Ch¬ng 2. Nhiªn liÖu, dÇu b«i tr¬n vµ chÊt láng lµm m¸t
1. Nhiªn liÖu dïng cho §C§T
2. DÇu b«i tr¬n dïng cho §C§T
3. ChÊt láng lµm m¸t
2.1. Nhiªn liÖu
NL chñ yÕu dïng cho §C§T: lµ NL thÓ láng (x¨ng, NL diesel) – hçn hîp c¸c cacbua hydro (HC). Tõ tinh läc dÇu má NL kh¸c: khÝ thiªn nhiªn nÐn vµ hãa láng; NL tæng hîp (tinh läc than ®¸); cån; ª-te, este; hidr«, NL sinh häc...
Trong chu kú sèng (tuæi thä) cña §C, 70% chi phÝ cho NL
TÍNH CHẤT CỦA NHIÊN LIỆU
TÍNH KHAI THÁC:
TÍNH CHẤT HÓA LÝ:
-Tính bay hơi; -Tính dễ cháy; -Tính chống kích nổ; -Tính khởi động; -Tính chất nhiệt độ thấp
-Tỷ trọng; -Thành phần hóa học và phân đoạn tinh lọc; -Sức căng mặt ngoài; -Độ nhớt
NhiÖt trÞ cao (H0) ®îc x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm (®èt NL víi «-xy nÐn trong Bom nhiÖt lîng): lµ nhiÖt lîng khi ®èt ch¸y nhiªn liÖu vµ phÇn nhiÖt lîng do kÕt qu¶ cña sù ngng tô h¬i níc (t¹o ra khi ch¸y).
Víi §C§T, s¶n phÈm ch¸y th¶i ra m«i trêng cã T cao h¬n so víi Tngng tô cña h¬i níc phÇn nhiÖt lîng do kÕt qu¶ cña sù ngng tô h¬i níc kh«ng ®îc sö dông cho CTCT Khi tÝnh to¸n nhiÖt §C thêng sö dông nhiÖt trÞ thÊp cña nhiªn liÖu Hu. Quan hÖ gi÷a H0 vµ Hu:
Hu = H0 - 2,512.W W – lîng h¬i níc trong s¶n phÈm ch¸y nhËn ®îc khi ®èt ch¸y 1 kg (hay 1 m3) nhiªn liÖu, [kg]. 2,512 – trÞ sè gÇn ®óng nhiÖt hãa h¬i cña níc, [MJ/kg].
CÇn sö dông ®óng lo¹i NL do nhµ m¸y chÕ t¹o §C Ên ®Þnh, nÕu kh«ng sÏ lµm gi¶m c¸c chØ tiªu kinh tÕ kü thuËt, t¨ng « nhiÔm m«i trêng, t¨ng tiÕng ån vµ gi¶m ®é tin cËy khi lµm viÖc.
B¶ng 1.1. C¸c th«ng sè c¬ b¶n cña nhiªn liÖu láng dïng cho §C§T
Th«ng sè kü thuËt
Xăng «t«
Diesel cao tèc
Diesel xe vËn tai
Diesel tèc ®é thÊp
TrÞ sè octan kh«ng nhá h¬n
-
-
-
66 89
TrÞ sè xetan kh«ng nhá h¬n
45
-
-
45 52
NhiÖt ®é chng cÊt (0C) kh«ng nhá h¬n
-
-
-
35
- 250 - -
NhiÖt ®é chng cÊt (0C) kh«ng lín h¬n víi: 10% nhiªn liÖu 15% nhiªn liÖu 50% nhiªn liÖu 90% nhiªn liÖu 95% nhiªn liÖu
5579 - 100125 160195 -
<200 - 255290 - 330360
- - 240280 - 330360
NhiÖt ®é s«i kh«ng lín h¬n
-
-
-
185 205
-
-
-
¸p suÊt h¬i b·o hßa (mmHg)
500700
Đé nhít ®éng häc (CSt) ë nhiÖt ®é: 200C 500C
1,51,8 -
1,51,6 -
- -
- 36150
-
NhiÖt ®é ®ãng băng 0C kh«ng cao h¬n
-10 -60 -10 -55
-5 -10
Nhiªn liÖu x¨ng
