BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯNG ĐI HC Đ LT
NGUYỄN THANH TÙNG
ĐẶC ĐIỂM SỬ THI DÂN TỘC RAGLAI
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 9220121
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGNH VĂN HC VIỆT NAM
Lâm Đồng, 2024
Công trình này được hoàn thành tại: Trường Đại học Đà Lạt
Người hướng dẫn khoa học 1: PGS. TS. Phan Thị Hồng
Người hướng dẫn khoa học 2:......................................................................
Phản biện 1: ...................................................................................................
........................................................................................................................
Phản biện 2: ...................................................................................................
........................................................................................................................
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án
Tiến sĩ họp tại…………………………………trường Đại học Đà Lạt
vào hồi……giờ……….ngày……..tháng……năm………
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sử thi như là “những tượng đài nghệ thuật ngôn từ” mà từ đó, người ta có thể nhận ra nhiều
giá trị văn hóa nhân văn sâu sắc. Bên cạnh những đặc điểm chung mang tính phổ quát của vùng sử
thi Tây Nguyên, sử thi dân tộc Raglai lại vẫn tạo lập được sắc thái riêng độc đáo, khó trộn lẫn. Dù
thế, cho đến nay, hầu như vẫn chưa có một công trình nghiên cứu nào nhận diện một cách tổng thể
các đặc điểm nội dung cũng như nghệ thuật của sử thi dân tộc Raglai. Đó là lý do để chúng tôi đề
xuất và thực hiện đề tài luận án: Đặc điểm sử thi dân tộc Raglai.
2. Lịch sử vấn đề
2.1. Quá trình sưu tầm, nghiên cứu sử thi Raglai trong bối cảnh chung của việc sưu tầm
nghiên cứu sử thi Tây Nguyên
2.1.1. Đối với sử thi toàn vùng Tây Nguyên
+ Nhóm những lời giới thiệu, bài in tạp chí, chương sách, tham luận Hội thảo:
Khởi đầu và kế tục cấp độ nghiên cứu này là các Lời giới thiệu khan Đăm Săn và Đăm Di của
Sabatier, L. (1933), Condominas, G. (1955), Nikulin, N. (1970). Tiếp theo là sự công bố và tái bản
tập Trường ca Tây Nguyên (1963, 1983) với lời giới thiệu của Ngọc Anh, Lê Mai, Trường ca dân tộc
Bahnar - Đăm Noi (1985) của Lê Anh Trà, Đăm Săn, Sử thi Ê Đê (1988) của Nguyễn Văn Hoàn.
Hàng chục lời giới thiệu cho các sử thi Ê Đê, Xơ Đăng. Ba Na, Gia Rai, Mơ Nông.. Những bài viết
chuyên sâu các vấn đề nội dung, thì pháp; sự vận hành theo cụm nhóm, hoạt động và phương thức
diễn xướng của nghệ nhân sử thi, in trên các Tạp chí chuyên ngành của Chu Xuân Diên, Ngọc Anh,
Võ Quang Nhơn, Hoàng Ngọc Hiến, Phan Đăng Nhật, Đỗ Hồng Kỳ, Phan Thị Hồng,
Nguyễn Xuân Kínk, Tô Đông Hải... Những chương sách tập trung cho việc nghiên cứu loại hình sử
thi như: Sử thi anh hùng (trong sách Văn học dân gian các dân tộc ít người ở Việt Nam, NXB. ĐH &
THCN, 1983) của Võ Quang Nhơn; Trường ca hơ amon (trong sách Fônclo. Bahnar, Sở văn hóa và
thông tin Gia Lai Kon Tum, 1988) của Tô Ngọc Thanh và Phạm Hùng Thoan. Hàng chục bài viết
trong các Kỷ yếu là sự tiếp tục đào sâu nghiên cứu các vấn đề từ thuật ngữ, khái niệm, lý luận về sử
thi, đến các khía cạnh nội dung, các đặc điểm thi pháp của tác phẩm sử thi các dân tộc Tây Nguyên.
+ Những công trình nghiên cứu tổng thể về sử thi Tây Nguyên, nhóm sử thi và sử thi ở từng
tộc người.
Đó là các công trình: Sử thi Ê Đê (NXB. KHXH, 1991) của Phan Đăng Nhật, Sử thi thần thoại
Mơ Nông (NXB. ΚΗΧΗ, 1996) của Đỗ Hồng Kỳ; Sử thi anh hùng Tây Nguyên (NXB. GD, 1997)
của Võ Quang Nhơn; Nhóm sử thi dân tộc Ba Na (NXB. Vh, 2006) của Phan Thị Hồng; Giới thiệu
một số tác phẩm tiêu biểu của kho tàng sử thi Mơ Nông, Ê Đê (NXB. KHXH, 2015) của Đỗ Hồng
Kỳ. Đặc điểm nghệ thuật nhóm sử thi Dăm Giông (NXB. ĐHQG. HN, 2018) của Nguyễn Tiến Dũng...
