Tài chính h c hành vi, tâm lý b y đàn và TTCK Vi t Nam ọ ầ ệ
ng cao nh t khu ệ ứ ưở ấ ớ ự c đ a ra đ gi ươ ế ớ t Nam trong năm 2006 có m c tăng tr ầ i. R t nhi u lý do đ ề ượ ư ầ ớ ấ ệ ự ư ể ữ theo phong trào c a các nhà đ u t ầ ư c báo chí nói t ư ộ ớ ượ ứ “phong trào” lan truy n v i t c đ c c nhanh. TTCK Vi v c Châu Á - Thái Bình D ng v i 145% và đ u năm 2007 tăng thêm ể ả i 46% - cao nh t trên th gi ấ thích cho s phát tri n mãnh li t này, nh ng ph n l n ý ki n cho ế b y ầ ư ầ r ng, m t trong nh ng nguyên nhân chính là do tâm lý đ u t ộ ằ c. Ch i đàn, đ u t ơ trong n ướ ủ ầ ư ch ng khoán đã đ ộ i nh m t th “m t”, m t ố ứ ộ ự ề ớ ố
Tài chính h c hành vi ọ
i trong nh ng năm 90 đã ch ng minh r ng, ề ứ ữ ứ ằ không ph i luôn luôn hành đ ng m t cách sáng su t và khôn ngoan nh mong ư ộ ợ ư ậ ườ ế ề ể ố ng hi u qu không th gi ệ ả ế ơ ả ả ể ả ng b ng các cu c th nghi m r t đ n gi n nh sau: Các b ng ch ng v “bong bóng” ch ng khoán th gi ế ớ ứ ằ các nhà đ u t ộ ầ ư ả ư i thích, nh ng đ i. Trong nh ng tr ng h p nh v y, lý thuy t th tr ị ườ ữ ể ả nghiên c u c a tài chính h c hành vi d a trên nh ng lý thuy t c b n v tâm lý h c có th giúp ọ ữ ủ ứ chúng ta hi u đ c th tr ượ khá thú v , mô ph ng hành vi th tr ỏ ợ ọ ự ng tài chính. M t s miêu t ị ườ ộ i thích c a tài chính h c hành vi ả ộ ố ằ và gi ử ủ ấ ơ ị ườ ọ ư ệ ị
ọ ẽ ặ ồ ồ i s không nh n đ ậ ế c gì c . Có v ả c l ượ ạ ẽ ệ ọ ơ ượ ắ ườ ế ồ ồ ữ ơ ắ c 100.000 đ ng, và ng ồ i ta th ườ ắ ấ ấ ơ i, n u ph i l a ch n gi a vi c m t ch c ch n 50.000 đ ng ho c cũng ch i trò đ ng xu ắ ả ặ ấ ử ả i th i l ườ ạ ồ ọ ả ỗ ớ ể ẽ ơ Cho ai đó m t l a ch n: ho c là s có ch c ch n 50.000 đ ng ho c là s ch i trò đ ng xu x p ấ ặ ộ ự ắ ẽ ẻ ng a, n u th ng s nh n đ ượ ẽ ắ ậ ử ng ch n vi c b túi ch c ch n 50.000 đ ng. nh trò ch i này đ y may r i, do đó ng ắ ủ ầ ư c l Ng ặ ọ ệ ả ự ượ ạ x p ng a và m t 100.000 đ ng ho c không m t gì c . H có th s ch n ch i x p ng a. S ọ ồ ử ấ ấ may r i trong vi c tung đ ng xu x p ng a trong c hai tr ươ ủ ệ con ng ng ch n cách tham gia trò ch i đ ti ơ ể ế ườ có th s mang đ n m t kho n l ộ ế năng bù đ p m t kho n l ả ỗ ộ ỏ ồ ể ẽ ọ ng đ ng h p là t ườ ợ t ki m nh ng kho n l ả ỗ ữ ệ ấ ế ự ơ ấ ử ng nhau, nh ng ư ươ , dù trò ch i này ơ i coi kh ả ườ i l n h n. ơ l n h n. Đi u này cho th y khuynh h ướ c m t kho n l ộ ề còn quan tr ng h n kh năng ki m đ ơ ng con ng ả ợ ớ ượ ắ ả ọ