NL x¨ng cho §C§T «t« hçn hîp c¸c cacbua hydr« cã nhiÖt ®é s«i trong kho¶ng 40... 200 oC;
X¨ng dïng cho «t« ®îc ký hiÖu b»ng ch÷ A, sau ®ã ®Õn chØ sè èc-tan, vÝ dô A-76, АИ-93 (АИ-92), АИ-95, АИ-98, ch÷ И trÞ sè octan x¸c ®Þnh b»ng PP (nghiªn cøu – ®Ó chØ исследовательский метод - RON). C¸c lo¹i x¨ng «t« cã trÞ sè octan n»m trong kho¶ng tõ 66 100. TrÞ sè octan cña NL (ON): kh¶ n¨ng chèng kÝch næ cña NL, ON cµng cao th× hÖ sè nÐn cµng cao cµng cao. KÝch næ: qu¸ tr×nh ch¸y nhanh qu¸ møc (næ) HH trong XL §C, g©y ra gâ, dao ®éng, nãng §C ON - % izooctan
ON x¸c ®Þnh b»ng 2 PP: Ph¬ng ph¸p mot«(MON) ®Ó x¸c ®Þnh cho x¨ng cã kh¶ n¨ng chèng kÝch næ khi lµm viÖc ë chÕ ®é nhiÖt cao vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu (RON) cho x¨ng «t« lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn thµnh phè. RON – MON = 8...12 – gäi lµ ®é nh¹y c¶m cña x¨ng
§C bÞ ch¸y kÝch næ l©u dÉn tíi ch¸y PT, XP vµ ph¸ háng c¸c æ trôc. Izo-octan cã kh¶ n¨ng chèng kÝch næ cao nhÊt lµ (trÞ sè èc- tan=100) vµ heptan chèng kÝch næ kÐm nhÊt lµ (trÞ sè èc-tan = 0).
Kh¶ n¨ng chèng kÝch næ ®îc x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm vµ ®¸nh gi¸ b»ng trÞ sè èc-tan (hµm lîng theo % thÓ tÝch izo-octan trong HH víi heptan mµ HH nµy cã kh¶ n¨ng chèng kÝch næ nh NL thö). VÝ dô, NL thÝ nghiÖm khi thö bÞ kÝch næ nh HH chøa 72% izo-octan vµ 28% heptan trÞ sè octan lµ 72.
§Ó t¨ng ON cña x¨ng: cho phô gia chèng kÝch næ: cacbonat kim lo¹i; alkinhalogenit... hîp chÊt chøa «xy (ete, este...) Khi t¨ng hÖ sè nÐn vµ D XL ON
TÝnh bay h¬i cña x¨ng: ®îc x¸c ®Þnh bëi thµnh phÇn tinh läc vµ ¸p suÊt b·o hßa cña nã. TÝnh bay h¬n ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng khëi ®éng §C ë T thÊp, t¹o h¬i ë T cao, vµ tÝnh n¨ng t¨ng tèc cña §C.
Nhiªn liÖu diesel Qu¸ tr×nh t¹o HH cã A.hëng rÊt lín ®Õn chÊt lîng QT ch¸y vµ c¸c chØ tiªu kinh tÕ-kü thuËt cña §C diesel. Thµnh phÇn chng cÊt cña NL diesel còng ®îc ®¸nh gi¸ b»ng Thãa h¬i nh NL x¨ng. TÝnh chÊt khai th¸c quan träng cña NL diesel lµ: Kh¶ n¨ng bay h¬i, kh¶ n¨ng tù bèc ch¸y, vµ tÝnh chÊt ë T thÊp.
Kh¶ n¨ng bay h¬i: phô thuéc vµo thµnh phÇn chng cÊt, tû träng vµ ®é nhít quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng t¹o hçn hîp trong XL.
Kh¶ n¨ng tù bèc ch¸y: lµ TC quan träng nhÊt cña NL diesel.
