CHƯƠNG 6 Ý CHÍ LÀ HÌNH THỨC TÂM LÝ ĐIỀU CHỈNH HÀNH VI

I.Hành động ý chí a. Hành động ý chí là gì?  Hành động ý chí là hành động có ý thức, có chủ tâm, đòi hỏi nỗ lực khắc phục khó khăn, thực hiện đến cùng mục đích đã đề ra.

b.Đặc điểm của hành động ý chí  Nguồn kích thích hành động ý chí không trực tiếp quyết định hành động bằng cường độ vật lý mà thông qua cơ chế động cơ hoá hành động, trong đó chủ thể nhận thức ý nghĩa của kích thích để từ đó quyết định có hành động hay không?

- Hành động ý chí có tính mục đích rõ ràng và chứa

đựng nội dung đạo đức.

- Hành động ý chí bao giờ cũng có sự lựa chọn

phương tiện và biện pháp tiến hành.

- Hành động ý chí luôn có sự điều khiển, điều chỉnh, kiểm tra của ý thức, luôn có sự nỗ lực khắc phục khó khăn, thực hiện đến cùng mục đích đã đề ra

b. Cấu trúc của hành động ý chí

CẤU TRÚC CỦA HÀNH ĐỘNG Ý CHÍ

Giai đoạn Giai đoạn chuẩn bị chuẩn bị Giai đoạn Giai đoạn thực hiện thực hiện Giai đoạn Giai đoạn đánh giá kết quả đánh giá kết quả

Lập kế hoạch Đối chiếu

Xác định mục đích Quyết định hành động Hành động bên ngoài Hành động bên trong

II. Hành động tự động hoá a. Hành động tự động hoá là gì?  Hành động tự động hoá là hành động có ý thức, nhưng do lặp đi lặp lại nhiều lần, hoặc do luyện tập mà nó trở thành tự động hoá, không có sự kiểm soát trực tiếp của ý thức mà vẫn thực hiện.  Có 2 loại hành động tự động hoá:

– Kỹ xảo – Thói quen

Phân biệt kỹ xảo và thói quen

KỸ XẢO THÓI QUEN

Mang tính chất kỹ thuật

Mang tính chất nhu cầu, nếp sống

Được đánh giá về mặt thao tác Được đánh giá về mặt đạo

đức

Ít gắn với tình huống

Luôn luôn gắn với tình huống cụ thể

Ít bền vững nếu không thường xuyên luyện tập, củng cố

Bền vững, ăn sâu vào nếp sống

Con đường hình thành chủ yếu là luyện tập có mục đích và hệ thống

Hình thành qua nhiều con đường như rèn luyện, bắt chước

Quy luật hình thành kỹ xảo Quy luật về sự tiến bộ không đều của kỹ xảo

Trong quá trình luyện tập kỹ xảo có sự tiến bộ không đồng Trong quá trình luyện tập kỹ xảo có sự tiến bộ không đồng đều: hoặc là khi mới luyện tập thì tiến bộ nhanh, sau đó chậm dần, hoặc là ngược lại, cũng có những trường hợp khi bắt đầu luyện tập thì sự tiến bộ tạm thời lùi lại, sau đó tăng dần tăng dần

Mỗi phương pháp luyện tập kỹ xảo chỉ đem lại 1 kết quả cao nhất có thể đối với nó, gọi là “đỉnh” của phương pháp đó

Quy luật “đỉnh” của phương pháp luyện tập

Quy luật về sự tác động qua lại giữa kỹ xảo cũ và kỹ xảo mới diễn ra theo 2 chiều hướng: kỹ xảo cũ ảnh hưởng tốt, có lợi cho việc hình thành kỹ xảo mới, gọi là sự di chuyển tốt, có lợi cho việc hình thành kỹ xảo mới, gọi là sự di chuyển kĩ xảo; kĩ xảo cũ ảnh hưởng xấu, gây trở ngại cho việc hình thành kỹ xảo mới, gọi là “giao thoa” kĩ xảo.

Một kĩ xảo đã được hình thành nếu không luyện tập, củng cố và sử dụng thường xuyên có thể bị suy yếu và cuối cùng bị mất đi

Quy luật tác động qua lại

Quy luật dập tắt kỹ xảo

Quá trình hình thành kỹ xảo diễn ra theo các quy luật sau đây: Quy luật tiến bộ không đồng đều. Nghĩa là: Có loại kỹ xảo khi mới luyện tập thì tiến bộ rất nhanh, sau đó chậm lại.  Có những kỹ xảo khi bắt đầu luyện tập sự tiến bộ chậm, nhưng đến một giai đoạn nhất định nó lại tăng nhanh. Có những trường hợp khi bắt đầu luyện tập thì sự tiến bộ tạm thời lùi lại, sau đó tăng dần.

 Quy luật “ đỉnh” của phương pháp luyện tập: Mỗi phương pháp luyện tập kỹ xảo chỉ đem lại một kết quả cao nhất đối với nó, gọi là “ đỉnh “ của phương pháp đó.  Quy luật về sự tác động qua lại giữa kỹ xảo cũ và kỹ xảo mới: Sự tác động này diễn ra theo hai chiều hướng: - Kỹ xảo cũ ảnh hưởng tốt, có lợi cho việc hình thành kỹ xảo mới. Đó là sự di chuyển kỹ xảo (còn gọi là “cộng” kỹ xảo). - Kỹ xảo cũ ảnh hưởng xấu, gây trở ngại, khó khăn cho sự hình thành kỹ xảo mới. Đó là hiện tượng giao thoa kỹ xảo. Quy luật dập tắt kỹ xảo: Một kỹ xảo đã được hình thành nếu không luyện tập củng cố và sử dụng thường xuyên có thể bị suy yếu và cuối cùng bị mất đi, đó là sự dập tắt kỹ xảo.