1 canh trong so 93 than xa co ru{'>ngdat da chQn qua dia b~.

1\1' do phan Io~i so Iuqng chiJ va di~n tfch Sd hUll cUa ngu'di pht,1 canh, ngu'di ban than va ty I~ giua hai Io~i trong

14

cac than X3 co ruQng dat hi dR.chQn khao sat. -

Dtfa VaG stf mo ui cUa diil b~, bi~u di~n moi giao htu lo~i sc1ao:

CUBsiJ hU'u phy. canh gili'a cae dia phu'o'ng iJ hat - Sc1 00 glaD lu'u phy. canh cling t6ng - Sc100 glaD lu'u phI,] canh khac t6ng CUll8 t6ng vc1i76

than xii co hi~n tu'Q'llg phy canh. Qua sc100, chung toi dii rut

trang cling mQt ra nhti'ng nh?ll xet ve mot giao lu'u siJ hU'u ph\! canh Cfnhli'ng dfa phlfc1ng thuQc cac vi tri dia Iy, xa hQi khac nhau, VI dl,J m6i glaD luu siJ hU'u gili'a cac than t6ng va gili'a chung vc1i cac dia phu'o'ng khac ngoai tong.

Truy tim siJ hU'u ruQng clift cun nhCtng ngu'O'iph\! canh iJ que nha CUBhQ (chi thtfc hi~n du'Q'cvc1i mot glaD lu'u phy. canh cling t6ng, con ph\! canh kh~ic t6ng chu'a co du tu' li~u d~ thtfc hi~n,) Lu?n an dFi tim hi~u blfcfc aau ve ban chat hi~n tu'Q'ng ph\! canh trang siJ h(tu ruQng oat Cfnong thEm Nam BQ mla aau the ky XIX. 4/Ru~mg di'it cong La la?i ruQng dat nhfeu thLi' hili sau tu' dien tu' th6. Do thuQc siJ hU'u Nha nu'c1choi;ic coi nhu' thuQc la la?i ruQng oat SCfhtfu Nha nu'c1ctraG cha XB.than ghi VaGdia b? du'c1idaub my.c "c6ng Glen c6ng th6", La?i ruQng dat nay pilat clem quail cap cha xa clan theo dung dinh l~ tlt trieu dinh ban xuong. Xa than khong co quyen mOilban, dlm co ruQng oat ay, Nhung khi Nha nu'c1ctntng dl,Jng den cong diEm cong tM thi Nha nu'c1ckhong phai b6f thu'C111gnhu' dot vc1itu' dieD tu' th6, ma chi ghi chu VaGdia b~ de tnl to thue,

Gong dien c6ng th6 CfNilm BQ chi xuat hi~n theo y chi CUBNha nu'c1Cphong kien tlt CUQckinh Iy do dl;!cI?p dja bl;! Dam 1836.

CJ ph?m vi dip t6ng,

15

Iu?n van trinh bay so 1u'Q'ngr1!Qng dat cong thong ke du'Q'cqua 124 dja b? CUB10 t6ng dB.chQn va ty I~ cUa chung so vc1it6ng di~n tich CUBtUng t6ng. Di;it so ruQng dfft cong trong cac t6ng d6 VaGnhling tlnh ma chung thay ding ty I~ cong Glen cong th6 da tinh trtfc thuQc thi du'gc cUa cac t6ng do can ban la phli hgp vc1ity l~ c6ng diEm

c6ng th6 ctla cac tlnh ttio'11gling ma tac gia Nguy€m Dinh Dau da tlnh.

huy~n Twln N gal

Khao sat ky ho'11d 2 t6ng c6 ty I~ ru9ng dat c6ng 16"n la t6ng Tuan Ii tlnh Vinh Long (100 ,}', c6ng diEm c6ng th6) va t6ng Quang Xuyi'm huy~n Long Xuyi'm tinh Ha Tii'm (82'/", e6ng di'eri c6ng th6).