+ lµ Tnhá nhÊt mµ NL tô bèc ch¸y vµ ch¸y liªn tôc kh«ng cÇn t¸c ®éng cña mét nguån ch¸y. + Ttù bèc ch¸y phô thuéc vµo thµnh phÇn ho¸ häc cña NL vµ ®iÒu kiÖn m«i trêng xung quanh. Khi t¨ng pm«i trêng vµ hµm lîng « xy Ttô bèc ch¸y gi¶m. Víi nhiªn liÖu diesel nguån gèc dÇu má, Ttù bèc ch¸y (khi pkh«ng khÝ = 3,5-4,5 MPa) vµo kho¶ng 200-250 0C. + Kho¶ng thêi gian tÝnh tõ khi b¾t ®Çu phun NL ®Õn lóc b¾t ®Çu t¨ng ptrong XL phô thuéc vµo kh¶ n¨ng tù bèc ch¸y cña NL. Nhiªn liÖu cµng dÔ tù bèc ch¸y, cµng t¹o ®iÒu kiÖn cho ch¸y x¶y ra ªm dÞu, p kh«ng bÞ t¨ng ®ét ngét vµ QT kh«ng xuÊt hiÖn tiÕng gâ.
+ Xª-tan (C16H34) cã kh¶ n¨ng tù bèc ch¸y cao (trÞ sè xª-tan =100) vµ anpha-metyl-naphtalin (C10H7CH3) cã kh¶ n¨ng tù bèc ch¸y thÊp (trÞ sè xª-tan= 0). + Kh¶ n¨ng tù bèc ch¸y cña NL diesel ®îc ®¸nh gi¸ b»ng trÞ sè xª- tan vµ ®îc x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm. TrÞ sè xª-tan lµ hµm lîng tÝnh theo % thÓ tÝch cña xª-tan trong hçn hîp víi anpha-metyl-
naphtalin cã kh¶ n¨ng b¾t löa nh NL mÉu. VÝ dô: nÕu NL thö cã ®é b¾t löa nh HH chøa 45% xetan vµ 55% anpha-metyl naphtalin th× trÞ sè xª-tan cña nhiªn liÖu thö sÏ lµ 45.
+Khi trÞ sè xª-tan thÊp thêi gian ch¸y trÔ sÏ kÐo dµi, lµm cho møc ®é t¨ng ¸p suÊt lín §C lµm viÖc kh«ng ªm. ViÖc t¨ng trÞ sè xª-tan qu¸ møc còng kh«ng hîp lý v× NL diesel sÏ bèc ch¸y tríc khi ®îc hßa trén ®Òu víi KK trÞ sè xª-tan cña NL diesel chØ n»m trong kho¶ng 40 55.
§é nhít: §é nhít cµng nhá th× chÊt lîng phun cµng tèt. NÕu ®é nhít cña NL t¨ng t¨ng lîng NL cung cÊp cho 1 CT (do gi¶m lîng NL lät qua khe hë PT-XL b¬m cao ¸p vµ lµm t¨ng gãc phun sím). Khi ®é nhít t¨ng chÊt lîng phun NL sÏ kÐm, c¸c h¹t NL phun kh«ng ®ång ®Òu; kÝch thíc, gãc c«n cña tia phun gi¶m. §C diesel BC thèng nhÊt (BC ph¶i phï hîp víi h×nh d¹ng, híng chïm tia phun) rÊt nh¹y c¶m víi sù thay ®æi ®é nhít cña NL.
NhiÖt ®é bÐn löa: T nhá nhÊt mµ HH h¬i NL vµ KK bïng ch¸y khi tiÕp xóc víi ngän löa. TbÐn löa phô thuéc vµo thµnh phÇn chng cÊt nhÑ vµ A.hëng ®Õn tÝnh n¨ng an toµn khi b¶o qu¶n NL diesel.
NhiÖt ®é ®«ng ®Æc: T mµ NL trong qu¸ tr×nh lµm l¹nh mÊt kh¶ n¨ng lu ®éng. T®éng ®Æc kh«ng thÊp h¬n -100C víi NL diesel th«ng thêng, ®©y lµ TS cÇn quan t©m khi lµm viÖc ë vïng khÝ hËu l¹nh.
