Héi To¸n Häc ViÖt Nam
th«ng tin to¸n häc
Th¸ng 6 N¨m 2005 TËp 9 Sè 2
Stefan Banach (1892-1945)
L−u hµnh néi bé
Th«ng Tin To¸n Häc
• Tæng biªn tËp:
Lª TuÊn Hoa
• Ban biªn tËp:
Ph¹m Trµ ¢n
NguyÔn H÷u D−
Lª MËu H¶i
NguyÔn Lª H−¬ng
NguyÔn Th¸i S¬n
Lª V¨n ThuyÕt
§ç Long V©n
NguyÔn §«ng Yªn
• B¶n tin Th«ng Tin To¸n Häc
nh»m môc ®Ých ph¶n ¸nh c¸c
sinh ho¹t chuyªn m«n trong
céng ®ång to¸n häc ViÖt nam vµ
quèc tÕ. B¶n tin ra th−êng k× 4-
6 sè trong mét n¨m.
• ThÓ lÖ göi bµi: Bµi viÕt b»ng
tiÕng viÖt. TÊt c¶ c¸c bµi, th«ng
tin vÒ sinh ho¹t to¸n häc ë c¸c
khoa (bé m«n) to¸n, vÒ h−íng
nghiªn cøu hoÆc trao ®æi vÒ
ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ
gi¶ng d¹y ®Òu ®−îc hoan
nghªnh. B¶n tin còng nhËn ®¨ng
c¸c bµi giíi thiÖu tiÒm n¨ng
khoa häc cña c¸c c¬ së còng
nh− c¸c bµi giíi thiÖu c¸c nhµ
to¸n häc. Bµi viÕt xin göi vÒ toµ
so¹n. NÕu bµi ®−îc ®¸nh m¸y
tÝnh, xin göi kÌm theo file (®¸nh
theo ABC, chñ yÕu theo ph«ng
ch÷ .VnTime).
• Mäi liªn hÖ víi b¶n tin xin göi
vÒ:
B¶n tin: Th«ng Tin To¸n Häc
ViÖn To¸n Häc
18 Hoµng Quèc ViÖt, 10307 Hµ Néi
e-mail:
hthvn@math.ac.vn
© Héi To¸n Häc ViÖt Nam
7
250 n¨m tr−êng §¹i häc Tæng hîp Matxc¬va
TrÇn V¨n Nhung
(Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o)
LÔ kØ niÖm 250 n¨m ngµy thµnh lËp tr−êng §¹i häc Tæng hîp Matxc¬va (MGU)
mang tªn nhµ b¸c häc Nga L«m«n«xèp ®· ®−îc UNESCO ®−a vµo danh môc nh÷ng ngµy
kØ niÖm lín cña toµn thÕ giíi. Tr−ëng Ban Tæ chøc lÔ kØ niÖm nµy lµ Thñ t−íng ChÝnh phñ
Liªn bang Nga.
Ngµy 25 th¸ng 1 n¨m 1755, N÷ hoµng Elidabet Petr«pna ký S¾c lÖnh thµnh lËp
MGU. 6 giê 15 phót ngµy 25 th¸ng 1 n¨m 2005, ViÖn sÜ ViÖn Hµn l©m khoa häc Nga,
HiÖu tr−ëng MGU Xa®«pnhichi cã mÆt t¹i s©n bay vò trô Plecetk ®Ó dù lÔ phãng vÖ tinh
®Çu tiªn cña MGU. Tæng thèng Nga Putin ®· ®Õn dù lÔ kh¸nh thµnh th− viÖn míi vµ rÊt
hiÖn ®¹i cña MGU (cã diÖn tÝch 55.000 m2, do thµnh phè Matxc¬va chu cÊp toµn bé ng©n
s¸ch x©y dùng ®Ó lµm quµ tÆng tr−êng nh©n kØ niÖm 250 n¨m), gÆp gì, trao ®æi, ®èi tho¹i
víi sinh viªn vµ dù lÔ ®Æt mãng khëi c«ng x©y dùng mét trong bèn toµ nhµ míi trong khu
häc tËp cña c¸c khoa vÒ khoa häc x· héi nh©n v¨n vµ khoa häc tù nhiªn, víi diÖn tÝch sµn
mçi nhµ 65.000 m2 vµ trung t©m y tÕ, c¬ së thùc hµnh cña Khoa Y häc c¬ b¶n.