LU(111an da gidi

thi~u bang t6ng ket di~n mi,lo ru9ng dat va so 06 hanh chinh th~ hi~n di~n mi,lo ru9ng da't cua 2 t6ng.

Qua phan trinh bay v'e ruQng dat cDng, co may nh(m xet:

Theo ket qua khao sat dja bi,ltoan Nam B9 Ctl3 Ngtly~n Dinh Dau thi Tuan Ngai la mt)t trong 4 huy~n nAm silt nhau cua tlnh Vinh Long (Tuan Ngai, Vinh Binh, Vinh Trj vii Trii Vinh) c6 ty I~ cong diEm c6ng th6 rat cao. Thea hie ghi, Vtlng nay la vung mdi khai khftn (trong dja b? ru0ng dflt ph'fm Ian co ghi la tan khftn), nhU'ng ltiu dan ngheo nh<'1vao kinh phi cua nha nudc cap phat d~ khftn hoang, do d6 sau khi ru0ng dat dugc khai kh:ln thu9C v'e Sd hOO nha nude duc'fidanh m\le c6ng di'en c6ng the). Rut)ng dat nay dugc glaD cho cae xa them d day quaD Iy va quaD cap cho xa daD cay cfly theo dung di'eu I~ cua tri'eu dinh.

Rut)ng dat cong d t6ng Quang Xuyen (Ha Tien) van la ru9ng dat ban than (xa) dong canh, do d6 theo quy djnh Ctlll nha mlc'fcphong kien, khi I?p dja bt) rut)ng dat nay du'cfctlnh la ru0ng dat congo Day Ia vting dat ven bi~n ng;~p mi;m, (1at dai mdi dugc khai khftn va chac cling nhO' Vi:1Ochi phi dai thQ cua nh3 nudc ni'm ru0ng dat khai hoang d day cO' bim thu0c sd hIm nh3 nude.

Khao sat dja bi,l I?p Dam 1836 cua 124 them xa thu(JC 10 t6ng trong 6 tlnh Nam Ky, Iu?n van ghi nb:,111SL,ithief I?p ru0ng dat cong t:;ii n6ng t115n Nam B0. Ty I? ru9ng cHit c6ng, tu khac nhau d nhU'ng dja phuo'11gkhac nhau phan anh Ijch su hinh thanh co cali ru0ng dat t?i do cling nhu nhung anh hudng va s'! quan Iy cua chlnh quYEmtrung uO'ng vdi dja phuo'11g NhU'ng dja phUo'11gnao co [~ch sU'thanh I~p sdm,

16

'.

"

.

CHUaNG III CHE DO CANH TAc RUONG DAT (j NAM BO NU'A . DAu THE KY XIX qua DJA B~

ru{mg dfit cang chiem m{>t ru<)ng dat do ngtfdi clan bO cang suc khat khftn ttt Iau thi ru<)ng dat cang it, sv tal I?p ru<)ng dfit cang d~di ap Ivc cua nha nudc phong kien i1 day khang m:;1nh me. d nhU'ng vUng mdi khat khftn, htu clan ngheo dva vao sV trq gilip cUa cang quy nha nudc d~ khat hoang thi ty I~ rat cao.

1. Canh me l11a, cae lo~i nong san va cay an qua : - Tinh di~n tich ru<)ng (canh tac Ilia) va ty I~ cUa no d cac d~a phucmg khao sat, tinh di~n itch dfit (trong Dang san va cay an qua) va t1 I~ dfit nay trong cac d~a phuO'ng khao sat, ket qtla cho thay rllng di~n itch canh tac Ilia i1 h1iu bet cac dja phucmg deli chiem ty I~ cao, dfeu do chti"ng to trong cO'cali cay trong cUa Dang nghi~p Nam B{>mi'a dati the ky XIX cay Ilia Ia cay trong chu yeti. Ky thu?t canh tac Ilia vlln hoan toaD I~ thu<)c vao tV tHY v?y nhd dfit dai man mB', thuy Iqi dfeu boa, Dang nhien, SHift Ilia cling d:;1ttucmg doi cao.

