Tiểu luận Nghiên cứu một số vấn đề phương pháp nghiên cứu lịch sử, từ đó làm rõ ý nghĩa của vấn đề đó với việc nghiên cứu lịch sử

L I NÓI Đ U

Ờ

Ầ

1. Lý do ch n đ tài. ọ ề

Tìm hi u m t b môn khoa h c, cũng nh b t c m t s ki n l ch s nào, ư ấ ứ ộ ự ệ ị ộ ộ ử ể ọ

bao gi cũng xem xét theo quan đi m bi n ch ng mà Lênin đã nêu ra: t đâu mà ờ ứ ể ệ ừ

có, đã tr i qua nh ng giai đo n phát tri n nào đ tr thành nh ngày nay và ể ở ữ ể ả ạ ư

ng lai s đi đ n đâu. t ươ ẽ ế

i nghiên c u l ch s nào cũng ph i đ t và gi B t c ng ấ ứ ườ ả ặ ứ ị ử ả ữ i quy t nh ng ế

ng pháp lu n theo quan đi m c a m t giai c p nh t đ nh. Trong ý v n đ ph ấ ề ươ ấ ị ủ ể ậ ấ ộ

nghĩa và m c đ nh t đ nh, ph ng pháp lu n là m t nhân t quan tr ng, có tính ứ ộ ấ ị ươ ậ ộ ố ọ

quy t đ nh đ i v i s thành công c a ng i nghiên c u, h c t p l ch s , t c là ố ớ ự ế ị ủ ườ ọ ậ ị ử ứ ứ

c chân lý khách quan v hi u bi t m t cách t đ t đ ạ ượ ề ể ế ộ ươ ng đ i quá kh . ứ ố

Tuy nhiên, vi c n m v ng và v n d ng các nguyên t c ph ệ ắ ữ ụ ậ ắ ươ ậ ng pháp lu n

ph i r t sáng t o, kh c ph c nh ng sai sót, v m t công th c, giáo đi u, ch ề ặ ả ấ ữ ứ ụ ề ạ ắ ủ

quan phi n di n. B i vì, chúng ta đã xác đ nh r ng, ph ế ệ ằ ở ị ươ ng pháp lu n mácxít – ậ

lêninnit đ c xây d ng ch y u trên c s ch nghĩa duy v t l ch s , song không ượ ơ ở ủ ủ ế ậ ị ử ự

đ ng nh t ph ồ ấ ươ ứ ng pháp lu n l ch s v i duy v t l ch s . Ngoài nh ng ki n th c ậ ị ử ớ ậ ị ử ữ ế

ng pháp lu n còn bao g m nhi u ki n th c v c b n v duy v t l ch s , ph ơ ả ậ ị ử ề ươ ứ ề ề ế ậ ồ

logic h c, nh n th c lu n… đòi h i s hi u bi ậ ỏ ự ể ứ ậ ọ ế ấ t sâu r ng v l ch s . Nh ng v n ề ị ử ữ ộ

đ l ch s c th v a là c s đ nh n th c ph ề ị ử ụ ể ừ ơ ở ể ứ ậ ươ ng pháp lu n s h c, v a là ậ ử ọ ừ

th hi n k t qu c a vi c v n d ng các nguyên t c ph ể ệ ả ủ ụ ế ệ ậ ắ ươ ng pháp lu n vào tìm ậ

hi u, nghiên c u l ch s . ử ứ ị ể

2. Tình hình nghiên c u đ tài ứ ề

Trong nh ng th p k g n đây, v n đ ph ng pháp lu n c a các khoa ỷ ầ ữ ề ậ ấ ươ ủ ậ

i nói chung đ c chú ý c a đông đ o các nhà h c và c a ho t đ ng con ng ọ ạ ộ ủ ườ ượ ủ ả

t h c, các nghành khoa h c xã h i và t nhiên. khoa h c thu c lĩnh v c tri ộ ự ọ ế ọ ọ ộ ự

Nhi u cu c h i th o khoa h c đ ch c, nhi u công trình nghiên c u đ c t ọ ượ ổ ứ ứ ề ề ả ộ ộ ượ c

1

công b . Trong ph m vi s h c n c ta, các v n đ ph ng pháp lu n cũng ử ọ ạ ố ướ ề ấ ươ ậ

đ c nghiên c u sâu r ng và th o lu n sôi n i, đ c bi sau H i th o khoa ượ ứ ả ậ ặ ộ ổ t t ệ ừ ả ộ

h c đ u tiên v ph ọ ầ ề ươ ng pháp lu n s h c (1966) ậ ử ọ

3. M c tiêu và nhi m v . ụ ụ ệ

3.1. M c tiêu ụ

Đ tài nghiên c u m t s v n đ ph ng pháp nghiên c u l ch s , t ộ ố ấ ề ươ ứ ề ứ ị ử ừ đó

3.2. Nhi m vệ

làm rõ ý nghĩa c a v n đ đó v i vi c nghiên c u l ch s . ử ủ ấ ứ ị ệ ề ớ

ụ

ng pháp lu n s h c. ể ươ ậ ử ọ ­ Quá trình phát tri n ph

ng, ch c năng, nhi m v và ph ng pháp nghiên c u c a khoa ố ượ ụ ứ ệ ươ ứ ủ ­ Đ i t

h c l ch s . ử ọ ị

4. Ph ng pháp nghiên c u. ươ ứ

ơ ở ự ươ ng pháp lu n duy v t bi n ch ng và duy v t l ch ệ ậ ị ứ ậ ậ ­ D a trên c s ph

s .ử

ươ ệ ố ng pháp nghiên c u c th nh t ng h p h th ng ụ ể ư ổ ứ ợ ­ Áp d ng các ph ụ

2

hóa, phân tích t đó rút ra k t lu n v v n đ nghiên c u. ừ ề ấ ứ ế ề ậ

PH N N I DUNG Ộ

Ầ

I. QUÁ TRÌNH PHÁT TRI N PH NG PHÁP LU N S H C Ể ƯƠ Ậ Ử Ọ

Cùng v i s phát tri n c a khoa h c l ch s , ph ớ ự ọ ị ủ ử ể ươ ử ọ ng pháp lu n s h c ậ

cũng tr i qua các giai đo n phát tri n và đ t t i đ nh cao hi n nay c a nó là ạ ớ ỉ ủ ể ệ ả ạ

ph ươ ng pháp lu n mácxít. ậ

1. Tri t lý l ch s tr c Mác. ế ử ướ ị

Khoa h c l ch s xu t hi n t th i c đ i, nh ng ch tr thành m t khoa ọ ị ệ ừ ờ ổ ạ ỉ ở ư ử ấ ộ

h c chân chính t ọ ừ ậ khi ch nghĩa Mác ra đ i, khi duy v t l ch s là c s lý lu n ơ ở ậ ị ử ủ ờ

ng pháp lu n s h c. c a ph ủ ươ ậ ử ọ

L ch s là m t b môn khoa h c xã h i, t ộ ộ ộ ấ ử ọ ị ấ t nhiên nó có tính ch t giai c p ấ

rõ r t, ph c v cho nh ng m c đích chính tr nh t đ nh. M i th i đ i m i giai ờ ạ ấ ị ụ ụ ụ ữ ệ ỗ ỗ ị

i thích c p có quan ni m, có cách nhìn khác nhau v nghiên c u, s u t m và gi ấ ư ầ ứ ề ệ ả

c đ n nay các s gia gi i thích l ch s lòa ng s ki n l ch s . T tr ự ệ ị ử ừ ướ ế ử ả ử ị ườ ề ự i đ u d a

trên nh ng v n đ c b n, ch y u là c a tri t h c đang tranh cãi gi a hai ề ơ ả ủ ế ủ ữ ấ ế ọ ữ

tr ng phái duy tâm và duy v t, đó là c s ph ườ ơ ở ươ ậ ng pháp lu n c a h . ậ ủ ọ

a. Tri ế ọ t h c c đ i ch a hình thành ph ư ổ ạ ươ ng pháp lu n c a các nghành ủ ậ

khoa h c, nh ng đã có c s tri t h c c a ph ng pháp lu n. ơ ở ế ọ ủ ư ọ ươ ậ

Quan ni m th n h c v l ch s đ ề ị ử ượ ệ ầ ọ c xác nh n xã h i phát tri n theo ộ ể ậ

“m nh tr i”, theo “ý c a Th ng đ ”. Đó là c s lý lu n c a s h c phong ủ ệ ờ ượ ủ ử ọ ơ ở ế ậ

ứ ự ki n. Quan ni m này không nh ng không ph n ánh khoa h c mà còn ch a đ ng ữ ệ ế ả ọ

nhi u mâu thu n. N u nói r ng Th ề ế ẫ ằ ượ ộ ng đ đi u khi n s phát tri n c a xã h i, ể ủ ể ự ế ề

i ch là cái máy, b t con ng ắ ườ i ho t đ ng theo ý mu n c a mình thì qu con ng ố ủ ạ ộ ả ườ ỉ

không có trách nhi m gì v i l ch s . Nh v y th t vô lý! N u th a nh n con ư ậ ớ ị ử ừ ế ệ ậ ậ

ng ườ i ho t đ ng theo ý mình, sáng t o ra l ch s thì còn đâu là Th ạ ạ ộ ử ị ượ ng đ , là ế

đ nh m nh, còn gì là Tôn giáo. Vì th gi ị ế ớ ệ ể ả i nghiên c u s h c phong ki n đ b o ứ ử ọ ế

3

v quy n l ệ ề ợ ủ i c a giai c p th ng tr v n bám vào quan ni m th n h c v l ch s . ử ọ ề ị ị ẫ ệ ấ ầ ố

b. Tri đã s d ng toán h c làm ế ọ t h c th i c n đ i v i Bêc n và Đ cact ạ ớ ờ ậ ề ơ ơ ử ụ ọ

m u m c đ xây d ng m t h th ng ph ự ộ ệ ố ự ể ẫ ươ ỉ ạ ng pháp nguyên t c lý lu n ch đ o ắ ậ

vi c nghiên c u kho h c, nh ng ph ng pháp lu n này cũng nh c s tri ứ ư ệ ọ ươ ư ơ ở ế ọ t h c ậ

c a nó mang n ng tính ch t máy móc. ủ ặ ấ

c. Tri ế ọ ị ộ t h c l ch s c a phái duy tâm c đi n Đ c xem s phát tri n xã h i ổ ể ử ủ ứ ự ể

nh quá trình bên trong, h p quy lu t c a nó. Song s t t y u đó không ph i ậ ủ ự ấ ế ả ở ư ợ

ngoài đ a vào, b t ngu n t t h c. Tính ch t c a quy b n thân l ch s , mà t ị ả ử ừ tri ồ ừ ế ọ ấ ủ ư ắ

lu t l ch s theo quan ni m c a Kant, Nisso.. nh m t cái gì tuy n đ i không liên ư ộ ậ ị ử ủ ệ ệ ố

quan đ n ho t đ ng th c t c a con ng ạ ộ ự ế ủ ế ườ i, h ph nh n kh năng tác đ ng con ả ủ ậ ộ ọ

ng i m t cách có ý th c vào s phát tri n l ch s . Đi u đó làm cho quá trình ườ ể ị ự ử ứ ề ộ

l ch s tr nên hoàn toàn có tính ch t “đ nh m nh”, th n bí. ị ử ở ệ ấ ầ ị

Quan đi m c a Hêghen là đ nh cao nh t c a tri t lý s h c t s n, Mác và ấ ủ ủ ể ỉ ế ử ọ ư ả

Ăngghen bài xích ch nghĩa duy tâm Hêghen, song r t quý trong tri ủ ấ ế t lý l ch s ị ử

duy c a Hêghen khác h n v i các nhà tri c a ông. Ăngnghen nói r ng cách t ủ ằ ư ủ ẳ ớ ế t

ch quan đi m l ch s . M c dù hình th c c a nó r t tr u t ng và h c khác ọ ở ấ ừ ượ ứ ủ ử ể ặ ỗ ị

duy tâm, xong nó v ch đ c s phát tri n h p quy lu t l ch s th gi i. Hêghen ạ ượ ự ử ế ớ ậ ị ể ợ

là ng i đ u tiên đã ch ra s phát tri n và m i liên h n i t ườ ầ ệ ộ ạ ủ ị ệ i c a l ch s . Hi n ự ử ể ố ỉ

nay chúng ta có th rút ra trong tri t lý l ch s c a Hêghen nh ng quan đi m c ể ế ử ủ ữ ể ị ơ

b n đúng đ n. ả ắ

2. S ra đ i c a ch nghĩa Mác và b c ngo t cách m ng trong ờ ủ ự ủ ướ ặ ạ

ph ng pháp lu n s h c . ươ ậ ử ọ

S ra đ i c a ch nghĩa Mác là m t b c ngo t vĩ đ i, cách m ng trong ờ ủ ộ ướ ự ủ ặ ạ ạ

s phát tri n c a khoa h c xã h i nói chung và s h c nói riêng. ộ ự ể ủ ử ọ ọ

Quan đi m duy v t c a Mác đ ậ ủ ể ượ c v n d ng vào vi c nghiên c u l ch s ệ ứ ị ụ ậ ử