- Những luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ: Đặc điểm nữ nhân vật trong sử thi Tây Nguyên (Võ Thị
Thùy Dung, Luận văn thạc sĩ, 2007), Nhân vật sử thi Tây Nguyên - tiếp cận từ phương diện văn hóa
(Phạm Văn Hóa, Luận văn thạc sĩ, 2007); Sử thi Bahnar và số phận của nó trong xã hội đương đại
(Lê Thị Thùy Lỵ, Luận án tiến sĩ, 2014); Đặc điểm nhân vật sử thi dân tộc Bahnar (Lê Ngọc Bảo,
Luận văn thạc sĩ, 2016); Hệ thống nhân vật sử thi Mơ Nông và vấn đề thể loại (Triệu Văn Thịnh,
Luận án tiến sĩ, 2016)...
2.1.2. Đối với sử thi dân tộc Raglai
2
Khởi đầu là một số bài báo, tham luận: Trang phục cổ truyền được phản ảnh trong akhat jucar
trường ca sử thi (Nguyễn Thế Sang, 2001); Có khả năng thêm một hiện tượng bảo lưu sử thi ở ngoại
biên: Kei Kamau (Phan Đăng Nhật); Sử thi Udai – Ujàc, một di sản văn hỏa chung của người Raglai
và Chăm (Văn Món, 2002). Tiếp theo là loạt các bài giới thiệu cho các akhát jucar Raglai như: Amã
Chisa - một tác phẩm akhàt jucar độc đáo của người Raglai (Nguyễn Việt Hùng), Sử thi Amã Cuvau
Vongcơi (Văn Thị Bích Thảo, 2007); Awơi Nãi Tilor, một sử thi Raglai độc đáo (Phan Thu Hiền,
Trần Kiêm Hoàng, 2009); Về tác phẩm Udai – Ujàc (Vũ Anh Tuấn, 2004); Về tác phẩm Sa Ea (Vũ
Anh Tuấn, 2009).
Những nghiên cứu chuyên sâu đầu tiên về một vài đặc thù loại hình của sử thi Raglai thuộc
về tác giả Vũ Anh Tuấn như: Một số phạm trù tự sự học qua khảo sát thế giới nghệ thuật sử thi Raglai
(2008). Ngoài các tác phẩm như Udai-Ujàc, Amã Chisa, Ama Cuvau Vongcơi, Sa Ea, Awơi Nãi Tilor
đã được in trong công trình Kho tàng sử thi Tây Nguyên, trong các năm 2014, 2018, còn có thêm các
công trình: Anaow jaoh raong - Sử thi Raglai, Chàng Kei Kamao & Cei Balaok Li-u.
2.2. Các tài liệu hỗ trợ nghiên cứu khác
Đó là các chuyên khảo, bài viết về lịch sử, xã hội, văn hóa dân tộc Raglai như: Văn hóa và xã
hội của người Raglai ở Việt Nam (1998) của Phan Xuân Biên và nhóm nghiên cứu; Trang phục cổ
truyền Raglai (2001), Chhaar, nhạc cụ tiêu biểu của người Raglai cực nam Trung Bộ (2009), Pô Anai
Tang, di tích, lễ hội của người Raglai (2010), Lễ tang của người Raglai cực Nam Trung bộ, Văn hóa
dân tộc Raglai góc nhìn từ nghệ nhân (2011), Văn hóa phi vật thể Raglai những gì chúng ta còn ít
biết đến (2014), Đặc trưng văn hóa nghệ thuật dân gian ở hai nhánh Raglai nam và bắc tỉnh Ninh
Thuận (2016) của Hải Liên; Những vấn đề văn hóa và ngôn ngữ Raglai (2001) của Ngô Văn Lệ: Chữ
viết với việc bảo tồn và phát triển văn hóa Raglai (2000), Tín ngưỡng của người Raglai ở Khánh Hòa
(2001), Thành ngữ, tục ngữ Raglai (2005) của Mai Quốc Tiến; Người Raglai ở Việt Nam (2003) của
Chammaliaq Tiến, Văn hóa xã hội và luật tục của người Raglai (2006) của Nguyễn Thể Sang......