cũng đúng cho các nhà đ u t . Khi giá ự ư ầ ư ế ủ ề ệ ố h n 100 USD vào đ u nh ng năm 2000 ầ ả ố ư ữ ầ ư ẫ ư ế ằ v n tin r ng tin vào các ự ấ ấ ọ ế ụ ầ ở ạ ắ ng quá t ữ ế ấ c phi u. H có khuynh h ướ ọ ơ ả ộ i b ng c m xúc (emotion) - m t ỉ ả ằ ư ậ ể ỉ ề ố quan tr ng chi ph i hành vi con ng Trong kinh doanh, s u tiên v vi c tránh các kho n l ả ỗ c phi u c a Nortel Networks xu ng giá thê th m t ừ ơ ổ xu ng còn ch a đ y 2 USD, b t ch p giá c phi u xu ng nh th nào, nhà đ u t ế ố ổ i và h ti p t c n m gi nó có th s lên tr l ữ ổ ể ẽ phán đoán c a mình, th m chí còn thích ch p ngay l y thông tin r tai h n là nh ng thông tin ậ ộ ủ i nh v y? Đi u này ch có th lý gi công b rõ ràng. Vì sao l ạ i. y u t ườ ố ế ố ọ
v i m c đích chung duy nh t là n m b t xu h ụ ượ ấ ắ đó có quy t đ nh kinh doanh đúng đ n nh m thu đ ị ườ ằ ắ ộ ng đ t ượ ề ầ ư ạ ắ c l ượ ợ ỗ ắ ề ướ ng ậ i nhu n. cá nhân khác nhau, m i nhà đ u t ầ ư t ấ ặ i các th i đi m khác nhau ho c ọ ờ ể ầ ư ạ ộ i cùng m t th i đi m. c xem là m t nhóm các nhà đ u t TTCK đ ầ ư ớ ng lai c a th tr t ế ị ể ừ ủ ươ Song, nhóm đông đó đ c hình thành b i nhi u nhà đ u t ở i thiên v các c m xúc trái ng l ượ ả ề ạ c m i c m giác đ u có th t n t ả ọ ả ể ồ ạ t trong m t nhóm nhà đ u t ộ ầ ư ạ ộ ờ c nhau: L c quan có, bi quan có, hy v ng có, lo l ng có – t i trong cùng m t nhà đ u t t ể
ể ẽ ữ ổ ế ề ở ấ ế ỷ ổ ế c nh c đ n nhi u nh t trong nh ng cu c bàn lu n v các hi n t ữ ắ ế quy n sách n i ti ng c a Charles Mackay: “Nh ng o giác c c kỳ ph bi n và s m t trí ự ấ ng c a ủ ầ ng t ả ộ ữ nhau: m t TTCK giá lên (bull market) v m t m t hàng, đ n v ti n t ự ủ ậ ế Hà Lan th k 17 cho đ n nh ng hi n t ệ ượ ề ộ ề ệ ượ ng “bong bóng” g n nh t. ấ ặ ơ ộ ố ặ ị ề ệ ớ ướ ế ng” c a c n s t v i mua “đ i t ng tăng giá là không th ng ng. V i cách suy ể ủ ấ ố ượ ạ ơ ừ t quá nhu c u th t s c a ậ ự ủ ầ ố ượ ế ầ ư ậ ữ ử nh n ra th tr ư ọ ự ắ ng không m nh nh h đã kỳ v ng, s s hãi tăng lên. Và khi s lo l ng ng s p đ , t o ra m t v c xoáy nh n chìm th ộ ự ị ườ ơ ị ọ ổ ụ c khi có c n s t, h u qu là ph i t n nhi u năm tr i th tr ậ ể ng sâu h n c tr Có l c a đám đông” đ ủ ượ c n s t hoa tulip TTCK, t ừ ơ ố C t truy n khá t ự ươ ệ ho c c phi u nào đó khi n dân chúng th y xu h ế ổ nghĩ l c quan nh v y, m i ng ọ ườ i cho vay thay phiên nhau đ thêm d u vào l a. Đ n khi nhà đ u mình, cùng lúc đó nh ng ng ầ ườ t ạ ư chuy n thành c n bán đ bán tháo thì th tr ị ườ tr ậ ổ ự ợ ổ ạ ả ố ng m i có th ớ ấ ị ườ ả ướ ườ ể ề ả ơ ơ ố ờ
ph c h i tr l i. ồ ở ạ ụ
ậ ẻ ả ả ố ế thông minh thì c m xúc chính là k thù s 1. C m xúc khi n ầ ư ữ ế ị ớ ế ả Do v y, trong các quy t đ nh đ u t chúng ta hành đ ng trái v i nh ng gì mà chúng ta nên làm. C m xúc khi n chúng ta mua trong ộ khi chúng ta nên bán, c m xúc khi n chúng ta bán trong khi chúng ta nên mua. ế ả