đã hoàn toàn thoát kh i t t ỏ ư ưở ự ng th n h c, duy tâm, siêu hình và d a vào th c ự ầ ọ

ng siêu nhân” nào, ti n l ch s . Duy v t l ch s không th a nh n “m t l c l ử ộ ự ượ ễ ị ậ ị ừ ử ậ

4

ng đ hay ý chí m t vĩ nhân nào sáng t o ra l ch s . Chính con ng m t Th ộ ượ ử ế ạ ộ ị ườ i

t o ra l ch s . “l ch s không làm nên cái gì c , l ch s không có cái gì phong phú ạ ử ị ả ị ử ử ị

c , l ch s không chi n đ u trong m t tr n đánh nào c , không ph i l ch s mà ộ ậ ả ị ả ị ử ử ế ấ ả

chính b n thân con ng i, con ng i th c là nh ng k làm ra t ả ườ ườ ữ ự ẻ ấ ả ế t c và chi n

t s d ng con ng đ u vì t ấ ấ ả t c ”. l ch s “không ph i là m t cá nhân đ c bi ả ử ặ ộ ị ệ ử ụ ườ i

làm ph ng tiên đ đ t m c đích riêng c a mình. l ch s không ph i là cái gì ươ ể ạ ủ ử ụ ả ị

khác là nh ng ho t đ ng con ngu i theo đu i m c đích c a mình”. ờ ạ ộ ụ ủ ữ ổ

Ch nghĩa Mác đã soi sáng cho vi c nghiên c u l ch s m t cách th c s ử ộ ứ ị ự ự ủ ệ

ử khoa h c, m m t tri n v ng to l n cho s phát tri n c a khoa h c l ch s , ở ộ ọ ị ự ủ ể ể ọ ọ ớ

ph ng pháp lu n s h c mácxit, phân bi ươ ậ ử ọ ệ ề t v nguyên t c v i khoa h c l ch s ớ ọ ị ắ ử

và tri s n. ế t lý l ch s t ị ử ư ả

Ph ươ ự ng pháp lu n s h c mácxit – lêninnit là m t trong nh ng thành t u ậ ử ọ ữ ộ

to l n c a ch nghĩa Mác-Lênin đã đ ớ ủ ủ ượ c ki m tra trong th c ti n nghiên c u và ự ứ ể ễ

đã có kh năng giúp khoa h c l ch s tr thành m t khoa h c chân chính đ gi ử ở ọ ị ể ả i ả ộ ọ

i l ch s đ t ra. quy t nh ng v n đ quan tr ng do th c t ề ự ạ ị ử ặ ữ ế ấ ọ

II. Đ I T NG, CH C NĂNG, NHI M V VÀ PH NG PHÁP Ố ƯỢ Ứ Ụ Ệ ƯƠ

NGHIÊN C U C A KHOA H C L CH S . Ử Ứ Ủ Ọ Ị

1. Đ i t ng nghiên c u c a s h c. ố ượ ứ ủ ử ọ

V n đ đ i t ng c a khoa h c l ch s , t c là khoa h c l ch s nghiên ề ố ượ ấ ử ứ ọ ị ọ ị ử ủ

ng nh đ n gi n; b i vì ai cũng ph i th a nh n r ng khoa h c l ch c u cái gì t ứ ưở ậ ằ ư ơ ọ ị ừ ả ả ở

i. Nh ng th c ra v n đ này s ph i nghiên c u quá kh c a xã h i loài ng ử ứ ủ ứ ả ộ ườ ư ự ề ấ

i, nh ng quan ni m khác nhau, đ i đ ch r t ph c t p và có nh ng ki n gi ấ ứ ạ ữ ế ả ữ ệ ố ị

nhau.Vi c xác đ nh đ i t ố ượ ệ ị ể ng c a khoa h c l ch s , g n li n v i s phát tri n ử ắ ớ ự ọ ị ủ ề

ng tr thành khoa h c th c s , chân trính và tr i qua c a s h c trên con đ ủ ử ọ ườ ở ự ự ả ọ

cu c đ u tranh gi a các quan ni m khác nhau. ộ ấ ữ ệ

ng c a s h c trong th i c đ i, phong ki n và a. Quan ni m v đ i t ệ ề ố ượ ủ ử ọ ờ ổ ạ ế

5

t ư ả b n ch nghĩa. ủ

Vi c chuy n t xã h i không giai c p sang xã h i có giai c p đã làm cho ể ừ ệ ấ ấ ộ ộ

quan ni m v l ch s nói chung v đ i t ử ề ố ượ ề ị ệ ấ ng s h c nói riêng, mang tính ch t ử ọ

giai c p. Tính giai c p này cũng bi n chuy n cùng v i s phát tri n c a các giai ể ủ ớ ự ế ể ấ ấ

c p trên vũ đài l ch s . ử ấ ị

Th m nhu n h t ng c a giai c p th ng tr , s h c phong ki n xem t ệ ư ưở ấ ầ ị ử ọ ủ ế ấ ố

hi n t ệ ượ ờ ố ng l ch s là k t qu s can thi p c a s c m nh c a Tr i vào đ i s ng ệ ủ ứ ả ự ủ ử ế ạ ờ ị

con ng ườ ố i, quá trình l ch s do ý Tr i đ nh đo t. Theo thuy t thiên m nh này, đ i ạ ờ ị ử ế ệ ị

t ượ ờ ố ng c a s h c là vua chúa. N u nh trung tâm c a s h c c đ i là đ i s ng ủ ử ọ ổ ạ ủ ử ọ ư ế

chính tr c a giai c p ch nô thì vi c ghi chép v đ i s ng c a các vua chúa, các ề ờ ố ị ủ ủ ủ ệ ấ

i là t ng l p trên c a giai c p phong ki n, cu c tranh giành c a phong ki n …l ầ ủ ủ ế ế ấ ớ ộ ạ

ẩ n i dung ch y u trong các cu n biên niên s th i trung đ i. Trong các tác ph m ộ ử ờ ủ ế ạ ố

s h c th i c đ i, trung đ i khó mà tìm th y đ ử ọ ờ ổ ạ ạ ấ ượ ờ c các tài li u v tình hình đ i ề ệ

s ng c a nô l ủ ố ệ , nông nô, v các cu c đ u tranh c a h . ủ ọ ộ ấ ề

b. Quan ni m c a ch nghĩa Mác-Lênin v đ i t ề ố ượ ủ ủ ệ ng c a s h c. ủ ử ọ

Mác và Ăngghen đã hoàn thành quan ni m duy v t v l ch s và đã th c s ậ ề ị ự ụ ử ệ

làm m t cu c cách m ng trong khoa h c l ch s . B i vì, “vi c phát hi n ra quan ọ ị ử ở ệ ệ ạ ộ ộ

ni m duy v t v l ch s , hay nói đúng h n, s áp d ng và m r ng ch nghĩa ậ ề ị ở ộ ụ ụ ử ủ ệ ơ

ng xã h i đã lo i b đ duy v t m t cách tri ộ ậ ệ ể t đ vào lĩnh v c nh ng hi n t ự ệ ượ ữ ạ ỏ ượ c ộ

c kia. M t là, nh ng lý hai khuy t đi m c b n c a nh ng lý lu n l ch s tr ủ ơ ả ậ ị ử ướ ữ ể ế ữ ộ

lu n l ch s này gi i l m thì cũng ch nhìn đ n nh ng đ ng c t ng trong ậ ị ử ỏ ắ t ơ ư ưở ữ ế ộ ỉ

ho t đ ng l ch s c a ng ị ạ ộ ử ủ ườ ữ i ta, ch không tìm xem cái gì phát sinh ra nh ng ứ

ể đ ng c y, không n m l y nh ng quy lu t khách quan chi ph i s phát tri n ộ ố ự ơ ấ ữ ắ ấ ậ

ủ ự c a h th ng quan h xã h i và không th y r ng trình đ phát tri n c a l c ủ ệ ố ệ ể ấ ằ ộ ộ

ng s n xu t là ngu n g c c a nh ng quan h y. Hai là nh ng lý lu n tr l ượ ố ủ ệ ấ ữ ữ ả ấ ậ ồ ướ c

kia đã b quên chính ngay hành đ ng c a qu n chúng nhân dân; còn ch nghĩa ủ ủ ầ ỏ ộ

6

duy v t l ch s thì l n đ u tiên đã giúp chúng ta có th nghiên c u v i s chính ớ ự ậ ị ứ ử ể ầ ầ

xác c a khoa h c t nhiên nh ng đi u ki n xã h i c a đ i s ng qu n chúng và ọ ự ủ ộ ủ ờ ố ữ ề ệ ầ

nh ng bi n đ i c a đi u ki n y. ổ ủ ệ ấ ữ ề ế

ộ ắ Quan ni m duy v t v l ch s cho chúng ta th y r ng, l ch s xã h i b t ậ ề ị ấ ằ ử ử ệ ị

i và t p đoàn ng i l n đ u tiên xu t hi n trên qu đ t và đ u khi con ng ầ ườ ậ ườ ầ ả ấ ệ ầ ấ

cũng t đó l ch s xã h i là l ch s con ng ừ ử ử ộ ị ị ườ i. N i dung c a l ch s xã h i là ủ ị ử ộ ộ

ho t đ ng c a con ng i. N i dung c a l ch s xã h i là ho t đ ng c a con ạ ộ ủ ườ ạ ộ ủ ị ử ủ ộ ộ

ng ườ i theo đu i m t m c đích nh t đ nh. ụ ấ ị ổ ộ

Con ng ườ ắ ầ i là ch th c a l ch s .T khi xã h i xu t hi n thì cũng b t đ u ủ ể ủ ị ử ừ ệ ấ ộ

s sáng t o l ch s c a con ng ự ử ủ ạ ị ườ i. S sáng t o đó là n i dung c a l ch s . Con ộ ủ ị ự ử ạ

ng ườ ạ ả ạ i t o ra m i giá tr tinh th n và v t ch t, đ u tranh, chinh ph c và c i t o ụ ầ ậ ấ ấ ọ ị

thiên nhiên, đ u tranh ch ng m i áp b c b t công trong xã h i. Vì v y các nhà ứ ấ ậ ấ ố ọ ộ

kinh đi n c a ch nghĩa Mác-Lênin nhi u l n ch rõ, l ch s xã h i loài ng i là ể ủ ề ầ ử ủ ộ ị ỉ ườ

ng th c s n xu t k l ch s c a qu n chúng nhân dân, l ch s c a nh ng ph ị ử ủ ử ủ ữ ầ ị ươ ứ ả ấ ế

ti p nhau và t ế ừ ử ấ khi xã h i phân chia thành giai c p thì l ch s còn là l ch s đ u ấ ử ộ ị ị

tranh giai c p.ấ

Xã h i loài ng ng đi lên th hi n trình ộ ườ ế i ti n không ng ng theo con đ ừ ườ ể ệ ở

nh ng thay đ i các ch đ xã h i, s phát đ , tính ch t c a vi c s n xu t, ộ ệ ả ấ ủ ấ ở ế ộ ộ ở ự ữ ổ

tri n khoa h c, văn hóa…Con đ ng đi lên này không ph i là con đ ể ọ ườ ả ườ ẳ ng th ng

mà là con đ ườ ể ng khúc khu u, có lúc t m th i th t lùi, nh ng nói chung phát tri n ụ ư ạ ờ ỷ