3. Mục đích, ý nghĩa của đề tài
3.1. Mục đích của đề tài
- Tìm hiểu, nhận diện những đặc điểm cơ bản về nội dung, nghệ thuật và ít nhiều những nét đặc sắc
riêng ở các phương diện trên so với sử thi các dân tộc Tây Nguyên khác của sử thi dân tộc Raglai.
- Góp phần tích cực vào công cuộc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, văn học cổ truyền .
- Truyền dạy một cách hiệu quả những kiến thức cơ bản về di sản văn hóa, văn học dân gian,
trong đó có sử thi, cho người học, đặc biệt là thế hệ thanh thiếu niên người Raglai.
- Hình thành ở người tiếp nhận tình yêu và ý thức gìn giữ, bảo tồn sâu sắc những giá trị văn hóa
của dân tộc.
Để đạt được các mục đích trên, chúng tôi đi sâu tìm hiểu, làm nổi bật những đặc điểm về nội
dung và nghệ thuật của loại hình akhàt jucar – sử thi Raglai trên các phương diện đề tài, chủ đề, nhân
vật, ngôn ngữ, cốt truyện, thời gian, không gian nghệ thuật và các biện pháp miêu tả.
3.2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
3.2.1. Ý nghĩa khoa học
- Khám phá, giải mã các giá trị lịch sử, văn hóa, văn học, ý nghĩa nhân văn sâu sắc của loại
hình sử thi akhàt jucar Raglai;
3
- Bổ sung, hoàn thiện hệ thống lý luận, kiến thức thực tiễn về sử thi nói chung và sử thi dân
tộc Raglai nói riêng;
- Là công cụ lý luận cần thiết cho công tác sưu tầm, bảo lưu và phát huy giá trị di sản sử thi
dân tộc Raglai trong tình hình hiện nay.
2.2.2. Ý nghĩa thực tiễn
- Là cơ sở cho việc tiếp nhận di sản sử thi Raglai một cách đúng đắn, khoa học, đồng thời hỗ
trợ, thúc đẩy công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản sử thi của dân tộc Raglai nói riêng, sử thi Việt
Nam nói chung.
- Là tài liệu tham khảo thiết thực cho việc nghiên cứu, giảng dạy sử thi dân tộc Raglai và thể
loại sử thi nói chung ở các cấp học.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đặc điểm, điều kiện lịch sử, xã hội, văn hoá truyền thống tộc người của dân tộc Raglai;
- Các vấn đề nội dung và nghệ thuật của sử thi Raglai;
- Chủ yếu với 5 tác phẩm: Udai – Ujàc, Amã Chisa, Amã Cuvau Vongcơi, Sa Ea và Awơi Nãi
Tilơr.
5. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài chủ yếu sử dụng các phương pháp: nghiên cứu liên ngành văn học – văn hoá học,
nghiên cứu loại hình, thi pháp học, phân tích, tổng hợp, thống kê, hệ thống, so sánh.
6. Đóng góp của luận án
- Nhận diện một cách vừa khái quát, vừa cụ thể và hệ thống những đặc điểm cơ bản về nội
dung, nghệ thuật đồng thời những nét đặc sắc riêng ở các phương diện trên so với sử thi các dân tộc
Tây Nguyên khác của sử thi dân tộc Raglai;
- Bổ sung, hoàn thiện hệ thống lý luận, kiến thức thực tiễn về sử thi nói chung và sử thi dân
tộc Raglai nói riêng. Cung cấp công cụ lý luận cần thiết cho công tác sưu tầm, bảo lưu và phát huy
giá trị của di sản sử thi dân tộc Raglai trong tình hình hiện nay;
- Đề tài là cơ sở cho việc tiếp nhận sử thi Raglai một cách đúng đắn, khoa học, đồng thời hỗ
trợ và thúc đẩy công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản sử thi của cộng đồng dân tộc Raglai nói riêng,
sử thi ở Việt Nam nói chung,
- Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là tài liệu tham khảo thiết thực cho việc nghiên cứu, giảng
dạy sử thi dân tộc Raglai và thể loại sử thi nói chung ở các cấp học hiện nay;
- Truyền đạt hiệu quả những kiến thức về di sản văn hóa, văn học dân gian, trong đó có sử thi,
cho thế hệ trẻ; hình thành ở họ tình yêu và ý thức gìn giữ, bảo tồn sâu sắc hơn những giá trị văn hóa
quý báu của dân tộc.
7. Cấu trúc của luận án
Ngoài Phần mở đầu và kết luận, cấu trúc luận án gồm ba chương như sau:
Chương 1: Văn hóa Raglai và loại hình akhàt jucar.
Chương II: Những vấn đề nội dung của sử thi Raglai
Chương III: Những vấn đề nghệ thuật của sử thi Ralai