842
Tác động ca cuc cách mạng 4.0 đối vi quản lý văn hoá để phát trin bn vng vùng
đng bào dân tc thiu s tỉnh Đk Nông
Nguyn Bá Lương, Phm Th Phương
Tóm tt
Cuc cách mng 4.0 diễn ra tác đng mnh m trên mọi lĩnh vực đời sng kinh tế
hi, va to ra nhng thời cơ lớn nhưng đồng thời cũng đi kèm những thách thức. Trong lĩnh
vc quản lý văn hoá đng bào dân tc thiu s, cuc cách mạng 4.0 cũng đã tác động mnh m
buc công tác qun lý văn hoá đồngo dân tc thiu s, phải thay đổi tư duy để thích ng. Ti
tỉnh Đắk Nông, trong bi cnh hin nay, cuc cách mng 4.0 thì s tác động li càng mnh m
tới văn hoá đồng bào dân tc thiu s không h nhỏ. Do đó, để thích ng với điều kin mi
công tác quản lý văn hoá ng dng công ngh thông tin vào phát trin bn vững đồng bào dân
tc thiu s ti tỉnh Đắk Nông, y dựng văn hoá đồng bào dân tc thiu s tr thành ngành du
lịch mũi nhọn, định hướng phát trin kinh tế - xã hi nhm góp phn đm bo an sinh xã hi
nâng cao thu nhập cho đồng bào dân tc thiu s. Tham lun tp trung tìm hiểu và đánh giá tác
động t cuc cách mạng 4.0 đem lại cho quản lý văn hoá, to s phát trin bn vng vùng đồng
bào dân tc thiu s ti tỉnh Đắk Nông.
T khoá: Cuc cách mạng 4.0, đồng bào dân tc thiu s, tỉnh Đắk Nông, phát trin bn
vng, ng dng công ngh thông tin.
1.M đầu
Trong quá trình cuc cách mạng 4.0 tác động mnh m toàn din sâu sc trên mi
phương diện chính tr, kinh tế, văn hoá và xã hội. Trong đó công tác quản lý văn hoá bền vng
tại vùng đồng bào dân tc thiu s hin nay, vic ng dng công ngh thông tin đã đang
được triển khai nhưng còn gặp nhiều khó khăn vì nhiều lý do khách quan ln ch quan. T đó,
phi mt s gii pháp khc phc những c động ca cuc cách mạng 4.0 đem lại t công
tác quản lý văn hoá dân tc thiu số. Đặc bit, ti tỉnh Đắk Nông là vùng có đông đồng bào dân
tc thiu s dn ti chính sách quản lý văn hoá dân tc thiu s phải điều chỉnh và định hướng
li chiến lược phát trin, chú trọng đu vào lĩnh vực khoa hc công nghệ, đồng thi phi
có chính sách bo tn và phát huy các giá tr văn hoá bền vững vùng đồng bào dân tc thiu s
tỉnh Đắk Nông trước cuc cách mng 4.0.
2.Tác động ca cuc cách mạng 4.0 đối vi quản lý văn hoá để phát trin bn vng
vùng đng bào dân tc thiu s tỉnh Đắk Nông
2.1.Mt s tác động ca cuc cách mng 4.0 ti văn hoá vùng đng bào dân tc thiu
s tỉnh Đắk Nông
Cuc cách mạng 4.0 tác động ti văn hoá vùng đồng bào dân tc thiu s tỉnh Đắk Nông
đã thu hp tối đa về khoảng cách không gian địa lý, đồng nghĩa mi quan h giữa con người
được m rng. Cuc cách mạng đều bao hàm s thay đổi bn v chất, tính đột biến sâu
sc, tính triệt để và theo hướng tiến b. Làm cho mi quan h gia lực lượng sn xut và quan
h sn xut din ra nhanh chóng trong thi gian ngắn, tác động tới đời sống con người, làm biến
đổi nhiều đặc điểm văn hoá và lối sống. “Tuy nhiên, đó không ch là s biến đổi do tiếp biến t
các nền văn hoá khác, mà phức tạp hơn là sự t biến đổi ngay t bên trong ni ti nền văn hoá
theo c chiều hướng tích cc và tiêu cực khi nó đi lệch các giá tr văn hoá chuẩn mực” (Nguyn
Th Mai Anh 2020). Dn ti các cộng đồng trong đồng bào dân tc thiu s xích li gn nhau
hơn tác động ảnh hưởng li sng lẫn nhau, đan xen trực tiếp góp phn thúc đẩy s đa dạng văn
843
hoá giữa các đồng bào dân tc thiu s, làm phát sinh nh trạng văn hoá lai căng, khiến tnh
Đắk Nông phi có chính sách quản lý văn hoá nhằm bo v bn sắc trong đa dạng văn hoá trở
thành nhim v không h d ng, định hướng và gii pháp phát trin bn vững vùng đồng bào
dân tc thiu s.