đi lên không ng ng. S phát tri n y phong phú, ph c t p, toàn di n và tuân theo ứ ạ ể ấ ừ ự ệ

nh ng quy lu t khách quan. ậ ữ

Nh ng quan đi m mácxit v l ch s nh v y đã v ch ra con đ ng nghiên ư ậ ề ị ử ữ ể ạ ườ

c u l ch s m t cách khoa h c, đã khai sinh m t n n s h c th t s khoa h c, và ứ ị ộ ề ử ọ ử ộ ậ ự ọ ọ

ng c a nó là l ch s xã h i loài ng đ i t ố ượ ủ ử ộ ị i đ ườ ượ ố c xem là m t quá trình th ng ộ

nh t và b nh ng quy lu t chi ph i, m c d u quá trình đó c c kỳ ph c t p và có ứ ạ ự ữ ậ ấ ặ ầ ố ị

7

r t nhi u mâu thu n. ấ ề ẫ

V y đ i t ng c a khoa h c l ch s , theo quan đi m mácxít không ph i là ố ượ ậ ọ ị ử ủ ể ả

nh ng hi n t ng riêng r v m t cá nhân nào, dù là l i l c, không ph i là ệ ượ ữ ẽ ề ộ ỗ ạ ả

nh ng s ki n tách r i kh i s phát tri n chung, h p quy lu t c a xã h i loài ể ự ệ ậ ủ ỏ ự ữ ờ ợ ộ

ng i. Đ i t ng c a khoa h c l ch s là quá trình phát tri n th c t ườ ố ượ ọ ị ự ế ủ ộ c a xã h i ử ủ ể

loài ng i, cũng nh t ng n c, t ng dân t c trong toàn b tính th ng nh t, tính ườ ư ừ ướ ừ ấ ộ ộ ố

ph c t p, tính muôn màu muôn v c a nó, nói khác đi là s chuy n bi n c th ế ụ ể ứ ạ ẻ ủ ự ể

ng th c s n xu t trong l ch s th gi i, l ch s t ng dân t c, là s c a các ph ủ ươ ử ế ớ ị ứ ả ử ừ ấ ộ ị ự

ự ể ệ bi u hi n c th , phong phú cu c đ u tranh giai c p trong l ch s , là s th hi n ệ ụ ể ộ ấ ử ể ấ ị

m t cách sinh đ ng vai trò sáng t o, quy t đ nh c a qu n chúng nhân dân lao ế ị ủ ạ ầ ộ ộ

đ ng đ i v i l ch s . ử ố ớ ị ộ

Trên c s quan ni m mácxít v đ i t ệ ề ố ượ ơ ở ả ng s h c nh v y, chúng ta ph i ư ậ ử ọ

tìm hi u sâu h n, chi ti t h n m t s v n đ thu c v ph m vi đ i t ng, mà ể ơ ế ơ ộ ố ấ ố ượ ề ề ạ ộ

trong th c t ự ế nhi u nhà nghiên c u, lý lu n l ch s ch a hoàn toàn nh t trí. ậ ị ử ư ứ ề ấ

* Quy lu t phát tri n xã h i có ph i là đ i t ố ượ ể ậ ả ộ ố ng c a s h c không?M i ủ ử ọ

ộ quan h gi a khoa h c l ch s v i duy v t l ch s và các b môn khoa h c xã h i ẹ ữ ử ớ ọ ị ậ ị ử ộ ọ

khác.

Chung quanh v n đ này trong gi ấ ề ớ ử ọ ộ i s h c và xã h i mácxít có nh ng cu c ữ ộ

tranh lu n v : quy lu t l ch s có ph i là đ i t ậ ị ố ượ ử ề ậ ả ộ ng c a s h c hay không?. M t ủ ử ọ

s nhà s h c cho r ng vi c nghiên c u và phát hi n quy lu t s h c cũng là ứ ố ậ ử ọ ử ọ ệ ệ ằ

nhi m v đ i t ng s h c. Ph n đ i quan ni m này m t s nhà s h c khác ụ ố ượ ệ ộ ố ử ọ ử ọ ệ ả ố

cho r ng: toàn b l ch s c a khoa h c l ch s ch ng t r ng, nh ng chuyên gia ử ứ ử ủ ọ ị ộ ị ằ ỏ ằ ữ

v s h c không h phát hi n các quy lu t kinh t ề ử ọ ệ ề ậ ế ậ , xã h i ho c b t c quy lu t ấ ứ ặ ộ

ộ nào khác c a s phát tri n và v n đ ng c a các hình thái khác nhau ho c thu c ủ ự ủ ể ậ ặ ộ

ph m vi c a đ i s ng xã h i. N u khoa h c l ch s đã đi theo con đ ng đó thì ủ ờ ố ọ ị ử ế ạ ộ ườ

nó đã l p l i nh ng đi u mà t t c các nhà khoa h c khác đã làm, nghĩa là nó đã ặ ạ ữ ề ấ ả ọ

ộ không th c hi n ch c năng riêng c a mình. Cũng nh các khoa h c xã h i ủ ư ự ứ ệ ọ

8

ữ khác,s h c nghiên c u quá trình l ch s phát tri n theo quy lu t, khi nêu nh ng ử ử ọ ứ ể ậ ị

ệ bi u hi n và tác đ ng c a các quy lu t xã h i trong quá trình này và nêu vi c ậ ủ ể ệ ộ ộ

th c hi n các quy lu t. ự ệ ậ

Gi i quy t v n đ này, tri t h c mácxít đã kh ng đ nh, khoa h c l ch s ả ế ấ ề ế ọ ọ ị ẳ ị ử

cũng nh các b môn khoa h c xã h i khác đ u nghiên c u m t khách th là xã ứ ư ể ề ộ ọ ộ ộ

i.Đi u này làm cho các b môn khoa h c xã h i g n gũi nhau. Song h i loài ng ộ ườ ộ ầ ề ộ ọ

ng riêng c a mình. N u đ i t m i b môn khoa h c xã h i ph i có đ i t ọ ỗ ộ ố ượ ả ộ ố ượ ng ủ ế

c a m i b môn khoa h c xã h i là m t m t c th , riêng l ủ ặ ụ ể ỗ ộ ọ ộ ộ ẻ ờ nào đ y c a đ i ủ ấ

ng c a khoa h c l ch s là quá trình phát tri n xã h i nói s ng xã h i, thì đ i t ộ ố ố ượ ọ ị ử ủ ể ộ

ng c a đ i s ng xã h i, là t chung, là toàn b nh ng hi n t ộ ệ ượ ữ ủ ờ ố ộ ấ ả ặ ủ t c các m t c a

ộ đ i s ng xã h i trong m i liên h và tác đ ng l n nhau c a chúng. Trong m t ý ờ ố ủ ệ ẫ ộ ố ộ

nghĩa nh t đ nh, các b môn l ch s k thu t, l ch s kinh t ị ử ỹ ậ ị ấ ị ử ộ ế ị ọ , l ch s văn h c, ử

ọ l ch s chính tr , l ch s ngôn ng …có th xem là nh ng b ph n c a khoa h c ị ậ ủ ữ ữ ử ử ể ộ ị ị

l ch s . ử ị

Trong m i quan h gi a s h c và các b môn khoa h c xã h i khác, ệ ữ ử ọ ố ộ ộ ọ

chúng ta càng đ c bi t l u ý m i quan h gi a s h c và các nghành c a khoa ặ ệ ư ệ ữ ử ọ ủ ố

ng, thu t ng khoa h c l ch s dùng đ h c l ch s . Trong đ nh nghĩa thông th ọ ị ử ị ườ ọ ị ử ữ ậ ể

ch khoa h c nghiên c u v quá kh c a xã h i loài ng ề ứ ủ ứ ọ ộ ỉ ườ ộ i, ngoài l ch s dân t c ử ị

và th gi ế ớ i còn có l ch s Đ ng, dân t c h c, kh o c h c…Các b môn này ọ ử ả ổ ọ ả ộ ộ ị

ộ giúp r t nhi u cho vi c nghiên c u s h c. V m i quan h gi a l ch s , dân t c ứ ử ọ ệ ữ ị ề ố ử ệ ề ấ

i th h c, kh o c h c chúng ta d nh n th y, song chúng ta l ễ ọ ả ổ ọ ấ ậ ạ ườ ố ng nh m l n đ i ẫ ẫ

ng c a l ch s dân t c t ngày có Đ ng v i l ch s Đ ng. Vì v y c n phân t ượ ủ ị ộ ừ ử ử ả ớ ị ầ ả ậ

bi t rõ m i quan h gi a hai ngành l ch s này. ệ ệ ữ ử ố ị

L ch s Đ ng là m t ngành khoa h c l ch s t ng k t đ ng l i, chính ử ả ọ ị ử ổ ế ườ ộ ị ố

sách, kinh nghi m lãnh đ o c a Đ ng, c a giai c p công nhân, phát hi n quy ủ ủ ệ ệ ạ ấ ả

c. Đ i t ng nghiên c u chính c a l ch lu t phát tri n c a cách m ng ể ủ ạ ậ m t n ở ộ ướ ố ượ ủ ị ứ

ng l i và s Đ ng là quá trình ra đ i, ho t đ ng và phát tri n c a Đ ng, đ ạ ộ ử ả ủ ể ả ờ ườ ố

9

chính sách c a Đ ng trong các giai đo n cách m ng. T t nhiên s ra đ i và phát ự ủ ả ạ ạ ấ ờ

tri n c a Đ ng di n ra trong hoàn c nh l ch s c th c a m i n c; đ ng l ử ụ ể ủ ể ủ ỗ ướ ễ ả ả ị ườ ố i

chính sách c a Đ ng là s v n d ng nh ng nguyên lý c b n c a ch nghĩa ự ậ ơ ả ụ ữ ủ ủ ủ ả

Mác-Lênin vào đi u ki n c th c a n c y, ho c nói cách khác đó là s th ệ ụ ể ủ ề ướ ấ ự ể ặ

hi n chân lý ph bi n c a ch nghĩa Mác-Lênin nh ng hoàn c nh l ch s c ổ ế ủ ủ ệ ở ử ụ ữ ả ị

th nh t đ nh. Vì v y, khi nghiên c u l ch s Đ ng c n ph i nghiên c u l ch s ử ả ứ ị ứ ị ấ ị ể ậ ầ ả ử

dân t c trong giai đo n l ch s nh t đ nh , chính tr , xã h i, văn ấ ị ạ ị ử ộ ở các m t kinh t ặ ế ộ ị

hóa, t t ư ưở ộ ng ….Nh ng không nên đ ng nh t l ch s Đ ng và l ch s dân t c. ấ ị ử ả ử ư ồ ị

l ch s Đ ng nghiên c u các m t c a l ch s xã h i là đ tìm hi u b i c nh l ch ị ặ ủ ị ử ả ố ả ử ứ ể ể ộ ị

s c th v s ra đ i, ho t đ ng và phát tri n c a Đ ng, đ ng th i cũng xem ử ụ ể ề ự ể ủ ạ ộ ả ờ ồ ờ

xét k t qu th c ti n v m i m t c a đ ng l i, chính sách c a Đ ng và trên c ả ự ễ ặ ủ ườ ề ọ ế ố ủ ả ở

ậ s nghiên c u đó đúc rút kinh nghi m lãnh đ o c a Đ ng, phát hi n quy lu t ở ủ ứ ệ ệ ạ ả

ộ phát tri n c a cách m ng. Vì v y, nh ng k t qu nghiên c u v l ch s dân t c ể ủ ề ị ữ ứ ử ế ạ ậ ả

tr c ti p giúp ích cho vi c nghiên c u l ch s Đ ng, và k t qu nghiên c u v ứ ị ử ả ự ứ ế ệ ế ả ề

l ch s Đ ng l ử ả ị ạ ạ i soi sáng cho vi c nghiên c u l ch s dân t c trong giai đo n ứ ị ử ệ ộ

Đ ng ra đ i và lãnh đ o cách m ng, trên t ạ ả ạ ờ ấ ả t c các m t c a đ i s ng xã h i. ặ ủ ờ ố ộ Ở

đây, l ch s duy tâm không đi sâu vào nh ng v n đ c a l ch s Đ ng mà trình ề ủ ị ử ả ữ ử ấ ị

bày m t cách toàn di n l ch s phát tri n c a xã h i t ể ủ ệ ị ộ ừ ử ộ ngày có Đ ng lãnh đ o. ả ạ

*. M i quan h gi a quá kh – hi n t i và t ng lai trong nghiên c u l ch ệ ữ ệ ạ ứ ố ươ ứ ị

ng c a s h c không? s . Nh ng v n đ th i s có ph i là đ i t ề ờ ự ử ố ượ ữ ấ ả ủ ử ọ

i và t v n đ m i quan h gi a l ch s , hi n t ấ ệ ữ ị ề ố ệ ạ ử ươ ữ ng lai là m t trong nh ng ộ

v n đ quan tr ng nh t trong ph ọ ấ ề ấ ươ ng pháp lu n c a nh n th c xã h i. Cách gi ậ ậ ủ ứ ộ ả i