Tâm lý b y đàn và TTCK Vi t Nam ầ ệ
ể ờ ố ở ị ườ ế ộ ự ợ ọ ườ ẽ ả ề ể ổ ấ ấ ứ ủ ẽ ể ạ ế ư ươ ườ ữ ặ ẽ ặ ạ ắ ị ữ ủ ộ ớ ộ M t s th t hi n nhiên quen thu c là vào b t kỳ th i đi m nào, các th tr ộ ự ậ b chi ph i b i lòng tham và s s hãi. B t c khi nào b n bán c phi u thì ng ị s nghĩ khác v nh ng tri n v ng t ẽ nghĩ nó s lên. Ho c b n ho c ng tác c a nh ng thái đ khác nhau nh v y thì th tr Vi ị ườ t Nam th i gian qua ph n ánh ph n nào đi u này. ng tài chính luôn luôn i mua nó cũng ổ i mua ng lai c a c phi u đó. B n nghĩ nó s gi m, ng ườ ạ ự ươ ng i mua s đúng, nh ng ch c ch n ch thông qua s t ỉ ắ ng m i nh n nh p. S sôi đ ng c a TTCK ư ậ ủ ự ộ ầ ệ ề ả ờ
t Nam trong năm 2006 có m c tăng tr ứ ưở ầ i. R t nhi u lý do đ ề ấ ấ ấ ươ ư ệ ớ ể ả ự ư ộ ằ ủ ầ ư i nh m t th “m t”, m t “phong trào” ầ ư ầ c báo chí nói t ng cao nh t khu v c Châu Á - Thái Bình ự c ượ ế ớ t này, nh ng ph n l n ý ki n cho r ng, m t trong ế ầ ớ ệ ầ theo phong trào c a các nhà đ u b y đàn, đ u t ộ ư ộ ướ ượ ứ ớ ố ơ TTCK Vi D ng v i 145% và đ u năm 2007 tăng thêm 46% - cao nh t trên th gi đ a ra đ gi i thích cho s phát tri n mãnh li ể nh ng nguyên nhân chính là do tâm lý đ u t t ư lan truy n v i t c đ c c nhanh. c. Ch i ch ng khoán đã đ ớ ố ữ trong n ề ứ ộ ự
ng hi u qu d t Nam. ế ả ườ ủ ệ ệ ớ đ t quá giá tr th t h n 30% ng nh vô nghĩa v i TTCK Vi ị ậ ơ M i lý thuy t, m i mô hình c a th tr ọ M c dù nhà đ u t ầ ư ượ nh ng h v n mua bán, th tr ư c c nh báo r ng giá ch ng khoán đã v ượ ứ ng v n không ng ng sôi đ ng. ị ườ ằ ẫ ả ị ườ ọ ặ ư ọ ẫ ừ ộ
ế ế ơ ả ự ế i đ gi ườ ể ả ữ i thích nh ng ng trên TTCK: Có l ẽ b t th ấ đã đ n lúc dùng đ n các lý thuy t c b n d a trên tâm lý con ng ườ
ng, m t nhóm các nhà đ u t ầ ư ể ấ ư cá nhân có th r t bình tĩnh và sáng su t, nh ng cũng ố ộ khác hành đ ng theo m t ộ ầ ư ữ ở ị ỏ ơ ự ợ ể ộ ư i thân, hàng xóm c a h có th ki m ti n m t cách nhanh chóng, đã đ a ả ấ ể ế ự ơ ọ ủ ề ộ Bình th ộ ườ có lúc h b áp đ o b i nh ng c m xúc tiêu c c khi các nhà đ u t ả ọ ị ả cách th c ph bi n nào đó. Hi u m t cách đ n gi n nh t thì chính s s hãi b “b r i” hay th t ấ ổ ế ứ b i khi b n bè, ng ườ ạ đ n s c m nh áp đ o c a đám đông. ả ạ ế ủ ứ ạ
ế ườ ứ ứ ễ ơ ề t quá giá tr th t - bi i ta lao vào ch i ch ng khoán. Ch ng khoán ớ ậ ọ ng s còn có ng t ch - nh ng h v n mua. H ch p nh n mua v i giá cao vì tin r ng ằ ấ i nó v i giá cao h n n a. Lòng tham c a con ữ ị ậ ẽ ứ ườ ư ấ ủ ạ ơ i, h còn nh y vào. C nh ki m ti n trên TTCK quá d đã thôi thúc ng ả v ế ượ trên th tr ng ườ ị ườ i khi n h hành đ ng. Còn nhìn th y c h i ki m l ế ọ ẫ i ch p nh n mua l ậ ấ ơ ộ ế ớ ợ ả ọ ộ ọ