Mt s tác động trong cuc cách mng 4.0 tới văn hoá và lối sng của đồng bào dân tc
thiu s tỉnh Đắk Nông điển hình hin nay: Th nht, làm thay đổi môi trường sinh hot, cách
thc làm vic, hình thc giao tiếp cách ng x nhân; tác động làm thay đổi môi trường
sinh hot của vùng đồng bào dân tc thiu s v xu hướng thói quen tiêu dùng nh mng internet
thương mại đin tử, đã giúp hoạt động la chn mua sm hàng hoá bng hình thc trc
tuyến, khi vẫn đang ngồi ti nhà và thanh toán tin bc qua tài khoản ngân hàng điện t, nhn
hàng dch v thông qua dch v chuyn phát nhanh. Cách thc làm vic hin nay bng hình
thc làm vic t xa không cn thiết đến tại văn phòng làm việc, có th trao công vic thông qua
trc tuyến đồng nghip, cp trến, đối tác làm việc… vẫn hoàn thành nhim v công vic
thun tiện khi điều kin thi tiết, phương tiện di chuyn khó khăn; khoa học công ngh mang
li li ích to lớn nhưng con người cũng càng ngày càng lệ thuộc vào đin thoi và máy tính, ít
quan tâm ti mi quan h trong gia đình, cộng đng xã hội tác đng sâu sc mi quan h
hiện nay. Phương thức giao tiếp và cách ng x trước đây chủ yếu là phương thc trc tiếp và
trao đổi tương tác qua lại, cm nhn biu hiện gương mt và cm xúc chân tht; vi tốc độ và
nhịp độ sng nhanh hiện nay đã có thể thc hin giao tiếp bng nhiu cách qua các ng x trao
đổi như facebook, zalo, instagram,… Thuận tin xcông vic, thi gian nhanh gn bớt rườm
rà giao tiếp khi gp nhau trc tiếp.
Th hai, làm thay đổi h giá tr văn chuẩn mc, to ra s xung đột gia các giá tr văn
hoá li sng truyn thống đối với các giá văn hoá lối sng hiện đại; quá trình giao lưu văn hoá
din ra mnh m vi s gia tăng xung đột, nhiu yếu t gia giá tr truyn thng và giá tr hin
đại khi cái cũ vi cái mi có s chênh lnh rt ln. Cuc cách mng 4.0 nhng hn chế
bt cp, trong xây dng h giá tr văn hoá truyn thng dân tc và h giá tr chun mc ca con
người, “là sự thay đổi mt s quan nim, thói quen ca mt b phận người dân, t nng v duy
tình sang duy lý, v tình sang v tiền; là xu hướng cho rằng gia đình không còn là trung tâm; các
yếu t mang giá tr vt cht phn nào thay thế cho yếu t tinh thn, tình cm; là s hình thành
tư tưởng hoài nghi, chi b các giá tr văn hoá truyền thng, lch s dân tc; là s băng hoại v
đạo đức, s xung cp trong các quan h xã hội, đặc bit là s lch lc v nhn thc, sng thiếu
lý tưởng trong mt b phn gii tr; là s gia tăng khoảng cách các thế h trong nhn thc các
giá tr văn hoá chuẩn mc” (Nguyễn Th Mai Anh 2020). Nhìn chung, s xung đột văn hoá dân
tc thiu s tỉnh Đắk Nông ch yếu giữa hai xu ng, th nht cho rằng văn hoá truyền
thng phải được gìn gi mt cách nguyên trng, th hai cho rng văn hoá phải luôn có s tiếp
biến và tiếp nhn nhng tinh hoa ca thời đại. Trước cuc cách mng 4.0 nhng giá tr n hoá
truyn thng tốt đp cn bo v những điểm còn hn chế, đ điều chnh cho phù hp thì
chính quyn tỉnh Đắk Nông phải tăng cường đưa ra những thiết chế, nhm quản lý văn hoá bn
vững và thúc đẩy phát triển vùng đồng bào dân tc thiu số, đồng thi gi gìn bn sắc văn hoá
dân tc thiu s và hi nhp quc tế hin nay, ch hoà nhp ch không hoà tan.