Thong ke nhU'ng trUdng hqp thay d6i Io:;1ihinh canh roc ttt canh tac ru{>ng (trong Ilia) sang canh tac dfit vu'dn (trong cay an trai va cac Io:;1iDang san khac) cho thay co sv chuy~n bien cua Den cang nghi~p Nam B<)W the d<)ccanh Ilia chuy~n sang nEm Dang nghi~p da d:;1ng.

Dja b:;1ghi chep ra ve di~n tich tting thU'a ru<)ng dat cho phep ta hinh dung duqc di~n m:;1odang ru{>ng cua Dang the ky XIX. Ket qua khao sat di~n than Nam B{>nU'a dati ID:;10dang ru<)ng d 124 than xii thu(>c 10 t6ng dii ch9n cho thay:

- Di~n tich trung binh cua m(>t thU'a ru<)ng thudng ldn hO'n nhieu fan so vdi di~n itch trung binh m<)t thU'a dat, noi khac di Ia quy ma canh tac ru<)ng Id'n hO'n quy ma canh mc

17

canh tar hill khac vcfi ky dElt. Dfeu do mQt phan do ky th~t thu?t canh tar di'lt V1.ian,nhung mi;it khac rung rho thi'ly ru<)ng di'lt t(1p trung a vu.ng canh tae loa hem la canh tar dat V1.ian. - Di~n rich trung binh mQt thli'a ruQng dat cua sa hoo trung binh mQt thli'a ruQng dat CUa rang lcfn han di~n tkh sa hC1l1tu.

- Quy ma canh tae va sa hoo giua hai lo?i chu ban than va phy eanh khang co sy' cach bi~t dang k~, dfeu nay mQt ran nua khiing dinh ding giua ban than va ngu'ai phy eanh do diEm ki~n Itch sli' eua nang than Nam bQ da khang co sy' phan bi~t nghiem ngi;it nhu Cidong b~ng B§.e bQ.

than nay, xem xet

2. Canh me ao ca: Khiip Lye tlnh chi co a Djnh Tuang co hinh thti'c canh tac nay. Trong 124 than xa cUa 10 t6ng ehQn khao sat e6 than thuQc t6ng Lqi Trinh huy~n Kien Dang Hnh Djnh hai van khao sat ky cae lo?i ao TuO'ng co eanh tae ao ca. L~n ca: ao ea tu hoo, ao ca eang cUa hai thanh phan cUa ngu'ai phy eanh ao ca(e6 nhfeu hay it ru<)ng dift Ci que); bi~u di~n tren sc1da so lu<;>,ngngu'ai phy canh va hucfng di cUa ngu'ai phy canh ao ca, xem xet vi~c chuy~n d6i hinh thti'c canh tar hi ruQng daD thanh ao nuai ca ban d~ nQp thue (thay rho vi~e n9P thue ruQng) cua hai them tren.

Ket h<;>,pvcfi tai thong chi",

li~u cUa "D?i Nam thy'e lye", "Gia djnn lu?n van di den nh?n xet ve hinh thti'c thanh eanh tar ao ca Cidnh Djnh TuO'ng cua Nam Ky lyc tinh m1a dau the ky -XIX d6 la mQt lo?i hinh eanh tae th~ hi~n sy' Bang dQng cua Bong daD Nam b9 O<;>,idyng nguon l<;>,itV nhien thay d6i hinh thti'c canh tar eho phu h<;>,pva c6 hi~u qua kinh te caD hoo CiBhang nc1i dift xifu kh6 eanh tae 100) Canh tar ao ea g6p phan lam phong pho them lo?i hlnh eanh tae ruQng - dift Cidong b~ng Nam b('>-