Khèi lîng riªng: lµ tû sè gi÷a khèi lîng vµ thÓ tÝch cña chóng (g/m3) hoÆc (kg/m3).
§é cèc ho¸: lµ cÆn dÇu h×nh thµnh trªn bÒ mÆt c¸c chi tiÕt bÞ sÊy nãng do sù ph©n huû NL ë Tcao. NÕu NL cã ®é cèc ho¸ cao h×nh thµnh cÆn b¸m quanh miÖng vßi phun, r·nh xÐc m¨ng, thµnh BC…
Hµm lîng lu huúnh (S): NL diesel cã chÊt lîng cao vµ gi¸ b¸n cµng cao nÕu hµm lîng S cµng thÊp ( H.lîng S trong NL diesel phô thuéc chñ yÕu vµo nguån gèc dÇu th« vµ PP tinh läc tiÕp theo). Lu huúnh cã trong NL diesel g©y ¨n mßn c¸c chi tiÕt cã liªn quan (HT nhiªn liÖu, nhãm PT-XL, ®êng èng th¶i ..) vµ lµm t¨ng møc ®é ®éc h¹i khÝ th¶i cña §C diesel.
Hµm lîng níc: níc cã trong NL diesel khi b¶o qu¶n vµ vËn chuyÓn g©y ¨n mßn thïng chøa vµ thiÕt bÞ cña HT nhiªn liÖu, lµm khã khëi ®éng vµ gi¸n ®o¹n sù lµm viÖc cña §C. Hµm lîng t¹p chÊt c¬ häc: h¹t cèc, bôi, kim lo¹i… Chóng lµm bÈn kÐt chøa NL, mµng läc, t¨ng mµi mßn chi tiÕt (nhÊt lµ b¬m cao ¸p, vßi phun, xÐc m¨ng).
“Níc trong NL” níc chiÕm
C¸c NL kh¸c dïng cho §CDT KhÝ tù nhiªn nÐn – CNG (95% metan CH4); KhÝ hãa láng –LPG (khÝ má dÇu); Hydr«; Hîp chÊt ch÷a «xy: ete, este, dÇu thùc vËt; NL tæng hîp (nh©n t¹o): tæng hîp x¨ng + diesel, metanol + khÝ thiªn nhiªn (®· bÞ cÊm) NL hçn hîp: B5, B20 (5, 20% NL sinh häc vµo NL diesel = Biodiesel); E85 ( 85% etanon, 15% x¨ng); M15 (15% metanon vµ 85% x¨ng - ®· bÞ cÊm); Níc nhò t¬ng: 10...40% thÓ tÝch
2.2 DÇu b«i tr¬n dïng cho §C
C«ng dông cña dÇu b«i tr¬n:
- B«i tr¬n c¸c bÒ mÆt gi¶m ma s¸t gi¶m Nm
- Röa s¹ch c¸c bÒ mÆt ma s¸t
- Lµm m¸t mét sè chi tiÕt
- Bao kÝn khe hë gi÷a c¸c cÆp chi tiÕt: PT-XM-XL
- Chèng « xy ho¸ (gØ) (dïng chÊt phô gia)
- Rót ng¾n thêi gian ch¹y rµ §C
§é nhít
lµ TS c¬ b¶n v× nã ¶nh hëng ®Õn tÝnh chÊt thñy ®éng cña mµng dÇu còng nh tæn thÊt ma s¸t.
Khi tÝnh to¸n vµ ®¸nh gi¸ tÝnh chÊt sö dông, thêng sö dông ®é nhít ®éng häc (tû sè gi÷a ®é nhít ®éng lùc häc vµ khèi lîng riªng cña dÇu b«i tr¬n ë TtÝnh to¸n). Trong m· hiÖu, ®é nhít ®éng häc ®îc biÓu thÞ b»ng centistok (Cst) ë 1000C. VÝ dô dÇu nhên M10 cã ®é nhít ®éng häc lµ 10 Cst ë 1000C.