8
Nh©n dÞp nµy, Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o ViÖt Nam còng ch©n thµnh chóc mõng
MGU vÒ nh÷ng thµnh tùu to lín mµ tr−êng ®· ®¹t ®−îc trong 250 n¨m qua vÒ ®µo t¹o,
nghiªn cøu khoa häc vµ c¸m ¬n MGU ®· ®µo t¹o cho ViÖt Nam nhiÒu nhµ khoa häc, nhµ
qu¶n lý vµ ho¹t ®éng x· héi , v¨n häc vµ nghÖ thuËt cã uy tÝn. HiÖn nay, chóng ta vÉn
®ang tiÕp tôc göi sinh viªn, nghiªn cøu sinh sang häc tËp vµ nghiªn cøu khoa häc t¹i
tr−êng ®¹i häc næi tiÕng thÕ giíi nµy.
MGU hiÖn cã 29 khoa, gåm 40.000 sinh viªn, nghiªn cøu sinh vµ ng−êi lµm luËn
¸n tiÕn sü khoa häc. Trong sè c¸n bé cña tr−êng hiÖn nay cã 2.500 tiÕn sÜ khoa häc vµ
6.000 tiÕn sü, 1.000 gi¸o s−, 2.000 phã gi¸o s− vµ gi¶ng viªn chÝnh, 300 viÖn sÜ vµ viÖn sÜ
th«ng tÊn cña ViÖn Hµn l©m Khoa häc Nga vµ c¸c ViÖn Hµn l©m chuyªn ngµnh. Trong sè
18 c«ng d©n Nga ®−îc nhËn gi¶i th−ëng N«ben cho ®Õn nay th× 11 ng−êi lµ cùu sinh viªn,
cùu gi¸o s− hoÆc gi¸o s− ®−¬ng nhiÖm cña MGU.
Kinh phÝ cña tr−êng ®−îc cÊp trùc tiÕp tõ ng©n s¸ch Liªn bang, cã môc chi riªng
trong LuËt Ng©n s¸ch Liªn bang. Trong tê tr×nh lªn §uma quèc gia vÒ LuËt Ng©n s¸ch
n¨m 2005, ChÝnh phñ ®Ò nghÞ cÊp 3,943 tØ Róp cho MGU (1 Róp = 500 VND). Sau ®ã
§uma quèc gia cã nghÞ quyÕt t¨ng thªm cho Tr−êng 200 triÖu Róp. Tõ häc phÝ vµ c¸c
kho¶n tµi trî khoa häc mµ MGU cã ®−îc hµng n¨m ®¹t gÇn 2,5 tØ Róp (15% sinh viªn vµ
75% nghiªn cøu sinh cña tr−êng lµ ng−êi n−íc ngoµi). MÆc dÇu vËy, so víi tr−êng §¹i
häc Tæng hîp Harvard cña Mü th× tæng kinh phÝ hµng n¨m cña MGU míi chØ b»ng 1/10.
Nh©n dÞp nµy, Tæng thèng Putin biÓu d−¬ng Tr−êng vÒ viÖc ®· x©y dùng riªng
mét “C«ng viªn khoa häc” víi sù tham gia cña trªn 50 c«ng ty c«ng nghÖ cao víi doanh
sè nh÷ng n¨m ®Çu kho¶ng 100 triÖu USD. Theo ®Ò nghÞ cña Bé Gi¸o dôc vµ Khoa häc
Nga, Tæng thèng Putin ®· ký S¾c lÖnh lÊy ngµy 25 th¸ng Giªng hµng n¨m (ngµy thµnh lËp
MGU) lµ “Ngµy sinh viªn Nga”.
Nh©n dÞp nµy, MGU ®· ph¸t hµnh bé tem b−u chÝnh “250 n¨m MGU”, ®· x©y
dùng trang Web tiÕng Anh chñ yÕu dµnh cho ng−êi n−íc ngoµi, in vµ ph¸t hµnh “250 bé
s¸ch gi¸o khoa kinh ®iÓn” cña MGU. §©y lµ nh÷ng cuèn s¸ch ®· ®−îc chän läc qua thö
th¸ch cña thêi gian vµ ®−îc nhiÒu thÕ hÖ, nhiÒu n−íc c«ng nhËn, do c¸c nhµ khoa häc næi
tiÕng ®· vµ ®ang gi¶ng d¹y t¹i MGU viÕt ®Ó lµm s¸ch gi¸o khoa.