ậ thích v v n đ này tùy thu c vào quan đi m c a nhà s h c đ i v i quy lu t ố ớ ử ọ ề ấ ủ ề ể ộ

c a quá trình l ch s và v nh ng v n đ khác c a ph ề ủ ữ ủ ử ề ấ ị ươ ư ấ ng pháp lu n, nh v n ậ

ứ đ ch c năng xã h i c a s h c, tính khách quan, tính đ ng c a vi c nh n th c ề ứ ộ ủ ử ọ ủ ệ ậ ả

ộ l ch s – xã h i, tính ch t th i s c a vi c nghiên c u l ch s , vi c tiên đoán m t ệ ị ờ ự ủ ứ ị ử ử ệ ấ ộ

10

cách khoa h c s phát tri n c a xã h i. ể ủ ọ ự ộ

Theo lý lu n mácxít v s ph n ánh – c s c a ph ng pháp lu n khoa ơ ơ ủ ề ự ậ ả ươ ậ

h c – thì khi nói l ch s là nói v lĩnh v c nh n th c, c n ph i phân bi ọ ự ứ ử ề ậ ả ầ ị ệ ớ t v i

hi n th c l ch s khách quan.l ch s trong ý nghĩa này làm nhi m v ph n ánh ự ị ụ ử ử ệ ệ ả ị

hi n th c khách quan, ph n ánh đ i s ng xã h i và đang t n t ờ ố ồ ạ ự ệ ả ộ i th c. ự

Cũng nh v y mà quá kh đ c xem là quá trình xã h i đã x y ra và là ư ậ ứ ượ ả ộ

khái ni m v quá trình này, còn hi n t i đ ệ ạ ượ ề ệ ồ c xem là quá trình xã h i đang t n ộ

t ạ i, đang ti p di n và là khái ni m khoa h c v quá trình này. ệ ọ ề ễ ế

Quá kh và hi n t i ệ ạ ở ứ ả đây là nh ng ph m trù có quan h v i nhau, ph n ệ ớ ữ ạ

ánh khuynh h ng phát tri n và trong m t m c nào đó là n i dung c a quá trình ướ ủ ứ ể ộ ộ

xã h i. Lênin nh n m nh r ng:Hi n t ệ ạ ằ ạ ấ ộ ử i là m t b ph n c u thành c a l ch s , ấ ộ ộ ủ ị ậ

cái gì đang di n ra tr c m t chúng ta v i m t t c đ ngày càng to l n cũng là ễ ướ ộ ố ắ ớ ộ ớ

l ch s m t khác, ch nghĩa Mác l ị ử ặ ủ ạ ể i kh ng đ nh r ng quá trình l ch s phát tri n ử ằ ẳ ị ị

hi n t i t đi lên không ng ng cho nên cái t ừ ươ ng lai n y sinh t ả ừ ệ ạ ấ ế ẽ ả ế t y u s x y đ n

và là khái ni m khoa h c v quá trình xã h i s x y ra. ộ ẽ ả ọ ề ệ

i, t Quá kh , hi n t ứ ệ ạ ươ ng lai là ba giai đo n k ti p h p quy lu t c a quá ế ế ậ ủ ạ ợ

ạ ấ trình phát tri n c a xã h i, nh ng c n ph i kh ng đ nh r ng 3 giai đo n y ư ủ ể ẳ ả ằ ầ ộ ị

không đ ng nh t v i nhau. Tr c h t, n i dung khách quan c a các hi n t ấ ớ ồ ướ ệ ượ ng ủ ế ộ

xã h i ộ ở ỗ ờ m i th i đ i l ch s “ngay c trong khuân kh m t th i kỳ c a 1 th i ờ ạ ị ổ ộ ử ủ ả ờ

ng và ch t l ng.V m t nh n th c c n ph i chú ý đ i” r t khác nhau v s l ạ ề ố ượ ấ ấ ượ ứ ầ ề ặ ậ ả

r ng trong ki n th c l ch s v quá kh “và ngay trong b n thân quá kh ” cũng ứ ằ ử ề ứ ị ứ ế ả

có nh ng nhân t mà bây gi ữ ố ờ không có ý nghĩa th c ti n tr c ti p gì, song có th ễ ự ự ế ể

có ý nghĩa c p thi t trong t ng lai, trái l i, hi n t i cũng không ph i lúc nào ấ ế ươ ạ ệ ạ ả

cũng có th th c hi n đ ể ự ệ ượ ạ c nh ng kh n ng mà l ch s đ ra khi nh n m nh ử ề ả ằ ữ ấ ị

i và t nguyên lý v s th ng nh t bi n ch ng gi a quá kh , hi n t ệ ề ự ứ ữ ứ ệ ấ ố ạ ươ ng

lai.Lênin đã nêu lên hai v n đ : th nh t,hi n t i không ph i là cái gì khác là ệ ạ ứ ề ấ ấ ả

hi n th c l ch s đang phát tri n cho nên, vi c nghiên c u quá kh l ch s t ự ị ứ ị ử ừ ứ ử ể ệ ệ

11

i giúp cho vi c hi u quá kh đ c t p trung h n, đ y đ đ nh cao c a hi n t ủ ỉ ệ ạ ứ ượ ậ ệ ể ầ ơ ủ

h n. Th hai, tri th c l ch s quá kh giúp cho chúng ta hi u sâu s c h n khuynh ơ ắ ơ ứ ị ứ ứ ử ể

h ng phát tri n c a xã h i trong hi n t i và t ng lai. ướ ể ủ ệ ạ ộ ươ

Ti p thu quan đi m c a ch nghĩa Mác-Lênin, H Chí Minh đã v ch rõ ủ ủ ể ế ạ ồ

ể ủ m i quan h c a ba giai đo n k ti p nhau, phù h p v i quy lu t phát tri n c a ế ế ệ ủ ạ ậ ố ớ ợ

i vi t: Giai đo n này dính líu v i giai đo n tr xã h i. Ng ộ ườ ế ạ ạ ớ ướ ữ c và nó gây nh ng

m m m ng cho giai đo n sau.Đ ng th i Ng i v ch rõ s khác nhau v s ạ ầ ố ồ ờ ườ ạ ề ố ự

ng và ch t l ng c a các giai đo n. Có nhi u s bi n đ i m i sinh ra t l ượ ấ ượ ề ự ế ủ ạ ớ ổ ừ ộ m t

ự ế giai đo n này đ n m t giai đo n khác. Tuy m i giai đo n cũng có nh ng s bi n ữ ế ạ ạ ạ ộ ỗ

đ i c a nó. ổ ủ

Tóm l i, m i quan h gi a quá kh , hi n t i, và t ng lai giúp ta hi u tính ạ ệ ữ ệ ạ ứ ố ươ ể

ch t bi n ch ng, m i quan h c a gi a các hi n t ệ ủ ệ ượ ữ ứ ệ ấ ố ng xã h i c a đ i s ng xã ộ ủ ờ ố

ộ h i trong nh ng giai đo n khác nhau c a quá trình phát tri n chung. S v n đ ng ộ ự ậ ủ ữ ể ạ

i và t i đ n t hi n t ng lai trong hi n t t ừ quá kh đ n hi n t ứ ế ệ ạ ừ ệ ạ ế ươ ệ ạ ị i l ch s luôn ử

luôn là m t quá trình mâu thu n. M t m t, hi n t i sinh ra t ệ ạ ẫ ặ ộ ộ ừ quá kh và hi n t ứ ệ ạ i

l ng lai. M t khác, s v n đ ng này ạ ạ i t o ra nh ng ti n đ cho s xu t hi n t ề ệ ươ ự ữ ề ấ ự ậ ặ ộ

là s ph đ nh bi n ch ng l n nhau, giai đo n sau v t lên và s thay th cho ủ ị ự ứ ệ ẫ ạ ượ ẽ ế

giai đo n đang t n t i trong hi n th c. Nói m t cách khác, v n đ t ng quan ồ ạ ạ ề ươ ự ệ ấ ộ

gi a quá kh , hi n t i và t ng lai trong m t m c nào đ ng nh t v i v n đ ệ ạ ữ ứ ươ ấ ớ ấ ứ ồ ộ ề

ng quan gi a cũ và m i, cái l i th i và cái n y sinh, cái đi qua và cái s p t t ươ ữ ớ ỗ ắ ớ i ả ờ

trong s phát tri n xã h i.Do đó, m i quan h gi a quá kh , hi n t i, t ng lai ệ ữ ệ ạ ươ ứ ự ể ộ ố

không nh ng là v n đ ph ng pháp lu n chung mà trong m t ý nghĩa nh t đ nh ữ ề ấ ươ ấ ị ậ ộ

còn là v n đ th gi i quan n a. ề ế ớ ấ ữ

T quan ni m nh trên chúng ta có th kh ng đ nh r ng khoa h c l ch s ọ ị ừ ư ệ ể ẳ ằ ị ử

không ch nghiên c u quá kh mà hi n t ứ ệ ạ ứ ỉ ữ i, nh ng s ki n đang s y ra, nh ng ự ệ ữ ả

v n đ th i s cũng là đ i t ấ ề ờ ự ố ượ ng s h c.V n đ này đã đ ấ ử ọ ề ượ ể c các nhà kinh đi n

12

c a ch nghĩa Mác-Lênin ch ng minh và th c ti n xác nh t. ứ ủ ự ễ ủ ấ

Ăngghen đã dùng các thu t ng l ch s c a nh ng s bi n tr ự ế ử ủ ữ ị ữ ậ ướ c m t, l ch ắ ị

s đang di n ra tr ử ễ ướ ự ệ c m t, l ch s sinh đ ng hàng ngày đ ch nh ng s ki n ắ ị ử ữ ể ộ ỉ

đang s y ra, nh ng v n đ th i s , tr thành đ i t ề ờ ự ở ố ượ ữ ả ấ ự ng c a s h c. Trong th c ủ ử ọ

t ế ứ Mác-Lênin không ch nghiên c u nh ng s ki n c a l ch s mà nghiên c u ữ ự ệ ủ ị ứ ử ỉ

ngay nh ng s ki n v a x y ra hay đang ti p di n lúc b y gi . Nh ng năm 50- ừ ả ự ệ ữ ế ễ ấ ờ ữ

60 c a th k XIX, trong các bài báo c a mình Mác và Ăngghen đã l y các s ủ ế ỷ ủ ấ ự

ấ ki n v a x y ra còn đang ti p di n đ làm đ tài nghiên c u. Nh ng bài báo y ừ ả ứ ữ ể ế ễ ề ệ

th c ch t là nh ng tài li u l ch s r t giá tr . Trong th gi i này, l n đ u tiên 2 ệ ị ử ấ ế ớ ự ữ ấ ị ầ ầ

ông xu t hi n nh nhà s h c nghiên c u v nh ng v n đ quan h qu c t . ứ ề ữ ử ọ ố ế ư ệ ề ệ ấ ấ

Di s n báo chí c a các tác gia kinh đi n c a ch nghĩa Mác-Lênin, c a ch ể ủ ủ ủ ủ ả ủ

c hoàn toàn t ch H Chí Minh và nhi u v lãnh t ị ề ồ ị ụ cách m ng khác ạ ở nhi u n ề ướ

xác nh n t t ng đúng đ n c a Lênin v lu n đi m “báo chí chính lu n chinhs ậ ư ưở ắ ủ ề ậ ể ậ

là l ch s hi n đ i”. Mác, Ăngghen, Lênin và các v lãnh đ o cách m ng các ử ệ ạ ạ ạ ị ị

n c đã ch ng minh r ng khoa h c l ch s c n thi t và có th làm đ ướ ử ầ ọ ị ứ ằ ế ể ượ ệ c vi c

l y nh ng s ki n hi n đ i, nh ng v n đ th i s làm đ i t ấ ề ờ ự ự ệ ố ượ ữ ữ ệ ạ ấ ứ ng nghiên c u.