§é nhít khi gi¶m T lµm t¨ng tæn thÊt ma s¸t. Møc ®é t¨ng ®é nhít khi T phô thuéc vµo tÝnh chÊt lý hãa cña dÇu.
§Ó §C lµm viÖc tin cËy ë nh÷ng vïng cã T kh¸c nhau yªu cÇu ®é nhít Ýt thay ®æi theo T. §Ó ®¸nh gi¸ sù thay ®æi ®é nhít tïy thuéc vµo T, ngoµi trÞ sè ®é nhít ®éng häc ë 1000C cßn sö dông ®é nhít ®éng häc ë 00C vµ tû sè ®é nhít ë 50 vµ 1000C ( 50/ 100).
§é nhít cña dÇu nhên cßn phô thuéc vµo p, khi p ®é nhít . §iÒu nµy cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi viÖc b«i tr¬n c¸c bÒ mÆt chÞu ¸p suÊt lín. Quan hÖ gi÷a ®é nhít vµ p:
= 0 .a trong ®ã: vµ 0 lµ ®é nhít cña dÇu øng víi ¸p suÊt p vµ ¸p suÊt m«i trêng; a lµ h»ng sè (a = 1,002 1,004).
§é nhít cña dÇu ®îc lùa chän tïy theo kÝch thíc, ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña c¸c æ trôc còng nh ®iÒu kiÖn khÝ hËu sö dông §C.
§C x¨ng thêng dïng dÇu cã ®é nhít 6, 8, 10, 12 Cst; cßn §C diesel dïng dÇu cã ®é nhít 8, 10, 12, 14, 16, 20 Cst. DÇu cã ®é nhít cao dïng cho nh÷ng §C chÞu phô t¶i lín; nh÷ng §C lµm viÖc ë vïng cã Tm«i trêng cao.
§é nhít ¶nh hëng ®Õn sù lu ®éng cña dÇu nhên qua khe hë
trong c¸c mèi ghÐp ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng truyÒn nhiÖt vµ
lµm m¸t c¸c chi tiÕt. DÇu cã ®é nhít cao sÏ truyÒn nhiÖt tèt h¬n
vµ kh¶ n¨ng tÈy röa t¹p chÊt khái c¸c bÒ mÆt lµm viÖc tèt h¬n.
Sù tæn hao dÇu nhên do ch¸y còng liªn quan ®Õn ®é nhít cña
dÇu. Do t¸c dông b¬m dÇu cña XM, dÇu sÏ ®îc ®a vµo BC vµ
bÞ ®èt ch¸y. §ång thêi mét lîng dÇu kh¸c còng bÞ hót vµo BC
qua khe hë gi÷a XP vµ èng dÉn híng dÇu nhên cã ®é nhít lín
sÏ Ýt bÞ ch¸y h¬n. Lîng tiªu hao dÇu nhên do ch¸y cã thÓ ®¹t tíi
85% toµn bé lîng dÇu nhên tiªu hao cña §C.
ChÊt lîng b«i tr¬n cña dÇu nhên
§.kiÖn lµm viÖc cña mét sè cÆp l¾p ghÐp PT –XL, XM–XL… kh«ng ®¶m b¶o ®îc chÕ ®é b«i tr¬n æn ®Þnh tr¹ng th¸i b«i tr¬n cña chóng thêng lµ ma s¸t tíi h¹n. Tr¹ng th¸i ma s¸t tíi h¹n xuÊt hiÖn khi thay ®æi C§ lµm viÖc cña §C (khi kh«ng ®ñ dÇu, khi t¨ng ptrªn bÒ mÆt, khi t¨ng T trong mèi ghÐp, khi gi¶m tèc ®é chuyÓn dÞch t¬ng ®èi gi÷a 2 bÒ mÆt…). Khi ®ã, hÖ sè ma s¸t kh«ng cßn phô thuéc vµo ®é nhít mµ phô thuéc vµo hµm lîng c¸c chÊt ho¹t tÝnh trªn bÒ mÆt lµm viÖc. Líp mµng c¸c chÊt ho¹t tÝnh tr¸nh ®îc sù tiÕp xóc trùc tiÕp cña c¸c bÒ mÆt lµm viÖc gi¶m ®îc tæn thÊt ma s¸t vµ mµi mßn c¸c chi tiÕt.