ộ ậ ế ứ t phân tích c phi u, bi ơ ả ứ ế ổ ề ủ ả ờ ổ ờ ủ ả ề i c a công ty? Không h ! H ch i theo tâm lý b y đàn.Th m chí có nhi u t d đoán kh năng ế ự ậ ắ i thích t ẳ n ầ ư ướ ầ ả ả c ng ắ i thích b t ch ề ả ầ ư ự i l ườ ạ ẽ ặ ọ ả ấ ữ i ch ộ ố ủ t Nam, “s m nh” đó ư ọ ng hành đ ng theo m t s ng ướ ợ ng h p c a TTCK Vi ủ ườ ứ ệ ườ ệ S c nóng c a TTCK còn “hút” c anh hai lúa, bà bán đ u ph ng đ n ông xích lô… gom góp ti n ề dành d m c đ i đ vào ch i ch ng khoán. H bi ọ ế ụ ho t đ ng sinh l ơ ạ ộ ọ ầ c các nhà đ u t ng i còn mua bán theo cách hoàn toàn b t ch c ngoài. Tuy nhiên đi u ề ướ ườ này cũng ch ng có gì là khó hi u c . Khuynh h ng (b n năng) b y đàn gi i sao con ướ ể ạ ng lên ho c xu ng, nhà đ u t i khác. Khi th tr ng ườ i cho r ng ng ườ ố ị ườ ướ ằ ớ khác s có nhi u thông tin h n. Và h qu c a đi u này, h c m th y có s thôi thúc ghê g m ề ả ủ ệ ơ i khác đang làm. Các nhà tâm lý h c cũng đã đ a ra nghiên đ i v i vi c làm theo nh ng gì ng ố ớ ệ c u cho th y hành vi đám đông th ng có khuynh h ộ ứ ng. Trong tr ch t, có kh năng tiên đoán th tr c ngoài. n nhi u lúc đ c giao cho nhà đ u t ườ ườ ị ườ ầ ư ướ ấ ả ượ ố ề
C n m t cái nhìn đ y đ v tâm lý b y đàn ủ ề ộ ầ ầ ầ
ề ườ ấ t. Do v y, làm sao đ ch m d t tâm lý b y đàn trong các nhà đ u t ủ ố ầ ấ ầ ư ứ ể ậ ả ờ ở ng, h s rút ra bài h c t ữ Trong suy nghĩ c a nhi u ng càng s m càng t ớ câu h i đ ặ ỏ ượ ch nh hành vi c a mình theo th tr ủ b i c a mình. Không th có gi c đ t ra? Không có gì khó khăn, b i câu tr l ị ườ i pháp nào đ ả i, tâm lý b y đàn là cái gì đó r t x u, r t đáng khinh, lo i b nó ạ ỏ ấ ấ ộ là m t ầ i là không th . Nhà đ u t ầ ư ẽ ự ề đi u s t ể chính nh ng thành công và th t ấ ọ ừ đây c . ả ọ ẽ ượ ỉ ạ ủ c đ a ra ư ể ở
ầ ấ ứ ộ ng tài chính. Các b ng ch ng xã h i mà các nhà tâm lý h c đ a ra ng i khách quan trong b t c m t th tr ị ườ ư ọ i trong chúng ta đã ượ ứ ộ c đi u đó. H n nhi u ng ẳ ề ườ ả t đ n thí nghi m d i đây: c bi Tâm lý b y đàn (hay tâm lý đám đông) là m t s t n t ộ ự ồ ạ nào, không riêng gì th tr ứ ằ ị ườ sau các cu c kh o sát hoàn toàn ch ng minh đ ộ ề đ ệ ế ế ượ ướ
ườ i ố ạ ể ờ ố ồ ướ ườ ườ