Đi u này không nh ng ph c v có hi u qu tr c ti p cho s th ng l ụ ụ ự ắ ả ự ữ ệ ế ề ợ ủ ộ i c a cu c

cách m ng tr ạ ướ ể ủ ả c m t, cho s ti n b xã h i, mà còn cho s phát tri n c a b n ự ế ự ắ ộ ộ

thân khoa h c l ch s . Ch có nghiên c u l ch s cho đ n ngày nay, th i gian ứ ị ọ ị ử ử ế ờ ỉ

chúng ta đang s ng và ho t đ ng m i hi u đ ạ ộ ể ố ớ ượ ể c hoàn ch nh quá trình phát tri n ỉ

t c nh ng khuynh h c t ng và đ ng l c c a xã l ch s , m i nh n th c đ ị ứ ử ậ ớ ượ ấ ả ữ ướ ự ủ ộ

c t h i, m i có kh năng theo dõi đ ả ộ ớ ượ ấ ả ệ ủ t c nh ng m i liên h và quan h c a ữ ệ ố

m i hi n t ng l ch s . Đ ng th i vi c hi u bi ệ ượ ọ ử ệ ể ồ ờ ị ế ứ t nh ng quá trình l ch s ph c ữ ử ị

t h n l ch s quá kh , k c th i đ i xa x a nh t; ý t p ngày nay giúp ta hi u t ạ ể ố ơ ị ứ ể ả ờ ạ ử ư ấ

nghĩa th c t v n i dung khách quan c a quá kh ch đ ự ế ề ộ ứ ỉ ượ ủ ể c hi u rõ khi ta hi u ể

sâu s c hi n t i. ệ ạ ắ

Ngày nay, trong nghiên c u l ch s hi n đ i, cu c đ u tranh cho hòa bình ử ệ ứ ị ạ ấ ộ

13

ọ ti n b , văn minh c a nhân lo i, s phát tri n c a khoa h c công ngh , văn h c ể ủ ạ ự ủ ệ ế ộ ọ

ngh thu t, s v n lên m nh m c a các n ậ ự ươ ệ ẽ ủ ạ ướ ộ ậ c đ c l p dân t c, công cu c xây ộ ộ

Vi t Nam, nh ng v n đ v đ i m i, v giai c p công d ng ch nghĩa xã h i ự ộ ở ủ ệ ề ề ổ ữ ề ấ ấ ớ

t c a gi i s h c Vi t Nam. nhân… là nh ng tài li u quan tr ng và c p thi ệ ữ ấ ọ ế ủ ớ ử ọ ệ

V n đ đ i t ng nghiên c u là v n đ quan tr ng đ u tiên c a ph ề ố ượ ấ ủ ứ ề ấ ầ ọ ươ ng

ộ pháp lu n s h c, nó là đi u ki n không th thi u đ kh ng đ nh l ch s là m t ậ ử ọ ử ệ ể ế ể ề ẳ ị ị

khoa h c.ọ

Nh n th c v đ i t ng c a s h c không ch d ng l i câu tr l i chung ứ ề ố ượ ậ ủ ử ọ ỉ ừ ạ ả ờ

v “nghiên c u quá kh , nh ng gì đã x y ra” mà c n đi sâu tìm hi u các v n đ ả ề ữ ứ ứ ể ấ ầ ề

ch y u sau: ủ ế

Th nh t, phân bi ấ ứ ệ t khách th và đ i t ể ố ượ ộ ng nghiên c u đ th y tính đ c ể ấ ứ

l p và m i quan h gi a s h c v i các khoa h c khác. ệ ữ ử ọ ớ ậ ố ọ

Th hai, đ i t ng nghiên c u l ch s không ch là s ki n l ch s c th ố ượ ứ ự ệ ị ử ụ ể ứ ị ử ỉ

mà còn là quy lu t.ậ

Th ba, đ i t ố ượ ứ ự ệ ng nghiên c u l ch s mang tính toàn di n, nh ng s ki n ứ ị ữ ử ệ

x y ra trong m i lĩnh v c c a đ i s ng xã h i. ả ự ủ ờ ố ọ ộ

Th t t và m i quan h h u c gi a các y u t ứ ư , nh n th y s khác bi ấ ự ậ ệ ơ ữ ệ ữ ế ố ố

i và t ng lai. c u thành l ch s : quá kh , hi n t ử ấ ệ ạ ứ ị ươ

2. Ch c năng và nhi m v c a khoa h c l ch s ử ụ ủ ọ ị ứ ệ

a. Ch c năng c a l ch s . ử ủ ị ứ

- Ch c năng c a l ch s là m t khoa h c, gi ng nh các b môn khác có ủ ị ử ư ứ ộ ố ọ ộ

ch c năng c a mình, đó là nh ng công vi c ph i làm xu t phát t b n thân s ữ ứ ủ ệ ả ấ ừ ả ự

t n t ồ ạ i, đ c tr ng c a nó, mà không m t khoa h c nào có th thay th đ ộ ế ượ c. ủ ư ể ặ ọ

Th tiêu ch c năng c a mình t c là th tiêu b n thân khoa h c y. ọ ấ ứ ủ ủ ủ ứ ả

Nghiên c u quá kh không ph i và không bao gi là m c đích cu i cùng ứ ứ ả ờ ụ ố

c a khoa h c l ch s , b i vì n u ch ghi chép m t cách đ n gi n và máy móc ủ ử ở ọ ị ế ả ơ ộ ỉ

nh ng gì đã x y ra trong xã h i loài ng ữ ả ộ i tr ườ ướ c đây thì s làm cho ng ẽ ườ ấ i ta m t

14

thú v và ch ng có ích gì c . Chính các s gia t s n d a vào quan ni m “l ch s ử ẳ ả ị ư ả ự ệ ị ử

ch là nh ng câu chuy n v quá kh ” đ ph nh n s t n t i c a nó, vì theo h ậ ự ồ ạ ủ ứ ể ủ ữ ệ ề ỉ ọ

s h c không có ý nghĩa th c ti n, không có nh h ử ọ ự ễ ả ưở ậ ng gì đ n đ i s ng. Lu n ờ ố ế

đi m này không có căn c , ch nh m h th p ch c năng c a khoa h c l ch s đ ạ ấ ọ ị ử ể ủ ứ ứ ể ằ ỉ

ph nh n s t n t i c a b n thân nó. ủ ậ ự ồ ạ ủ ả

ụ Khoa h c l ch s không tr c ti p liên quan đ n quá trình s n xu t và ph c ọ ị ự ử ế ế ả ấ

nhiên và khoa h c k thu t, cũng không gi ng nh v s n xu t nh khoa h c t ụ ả ọ ự ư ấ ọ ỹ ậ ố ư

các chính tr kinh t h c, nhà n c và pháp quy n có nh h ị ế ọ ướ ề ả ưở ế ng tr c ti p đ n ự ế

c s và th ơ ở ượ ọ ng t ng ki n trúc. Nh ng khoa h c l ch s có tác d ng quan tr ng ọ ị ư ụ ử ế ầ

ệ đ n s phát tri n xã h i, cho nên, nó là c s duy nh t đáng tin c y đ phát hi n ế ự ơ ở ể ể ấ ậ ộ

ậ nh ng quy lu t chung v n đ ng trong xã h i và s nh n th c nh ng quy lu t ứ ữ ự ữ ậ ậ ậ ộ ộ

này l i có ý nghĩa thi t th c đ i v i s ti n b xã h i. ạ ế ự ố ớ ự ế ộ ộ

Vì v y, ch c năng c a khoa h c l ch s là miêu t ọ ị ử ủ ứ ậ ả ộ ệ m t cách khoa h c hi n ọ

th c khách quan và trên c s s miêu t này mà phân tích, gi i thích tính phong ơ ở ự ự ả ả

phú và đa d ng c a hình th c c th c a các quá trình l ch s đã phát hi n đ ứ ụ ể ủ ử ủ ệ ạ ị ượ c

quy lu t chung v s phát tri n xã h i loài ng i. ề ự ể ậ ộ ườ

và phân tích hi n th c khách quan, khoa h c l ch s Trên c s s miêu t ơ ở ự ả ọ ị ự ệ ử

nêu ra nh ng quy lu t nào?tr ữ ậ ướ ữ c h t khoa h c l ch s có th phát hi n nh ng ọ ị ử ệ ể ế

quy lu t chung c a s phát tri n c a xã h i, nh ng quy lu t cá bi ể ủ ủ ự ữ ậ ậ ộ ệ t và đ c thù ặ

c a m t giai đo n l ch s , m t hình thái kinh t ủ ạ ị ử ộ ộ ế ậ – xã h i. Nh n th c các quy lu t ứ ậ ộ

chung đ hi u s phát tri n c a toàn b xã h i loài ng ể ể ự ủ ể ộ ộ ườ ữ i. Nghiên c u nh ng ứ

t và đ c thù s giúp chúng ta nh n th c đ c sâu s c h n quy quy lu t cá bi ậ ệ ứ ẽ ặ ậ ượ ắ ơ

ứ lu t phát tri n chung nh t, nh n th c quy lu t chung s giúp chúng ta nghiên c u ứ ẽ ể ấ ậ ậ ậ

t. nh ng quy lu t đ c thù và cá bi ậ ặ ữ ệ

Tóm l i, ch nghĩa Mác đã d a trên c s c a s phát tri n khoa h c l ch ạ ơ ở ủ ự ọ ị ự ủ ể

c đây đã xác đ nh đúng s và các khoa h c xã h i khác trong nh ng th k tr ử ế ỷ ướ ữ ộ ọ ị

ch c năng c a khoa h c l ch s . ử ọ ị ủ ứ

15

b. Nhi m v c a khoa h c l ch s . ử ụ ủ ọ ị ệ

ệ Nhi m v c a khoa h c l ch s do ch c năng c a nó và tình hình nhi m ụ ủ ọ ị ử ứ ủ ệ

m i giai đo n l ch s , c a m i m t n v chính tr c th ụ ị ụ ể ở ỗ ử ủ ạ ị ộ ướ ỗ ử ọ c quy đ nh. S h c ị

là m t khoa h c nên ph i ph c v l ụ ụ ợ ả ọ ộ i ích c a con ng ủ ườ ủ i. B i vì đ c đi m c a ặ ể ở

khoa h c mácxít là không nh ng gi i thích th gi i mà còn còn ch ra con đ ữ ọ ả ế ớ ỉ ườ ng

i n a. Lênin đã nh n m nh ý nghĩa c a ch nghĩa Mác là đ c i t o th gi ể ả ạ ế ớ ữ ủ ủ ạ ấ ở

ụ ch nó k t h p ch t ch và cao đ gi a tính khoa h c v i tính cách m ng. M c ộ ữ ế ợ ẽ ặ ạ ỗ ọ ớ

đích c a khoa h c theo ch nghĩa Mác là giúp cho cu c đ u tranh c a giai c p b ộ ấ ủ ủ ủ ấ ọ ị

áp b c th ng l ứ ắ ợ ộ i: “Mác cho r ng, nhi m v tr c ti p c a khoa h c là nêu ra m t ế ủ ụ ự ệ ằ ọ

kh u hi u đ u tranh chân chính, nghĩa là ph i bi ệ ấ ẩ ả ế t trình bày, m t cách khách ộ

ấ quan cu c đ u tranh đó là s n ph m c a m t h th ng quan h s n xu t nh t ủ ộ ệ ố ệ ả ấ ấ ả ẩ ộ

t, hi u rõ tính t t y u c a cu c đ u tranh đó, n i dung c a nó, đ nh, là ph i bi ị ả ế ể ấ ế ủ ủ ấ ộ ộ

ti n trình và các đi u ki n phát tri n c a nó”. ể ủ ề ệ ế

Đ i v i chúng ta, nghiên c u, h c t p l ch s không ph i ch bi ọ ậ ị ố ớ ỉ ế ứ ử ả ứ t quá kh ,

mà trên c s hi u bi t quá kh , hi u sâu s c hi n t i, hành đ ng tích c c trong ơ ở ể ế ệ ạ ứ ể ắ ự ộ

hi n t i, tiên đoán s phát tri n c a t ng lai và đ u tranh cho s th ng l ệ ạ ể ủ ươ ự ự ắ ấ ợ ấ i t t

ng lai. đây có s th ng nh t gi a hành đ ng cách m ng và nghiên y u c a t ế ủ ươ Ở ự ố ữ ấ ạ ộ

i cách m ng ph i hi u bi c u h c t p l ch s . Ng ứ ọ ậ ị ử ườ ể ả ạ ế ả ử ụ t quá kh , ph i s d ng ứ

nh ng tri th c l ch s làm vũ khí đ u tranh cách m ng. Ng i nghiên c u l ch s ứ ị ử ữ ạ ấ ườ ứ ị ử