Kh¶ n¨ng ®¶m b¶o t¸c dông b«i tr¬n trong ®iÒu kiÖn ma s¸t tíi h¹n, ®îc gäi lµ “tÝnh b«i tr¬n”. §èi víi c¸c §C cêng hãa hoÆc lµm viÖc ë C§ kh«ng æn ®Þnh trong thêi gian dµi cÇn ph¶i sö dông dÇu nhên cã tÝnh b«i tr¬n cao.
Sù giµ hãa cña dÇu nhên DÇu nhên do t¸c dông cña T vµ p cao, do bÞ « xy hãa, do s¶n phÈm ch¸y lät xuèng cac-te, lÉn níc vµ bôi bÈn… lµm cho tÝnh chÊt hãa lý cña dÇu bÞ thay ®æi. QT l·o hãa b¾t ®Çu tõ khi rãt dÇu vµo HT b«i tr¬n vµ kÐo dµi trong suèt thêi gian sö dông.
C¸c s¶n phÈm « xy hãa do NL ch¸y kh«ng hÕt b¸m trªn bÒ mÆt BC, trªn ®Õ XP, vßi phun, buji, lµ nguån chÝnh t¹o ra muéi than.
Muéi than sÏ lµm gi¶m kh¶ n¨ng trao ®æi nhiÖt cña BC. Trong trêng hîp muéi than r¬i vµo bÒ mÆt tiÕp xóc gi÷a t¸n nÊm vµ ®Õ XP XP sÏ bÞ kªnh (thËm chÝ bÞ ch¸y). Víi §C 2 kú do kÕt cèc xung quanh c¸c cöa n¹p vµ cöa th¶i (chñ yÕu lµ cöa th¶i) mµ chÊt lîng trao ®æi khÝ sÏ rÊt kÐm, Ne gi¶m nghiªm träng.
+ DÇu nhên trong khe hë gi÷a PT-XL, XM-XL chÞu T kh¸ lín. C¸c s¶n phÈm « xy hãa cña dÇu nhên (d¹ng keo) b¸m trªn thµnh XL lµm lo·ng dÇu vµ lµm gi¶m kh¶ n¨ng truyÒn nhiÖt tõ PT cho thµnh XL; lµm cho XM bÞ kÑt (hoÆc ch¸y); ph¸ hñy kh¶ n¨ng bao kÝn; lµm gi¶m Ne. + DÇu lu th«ng trong §C bÞ nhiÔm bÈn bëi c¸c t¹p chÊt c¬ häc (1 phÇn cña c¸c t¹p chÊt nµy tån t¹i ë d¹ng dung dÞch, mét phÇn ë d¹ng chÊt nhÇy) lµm bÈn c¸c bÒ mÆt chi tiÕt, bÇu läc dÇu, lµm t¾c nghÏn c¸c ®êng dÉn dÇu… lµm gi¶m lu lîng dÇu cung cÊp tíi c¸c bÒ mÆt lµm viÖc. + Khi NL cã chøa lu huúnh (S), trong khÝ ch¸y lät xuèng c¸c-te sÏ cã khÝ SO2 + h¬i níc axit g©y han gØ c¸c chi tiÕt, ®Æc biÖt lµ b¹c lãt æ trôc khuûu (æ trôc chÝnh). Tuæi thä cña dÇu nhên vµ chÊt lîng b«i tr¬n sÏ ®îc c¶i thiÖn nÕu th«ng giã c¸c-te tèt vµ ®¶m b¶o lµm m¸t dÇu nhên hîp lý.
C¸c chÊt phô gia cña dÇu nhên
ChÊt phô gia ®îc dïng nh»m gi¶m møc ®é mµi mßn cña c¸c chi tiÕt còng nh c¸c QT ¨n mßn hãa häc. Theo c«ng dông cã thÓ chia c¸c chÊt phô gia nh sau:
+ T¨ng ®é nhít vµ c¶i thiÖn “®é nhít nhiÖt ®é”.