18

- KET LU~N

1- Sv hinh thanh Tinh hinh sci hU'u va crmh roc ruQng dfit cua ngtiO'i Vi~t ci Bong than Nflm Be>mla aau the ky XIX qua dja b? 1836 du'gc trinh bay qua lL$n van ci me>ts6 net chinh nhu' salt: va phat

- phong kien.

thac), trien che d('>Sd hliu ruQng dat d Nam B9 trong boi canh vlta co nhung yeu to W nhien va xii hQi cUa thO'i ky khi'in hoang (dat re>ng,ngtiO'i thu'a, thien l?i vtta phai nhii'm trit phu hfm nhu' chu'a du'gc khai chill sv me dQng nhfeu. mi[it cua sv khung hoang cUa che de>

2- Sv hinh thanh

che d9 Sd hliu ruQng dat d Nam B9 tu', cho tri~n cua ru9ng dat the ky XVIII vliri chu'a co sv xuat hi~n che de>cong di'en mCi aau bttng vi~c ra dO'iva phat bet cong th6.

3- Sd hliu tu' nhan ve ru9ng dat d 11I1aaau the ky XIX nhin chung chiem m<)t ty l~ rat caD trong t6ng so ruQng dat khai khi'in du'gc. Ket qua khao sat dja b? 93 thou xii co ruQng tu' trong 10 t6ng d l\lc tinh Nam Ky cua luifin van cho dat lo?i chu co Sd hU'u ruQng dat thay: d nhU'ng vting khac nhau, tu 5 mliu trd xuong va 5 mliu trd leu co nhU'ng ty l~ khac nhau, nhung nhin chung xu hu'c1ng tifip trung tu' dien tu' th6 VaGtay giai cap dja chu dii bi~u hi~n ra r~t.

tri~n ru9ng dat 4- Hinh thti'c Sd hU'u ru9ng tu' d Nam Be>kha da d?ng. N goai sd hliu ddn chu can ton t?i ph6 bien lo?i sd hliu da chu (tti'c la 2 chu trd leu dti'ng ten me>tdi~n tich Sd hU'u).Nhin chung Sd hU'u da chu chi chiem m9t so lu'gng chu khong nhi'eu va m9t di~n tich nh6 be hdn nhieu so vdi di~n tich Sd hU'u do'n chu, nhung do la m9t d(lc di~m rieng bi~t cua Sd hU'u tu' tu' d dong bttng Nam BQ. Do la san phi'im nhan ve ru9ng dat cUa ho~m clnh hinh thanh va phat tu' d Nam B9.

19

th<'1igian dai 5- Ra d<'1iva phat

trong dieu tri~n m9t ki~n quilll Iy cua nha mt0c phong kien con lOng Um, Sd h11u ru9ng dat hi d Gong biing Nam B9 da phat tri~n tv do theo xu hu'0ng ~p trung ru9ng dat VaGtay giai cap dia chu. Mau thufln giai cap giua nhling ngu'<'1iDong daD ngheo khftn hoang va bQn d~a chu giau co da ton b;1i ngay tU' Gau. Nhu'ng do hoan canh khftn hoang dat dai con r9ng, daD cu' con thu'a lien m~u thufln tren trong th<'1igian GaUchtia b9C 19 gay thdt g11t, mall thufln do tang leu v0i qua trinh kiem tinh ru9ng dat cUa giai cap dia chu. 6- Trong sd hliu va canh tac ru9ng dat tu' a Gong biing Nam B9 hi~n tu'<;1ngph\! canh la hi~n tU'<;1ngph6 bien.

Ban chat cua lo~i ru9ng dat ph\! canh nay khong phai la con du'<'1ngkiem tinh ru9ng dat tli d~a phu'c1ng nay sang dia phu'c1ng khac nhu' m9t so no:i a Gong biing Biic b9 cung th<'1i.Ph\! canh d Gong biing Nam b9 phan anh tinh hinh giao hill sa h11u a cac d~a phu'c1ng trong boi canh quail Iy ru9ng dat long lea cua nha nu'0c phong kien tru'0c do.