ộ ph i tham gia ho t đ ng cách m ng m i hi u sâu s c quá kh , và quá kh thu c ạ ộ ứ ứ ể ả ạ ắ ớ

ng lai. v nh ng k xây d ng t ẻ ề ữ ự ươ

Mác, Ăngghen, Lênin, các lãnh t ụ ủ c a cách m ng nh ch t ch H Chí ư ủ ị ạ ồ

Minh trong quá trình ho t đ ng cách m ng đ u s d ng tri th c l ch s làm vũ ạ ề ử ụ ạ ộ ứ ị ử

khí đ u tranh và Ng i am hi u sâu s c, đúng đ n l ch s . Các v y đã bi ấ ườ ắ ị ị ấ ử ể ắ ế ế t k t

h p khéo léo cái quá kh (truy n th ng, kinh nghi m l ch s ) cái hi n t ố ợ ệ ạ ử ứ ề ệ ị ộ i (cu c

c m t) cái t ng lai (s th ng l đ u tranh cách m ng tr ấ ạ ướ ắ ươ ự ắ ợ ủ i c a ch nghĩa xã ủ

16

h i) là m t kh i: ộ ộ ố

c cách m ng, Th nh t, khi nghiên c u v ch ra chính sách và sách l ạ ứ ứ ấ ượ ạ

ể Đ ng c a giai c p công nhân tìm trong l ch s nh ng kinh nghi m, nh ng hi u ị ữ ử ữ ủ ệ ấ ả

bi t c n thi t đ l y câu tr l i. Trong ế ầ ế ể ấ ả ờ i cho nh ng v n đ c p bách c a hi n t ề ấ ệ ạ ủ ữ ấ

ệ quy n “Đ ng cách m nh”, H Chí Minh nêu rõ là ph i “đem l ch s cách m nh ườ ử ệ ể ả ồ ị

các n c làm g ng cho chúng ta soi, đem phong trào cách m ng th gi i nói cho ướ ươ ế ớ ạ

đ ng bào ta rõ”. ồ

Th hai, s hi u bi ự ể ứ ế ị ữ t l ch s quá kh m t cách sâu s c là m t trong nh ng ứ ộ ử ắ ộ

c mà Đ ng đã đ ra. Ví c s đ ki m tra s đúng đ n c a chính sách, sách l ơ ở ể ể ắ ủ ự ượ ề ả

c xô vi nh , nói v tính ch t đúng đ n c a nhà n ấ ủ ư ề ắ ướ ế t, Lênin đã l y nh ng kinh ấ ữ

nghi m l ch s đ ki m ch ng: “Nh ng th i đ i cách m ng m đ u t th k ử ể ể ở ầ ừ ế ỷ ờ ạ ữ ứ ệ ạ ị

c mà XIX đã làm n y sinh m t ki u cao nh t c a nhà n ộ ấ ủ ể ả ướ c dân ch , c a nhà n ủ ủ ướ

trong m t s m t, theo s miêu t c a Ăngghen, không còn là nhà n ộ ố ặ ự ả ủ ướ ữ c n a,

c theo đúng nghĩa c a danh t . Đó là nhà n c ki u Công không ph i là nhà n ả ướ ủ ừ ướ ể

xã Pari. Chính cách m ng Nga năm 1905 và năm 1917 đã b t đ u xây d ng nên ắ ầ ự ạ

m t nhà n c ki u nh v y. ộ ướ ư ậ ể

Th ba, n u xem xét quá trình l ch s theo s đ : quá kh – hi n t ơ ồ ệ ạ i – ử ứ ứ ế ị

ng lai thì s h c bao gi cũng đ ng t ươ ử ọ ờ ứ ở ề ệ khâu gi a. Nhà s h c thu c v hi n ử ọ ữ ộ

t ạ ấ i, là con đ c a th i đ i mình, c a giai c p, nên ph i ph c v cho giai c p ờ ạ ẻ ủ ủ ụ ụ ả ấ

mình, cho nên khi s d ng tri th c l ch s quá kh đ bi u hi n hi n t ứ ể ể ử ụ ứ ị ệ ạ ử ệ ả i, là ph i

rèn luy n kh năng tiên đoán m t cách khoa h c b ệ ả ọ ộ ướ ủ ự ệ c phát tri n c a s ki n, ể

c a quá trình l ch s . ử ủ ị

Th t ứ ư ủ , ch ng minh tính ch t đúng đ n, tính th c ti n khách quan c a ắ ự ứ ễ ấ

đ ng l ườ ố i, chính sách c a Đ ng là m t nhi m v quan tr ng c a khoa h c l ch ệ ọ ị ủ ụ ủ ả ộ ọ

t, đ ng l s . Nh chúng ta đã bi ử ư ế ườ ố ạ i chính sách c a Đ ng là th c ti n cách m ng ủ ự ễ ả

m t n m t giai đo n nh t đ nh và là s t ng k t l ch s quá kh , cho c, ở ộ ướ ở ộ ấ ị ự ổ ế ị ử ứ ạ

nên c s th c ti n c a nó và nhà s h c khi dùng s ki n l ch s ch ng minh ự ệ ị ơ ở ự ử ứ ễ ủ ử ọ

17

đ ng l i chính sách c a Đ ng không ph i vi c làm mi n c ng mà là công tác ườ ố ễ ưỡ ủ ệ ả ả

khoa h c, có ý nghĩa thi t th c nâng cao hi u l c th c ti n đ ng l i, chính ọ ế ệ ự ự ự ễ ườ ố

sách.

ng ti n giáo d c t t Th năm, Tri th c l ch s là m t ph ứ ị ử ứ ộ ươ ụ ư ưở ệ ả ng C ng s n ộ

ch nghĩa cho qu n chúng r t t t. Nó giáo d c cho nhân dân lòng tin vào chính ấ ố ủ ầ ụ

nghĩa, vào chân lý, tin vào th ng l t y u c a ch nghĩa C ng s n, tin vào kh i t ắ ợ ấ ế ủ ủ ả ộ ả

năng sáng t o vô t n c a qu n chúng nhân dân, nó tác d ng r t t ấ ố ụ ủ ạ ậ ầ ệ t trong vi c

giáo d c lòng yêu n vô s n, lòng yêu quý lao đ ng rèn ụ ướ c, tinh th n qu c t ầ ố ế ả ộ

luy n ý th c và năng khi u th m m bi t th ỹ ế ứ ệ ế ẩ ưở ng th c cái đ p chân chính… ẹ ứ

Th sáu, trong khi góp ph n th c hi n nhi m v cách m ng c b n trên ệ ơ ả ự ụ ứ ệ ạ ầ

,nh ng ng ữ ườ ể i làm công tác s h c cũng làm cho cho khoa h c s h c phát tri n. ọ ử ọ ử ọ

Khoa h c l ch s cũng nh các khoa h c xã h i khác có liên quan m t thi ọ ị ư ử ậ ộ ọ ế ớ t v i

t cu c đ u tranh giai c p. Cu c đ u tranh trên m t tr n t ộ ặ ậ ư ưở ấ ấ ấ ộ ễ ng ngày càng di n

ng xã h i ch nghĩa ch ra vô cùng gay go, ph c t p và trên tr n đ a này, t ứ ạ ậ ị t ư ưở ủ ộ ỉ

đ c phép th ng l i ch không th “chung s ng hòa bình” v i t ng t ượ ắ ợ t ớ ư ưở ứ ể ố ư ả s n

đ qu c. ế ố

Tóm l ạ i, cũng nh v n đ đ i t ư ấ ề ố ượ ng, các v n đ ch c năng, nhi m v ứ ệ ề ấ ụ

ng pháp lu n mà ng i làm công tác c a khoa h c l ch s là nh ng v n đ ph ử ủ ọ ị ữ ề ấ ươ ậ ườ

ạ s h c ph i n m v ng vì nó xác đ nh nh ng v n đ c b n, chi ph i m i ho t ử ọ ề ơ ả ả ắ ữ ữ ấ ố ọ ị

các v n đ “Nghiên c u cái đ ng nghiên c u khoa h c l ch s . Nó làm sáng t ộ ọ ị ử ứ ỏ ứ ề ấ

gì?”, “Nghiên c u đ làm gì?”. Th c ch t c a v n đ đ i t ề ố ượ ấ ủ ự ứ ể ấ ng, ch c năng, ứ

nhi m v c a s h c xét cho đ n cùng là nh m vào m c tiêu c a cu c đ u tranh ụ ủ ử ọ ộ ấ ụ ủ ế ệ ằ

giai c p, đ u tranh cách m ng, xây d ng T qu c giàu m nh, văn minh, ti n b . ộ ự ế ạ ấ ấ ạ ổ ố

Đ i h i l n th IX c a Đ ng đã ch rõ, nhi m v trong th i kỳ công ạ ộ ầ ụ ủ ứ ệ ả ờ ỉ

c: “Khoa h c xã h i và nhân văn h ng vào nghi p hóa và hi n đ i hóa đ t n ệ ấ ướ ệ ạ ộ ọ ướ

vi c gi ệ ả i đáp các v n đ lý lu n và th c ti n, d báo các xu th phát tri n, cung ễ ự ự ế ề ể ấ ậ

ng l i, ch tr ng, chính sách c p lu n c khoa h c cho vi c ho ch đ nh đ ấ ứ ệ ậ ạ ọ ị ườ ố ủ ươ

18

, xã h i, xây d ng con ng i, phát huy nh ng di s n văn hóa phát tri n kinh t ể ế ự ộ ườ ữ ả

dân t c, sáng t o nh ng giá tr văn hóa m i c a Vi t Nam”. S h c Vi t Nam ớ ủ ữ ạ ộ ị ệ ử ọ ệ

ph i th c hi n các nhi m v này theo ch c năng c a mình. ủ ứ ự ụ ệ ệ ả

3. M t s quan đi m ph ộ ố ể ươ ậ ng pháp lu n mácxít – lêninít v nh n ề ậ

th c l ch s . ử ứ ị

T m t s ki n x y ra trong l ch s , nh ng trong v n đ nh n th c l ử ừ ộ ự ệ ứ ạ i ư ề ả ậ ấ ị

ậ xu t hi n nhi u v n đ khác nhau, nh n th c khác nhau. Làm th nào đ nh n ậ ứ ể ế ề ề ệ ấ ấ

c. Vì sao có hi n t th c đ ứ ượ ệ ượ ng nh v y? Làm th nào đ nh n th c đ ế ư ậ ứ ể ậ ượ c

đúng hi n th c l ch s ? Câu tr l i cho nh ng v n đ trên ph thu c nhi u vào ự ị ả ờ ử ệ ữ ụ ề ề ấ ộ

ý th c, quan đi m t ng, đ ng c hành vi, suy nghĩ c a ng ứ ể t ư ưở ủ ộ ơ ườ ứ i nghiên c u,

nh ng th i đ i và giai c p khác nhau. h c t p ọ ậ ở ữ ờ ạ ấ

V y trong nh n th c l ch s có th đ t đ ứ ị ể ạ ượ ử ậ ở ệ c chân lý khách quan c a hi n ủ

ậ th c quá kh hay không? Tiêu chu n nào đ ki m nghi m, đánh giá s nh n ể ể ự ự ứ ệ ẩ

i nh ng v n đ nh v y cũng r t khác nhau, trái ng th c l ch s ? Câu tr l ử ứ ị ả ờ ư ậ ữ ề ấ ấ ượ c

nhau.