+ Gi¶m T®ãng b¨ng cña dÇu. + Tr¸nh kÕt cèc, t¹o mµng keo trªn bÒ mÆt chi tiÕt.
+ Chèng «-xy hãa ®Ó t¨ng tÝnh æn ®Þnh cña dÇu.
+ Chèng gØ.
+ C¶i thiÖn b«i tr¬n vµ ®Ó b¶o vÖ bÒ mÆt chi tiÕt.
+ Tr¸nh t¹o bät trong dÇu khi lu ®éng trong HT b«i tr¬n.
+ ChÊt phô gia tæng hîp cã kh¶ n¨ng ®ång thêi c¶i thiÖn mét vµi tÝnh chÊt sö dông cña dÇu nhên.
ChØ sè SAE bao gåm 2 cÊp ®é:
Mét sè th«ng sè sö dông cña dÇu b«i tr¬n (theo TC Mü) ChØ sè SAE: lµ chØ sè ph©n lo¹i theo ®é nhít ë 1000C vµ -180C cña HiÖp héi kü s « t« Hoa kú (Society of Automobile Engineers) ban hµnh 6/1989. T¹i T nhÊt ®Þnh chØ sè SAE lín ®é nhít cña dÇu b«i tr¬n cao vµ ngîc l¹i
-Lo¹i ®¬n cÊp (1chØ sè): vÝ dô SAE-40, SAE-50, SAE-10W, SAE-20W. W (winter– mïa ®«ng) dùa trªn c¬ së ®é nhít ë T thÊp tèi ®a (ë Tkhëi ®éng tõ -30 ®Õn-50C). Kh«ng cã ch÷ W chØ dùa trªn c¬ së ®é nhít ë 1000C. -Lo¹i ®a cÊp (2 chØ sè): SAE-20W/50;SAE-10W/40…VÝ dô: SAE-20W/50 ë T thÊp cã cÊp ®é nhít gièng nh lo¹i ®¬n cÊp SAE-20W, cßn ë T cao cã ®é nhít cïng lo¹i ®¬n cÊp SAE-50. -DÇu nhên cã chØ sè ®a cÊp cã ph¹m vi Tm«i trêng sö dông réng h¬n lo¹i ®¬n cÊp. VÝ dô: SAE-40 dïng cho m«i trêng cã T tõ 2642 0C, trong khi SAE-20W/50 cã thÓ sö dông ë m«i trêng cã T tõ 0 400C. T¹i ViÖt nam, dÇu nhên thêng dïng lµ SAE-20W/40.
ChØ sè API: lµ chØ sè ®¸nh gi¸ chÊt lîng dÇu nhên cña ViÖn ho¸ dÇu Hoa kú (American Petroleum Institute), cho biÕt cÊp chÊt lîng dÇu nhên kh¸c nhau theo chñng lo¹i §C; ®îc ph©n thµnh 2 lo¹i:
- DÇu chuyªn dông: chØ dïng cho mét trong hai lo¹i §C (x¨ng hoÆc diesel). VÝ dô: API-SH vµ API-CE (ch÷ S§C x¨ng, C§C diesel); ch÷ thø 2 chØ cÊp chÊt lîng t¨ng dÇn theo thø tù ch÷ c¸i (cÊp cao nhÊt hiÖn nay lµ SH vµ CF). - DÇu ®a dông: cã thÓ dïng cho c¶ 2 lo¹i §C. VÝ dô: API-SG/CD cã nghÜa lµ dïng cho §C x¨ng víi cÊp chÊt lîng G cßn dïng cho §C diesel víi cÊp chÊt lîng D, chØ sè nµo viÕt tríc th× u tiªn dïng cho lo¹i §C ®ã.