ớ góc ph thêm m t l n n a, có t i đ ng ạ ừ ầ ố ườ ứ ữ ở ọ ấ i và khi tăng s ng ẩ i đi đ ườ ầ ạ ằ ắ ằ ắ ờ ễ ị ả ườ ầ ng: thêm m t ng ưở ằ ưở ấ ọ ư ệ ộ ng r ng, n u có r t nhi u ng ườ ứ c nh ng gì ng ế i khác đang làm. t đi u gì đang di n ra thì t t h n h t là nên b t ch m t góc ph và nhìn lên b u tr i tr ng không trong 60 giây. M t s ng i đ ng Cho m t ng ộ ố ố ầ ườ ứ ộ ở ộ c qua. L n ti p theo, i kia nhìn gì nh ng r i đa s cũng b đi đ ng đã d ng l i đ xem ng ế ầ ư ừ ườ i đ i d ng l ạ ể góc ph đó. L n này, s ng i làm nh v y các nhà tâm lý h c cho năm ng ườ ừ ố ố ầ ư ậ ở i qua đ i 45% s ng i đ ng ườ ng góc ph đó, có t quan sát đông g p 4 l n. Khi cho 15 ng ố ố ườ ở ườ ứ ườ ng i h n 80% ng d ng l ườ ớ ơ ộ ầ ố i cùng i nh v y? Ng ph i ng ng đ u quan sát theo. Vì sao l i ta cho r ng, n u có nhi u ng ề ế ườ ư ậ ả nhìn lên b u tr i thì ch c ch n r ng trên b u tr i ph i có cái gì đó. Đó là lý do vì sao càng có ầ ả ờ i là thêm m t b ng ch ng cho i, đám đông càng d b nh h đông ng ườ ộ ằ th y có đi u gì đó quan tr ng đang x y ra. H tin t ề ế ọ ề hi n m t vi c gì đó thì vi c đó nh t đ nh đúng. B ng ch ng này d ằ ệ bi ắ ứ ự i cùng th c ườ ng nh cho th y, n u không ấ ườ ả ấ ị ế ố ơ ấ ệ ế ộ ề ướ ữ ễ
ằ ẫ ệ ầ h u h t các th tr ng phát tri n v n có nh ng giai đo n t n t ả ở ể ẫ i đã không ch ng ki n nhi u v n bong bóng và t Nam m i có tâm lý b y đàn trong đ u ầ ớ ng m i ị ườ ế i tâm lý đám ạ ồ ạ ụ ổ ị ườ th gi ế ế ớ các th tr ử ấ ữ ế ứ ế ề ủ ả ả i 1929, ị ư ủ ế ớ ả ỹ Và lâu nay v n có quan ni m sai l m cho r ng ch Vi ớ ỉ ở ệ ầ t nh th . S th t thì tâm lý đám đông (tâm lý b y đàn) xu t hi n ệ ở ầ ầ ư ế ự ậ ư n i, th m chí ngay c ậ ổ đông. N u không, l ch s kinh t kho ng ho ng nh kh ng ho ng Hoa tulip – Hà Lan (1634-1637), bong bóng South Sea - Anh ả ( 1711-1720), kh ng ho ng b t đ ng s n Florida - M (1920-1922), đ i suy thoái th gi ạ ấ ộ kh ng ho ng 1987, kh ng ho ng Châu Á 1997, kh ng ho ng dotcom… ả ả ủ ủ ủ ả ả
ộ khôn ngoan nên hành x ra sao trong m t th tr ử ư ậ i ự ế ị ả ế ạ ợ
ứ ế ế ặ i. Thà t ị ườ ủ ữ ớ ạ và đ ng ngoài đ i cho đ n khi th tr ợ ị ườ ả ơ ả ỗ ả ờ ề ộ m t c h i ki m ti n m i m i là m t tâm lý vô cùng i ti m năng còn h n là m t m t kho n v n tr ườ ỏ ỡ ộ ơ ộ ế ấ ươ ề ộ ng nh v y: S đi theo đám đông Nhà đ u t ẽ ầ ư ơ hay đ c l p quy t đ nh d a vào các nghiên c u, phân tích c a mình? Câu tr l đây khá đ n ả ờ ở ứ ộ ậ gi n: Nên đi theo đám đông khi ý ki n c a nó phù h p v i nh ng phân tích c a riêng b n và ủ ớ ủ nhanh chóng r i b đám đông khi đám đông suy nghĩ ng c v i b n. Khi r i b đám đông, nhà ờ ỏ ờ ỏ ượ ng có d u i ho c nh n ra các kho n l nên ki m l đ u t ấ ợ ậ ầ ư b m t kho n l hi u kh quan tr l ướ c ệ ố ừ ỏ ộ ở ạ ả m t. Nh ng th t s thì cái c m giác b l ả ậ ự ư ắ khó ch u!ị