Trước cuc cách mng 4.0 vào ngày 13-10-2015, được ban hành Quyết định phê duyt
chương trình hỗ tr ng dng chuyn giao tiến b khoa hc công ngh thúc đẩy phát trin
kinh hi nông thôn miền núi, vùng đồng bào dân tc thiu s giai đoạn 2016-2025 do Th
ng Chính ph ti Quyết định s 1747/QD-Ttg, c thể: “Giai đoạn 2021-2025: …b)
Chuyn giao ít nhất 1.500 lượt công ngh tiên tiến, phù hp vi tng vùng miền, thúc đẩy phát
844
trin kinh tế - hi nông thôn, miền núi, vùng đồng bào dân tc thiu số;…” (Nguyễn Trn
Thành 2022). Trong quá trình thc hin chính sách dân tc thiu s tại địa bàn s đông thì
Chính ph cam kết tôn trng bo tồn văn hoá dân tộc thiu s như tiếng nói, ch viết, các giá
tr văn hoá truyn thng dân tc thiu số. “Đến nay, bình đẳng gii trong giáo dc đào tạo vùng
đồng bào dân tc thiu s đạt vượt ch tiêu đề ra, th hin t l tr em đúng độ tui hc
tiu hc hoàn thành trên 98%; mc tiêu giáo dc tiu học đạt 100%; ph n t 15-60 tui biết
ch đạt t 88.8-98.8%” (Nguyễn Trn Thành 2022). Tác động cuc cách mng 4.0 t rào cn
v đời sống văn hoá tinh thn vùng đồng bào dân tc thiu s, t l s dụng máy tính điện
thoi thông minh với “t l h được tiếp cn internet của đng bào vùng dân tc thiu s đã
được ci thiện đáng kể, chiếm 61,3% tng s h dân tc thiu số, nên đời sống văn hoá tinh
thn đã được ci thiện đáng kể, tuy nhiên nhn thc của người dân vc vấn đề ca cuc cách
mng công nghip 4.0 còn nhiu hn chế” (Nghiêm Thị Thanh và những người khác, 2022, 5).
Quá trình phát trin bn vững vùng đồng bào dân tc thiu s ti tỉnh Đắk Nông, trong vic s
dng công ngh cao phc v đời sống văn hoá tinh thn chưa đáp ứng nhu cu.
Trước xu hướng ca cuc cách mng 4.0, tốc độ phát trin công ngh thông tin thì con
người càng theo đuổi nhng cái mi, làm cho nhng giá tr văn hoá truyn thng b mai mt
nhiu dn ti nhiều khó khăn và thách thức lớn đối vi phát triển văn hoá bền vững vùng đồng
bào dân tc thiu s tỉnh Đắk Nông hin nay. Thế h tr và đồng bào dân tc thiu s càng ngày
càng ít quan tâm ti nhng di sản văn hoá như cồng chiêng, nhc c dân gian đồng bào dân tc
thiu s, kiến trúc dân gian, ngh th công truyn thng, ch viết tiếng nói cũng dn mai mt
trước cuc chy đua du nhập các văn hoá hiện đại. S phát trin kinh tế - xã hi ca tỉnh Đắk
Nông, tốc độ đô thị hoá những nơi đông đồng bào dân tc thiu s sinh sống, đời sng vt cht
và tinh thn được ci thiện đáng kể, tiếp thu nhng giá tr văn hoá hiện đại mới làm đồng bào
dân tc thiu s mt gc, sinh hot ging người Kinh hin nay. T đó, chính quyền tỉnh Đắk
Nông cn đưa ra những chính sách quản lý văn hoá phát triển bn vững vùng đồng bào dân tc
thiu s trước cuc cách mng 4.0.