Trong qu¸ tr×nh khai th¸c, ph¶i tu©n thñ híng dÉn cña nhµ s¶n xuÊt §C vÒ chØ sè SAE, API vµ thêi gian thay dÇu b«i tr¬n. Ph¶i sö dông dÇu b«i tr¬n cã ®óng chØ sè SAE theo yªu cÇu, cßn chØ sè API cµng cao (chÊt lîng dÇu cµng tèt) thêi gian thay dÇu dµi h¬n
2.3. ChÊt láng lµm m¸t
Yªu cÇu:
Cã nhiÖt dung riªng lín cho phÐp dïng mét khèi lîng chÊt láng kh«ng lín trong hÖ thèng lµm m¸t (HTLM) mµ vÉn gi÷ ®îc tr¹ng th¸i nhiÖt æn ®Þnh cña §C.
Cã ®é nhít hîp lý ®Ó gi¶m tæn thÊt dÉn ®éng HTLM vµ tr¸nh rß rØ chÊt láng qua ®Öm bao kÝn vµ c¸c ®Çu nèi.
Ts«i cña chÊt láng ph¶i lín h¬n T lín nhÊt cho phÐp cña HTLM tõ 25300C ®Ó tr¸nh hiÖn tîng t¹o bäc h¬i trong HTLM vµ gi¶m mÊt m¸t chÊt láng do bay h¬i. T®«ng ®Æc ph¶i thÊp h¬n Tm«i trêng kh«ng khÝ xung quanh ®Ó dÔ dµng khëi ®éng §C.
§Ó ®¶m b¶o sù lµm viÖc tin cËy cña HTLM, kh«ng ®îc ®ãng cÆn trªn c¸c bÒ mÆt tiÕp xóc ®Ó tr¸nh lµm gi¶m tiÕt diÖn lu th«ng vµ lµm xÊu ®iÒu kiÖn trao ®æi nhiÖt, kh«ng ®éc h¹i, gi¸ thµnh rÎ.
Níc lµ lo¹i chÊt láng ®îc dïng rÊt phæ biÕn cho §C. Ts«i cña níc ë §K b×nh thêng lµ 1000C vµ gi¶m dÇn khi t¨ng ®é cao so víi mÆt biÓn. ë ®é cao 2500 m so víi mÆt biÓn, pkhÝ quyÓn lµ 74,7 kPa th× Ts«i cña níc lµ 910C ë vïng nói cao, Tcho phÐp cña níc trong HTLM ®îc chän xÊp xØ b»ng 700C.
T®ãng b¨ng cña níc t¬ng ®èi cao (00C) khã kh¨n khi sö dông ë khu vùc cã Tm«i trêng xung thÊp ( Khi ®«ng ®Æc thÓ tÝch t¨ng lªn kho¶ng 10% cã thÓ dÉn tíi ph¸ háng kÐt lµm m¸t cña §C). Tcho phÐp lín nhÊt cña níc trong HTLM phô thuéc vµo lîng muèi kho¸ng chøa trong níc (®é cøng).
§Ó tr¸nh hiÖn tîng s«i cña níc trong HTLM--> dïng níc mÒm hoÆc dïng níc cøng cã pha thªm c¸c chÊt phô gia ®Æc biÖt. §Ó gi¶m T®ãng b¨ng, sö dông dung dÞch cña níc víi etylen-glycol (cã Ts«i 1980C vµ T bèc h¬i lµ 11,50C, nhiÖt dung riªng 2,93 kJ/kg.0C) gi¶m T®ãng b¨ng 0 -750C. §C «t«, ngêi ta thêng dïng dung dÞch cã T®ãng b¨ng tõ - 40 -650C. Etylen-glycol lµ mét chÊt láng cã hÖ sè gi·n në thÓ tÝch lín (ë Tlµm viÖc, thÓ tÝch cã thÓ t¨ng lªn 6 8%) cÇn ph¶i tÝnh ®Õn khi n¹p chÊt láng cho HTLM. Ngoµi ra, etylen-glycol ®éc vµ cã Tb¾t löa thÊp (1220C).
§Ó lµm m¸t phÇn ®Çu PT ®éng c¬ diesel (øng suÊt nhiÖt lín), cã thÓ sö dông dÇu nhên (cã ¸p, dÉn lªn tõ TK däc theo th©n TT).
§Ó lµm m¸t Vßi phun, B¬m cao ¸p dïng lu«n NL diesel.