7- Tli 1836 den giua the ky XIX nha nu'0c phong kien da ap di';ttva sau do biing nhieu bi~n phIlp da gia tang di~n tich cong diEm cong the> a Nam b9. Xu the nay da tac d9ng tieu cvc den tinh hinh phat tri~n kinh te cua Gong biing Nam b9. Chinh

sv phan hoa va phM tri~n den hat cvc cUa Sd h11u ru9ng dat tu', trong do sd h11unha tv canh bi d£y xuong, sd h11u Idn dia chu tieD Wi la yell c'8.u khach quail cua sv tri~n kinh te d Gong biing Nam b9 Gau the ky XIX. Nhu'n'g phat nha nu'0c phong kien vdi chinh sach thiet I~p va gia tang di~n tich cong dieD cong th6, da to ra bat c~p trong vi~c clap ung yell c'8.ukhach quail trim. Gong dieD cong the>da trd thanh to I~c h~u d 1l11aGau the ky XIX vi no duy tri xa h9i yell tigju Dong phong kien, trot bu9c ngu'<'1iDong daD VaGmanh ru9ng cong nha hE?Pkhien ru9ng dat b~ keG lui I~i xu the xe Ie manh mUll, thu cong nghi~p khong co dieu ki~n tach kh6i Dong nghi~p, khong giili phong suc laG d9ng d~ ph\!c V\! cho san xuat Wn. Ve mi';tt dau tranh giai cap, cong dieD cong th6

20

dii lam ch~m xu hu&lg phan hOOxa hQi, d~n d~n nhUng thoa hi~p giua cae Ivc luQ'ng doi khang, do v~y cuQc dati tranh giai clip, dQng Ivc phat trif}n cUa cac xa hQi co giai cllp se khong th~ duQ'cd~y m1;lnh.Thi~t l?p va gia tang y~u t6 11;lc h?u a mQt khu vvc ma xu hu&lg VU'emtdi m9t trinh d9 Ivc luQ'llgsan xuat cao hem da b9C19ro nhu Nam b9, nha Nguy~n da b9C 19 ro ban chat phan d9ng CUaminh m9t each khong th6 bi~n minh. Chfnh do v~y ma cho d~n khi Phap tdi xam luQ'c,khat v(;mgtu ht1u ru9ng dat v~n bj kim ham. Che d9 ~i sa ht1u ru9ng dat a Nam B9 11;lichi di h~t duo-ngcua no khi dva vao sV thong trj cUa chu nghia thvc daTI.Tuy nhii'm, vi rdi vao tay chu nghia thvc daTIni'm phong ki~n Vi~t Nam tri6n cvc thjnh ma chi co th6 tat nhien da khong th~ phat la mQt quai thai.

Ljch sa phat

tri6n ch~ d9 sa ht1u va canh mc ru9ng dat den giai do1;lnnaa aau th~ ky XIX da th6 hi~n nhung di[lc di6m khac bi~t cUa no so vdi ch~ dQsa hOOruQng d?t a Gong bflng B~c B9 clIng tho-i. NhUng di[lcdi6m nay, rat dang du'Q'c Ittu y nghii'mcti'uky khi ap dvng nhUng chfnh sach cili t;;lo xay dvng nong than Nam B9 cua chung ta trong giai do1;ln hi~n nay.