ử ọ Có th nói r ng nh ng v n đ v nh n th c l ch s đòi h i nhà s h c ề ề ứ ị ử ữ ể ằ ấ ậ ỏ

ph i đ ng trên nh ng quan đi m ch y u và v n d ng, quán tri t trong nghiên ả ứ ủ ế ụ ữ ể ậ ệ

c u. Trên lĩnh v c này đã và đang di n ra cu c đ u tranh gay go, ph c t p. Vì ứ ứ ạ ự ễ ấ ộ

v y, chúng ta c n n m v ng quan đi m ch nghĩa Mác-Lênin, t ậ ủ ữ ể ắ ầ t ư ưở ng H Chí ồ

ử ậ Minh đ c ng c quan đi m nh n th c mácxít trong nghiên c u l ch s . T p ứ ứ ị ể ủ ể ậ ố

trung vào nh ng v n đ sau: ữ ề ấ

Th nh t, Tính khoa h c và tính đ ng trong nghiên c u. ứ ấ ứ ả ọ

Th hai, Tính hi n th c khách quan c a l ch s , s ki n và quy lu t l ch ử ự ệ ủ ị ậ ị ứ ứ ệ

s .ử

Th ba, Ph ng pháp logic. ứ ươ ng pháp l ch s và ph ị ử ươ

Th t , H c thuy t v hình thái kinh t ứ ư ọ ế ề ế xã h i và s phân kỳ l ch s . ử ự ộ ị

19

a. Tính khoa h c và tính đ ng trong nghiên c u l ch s . ứ ị ử ọ ả

Tính khoa h c là gì? Tính đ ng là gì? M i quan h gi a chúng trong s ệ ữ ả ọ ố ử

h c mácxít nh th nào? N i dung c b n c a bài xoay quanh các v n đ ch ơ ả ọ ư ế ủ ề ấ ộ ủ

y u trên. ế

Khoa h c ph i đ t t i chân lý, ph n ánh s u t n t i khách quan c a s ả ạ ớ ọ ự ồ ạ ả ủ ự

ng và rút ra nh ng khái quát, lý lu n. Không đ t đ c khái quát lý v t, hi n t ậ ệ ượ ạ ượ ữ ậ

lu n ch a th hoàn thành công vi c nghiên c u khoa h c. B i vì, lý lu n là s ứ ư ể ệ ậ ậ ở ọ ự

“t ng h p các tri th c v t nhiên và xã h i tích lũy đ c trong quá trình l ch ề ự ứ ổ ợ ộ ượ ị

s ”, là h th ng t ử ệ ố t ư ưở ng ch đ o trong m t lĩnh v c tri th c”. ộ ủ ạ ự ứ

Đ t t i trình đ khái quát lý lu n m i có th n m v ng m i liên h quy ạ ớ ể ắ ữ ệ ậ ộ ố ớ

ng trong th gi i t đ nh b n ch t c a các s v t, hi n t ị ấ ủ ự ậ ệ ượ ả ế ớ ự ộ nhiên và xã h i m t ộ

ứ cách chính xác, có h th ng. Tuy nhiên, trong xã h i có giai c p, vi c nghiên c u ệ ố ệ ấ ộ

khoa h c, nh t là khoa h c xã h i và nhân văn bao gi ấ ọ ọ ộ ờ ấ cũng g n v i nh ng v n ớ ữ ắ

i ích c a giai c p, quan h gi a các giai c p. Các giai c p y, v i chính đ l ề ợ ệ ữ ấ ấ ủ ấ ấ ớ

cũng th hi n l đ ng là l c l ả ự ượ ng tiêu bi u nh t c a mình, bao gi ấ ủ ể ờ ể ệ ợ ấ i ích giai c p

ấ trong vi c nghiên c u, nêu các lu n đi m khoa h c. Cu c đ u tranh giai c p ể ứ ệ ấ ậ ọ ộ

cũng di n ra gay g t trong cu c đ u tranh trên lĩnh v c t t ự ư ưở ễ ắ ấ ộ ng, lý lu n khoa ậ

h c. Trong cu c đ u tranh này, nh ng nhà khoa h c c a giai c p công nhân và ọ ọ ủ ữ ấ ấ ộ

nhân dân lao đ ng bao gi ộ ờ cũng đ ng v ng trên l p tr ữ ứ ậ ườ ng quan đi m cu ch ể ả ủ

nghĩa Mác-Lênin.

ứ ử ọ N m v ng nguyên t c tính khoa h c và tính đ ng trong nghiên c u s h c ữ ắ ắ ả ọ

s tranh các sai l m trong nghiên c u l ch s , t u trung là ph nh n tính đ ng, ẽ ử ự ứ ị ủ ầ ậ ả

ho c th hi n tính đ ng m t cách công th c, giáo đi u mà đ t kỳ đ c tính khoa ể ệ ứ ề ả ặ ạ ộ ượ

h c. ọ

Tóm l ạ i, tuy khoa h c là m t hình thái c a ý th c xã h i, nh ng nó không ủ ư ứ ọ ộ ộ

ph i là b ph n c a m t th ng t ng ki n trúc thu c m t c s kinh t ậ ủ ả ộ ộ ượ ộ ơ ở ế ầ ộ ế ạ , ph m

vi ho t đ ng c a nó r ng h n b t c ph m vi ho t đ ng c a m t th ấ ứ ạ ộ ạ ộ ủ ủ ạ ộ ơ ộ ượ ầ ng t ng

20

ki n trúc nào khác. Tuy nhiên nó l th ng t ng ki n trúc, ế ạ i mang nh ng y u t ữ ế ố ượ ế ầ

nh ng y u t ế ố ữ ắ này càng nhi u bao nhiêu thì vi c nghiên c u khoa h c càng g n ệ ứ ề ọ

i ích c a giai c p, càng ph c v cho l v i l ớ ợ ụ ụ ủ ấ ợ ấ i ích tr c ti p c a giai c p y b y ế ủ ấ ấ ự

nhiêu.

N i dung c a tính khoa h c và tính đ ng C ng s n ch nghĩa trong s ủ ủ ả ả ộ ọ ộ ử

N i dung c a tính khoa h c là đ t đ h c mácxít. ọ ạ ượ ủ ộ ọ ệ c chân lý khi nh n th c hi n ứ ậ

th c khách quan; nó tùy thu c vào m c tiêu, yêu c u c a m i khoa h c. Chúng ta ầ ủ ụ ự ộ ỗ ọ

ng s h c, đây s t p trung vào đã đ c p đ n v n đ này khi xác đ nh đ i t ề ề ậ ố ượ ế ấ ị ử ọ ở ẽ ậ

nhân dân tính Đ ng C ng s n.N i dung này r t phong phú, nó th hi n các ể ệ ở ả ả ấ ộ ộ

m nh đ ch y u sau: ề ủ ế ệ

ng giai c p vô s n. Do v trí, s m nh l ch s Th nh t, đ ng trên l p tr ứ ứ ấ ậ ườ ứ ệ ấ ả ị ị ử

và b n ch t c a mình, giai c p công nhân là giai c p tiên ti n nh t, đ i bi u cho ấ ủ ế ể ả ấ ấ ấ ạ

quy n l i c a nhân dân lao đ ng, chi n sĩ tiên phong và lãnh đ o cu c đ u tranh ề ợ ủ ộ ấ ế ạ ộ

ch ng m i hình th c áp b c, bóc l t, xây d ng xã h i m no, h nh phúc, t do ứ ứ ố ọ ộ ộ ấ ự ạ ự

bình đ ng cho m i ng ẳ ọ ườ ộ ủ i. V i tinh th n, m c đích, quan đi m và trình đ c a ụ ể ầ ớ

mình, giai c p công nhân có th và c n thi t nhìn th y s th c l ch s , không ể ấ ầ ế ấ ự ự ị ử

xuyên t c, bóp méo chân lý khách quan. Đó là đi u ki n quan tr ng giúp cho nhà ề ệ ạ ọ

s h c có kh năng nghiên c u đúng đ n các s ki n l ch s đ ph c v cho s ắ ử ọ ự ệ ị ụ ụ ử ể ứ ả ự

nghi p cách m ng c a giai c p vô s n và nhân dân lao đ ng có hi u qu . ả ả ủ ệ ệ ạ ấ ộ

Th hai, nh n th c, v n d ng đúng, linh ho t, sáng t o ch nghĩa Mác- ụ ủ ứ ứ ậ ậ ạ ạ

Lênin và t ng H Chí Minh vào nghiên c u l ch s . Đây là c s t t ng, t ư ưở ơ ở ư ưở ứ ị ử ồ

kim ch nam hành đ ng c a các nhà s h c. Vi c nh n th c và v n d ng ch ử ọ ứ ụ ủ ệ ậ ậ ộ ỉ ủ

nghĩa Mác-Lênin, t t ư ưở ữ ng H Chí Minh đòi h i chúng ta ph i n m v ng nh ng ả ắ ữ ồ ỏ

ữ v n đ c b n, có tính ch t nguyên lý, h c thuy t khoa h c đ soi sáng nh ng ấ ề ơ ả ế ể ấ ọ ọ

hi n t ệ ượ ứ ng, s ki n đa d ng, ph c t p c a các lĩnh v c l ch s c n nghiên c u. ứ ạ ủ ự ệ ử ầ ự ị ạ

Ch nghĩa Mác-Lênin cũng nh t ng H Chí Minh đã hình thành và phát t ư ư ưở ủ ồ

tri n trong nh ng đi u ki n, b i c nh l ch s nh t đ nh, nh ng l ố ả ấ ị ử ư ữ ề ể ệ ị ạ ộ i th hi n m t ể ệ

21

cách t ng h p nh ng nh n th c l ch s , t lúc con ng ứ ị ử ừ ữ ậ ợ ổ ườ ế i xu t hi n cho đ n ệ ấ

đ ng th i. Ch nghĩa duy v t l ch s đ c hình thành và phát tri n trong quá ươ ậ ị ử ượ ủ ờ ể

trình các tác gi kinh đi n ch nghĩa Mác-Lênin nghiên c u nhi u v n đ l ch s ả ề ị ứ ủ ề ể ấ ử

c đ i đ n hi n đ i đ tìm ra m t đáp s cho tình hình và nhi m v đ u tranh t ừ ổ ạ ế ạ ể ụ ấ ệ ệ ộ ố

tr c m t và lâu dài. ướ ắ

ứ Tính khoa h c và tính đ ng là hai ph m trù quan tr ng trong nghiên c u ả ạ ọ ọ

ẽ ặ l ch s , song trong nh n th c cũng nh trong th hi n c th , chúng ta s g p ư ị ụ ể ể ệ ử ứ ậ

không ít khó khăn, ph c t p, nh t là th c hi n vi c th ng nh t c a hai ph m trù ự ấ ủ ứ ạ ệ ệ ạ ấ ố

ư ồ này. Đi u này đòi h i ý th c, tinh th n trách nhi m c a nhà khoa h c, nh đ ng ủ ứ ệ ề ầ ỏ ọ

chí Tr ng Chinh đã căn d n: “Ng i vi ườ ặ ườ ế ử ệ t s ph i ph trách c quá kh , hi n ụ ứ ả ả

t i và t c Đ ng và nhân dân. N u chúng ta vi t sai, con ạ ươ ng lai, ph trách tr ụ ướ ế ả ế

cháu chúng ta s phê bình ta, cũng có th truy n cái sai cho nhân dân ta và c th ể ả ế ề ẽ

gi ng. Vi t s t c là t ng k t nh ng kinh ớ i… Công tác s h c là công tác t ử ọ t ư ưở ế ử ứ ữ ế ổ

nghi m đúng sai, ph bi n kinh nghi m đúng, kh c ph c cái sai, ôn l i cái cũ đ ổ ế ụ ệ ệ ắ ạ ể

ch đ o cái m i. Vi t s không ph i đ ng m l ch s . l ch s cũng không ph i là ỉ ạ ớ ế ử ả ể ử ị ử ắ ả ị

t là đ giáo d c đ ng viên và qu n chúng, làm cho h t hào v t đ trang trí. Vi ậ ể ế ụ ả ọ ự ể ầ

và tin t ưở ng, có thêm năng l c và kinh nghi m đ làm nên nh ng s nghi p vĩ ệ ự ự ữ ể ệ

c, tinh đ i h n n a. Qua vi c nghiên c u s h c mà giáo d c tinh th n yêu n ứ ử ọ ạ ơ ụ ữ ệ ầ ướ

th n qu c t vô s n, tinh th n kiên c ố ế ầ ả ầ ườ ọ ng chi n đ u, kh c ph c khó kh n. Đ c ụ ế ấ ắ ắ

i ta s th m m t cách t nhiên, không c n lên l p”. l ch s , ng ử ị ườ ẽ ấ ộ ự ầ ớ

ọ Đây là n i dung quan tr ng c a tính đ ng, s k t h p gi a tính khoa h c ự ế ợ ữ ủ ả ộ ọ

và tính đ ng trong nghiên c u l ch s . ử ứ ị ả

b. ph ng pháp logic trong công tác s h c. ươ ng pháp l ch s và ph ị ử ươ ử ọ

Vi c nh n th c và v n d ng t t ph ng pháp l ch s và ph ng pháp ụ ứ ệ ậ ậ ố ươ ử ị ươ

logic là m t v n đ ph ộ ấ ề ươ ấ ng pháp lu n quan tr ng, có tác d ng nâng cao ch t ụ ậ ọ