ThiÕt nghÜ, nh÷ng th«ng tin trªn ®©y vÒ thµnh tùu xuÊt s¾c cña MGU, nh÷ng kinh
nghiÖm quý b¸u trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn vµ sù quan t©m s©u s¾c, ®Çu t−
m¹nh mÏ cña c¸c thÕ hÖ l·nh ®¹o ®øng ®Çu n−íc Nga vµ Liªn X« (cò) ®èi víi MGU trong
mét phÇn t− thiªn niªn kû võa qua lµ bµi häc bæ Ých cho chóng ta khi ®ang muèn x©y dùng
mét vµi tr−êng ®¹i häc hiÖn ®¹i ®øng ®Çu quèc gia, héi nhËp ®−îc víi khu vùc vµ quèc tÕ*.
* §éc gi¶ nµo muèn t×m hiÓu thªm vÒ MGU, xin mêi xem trang WEB http://www.msu.ru
9
Gi¶I th−ëng to¸n häc ABEL
Mét c¸i nh×n ®éng vµ h−íng tíi t−¬ng lai
Ph¹m Trµ ¢n (ViÖn To¸n häc)
Gi¶i th−ëng Abel ®−îc ®¸nh gi¸ lµ mét trong
c¸c gi¶i th−ëng To¸n häc quèc tÕ cã uy tÝn nhÊt
hiÖn nay. Gi¶i mang tªn nhµ to¸n häc Na-Uy,
Niels Henrik Abel (1802-1829), ng−êi ®· cã
nh÷ng ®ãng gãp rÊt quan träng vµo sù ph¸t
triÓn cña To¸n häc, ®Æc biÖt lµ §¹i sè. Gi¶i trÞ
gi¸ 6 triÖu NOK (tiÒn Na-Uy), t−¬ng ®−¬ng víi
750.000 EUR hoÆc 800.000 ®«la Mü. Gi¶i
®−îc trao hµng n¨m, mçi n¨m 1 gi¶i, b¾t ®Çu tõ
n¨m 2003.
Nh− mäi ng−êi ®Òu biÕt, gi¶i th−ëng To¸n
häc quèc tÕ danh gi¸ nhÊt cã tõ n¨m 1936 cho
®Õn nay lµ gi¶i th−ëng Fields cña Liªn ®oµn
To¸n häc ThÕ giíi, nh−ng 4 n¨m míi trao mét
lÇn, t¹i c¸c héi nghÞ to¸n häc thÕ giíi, vµ chØ
trao cho c¸c nhµ to¸n häc d−íi 40 tuæi. Theo ý
kiÕn cña mét sè nhµ to¸n häc cã tªn tuæi trong
“Lµng To¸n häc”, th× trong mét t−¬ng lai gÇn,
gi¶i th−ëng Abel sÏ dÇn dÇn cã uy tÝn h¬n gi¶i
th−ëng Fields. Lý do còng thËt ®¬n gi¶n, ng−êi
nhËn gi¶i Fields ph¶i cßn trÎ, cßn ng−êi nhËn
gi¶i th−ëng Abel th× l¹i kh«ng hÒ cã h¹n chÕ g×
vÒ tuæi t¸c c¶! Do ®ã sÏ cã nh÷ng ng−êi, lóc
trÎ ®−îc nhËn gi¶i th−ëng Fields, sau ®ã nhiÒu
n¨m, khi ®· giµ råi míi ®−îc gi¶i th−ëng Abel.
Lµ nh÷ng c«ng tr×nh cña cïng mét nhµ khoa
häc, c«ng tr×nh ®−îc gi¶i Abel ra sau cã nhiÒu
phÇn “ch¾c” lµ cã uy tÝn h¬n c«ng tr×nh ®−îc
gi¶i Fields ra tr−íc ®ã ®· vµi chôc n¨m
Gi¶i Abel ®Çu tiªn, ABEL-2003, ®· ®−îc trao
cho Jean-Pierre Serre, gi¸o s− cña College de
France, Ph¸p, do ®· cã c«ng ph¸t triÓn vµ x©y
dùng c¸c c«ng cô ®¹i sè mang tÝnh c¸ch m¹ng
trong T«p«, H×nh häc ®¹i sè vµ Lý thuyÕt sè.
