Trận vòng cung Kursk-Trận chiến xe tăng lớn nhất trong
Thế Chiến II
Thời gian Theo Đức: 4 tháng 7 – 20 tháng 7 năm 1943
Theo Liên Xô: 4 tháng 7 – 23 tháng 8 năm 1943
Địa điểm Kursk, Liên Xô
Kết quả Thắng lợi của phía Xô Viết
Tham chiến
Đức Quốc Xã / Liên Xô Chỉ huy
Erich von Manstein, Georgi Zhukov,
Hans von Kluge Konstantin Rokossovskiy, Hermann Hoth Nikolai Vatutin
Walther Model V.D. Sokolovsky
M.M. Popov
Ivan Konev
Aleksandr Mikhailovich Vasilevsky
Lực lượng
780.900 bộ binh
2.154 xe tăng
2.000 máy bay 2.300.000 bộ binh,
7.000 xe tăng,
5.500 máy bay
Tổn thất
Nguồn Nga:
khoảng 500.000 người, trong đó 160.500 chết
1.000-1.500 xe tăng
1.096 máy bay 863.303 chết, bị thương hoặc bị bắt (254.000 chết)
6.064 xe tăng
1,626 máy bay ,
5.245 khẩu pháo và pháo tự hành
I.Hoàn cảnh lịch sử
Trận vòng cung Kursk là trận đánh lớn xảy ra vào tháng 7 và tháng 8 năm 1943
trong Thế chiến thứ hai giữa quân đội Xô Viết và quân đội Đức Quốc Xã tại vùng
đồng bằng giữa ba thành phố Kursk (tiếng Nga: Курск), Belgorod (Белгород) và
Oriol (Орёл) thuộc miền trung nước Nga. Trận đánh này nổi tiếng là trận đấu xe
tăng lớn nhất trong lịch sử các cuộc chiến tranh, đỉnh điểm trong trận đánh này
ngày 12 tháng 7 hai bên đã triển khai đánh nhau tại cánh đồng Prokhorovka
(Прохоровка) trên 1.200 xe tăng và pháo tự hành diệt tăng.
Với thắng lợi thuộc về phía quân đội Xô Viết, Trận vòng cung Kursk là bước
ngoặt lớn trong Chiến tranh Xô-Đức cũng như trong Thế chiến thứ hai, sau trận
đánh lớn này quân đội Đức Quốc xã đã mất hẳn quyền chủ động tấn công chiến
lược và rơi vào phòng thủ bị động cho đến khi đầu hàng vào tháng 5 năm 1945.
II. Lực lượng.
*Wehrmacht Đức
Đạo quân Trung tâm: 21 sư đoàn Đức và 3 sư đoàn Hungaria thuộc quân đoàn
IX với 335.000 người do Thiếu tướng Walther Model chỉ huy. Trong 21 sư đoàn
Đức có 6 sư đoàn thiết giáp (các sư đoàn 2, 4, 9, 12, 18, 20), sư đoàn 10
Panzergrenadier và 14 sư đoàn bộ binh. Tổng cộng quân đoàn IX có 590 xe tăng
và 424 pháo tự hành chống tăng.
Đạo quân phía Nam: Quân đoàn IV Thiết giáp do Thiếu tướng Hermann Hoth
chỉ huy cùng với quân của tướng Walter Kempf có 350,000 người, 1269 xe tăng
và 245 khẩu pháo. Tất cả 21 sư đoàn dưới sự chỉ huy của Thống chế Manstein.
Tổng cộng quân Đức có 42 sư đoàn cùng 3 sư đoàn Hungaria.
*Hồng quân Liên Xô
Trên tuyến phòng ngự: Tuyến phòng thủ dài 450 km, sâu 190 km có 60.000 quả
mìn, 20.000 pháo và súng cối, 6.000 pháo chống tăng và hàng trăm dàn Katyusha.
Phương diện quân Trung tâm: 42 sư đoàn, 4 quân đoàn xe tăng do Konstantin
Rokossovsky chỉ huy.
Phương diện quân Voronezh: 35 sư đoàn, 4 quân đoàn xe tăng, 1 quân đoàn cơ
khí do Vatutin chỉ huy.