2.2.Quá trình quản văn hoá phát triển bn vững vùng đng bào dân tc thiu s
tỉnh Đắk Nông trong cuc cách mng 4.0
Quá trình công nghiệp hoá, đô th hoá hiện nay đã làm cho các giá tr văn hoá truyền
thng ca các dân tc thiu s đứng trước thách thức và có nguy bị mai mt, biến mt dn
đi. Vic bo tn phát huy giá tr văn hoá của đồng bào dân tc thiu s tỉnh Đắk Nông
cũng gặp những khó khăn thách thc. Chính quyn tỉnh Đk Nông phải đưa ra nhng gii
pháp quản lý văn hoá phát trin bn vững vùng đng bào dân tc thiu s, nâng cao hiu qu
công tác bo tn và phát huy giá tr n hoá của đồng bào dân tc thiu s trên địa bàn, U ban
Nhân dân tỉnh Đắk Nông thời gian qua đưa ra một s bin pháp c th như sau:
Th nht, nâng cao hiu qu công tác qun lý nhà nước, nghip v chuyên môn cho lãnh
đạo chuyên viên, ch đạo t chc thc hin nhim v xây dng vi phát triển văn hoá
trong thi k cuc cách mng 4.0 hiện nay. Đồng thi, phân tích c th những tác động t quá
trình cuc cách mng 4.0 trong tt c các nh vực đời sống đến đồng o dân tc thiu s
tỉnh Đắk Nông. Xác định nhng giá tr truyn thng x các mi quan h gia truyn
thng hiện đại, đồng thời đề ra phương án tổ chc thc hiện đạt hiu qu. Tuy nhiên, ng
dng công ngh thông tin vào công tác quản lý văn hoá và các hoạt động văn hoá dân tc thiu
số; trước tiên các hoạt động văn hoá dân tộc thiu s không nm bắt được tình hình c th s
liu và thống kê, khó khăn khi theo dõi khi mạng internet chưa được cp nht ph biến ti mt
845
s địa bàn, điều kiện cơ sở vt chất chưa đáp ứng nhu cu s dng mạng internet; trao đổi thông
tin v văn hoá dân tộc thiu s trên các website để cp nhật theo dõi thường xuyên. Vấn đề ng
dng công ngh thông tin kết hp vi chuyên môn của đội ngũ cán bộ đang gặp nhiều khó khăn,
trình độ chuyên môn hn chế, chưa chịu cp nht kiến thc vào ng dng công ngh thông tin
để quản lý văn hoá dân tộc thiu s thông qua khai thác s liu hoá hin nay.
Th hai, xây dựng đời sống văn hoá và môi trường văn hoá vùng đồng bào dân tc thiu
s tỉnh Đắk Nông, gn lin vi vic khai thác các li thế ca du lịch văn hoá cộng đồng, ng
dng công ngh thông tin trong cuc cách mạng 4.0 để gii thiu, qung bá nhng giá tr văn
hoá truyn thng của đồng bào dân tc thiu số. Ưu tiên phát triển thu hút vốn đu và y
dng các hình du lch cộng đồng, các địa điểm di sn của Công viên đa cht toàn cu
UNESCO Đắk Nông. Vi nhng kế hoch ca tỉnh Đắk Nông thông qua “Đề án Phát triển văn
hoá l hi hoa văn – cng chiêngnhc c dân gian ca dân tc Mnông tỉnh Đắk Nông, giai
đoạn 2005-2009; Đề án hi hoá hoạt động văn hoá giai đon 2006-2010; Đề án tng th
phát trin s nghip văn hoá nghệ thut tỉnh Đắk Nông giai đoạn 2012-2020;…Đề án Sưu tm,
bo tn, phát huy giá tr hin vt lch sử, văn hoá đến năm 2015, định hướng đến năm 2020”
(Ngô Thanh Danh 2016). “Nghiên cứu, bo tn và phát huy giá tr n hoá thổ cm ca các tc
người thiu s tỉnh Đắk Nông; bo tn, phát huy các giá tr văn hoá l hi hoa văn – cng
chiêng nhc c dân gian ca các dân tc tnh Đắk Nông; y dng lý lch khoa hc: s thi
(Ot N’drong), dân ca nghề th công truyn thng ngh dt của M’Nông tỉnh Đắk Nông và
đã được B Văn hoá, Thể thao và du lch công nhn là Di sản văn hoá phi vật th cp quốc gia”
(U ban Nhân dân tỉnh Đắk Nông 2023). Qua đó,loại hình to ra th trường du lịch thúc đẩy
phát trin nhng giá tr văn hoá về vt cht tinh thn của đồng bào dân tc thiu s, gii
thiu nhm quảng bá trong nước và ngoài nước. Góp phn ci thiện đời sng vt cht cùng vi
tinh thn cho đồng bào dân tc thiu s.