22

l ượ ng công tác s h c c a chúng ta. ử ọ ủ

Ph ng pháp logic có liên quan m t thi t đ n các ươ ng pháp l ch s và ph ị ử ươ ậ ế ế

ph m trù logic và l ch s mà chúng ta c n làm sáng t ử ạ ầ ị , tr ỏ ướ ể c khi đi sâu tìm hi u

ng pháp này. n i dung và m i quan h gi a hai ph ộ ệ ữ ố ươ

Logic và l ch s : ử ị

L ch s là ph m trù dùng đ ch quá trình phát tri n c a s v t trong th ể ủ ự ậ ử ể ạ ỉ ị ế

gi ớ i khách quan, di n ra theo trình t ễ ự ờ ớ th i gian và không gian nh t đ nh, v i ấ ị

nh ng bi u hi n muôn màu muôn v , v i nh ng b c quanh co ph c t p bao ẻ ớ ữ ữ ể ệ ướ ứ ạ

t y u và ng u nhiên, hi n t ng và b n ch t, chung và riêng… g m c nh ng t ồ ả ữ ấ ế ệ ượ ẫ ả ấ

Logic là ph m trù dùng đ nêu lên cái chung, cái t ể ạ ấ ế ấ ủ t y u, cái b n ch t c a ả

quá trình phát tri n l ch s c a s v t khách quan. Logic không ch ph n ánh cái ử ủ ự ậ ể ị ả ỉ

i mà còn nói lên khuynh h ng đi lên, v n t l ch s c a quá kh , hi n t ị ử ủ ệ ạ ứ ướ ươ ớ ủ i c a

l ch s . ử ị

ậ Gi a l ch s và logic có m i quan h ch t ch v i nhau. V m t nh n ệ ề ặ ẽ ớ ữ ị ử ặ ố

ệ th c lu n, l ch s là b n thân hi n th c khách quan phát tri n v i nh ng hi n ự ữ ứ ử ệ ể ậ ả ớ ị

t ượ ứ ng muôn màu muôn v , và logic là b n ch t c a hi n th c do s nghiên c u ấ ủ ự ự ẻ ệ ả

lý lu n v ch ra. Trong m i quan h gi a l ch s và logic thì l ch s quy t đ nh ệ ữ ị ế ị ử ử ạ ậ ố ị

logic, còn logic là ph n ánh c a l ch s . Và nh v y là trong nh n th c, l ch s ử ư ậ ủ ị ứ ả ậ ị ử

và logic là th ng nh t. Không n m v ng đ ấ ữ ắ ố ượ c tính th ng nh t này chúng ta s ấ ố ẽ

c th gi không nh n th c đ ậ ứ ượ ế ớ ệ i khách quan m t cách đúng đ n, không phát hi n ắ ộ

đ c b n ch t, quy lu t c a th gi i, do đó cũng không có hành đ ng đúng đ ượ ậ ủ ế ớ ấ ả ộ ể

i. c i t o th gi ả ạ ế ớ

Trong khi nh n m nh tính th ng nh t gi a l ch s và logic, tri ữ ị ử ấ ạ ấ ố ế ọ t h c

mácxít không đ ng nh t chúng mà xem đó là hai ph m trù riêng, khác nhau, có ấ ạ ồ

liên quan v i nhau. S khác nhau đó bi u hi n ệ ở ự ể ớ ệ ch l ch s là b n thân hi n ỗ ị ử ả

th c phát tri n muôn màu, muôn v , còn logic là s ph n ánh, mà là s ph n ánh ự ự ự ể ẻ ả ả

không toàn b , không th đ ng, đã đ c u n n n l ụ ộ ộ ượ ắ ố ạ i, nh ng u n n n theo ố ữ ắ

23

nh ng quy lu t mà b n thân c a quá trình l ch s th c t đem l i. S liên h đó ử ự ế ủ ữ ậ ả ị ạ ự ệ

i và t là s liên h gi a hi n th c và nh n th c, gi a t n t ự ữ ồ ạ ệ ữ ứ ự ệ ậ ư duy, gi a khách ữ

quan và ch quan. ủ

Ph ng pháp l ch s và ph ng pháp logic là nh ng bi u hi n khác nhau ươ ử ị ươ ữ ệ ể

ng pháp bi n ch ng mácxít. c a ph ủ ươ ứ ệ

Ph ng pháp xem xét các hi n t ươ ng pháp l ch s là ph ị ử ươ ệ ượ ng, s v t qua ự ậ

các giai đo n c th c a nó v i m i tính ch t c th c a nó. ớ ạ ụ ể ủ ấ ụ ể ủ ọ

Ph ng pháp logic là ph ng pháp nghiên c u các hi n t ng trong hình ươ ươ ệ ượ ứ

th c t ng quát, nh m v ch ra b n ch t, quy lu t, khuynh h ng chung trong s ứ ổ ằ ạ ả ấ ậ ướ ự

c nh n th c này. v n đ ng c a cái khách quan đ ậ ủ ộ ượ ứ ậ

Ph ươ ng pháp l ch s và ph ị ử ươ ớ ng pháp logic có m i quan h bi n ch ng v i ệ ệ ứ ố

ng pháp đó đ u có ý nghĩa và vai trò quan tr ng c a nó, chúng nhau. C hai ph ả ươ ủ ề ọ

đ u là ph ề ươ ộ ng pháp khoa h c mà m i khoa h c ph i s d ng. Tùy theo n i ả ử ụ ọ ọ ọ

dung, nhi m v , yêu c u c th m i khoa h c, ho c s nghiên c u, trình bày v ầ ụ ể ỗ ặ ự ứ ụ ệ ọ ề

m t v n đ nào đó mà s d ng ph ng pháp này ho c ph ng pháp kia. ộ ấ ử ụ ề ươ ặ ươ

Tóm l i, vi c v n d ng đúng đ n ph ng pháp l ch s và ph ng pháp ạ ụ ệ ậ ắ ươ ử ị ươ

ậ logic trong công tác nghiên c u l ch s có ý nghĩa r t quan tr ng v m t lý lu n ề ặ ứ ị ử ấ ọ

và th c ti n. Nó th hi n s th m nhu n quan đi m c a ch nghĩa Mác-Lênin ầ ể ệ ự ấ ủ ủ ự ể ễ

ng pháp bi n ch ng mà ph ng pháp logic là hai v ph ề ươ ứ ệ ươ ng pháp l ch s và ph ị ử ươ

bi u hi n khác c a nó. Vi c v n d ng đúng hai ph ng pháp l ch s và logic ụ ủ ể ệ ệ ậ ươ ử ị

ng toàn di n c a công tác s h c. Song vi c v n d ng này đòi b o đ m ch t l ả ấ ượ ả ệ ủ ệ ậ ử ọ ụ

ng và ph h i chúng ta ph i n l c, c g ng trau d i t ỏ ả ỗ ự ố ắ t ồ ư ưở ươ ậ ng pháp h c thu t, ọ

24

n m v ng lý lu n k t h p v i vi c nâng cao nghi p v công tác. ệ ắ ệ ụ ế ợ ữ ậ ớ

PH N K T LU N. Ế

Ậ

Ầ

“V n đ ph ng pháp là v n đ c a chúng ta” (c a nh ng ng ề ấ ươ ề ủ ữ ủ ấ ườ ọ ậ i h c t p

t h c l ch s và nghiên c u l ch s ) đúng nh s kh ng đ nh c a Gul ga nhà tri ư ự ứ ị ủ ư ử ẳ ị ế ọ ị ử

Xô vi c đây. B i vì, b t c ng i nghiên c u l ch s nào cũng ph i đ t và t tr ế ướ ấ ứ ở ườ ả ặ ứ ị ử

gi i quy t nh ng v n đ ph ả ữ ề ế ấ ươ ấ ng pháp lu n theo quan đi m c a m t giai c p ủ ể ậ ộ

nh t đ nh. Trong ý nghĩa và m c đ nh t đ nh, ph ng pháp lu n là m t nhân t ứ ộ ấ ị ấ ị ươ ậ ộ ố

quan tr ng, có tính quy t đ nh đ i v i s thành công c a ng ố ớ ự ế ị ủ ọ ườ ọ i nghiên c u, h c ứ

c chân lý khách quan v hi u bi t m t cách t t p l ch s , t c là đ t đ ử ứ ậ ị ạ ượ ề ể ế ộ ươ ố ng đ i

quá kh .ứ

Tuy nhiên, vi c n m v ng và v n d ng các nguyên t c ph ệ ắ ụ ữ ậ ắ ươ ậ ng pháp lu n

ph i r t sáng t o, kh c ph c nh ng sai sót, v m t công th c, giáo đi u, ch ề ặ ả ấ ữ ứ ụ ề ắ ạ ủ

quan phi n di n. B i vì, chúng ta đã xác đ nh r ng, ph ế ệ ằ ở ị ươ ng pháp lu n mácxít – ậ

lêninnit đ c xây d ng ch y u trên c s ch nghĩa duy v t l ch s , song không ượ ơ ở ủ ủ ế ậ ị ử ự

đ ng nh t ph ồ ấ ươ ứ ng pháp lu n l ch s v i duy v t l ch s . Ngoài nh ng ki n th c ậ ị ử ớ ậ ị ử ữ ế

ng pháp lu n còn bao g m nhi u ki n th c v c b n v duy v t l ch s , ph ơ ả ậ ị ử ề ươ ứ ề ề ế ậ ồ

logic h c, nh n th c lu n… đòi h i s hi u bi ậ ỏ ự ể ứ ậ ọ ế ấ t sâu r ng v l ch s . Nh ng v n ề ị ử ữ ộ

đ l ch s c th v a là c s đ nh n th c ph ề ị ử ụ ể ừ ơ ở ể ứ ậ ươ ng pháp lu n s h c, v a là ậ ử ọ ừ

th hi n k t qu c a vi c v n d ng các nguyên t c ph ể ệ ả ủ ụ ệ ế ậ ắ ươ ng pháp lu n vào tìm ậ

hi u, nghiên c u l ch s . ử ứ ị ể

Đ ng th i khi h c t p nghiên c u ph ọ ậ ứ ồ ờ ươ ắ ng pháp lu n s h c c n n m ử ọ ầ ậ

ng H Chí Minh, đ c bi v ng nh ng n i dung c b n v t ữ ơ ả t ề ư ưở ữ ộ ặ ồ ệ t các v n đ v ấ ề ề

ph ươ ứ ng pháp lu n H Chí Minh v nh n th c l ch s và v n d ng các ki n th c ậ ụ ứ ị ử ế ề ậ ậ ồ

l ch s và th c ti n cu c s ng. ự ễ ị ộ ố ử

Trong vi c v n d ng các quan đi m, nguyên t c ph ệ ậ ụ ể ắ ươ ậ ử ọ ng pháp lu n s h c

có m t công vi c quan tr ng là đ u tranh ch ng nh ng nh n th c không đúng ứ ữ ệ ấ ậ ọ ộ ố

t là đ u tranh ch ng các lu n đi m không khoa c a b n thân v l ch s , đ c bi ề ị ủ ả ử ặ ệ ể ậ ấ ố

25

h c, ph n đ ng c a các nhà s h c c ý ho c vô tình trong vi c b o v quan ố ọ ử ọ ủ ệ ệ ả ặ ả ộ

đi m t ể ư ả s n không đúng và t n công, ph nh n ch nghĩa Mác-Lênin và t ủ ủ ậ ấ ư

ng H Chí Minh v l ch s . Cu c đ u tranh trên lĩnh v c ph t ưở ề ị ử ự ấ ồ ộ ươ ậ ng pháp lu n

s h c di n ra cũng r t gay go, ph c t p, đòi h i s t nh táo, n m v ng quan ử ọ ỏ ự ỉ ứ ạ ữ ễ ấ ắ

đi m ch nghĩa Mác-Lênin, t ng H Chí Minh v n i dung các v n đ l ch ủ ể t ư ưở ề ộ ề ị ấ ồ

s c th . ử ụ ể

Cu i cùng, vi c n m v ng các v n đ ph ệ ắ ề ươ ữ ấ ố ng pháp lu n s h c, chúng ta ậ ử ọ

ậ có ý th c rèn luy n k năng v v n d ng các quan đi m, nguyên t c đ nh n ụ ề ậ ứ ể ể ệ ắ ỹ

th c và gi i quy t các v n đ d y l ch s , góp ph n nâng cao ch t l ng giáo ứ ả ề ạ ị ấ ượ ử ế ấ ầ

26

d c l ch s c a chúng ta. ử ủ ụ ị