Phương diện quân Tây: 19 sư đoàn, 2 quân đoàn xe tăng độc lập do V.
Sokolovsky chỉ huy.
Phương diện quân Bryansk: 24 sư đoàn, 1 quân đoàn xe tăng độc lập do M.
Popov chỉ huy.
Phương diện quân thảo nguyên: 7 sư đoàn (có 2 sư đoàn dù), 2 quân đoàn xe
tăng, 1 quân đoàn cơ khí do Ivan Konev chỉ huy.
Tổng cộng Hồng quân Liên Xô có 127 sư đoàn, 13 quân đoàn xe tăng, 2 quân
đoàn cơ khí.
III.Diễn biến
Sau thất bại lớn tại trận Stalingrad tháng 2 năm 1943, nước Đức Quốc Xã vẫn
còn rất mạnh và còn rất nhiều tiềm lực. Adolf Hitler quyết định tổ chức một trận
đánh lớn vào mùa hè năm 1943 để giành lại thế chủ động chiến lược gọi là Chiến
dịch Citadel (tiếng Đức: Unternehmen Zitadelle). Điểm quyết chiến sẽ là khu vực
vòng cung Kursk vì hình dạng chiến tuyến ở đây rất thuận lợi cho một chiến dịch
tấn công bao vây: phòng tuyến của quân đội Liên Xô tạo thành một vòng cung lồi
ăn sâu về phía địch: có đáy vòng cung là đường nối giữa ba thành phố: ở phía bắc
là Oriol phía nam là Belgorod, còn Kursk là thành phố trung tâm nằm trong lòng
hậu phương quân phòng thủ Xô Viết. Quân Đức dự định bằng hai mũi tiến công từ
Belgorod và Oriol đánh thẳng đến Kursk cắt khúc lồi vòng cung Kursk, bao vây và
tiêu diệt số quân Xô Viết đang phòng thủ tại đây.
Cánh quân phía bắc của Đức thuộc cụm tập đoàn quân Trung tâm do thống chế
Đức Günther von Kluge chỉ huy theo kế hoạch sẽ từ Oriol đánh thẳng xuống phía
nam theo phương Oriol – Kursk. Cánh nam thuộc cụm tập đoàn quân Nam do
thống chế Erich von Manstein đánh lên phía bắc theo phương Belgorod – Kursk.
Các lực lượng quân Đức tại mặt trận là là các đơn vị xung kích mạnh nhất của Đức
lúc đó tập trung lại. Đặc biệt phía Đức đặt rất nhiều hy vọng vào các vũ khí mới là
tăng con cọp và tăng con báo. Cánh nam của Đức mạnh hơn có 9 trong tổng số 15
sư đoàn xe tăng và là các sư đoàn xe tăng thiện chiến và sung sức nhất của Đức
trong đó có 3 sư đoàn xe tăng
SS (Đầu lâu chết, Adolf Hitler và Đế chế). Do các khúc mắc trong việc đảm bảo
số xe tăng con cọp cho chiến dịch nên Hitler quyết định lùi trận đánh lại sau hai
tháng cho đến tận tháng 7 năm 1943. Trong trận chiến này của Đức yếu tố bí mật,
bất ngờ đã không còn, tình báo Liên Xô đã biết trước về ý định và thời điểm tiến
công và quân đội Xô Viết đã tích cực phòng bị.
Phía quân đội Xô Viết đối mặt với khối quân cánh bắc của Đức là phương diện
quân Trung tâm của đại tướng tư lệnh Konstantin Konstantinovich Rokossovsky,
đại diện đại bản doanh: nguyên soái Georgi Konstantinovich Zhukov). Đối mặt
với cánh nam của Đức là phương diện quân Voronezh – tư lệnh: đại tướng Nikolai
Fyodorovich Vatutin, đại diện đại bản doanh: nguyên soái Aleksandr
Mikhailovich Vasilevsky. Trong hậu tuyến phòng ngự Xô Viết có phương diện
quân Thảo nguyên của Thượng tướng tư lệnh Ivan Stepanovich Koniev làm dự bị
chiến dịch và phản công sau này. Số lượng quân đội Xô Viết phòng ngự tại khu
vực vòng cung Kursk và các lực lượng pháo binh không quân đều vượt trội áp đảo
so với phía Đức.