Th ba, t chc các hoạt động tuyên truyn giáo dc pháp luật cho người dân, đề cao vai
trò của người dân trong vic tham gia qun lý di sản văn hoá dân tộc thiu số. Đồng thi, gn
trách nhim ca chính quyền địa phương, các t chức đoàn thể người dân trong vic phát
huy nhng giá tr di sản văn hoá dân tc thiu s trong bo tn hiện nay. Đy mnh công tác
tuyên truyn, giáo dc v giá tr và ý nghĩa của bn sc buôn làng, bản; lưu truyền văn hoá
truyn thống đồng bào dân tc thiu s trên địa bàn tỉnh Đắk Nông, nêu bật hơn bản sắc văn
hoá mi chính là gc r, là ngun ci vn có của đồng bào dân tc thiu s. Kế tha di sn văn
hoá bo tn và phát huy nhng giá tr văn hoá, nhằm khai thác du lch hiu qu đem lại ngun
lợi thúc đẩy s phát trin bn vững vùng đồng bào dân tc thiu s tỉnh Đắk Nông.
Th tư, không ngừng bồi dưỡng nâng cao trình độ cán b quản văn hoá và chuyên viên
nghip v chuyên môn làm nhim v văn hoá. Mở rng các lp tp hun v nghip v chuyên
môn cho đội ngũ cán bộ quản lý văn hoá cơ sở, v lĩnh vực bo tn và phát huy giá tr văn hoá
của đồng bào dân tc thiu số. Đu trin khai nhng d án để sưu tm xut bn các n
phẩm văn hoá đặc trưng đng bào dân tc thiu số; “Dự án Bo tn không gian văn hoá cồng
chiêng tỉnh Đắk Nông Vit Nam do UNESCO tài tr được trin khai hiu qu. Kết qu đã
sưu tm, in ấn, phát hành đưc 2 n phm, 1 tp sách ảnh, 1 DVD liệu v cồng chiêng Đắk
Nông; thành lp 9 câu lc b cng chiêng; t chc các lp bồi dưỡng cng chiêng cho các ngh
nhân và cán b văn hoá cp huyn, th xã” (Ngô Thanh Danh 2016); là tài liệu tra cứu cũng là
tài liu tuyên truyn, ging dy và quảng bá đời sống văn hoá vật cht ln tinh thn nhm bo
tn và phát huy xây dng cuc sng, phát trin kinh tế cộng đồng trong vùng đồng bào dân tc
thiu s tỉnh Đắk Nông.