Jean-Pierre Serre ®· ®−îc nhËn gi¶i th−ëng
Fields n¨m 1954 khi míi 28 tuæi, vµ 49 n¨m
sau, Serre ®−îc trao gi¶i th−ëng Abel.
Gi¶i ABEL-2004 ®· ®−îc trao (chung 1 gi¶i)
cho Michael F. Atiyah, gi¸o s− §¹i häc
Cambridge, Oxford, Anh vµ Isodore M. Singer,
gi¸o s− §¹i häc C«ng nghÖ Massachusett
(MIT), Mü, vÒ sù ph¸t hiÖn vµ chøng minh ®Þnh
lý chØ sè, mét kÕt qu¶ cho phÐp kÕt nèi c¸c
ngµnh T«p«, H×nh häc vµ Gi¶i tÝch l¹i víi nhau
vµ t¹o ra mét chiÕc cÇu nèi míi gi÷a To¸n häc
vµ VËt lý lý thuyÕt. Michael F. Atiyah ®· ®−îc
nhËn gi¶i th−ëng Fields n¨m 1966, vµ 39 n¨m
sau, ¤ng nhËn gi¶i Abel.
Gi¶i th−ëng ABEL-2005 ®−îc trao cho Peter
D. Lax, ViÖn Courant c¸c khoa häc vÒ To¸n
thuéc §H New-York, Mü, do cã “nh÷ng c«ng
tr×nh cã tÝnh chÊt më ®−êng vÒ lý thuyÕt còng
nh− øng dông cña c¸c ph−¬ng tr×nh ®¹o hµm
riªng vµ vÒ lý thuyÕt tÝnh to¸n c¸c nghiÖm cña
c¸c ph−¬ng tr×nh nµy ”. (Xin xem thªm môc
Tin To¸n häc ThÕ giíi trong sè b¸o nµy). §iÒu
®Æc biÖt lµ ¤ng kh«ng ®−îc nhËn Gi¶i th−ëng
Fields.
XÐt vÒ nhiÒu ph−¬ng diÖn kh¸c nhau, th× gi¶i
th−ëng Nobel cã nhiÒu nÐt t−¬ng ®ång víi gi¶i
th−ëng Abel h¬n lµ víi gi¶i th−ëng Fields:
Nobel vµ Abel cïng lµ gi¶i th−ëng cã uy tÝn
bËc nhÊt trong mét ngµnh khoa häc, cïng
kh«ng h¹n chÕ vÒ tuæi t¸c, cïng ®−îc trao hµng
n¨m, cïng ®−îc ®Ých th©n Nhµ vua Na-uy trao
tÆng vµ sau cïng, ®iÒu rÊt quan träng, sè tiÒn
th−ëng cho mçi gi¶i còng rÊt lín vµ l¹i cïng
t−¬ng ®−¬ng víi nhau, (trong khi ®ã phÇn
th−ëng cña gi¶i th−ëng Fields chØ lµ mét huy
ch−¬ng vµng danh dù vµ sè tiÒn Ýt ái). Cã lÏ ®ã
lµ c¸c lý do ®Ó trong giíi To¸n häc, ngµy cµng
cã nhiÒu ng−êi coi gi¶i th−ëng Abel nh− lµ mét
gi¶i th−ëng Nobel to¸n häc - mét sù bï ®¾p
nh÷ng thiÖt thßi cho c¸c nhµ To¸n häc, v× mét
lý do nµo ®Êy, ®· kh«ng cã gi¶i th−ëng Nobel
cho To¸n häc. Vµ h×nh nh− c¸c nhµ To¸n häc
Na-uy, còng ®· linh c¶m ®−îc ®iÒu nµy, nªn ®·
“thiÕt kÕ” gi¶i th−ëng Abel theo ®óng “nguyªn
mÉu” cña gi¶i th−ëng Nobel?