Quân đội Xô Viết chủ trương chủ động chuyển sang phòng ngự dựa vào trận
tuyến phòng thủ chống tăng có chiều sâu nhiều tầng nhiều lớp để bẻ gẫy và tiêu
hao mũi nhọn xe tăng của đối phương sau đó chuyển sang phản công. Để chống lại
lực lượng tiến công của Đức phía Liên Xô đã biến vòng cung Kursk thành một
trận địa phòng ngự vô cùng kiên cố có nhiều tầng nhiều lớp có chiều sâu khoảng
hơn 100 km dày đặc các vật cản, mìn chống tăng, hàng rào, mìn chống bộ binh và
hệ thống liên hoàn các vị trí pháo chống tăng và bộ binh phòng ngự. Ngay phía
sau tuyến phòng ngự là các tập đoàn quân xe tăng và bộ binh cơ giới làm nhiệm vụ
dự bị sẵn sàng trám lỗ bị quân địch chọc thủng và chuẩn bị phản công.
Ngày 5 tháng 7 trận đánh bắt đầu: khai thác tù binh biết chắc chắn cuộc tấn
công của Đức sẽ bắt đầu lúc 3 giờ sáng, vào trước 3 giờ sáng tất cả các cỡ hoả lực
pháo binh mặt trận của quân đội Xô Viết đã đánh phủ đầu vào các vị trí tập trung
xuất phát tấn công của Đức. Đòn phản chuẩn bị này đã rất hiệu quả: quân tiến
công đã chịu tổn thất rất lớn và phải hoãn cuộc tấn công lại nhiều giờ và khi tiến
công không còn độ sắc bén vốn có nữa ( thậm chí đã có một số xe tăng của Đức
Quốc xã bị phá hủy do đòn phản chuẩn bị này ).
Bản đồ diễn biến chiến dịch vòng cung KurskCuộc tiến công của Đức đã diễn ra
rất vất vả không còn sắc nhọn xuyên phá như vốn có của quân đội Đức trước đây
nữa. Trong 1 tuần cánh bắc của thống chế Kluge chỉ thâm nhập được vào trận địa
địch 15-20 km và có chỗ còn bị đối phương phản công đánh bật trở lại. Tại cánh
nam của thống chế von Manstein quân Đức sắc bén hơn nhưng cũng không tạo
nên được đột phá, sau 1 tuần cũng chỉ tiến sâu được 40-50 km. Cuộc chiến diễn ra
rất căng thẳng trên mặt đất và trên không.
Ngày 11 tháng 7 hai phương diện quân Tây và Bryansk của quân đội Xô Viết
bắt đầu phản công. Đây là các lực lượng phía bắc tiếp giáp với vòng cung Kursk
đe doạ đánh vào sườn trái cánh quân của von Kluge, cánh Bắc của thống chế von
Kluge đã phải ngừng tấn công và chuyển sang phòng ngự. Để tạo đột phá cho
chiến dịch và giải gánh nặng cho cánh bắc của thống chế von Kluge, ngày 12
tháng 7 quân Đức tung toàn lực xe tăng thiết giáp còn lại vào trận tại cánh nam
của thống chế von Manstein. Xe tăng Đức đã chọc thủng được phòng thủ của
phương diện quân của Vatutin và tiến lên phía Bắc hướng đến Kursk. Đứng trước
tình hình quân Đức chọc thủng phòng tuyến, cùng ngày Bộ chỉ huy Xô Viết quyết
định tung quân dự bị là tập đoàn quân xe tăng số 5 của trung tướng Pavel
Alekseyevich Rotmistrov và tập đoàn quân cận vệ số 5 của trung tướng Aleksey
Semenovich Dzadov thuộc phương diện quân Thảo nguyên vào chiến đấu để vô
hiệu hoá mũi xe tăng đang định thọc sâu của quân Đức.