846
Th năm, tăng cường hi nhập và giao lưu áp dụng trong cuc cách mng 4.0 nhm gii
thiu v văn hoá đồng bào dân tc thiu s tỉnh Đắk Nông, thông qua các hoạt động l hội văn
hoá và l hi du lịch thường niên; “tỉnh đã khôi phục được 17 l hi truyn thng ca các dân
tc Mnông, M, Ê-đê; n dựng hơn 40 t l hi tiêu biu; t chc 5 ngày hội văn hoá c
dân tc cp tnh, 22 ngày hội văn hoá các dân tộc cp huyn, th xã. Đắk Nông cũng tổ chc 68
lp truyn dy cng chiêng, 9 lp chế tác nhc c, 5 lp dân ca Mnông; cp phát 119 b chiêng,
5 b goong cho nhà văn hoá cộng đồng, gn 300 b trang phc truyn thông 180 nhc c
dân gian Mnông cho 8 đội văn nghệ dân gian cp huyn, th xã” (NThanh Danh 2016). Tỉnh
Đắk Nông c đội ngh nhân dân gian dân tc thiu s tham gia “Triển lãm Thế gii EXPO
2020 ti Dubai, các Tiểu vương quốc rp Thng nhất(U ban Nhân dân tỉnh Đắk Nông
2023). Tăng cường phi hp vi các tnh, thành ph, cùng với các trường đại học quan
Trung ương về t chc biu diễn văn hoá nghệ thut, hp tác thực các chương trình hi tho
nghiên cu khoa hc, trong quá trình phát triển văn hoá bền vững vùng đồng bào dân tc thiu
s ti tỉnh Đắk Nông.
2.3.Gii pháp quản văn hoá phát triển bn vững vùng đng bào dân tc thiu s
tỉnh Đắk Nông trong cuc cách mng 4.0
Quản văn hoá phát trin bn vững vùng đồng bào dân tc thiu s tnh Đắk Nông
trong cuc cách mng 4.0 hin nay cn đưa ra nhng gii pháp nâng cao hiu qu như sau:
Th nhất, đẩy mnh công tác tuyn truyn bng nhiu hình thức, phong phú đa dạng
thông qua ng dng công ngh thông tin nhm nâng cao nhn thức đối với người dân, đặc bit
đối tượng thanh thiếu niên v các công trình văn hoá, di tích lịch s văn hoá lâu đời đời
sng vt cht vi tinh thn của đồng bào dân tc thiu s tỉnh Đắk Nông. Qung bá gii thiu
trong nước và ngoài nước v nhng giá tr văn hoá truyền thng bn sc của đng bào dân tc
thiu s tnh Đắk Nông.
Th hai, m rng các hoạt động phong trào văn hoá, văn nghệ biu din ngh thut
của đồng bào dân tc thiu s nhm phát huy nhng bn sắc văn hoá dân tộc. Thường xuyên t
chc các hoạt động như ngày hội văn hoá thể thao đồng bào dân tc thiu s, liên hoan ca múa
nhc dân gia dân tc thiu s, liên hoan cồng chiêng… Đng thi, xây dng các mô hình sinh
hoạt văn nghệ dân tộc như câu lạc b nhằm trao đổi lưu giữ văn hoá truyền thng; kết hp giáo
dc giữa nhà trường, gia đình và xã hội phát đng phong trào toàn dân tham gia bo v nhng
giá tr di sản văn hoá dân tc thiu s ti tỉnh Đắk Nông. Đẩy mnh y dng qung gii
thiu công tác bo tn phát huy các giá tr văn hoá vật th và phi vt th; công tác kho sát
điều tra và sưu tm các giá tr văn hoá như sinh hoạt cộng đồng và l hi, các loại hình văn hoá
dân gian là dân ca, trang phục, hoa văn, nhạc c dân dân tc thiu s; chú trọng văn hoá cồng
chiêng, s thi, tiếng nói, ch viết vùng đồng bào dân tc thiu s ti tỉnh Đắk Nông thông qua
xây dng mt trang website tng hp qung báo gii thiu trên các diễn đàn trang mng xã hi,
lưu trữ s hoá nhm phc v cho người đọc và người tìm hiu những nét văn hoá dân tộc thiu
s. M rng các khoá hc m hiu v ch viết của đồng bào dân tc thiu s, áp dng ngôn
ng ch viết dân tc thiu s vào ging dy tại các trường lớp, nơi đông đng bào dân
tc thiu s sinh sng.
Th ba, tăng cường huy đng nguồn đu vào ng dng công ngh thông tin, đáp
ng vào vic xây dng s liu v văn hoá dân tộc thiu s tại địa phương, từng bước hoàn thin
các thiết chế chính sách văn hoá dân tộc thiu s t tnh xung huyn và th xã, đảm bo ngun
ngân ch chi cho các hoạt động văn hoá truyền thống đồng bào dân tc thiu s thường xuyên,