21

MVC LVC CUA LU~ AN

vi nghif!n cUu va ngu'on t11 li~u clia df! tai

Trang 1 1 4 12 23 25

DAN LU~ I. Ly do ehQn df! tai II. Lfeh sti nghif!n cUu v8:n df! III. p~ IV. Nhii'ng dong gap' ciia I~n an V. Ph11dng phap nghi€!n cUu. CHUaNG'ICMDe>sa H11uva CanhTaeRu9tig": ;

26

D8:t. Coo Ng11enVi~t Trong Cae Lang ,M Nam Be>Cho D~n Cu6i TM Ky XVIII tri~n cae hinh thue sa hdu

I. Sl1 ra den va phat

rue>ng da:t d~n th~ ky XIX 26

tM kY XVIII 41

48

II. Tinh hinh Canh me a dong bhng Nam be>d~n cu6i CHUaNG II CM De>sa Hdu Rue>ngD8:t a Nam Be>Ntia D'au TM Ky XIX Qua Dfa BI.!

tac de>ngMn CM de>sa h11u

48

,

61

I. B6i canh Ijeh sti mdi ru9ng da:t a Nam be>ntia dAu tM kY XIX II. Ch~ d9 sa h11u ru9ng d8:t d Nam b9 qua Dja hi.! 1386'

61

dfa hI.!.

69 107 125

1. Nhdng quy tie ~p dja 'bl.!va cae 10l.J.isa hdu rue>ng da:ttrong 2. sa hdu rue>rig d8:t hi; 'S11phan b6 sa h11u rue>ng da:t t11 3. Ng11<1iph1,1canh trong sa h11u ruQng da:t t11 4. Sd hdu rue>ng da:t Cong , CHUaNG III Ch~'dQ canh' hie rue>ng d8:t a Nam

133

Be>ntia dAu th~ kY XIX qua Dfa BI.!

134 143 146 161 164 167

I. Canh me ru9ng da:t, trong Ida, cae Iol.J.i nong sim va cay !in qua II. Canh tae aoca KET LU~ PHV LVC CHU THICH TAI LItU TRAM KHAo

NHUNGOONGTRINH ~UA TAO GIA LItN QUAN BEN LU~N AN

T~p chi Thong tin the

1- " Nhiing tac ngQua boa u'dc 1862 va bi k:}.ch cua trieu ky XIX d Nam B9". s&. Tuyen t~p

ve v&n hoa xa 39i

79-94.

1992,

trang

2- "Nguyen Thong va cac Sl phu yeti nudc Nam B9 thai C%~

Nguyen cuoi khoa hgc lich th~i Nguyen. Nxb Khoa hgc xa h9i,

trang

210-220.

KY yeti HQi ngh} khoa h9c ky ni~m 100 nam ngay r,ong Sd Vl:in boa thong dnh tin d~i". mat Qua Nguyen Thong. ? " ban, An xuat

3-

4-

(1867-1873)

('u-iet::chung vdi

s& gia " Chien th~ng R~ch Gam xoai Mut dUdi m&t cae Nam BQ". KY yeti H9i nght khoa h9c lich s~ ky ni~m Ian thd 200 ngay chien th&ng R~eh Gam roai Mut. Ban Tuyen huan Tinh uy Tien Giang xuat ban, 1984, trang 333-350.

" Khch nghla Bay Thua" Vo;.'(l'hgnh Phudng). 162 trang.

Nxb Thanh phS HO Chi Minh, 1991,

5- Thu m¥c ve phong trao Tay Sdn (viet chung vdi nhieu

Ban Tuyen huan Tinh Uy Tien Giang xuat ban, gi~).

1)&CL&C" (viet chung vdi tac 1985, trang 21-143. 6- " L}ch sv Dang b9 tinh

nhieu tac gia). Ban nghien Cdu Itch sV Dang tinh D~c L~C xuat ban, 1983, trang

,

.-'

j

10-40.

(\1 ':--.i ! I .-,

"..<~ "",",., fr"; l rv"'-~~"~;I'!I("';- ' I '" "'~I,' I dB I"'!, lL;f~"""">,,,,"'.I, H': .,../., - 1.,.'. , l ll,( li,.:,,;,..r"t/' 1 Iii, ~1C:ii0/\Ur1\;.I: 1---,-':" ~ I >,",~--