Các đơn vị xe tăng hai bên lăn xả vào nhau tại làng Prokhorovka trận đánh trở
thành trận đấu xe tăng lớn nhất trong lịch sử chiến tranh của nhân loại, trận đấu
tăng này có khoảng 1.200 xe tăng và pháo tự hành diệt tăng của 2 phía tham gia
đánh nhau hỗn loạn. Đến cuối ngày phía Đức thiệt hại khoảng 300 xe tăng và phía
Liên Xô khoảng 500 xe, thiệt hại này khiến quân Đức kiệt sức không còn lực
lượng dự bị để có thể phát triển tiến công được nữa. Hơn nữa vào lúc này quân
Đồng Minh Anh–Mỹ đã đổ bộ vào Ý, Hitler buộc phải rút bớt các lực lượng xe
tăng sang mặt trận Ý và ra lệnh chấm dứt tấn công tại vòng cung Kursk.
Đến lúc này trận Kursk tuy chưa chấm dứt nhưng phía Đức về cơ bản đã thất
bại phải lui về phòng thủ từ bỏ tham vọng giành quyền chủ động tiến công và bao
vây tiêu diệt cụm quân Kursk của đối phương. Đến đây bắt đầu giai đoạn phản
công của quân đội Xô Viết.
Liên tiếp trong hơn 1 tháng tiếp theo quân đội Đức phải giật gấu vá vai các lực
lượng vất vả chống đỡ trước sức tiến công của Hồng quân. Tuy đã bỏ tiến công
chuyển sang phòng ngự nhưng quân Đức cũng không đủ lực lượng để chống lại
các phương diện quân Xô Viết phản công theo một kế hoạch đã được định trước.
Đó là các chiến dịch tấn công mang tên Kutuzov và Rumyantsev với sức mạnh áp
đảo đối phương. Lần lượt Belgorod và Oriol rơi vào tay Hồng quân vào ngày 5
tháng 8 và cuối cùng 23 tháng 8 năm 1943 quân đội Xô Viết chiếm Kharkov,
thành phố lớn thứ hai, cố đô của Ukraina, thì chiến dịch tiến công của họ mới
dừng lại. Chấm dứt giai đoạn phản công và cả trận chiến vòng cung Kursk.
Từ đó trở đi quyền chủ động chiến lược đã nằm chắc trong tay quân đội Xô Viết,
cho đến cuối chiến tranh chỉ có phía Xô Viết tấn công chiến lược còn Đức quốc
Xã bị động chống đỡ cho tới ngày bị đánh bại hoàn toàn.
IV.Kết quả
Trận vòng cung Kursk là trận đánh bước ngoặt của Chiến tranh Xô-Đức và Thế
chiến thứ hai vì ngoài quy mô to lớn của nó nơi hai bên đánh nhau với quân số
nhiều triệu quân, lần đầu tiên phía Liên Xô giành thắng lợi trong một chiến dịch
mùa hè khi họ đã biết cách và có đủ phương tiện để khắc chế được sức mạnh thiết
giáp vô địch của Đức. Tại đây sức mạnh xưa nay ghê gớm nhất của quân đội Đức
là các mũi thọc sâu bằng xe tăng thiết giáp đã bị đối phương chặn đứng và phản
công cũng chính bằng các đòn đánh bằng xe tăng thiết giáp, quân đội Xô Viết đã
đánh thắng được quân Đức bằng chính võ của địch.
Trận Kursk đã tiêu diệt được xương sống thiết giáp của quân đội Đức và những
đơn vị tinh nhuệ nhất của Đức. Cùng với thất bại tại trận Stalingrad và thất bại lần
này quân Đức không thể gượng lại nổi họ vĩnh viễn mất đi quyền chủ động chiến
lược từ nay chỉ còn bị động lùi dần và chống đỡ cho đến khi đầu hàng tại Berlin
tháng 5 năm 1945.
Trận Kursk đã làm rõ cho thế giới thấy kết cục thất bại không tránh được của
nước Đức phát xít tuy rằng họ còn đang chiếm đóng gần trọn châu Âu.
